«Ο Mirό της Μαγιόρκα» στο Κέντρο Πολιτισμού «Ελληνικός Κόσμος»

Transcript

1 «Ο Mirό της Μαγιόρκα» στο Κέντρο Πολιτισμού «Ελληνικός Κόσμος» 1. Η έκθεση «Ο Miró της Μαγιόρκα» στο Κέντρο Πολιτισμού «Ελληνικός Κόσμος» H έκθεση «Ο Miró της Μαγιόρκα», που παρουσιάζεται στο «ΘΕΑΤΡΟΝ» του Κέντρου Πολιτισμού «Ελληνικός Κόσμος» από 22 Φεβρουαρίου μέχρι 30 Μαΐου, περιλαμβάνει πολλά από τα έργα που φιλοξενήθηκαν στη Θεσσαλονίκη όλα πρωτοεμφανιζόμενα στην Αθήνα, τα οποία αποτελούν σημαντικά δείγματα της δημιουργικής περιόδου του μεγάλου καλλιτέχνη στο εργαστήρι της Μαγιόρκα: λάδια της περιόδου και μεγάλο αριθμό από πρωτότυπα χαρακτικά έργα της ώριμης περιόδου του, που αποδεικνύουν τη ζωντανή και πολύτιμη παρακαταθήκη του στη σύγχρονη τέχνη. Αναλυτικά, στην έκθεση παρουσιάζονται λάδια της περιόδου , πρωτότυπα χαρακτικά έργα από τις σειρές Els gossos (Τα σκυλιά), Gens de la mer (Άνθρωποι της θάλασσας) και τη σειρά Fundació Palma, καθώς και φωτογραφίες των Jean-Marie del Moral και Francesc Catalá-Roca από το εργαστήρι του Miró στη Μαγιόρκα. Όλο το υλικό προέρχεται από το Ίδρυμα Pilar i Joan Μiró της Μαγιόρκα. Στα τέλη της δεκαετίας του 20 και στις αρχές της δεκαετίας του 30, ο Miró πέρασε μια εκφραστική κρίση που τον οδήγησε στην καταδίκη της ζωγραφικής και τον έστρεψε, επιπλέον, σε άλλα, μη ζωγραφικά μέσα έκφρασης. Έτσι προέκυψαν τα πρώτα τρισδιάστατα έργα και οι πρώτες λιθογραφίες για το βιβλίο του Tristan Tzara L Arbre des voyageurs (Το Δένδρο των ταξιδιωτών) ( ). Από το 1938 ο Miró μυήθηκε στη χαλκογραφία και το 1950 παρουσίασε τις πρώτες του ξυλογραφίες. Η επιθυμία του Miró να κάνει την τέχνη του πιο προσιτή στο κοινό τον ώθησε στην υλοποίηση σειρών γραφικών έργων ή γλυπτών και δημόσιων έργων τέχνης. Το Μάιο του 1962, ο Miró άρχισε να σκέφτεται να εγκαταστήσει το δικό του εργαστήριο χαρακτικής στην Πάλμα, στο Son Boter, όπου θα εξακολουθούσε να εργάζεται με στόχο να φέρει την τέχνη του κοντά στο κοινό. ΓΡΑΦΙΚΑ ΕΡΓΑ Η παραγωγή γραφικών έργων του Miró είναι μεγάλη, πλούσια σε θεματολογία, μορφή και τεχνική. Αυτή η έκθεση έχει να επιδείξει μακέτες, μήτρες, δοκίμια εκτύπωσης, bon à tirer και εκτυπώσεις από την ώριμη περίοδό του, από αυτές που δημιουργήθηκαν στα εργαστήριά του στην Πάλμα, τα οποία σήμερα εξακολουθούν να είναι ενεργά σύμφωνα με την επιθυμία του Miró. Els gossos (Τα σκυλιά) Η σειρά Els gossos (Τα σκυλιά) αποτελείται από εννέα εκτυπώσεις που έγιναν με διαφορετικές τεχνικές, όπως η οξυγραφία, η τονική οξυγραφία και η οξυγραφία με ζάχαρη. Η παραγωγή αυτής της σειράς υλοποιήθηκε στα εργαστήρια του Son Boter στην Πάλμα της Μαγιόρκα με αφετηρία το 1976, αλλά τα 30 αντίτυπα της έκδοσης τυπώθηκαν το 1979 στη Βαρκελώνη. Ο τίτλος αυτής της σειράς έχει σχέση με μία από τις τεχνικές που εφαρμόστηκαν, την οξυγραφία με ζάχαρη. Ενώ οι μήτρες στέγνωναν στην αυλή του Son Boter, πλησίασαν κάποια σκυλιά για να γλείψουν τις πλάκες με τη ζάχαρη κι άφησαν τα σημάδια από τις πατούσες τους σε κάποιες από τις μήτρες. Ο Miró απαθανάτισε αυτά τα ίχνη, που ήταν αποτέλεσμα της τύχης, στις εκτυπώσεις της σειράς.

