ΠΙΣΩ ΑΠΟ ΤΗ ΒΙΟΜΑΖΑ. Πώς μπορούμε να εξασφαλίσουμε υπεύθυνες επενδύσεις στη βιομάζα ξύλου

Transcript

1 ΠΙΣΩ ΑΠΟ ΤΗ ΒΙΟΜΑΖΑ Πώς μπορούμε να εξασφαλίσουμε υπεύθυνες επενδύσεις στη βιομάζα ξύλου

2 Φορέας: Για: Αυτός ο οδηγός συντάχθηκε στα πλαίσια του προγράμματος PRICE. Περισσότερες πληροφορίες σχετικά με το πρόγραμμα μπορείτε να βρείτε στο πίσω μέρος του οδηγού ή στον ιστότοπο του προγράμματος: Αποποίηση ευθυνών Το περιεχόμενο και οι απόψεις που δημοσιεύονται ανήκουν στους συγγραφείς και δεν αντιπροσωπεύουν απαραίτητα τις απόψεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Συνεργαζόμενοι φορείς

3 Περιεχόμενα 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1.1 Πού χρησιμεύει αυτός ο οδηγός 1.2 Τι είναι η βιομάζα 2. ΟΙ ΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΒΙΟΜΑΖΑΣ 2.1 Βιομάζα: Χρυσός ή άνθρακας 2.2 Υφαρπαγή τεράστιων εκτάσεων γης (land grabbing) 2.3 Τροφή εναντίον καυσίμων 2.4 Τοπική ανάπτυξη: Μικροκτηματίες εναντίον πολυεθνικών εταιρειών 3. ΤΟΠΙΚΗ ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΒΙΟΜΑΖΑΣ ΞΥΛΟΥ: ΜΙΑ ΠΑΡΑΓΜΑΤΙΚΑ ΑΝΑΝΕΩΣΙΜΗ ΠΗΓΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ 3.1 Διεθνείς αγορές βιομάζας ξύλου και οι ευρωπαϊκές τάσεις στην πολιτική για τα δάση 3.2 Γιατί υποστηρίζουμε την κατανάλωση βιομάζας ξύλου 4. ΑΡΧΕΣ ΒΙΩΣΙΜΟΤΗΤΑΣ ΓΙΑ ΤΗ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑ ΒΙΟΜΑΖΑΣ ΞΥΛΟΥ 4.1 Νομιμότητα και υπευθυνότητα σε κοινωνικά και περιβαλλοντικά ζητήματα 4.2 Περιβαλλοντικές διασφαλίσεις 4.3 Τοπική ανάπτυξη 4.4 Οικονομική αποτελεσματικότητα 5. ΕΠΕΝΔΥΟΝΤΑΣ ΣΕ ΥΠΕΥΘΥΝΕΣ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΕΣ ΒΙΟΜΑΖΑΣ ΞΥΛΟΥ: ΛΕΙΤΟΥΡΓΕΙΑ, ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΚΑΙ ΔΕΙΚΤΕΣ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ 5.1 Κριτήρια και δείκτες για την αξιολόγηση της νομικής, κοινωνικής και περιβαλλοντικής ευθύνης 5.2 Κριτήρια και δείκτες αξιολόγησης περιβαλλοντικής διαχείρισης 5.3 Κριτήρια και δείκτες για την αξιολόγηση της τοπικής ανάπτυξης Κριτήρια και δείκτες αξιολόγησης της οικονομικής αποτελεσματικότητας 6. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΜΈΡΗ ΚΑΙ ΠΊΝΑΚΕΣ Μέρος 1 Ποιους τύπους βιομάζας περιλαμβάνει αυτός ο οδηγός Μέρος 2 - Με ποιο τρόπο μπορούν οι επενδύσεις στα βιοκαύσιμα να οδηγήσουν στην υφαρπαγή μεγάλων εκτάσεων η γης, η περίπτωση της Ουγκάντα Μέρος 3 Η παγκόσμια κρίση των τιμών των τροφίμων Μέρος 4 Δίκαιο και αλληλέγγυο εμπόριο και βιοκαύσιμα Μέρος 5 Γιατί εστιάζουμε στην παραγωγή βιομάζας ξύλου Μέρος 6: Ιταλία ο μεγαλύτερος εισαγωγέας βιομάζας ξύλου στην ΕΕ Πίνακας 1 Οι αρνητικές επιπτώσεις του συστήματος εφοδιαστικής αλυσίδας για τη βιομάζα ξύλου Πίνακας 2 Λίστα με τις αρχές και τα κριτήρια υπεύθυνων και βιώσιμων αλυσίδων εφοδιασμού βιομάζας ξύλου

4

5 ΠΙΣΩ ΑΠΟ ΤΗ ΒΙΟΜΑΖΑ. Πώς μπορούμε να εξασφαλίσουμε υπεύθυνες επενδύσεις στη βιομάζα ξύλου Εισαγωγη 1.1 ΠΟΎ ΧΡΗΣΙΜΕΎΕΙ ΑΥΤΌΣ Ο ΟΔΗΓΌΣ Αυτός ο οδηγός είναι μέρος μιας σειράς μικρών θεματικών οδηγών σχετικά με τις δίκαιες και υπεύθυνες επενδύσεις όπως αναπτύχθηκαν στα πλαίσια του προγράμματος PRICE (Προώθηση Υπεύθυνων Επενδύσεων και Εμπορίου στην Ευρώπη) με τίτλο Δίκαιο και Αλληλέγγυο Εμπόριο και Ηθική Οικονομία ως Απάντηση στην Παγκόσμια Κρίση. Αυτός ο οδηγός σχεδιάστηκε για να ενημερώσει οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών και εταιρείες επενδύσεων σχετικά με τις περιβαλλοντικές και κοινωνικές επιδράσεις της παραγωγής βιομάζας για ενεργειακούς σκοπούς. Ο οδηγός αυτός στοχεύει στην ενημέρωση για τις αρνητικές επιδράσεις της παραγωγής ενέργειας από βιομάζα προβλήματα όπως η υφαρπαγή τεράστιων εκτάσεων γης (land grabbing), η επισιτιστική κρίση και η βιωσιμότητα και στην προώθηση υπεύθυνων και τοπικών μονάδων παραγωγής βιομάζας ξύλου ως βιώσιμη εναλλακτική επιλογή. Προσφέρει μια σαφή σειρά αρχών και κριτηρίων που μπορούν να χρησιμοποιηθούν από τις εταιρείες επενδύσεων και τις τράπεζες για να διασφαλιστεί η βιωσιμότητα ενός προγράμματος παραγωγής βιομάζας ξύλου, σεβόμενοι τη νομοθεσία, ελαχιστοποιώντας το κοινωνικό και περιβαλλοντικό αντίκτυπο και προσφέροντας ασφαλείς οικονομικές επενδύσεις. Η ΕΕ στοχεύει από το 2020 να παράγει το 20% της ενέργειας που καταναλώνει από ανανεώσιμες πηγές, συμπεριλαμβανομένης της βιομάζας. Πολλές κυβερνήσεις και τράπεζες κάνουν τεράστιες επενδύσεις σε έναν πολύ αμφιλεγόμενο τομέα. Αυτός ο οδηγός περιλαμβάνει την επίτευξη των στόχων για τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας χωρίς όμως να θίγονται η περιβαλλοντική βιωσιμότητα, τα ανθρώπινα δικαιώματα και το τοπικό περιβάλλον. 1.2 ΤΙ ΕΊΝΑΙ Η ΒΙΟΜΆΖΑ Σύμφωνα με την Οδηγία για τις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας (2009/28/EC) 1, ο ορισμός της βιομάζας είναι: Το βιοαποικοδομήσιμο κλάσμα προϊόντων, αποβλήτων και καταλοίπων βιολογικής προέλευσης από τη γεωργία (συμπεριλαμβανομένων των φυτικών και των ζωικών ουσιών), τη δασοκομία και τους συναφείς κλάδους, συμπεριλαμβανομένης της αλιείας και της υδατοκαλλιέργειας, καθώς και το βιοαποικοδομήσιμο κλάσμα των βιομηχανικών αποβλήτων και των οικιακών απορριμμάτων. Αυτός ο ορισμός της βιομάζας μπορεί να περιλαμβάνει μια μεγάλη ποικιλία πρώτων υλών που μπορεί να προέρχονται από διάφορους τομείς όπως η γεωργία, η δασοκομία και η βιομηχανία. Η βιομάζα μπορεί να επεξεργαστεί με πολλούς διαφορετικούς τρόπους (σε καθορισμένη βιομηχανία ενέργειας βιομάζας) για την παραγωγή ενέργειας και καυσίμων. Οι τρόποι είναι: Με καύση σε βιομηχανίες ενέργειας για την παραγωγή ηλεκτρισμού ή θερμότητας. Με ζύμωση για την παραγωγή καυσίμων όπως η αιθανόλη για αυτοκίνητα και φορτηγά. Με βιοδιάσπαση από βακτήρια για τη δημιουργία αερίων μεθανίου για αύξηση της δύναμης τουρμπίνων. Με θέρμανση υπό συγκεκριμένες συνθήκες ή «αεριοποίηση» για τη διάσπαση της βιομάζας σε ένα σύνολο αερίων που με την καύση δημιουργούν ηλεκτρική ενέργεια ή χρησιμοποιούνται για την παραγωγή μια σειρά προϊόντων από ντίζελ μέχρι βενζίνη και χημικά. 1. Για να διαβάσετε ολόκληρο το κείμενο της οδηγίας στα ελληνικά: eur-lex.europa.eu/legal-content/en/txt/pdf/?uri=celex:32009l0028&- from=en 5

