Όταν ένα πουλί είναι τόσο ήσυχο ώστε μπορούμε να το πιάσουμε, σίγουρα κάτι δεν πάει καλά με την υγεία του. Στις περισσότερες περιπτώσεις που

Transcript

1 Όταν ένα πουλί είναι τόσο ήσυχο ώστε μπορούμε να το πιάσουμε, σίγουρα κάτι δεν πάει καλά με την υγεία του. Στις περισσότερες περιπτώσεις που απαντόνται στην Ελλάδα, είτε είναι πυροβολημένο ή εξασθενημένο από μετανάστευση ή νεοσσός που έφυγε από την φωλιά του γρηγορότερα απ ότι έπρεπε ή χτύπησε σε αυτοκίνητο. Σπανιότερα μπορεί να βρεθεί ένα θαλασσοπούλι τυλιγμένο σε πετονιά με αγγίστρι, ή κάποιο εξημερωμένο πουλί που δραπέτευσε από τον θηριοδαμαστή του ή κάποιο πουλί που πιάστηκε από άλλο αρπακτικό αλλά του ξέφυγε πληγωμένο. Αν και το κάθε είδος στην περίθαλψη χρειάζεται εντελώς διαφορετική αντιμετώπιση βασισμένη στην συμπεριφορά και τη βιολογία του, ωστόσο υπάρχουν ορισμένοι γενικοί κανόνες που ισχύουν για όλες τις περιπτώσεις. Αυτούς τους κανόνες θα προσπαθήσουμε να περιγράψουμε παρακάτω. Οι οδηγίες που θα αναφερθούν όμως σε καμιά περίπτωση δεν μπορούν να αποτελέσουν εγχειρίδιο ολοκληρωμένης περίθαλψης. Καθώς στην περίθαλψη, την απελευθέρωση και την επανένταξη των πουλιών στη φύση μετά από ανθρώπινη παρέμβαση, την επιτυχία ή όχι δεν καθορίζουν μόνο οι γενικοί κανόνες αλλά και η υποταγή στη λεπτομέρεια του κάθε είδους κάτι που μπορεί να αντιμετωπιστεί πλήρως μόνο από τις γνώσεις και τις εγκαταστάσεις ενός ολοκληρωμένου Νοσηλευτηρίου Αγρίων Ζώων. Στις περισσότερες των περιπτώσεων το ακτινολογικό μηχάνημα, το μικροβιολογικό εργαστήριο οι πολύ μεγάλες κλούβες, και η άρτια εν γένη κτηνιατρική και ζωοτεχνική φροντίδα είναι όχι λεπτομέρειες αλλά προϋποθέσεις για το επιθυμητό αποτέλεσμα. Γι αυτό σε κάθε περίπτωση ακόμα και αν αποφασίσετε να αναλάβετε την πλήρη φροντίδα ενός άγριου πουλιού, τουλάχιστον ένα τηλεφώνημα σε κάποιο οργανωμένο Νοσηλευτήριο Αγρίων Ζώων θα σας ενημερώσει για τις απαραίτητες λεπτομέρειες.

2 Ένας πρώτος γενικός κανόνας που ισχύει σε όλες τις περιπτώσεις καθορίζεται από τα αρχικά Η.Ζ.Ε. = Ησυχία - Ζέστη - Ενυδάτωση. Από την στιγμή που βρίσκουμε το πουλί μέχρι την απελευθέρωσή του η ανθρώπινη παρουσία πρέπει να είναι το δυνατόν λιγότερη. Ένα χαρτόκουτο για την μεταφορά από τον τόπο εύρεσης στο σπίτι και ένα ποιό ευρύχωρο για τις πρώτες ώρες ή μέρες φιλοξενείας είναι τα πρώτα εργαλεία περίθαλψης. Ποτέ δεν μεταφέρουμε ένα πουλί σε κλουβί όπου μπορεί να βλέπει κόσμο, δεν το επιδεικνύουμε σε άλλους, δεν το παρακολουθούμε όλη την ώρα. Το άγχος ενός άγριου πουλιού σε ανθρώπινα χέρια μπορεί πολύ συχνά να το οδηγήσει στο θάνατο. Σε άλλα είδη περισσότερο, όπως ο Ψαραετός(Pandion haliaetus) και το Ξεφτέρι(Accipiter nisus) και σε άλλα είδη λιγότερο. Πάντα όμως η ανθρώπινη παρουσία πρέπει να είναι ελάχιστη ενώ οταν χειριζόμαστε το πουλί πρέπει να κάνουμε όσο το δυνατόν απαλές κινήσεις και αποφασιστικές. όχι πολύ αργές ώστε το συντομότερο δυνατόν να το αφήσουμε πάλι στην ησυχία του. Το χαρτόκουτο μπορεί να έχει στο επάνω μέρος σχάρα ώστε να περνά το φώς και να τοποθετείται σε σημείο με ελαφριά ζέστη, βαθμοί C, μέσα στο σπίτι. Ποτέ έξω. Εκτός ίσως από τις πολύ ζεστές μέρες του καλοκαιρού όπου παραλείπεται η επιπλέον ζέστη. Σοκ Το «σοκ» είναι η κατάσταση που εμφανίζεται από την πτώση του όγκου του αίματος και εάν δεν αντιμετωπιστεί άμεσα μπορεί να οδηγήσει στο θάνατο. Εμφανίζεται μετά από εσωτερική ή εξωτερική αιμοραγία, πόνο ή άγχος. Η όλη κατάσταση θα χειροτερέψει εάν το πουλί υποβάλλεται σε επιπλέον πόνο, φόβο, πτώση της θερμοκρασίας, αφυδάτωση και πείνα. Για την αντιμετώπιση του «σοκ» φροντίζουμε κυρίως να ελαχιστοποιήσουμε το άγχος και να ξεκινήσουμε άμεση ενυδάτωση. 15