2 Σειρά Fundació Palma (Ίδρυμα Πάλμα) Η εκτύπωση της σειράς Fundació Palma (Ίδρυμα Πάλμα) έγινε το 1988 με αφετηρία ένα bon à tirer του Miró. Η σειρά αποτελείται από πέντε εκτυπώσεις που έγιναν με τις τεχνικές της οξυγραφίας, της τονικής οξυγραφίας και του καρβιδίου και εκδόθηκε σε 80 αντίτυπα. Ο χαράκτης και τυπογράφος αυτής της σειράς ήταν ο José Torralba, συνεργάτης του Miró από το Είχαν δουλέψει μαζί στην εικονογράφηση του El llibre dels sis sentits (Το βιβλίο των έξι αισθήσεων) (1981), οι εκτυπώσεις του οποίου αποτέλεσαν την αφετηρία των σειρών Fundació Palma I, II και III. Gens de la mer (Άνθρωποι της θάλασσας) Αυτή η σειρά αποτελείται από δεκατρείς εκτυπώσεις του 1990 που δημιουργήθηκαν με αφετηρία ένα bon à tirer με ημερομηνία 19 Ιουνίου Ο Daniel Lelong εξέδωσε 60 αντίτυπα σε χαρτί Rives, αριθμημένα και υπογεγραμμένα στη μήτρα. Ο Miró εκφραζόταν συχνά μέσω σειρών ή εικονογραφημένων βιβλίων, αλλά τύπωσε και πολλά ανεξάρτητα έργα, όπως το La Marchande de couleurs (Η χρωματοπώλισσα) του ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ ΤΩΝ FRANCESC CATALÁ-ROCA ΚΑΙ JEAN-MARIE DEL MORAL Οι φωτογραφίες του Francesc Catalá-Roca και του Jean-Marie del Moral στο Κέντρο Πολιτισμού «Ελληνικός Κόσμος» προσφέρουν ένα ταξίδι στην τελευταία περίοδο του Miró (όταν κατοικούσε στη Μαγιόρκα και δημιουργούσε έργα στο εργαστήριο που του έχτισε ο José Lluis Sert) και παρουσιάζουν ορισμένες προσωπικότητες που γνώρισε ή θαύμασε ο καλλιτέχνης. Ο Miró ενοχλούνταν από την παρουσία άλλων όταν δούλευε στο εργαστήριό του και επομένως αυτές οι φωτογραφίες αποτελούν σημαντικά ντοκουμέντα. Όπως επισήμανε ο Catalá-Roca στον καλλιτέχνη: «Όλος ο κόσμος θα γνωρίσει το έργο σου, αλλά εσένα προσωπικά θα σε γνωρίσουν χάρη στις φωτογραφίες μου». Oι φωτογραφίες της έκθεσης, πέρα από την αξία που έχουν ως τεκμήρια, είναι ένα σπουδαίο παράδειγμα του έργου του Catalá-Roca, ο οποίος θεωρείται ένας από τους σημαντικότερους Ισπανούς φωτογράφους της μεταπολεμικής περιόδου, ειδικά της δεκαετίας του 50. Η τριαντάχρονη σχέση του με το Miró, φιλική και επαγγελματική, παρουσιάζεται στο εξαιρετικό φωτογραφικό υλικό. Οι φωτογραφίες που εκτίθενται είναι αντιπροσωπευτικές του έργου του φωτογράφου, χρονολογούνται στις τελευταίες δεκαετίες της ζωής του Miró και ανήκουν στο Φωτογραφικό Αρχείο COAC (Col legi d Arquitectes de Catalunya) της Βαρκελώνης. Μέσα από τις φωτογραφίες του Jean-Marie del Moral μπορούμε να πλησιάσουμε τον οικείο Miró, να τον δούμε τις στιγμές της δημιουργίας των έργων και έτσι να καταλάβουμε καλύτερα τον τρόπο εργασίας και την προσωπικότητά του. «Δε θα ξεχάσω ποτέ το Miró» ανέφερε ο Jean-Marie del Moral στη συνάντησή του με τον επιμελητή της έκθεσης κ. Μάριο Ελευθεριάδη στο Παρίσι. Στη συνέχεια έστειλε το παρακάτω κείμενο για το Miró: «Έτος Ξαναβλέπω τη Βαρκελώνη. Ο Φράνκο εξαφανίστηκε και ένας αέρας ελευθερίας πνέει πάνω από την πόλη. Ένα περιοδικό με έστειλε στην Ισπανία, εμένα, το γιο εξόριστων δημοκρατών, για να φωτογραφίσω μερικούς διανοούμενους. Για το Mirό δεν ήξερα και πολλά πράγματα. Είχα την σπάνια τύχη να τον φωτογραφίσω στην Πάλμα ντε Μαγιόρκα. Καθόταν σε μία ψάθινη πολυθρόνα και κοιτούσε τα έργα του, τα εν εξελίξει έργα του Στο εργαστήριό του κυριαρχούσε το λευκό παρά τα έντονα χρώματα των μισοτελειωμένων πινάκων του που καταλάμβαναν το μεγαλύτερο μέρος του και βρίσκονταν ακουμπισμένοι στον τοίχο, σε κάποιο τραπέζι ή στο μικρό