6 Εισαγωγη Μέρος 1 Ποιους τύπους βιομάζας περιλαμβάνει αυτός ο οδηγός Αυτός ο οδηγός εστιάζει στη βιομάζα ξύλου, δηλαδή το στερεό κομμάτι των κορμών και των κλαδιών των δέντρων ή τα κατάλοιπα των προϊόντων που έχουν φτιαχτεί από δέντρα. Η βιομάζα ξύλου μπορεί να προέρχεται από διάφορες πηγές συμπεριλαμβανομένων: Χρήση πρεμνοφυούς συστάδας: νεκρά ή άρρωστα δέντρα, δέντρα αστικών περιοχών. Διαχείριση δασικής υλοτομίας: δέντρα μικρής διαμέτρου που κόβονται για να μειωθεί ο κίνδυνος πυρκαγιών ή για δασική αραίωση (κοπή μερικών δέντρων για την ενίσχυση της ανάπτυξης των υπόλοιπων) σε εκτάσεις εμπορίας ξυλείας. Εργοστάσιο ξυλείας ή άλλα προϊόντα ξυλοβιομηχανίας: συμπεριλαμβανομένων των φλοιών, τα άνισα και ελαττωματικά κομμάτια ξύλου, το πριονίδι και άλλα απόβλητα του ξύλου. Χρήση του Chaparral: ξυλώδεις θάμνοι και φυτά που χρησιμοποιούνται για συγκεκριμένους σκοπούς. - - Φυτείες παραγωγής δασικής βιομάζας: εντατική δασοπονία μικρού περίτροπου χρόνου για παραγωγή βιομάζας. 6

7 ΠΙΣΩ ΑΠΟ ΤΗ ΒΙΟΜΑΖΑ. Πώς μπορούμε να εξασφαλίσουμε υπεύθυνες επενδύσεις στη βιομάζα ξύλου Οι επιδρασεις παραγωγης βιομαζας 2.1 ΒΙΟΜΆΖΑ: ΧΡΥΣΌΣ Ή ΆΝΘΡΑΚΑΣ Στην Ευρώπη το 2012, η βιομάζα ήταν η μεγαλύτερη πηγή ανανεώσιμης ενέργειας. Αποτελούσε περισσότερο από το 93% της συνολικής παραγωγής θερμότητας από ανανεώσιμες πηγές (12.9% της συνολικής ζήτησης) και το 16.9% της συνολικής παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές 2. Η ανάπτυξη του τομέα της βιομάζας είναι τεράστια. Στο διάστημα , η ευρωπαϊκή παραγωγή πρωτογενούς ενέργειας από βιομάζα αυξήθηκε από 115 σε 190 εκατομμύρια τόνους ισοδύναμου πετρελαίου (toe) 3. Η αύξηση αυτή, κατά ένα μεγάλο ποσοστό, οφείλεται στις πολιτικές που όρισε η ΕΕ για την αντικατάσταση των ορυκτών καυσίμων από ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Το 2009, τέθηκαν στόχοι ώστε μέχρι το 2020 το 20% της συνολικής ενέργειας που καταναλώνεται στην ΕΕ να προέρχεται από ανανεώσιμες πηγές ενέργειας 4. Η ευνοϊκή περιβαλλοντική πολιτική και η πίεση για την αύξηση της χρήσης της βιομάζας προέρχεται από μια σειρά σαφών πλεονεκτημάτων συμπεριλαμβανομένων: Μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου (για να μειωθεί η εξάρτηση από τα ορυκτά καύσιμα και για να διασφαλιστούν τα ενεργειακά αποθέματα) και; Μείωση της φτώχειας και αγροτική ανάπτυξη. Αλλά αναλύοντας με ποιο τρόπο ανακτώνται ορισμένοι τύποι βιομάζας, ο αρχικός οπτιμισμός απέναντι στη βιομάζα δίνει τη θέση του στον σκεπτικισμό. Πρώτα, οι κριτικοί των πολιτικών για τη βιομάζα υποστηρίζουν ότι το πραγματικό κόστος παραγωγής ορισμένων ειδών βιοκαυσίμων, όσον αφορά τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου, δεν καταγράφεται καθώς η έμμεση αλλαγή της χρήσης γης δεν δικαιολογείται επαρκώς 5. Για παράδειγμα, η παραγωγή βιομάζας μπορεί να οδηγήσει σε υπερεκμετάλλευση της γης που παραδοσιακά χρησιμοποιούταν για την παραγωγή τροφίμων, κατ επέκταση αναγκάζει τους αγρότες να καθαρίσουν νέες παραπλήσιες δασικές περιοχές για να καλλιεργήσουν και να εξασφαλίσουν τις προμήθειες τους σε τρόφιμα. Επιπλέον πολλοί τώρα αμφισβητούν την οικονομική βιωσιμότητα των βιοκαυσίμων. Όταν η τιμή του πετρελαίου είναι χαμηλή, η βιομάζα μπορεί να μην είναι οικονομικά ανταγωνιστική και η ζήτηση να πέσει, δημιουργώντας ανάγκες για επιχορηγήσεις για να μπορούν οι παραγωγοί να ανταπεξέλθουν. Οι τοπικές κοινωνικο-οικονομικές επιπτώσεις των βιοκαυσίμων επίσης ποικίλουν πολύ. Σε ορισμένες περιπτώσεις οι φυτείες βιομάζας προσφέρουν τις αναγκαίες θέσεις εργασίας σε αγροτικές περιοχές και έχουν καλύτερες απολαβές. Σε άλλες περιπτώσεις οι μονάδες βιομάζας προκαλούν απώλεια εδαφών και επισιτιστική ανασφάλεια. 2.2 ΥΦΑΡΠΑΓΉ ΤΕΡΆΣΤΙΩΝ ΕΚΤΆΣΕΩΝ ΓΗΣ (LAND GRABBING) Η μεγάλη ζήτηση βιομάζας μπορεί να οδηγήσει στην αγορά ή την πώληση μεγάλων εκτάσεων γης για τη βελτίωση της παραγωγής βιοκαυσίμων. Αυτό το φαινόμενο ονομάζεται land grabbing. Ο όρος αρχικά δημιουργήθηκε από οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών για να τονίσουν τις αρνητικές επιδράσεις των διακρατικών αγροτικών επιχειρήσεων. Η εφαρμογή του έχει επεκταθεί στις εξαγωγικές βιομηχανίες στους τομείς της υλοτομίας και της βιομάζας. 2. European bioenergy outlook 2012, Aebiom 3. Τα στατιστικά στοιχεία της Eurostat για την ενέργεια: ec.europa.eu/portal/page/portal/energy/introduction 4. Ευρωπαϊκή Επιτροπή, The EU Climate and Energy Package [online]. Διαθέσιμό: [Accessed: 7th Nov 2013] 5. Ευρωπαϊκό Οργανισμός Περιβάλλοντος (EEA), Opinion of the EEA Scientific Committee on Greenhouse Gas Accounting in Relation to Bioenergy. Scientific Committee Report, Copenhagen. 7

8 Οι επιδρασεις παραγωγης βιομαζας Ως υφαρπαγή γης ορίζεται η απόκτηση ή παραχώρηση γης που γίνεται με την καταπάτηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, δεν βασίζεται στην ελεύθερη και συνειδητή συγκατάθεση των χρηστών της, δεν βασίζεται σε κοινωνικές, οικονομικές και περιβαλλοντικές εκτιμήσεις σχετικά με τις επιδράσεις της αγοράς και δεν περιλαμβάνει διαφανείς διαδικασίες υπογραφής συμβολαίων και δεσμευτικών συμφωνιών όσον αφορά τις δραστηριότητες, την εργασία και τις απολαβές 6. Δεν είναι άγνωστος όρος που χρησιμοποιείται μόνο από περιβαλλοντικές και κοινωνικές ομάδες πίεσης αλλά είναι αναγνωρισμένος ως το κυριότερο ζήτημα σχετικά με τις επενδύσεις σε γης και φυσικούς πόρους και έχει τραβήξει την προσοχή της διεθνούς κοινότητας. Η γη είναι στοιχείο ζωτικής σημασίας για την παραγωγή τροφίμων, τη συγκέντρωση νερού και την εγκατάσταση δισεκατομμυρίων ανθρώπων σε όλο τον κόσμο. Στις αναπτυσσόμενες χώρες το δικαίωμα χρήσης της γης είθισται, αλλά δεν είναι νομικά κατοχυρωμένο, να προστατεύεται από το κράτος. Όταν γίνεται μια επένδυση χωρίς να αναγνωρίζεται η εξάρτηση των παραδοσιακών χρηστών της με αυτή, μπορεί να υπάρξουν σοβαρές αρνητικές επιδράσεις στην κοινωνία και τα ανθρώπινα δικαιώματα. Πέρα από τις ηθικές υποχρεώσεις των εταιρειών, υπάρχουν πιεστικές συμφωνίες για τις εταιρείες για να «μην προκαλούν κακό» με τις επιχειρηματικές τους δραστηριότητες. Αυτές οι καταστάσεις οδηγούν σε τοπικές διαμάχες και ζημιές όταν οι κάτοικοι (μερικές φορές βίαια) αντιτίθενται σε επενδυτικά σχέδια με αποκλεισμούς εργοταξίων ή την καταστροφή των καλλιεργειών. Μπορεί επίσης να τραβήξει την προσοχή των διεθνών μέσων ενημέρωσης, να βλάψει την εταιρική εικόνα μιας εταιρείας, οδηγώντας σε οικονομικές κυρώσεις, απώλεια χρηματοδότησης και, τελικά, να τεθούν σε κίνδυνο επενδυτικά σχέδια. Μέρος 2 - Με ποιο τρόπο μπορούν οι επενδύσεις στα βιοκαύσιμα να οδηγήσουν στην υφαρπαγή μεγάλων εκτάσεων η γης, η περίπτωση της Ουγκάντα Η υφαρπαγή γης είναι ένα καυτό θέμα στην Ουγκάντα, όπου η κυβέρνηση έχει τοποθετήσει τον τομέα των φυσικών πόρων στο κέντρο του εθνικού σχεδίου ανάπτυξης της, προκειμένου να ενισχυθεί η οικονομία με την προσέλκυση ξένων επενδύσεων. Αυτή η πολιτική συχνά έρχεται σε σύγκρουση με εκρηκτικά κοινωνικά ζητήματα - μεγάλη αύξηση του πληθυσμού, περιχαρακωμένη αγροτικής φτώχειας και έλλειψη γης. Το 2012 η εταιρεία βιοκαυσίμων BIDCO Uganda μπήκε σε αυτή τη διαμάχη, όταν η οργάνωση Friends of the Earth (Φίλοι της Γης) ξεκίνησε μια εκστρατεία στα μέσα ενημέρωσης, καταδικαστική εναντίον Ουγκάντα για τις φυτείες φοινικέλαιου της. Το έργο, που βρίσκεται σε έκταση εκταρίων στο νησί Bugala, έλαβε χρηματοδότηση από το Διεθνές Ταμείο Γεωργικής Ανάπτυξης (IFAD), την κυβέρνηση της Ουγκάντας και την Παγκόσμια Τράπεζα. Η οργάνωση FoE ισχυρίζεται ότι οι κάτοικοι εκδιώχθηκαν από τα σπίτια τους για να γίνει η φυτεία, οι κοινότητες δεν είχαν ενημερωθεί επαρκώς για το έργο πριν από την εφαρμογή του, ότι προκλήθηκαν παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων όταν η πρόσβαση σε νερό και τη στέγαση περιορίστηκαν και οι εκτιμήσεις δείχνουν ότι πολλές αρνητικές περιβαλλοντικές επιπτώσεις αγνοήθηκαν. 2.3 ΤΡΟΦΉ ΕΝΑΝΤΊΟΝ ΚΑΥΣΊΜΩΝ Ορισμένοι τύποι βιομάζας που χρησιμοποιούνται σήμερα αποτελούν ταυτόχρονα σημαντικές καλλιέργειες τροφίμων όπως το σιτάρι, το καλαμπόκι, το ζαχαροκάλαμο και το λάδι σπόρων όπως το φοινικέλαιο, η ελαιοκράμβη και η σόγια. Η χρήση αυτών των «ελαστικών καλλιεργειών» (καλλιέργειες που μπορούν να χρησιμοποιηθούν για πολλούς σκοπούς) έχει προκαλέσει ανησυχία σχετικά με τις επιπτώσεις τους στις παγκόσμιες τιμές των τροφίμων και την επισιτιστική ασφάλεια. Με οικονομικούς όρους, η επένδυση σε ελαστικές καλλιέργειες μπορεί να μειώσει τον κίνδυνο, για καλλιέργειες όπως το σιτάρι, που πωλούνται στη βιομηχανία τροφίμων, όταν οι τιμές για τη βιοαιθανόλη (του οποίου είναι μια πρώτη ύλη το σιτάρι) πέφτουν κατακόρυφα και το αντίστροφο. Ωστόσο, για το 12 % του παγκόσμιου πληθυσμού που υποφέρει από 6. ILC, Tirana Declaration Securing land access for the poor in times of intensified natural resources competition, Rome. 8