3 Ενυδάτωση Η ενυδάτωση ενός πουλιού ξεκινά αμέσως καθώς πάντα υπάρχει ένα ποσοστό αφυδάτωσης. Μπορεί να γίνει με τρείς τρόπους ανάλογα με το είδος του πουλιού και το ποσοστό αφυδάτωσης. Από το ράμφος με ή χωρίς χρήση καθετήρα Με υποδόρια χορήγηση και με ενδοφλέβια χορήγηση Χρησιμοποιούνται οι εξής οροί: 1) Dextrose / saline (4% δεξτρόζη και 0,18% Sodium Chloride) 2) Dextrose 5% + Sodium Chloride 0,9% (από 50% αντίστοιχα) 3) Dextrose 5% + Lactated Ringers (από 50% αντίστοιχα) Εάν δεν υπάρχουν διαθέσιμοι κανένας απο τους παραπάνω ορούς τότε ετοιμάζουμε το ακόλουθο ισοτονικό μείγμα. 1 λίτρο χλιαρό νερό + 1 μεγάλο κουτάλι ζάχαρη + 1 μικρό κουτάλι αλάτι (χορήγηση μόνο από το ράμφος). Όλα τα υγρά πρέπει να ζεσταίνονται στη θερμοκρασία του σώματος πριν να χορηγούνται, περίπου 40 C. Στα Περιστέρια και τα Αγριοπερίστερα(Columbidae) απλώς βουτάμε το ράμφος του πουλιού μέσα σε ένα μπώλ με τον ορό και αυτό συνήθως πίνει από μόνο του. Στα μικρόσωμα πουλιά, π.χ. καρδερίνες,(carduelis carduelis) στάζουμε σταγόνες ορού στο ράμφος και περιμένουμε να καταπιεί. Στα μεγαλύτερου μεγέθους πουλιά η πιο εύχρηστη μέθοδος ενυδάτωσης είναι η ενυδάτωση από το ράμφος με τη χρήση καθετήρα. Όταν χρησιμοποιούμε καθετήρα για ενυδάτωση και όχι για διατροφή η διάμετρος του σωλήνα είναι η μικρότερη δυνατή. Η μέθοδος είναι πολύ αποτελεσματική αλλά απαιτεί ιδιαίτερη προσοχή στο χειρισμό και την ποσότητα των υγρών που θα χορηγηθούν. Για 16

4 λεπτομερείς οδηγίες της μεθόδου βλ. κεφάλαιο ενεργητικού ταϊσματος (Η χρήση του καθετήρα για ενυδάτωση και τάϊσμα). Πόσα υγρά να δώσουμε; Ένα πουλί πρέπει να παίρνει τουλάχιστον 50ml υγρών ανά κιλό σωματικού βάρους ημερησίως, εάν υπολογίσουμε πως τις πρώτες δύο μέρες έχουμε να αντιμετωπίσουμε και την αφυδάτωση που υφίσταται από 5 έως 15% τότε για μια Γερακίνα(Buteo buteo) που ζυγίζει 700gr με αφυδάτωση 10%. Αντιμετώπιση αφυδάτωσης 700gr x 0,10 = 70ml Καθημερινή ενυδάτωση 50ml/kg= 35 ml Άρα χρειάζεται 35ml υγρών γιά την ελάχιστη ημερήσια ενυδάτωση, σύν 70ml τις πρώτες δύο μέρες για την αντιμετώπιση της αφυδάτωσης. Έχουμε λοιπόν στο πιό πάνω παράδειγμα ένα ελάχιστο σύνολο υγρών γιά τις πρώτες δύο μέρες (105 ml) που πρέπει να χορηγηθεί σε έξι δόσεις με καθετήρα. Κάθε μέθοδος ενεργητικής ενυδάτωσης πρέπει να σταματά από τη στιγμή που το πουλί ξεκινά να πίνει μόνο του. Εξέταση Από τη στιγμή που μεταφέρουμε το πουλί από τον τόπο εύρεσης σε έναν ήσυχο χώρο όπου έχουμε τα βασικά υλικά περίθαλψης πρέπει να κάνουμε μια πολύ προσεκτική εξέταση για να καταλάβουμε πιο είναι το πρόβλημα. Ψάχνουμε αρχικά για κάποιο τραύμα, ανοικτό ή κλειστό κάταγμα στα φτερά ή τα πόδια ή τα δάχτυλα των ποδιών. Πολλές φορές ένα κλειστό κάταγμα που δεν επιτρέπει στο πουλί να πετάξει μπορεί να αναγνωριστεί μόνο από την αφή ή ακόμα και μόνο από ακτινογραφία αφού μπορεί να μήν 17

5 έχει καθόλου εμφανές τραύμα. Επίσης εξετάζουμε εάν υπάρχει σπάσιμο στο ράμφος. Κατόπιν εξετάζουμε το σωματικό βάρος του πουλιού. Στις περισσότερες των περιπτώσεων εάν το πουλί είναι πολύ αδυνατισμένο, τότε το στήθος του χάνει μεγάλο μέρος θωρακικού μυός και φαίνεται μυτερό στην αφή. Όμως και εδώ είναι θέμα εμπειρίας περισσότερο για να καταλάβουμε από την αίσθηση του βάρους στα χέρια μας εάν π.χ. ένας Νανόμπουφος(Asio otus) ή ένας Σταχτοτσικνιάς(Ardea cinerea) είναι αδυνατισμένος. Αυτό πάλι προϋποθέτει να έχουμε πολλές φορές σηκώσει στο παρελθόν ένα πουλί του ίδιου είδους και να έχουμε καταγράψει το φυσιολογικό του βάρος στη μνήμη μας. Σε ορισμένες περιπτώσεις οι πίνακες με τα φυσιολογικά βάρη των πουλιών μπορούν να βοηθήσουν εάν έχουμε ζυγαριά ακριβείας για να ζυγίσουμε τον «ασθενή». Και εδώ χρειάζεται προσοχή διότι και από τους πίνακες υπάρχουν μεγάλες αποκλήσεις, ενω σε ορισμένα είδη όπως στα αρπακτικά πρέπει να μπορούμε να αναγνωρίζουμε το γένος του πουλιού αφού υπάρχει μεγάλη διαφορά σωματικού βάρους από το αρσενικό στο θηλυκό. Ωστε π.χ. μια πολύ αδυνατισμένη θηλυκή Γερακίνανα παρουσιάζει το φυσιολογικό βάρος του αρσενικού. Εξετάζουμε προσεκτικά το κεφάλι και τα μάτια για πιθανές εκδωρές και τραύματα. Υπάρχουν περιπτώσεις όπου ένα τυφλό από τραύμα πουλί παρουσιάζει εξωτερικά φυσιολογικότατα μάτια. Τότε μπορούμε να συμπεράνουμε μερική ή ολική τύφλωση από τη συμπεριφορά του (κάθεται ακίνητο χωρίς να αντιδρά σε απότομα οπτικά ερεθίσματα που του προκαλούμε μπροστα από το κεφάλι, πετά χτυπώντας στους τοίχους κ.α. ). Πιθανό τραύμα στα αυτιά χρειάζεται επείγουσα φροντίδα. Ιδιαίτερα για υδρόβια είδη και όχι μόνο, εξετάζουμε το εσωτερικό του ράμφους και του λαιμού με την αφή για πιθανή ύπαρξη πετονιάς με αγγίστρι. Η ύπαρξη πυχτού πύου λευκού ή κίτρινου στο εσωτερικό του ράμφους και ο πρησμένος λαιμός, μας υποψιάζει για τριχομονάδες ιδιαίτερα 18