3 καλοριφέρ. Νομίζω ότι ξέχασε γρήγορα την παρουσία μου και με άφησε να περιφέρομαι στο χώρο κατά πώς ήθελα. Όλα ήταν σιωπηλά. Μόλις που ακούγονταν κάποιοι ήχοι από κελαηδίσματα πουλιών τα οποία αψηφούσαν τη ζέστη που έκανε έξω και ερχόταν να χαιρετήσουν φιλικά την ησυχία και την κατάνυξη του χώρου. Το εργαστήριο το σχεδίασε ο φίλος του José Lluis Sert, αλλά δεν ήξερα ότι ο Μirό είχε φανταστεί αυτό το τεράστιο εργαστήριο ήδη από το 1938, όταν ήταν στο Παρίσι, όπου η μοναξιά και η μιζέρια δεν κατάφερναν να κάμψουν τις ελπίδες του. Το όνειρό μου, όταν θα μπορέσω να εγκατασταθώ κάπου, είναι να έχω ένα πολύ μεγάλο εργαστήριο, για να έχω χώρο και πολλούς πίνακες. Θα ήθελα να δοκιμάσω τον εαυτό μου στην κεραμική, στο τύπωμα, να έχω μια πρέσα. Χρόνια αργότερα, κάθε αντικείμενο που είχε περισυλλεχθεί τυχαία σ έναν περίπατο, που είχε αποσταλεί από κάποιον φίλο ή αγοραστεί από κάποιο μικρομάγαζο που δεν το έπιανε το μάτι, είχε βρει εκεί τη σωστή του θέση και ακτινοβολούσε μέσα στο εργαστήριο, με τη συγκρατημένη βία ενός βέλους έτοιμου να σκίσει τον αέρα». ΠΡΟΒΟΛΗ ΤΟΥ ΝΤΟΚΙΜΑΝΤΕΡ «ΤΑ ΦΩΣΦΟΡΙΖΟΝΤΑ ΙΧΝΗ ΤΩΝ ΣΑΛΙΓΚΑΡΙΩΝ» Στον «Ελληνικό Κόσμο» θα προβάλλεται επίσης το ντοκιμαντέρ «Τα φωσφορίζοντα ίχνη των σαλιγκαριών». Το ντοκιμαντέρ αυτό προτείνει μια αναδρομή σε εκείνη τη δημιουργική «στιγμή» κατά την οποία ο Miró έβαλε χρώμα στα όνειρά του. Οδηγός του επισκέπτη είναι τα λόγια που κατέγραψε ο Yvon Taillandier στο Joan Miró: je travaille comme un jardinier (Joan Mirό: δουλεύω σαν κηπουρός), που δημοσιεύτηκαν στην επιθεώρηση XXème Siècle, αρ. 1, τ. 1, Παρίσι, 15 Φεβρουαρίου [Διάρκεια: 54, Σκηνοθεσία: Cesc Mulet / The Phosphorescent Trails of Snails La Perifèrica produccions / Televisió de Mallorca. 2009] MIRÓ ΓΙΑ ΟΛΟΥΣ AMEA ΣΤΟΝ «ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΚΟΣΜΟ» Στο πλαίσιο της έκθεσης «Ο Miró της Μαγιόρκα» στο Κέντρο Πολιτισμού «Ελληνικός Κόσμος» εφαρμόζονται προγράμματα για άτομα με μερική ή ολική απώλεια όρασης. Το πρόγραμμα «Αγγίζοντας την τέχνη» αποτελεί συνεργασία του Κρατικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης με το Ίδρυμα Προστασίας Τυφλών Βορείου Ελλάδος «Ο ΗΛΙΟΣ» Σχολή Τυφλών και τον Πανελλήνιο Σύνδεσμο Τυφλών Περιφερειακή Ένωση Κεντρικής Μακεδονίας. Στόχο έχει την άρση του αποκλεισμού προς το πολιτιστικό αγαθό που αντιμετωπίζουν τα άτομα με μερική ή ολική απώλεια όρασης. Το πρόγραμμα, το οποίο απευθύνεται σε παιδιά όλων των σχολικών βαθμίδων και σε ενήλικες με ή χωρίς προβλήματα όρασης, βασίζεται στην απτική αναπαραγωγή επιλεγμένων έργων των εκθέσεων, με κριτήριο την ευκολία απόδοσης και κατανόησής τους από τα άτομα με προβλήματα όρασης. Τα περιγράμματα των μορφών και άλλα στοιχεία περιγραφής αποδίδονται με ανάγλυφες γραμμές, ενώ χρησιμοποιούνται χαρτόνια και άλλα υλικά (αδιάλυτη μπογιά, χαρτόνια σε διαφορετικές υφές, μικρά αντικείμενα) για την καλύτερη απόδοση και πρόσληψη της τονικότητας των χρωμάτων, των επιφανειών, των σχημάτων, των όγκων, της τεχνικής του καλλιτέχνη κ.λπ. Τα έργα της έκθεσης «O Miró της Μαγιόρκα» συνοδεύονται από τις λεζάντες τους (ονοματεπώνυμο καλλιτέχνη, τίτλος έργου, διαστάσεις, χρονολογία, τεχνική, παραχώρηση καλλιτέχνη, γκαλερί ή συλλέκτη) και από κείμενα περιγραφής (περιγραφή του απτικού έργου με απλά λόγια και οδηγίες, ώστε να δημιουργηθεί μια πρώτη εικόνα, φιγούρες, αντικείμενα, υλικά) σε γραφή Braille. 2. Σημείωμα του επιμελητή Μάριου Ελευθεριάδη για την έκθεση «Ο Mirό της Μαγιόρκα» σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη Ο επιμελητής της έκθεσης Μάριος Ελευθεριάδης είναι εικαστικός και καθηγητής στην Ανώτατη Εθνική Σχολή Καλών Τεχνών της Λιμόζ-Ομπισόν, στη Γαλλία. Το 2001 είχε βραβευτεί στο διαγωνισμό που οργανώνει το Ίδρυμα Miró της Μαγιόρκα σε