9 ΠΙΣΩ ΑΠΟ ΤΗ ΒΙΟΜΑΖΑ. Πώς μπορούμε να εξασφαλίσουμε υπεύθυνες επενδύσεις στη βιομάζα ξύλου χρόνια πείνα 7, η αλλαγή καλλιεργειών πέρα από τις αγορές τροφίμων προκαλεί αύξηση των τιμών, ακόμη μεγαλύτερη από όσο μπορούν να αντέξουν. Μεταξύ , το 20 % του ζαχαροκάλαμου, το 9 % των ελαιούχων σπόρων και 4 % των ζαχαροτεύτλων που παράγονταν παγκοσμίως χρησιμοποιήθηκαν για βιοκαύσιμα 8. Το 2013 το 42% του συνόλου των καλλιεργειών αραβοσίτου στις ΗΠΑ χρησιμοποιήθηκε για την παραγωγή βιοκαυσίμων 9. Αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό καθώς οι ΗΠΑ είναι ο μεγαλύτερος παραγωγός και εξαγωγέας καλαμποκιού παγκοσμίως και ως εκ τούτου έχει μια σημαντική επιρροή παγκόσμιες τιμές. Η απειλή των βιοκαυσίμων για την ασφάλεια των τιμών των τροφίμων είναι τέτοια ώστε το 2013 η ΕΕ αποφάσισε να περιορίσει την ποσότητα των τροφίμων που βασίζονται σε βιοκαύσιμα συμβάλλοντας έτσι στην επίτευξη των στόχων της για την ανανεώσιμη ενέργεια. 2.4 ΤΟΠΙΚΉ ΑΝΆΠΤΥΞΗ: ΜΙΚΡΟΚΤΗΜΑΤΊΕΣ ΕΝΑΝΤΊΟΝ ΠΟΛΥΕΘΝΙΚΏΝ ΕΤΑΙΡΕΙΏΝ Οι ανησυχίες σχετικά με την υφαρπαγή γης και την ασφάλεια των τροφίμων δημιουργούνται, σε πολλές περιπτώσεις, από το μοντέλο παραγωγής που χρησιμοποιείται σε έργα βιομάζας. Σήμερα η πλειοψηφία των έργων βιομάζας χρησιμοποιεί ένα μοντέλο καλλιέργειας μεγάλης κλίμακας, όπου οι επιχειρήσεις ελέγχουν όλες τις πτυχές της παραγωγής και της επεξεργασίας. Αυτό ονομάζεται «nucleus estate model» (μοντέλο πυρηνικής ανάπτυξης). Παρά την κυριαρχία αυτού του μοντέλου υπάρχουν τουλάχιστον άλλα τρία εναλλακτικά μοντέλα παραγωγής. Σύμφωνα με τα συστήματα της σύμβασης καλλιέργειας (ή «outgrower»), ανεξάρτητοι μικροκτηματίες (ή συνεταιρισμοί αγροτών) συνάπτουν συμβάσεις με εταιρείες βιοκαυσίμων για να παράγουν βιομάζα. Στην Τανζανία, το μοντέλο αυτό χρησιμοποιείται από την εταιρεία βιοκαυσίμων Diligent, η οποία έχει συνάψει συμβάσεις με πάνω από αγρότες ξεχωριστά για την παραγωγή Jatropha. Οι αγρότες καλλιεργούν τα φυτά σαν φράχτες γύρω από χωράφια, έτσι ώστε η παραγωγή Jatropha να μην έρχεται σε σύγκρουση με τις εκτιμήσεις για την επισιτιστική ασφάλεια FAO, The State of Food Security in the World. The Multiple Dimensions of Food Security, Rome. 8. FAO et al., Price Volatility in Food and Agricultural Markets: Policy Responses Interagency Policy Report, Rome. 9. USDA, Corn supply, disappearance, and share of total corn used for ethanol [online]. Διαθέσιμο: Feedstocks/table05.xls [Προσπελάστηκε: 7th Nov 2013] 10. Παγκόσμια Τράπεζα, Global Food Crisis Response Program. Quick Responses to Facilitate Longer-Term Solutions. [online]. Διαθέσιμο: Τα υβριδικά μοντέλα ενσωματώνουν τις πτυχές των γεωργικών μοντέλων πυρηνικής ανάπτυξης και αυτών με γεωργικές συμβάσεις. Ένα παράδειγμα είναι το μοντέλο «πυρήνας-πλάσμα», στο οποίο η εταιρεία βιοκαυσίμων κατέχει ένα μικρό μέρος όπου παράγει τους δικους της καρπούς (ο πυρήνας), ενώ επίσης συνάπτει συμβάσεις για την παραγωγή βιομάζας με τους γύρω αγρότες μικρής κλίμακας (το πλάσμα). Το μοντέλο αυτό εφαρμόζεται στην Ινδονησία όπου οι αγρότες διατηρούν κάποια από τη γη τους για την παραγωγή τροφίμων, ενώ η δέσμευση για το υπόλοιπο χωράφι αφορά στην παραγωγή φοινικέλαιου 13. Το μυστικό είναι το μοντέλο με βάση την κοινότητα. Σε αυτό το είδος μοντέλου οι μικροκαλλιεργητές δρουν ως παραγωγοί της βιομάζας και ως ιδιοκτήτες Μέρος 3 Η παγκόσμια κρίση των τιμών των τροφίμων Το 2008 ο κόσμος βίωσε μια κρίση των τιμών των τροφίμων όταν οι τιμές αυξήθηκαν κατακόρυφα. Ο Δείκτης Τιμών των Τροφίμων της Παγκόσμιας Τράπεζας αυξήθηκε κατά 60% μέσα σε λίγους μήνες. Οι τιμές του αραβοσίτου αυξήθηκαν κατά 70%, του ρυζιού κατά 180% και του σιταριού 120% σε σχέση με τα επίπεδα του Η ραγδαία αύξηση των τιμών είχε καταστροφικές συνέπειες για τις αναπτυσσόμενες χώρες, διατηρώντας ή αναγκάζοντας 105 εκατ. ανθρώπους να βρεθούν κάτω από το όριο της φτώχειας 10. Η κρίση πιστεύεται ότι οφείλεται σε διάφορες αιτίες, συμπεριλαμβανομένων της ξηρασίας, της αύξηση της ζήτησης που προκύπτει από την αύξηση του πληθυσμού και της αύξησης των τιμών του πετρελαίου. Ωστόσο, ένα πλήθος στοιχείων αναδεικνύει τον σημαντικό ρόλο των βιοκαυσίμων από τις ελαστικές καλλιέργειες. Το 2013, η Επιτροπή για την Παγκόσμια Επισιτιστική Ασφάλεια δήλωσε: Τα βιοκαύσιμα έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην πρόσφατη άνοδο των τιμών των τροφίμων 11. Αυτό επιβεβαιώνει προηγούμενες μελέτες, συμπεριλαμβανομένης αυτής του FAO et al. το 2011 η οποία ανέφερε ότι τα βιοκαύσιμα αποτελούν ένα «σημαντικό παράγοντα» για την αύξηση των τιμών των τροφίμων. [Προσπελάστηκε: 7th Nov 2013] 11. HLPE, Biofuels and food security. A report by the High Level Panel of Experts on Food Security and Nutrition of the Committee on World Food Security, Rome. 12. Sulle & Nelson, Biofuels, land access and rural livelihoods in Tanzania. International Institute for Environment & Development, London. 13. Quiñónez et al., Biofuel Partnerships: From battleground to common ground?, The Haugue. 9