6 στα περιστέρια και τα αγριοπερίστερα. Εξετάζουμε επίσης το φτέρωμα όπου εάν είναι ιδιαίτερα χαλασμένο και βρώμικο, μας υποψιάζει για προηγούμενη αιχμαλωσία. Τα δάκτυλα των ποδιών κυρίως στα μικρόσωμα πουλιά μπορεί να παρουσιάζουν ανωμαλίες και απολέπιση οπότε έχουμε να κάνουμε με δερματικές παθήσεις όπως η ψωρίαση. Τέλος ένα αρπακτικό πουλί που δεν έχει εμφανές τραύμα και δεν συμπεριφέρεται με το γνωστό άγριο τρόπο (άγχος στην ανθρώπινη παρουσία, άμυνα σε προσπάθειά μας να το πιάσουμε, κλπ.) μπορεί να είναι τυφλό, χτυπημένο στο κεφάλι ή εξημερωμένο. Η εμπειρία, μας έχει δείξει πως εάν τα εξημερωμένα πουλιά συντηρηθούν σε άριστες συνθήκες από την άποψη του χώρου και της διατροφής με την ελάχιστη ανθρώπινη παρουσία, μετά την παρόδο χρονικού διαστήματος περίπου ενός έτους, αγριεύουν και πάλι και μπορούν να απελευθερωθούν. Εξετάζουμε προσεκτικά ένα πουλί που πιάστηκε από άνθρωπο χωρίς να σταματάμε στο πρώτο πρόβλημα που βλέπουμε. Συχνά υπάρχουν περισσότερα από ένα κατάγματα ή σύμπλεγμα προβλημάτων. Πάντα όμως έχουμε κατά νου πως ένα άγριο πουλί που βρίσκεται σε ανθρώπινα χέρια είτε εξετάζεται είτε του περιποιούμαστε τα τραύματα βρίσκεται σε κατάσταση άγχους. Υπάρχει ένας χρυσός κανόνας που πρέπει να σκεπτόμαστε συνεχώς: Οσο το δυνατόν πιο απαλά. Όσο το δυνατόν πιο γρήγορα. Κατάγματα Τα κρίσιμα σημεία για την επιτυχή έκβαση ενός κατάγματος στο φτερό και το πόδι είναι: Α. Η όσο το δυνατόν άμεση επέμβαση από τη στιγμή του τραυματισμού. Β. Ο σωστός νάρθηκας. Ένας λανθασμένος νάρθηκας μπορεί να χειροτερέψει το κάταγμα. 19

7 Ενα πουλί εάν βρεθεί αμέσως μετα τον τραυματισμό του, έχει πάρα πολλές πιθανότητες να ιαθεί εντελώς όσο και άσχημο τραύμα να παρουσιάζει. Συνήθως όμως μεσολαβεί ενα διάστημα από τον τραυματισμό του πουλιού μέχρι την εύρεσή του όπου χειροτερεύει και το τραύμα και η γενικότερη κατάσταση του πουλιού. Ένας σωστός νάρθηκας πρέπει να ακινητοποιήσει το φτερό ώστε να του επιτρέψει να κάνει πόρο. Αλλά και να επιτρέπει στο πουλί να περπατά, να ενεργείται και γενικά να εμπλέκει όσο το δυνατόν λιγότερα μέλη ώστε να αισθάνεται άνετα και να αποφεύγει τις επιπλέον αγκιλώσεις. Για τους νάρθηκες στα φτερά και τα πόδια πολύτιμα αλλά ακριβά εργαλεία είναι οι ελαστικοί αυτοκόλλητοι επίδεσμοι Molimbic και Coban που μπορούμε να προμηθευτούμε από το φαρμακείο. Ανάλογα με το σημείο στο οποίο βρίσκεται το κάταγμα γίνεται και διαφορετική περίδεση στο φτερό με τον ελαστικό επίδεσμο. Αρχικά περιποιούμαστε το τυχόν τραύμα. Δεν χρησιμοποιούμε Betadine ή κόκκινο ιώδιο διότι δεν είναι κατάλληλο για τους ιστούς των πουλιών. Για τον καθαρισμό μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε Hibitane scrub περίπου 9 φορές αραιωμένο με νερό ή ακόμα καλλίτερα Dermisol multicleanse solution. Αντιμετώπιση προβλημάτων Αναφερθήκαμε παραπάνω στην αντιμετώπιση της αφυδάτωσης που είναι το πρώτο βήμα για την περίθαλψη ενός πουλιού. Εδώ θα προσπαθήσουμε να δώσουμε απλές οδηγίες για τις πρώτες βοήθειες και το τάϊσμα των πουλιών στην περίθαλψη. Αιμοραγία 20