4 συνεργασία με τους Sotheby s. Σπούδασε στην Ανώτατη Εθνική Σχολή Καλών Τεχνών της Μπουρζ στη Γαλλία και στη Σορβόνη στο Παρίσι (Πλαστικές Τέχνες). Απέκτησε Διδακτορικό Δίπλωμα Έκδοσης-Εκτύπωσης από την Ανώτατη Εθνική Σχολή Καλών Τεχνών στο Ρέικιαβικ της Ισλανδίας. Έχει πραγματοποιήσει 23 ατομικές εκθέσεις / performances σε διεθνείς εκθέσεις. Συμμετέχει σε residencies, φεστιβάλ και μπιενάλε. Έργα του υπάρχουν σε δημόσιες και ιδιωτικές συλλογές στην Ελλάδα και το εξωτερικό. teriade@mariosnet.gr, «Ο Miró της Μαγιόρκα» ταξιδεύει Όταν μου τηλεφώνησε πρώτη φορά η Αλεξάνδρα Γουλάκη-Βουτυρά για το ενδεχόμενο μιας έκθεσης Miró στο Τελλόγλειο Ίδρυμα με υλικό από τη Μαγιόρκα, η πρώτη ιδέα ήταν μια συμβατική έκθεση, κυρίως χαρακτικών, μαζί με ένα μικρό αριθμό πινάκων και ίσως κάποια γλυπτά. Ο Miró, με εξαίρεση την έκθεση του 2002 στην Άνδρο, δεν έχει παρουσιαστεί με ικανοποιητικό τρόπο στην Ελλάδα. Τη γνωριμία μας από κοντά στο Παρίσι ακολούθησαν πολλές συναντήσεις, όπου συζητούσαμε προτάσεις για «κάτι» περισσότερο. Έπειτα από μια πρώτη διαμόρφωση και οργάνωση της αρχικής ιδέας, ήταν απαραίτητη μια κοινή επίσκεψη στη Μαγιόρκα, για να διερευνήσουμε επιτόπου τις δυνατότητες μιας τέτοιας έκθεσης. Ένα σημαντικό πλεονέκτημα ήταν η σχέση που είχα με το χώρο και η βαθιά μου εξοικείωση με το χαρακτήρα του Ιδρύματος αυτού αλλά και με το όνειρο και τη θέληση του ίδιου του Mirό. Το Ίδρυμα Pilar i Jοan Miró άνοιξε στο κοινό το 1981, στο μεγάλο οικόπεδο όπου βρίσκονταν τα δύο εργαστήρια του Miró το παλιότερο, το Son Boter, ένα πέτρινο παραδοσιακό κτίσμα του 16ου αι., και το νεότερο, που χτίστηκε σε σχέδια του Sert το 1956, αλλά και το σημερινό μουσείο του Ιδρύματος, σχεδιασμένο πολύ εντυπωσιακά από το Rafael Moneo. Σε μικρότερα προσκτίσματα, σύμφωνα με τη θέληση του Miró, ιδρύθηκαν εργαστήρια χαρακτικής και λιθογραφίας, τα οποία τους θερινούς μήνες φιλοξενούν παλιούς δασκάλους και νέους δημιουργούς που παρακολουθούν σεμινάρια. Σε ετήσιους διαγωνισμούς οι Sotheby s Pilar Juncosa Grant βραβεύουν το καλύτερο έργο της χρονιάς, που παραμένει στο Ίδρυμα της Μαγιόρκα. To 2001 μου απονεμήθηκε το βραβείο, εργάστηκα στα εργαστήρια του Miró, ανακάλυψα την αύρα του στο χώρο του, γνώρισα όλη τη συλλογή του μουσείου, συνεργάστηκα με τους εγγονούς του και έτσι ξεκίνησε μια διαρκής επαφή με το Ίδρυμα και μια σχέση φιλίας με τους ανθρώπους του, που κρατάει έως σήμερα. Η έκθεση «Ο Miró της Μαγιόρκα», όπως ενδεικτικά αναφέρει και ο τίτλος, περιλαμβάνει έργα της περιόδου της διαμονής του Miró στο νησί. Πρόκειται για μια περίοδο απεριόριστης ανεξαρτησίας. Η πρόταση που μου έκαναν τα δύο Ιδρύματα ήταν να επιμεληθώ και να σκηνογραφήσω μια έκθεση που θα παρουσίαζε το Miró και το έργο του μέσα στο εργαστήρι του, με τα μικροαντικείμενά του, τα φετίχ του, την τάξη και την αταξία του, τα ρούχα του, τα ενθυμήματα, τα μικροαντικείμενα-αφετηρίες έργων του, τα έπιπλα. Δέχτηκα, θέλοντας να αναδείξω επιπλέον τη σχέση του με τη μουσική και το θέατρο, με δείγματα από τη μεγάλη γλυπτική, από καμένα έργα και από ταπισερί, ένα πλούσιο υλικό σε σχέδια, μακέτες και αρχεία από τις αποθήκες της Μαγιόρκα. Όλα αυτά θα αποτελούσαν τον πυρήνα της έκθεσης που θα έφερνε το Miró κοντά στο ευρύ κοινό. Εργαλείο ήταν το ίδιο το εργαστήριό του, αυτό που σχεδίασε ο Sert, το οποίο με το μπαλκόνι και τη διάταξή του σε επίπεδα προσπάθησα να το προσομοιώσω σκηνογραφικά, ώστε να μεταφέρω την ατμόσφαιρα και την αίσθηση που αποπνέει, καταφέρνοντας παράλληλα να το προσαρμόσω στο δύσκολο πολυεπίπεδο εσωτερικό του Τελλόγλειου Ιδρύματος. Με άξονες τη λιτότητα, την ηρεμία, τις εντάσεις, τη συνοχή στη σκηνογραφία και την ελευθερία του θεατή να διαλέξει την περιήγησή του, πίστεψα ότι ήταν δυνατόν να αναδειχτεί η εσωτερική πλευρά της δημιουργικής σκέψης του Mirό. Το εγχείρημα παρουσίασε τεράστιες δυσκολίες: από τα οικονομικά εμπόδια και το μεγάλο αριθμό συνεργατών έως τις πιο πρακτικές ανάγκες, που αφορούσαν πλέον τους χώρους αλλά και τη συνοχή των αντικειμένων στη σκηνογραφική παρουσίαση. Η διεύρυνση της έκθεσης με τμήματα των σύγχρονων εργαστηρίων, χαρακτικά έργα και φωτογραφίες σε άλλα