10 Οι επιδρασεις παραγωγης βιομαζας του εργοστασίου επεξεργασίας. Στην Ονδούρα, η ΜΚΟ Foundation for Rural Enterprise Development υποστηρίζει 416 αγρότες για τη δημιουργία 599 εκταρίων Jatropha. Η κοινότητα επεξεργάζεται τους σπόρους σε καθαρά φυτικά έλαια και πουλά το προϊόν ως πρώτη ύλη βιοντίζελ, μέσω μιας κοινότητας που διοικεί μια εταιρεία βιοκαυσίμων 14. Οι επενδυτές θα πρέπει να έχουν κατά νου ότι, ενώ οι φυτείες μεγάλης κλίμακας μπορεί να παρέχουν υψηλότερες οικονομικές αποδόσεις βραχυπρόθεσμα, τα μοντέλα που βασίζονται στην τοπική κοινότητα μπορούν να προσφέρουν περισσότερη ισότητα, τοπική ανάπτυξη και τη μακροπρόθεσμη οικονομική βιωσιμότητα. Μέρος 4 Δίκαιο και αλληλέγγυο εμπόριο και βιοκαύσιμα Η έννοια του δίκαιου και αλληλέγγυου εμπορίου έχει σχεδιαστεί για να εξασφαλίζει ότι οι παραγωγοί στον αναπτυσσόμενο κόσμο λαμβάνουν μια δίκαιη απολαβή για τα προϊόντα που παράγουν και έχει αποδειχθεί ότι επιτυγχάνει τη βελτίωση της ζωής πολλών οικογενειών σε όλο τον κόσμο για πολλά άλλα προϊόντα. Μέχρι στιγμής, ωστόσο, η ιδέα δεν έχει εφαρμοστεί ευρέως στον τομέα των βιοκαυσίμων. Ο Οργανισμός Σήμανσης Δίκαιου Εμπορίου θα μπορούσε ενδεχομένως να χρησιμοποιήσει τα πρότυπα πιστοποίησης του για να πιστοποιεί τις καλλιέργειες που προμηθεύουν πρώτες ύλες για την παραγωγή βιοκαυσίμων. Δυστυχώς, οι τρέχουσες προδιαγραφές εφαρμόζονται μόνο σε συγκεκριμένα αγαθά (όπως το ζαχαροκάλαμο και ελαιούχους σπόρους) και όχι για τα μεταποιημένα παράγωγα, όπως τα καύσιμα. Υπήρξε μια προσπάθεια να αναπτύξουν και να συμβαδίσουν τα πρότυπα δίκαιου εμπορίου με τα κριτήρια βιωσιμότητας της βιομάζας για το Jatropha, αλλά χωρίς επιτυχία 15. Ως εκ τούτου, μέχρι στιγμής δεν υπάρχουν βιοκαύσιμα τα οποία μπορούν να φέρουν το σήμα Fairtrade. Παρά το γεγονός αυτό, ορισμένες πρωτοβουλίες μεταξύ των αναπτυσσόμενων χωρών και της Ευρώπης έχουν εφαρμόσει τις αρχές του δίκαιου εμπορίου για τη δημιουργία μακροχρόνιων σχέσεων και δίκαιων συνδιαλλαγών μέσα σε συγκεκριμένες εφοδιαστικές αλυσίδες βιοκαυσίμων. Αυτή είναι η περίπτωση των επενδύσεων της γερμανικής κυβέρνησης στην περιοχή της Hoima στη ΒΔ Ουγκάντα, όπου αναπτύσσεται ένα τοπικό σχέδιο για παραγωγή Jatropha σε συμφωνία με τις τοπικές κοινότητες και τις αρχές και η Fair Trade εγγυάται σταθερές τιμές και ευκαιρίες ανάπτυξης για τις τοπικές κοινότητες 16. Ομοίως, η Ελβετική ΜΚΟ Gebana έχει αναπτύξει μια άμεση οργανική και δίκαιη αλυσίδας εφοδιασμού μεταξύ μιας μικρής οργάνωσης καλλιεργητών σόγιας και της Migrol, μια ελβετική επιχείρηση λιανικής πώλησης καυσίμων. Το δίκαιο και αλληλέγγυο εμπόριο στα βιοκαύσιμα μπορεί να λειτουργήσει ως «κοινωνική αποζημίωση» για υψηλές κοινωνικές και περιβαλλοντικές επιπτώσεις των καλλιεργειών βιοκαυσίμων στις αναπτυσσόμενες χώρες. Οι υφιστάμενες πρωτοβουλίες και οι εξεταζόμενες περιπτώσεις είναι πολλά υποσχόμενες και προσφέρουν ένα πλαίσιο για την ανάπτυξη νέων επιχειρηματικών σχεδίων. Ωστόσο, τα υπάρχοντα πρότυπα δίκαιου εμπορίου δεν μπορούν να καλύψουν όλες τις αρχές και τα κριτήρια βιωσιμότητας που σχετίζονται με την παραγωγή βιοκαυσίμων και το εμπόριο. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι οι αλυσίδες εφοδιασμού βιοκαυσίμων αντιμετωπίζουν ειδικά προβλήματα που πρέπει να αντιμετωπιστούν με συγκεκριμένο τρόπο 17. Επομένως, απαιτείται μια μελλοντική μια συνεργασία μεταξύ των πρωτοβουλιών της Fair Trade και των ρυθμιστικών οργάνων για τα βιοκαύσιμα. 14. Moes, Discovering new oil fields. Small-scale local biofuel production and use in rural Honduras. 15. Fairtrade jatropha. Ανάλυση για τις μικρές έμμεσες επιπτώσεις των βιοκαυσίμων από jatropha στην Τανζανία, διαθέσιμο: pro/pdf%20bestanden/ecofys%20-%20august%202012_fairtrade%20 Jatropha%20ILUC%20Report_final.pdf N. Scarlat and J.-F. Dallemand, Recent developments of biofuels/ bioenergy sustainability certification: A global overview, Energy Policy, vol. 39, no. 3, pp , Διαθέσιμο: science/article/pii/s

11 ΠΙΣΩ ΑΠΟ ΤΗ ΒΙΟΜΑΖΑ. Πώς μπορούμε να εξασφαλίσουμε υπεύθυνες επενδύσεις στη βιομάζα ξύλου Μέρος 5 Γιατί εστιάζουμε στην παραγωγή βιομάζας ξύλου Σε αντίθεση με άλλους τύπους βιομάζας, όπου υπάρχουν κίνδυνοι αρνητικών επιπτώσεων όπως η υφαρπαγή γης και η ανασφάλεια των τιμών των τροφίμων, η βιομάζα ξύλου περιλαμβάνει μια σειρά σημαντικών χαρακτηριστικών. Ονομαστικά, η βιομάζα ξύλου είναι: Υλικό που δεν προέρχεται από τρόφιμο: επομένως όποιες αλλαγές στις αγορές βιομάζας δεν δημιουργούν κινδύνους στην καλλιέργεια τροφίμων κρατώντας τα προβλήματα μακριά από ανθρώπους που δεν έχουν φαγητό, ούτε κατακλύζουν τις αγορές τροφίμων επηρεάζοντας τη σταθερότητα των τιμών. Πιθανός συνεργάτης και όχι ανταγωνιστής του βιομηχανικού τομέα, με τη χρήση των αποβλήτων της βιομηχανικής διαδικασίας. Μια πηγή που μοιράζεται ομοιόμορφα σε όλη την έκταση της γης, γεγονός που ευνοεί την ανάπτυξη τοπικών προμηθευτικών αλυσίδων. Μια πηγή που δεν απαιτεί ειδική διαδικασία επεξεργασίας και τεχνολογία καύσης και επιπλέον παρέχει τη δυνατότητα χρήσης για ενεργειακούς σκοπούς από πολλούς και διαφορετικούς χρήστες παγκοσμίως. 11