8 Το ποσοστό του αίματος στα πουλιά κειμένεται ανάμεσα σε 9-13% του σωματικού βάρους, με τα υψηλότερα ποσοστά να αναφέρονται σε μικρόσωμα πουλιά. Ειδικότερα γιά τα μικρά πουλιά ακόμα και φαινομενικά μικρές αιμοραγίες μπορεί να αποβούν μοιραίες. Γι αυτό οι αιμοραγίες πρέπει να αντιμετωπίζονται αποτελεσματικά και σύντομα. Ένα θετικό στοιχείο της αιματολογίας των πτηνών είναι πως η αναπλήρωση του χαμένου αίματος στον οργανισμό είναι κατά πολύ συντομότερη εκείνης των θηλαστικών. Η πληγή θα συνεχίσει να αιμοραγεί γιά όσο διάστημα η πίεση του αίματος στο εσωτερικό του αγγείου είναι μεγαλύτερη από την εξωτερική πίεση. Άρα ο κύριος σκοπός του ελέγχου της αιμοραγίας είναι η αύξηση της εξωτερικής πίεσης στην πληγή. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί είτε φυσιολογικά, με την πήξη του αίματος και το κλείσιμο της πληγής, είτε τεχνιτά με την εφαρμογή ελαφριάς τοπικής πίεσης στην πληγή. Γιά να βοηθήσουμε λοιπόν στη γρηγορότερη αιμόσταση εφαρμόζουμε μία αποστειρωμένη γάζα στην πληγή και πιέζουμε ελαφρά λίγα λεπτά. Εναλλακτικά μπορούμε να περιδέσουμε τη γάζα στερεώνοντας τη στην πληγή με ελαστικό αυτοκόλλητο επίδεσμο. Ωστόσο όταν το πουλί βρίσκεται σε κατάσταση σόκ μπορεί να παρουσιάζει δύσπνοια. Σ αυτή την περίπτωση η περίδεση γύρω από το σώμα πρέπει να αποφεύγεται καθώς θα επιδυνώσει τη δύσπνοια και ακόλουθα το σόκ Α. Πυροβολημένα πουλιά - κατάγματα (Εικόνα Α. Φτερό κόκκαλα) Αρχικά χωρίς καν να πιάσουμε ένα πουλί με κάταγμα στο φτερό μπορούμε να διαπιστώσουμε πού βρίσκεται το πρόβλημα από τη θέση που έχει το φτερό όταν το πουλί είναι στο έδαφος. (εικόνα β Α.Μ.S. σελ.5). α) Το τραύμα βρίσκεται στον πήχη 21

9 β) το κάταγμα βρίσκεται στην βραχιόνιο αλλα είναι κλειστό γ) το τραύμα βρίσκεται στην κλείδα ή στην άρθρωση που συνδέει το βραχιόνιο στο σώμα. Ψηλαφούμε προσεκτικά ένα ένα τα οστά των φτερών ψάχνοντας για ανωμαλία στην αφή. Μπορεί επίσης να μην υπάρχει εμφανής ανωμαλία στα οστά αλλά να έχουμε τραύμα στην άρθρωση ή και εξάρθρωση όπου παρουσιάζεται μη φυσιολογική κινητικότητα της άρθρωσης σε σχέση με το υγιές φτερό. Γενικά τα κατάγματα χωρίζονται σε: 1. ανοικτά, όπου το οστά έχουν σκίσει τους μύες και το δέρμα και φαίνονται εξωτερικά 2.κλειστά, όπου τα οστά αν και έχουν σπάσει ή ραγίσει δεν φαίνονται εξωτερικά αλλά μόνο ψηλαφείται η κινητικότητά τους. 3.απλά όταν ο τραυματισμός εντοπίζεται σε ένα σημείο αφήνοντας δύο ακέραια κομμάτια οστού 4.πολλαπλά όπου το οστό τραυματίζεται σε περισσότερα του ενός σημεία. Σε κάθε περίπτωση τα απλά και κλειστά κατάγματα είναι ευκολότερα αντιμετωπίσημα, ενώ συχνά στα ανοιχτά κατάγματα του βραχιονίου ή των ποδιών η μόνη αντιμετώπιση είναι η χειρουργική επέμβαση ήλωσης από ειδικευμένο κτηνίατρο. Νάρθηκες Ένας έμπειρος θεραπευτής άγριων πουλιών γνωρίζοντας τους γενικούς κανόνες περί καταγμάτων και ναρθηκών είναι σε θέση σε κάθε περίπτωση να εφαρμόσει διαφορετικού τύπου και περίδεσης νάρθηκα ανάλογα με το οστό όπου υπάρχει ο τραυματισμός, το σημείο του οστού και το είδος του πουλιού. Όλες αυτές οι πληροφορίες δεν θα μπορούσαν να 22

10 αναφερθούν εδώ, γι αυτό θα αρκεστούμε στους γενικούς κανόνες του νάρθηκα με περίδεση όπου ακόμη και αν σε ορισμένες περιπτώσεις μπορεί να μην δίνουν στο 100% την ιδανική ακινητοποίηση και θέση, σίγουρα βοηθούν το πουλί να μην χειροτερεύει το κάταγμά του έως ότου φθάσει σε πιο έμπειρα χέρια. Ανοικτό ή κλειστό κάταγμα στο πήχη (εικόνα πήχη) (Κάποιος κρατά το πουλί ενώ ο θεραπευτής έχει και τα δύο χέρια του ελεύθερα για να κάνει το νάρθηκα). Αφού πλύνουμε καλά τυχόν πληγές με τον τρόπο που περιγράφουμε παραπάνω, εφαρμόζουμε στην πληγή μια αποστειρωμένη γάζα με κρέμα Dermisole και μετά διαχωρίζουμε τα πρωτεύοντα από τα δευτερεύοντα φτερά. Κρατάμε με το ένα χέρι το σύνολο των πρωτευόντων φτερών και με το άλλο τα δευτερεύοντα. Για το κάταγμα στον πήχη δίνουμε μια ελαφριά τάση στα πρωτεύοντα φτερά να έρθουν εμπρός, ενώ τραβάμε τα δευτερεύοντα πίσω (εικόνα). Σε αυτή την θέση δένουμε το φτερό στο πίσω μέρος στο σημείο Α της εικόνας με λευκοπλάστ. Κατόπιν ξεκινάμε τη διαδικασία της περίδεσης με τον ελαστικό αυτοκόλλητο επίδεσμο (εικόνα). Πρέπει να δοθεί προσοχή ώστε να κρατηθεί η γάζα με την κρέμα στη θέση της στην πληγή, αλλά και να μην γίνει πολύ σφιχτή περίδεση και σταματήσει την κυκλοφορία του αίματος στο φτερό. Επίσης πρέπει η περίδεση να εφαρμοστεί ψηλά στη μασχάλη του πουλιού ακινητοποιώντας πλήρως και τα τρία οστά (βραχιόνιο - πήχη - μετάκαρπο), ενώ το φτερό μπορέι να κινείται μόνο από την άρθρωση του ώμου με το σώμα. Ανοικτό ή κλειστό κάταγμα στον μετάκαρπο (εικόνα μετάκαρπου). Εδώ ισχύουν οι ίδιοι κανόντες που αφορούν την περίδεση με τον επίδεσμο στο τραύμα του πήχη και την περιποίηση των πληγών. Υπάρχει 23