5 μουσεία και αίθουσες της Θεσσαλονίκης, η συνεργασία με το Δήμο της Μαγιόρκα και η μεταφορά της έκθεσης το 2010 στην Αθήνα και τη Λευκωσία έδωσε τελείως άλλες διαστάσεις στην αρχική ιδέα. Η έκθεση Μirό στο Τελλόγλειο συνέπεσε με την Κίνηση των Πέντε Μουσείων, μια κοινή προσπάθεια πέντε μουσείων της Θεσσαλονίκης, του Αρχαιολογικού, του Βυζαντινού, του Κρατικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης, του Μακεδονικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης και του Τελλόγλειου Ιδρύματος, να συνεργαστούν στενότερα για την προώθηση του πολιτισμού στη Θεσσαλονίκης. Έτσι, στο χώρο του Κρατικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης στο λιμάνι φιλοξενήθηκε η έκθεση «Eργαστήρια του Joan Μirό», στο Μακεδονικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης μια σειρά φωτογραφιών από το σπουδαίο φωτογράφο που απαθανάτισε τον Μirό την ώρα της εργασίας, Francesc Catalá-Roca, ενώ το Αρχαιολογικό και το Βυζαντινό Μουσείο φιλοξένησαν από ένα ζωγραφικό έργο του Μirό. Το «άπλωμα» της έκθεσης του Μirό στην πόλη συμπληρώθηκε με τη συνεργασία του 50ού Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης, που παρουσίασε το ντοκιμαντέρ «Τα φωσφορίζοντα ίχνη των σαλιγκαριών» του Cesc Mulet σε πρώτη προβολή, καθώς και του Δήμου Θεσσαλονίκης, ο οποίος φιλοξένησε, παράλληλα με την έκθεση του Μirό, εκδηλώσεις μουσικής, λόγου, δρώμενων και γαστρονομίας, στο πλαίσιο των 44ων Δημητρίων. Οι εκθέσεις στη Θεσσαλονίκη διήρκεσαν έξι μήνες και μπόρεσαν να τις επισκεφθούν χιλιάδες άνθρωποι, μεταξύ των οποίων ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας κ. Κάρολος Παπούλιας, η Βασίλισσα της Ισπανίας Σοφία, ο Υπουργός Πολιτισμού κ. Παύλος Γερουλάνος, διευθυντές μουσείων από όλο τον κόσμο, καλλιτέχνες, φιλότεχνοι, μαθητές από τη Θεσσαλονίκη, την Ελλάδα και την Ευρώπη. Και τώρα, «Ο Miró της Μαγιόρκα» ταξιδεύει και μοιράζεται στην Αθήνα και την Κύπρο. Στην Αθήνα, στο Κέντρο Πολιτισμού «Ελληνικός Κόσμος», φιλοξενούνται πολλά από τα έργα που παρουσιάστηκαν στη Θεσσαλονίκη, λάδια, πρωτότυπα χαρακτικά έργα και φωτογραφίες, σημαντικά δείγματα της δημιουργικής περιόδου του μεγάλου καλλιτέχνη στο εργαστήρι της Μαγιόρκα. Παράλληλα, στο Iνστιτούτο Cervantes παρουσιάζονται χαρακτικά, λιθογραφίες, μακέτες και σχέδια του καλλιτέχνη, ενώ φωτογραφίες από το εργαστήρι του Καταλανού καλλιτέχνη φιλοξενούνται στο Αεροδρόμιο «Ελευθέριος Βενιζέλος». Τέλος, στο Δημοτικό Κέντρο Τεχνών Λευκωσίας Ίδρυμα Πιερίδη παρουσιάζεται μεγάλος αριθμός έργων και τεκμηρίων, τα οποία καλύπτουν όλη τη θεματολογία του καλλιτέχνη και αφορούν: ζωγραφική, γλυπτική, χαρακτική, σχέδια και σκίτσα για γλυπτά, για δημόσια τέχνη, για μπαλέτο και μουσική. Το σύνολο αυτής της σημαντικής για τα ελληνικά δεδομένα έκθεσης φιλοξενείται τελικά σε εννέα εκθεσιακούς χώρους με αφορμή τη συνεργασία του Τελλόγλειου Ιδρύματος Τεχνών του Α.Π.Θ. με το Ίδρυμα Pilar i Joan Μiró της Μαγιόρκα και τελεί υπό την αιγίδα του Προέδρου της Ελληνικής Δημοκρατίας κ. Καρόλου Παπούλια και της Ισπανικής Πρεσβείας στην Αθήνα. Τέτοιου είδους προσπάθειες μεταξύ μουσείων για την προώθηση της τέχνης είναι αξιέπαινες και αποτελούν δείγμα πολιτισμού. Ο συντονισμός και η καλλιτεχνική επιμέλεια αυτού του εγχειρήματος ήταν για μένα μια εμπειρία σωματικά εξαντλητική, αλλά ψυχικά πλούσια ευφορίας συγκινήσεων. Θα ήθελα, τέλος, να ευχαριστήσω το Τελλόγλειο Ίδρυμα Τεχνών του Α.Π.Θ. και το Ίδρυμα Pilar i Joan Μiró της Μαγιόρκα που με εμπιστεύτηκαν, όπως και όλους τους υπόλοιπους φορείς ελληνικούς, κυπριακούς και ισπανικούς που στήριξαν με ενθουσιασμό το εγχείρημα: την Προεδρία της Ελληνικής Δημοκρατίας και της Δημοκρατίας της Κύπρου, τις πρεσβείες της Ισπανίας στην Αθήνα και τη Λευκωσία, τα Ινστιτούτα Cervantes και Ramon Llull, τα πέντε μουσεία της Θεσσαλονίκης, το Κέντρο Πολιτισμού «Ελληνικός Κόσμος», το Αεροδρόμιο «Ελευθέριος Βενιζέλος» και το Δημοτικό Κέντρο Τεχνών Λευκωσίας Ίδρυμα Πιερίδη. 3. Περισσότερες πληροφορίες για το Mirό και το έργο του Το ενδιαφέρον του Joan Miró για τις γραφικές τέχνες Το ενδιαφέρον του Joan Miró για τις γραφικές τέχνες οφείλεται στη διαρκή αναζήτηση νέων μέσων για να