12 Τοπικη παραγωγη βιομαζας ξυλου: μια παραγματικα ανανεωσιμη πηγη ενεργειας Τοπικη παραγωγη βιομαζας ξυλου: μια παραγματικα ανανεωσιμη πηγη ενεργειας 3.1 ΔΙΕΘΝΕΊΣ ΑΓΟΡΈΣ ΒΙΟΜΆΖΑΣ ΞΎΛΟΥ ΚΑΙ ΟΙ ΕΥΡΩΠΑΪΚΈΣ ΤΆΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΠΟΛΙΤΙΚΉ ΓΙΑ ΤΑ ΔΆΣΗ Όσον αφορά τη βιομάζα, το 68% της συνολικής πρωτογενούς παραγωγής για ενεργειακούς σκοπούς προέρχεται από ξυλώδη βιομάζα (δασικά υπολείμματα, υποπροϊόντα διανομής και μεταποίησης ξυλείας). Σε ορισμένες ευρωπαϊκές χώρες, όπως η Φινλανδία και η Σουηδία, η πρώτη ύλη ξυλείας και τα απόβλητα της αποτελούν περίπου το 20% της συνολικής ακαθάριστης εγχώριας κατανάλωσης ενέργειας 18. Τα στοιχεία αυτά δείχνουν ότι ο τομέας αυτός είναι ήδη εξαιρετικά ανεπτυγμένος στην Ευρώπη. Ωστόσο, μια πρόσφατη εκτίμηση 25 Εθνικών Σχεδίων Δράσης για τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας δείχνει ότι μέχρι το 2020 θα υπάρξει μια σημαντική αύξηση στη ζήτηση βιοενέργειας, τα τρία πέμπτα των οποίων θα πρέπει να πληρούνται από τα δάση 19. Συγκεκριμένα, η ποσότητα της στερεάς βιομάζας που χρησιμοποιείται για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας εντός της ΕΕ είναι πιθανό να διπλασιαστεί μεταξύ 2010 και 2020, ενώ η ποσότητα που χρησιμοποιείται για θέρμανση και ψύξη είναι πιθανό να αυξηθεί κατά περίπου 50% 20. Σήμερα, ο τομέας της βιομάζας ξύλου στην Ευρώπη εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τα αποθέματα που εισάγονται από μη ευρωπαϊκές χώρες 21. Μέχρι το 2007 η αξία των εισαγωγών της Ευρωπαϊκής βιομάζας ξύλου παρέμεινε σχετικά σταθερή, ωστόσο οι εισαγωγές έχουν αυξηθεί δραματικά τα τελευταία χρόνια. Στην πραγματικότητα, η αξία των εισαγωγών βιομάζας ξύλου υπερδιπλασιάστηκε μεταξύ 2007 και 2010, φθάνοντας περίπου δολάρια 22. Τα εισαγόμενα καύσιμα από ξύλο αντιπροσωπεύουν την κύρια πηγή για τις περισσότερες βιομηχανίες βιομάζας μεγάλης κλίμακας 23. Για παράδειγμα, η πλειοψηφία των 2,5 εκατ. τόνων ξύλου pellet που χρησιμοποιείται από το μεγαλύτερο ευρωπαϊκό εργοστάσιο βιομάζας ξύλου, στο Tilbury, στο Ην. Βασίλειο, προέρχεται από μη ευρωπαϊκές χώρες. Ένα έγγραφο που δημοσιεύθηκε από τη Γενική Διεύθυνση Εξωτερικής Πολιτικής της Ευρωπαϊκής Ένωσης αναφέρει ότι, στο άμεσο μέλλον, οι αναπτυσσόμενες χώρες στην Κεντρική και Δυτική Αφρική (π.χ. η Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό και το Καμερούν) και στη Νότια Αμερική (κυρίως η Βραζιλία) θα έχουν σημαντικότερο ρόλο στην εξαγωγή της δασικής βιομάζας στην Ευρώπη24. Οι εμπορικές σχέσεις με τις χώρες αυτές δεν παρέχουν επί του παρόντος επαρκείς εγγυήσεις όσον αφορά τη νόμιμη προέλευση των πρώτων υλών. Πράγματι, η παράνομη υλοτομία - η συγκομιδή, η μεταφορά, η επεξεργασία, η αγορά ή η πώληση ξυλείας κατά παράβαση της εθνικής νομοθεσίας - είναι αναμφίβολα ένα τεράστιο πρόβλημα που παρουσιάζουν οι εισαγωγές από αναπτυσσόμενες χώρες. Παρά τις βελτιώσεις τα τελευταία χρόνια, εξακολουθούν να υπάρχουν σαφείς ανωμαλίες σε δείκτες εμπορίου που υποδηλώνουν τη συνέχιση της παρανομίας. Πράγματι, η τρέχουσα αξία αυτού του παράνομου εμπορίου εκτιμάται στα 3,8 δισ. ευρώ ή περίπου το 15% της συνολικής αξίας των εισαγωγώv 25. Παρά τις σαφείς ενδείξεις παράνομης υλοτομίας στις αναπτυσσόμενες χώρες και τη μεγάλη αύξηση της δασικής έκτασης στην Ευρώπη, η ΕΕ εξακολουθεί να στηρίζεται σε μεγάλο βαθμό από τις εισαγωγές βιομάζας ξύλου. Μεταξύ 2000 και 2010, οι δασικές εκτάσεις στην ΕΕ αυξήθηκαν μέσω της φυσικής επέκτασης και της αναδάσωσης σε 3,5 εκατ. εκτάρια, 18. Aebiom, European bioenergy outlook Fanny-Pomme Langue, 2011 Biomass for Energy EU Policy overview, Central European Biomass Conference 20. Hewitt, 2011 Flow of biomass to and from UE, an analysis of data and trends, Fern 21. Ibid 22. Unece, 2009, Potential Sustainable Wood Supply in Europe 23. IEA bioenergy, Large industrial of energy biomass 24. EU DG External Policies, 2012, Impact of EU Bioenergy policy on developing countries 25. Πληροφορίες μπορείτε να βρείτε εδώ: 12

13 ΠΙΣΩ ΑΠΟ ΤΗ ΒΙΟΜΑΖΑ. Πώς μπορούμε να εξασφαλίσουμε υπεύθυνες επενδύσεις στη βιομάζα ξύλου με συνολική αύξηση 2%. Το 2010, τουλάχιστον 173 εκατομμύρια τετραγωνικά μέτρα διαθέσιμων ξύλων αφέθηκε αναξιοποίητο στα ευρωπαϊκά δάση 26. Η χρήση αυτών των αποθεμάτων βιομάζας ξύλου μπορεί να συμβάλει στην επίτευξη των ενεργειακών στόχων της ΕΕ, καθώς και τη στήριξη των μικρών επιχειρήσεων και τη μείωση του κινδύνου παράνομων αλυσίδων εφοδιασμού. Μέρος 6: Ιταλία ο μεγαλύτερος εισαγωγέας βιομάζας ξύλου στην ΕΕ Η Ιταλία είναι παγκοσμίως ο έκτος μεγαλύτερος, και ο δεύτερος μεγαλύτερος στην Ευρώπη, εισαγωγέας ξύλου και προϊόντων ξύλου (όσον αφορά τον όγκο των εισαγωγών). Σε σχέση με τη βιομάζα ξύλου για ενεργειακούς σκοπούς, η Ιταλία είναι ο μεγαλύτερος εισαγωγέας καυσόξυλων στον κόσμο και ο τέταρτος μεγαλύτερος εισαγωγέας ξυλείας και αποβλήτων ξύλου 27. Η χώρα διατηρεί στενές εμπορικές σχέσεις με κράτη στα οποία είναι γνωστό ότι γίνονται παρανομίες στον δασικό τομέα. Ειδικότερα, η Ιταλία είναι ο μεγαλύτερος εμπορικός εταίρος για την εξαγωγή ξυλείας και προϊόντων ξυλείας με το Καμερούν, την Ακτή Ελεφαντοστού, τη Ρουμανία, τη Βοσνία και Ερζεγοβίνη, την Αλβανία και τη Σερβία. Σύμφωνα με συντηρητικές εκτιμήσεις, το ποσοστό της παράνομης ξυλείας που εισάγεται στην Ιταλία είναι μεταξύ 7 και 10 % των συνολικών εισαγωγών - με αξία 1,3 έως 2,8 δισ ΓΙΑΤΊ ΥΠΟΣΤΗΡΊΖΟΥΜΕ ΤΗΝ ΚΑΤΑΝΆΛΩΣΗ ΒΙΟΜΆΖΑΣ ΞΎΛΟΥ Οι σύγχρονες τάσεις στην Ευρώπη, στον κλάδο της ενέργειας από ξύλο είναι πιθανό, με μεγάλη ανάπτυξη στο μέλλον, να συνεχίσουν να υποκινούνται από ιδιαίτερα κρατικά κίνητρα για την επίτευξη των φιλόδοξων εθνικών στόχων της για τα βιοκαύσιμα. Με την εφαρμογή αυστηρών εθνικών στόχων κινδυνεύει η προώθηση της ανάπτυξης του τομέα της βιομάζας η οποία πάσχει από σοβαρό ηθικό έλλειμμα καθώς οι μεγάλες μονάδες βιομάζας χρησιμοποιούν πρώτες ύλες που προέρχονται από μακριές και μη διαφανείς αλυσίδες εφοδιασμού. Μια αποτελεσματική αντιμετώπιση αυτών των κινδύνων είναι η αυξημένη χρήση των τοπικών πόρων. Η τοπική προμήθεια είναι ένας τρόπος για να αυξηθεί η διαφάνεια στο σύνολο του τομέα, να δημιουργηθούν ευκαιρίες απασχόλησης στην Ευρώπη και να προωθηθεί η ανάπτυξη των αγροτικών περιοχών. Επιπλέον, δεδομένου ότι οι πρώτες ύλες που χρησιμοποιούνται για την παραγωγή ενέργειας μπορεί να είναι δασικά υπολείμματα ή υλικά από δασοκομική αραίωση, η ανάπτυξη του τομέα της ενέργειας ξύλου ευνοεί τη βελτίωση της διαχείρισης των δασών. Η βιώσιμη διαχείριση των δασών μπορεί να βοηθήσει στην πρόληψη της απώλειας της βιοποικιλότητας, την αποφυγή υδρογεωλογικών κινδύνων, τη μείωση της εμφάνισης πυρκαγιών από ανθρώπινα αίτια και τη βελτίωση των συνθηκών για τη σωστή ανάπτυξη ειδών ξυλείας υψηλής αξίας. Η αυξανόμενη ζήτηση για βιομάζα ξύλου για ενεργειακούς σκοπούς μπορεί να αποδειχτεί μια μεγάλη ευκαιρία (με θετικές κοινωνικές, οικονομικές και περιβαλλοντικές συνέπειες) για το σύνολο του ευρωπαϊκού δασικού τομέα, αν αναπτυχθεί με ηθικές και υπεύθυνες αρχές. Η προτίμηση τοπικών πρώτων υλών συνεπάγεται λιγότερες εισαγωγές, μειώνοντας τον κίνδυνο των αρνητικών επιπτώσεων που συνδέονται με τις μεγάλες αλυσίδες εφοδιασμού. Οι αρνητικές επιπτώσεις των μεγάλων αλυσίδων εφοδιασμού μπορούν να ομαδοποιηθούν σε τρεις κατηγορίες: την κοινωνική, την οικονομική και την περιβαλλοντική (βλ. Πίνακα 1 παρακάτω). Αυτές οι επιβλαβείς επιπτώσεις δεν αντιμετωπίζονται επαρκώς από τα υπάρχοντα συστήματα πιστοποίησης και διασφάλισης της εφοδιαστικής αλυσίδας. 26. MANTAU, U. (2012): Wood flows in Europe (EU27) 27. Για αυτά τα στοιχεία δείτε εδώ: Pettenella, D., Masiero, M., Kloehn, S., Secco, L., Ciccarese, L. (2009). Deforestazione e degrado delle foreste globali. La risposta del sistema foresta-legno italiano. Rapporto 97/2009, ISPRA, Roma. 13