11 μόνο μια ουσιαστική διαφορά. Στο σημείο Α η τάση που δίνουμε στα πρωτεύοντα φτερά σε σχέση με τα δευτερεύονται γίνεται αντίστροφα. Τραβάμε δηλαδή τα πρωτεύοντα προς τα πίσω και σπρώχνουμε τα δευτερεύοντα εμπρός (εικόνα). Ανοικτό ή κλειστό κάταγμα στο βραχιόνιο οστό (εικόνα / οστό) Πρόκειται για το πιο δύσκολο κάταγμα στο φτερό όσον αφορά την αντιμετώπισή του αλλά και την περίδεση. Συχνά ελπίδες για πλήρη αποκατάσταση μπορεί να δώσει η χειρουργική επέμβαση ήλωσης που εφαρμόζεται μόνο από ειδικευμένους κτηνίατρους και κάτω από γενική αναισθησία. Και σε αυτή την περίπτωση ωστόσο η σωστή περίδεση μπορεί να βοηθήσει να μην χειροτερέψει «η ζημιά» μέχρι την επέμβαση. Εδώ στο σημείο Α δεν εφαρμόζεται καμία θέση. Απλώς τα φτερά δένονται με λευκοπλάστ για να διευκολυνθεί η περίδεση με το νάρθηκα. Κατόπιν αφού περιποιηθούμε τις τυχόν πληγές και εφαρμόσουμε γάζα με αλοιφή ξεκινούμε την περίδεση (εικόνα περίδεσης). 1) Αρχικά γίνονται δύο περάσματα του επίδεσμου στο φτερό για να συγκρατήσουν τη γάζα και μετά περνάμε το νάρθηκα πάνω από το σώμα μπροστά από την άρθρωση του ώμου του υγειούς φτερού και το φέρνουμε ένα κύκλο γύρω από το σώμα. 2) Κάνουμε ακόμα ένα πέρασμα στο φτερό και το φέρνουμε δεύτερο κύκλο γύρω από το σώμα ενώ αυτή τη φορά περνά πίσω από τον ώμο του υγειούς φτερού. 3) Τέλος κάνουμε ένα πέρασμα στο πίσω μέρος του φτερού και φέρνουμε και κολλάμε τον επίδεσμο σε ένα σημείο εμπρός όπως δείχνουν οι εικόνες 4, 5. 24

12 Σιγουρεύουμε έπειτα οτι τα πόδια του πουλιού μπορούν να κινηθούν ελεύθερα από ψηλά. Εάν ο επίδεσμος εμπλέκεται στην κίνηση των ποδιών τότε μπορούμε να τον διπλώσουμε προς τα εμπρός αποκαλύπτοντας έτσι τον χώρο κίνησης των ποδιών. Μπορεί μετά την περίδεση το πουλί για λίγη ώρα να έχει μερική αστάθεια ή να κάθεται κάτω στο έδαφος. Εάν αυτή η αστάθεια συνεχίζεται για αρκετές ώρες ελέγχουμε πάλι την κινητικότητα των ποδιών ή χαλαρώνουμε την περίδεση. Ανοικτά ή κλειστά κατάγματα στα πόδια (εικόνα πόδι) Όπως και στο φτερό έτσι και εδώ μπορούμε να έχουμε τραυματισμό σε ένα ή περισσότερα οστά του ποδιού (το μηριαίο, την κνήμη, το μετατάρσιο ή τα δάχτυλα). Εδώ οι πρώτες βοήθειες αφορούν μια άμεση απλή περίδεση με ελαστικό αυτοκόλλητο επίδεσμο και η γρήγορη μεταφορά σε κάποιο νοσηλευτήριο για έναν εξιδεικευμένο νάρθηκα. Η περίδεση εφαρμόζεται γύρω από το οστό όπου υπάρχει το κάταγμα και πρέπει να δοθεί προσοχή ώστε να μην είναι καθόλου σφιχτή ώστε να σταματήσει την κυκλοφορία του αίματος. Τέλος στην άρθρωση της κνήμης μεταταρσίου (Hock joint) κρατάμε το πόδι σε γωνία 90 με την βοήθεια λευκοπλάστ. Μετά την εφαρμογή του νάρθηκα και αφού περάσουν 2-3 περίπου ώρες ελέγχουμε για τυχόν πριξίματα στις γειτονικές του κατάγματος αρθρώσεις και στους μύες των οστών. Εάν υπάρχει πρίξιμο τότε ο νάρθηκας εμποδίζει την κυκλοφορία του αίματος και πρέπει να αφεραιθεί και να ξαναεφαρμοστεί χαλαρότερα. Ο ίδιος έλεγχος επαναλαμβάνεται κάθε 12 ώρες. Κάταγμα στα δάκτυλα του ποδιού 25