6 αναπτύξει τις καλλιτεχνικές του ανησυχίες, όπως και στην ικανοποίηση που του πρόσφερε ο πειραματισμός με διαφορετικά υλικά. Αυτά τα μέσα επέτρεψαν στα έργα του να γνωρίσουν μεγάλη διάδοση και να γίνουν προσιτά σε ευρύτερο κοινό. Η αλλαγή της έννοιας του μοναδικού έργου και η εμφάνιση μεγάλου αριθμού αντιτύπων των δημιουργιών του, αποτέλεσαν για τον καλλιτέχνη εξαιρετικό δημιουργικό μέσο. Ο Joan Miró μυήθηκε στις γραφικές τέχνες χάρη στη σχέση και τη φιλία του με έναν κύκλο ποιητών και συγγραφέων που γνώρισε από τον André Masson περί το 1925 στο Παρίσι. Παρότι εικονογράφησε πολλά βιβλία συγγραφέων, όπως οι Paul Eluard, J. V. Foix και Tristan Tzara, στη δεκαετία του 60 αφοσιώθηκε στις γραφικές τέχνες και είχε μια οργιώδη παραγωγή γραφικών έργων. Μέσα σε αυτή τη δεκαετία θα προκύψουν χιλιάδες εκτυπώσεις και πάνω από εκατό εικονογραφημένα βιβλία. Αυτή είναι η φάση κατά την οποία επιτυγχάνει τεχνική αρτιότητα, ως αποτέλεσμα της συνεργασίας του με σημαντικούς χαράκτες, οι οποίοι συμμετείχαν ενεργά στη δημιουργία των έργων του. Το τελικό αποτέλεσμα διαμορφώνεται από αυτό το ομαδικό σύστημα εργασίας, όπου οι αριστοτέχνες τυπογράφοι και ο καλλιτέχνης συνεργάζονται, ανταλλάσσουν συστάσεις και εμπειρίες. Ο Joan Miró μοίρασε το δημιουργικό πνεύμα του σε εργαστήρια πολύ σημαντικών χαρακτών, όπως τα εργαστήρια του Lacourière, το ατελιέ Cromerlink et Doutrou, το εργαστήριο του χαράκτη Fernand Mourlot στο Παρίσι, το Ατελιέ 17 του William Hayter στη Νέα Υόρκη, το Εργαστήριο 46, το εργαστήριο του Joan Barbarà και το Εργαστήριο Καλλιτεχνικής Λιθογραφίας της Βαρκελώνης, που ιδρύθηκε από τον Damià Caus. Κατά τον ίδιο τρόπο, αυτή η συμβίωση καλλιτέχνη και τεχνικού είναι επίσης σημαντική και σε άλλους τομείς, όπως η κεραμική. Τα κεραμικά του έργα ο Miró τα δούλεψε με το φίλο του Josep Llorenç Artigas και το γιο του, τον Joan Gardy Artigas. Το Ίδρυμα Pilar i Joan Miró στη Μαγιόρκα δημιουργήθηκε όταν ο Miró και η οικογένειά του δώρισαν το 1980 στην πόλη Πάλμα τα τέσσερα καλλιτεχνικά εργαστήρια στα οποία δούλεψε εντατικά ο καλλιτέχνης από το 1956 μέχρι το θάνατό του, το Σκοπός της δωρεάς ήταν να μετατραπούν τα εργαστήρια αυτά σε ερέθισμα για τις μελλοντικές γενιές καλλιτεχνών. Από τότε που το Ίδρυμα έδωσε τις πρώτες υποτροφίες για τη μελέτη και την τελειοποίηση της καλλιτεχνικής εργασίας των γραφικών έργων και των διαδικασιών εκτύπωσης, στα εργαστήρια φιλοξενήθηκε ένα ετερόκλητο αμάλγαμα εικαστικών καλλιτεχνών, οι οποίοι αποζητούσαν το προωθημένο πνεύμα του Miró. «Τα βέλη του Mirό είναι πάλι και πάντα πάνω από εμάς, πολύ ψηλά. Ακολουθούν το δρόμο τους και πλευρίζουν τα άστρα στο άπειρο των μεγάλων γαλάζιων ουρανών». Jean-Marie del Moral Για το Miró και το εργαστήριο της Μαγιόρκα «Μόλις μπορέσω να εγκατασταθώ κάπου, θα αποκτήσω ένα πολύ μεγάλο στούντιο, για να έχω αρκετό χώρο για πολλούς καμβάδες, καθώς, όσο περισσότερο δουλεύω, τόσο περισσότερο μου έρχεται η επιθυμία να συνεχίσω να δουλεύω». Το ατελιέ του Miró ήταν αναμφίβολα σημαντικό για τη δημιουργικότητά του. Το 1954 ο Joan Miró σε ηλικία 61 ετών αποφάσισε να εγκατασταθεί στην Πάλμα ντε Μαγιόρκα, στο απλό και ήρεμο καταφύγιο της παιδικής του ηλικίας. Τότε εμπιστεύτηκε το σχεδιασμό του εργαστηρίου του στο φίλο του αρχιτέκτονα José Lluis Sert. Εκεί, μέσα σε ένα λευκό ορθογώνιο κτήριο με κυματοειδείς θόλους, ο Ισπανός καλλιτέχνης άπλωσε το χαρακτηριστικό μικρόκοσμό του και επανεκτίμησε το έργο του κάνοντας μια νέα αρχή. Ένα μπαλκόνι στο εσωτερικό του άνετου αυτού χώρου επέτρεπε στο Miró να κοιτάζει από ψηλά τα μεγάλων διαστάσεων έργα του ή να τα παρατηρεί συγκεντρωμένα. Στους τοίχους του εργαστηρίου, σε διάφορα σημεία, είχε συγκεντρώσει τα πιο απίθανα μικροαντικείμενα, φωτογραφίες με μνήμες παλιών πολιτισμών, σπαράγματα