14 Τοπικη παραγωγη βιομαζας ξυλου: μια παραγματικα ανανεωσιμη πηγη ενεργειας Πίνακας 1 Οι αρνητικές επιπτώσεις του συστήματος εφοδιαστικής αλυσίδας για τη βιομάζα ξύλου Διάσταση Επιπτώσεις Αίτια Υψηλές εκπομπές CO 2 Μεγάλες αποστάσεις Περιβαλλοντική Κοινωνική Απώλεια σημαντικών οικολογικών λειτουργιών των δασών Εργατικά ατυχήματα Βιομηχανίες βιομάζας έρχονται σε σύγκρουση με τις τοπικές κοινότητες Έλλειψη ελέγχων στη διαχείριση των δασών Δυσκολία ελέγχων για τη συμμόρφωση προς τους κανονισμούς σχετικά με την περίθαλψη και ασφάλεια των εργαζομένων Έλλειψη διαφάνειας και επιμερισμού των κερδών στην αλυσίδα εφοδιασμού Οικονομική Χαμηλές απολαβές για τους παραγωγούς Τοπικοί παραγωγοί και μέτοχοι δεν εμπλέκονται στην αλυσίδα εφοδιασμού Άδικη διανομή των κερδών Προτίμηση σε ξένους παραγωγούς/ προμηθευτές 14

15 ΠΙΣΩ ΑΠΟ ΤΗ ΒΙΟΜΑΖΑ. Πώς μπορούμε να εξασφαλίσουμε υπεύθυνες επενδύσεις στη βιομάζα ξύλου Αρχες βιωσιμοτητας για τη βιομηχανια βιομαζας ξυλου Είναι απαραίτητος ο προσδιορισμός εργαλείων και μέτρων ικανά να αξιολογούν τη βιωσιμότητα των μονάδων ενέργειας βιομάζας ξύλου προκειμένου να αποφευχθούν οι επενδύσεις σε εγκαταστάσεις όπου οι αρνητικές επιπτώσεις υπερσκελίζουν τα οφέλη. Σε ευρωπαϊκό επίπεδο, παρόμοια μέτρα υπάρχουν ήδη για τον τομέα των βιοκαυσίμων. Πράγματι, η οδηγία 2009/28/ΕΚ 29 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου απαιτεί συμμόρφωση σε ορισμένα κριτήρια, (όπως η ελαχιστοποίηση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου), προκειμένου να περιοριστούν οι αρνητικές επιπτώσεις των αλυσίδων εφοδιασμού. Μέχρι σήμερα, ο τομέας της ενέργειας ξύλου χαρακτηρίζεται από τη συμμετοχή των φορέων με διάφορα χαρακτηριστικά και είδη πρώτων υλών. Επίσης, δεν έχει υποβληθεί σε δομημένους κανονισμούς σχετικά με το μήκος της αλυσίδας εφοδιασμού και τη βιωσιμότητα. Μέτρα για τη διασφάλιση της βιωσιμότητας των βιομηχανιών συχνά έχουν γίνει δεκτά από τους φορείς της αλυσίδας εφοδιασμού, οι οποίοι δεν διαθέτουν τα μέσα για την εξασφάλιση θεμιτού ανταγωνισμού μεταξύ των αρμόδιων εταιρειών και για να αποθαρρύνουν εκείνους που δεν είναι σε θέση να αποδείξουν τη νόμιμη προέλευση των πρώτων υλών τους. Τέτοια εργαλεία γίνονται δεκτά από τους καταναλωτές, οι οποίοι αναζητούν αποδεδειγμένα διαφανείς αλυσίδες εφοδιασμού που παρέχουν εγγυήσεις για την περιβαλλοντική, κοινωνική και οικονομική βιωσιμότητα. Το πρώτο βήμα για τη διασφάλιση ενός βιώσιμου έργου είναι ο προσδιορισμός των γενικών αρχών τις οποίες μια αλυσίδα εφοδιασμού βιομάζας ξύλου πρέπει να τηρεί 30 μια αλυσίδα εφοδιασμού βιομάζας ξύλου. Οι τέσσερις αρχές που καθορίζονται εδώ είναι: a) Νομιμότητα και υπευθυνότητα σε κοινωνικά και περιβαλλοντικά ζητήματα; b) Περιβαλλοντικές διασφαλίσεις; c) Τοπική ανάπτυξη; d) Οικονομική αποτελεσματικότητα. Η πρώτη αρχή είναι συνδεδεμένη με τη νομιμότητα της αλυσίδας εφοδιασμού. Οι επόμενες τρεις αρχές που συνδέονται με τις τρεις διαστάσεις (κοινωνική, περιβαλλοντική και οικονομική), αναπτύσσονται συνήθως από τη σκοπιά της βιώσιμης ανάπτυξης. 4.1 ΝΟΜΙΜΌΤΗΤΑ ΚΑΙ ΥΠΕΥΘΥΝΌΤΗΤΑ ΣΕ ΚΟΙΝΩΝΙΚΆ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΆ ΖΗΤΉΜΑΤΑ Μια αλυσίδα εφοδιασμού ενέργειας από ξύλο πρέπει να διακατέχεται από νομιμότητα και υπευθυνότητα σε κοινωνικά και περιβαλλοντικά ζητήματα, σε σχέση με όλους τους φορείς που εμπλέκονται αποδεικνύοντας συνεχή συμμόρφωση με τους κανονισμούς. Τα κύρια θέματα που σχετίζονται με το σεβασμό των νόμων και των νομικών υποχρεώσεων είναι: 29. Για να διαβάσετε ολόκληρη την ευρωπαϊκή οδηγία (στα αγγλικά) επισκεφτείτε τον ιστότοπο: do?uri=oj:l:2009:140:0016:0062:en:pdf 30. Οι αρχές και τα κριτήρια υιοθετήθηκαν από όσους συμμετείχαν στο πρόγραμμα Biomass Trade Center II Biomass-Trade-CentreII/ 15

16 Αρχες βιωσιμοτητας για τη βιομηχανια βιομαζας ξυλου Υγεία και ασφάλεια στους χώρους εργασίας, δεδομένου ότι οι δασοκομικές εργασίες περιλαμβάνουν ένα συνδυασμό φυσικών και υλικών κινδύνων για την υγεία και την ασφάλεια των εργαζομένων. Οι φυσικοί κίνδυνοι συνδέονται με το απότομο και σπασμένο έδαφος, την πυκνή βλάστηση και τις δυσμενείς συνθήκες εργασίας, συμπεριλαμβανομένων των ακραίων κλιματικών συνθηκών. Οι αρνητικές επιπτώσεις αυτών των φυσικών στοιχείων συχνά επιδεινώνονται από την ανεπάρκεια ή την απουσία εγκαταστάσεων πρόνοιας στο χώρο εργασίας και την έλλειψη κατάλληλου ρουχισμού; Η ιχνηλασιμότητα των πρώτων υλών, λόγω της κυριαρχίας των εισαγόμενων πρώτων υλών. Είναι σημαντικό όλοι οι παράγοντες του τομέα της βιομάζας ξύλου να τηρούν τους κανονισμούς της ΕΕ αρ.995/2010, καθώς από τις 3 Μαρτίου 2013 ο νόμος αυτός υποχρεώνει όλες τις ευρωπαϊκές επιχειρήσεις, μέσω ειδικών διαδικασιών και ενεργειών, να μειώνουν τον κίνδυνο εισαγωγής προϊόντων ξυλείας παράνομης προέλευσης; Πρόληψη της περιβαλλοντικών ζημιών, δεδομένου ότι οι αλυσίδες εφοδιασμού περιλαμβάνουν ζητήματα που αφορούν τη διαχείριση των δασών και των εκπομπών ρυπογόνων ουσιών στην ατμόσφαιρα. Εκτός από την προστασία των κύριων οικολογικών λειτουργιών των δασών, η ενεργή διαχείριση των δασών (με αραίωση και απομάκρυνση των υπολειμμάτων υλοτομίας), ακόμη και σε περιοχές με προβλήματα πρόσβασης, μπορεί να μειώσει τον κίνδυνο των δασικών πυρκαγιών και τη διάβρωση του εδάφους. Η ουδετερότητα του άνθρακα (π.χ.co2) είναι ένα κύριο χαρακτηριστικό που διαφοροποιεί την βιομάζα ξύλου από τα παραδοσιακά ορυκτά καύσιμα και αυτό το χαρακτηριστικό αποτελεί συχνά την κύρια δικαιολογία των κρατικών κινήτρων. Επομένως, είναι σημαντικό για την παρακολούθηση και την ελαχιστοποίηση των εκπομπών που συνδέονται με την παραγωγή και τη μεταφορά της βιομάζας κατά μήκος της αλυσίδας εφοδιασμού. Καθώς η εξάρτηση από τις εισαγωγές και τις μεταφορές βιομάζας σε μεγάλες αποστάσεις είναι μεγάλη, αυξάνεται ο κίνδυνος οι εκπομπές που προέρχονται από τις μεταφορές να επηρεάζουν αρνητικά την ουδετερότητα του άνθρακα της ξυλώδους βιομάζας που χρησιμοποιείται για ενεργειακούς σκοπούς. Κάνοντας η λογιστική των μεταφορών πιο αποτελεσματική, εξασφαλίζοντας για παράδειγμα ότι τα φορτηγά πλοία να είναι όσο το δυνατόν πιο γεμάτα ή βελτιώνοντας την αποδοτικότητα των καυσίμων των οχημάτων χρησιμοποιώντας προηγμένο σχεδιασμό και νέες τεχνολογίες, μπορούν να συμβάλλουν στη μείωση των εκπομπών CO ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΈΣ ΔΙΑΣΦΑΛΊΣΕΙΣ Η χρήση ξύλου για παραγωγή ενέργειας συχνά ενισχύεται (ακόμη και μέσω χρηματοδοτικής στήριξης) λόγω της θετικής επίδρασης της στο περιβάλλον. Ως εκ τούτου, είναι εξαιρετικά σημαντικό να παρακολουθεί κανείς τις πραγματικές περιβαλλοντικές επιπτώσεις που προέρχονται από την αλυσίδα εφοδιασμού ενέργειας από ξύλο. Ειδικά κατά τα πρώτα στάδια της εφοδιαστικής αλυσίδας (από το δάσος ως το εργοστάσιο επεξεργασίας ξύλου), είναι σημαντικό να εξασφαλιστεί η ορθή διαχείριση των πρώτων υλών προκειμένου να διασφαλιστούν τα δασικά οικοσυστήματα και η βιοποικιλότητα και να αποφευχθεί η σπατάλη της βιομάζας στο εργοστάσιο επεξεργασίας. 4.3 ΤΟΠΙΚΉ ΑΝΆΠΤΥΞΗ Οι ευρωπαϊκοί δασικοί πόροι αυξάνονται, γι αυτό είναι εφικτό και επιθυμητό να χρησιμοποιηθούν τοπικές πρώτες ύλες. Διευκολύνοντας την ανάπτυξη τοπικών (ή μικρών) αλυσίδων εφοδιασμού, όπου υπάρχει μια στενότερη σχέση μεταξύ του καταναλωτή και της περιοχής προέλευσης της βιομάζας ξύλου, μπορεί να συμβάλει στη δημιουργία μιας πιο διαφανούς εικόνας και να τονώσει τις τοπικές οικονομίες. Επιπλέον, η δημιουργία των τοπικών αλυσίδων εφοδιασμού συνεπάγεται: Μείωση των αποστάσεων και της σχετικής διαδρομής για τη μεταφορά του υλικού, γεγονός που συμβάλλει στη μείωση των εκπομπών CO 2 ; 16