13 Το κάταγμα στο δάκτυλο του ποδιού μπορεί να αναγνωριστεί από την αφύσικη θέση του δακτύλου την ανικανότητα του πουλιού να το κουνήσει και από την ύπαρξη τριγμού στην αφή. Σε ορισμένα πουλιά όπως π.χ. τα Περιστέρια ένα σπασμένο δάκτυλο δεν δημιουργεί ιδιαίτερο πρόβλημα όμως σε άλλα είδη όπως τα αρπακτικά πουλιά η άρτια λειτουργία του συνόλου του ποδιού είναι κρίσιμη ακόμη και για την ικανότητα του πουλιού για επιβίωση. Γι αυτό και η αντιμετώπιση αυτού του προβλήματος πρέπει να είναι άμεση και προσεκτική. Αρχικά κατασκευάζουμε ένα ελαφρύ νάρθηκα παπούτσι σε σχήμα Υ ανάλογο με το μέγεθος των δακτύλων και έπειτα συγκρατούμε τα δάκτυλα σε φυσιολογική ευθεία ακινησία για περίπου δύο εβδομάδες. Ιδανικό υλικό και εδώ για την εφαρμογή του νάρθηκα στο πόδι είναι λεπτά κομμένες λουρίδες από ελαστικό αυτοκόλλητο επίδεσμο. Εάν ο επίδεσμος αυτός δεν είναι διαθέσιμος τότε θα μπορούσαμε εναλλακτικά να χρησιμοποιήσουμε λευκοπλάστ. Εξαρθρώσεις Οι εξαρθρώσεις συναντόνται κυρίως στο γόνατο των πουλιών ή στην άρθρωση τού αγκώνα ή τού καρπού στο φτερό. Η βοήθεια του κτηνιάτρου είναι απαραίτητη για να τοποθετήσει τα κόκκαλα στη θέση τους (πιθανόν να χρειάζεται ράψιμο του δέρματος) και να εφαρμόσει νάρθηκα (βλ. οδηγίες για νάρθηκες). Μετά την επούλωση της εξάρθρωσης, μαλάξεις και φυσιοθεραπεία είναι απαραίτητες για την επανάκτηση της φυσιολογικής κινητικότητας της άρθρωσης. Ειδικά για την εξάρθρωση τού καρπού, η ακινητοποίηση πρέπει να γίνεται με το φτερό σε έκταση για την αποφυγή της αγκύλωσης στην κάμψη. Γι αυτήν την ακινητοποίηση χρησιμοποιούμε μια παλιά ακτινογραφία, την οποία στερεώνουμε πάνω στα πρωτεύοντα και τα 26

14 δευτερεύοντα φτερά με συνδετήρες. Εάν υπάρχει πληγή τότε στο σημείο αυτό πρέπει να ανοιχτεί παράθυρο στην ακτινογραφία ώστε να είναι δυνατή η περιποίηση της πληγής, χωρίς την αφαίρεση όλου του νάρθηκα. Σκουλίκια μύγας Συχνά και κυρίως κατά την διάρκεια του καλοκαιριού το πουλί που θα βρούμε με πληγές και ανοικτά κατάγματα θα παρουσιάζει στην πληγή δεκάδες σκουλίκια μύγας. Είναι πολύ σημαντικό πριν εφαρμόσουμε οποιαδήποτε άλλη θεραπεία να απομακρύνουμε ΟΛΑ τα σκουλίκια πιάνοντάς τα με ένα τσιμπίδι στο οποίο έχει γίνει απολύμανση. Μόνο στην περίπτωση που υπάρχουν σκουλίκια πλένουμε την πληγή με αρκετό οινόπνευμα. Αφού σιγουρευτούμε ότι έχουμε απομακρύνει όλα τα σκουλίκια από την πληγή, κάνουμε έναν έλεγχο για νέα σκουλίκια μετά από 8 ώρες και άλλους ελέγχους τουλάχιστον κάθε 24 ώρες γιά τις επόμενες 3-5 ημέρες. Τραύμα στα μάτια - αυτιά Η όραση είναι για τα πουλιά η πολυτιμότερη αίσθηση. Τα περισσότερα πουλιά βασίζονται στην όραση για να βρούν τροφή και να προλάβουν κινδύνους. Ωστόσο τα περισσότερα είδη θα μπορούσαν να επιβιώσουν στη φύση ακόμα και αν χάσουν το ένα τους μάτι και ορισμένα τα καταφέρνουν στην αιχμαλωσία ακόμη και τυφλά. Η συχνότερη αιτία που προκαλεί προβλήματα στην όραση των πουλιών στην Ελλάδα είναι το κυνήγι. Τα πυροβολημένα στο πρόσωπο πουλιά μπορεί να έχουν χάσει το ένα ή και τα δύο μάτια πρόσκαιρα ή μόνιμα. Η μόνη θεραπεία που εφαρμόζουμε στις πρώτες βοήθειες είναι πλήσεις των ματιών με φυσιολογικό ορό (Sodium chloride 0,9%) ή με 27

15 χλιαρό νερό. Κάθε άλλη θεραπευτική μέθοδος πρέπει να εφαρμόζεται σε στενή παρακολούθηση από κτηνίατρο. Τα αυτιά των πουλιών παρουσιάζονται ως απλά κοιλώματα κάτω από τα πούπουλα πίσω από τα μάτια. Είναι δε σε διαφορετικό επίπεδο μεταξύ τους στις Κουκουβάγιες. Πυροβολισμός στο κεφάλι και χτύπημα από αυτοκίνητο είναι δύο από τις πιο συχνές αιτίες όπου μπορεί να παρουσιαστεί αιμοραγία στα αυτιά των πουλιών. Η ξεκούραση και η θεραπεία της διάσεισης (βλέπε παρακάτω) μπορεί να βοηθήσει το πουλί να αναρρώσει. Διάσειση Η διάσειση μπορεί να είναι αποτέλεσμα σύγκρουσης με αυτοκίνητο ή παράθυρο ή πάλι πυροβολισμού στο κεφάλι. Τα συμπτώματα περιλαμβάνουν την αστάθεια των ποδιών την έλλειψη ισορροπίας και την ανικανότητα να κρατηθεί το κεφάλι στη σωστή θέση. Η θεραπεία που εφαρμόζεται αρχικά είναι το γνωστό Ησυχία - Ζέστη - Ενυδάτωση και κάτω από κτηνιατρική παρακολούθηση μπορεί μια ή δύο δόσεις ενέσιμης κτηνιατρικής κορτιζόνης (Dexamethason), να βοηθήσουν στην γρηγορότερη ανάρρωση. Σπασμένο ράμφος Το σπασμένο ράμφος είναι από τις περιπτώσεις όπου είναι πολύ δύσκολο να αντιμετωπιστούν ιδιαίτερα σ αυτά τα πουλιά όπου το ράμφος στη φυσική του κατάσταση παρουσιάζει κινητικότητα καθώς ανοίγει και κλείνει (Ερωδιοί Ardeidae κ.α). Προτείνουμε περιπτώσεις πουλιών με σπασμένο ράμφος να μεταβιβάζονται αμέσως σε Νοσηλευτήρια Αγρίων Ζώων όπου και πάλι με σχετικά μικρές πιθανότητες επιτυχίας μπορεί να εφαρμοστούν λεπτές τεχνικές ακινητοποίησης και ιδιαίτερες τεχνικές ταϊσματος. 28