7 της λαϊκής παράδοσης, ένα κλαδί, μία πέτρα, μια ραχοκοκαλιά ψαριού... καρτ ποστάλ, αποκόμματα εφημερίδων, βότσαλα, πεταλούδες, κοχύλια, siurells (πήλινες σφυρίχτρες από τη Μαγιόρκα), μικρά παιχνίδια, kachinas (κούκλες που θεωρούνταν ότι είχαν μαγικές ιδιότητες) από τους Ινδιάνους Hopi ή μάσκες από την Ωκεανία. Τα στοιχεία αυτά ενσωματώνονται στα έργα του: «Ό,τι προέρχεται από τη γη είναι καλό» έλεγε. Άλλωστε το πάθος του για τη λαϊκή τέχνη εξέφραζε την πεποίθησή του ότι «όσο πιο τοπικό είναι ένα αντικείμενο, τόσο πιο παγκόσμιο είναι. Αυτό αιτιολογεί και τη σημασία της λαϊκής τέχνης: Yπάρχει μεγάλη συνάφεια ανάμεσα στις σφυρίχτρες που φτιάχνονται στη Μαγιόρκα και σε ορισμένα αντικείμενα του ελληνικού πολιτισμού». Με την εγκατάστασή του στο εργαστήριό του, επανεκτίμησε το έργο του και έκανε μια νέα αρχή. «Στο καινούριο εργαστήριο είχα πρώτη φορά πολύ χώρο. Μπόρεσα να αδειάσω κιβώτια με πολύ παλιά έργα. Είχα να δω αυτά τα έργα πριν από τον πόλεμο. Πέρασα μια διαδικασία αυτοεξέτασης, κριτικής. Υπήρξα ανηλεής με τον εαυτό μου. Κατέστρεψα πολλούς πίνακες και ακόμη περισσότερα σχέδια και γκουάς. Μέσα σε λίγα χρόνια έγιναν δυο τρεις μεγάλες εκκαθαρίσεις». Ξανάρχισε να ζωγραφίζει το 1960 και οι εκθέσεις του ανά τον κόσμο ήταν πολλές: ΗΠΑ, Ιαπωνία, Αθήνα (1966). Παράλληλα τα γλυπτά του ιδιαίτερα, με αφετηρία συναρμογές κάθε είδους αντικειμένων που διέρχονταν από μια διαδικασία «ανθρωπομορφοποίησης». «Όταν δημιουργώ γλυπτά, ξεκινάω από τα αντικείμενα που συλλέγω, ακριβώς όπως χρησιμοποιώ τις κηλίδες στο χαρτί και τις ατέλειες στους καμβάδες» έλεγε. Το 1975 ιδρύει το Ίδρυμα Joan Miró στο Κέντρο Σπουδών Σύγχρονης Τέχνης στη Βαρκελώνη και δωρίζει περί τα σχέδιά του. Η ζωγραφική του Miró είναι ποίηση, φαντασία, χρώμα, ρυθμός, μουσική. Τα θέματά του, συνήθως γυναίκες, πτηνά, έντομα, ο ήλιος, το φεγγάρι και οι αστερισμοί, είναι σύμβολα που μετατρέπουν την ύλη σε τέχνη, με χιούμορ ή παιχνιδιάρικη διάθεση, κρύβοντας ωστόσο μια τραγικότητα που παραπέμπει στη μεταφυσική αναζήτηση του καλλιτέχνη για τη ζωή, το θάνατο, τον κόσμο. Σε πολύ νεαρή ηλικία έγραφε: «Οι περίπατοι στο βουνό, η ανάγνωση ενός βιβλίου ή η παρατήρηση μιας ωραίας γυναίκας, η ακρόαση μιας συναυλίας που προκαλεί την ενόραση μορφών, ρυθμών και χρωμάτων, αυτά θα μορφοποιήσουν και θα θρέψουν το πνεύμα μου, ώστε να αποκτήσει δύναμη ο λόγος μου και, κυρίως, για να μη μας λείψει η αγία ανησυχία. Χάρη σ αυτήν προοδεύει ο άνθρωπος». Για το Joan Miró και την πορεία του «Ένας ζωγραφικός πίνακας πρέπει να είναι γόνιμος. Πρέπει να γεννά έναν κόσμο». Ο Χουάν Μιρό ή Ζουάν Μιρό, όπως προφέρεται στα καταλανικά γεννιέται στις 20 Απριλίου 1893 στη Βαρκελώνη. Οι πρώτες προσπάθειές του να ακολουθήσει καλλιτεχνική σταδιοδρομία απέτυχαν και τον γέμισαν πίκρα. Ο πατέρας του, ωρολογοποιός και χρυσοχόος το επάγγελμα, δεν άφησε το γιο του να εγγραφεί σε σχολή τέχνης. Επιθυμούσε ένα ασφαλές επάγγελμα για το γιο του και γι αυτό, όταν ήταν 14 ετών, τον έστειλε για σπουδές στην Εμπορική Σχολή. Δούλεψε ως λογιστής σε εταιρεία χημικών προϊόντων. Μια ασθένεια και η νευρική κατάρρευση τον σταμάτησαν. Όλο αυτό το διάστημα βέβαια παρακολουθούσε κρυφά μαθήματα στη Σχολή Καλών Τεχνών La Escuela de la Lonja και στα 25 του (1918) πραγματοποίησε την πρώτη ατομική έκθεση στην γκαλερί του Josep Dalmau, στη γενέτειρά του. Πρώτος δάσκαλός του ήταν ο Francisco Gali, ο οποίος τον εισήγαγε στη μοντέρνα τέχνη και του έδειξε τα κτήρια του Antonio Gaudí. Αντίθετα με τους φοβιστές και τους κυβιστές, που προσπαθούσαν να αντιπαρέλθουν την ακαδημαϊκή παράδοση με ένα εσκεμμένο, περιγεγραμμένο όραμα, ο Miró κατείχε ένα