17 ΠΙΣΩ ΑΠΟ ΤΗ ΒΙΟΜΑΖΑ. Πώς μπορούμε να εξασφαλίσουμε υπεύθυνες επενδύσεις στη βιομάζα ξύλου Μείωση του αριθμού των «μεσαζόντων» που εμπλέκονται στη διαδικασία, γεγονός που διευκολύνει τη δικαιότερη κατανομή της προστιθέμενης αξίας μεταξύ των ενδιαφερομένων μερών, καθώς και μια πιο δίκαιη αμοιβή για τους παραγωγούς; Στήριξη των τοπικών παραγωγών, βελτιώνοντας την ένταξή τους στο κοινωνικό σύνολο που συνεπάγεται χαμηλότερο κίνδυνο σύγκρουσης με τον τοπικό πληθυσμό, με αποτέλεσμα να δημιουργούν μια θετική στάση των τοπικών κοινωνιών απέναντι τις βιομηχανίες; Προώθηση νέων τοπικών αγορών οι οποίες επιτρέπουν τη δημιουργία θέσεων εργασίας κατά μήκος της αλυσίδας εφοδιασμού ξυλείας, το οποίο με τη σειρά του επιβραδύνει την εγκατάλειψη της υπαίθρου και μειώνει το ανθρώπινο κεφάλαιο που απαιτείται για τη συλλογή, την επεξεργασία και τη μεταφορά του ξύλου. 4.4 ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΉ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΌΤΗΤΑ εκμεταλλεύεται της ίδιας χαμηλής αξίας πρώτες ύλες που χρησιμοποιούνται από τον τομέα της ενέργειας από ξύλο, αντιμετωπίζει αυξημένο ανταγωνισμό για πρώτες ύλες. Αυτός ο ανταγωνισμός μεταξύ των δύο τομέων μπορεί να μην είναι αμερόληπτος, δεδομένου ότι συχνά υπάρχουν και τα εθνικά κίνητρα για την παραγωγή ενέργειας από ξύλο. Για την ύπαρξη θεμιτού ανταγωνισμού μεταξύ των διαφόρων τομέων, είναι σκόπιμο να μπορεί κάθε νέο έργο βιομάζας να υποστηρίζεται από έναν επαρκή οικονομικό σχεδιασμό για να διασφαλιστεί η ανεξαρτησία του από οικονομικά κίνητρα. Σε γενικές γραμμές, η αγορά ενέργειας από ξύλο και ο δασικός τομέας δεν θα πρέπει να θεωρούνται ανταγωνιστές, αλλά εταίροι. Στην πραγματικότητα, η ανάπτυξη του τομέα της ενέργειας από ξύλο, πρέπει να θεωρηθεί ως ευκαιρία για το σύνολο του δασικού τομέα, ως ενεργό διαχειριστή των δασών (τα κατάλοιπα του οποίου μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την παραγωγή ενέργειας) και ως βοηθός στην παροχή προϊόντων υψηλής ποιότητας, καθώς και στην ανάπτυξη ευκαιριών σε άλλους τομείς, όπως ο τουρισμός. Ως αποτέλεσμα της αυξημένης ζήτησης της ενέργειας από ξύλο, η βιομηχανία μοριοσανίδων, η οποία Πίνακας 2 Λίστα με τις αρχές και τα κριτήρια υπεύθυνων και βιώσιμων αλυσίδων εφοδιασμού βιομάζας ξύλου Αρχές α) Νομιμότητα και υπευθυνότητα σε κοινωνικά και περιβαλλοντικά ζητήματα β) Περιβαλλοντικές διασφαλίσεις γ) Τοπική ανάπτυξη Κριτήρια 1. Διασφάλιση ασφάλειας στον χώρο εργασίας 2. Τακτικοί και εκπαιδευμένοι εργαζόμενοι 3. Συμμόρφωση με τους περιβαλλοντικούς κανονισμούς 4. Έλεγχος εισερχόμενου υλικού 5. Μείωση εκπομπών ρύπων του θερμοκηπίου 6. Βιώσιμη δασική διαχείριση 7. Αποφυγή υποβάθμισης των δασικών περιοχών 8. Προώθηση προϊόντων με πιστοποίηση ποιότητας 9. Εμπλοκή των τοπικών μετόχων 10. Μείωση των μερών της αλυσίδας εφοδιασμού 11. Πωλήσεις σε τοπικό επίπεδο δ) Οικονομική αποτελεσματικότητα 12. Σωστή επιλογή για την τελική χρήση του προϊόντος 13. Συνέχεια στις οικονομικές σχέσεις με τους προμηθευτές 17

18 Επενδυοντας σε υπευθυνες βιομηχανιες βιομαζας ξυλου Επενδυοντας σε υπευθυνες βιομηχανιες βιομαζας ξυλου Λειτουργεια, κριτηρια και δεικτες αξιολογησης Οι τέσσερεις αρχές που περιγράφονται στην προηγούμενη ενότητα αφορούν γενικές έννοιες. Για να υποστηριχτεί η εφαρμογή τους σε επιχειρησιακό επίπεδο χρειάζονται περαιτέρω πληροφορίες για το περιεχόμενο της καθεμιάς από αυτές και ο καθορισμός τους με ειδικά κριτήρια (βλ. Πίνακα 2 παρακάτω). Επιπλέον, κάθε κριτήριο που εμφανίζεται στον Πίνακα 2 έχει μια σειρά από δείκτες που σχετίζονται με αυτό. Οι δείκτες αποτελούν προτάσεις για το πώς μπορεί να αξιολογηθεί κάθε κριτήριο και βοηθούν τους χρήστες να εντοπίζουν τις πηγές πληροφοριών που μπορούν να χρησιμοποιηθούν για να αποδείξουν τη συμμόρφωση στα κριτήρια. Ο κατάλογος των δεικτών αυτών αποτελεί ένα λειτουργικό εργαλείο για την αξιολόγηση της βιωσιμότητας όλων των φορέων που συμμετέχουν στην αλυσίδα εφοδιασμού πρώτων υλών. Η βασική προϋπόθεση χρήσης ενός εργαλείου ιεραρχικής αξιολόγησης που αποτελείται από αρχές, κριτήρια και δείκτες είναι να διασφαλιστεί ότι το έργο χρηματοδοτείται μόνο όταν οι πρώτες ύλες που χρησιμοποιούνται στη βιομηχανία βιομάζας προέρχονται από μια αλυσίδα εφοδιασμού στην οποία οι κύριοι παράγοντες (εμπλεκόμενες εταιρείες, ξυλουργεία, κ.λπ.) αξιολογούνται ως βιώσιμοι. 5.1 ΚΡΙΤΉΡΙΑ ΚΑΙ ΔΕΊΚΤΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΞΙΟΛΌΓΗΣΗ ΤΗΣ ΝΟΜΙΚΉΣ, ΚΟΙΝΩΝΙΚΉΣ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΉΣ ΕΥΘΎΝΗΣ 1. Ασφάλεια στο χώρο εργασίας Η συμμόρφωση με τους κανονισμούς υγείας και ασφάλειας, των μηχανημάτων κατά τη χρήση και η σωστή χρήση των μέσων ατομικής προστασίας είναι απαραίτητα στοιχεία για την πρόληψη των ατυχημάτων και την παροχή εγγυήσεων θεμιτού ανταγωνισμού μεταξύ των δασικών εταιρειών. Είναι σημαντικό να υπογραμμιστεί η σημασία της πιστοποίησης, όπως οι SA 8000 και OHSAS 18001, που χρησιμοποιούνται για την επιβεβαίωση της συμμόρφωσης σε κατάλληλες συνθήκες εργασίας. 2. Τακτικοί και εκπαιδευμένοι εργαζόμενοι Σε κάθε στάδιο της αλυσίδας εφοδιασμού όλοι οι εργαζόμενοι πρέπει να έχουν σύμβαση εργασίας, συμβατή με την υπάρχουσα νομοθεσία, και να καλύπτονται όλες οι δραστηριότητες (από την κοπή δέντρων στο δάσος μέχρι τη μεταποίηση των προϊόντων). Επιπλέον, όλοι οι εμπλεκόμενοι στην αλυσίδα εφοδιασμού πρέπει να ακολουθούν τους κανόνες σεβόμενοι τη θέση τους στην αλυσίδα εφοδιασμού ενέργειας από ξύλο. 3. Συμβατότητα με τους περιβαλλοντικούς κανονισμούς Ο τομέας της ενέργειας ξύλου αφορά πτυχές που ενδέχεται να έχουν άμεση ύνδεση με το περιβάλλον και το τοπίο. Ως εκ τούτου, μια βιώσιμη αλυσίδα 18