16 Π.χ. στο Νοσηλευτήριο της Πάρου δεχτήκαμε τρείς τέτοιες περιπτώσεις. Στην πρώτη, μία Γερακίνα με σπασμένο κάτω ράμφος όπου της έλειπε το έξω μισό κατάφερε να το αναπλάσει με τον καιρό, να φάει μόνη της και να απελευθερωθεί. Μια Γιδοβυζάστρα (Caprimulgus europaeus) πυροβολήθηκε στο φτερό και στο κεφάλι με σπασμένο κάτω ράμφος κατάφερε να δέσει εντελώς το ράμφος της με λεπτή ακινητοποίηση. Τέλος, ένας πυροβολημένος Μικροτσικνιάς, (Ixobrychus minutus) με σπασμένο κάτω ράμφος, δεν κατάφερε να αναρρώσει παρά τις προσπάθειες μας και πέθανε μετά από 14 ημέρες φιλοξενείας στο Νοσηλευτήριο του Συλλόγου μας. Αιτία αυτής της αποτυχίας είναι κυρίως η κινητικότητα που παρουσιάζει το ράμφος του Μικροτσικνιά κατά την λειτουργία του αλλά και το γεγονός οτι το τραύμα ήταν παλιό και εκτεταμένο. Παράσιτα Τα παράσιτα που συναντόνται στα πουλιά χωρίζονται σε εκτοπαράσιτα και ενδοπαράσιτα. Αυτά δηλαδή που υπάρχουν εξωτερικά στο φτέρωμα του πουλιού και εκείνα που ζούν και αναπτύσσονται εσωτερικά στον οργανισμό του. Παράσιτα μπορεί να υπάρχουν σε μικρή έκταση και στα υγιή πουλιά χωρίς να δημιουργούν ιδιαίτερο πρόβλημα. Όταν όμως η άμυνα του οργανισμού πέσει από οποιαδήποτε αιτία τότε τα παράσιτα αυξάνουν και μπορούν να αποτελέσουν έως και αιτία θανάτου. Και μόνο το άγχος της αιχμαλωσίας είναι ικανό να προκαλέσει ακόλουθη αύξηση των παρασίτων. Κάθε νέο πουλί που βρίσκουμε στη φύση και χρειάζεται βοήθεια πρέπει να ψεκάζεται προσεκτικά για την αντιμετώπιση των εκτοπαρασίτων. (Πρέπει να δίνεται απόλυτη προσοχή στις οδηγίες χρήσεως και το σκεύασμα που χρησιμοποιείται να είναι 29

17 σχεδιασμένο αποκλειστικά για πουλιά. Τα σκευάσματα που χρησιμοποιούνται για σκύλους και γάτες είναι επικίνδυνα για τα πουλιά). Για την αντιμετώπιση των ενδοπαρασίτων ιδιαίτερα στα ύποπτα είδη, όπως ο Νανόμπουφος και τα Υδρόβια πρέπει να ενεργούμε άμεσα, αλλά πάντα κάτω από την απόλυτη καθοδήγηση κτηνιάτρου. Τριχομονίαση Η τριχομονίαση παρουσιάζεται κυρίως στα περιστέρια και στην οικογένεια των Αγριοπερίστερων. Φαίνεται σας τυρώδες πύον στην κοιλότητα του στόματος και σαν σκληροί όγκοι στο λαιμό και στον πρόλοβο. Εάν δεν αντιμετωπιστεί εγκαίρως το πουλί θα πεθάνει από πείνα και δίψα αφού θα κλείσει τελείως ο λαιμός του από το παράσιτο ή από ασφυξία εάν το παράσιτο εισβάλει στην επιγλωττίδα. Η θεραπεία περιλαμβάνει τη λήψη όσο το δυνατόν γρηγορότερα του χαπιού Spartix (Jaussen), (διάθεση από κτηνιατρικά φαρμακεία) και επανάληψη μετά από 15 ημέρες. Επίσης πρέπει να προσφέρουμε στο πουλί ενυδάτωση και διατροφή με καθετήρα την οποία σταματάμε όταν μπορεί να φάει μόνο του. Δεν απομακρύνουμε ποτέ το τυρώδες πύον από το στόμα διότι μπορεί να έχει διαβρώσει κάποια βασική φλέβα και να παρουσιαστεί ακατάσχετη αιμορραγία. Ψωρίαση στα δάχτυλα των ποδιών Συνήθως στα μικρόπουλα αλλά όχι μόνο που παραμένουν σε ελλειπούς καθαριότητας αιχμαλωσία παρουσιάζεται η ψωρίαση σαν ανωμαλίες στο δέρμα των δακτύλων των ποδιών και σαν απολέπιση. Η αντιμετώπιση αυτής της επώδυνης και θανατηφόρου ασθένειας γίνεται με αλοιφή Tabernil (Hoecht Roussel Vet)(προσοχή στις οδηγίες χρήσης) ή με 30

18 εμβαπτίσεις των ποδιών σε παραφινέλαιο (προσοχή να μην λαδωθεί το φτέρωμα). Ποδοδερματίτιδα Η ποδοδερματίτιδα ή κοινά bumblefoot είναι μια επώδυνη μόλυνση που εμφανίζεται με πρήξιμο και αιμορραγίες στα πόδια των πουλιών που κρατιούνται σε ελλειπούς καθαριότητας αιχμαλωσία. Προληπτικά μπορεί να αποφευχθεί με την χρήση καθαρών και διαφόρων διαμέτρων κλαδιών στις κλούβες για να στέκονται επάνω τα πουλιά. Επίσης η καθαριότητα των κλουβιών πρέπει να είναι άριστη. Εάν εμφανιστεί ή ποδοδερματίτιδα πρέπει να γίνονται στα πόδια του πάσχοντος πουλιού συχνές πλύσεις (κάθε 2-3 μέρες) με αραιωμένο betadine scrub και να ακολουθείται ένας κύκλος αντιβίωσης Baytril 5% ενέσιμο, με παράλληλη χορήγηση βιταμήνης Α, απο το ράμφος. Η θεραπεία πρέπει να επαναλαμβάνεται εάν η μόλυνση επιμένει ή επανεμφανίζεται. Περισσότερο ύποπτα είδη είναι οι Κύκνοι(Cygnus olor), οι Ερωδιοί και τα αρπακτικά πουλιά(accipitridae,pandionidae, Falconidae). Επίσης ύποπτα πουλιά για εμφάνιση bumblefoot είναι όσα έχουν πρόσφατο κάταγμα στο ένα από τα δύο πόδια αφού θα στηρίζονται περισσότερο στο υγιές πόδι και θα το ερεθίζουν. Γι αυτό, αυτά τα πουλιά πρέπει να απελευθερώνονται το δυνατόν συντομότερα. Τέλος τα υδρόβια πουλιά πρέπει να έχουν τη δυνατότητα να κολυμπούν σε μικρές λίμνες για όσο μικρό ή μεγάλο διάστημα βρίσκονται στην αιχμαλωσία. Αγγίστρι - πετονιά 31