8 τέτοιο όραμα από φυσικού του. Επιθυμούσε να εγκαταστήσει ένα μέσο «μεταφορικής» έκφρασης, να εφεύρει σύμβολα που θα αντιστοιχούσαν σε αντιλήψεις για τη φύση. Οραματίστηκε μια τέχνη υπερβατική, ποιητική, μια απεικόνιση της φύσης με τον τρόπο ενός πρωτόγονου ή ενός παιδιού, που θα διέθετε εν τούτοις την ευφυΐα ενός ενηλίκου του 20ού αιώνα. Η δίψα του για γνώση τον οδήγησε στο 1920 στο Παρίσι. Εκεί άνοιξε τα φτερά του. Επισκέφτηκε μουσεία, το ατελιέ του Picasso, συμμετείχε στους καλλιτεχνικούς κύκλους της Μονμάρτης, γνωρίστηκε με το κίνημα του ντανταϊσμού και αργότερα με τους υπερρεαλιστές. Επηρεασμένος βαθύτατα από τους δεύτερους, άρχισε να διαμορφώνει το ιδιαίτερο και προσωπικό ύφος του στη ζωγραφική του. «Είναι ο πιο σουρεαλιστής απ όλους» έλεγε για το Miró ο André Breton, ένα από τα ηγετικά στελέχη του υπερρεαλισμού. Το ταλέντο του φάνηκε σύντομα, και το 1921 ήρθε η ώρα και για την πρώτη του ατομική έκθεση στο Παρίσι, στην Gallerie Licorne. Μαζί με την καλλιτεχνική πορεία του ήρθε και ο γάμος. Το 1929 παντρεύτηκε την Pilar Juncosa και μαζί της έζησε μέχρι το τέλος της ζωής του. Οι ατομικές εκθέσεις του στο Παρίσι αυξάνονταν, αλλά ο ίδιος αποφάσισε να επιστρέψει στη Βαρκελώνη, όπου το 1930 γεννήθηκε και η μοναχοκόρη του, η Dolores. Την ίδια χρονιά πραγματοποίησε την πρώτη ατομική του έκθεση στις Ηνωμένες Πολιτείες, ενώ άνοιξε τα φτερά του και για άλλες μορφές τέχνης. Ασχολήθηκε με τη σκηνογραφία και σχεδίασε τα κοστούμια για τα ρωσικά Μπαλέτα Ντιαγκίλεφ. Το ξέσπασμα του Εμφυλίου το 1936 τον οδήγησε και πάλι στο Παρίσι, όπου έμεινε έως το Τότε επέστρεψε και εγκαταστάθηκε στο πατρικό του. Ο Miró γεύτηκε την παγκόσμια διασημότητα μετά το Β Παγκόσμιο Πόλεμο. Εξέθεσε τους πίνακες, τα σχέδια και τα γλυπτά του σε πάμπολλες χώρες. Το 1944 μπήκε δυναμικά στο χώρο της κεραμικής εγκαταλείποντας σταδιακά τη ζωγραφική. Δημιούργησε τα πρώτα του κεραμικά σε συνεργασία με τον Llorens Artigas και τα πρώτα μπρούτζινα γλυπτά του. Το 1947 επισκέφτηκε πρώτη φορά τις Ηνωμένες Πολιτείες, γνώρισε τους Clement Greenberg και Jackson Pollock. Το 1950 φιλοτέχνησε μια τοιχογραφία για το Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ, το 1953 άρχισε μια μεγάλη σειρά κεραμικών και το 1954 κέρδισε το πρώτο βραβείο στην Μπιενάλε της Βενετίας. Το 1958 δημιούργησε τον πασίγνωστο κεραμικό τοίχο στο κτήριο της UΝΕSCΟ στο Παρίσι, για τον οποίο του απονεμήθηκε το Μεγάλο Διεθνές Βραβείο του Ιδρύματος Solomon R. Guggenheim. Το 1962 η πόλη των Παρισίων τίμησε το Miró με μεγάλη αναδρομική έκθεση στο Εθνικό Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης. Το 1980 η Ισπανία τού απένειμε το Χρυσό Μετάλλιο Καλών Τεχνών και έδωσε το όνομά του σε μια πλατεία της Μαδρίτης. Έφυγε από τη ζωή στις 25 Δεκεμβρίου 1983, στο ατελιέ του στη Μαγιόρκα. Βιογραφικό Joan Mirό 1893 (20 Απριλίου): Γεννιέται στη Βαρκελώνη : Σπουδάζει στη Σχολή Καλών Τεχνών La Escuela de la Lonja στη Βαρκελώνη 1918: Πραγματοποιεί την πρώτη του ατομική έκθεση στην Γκαλερί Dalmau της Βαρκελώνης 1920: Ταξιδεύει στο Παρίσι, όπου επισκέπτεται το στούντιο του Picasso : Γίνεται ενεργό μέλος του κινήματος των υπερρεαλιστών 1926: Συνεργάζεται με τον Ernst για το μπαλέτο Ρωμαίος και Ιουλιέτα 1928: Ταξιδεύει στην Ολλανδία

9 1929: Παντρεύεται την Pilar Juncosa 1930: Γεννιέται η κόρη του Dolores : Μένει στη Γαλλία λόγω του Εμφύλιου πολέμου της Ισπανίας 1941: Παρουσιάζει μια μεγάλη αναδρομική έκθεση στο ΜΟΜΑ της Νέας Υόρκης 1956: Ο José Lluis Sert κατασκευάζει το εργαστήριό του στη Μαγιόρκα 1959: Του απονέμεται το βραβείο Guggenheim International για τη δημιουργία δύο τοιχογραφιών της UNESCO στο Παρίσι που φιλοτέχνησε σε συνεργασία με τον Artigas ( ) 1962: Παρουσιάζει αναδρομική έκθεση στο Musée National d Art Moderne στο Παρίσι 1966: Ταξιδεύει στην Ιαπωνία 1968: Γίνεται ομότιμος καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ 1974: Παρουσιάζει αναδρομική έκθεση στο Grand Palais του Παρισιού 1976: Εγκαινιάζεται επίσημα το Μουσείο Joan Miró της Βαρκελώνης 1983 (25 Δεκεμβρίου): Πεθαίνει στη Μαγιόρκα 1992: Εγκαινιάζεται το καινούριο κτήριο του Fundació Pilar i Joan Miró της Μαγιόρκα