19 Οι πετονιές και τα αγγίστρια που εγκαταλείπονται στη θάλασσα και στις λίμνες μπορεί να καταλήξουν ως δολοφονικά εργαλεία για όλων των ειδών τα πουλιά που ζουν σ αυτούς τούς χώρους. Τα ψαροπούλια καταπίνουν ψάρια πιασμένα σε πετονιές μαζί με το αγγίστρι και πεθαίνουν με φρικτό τρόπο δεμένα πάνω στην σταθερή πετονιά ή από αποκλεισμό του οισοφάγου με σπασμένες πετονιές. Το ίδιο συμβαίνει και με τα υδρόβια και τα παρυδάτια πουλιά, στις λίμνες. Άλλες φορές πάλι τα πουλιά τυλίγονται όλο και πιο σφιχτά στην πετονιά η οποία τους σταματά την αιμάτωση μελών και καταλήγει στην νέκρωση αυτών των μελών και στο θάνατο. Εάν το πουλί βρεθεί σ αυτή την κατάσταση έγκαιρα, τότε μπορούμε να το βοηθήσουμε. Εάν τα αγγίστρια έχουν μπεί μόνο εξωτερικά στο δέρμα του πουλιού αφαιρούνται προσεκτικά με τον εξής τρόπο. Δεν προσπαθούμε να τα τραβήξουμε πίσω αλλά τα κόβουμε με ένα κοφτάκι και βγάζουμε τα δύο κομμάτια. Κατόπιν ξεμπερδεύουμε την πετονιά και ελέγχουμε τις πληγές και το βάρος του πουλιού. Εάν δεν έχουν νεκρωθεί μέλη, οι πληγές είναι πολύ μικρές δεν έχουν πειράξει τα μάτια και το βάρος του πουλιού είναι φυσιολογικό, τότε μόνον μπορεί να απελευθερωθεί αμέσως. Σε κάθε άλλη περίπτωση ξεκινάμε Εενυδάτωση - Ζέστη - Ησυχία. Εάν τώρα το πουλί έχει καταπιεί το αγγίστρι υπάρχουν δύο περιπτώσεις, η πετονιά να βγαίνει από το ράμφος ή να έχει καταποθεί επίσης. Σε κάθε περίπτωση μια ακτινογραφία μπορεί να μας δείξει ακριβώς τί συμβαίνει στον λαιμό του πουλιού. Εάν το πουλί έχει καταπιεί και την πετονιά, τότε μόνο ένας θαρραλέος κτηνίατρος μπορεί να επέμβει χρησιμοποιώντας ολική αναισθησία και λεπτή χειρουργική επέμβαση. Εάν η πετονιά φαίνεται ακόμη από το ράμφος σε καμία περίπτωση μην επιτρέψετε στο πουλί να την καταπιεί. Τότε μπορούμε να επέμβουμε χωρίς χειρουργείο με την εξής μέθοδο: 32

20 Εντοπίζουμε την ακριβή θέση του αγγιστριού με την ακτινογραφία. Παίρνουμε έναν πλαστικό σωλήνα μικρότερο στην διάμετρο από το λαιμό του πουλιού αλλά όπου είναι δυνατόν μεγαλύτερο από το αγγίστρι. Επίσης ο σωλήνας πρέπει να είναι μεγαλύτερος σε μήκος από το λαιμό του πουλιού. Ένας ανθρωπος κρατά το πουλί και ένας άλλος κατεβάζει το σωλήνα στο λαιμό του περνώντας την πετονιά μέσα στο σωλήνα. Όπου βρεθεί αντίσταση έχουμε συναντήσει το αγγίστρι. Σ αυτό το σημείο με την βοήθεια της αντίστασης του σωλήνα ξεμπλέκουμε το αγγίστρι από το λαιμό του πουλιού και το περνάμε μέσα στο σωλήνα. Κατόπιν το τραβάμε και το βγάζουμε από το σωλήνα και αφαιρούμε το σωλήνα από το λαιμό μαζί με ένα μεγάλο αναστεναγμό ανακούφισης. Ο πλαστικός σωλήνας πρέπει να έχει καεί στο άκρο που θα περάσει μέσα στο λαιμό του πουλιού ώστε να έχει στρογγυλέψει και να μην πληγώσει το ευαίσθητο τοίχωμα του λαιμού. Επίσης πρέπει να αλειφθεί με βαζελίνη ή στην ιδανική περίπτωση με KY jelly (στα φαρμακεία) πριν την είσοδο ώστε να κινείται ευκολότερα. Μετά την επιτυχία της μεθόδου, το πουλί ακολουθεί Ησυχία - Ζέστη - Ενυδάτωση και διατροφή. Επίθεση γάτας Σχεδόν κάθε πουλί που δαγκώθηκε από γάτα, ακόμα κι αν ξέφυγε απ τον «κυνηγό» του, θα πεθάνει μέσα σε 48 έως 62 ώρες εάν μείνει αβοήθητο. Αυτό οφείλεται στην μόλυνση που προκαλεί το βακτήριο Pasteurella munlticoda που υπάρχει στα δόντια της γάτας. Με το δάγκωμα προκαλείται το λεγόμενο «σύνδρομο των τριών ημερών». Το πουλί φαίνεται πρόσκαιρα να συνέρχεται από το δάγκωμα και το σόκ, αλλά πεθαίνει αιφνιδίως σε 2 έως 3 ημέρες από το πιο πάνω βακτήριο. 33