19 ΠΙΣΩ ΑΠΟ ΤΗ ΒΙΟΜΑΖΑ. Πώς μπορούμε να εξασφαλίσουμε υπεύθυνες επενδύσεις στη βιομάζα ξύλου εφοδιασμού πρέπει να περιλαμβάνει μόνο τους φορείς που είναι συμβατοί με τους τρέχοντες περιβαλλοντικούς κανονισμούς. Για παράδειγμα, πιστοποιήσεις, όπως οι ISO και EMAS είναι έγκυρα εργαλεία για τη διασφάλιση της τήρησης των περιβαλλοντικών κανονισμών. 4. Ιχνηλασιμότητα πρώτων υλών Οι φορείς που ανήκουν σε μια βιώσιμη αλυσίδα εφοδιασμού ενέργειας από ξύλο πρέπει να διασφαλίζουν τον έλεγχο (και τον χαρακτηρισμό) των πρώτων υλών, για να εξασφαλίζουν τη διαφάνεια, ιδίως σε αγορές που χαρακτηρίζονται από υψηλό ποσοστό εισαγωγών. Από τις 3 Μαρτίου 2013, οι διάφοροι φορείς αλυσίδας εφοδιασμού ξυλείας στην Ευρώπη απαιτείται να συμμορφώνονται με τον κανονισμό για την ξυλεία (Κανονισμός (ΕΕ) αριθ.995/ 2010) και ως εκ τούτου: Είναι διαχειριστές όταν είναι οι πρώτοι που διαθέτουν ξυλεία και προϊόντα ξυλείας στην αγορά της ΕΕ. Στην περίπτωση αυτή, οφείλουν να ασκούν τη «δέουσα προσοχή» κατά την εισαγωγή του ξύλου στην αγορά της ΕΕ, προκειμένου να ελαχιστοποιηθούν οι πιθανότητες τα ξύλα να προέρχονται από, ή να είναι φτιαγμένα από ξύλο που προέρχεται από παράνομες πηγές υλοτομίας. Είναι έμποροι όταν αγοράζουν ή πωλούν, για εμπορικούς σκοπούς, ξυλεία ή προϊόντα ξυλείας που έχουν ήδη διατεθεί στην αγορά της ΕΕ. Στην περίπτωση αυτή υποχρεούνται να κρατούν για πέντε χρόνια τις πληροφορίες σχετικά με τους προμηθευτές και τους πελάτες, έτσι ώστε να μπορεί να ανιχνευθεί όσο το δυνατόν ευκολότερα το ξύλο που χρησιμοποιούν. Για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με τους κανονισμούς της ΕΕ για την ξυλεία να επισκεφθείτε τον ειδικό δικτυακό τόπο: environment/eutr2013/. 5.1 Πιθανοί δείκτες επιβεβαίωσης συμβατότητας με αυτό το κριτήριο 1.1 Η εταιρεία 31 θα πρέπει να έχει όλα τα απαραίτητα δικαιολογητικά για τις δραστηριότητες της σε συμφωνία με τους ισχύοντες επαγγελματικούς κανονισμούς υγείας και ασφάλειας. 1.2 Η εταιρεία θα πρέπει να έχει όλα τα πιστοποιητικά για τη χρήση και τα αποδεικτικά στοιχεία περιοδικών επιθεωρήσεων των αγροτικών και δασικών μηχανημάτων της. 1.3 Η εταιρεία πρέπει να επιλέγει προμηθευτές με βάση τις εγγυήσεις συμμόρφωσης τους με τους κοινωνικούς και περιβαλλοντικούς κανονισμούς. 2.1 Η εταιρεία θα πρέπει να καταγράφει τα ατυχήματα των εργαζομένων της και τις κινήσεις για πρόληψη ατυχημάτων. 2.2 Η εταιρεία θα πρέπει να δηλώνει με ανακοίνωση της όλες τις λεπτομέρειες των συμβολαίων όλων των εργαζομένων της. 2.3 Η εταιρεία να πρέπει να ένα έγγραφο που θα καθορίζει τις ικανότητες και τις ευθύνες του κάθε εργαζόμενου και να αποδεικνύει ότι ανταποκρίνονται τα προσόντα κάθε εργαζόμενο. 2.4 Η εταιρεία θα πρέπει να έχει πρόγραμμα εκπαίδευσης για τους εργαζόμενους. 3.1 Η εταιρεία πρέπει να κατέχει τα δικαιολογητικά για τη διεξαγωγή των δραστηριοτήτων της, πάντα συμβατές με τους ισχύοντες περιβαλλοντικούς κανονισμούς 3.2 Η εταιρεία πρέπει να έχει ένα γραφείο παραπόνων ιδιωτών καθώς και λίστα καταγραφής παρανομιών. Η εταιρεία θα πρέπει επίσης να αναφέρει πώς διαχειρίζονται τα παράπονα και τι δράσεις γίνονται για αυτά. 4.1 Η εταιρεία πρέπει να μπορεί να συμβιβαστεί με τους κανονισμούς της ΕΕ για την ξυλεία. 31. Ο όρος αφορά όλους τους μετόχους που μπορεί να συμμετέχουν στην αλυσίδα εφοδιασμού πρώτων υλών για τη βιομηχανία 19

20 Επενδυοντας σε υπευθυνες βιομηχανιες βιομαζας ξυλου 5.2 ΚΡΙΤΉΡΙΑ ΚΑΙ ΔΕΊΚΤΕΣ ΑΞΙΟΛΌΓΗΣΗΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΉΣ ΔΙΑΧΕΊΡΙΣΗΣ 5. Μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου Κρατώντας τις εκπομπές της αλυσίδας εφοδιασμού (δηλαδή από την υλοτόμηση ως την πώληση των υλικών) κάτω από τα όρια, συμβάλλει στη μείωση της υπερθέρμανσης του πλανήτη και της ρύπανσης του αέρα. Η ανάλυση των εκπομπών σε κάθε στάδιο της αλυσίδας εφοδιασμού (αποτύπωμα άνθρακα) επιτρέπει στη βελτίωση της λογιστικής καθώς και στη μείωση των άμεσων και έμμεσων δαπανών 32. Ένας άλλος παράγοντας που μπορεί να συμβάλει στη μείωση των εκπομπών είναι η αξιοποίηση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας για την παραγωγή ενέργειας. 6. Βιώσιμη δασική διαχείριση Η προτίμηση πιστοποιημένων προϊόντων ξύλου εξασφαλίζει ότι προέρχονται από δάση η διαχείριση των οποίων γίνεται σύμφωνα με ειδικές προδιαγραφές βιωσιμότητας. Σε παγκόσμιο επίπεδο, αυτή τη στιγμή υπάρχουν δύο κύρια συστήματα πιστοποίησης της βιώσιμης διαχείρισης των δασών (FSC και PEFC) ικανά να παρέχουν ανεξάρτητες πιστοποιήσεις, επαληθεύοντας από τρίτους ότι η ξυλεία προέρχεται από δάση βιώσιμης διαχείρισης. Τα προγράμματα αυτά περιλαμβάνουν μηχανισμούς για τον εντοπισμό των προϊόντων, από το δάσος προέλευσης, μέσω της αλυσίδας εφοδιασμού, μέχρι τον τελικό καταναλωτή. 7. Αποφυγή υποβάθμισης των δασικών περιοχών Τα δάση της Ευρώπης, ιδιαίτερα στις Άλπεις, χρησιμοποιούνται σπάνια και τελικά εγκαταλείπονται, εν μέρει λόγω των φυσικών χαρακτηριστικών που δεν ευνοούν τις δασικές εργασίες. Η χρήση πρώτων υλών από τα υπο-εκμεταλλευμένα ευρωπαϊκά δάση συμβάλλει στη μείωση της γήρανσης και υποβάθμισης των δασών, εμποδίζοντας έτσι την απώλεια της βιοποικιλότητας και τις αυξήσεις πυρκαγιών και υδρογεωλογικών κινδύνων. Η προτίμηση υλικού από τα δάση που βρίσκονται σε περιθωριοποιημένες περιοχές έχει επίσης θετικές οικονομικές επιπτώσεις, δίνοντας νέες ευκαιρίες για τους ιδιοκτήτες και τους διαχειριστές τους. 8. Προώθηση προϊόντων με πιστοποίηση ποιότητας Συμμόρφωση με τεχνικές προδιαγραφές, όπως οι EN και EN εξασφαλίζει την ιχνηλασιμότητα των υλικών κατά μήκος της αλυσίδας εφοδιασμού και τον σεβασμό των παραμέτρων που σχετίζονται με τα εγγενή χαρακτηριστικά του προϊόντος και την απόδοση (π.χ. περιεκτικότητα σε νερό, μέγεθος, περιεκτικότητα σε τέφρα, κλπ) και τη μείωση των ρυπογόνων εκπομπών. 5.2 Πιθανοί δείκτες επιβεβαίωσης συμβατότητας με αυτό το κριτήριο 5.1 Η εταιρεία θα πρέπει να ελέγχει το μέσο αποτύπωμα άνθρακα (CO2 για κάθε τόνο παραγωγής) σε όλη την εφοδιαστική αλυσίδα. 5.2 Η εταιρεία θα πρέπει να διασφαλίσει την αγορά ή/και την παραγωγή ηλεκτρικής ή θερμικής ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. 6.1 Η εταιρεία πρέπει να προτιμά πρώτες ύλες/προϊόντα συμπαραγωγής από δάση με πιστοποίηση FSC ή PEFC 6.2 Η εταιρεία πρέπει να έχει πιστοποίηση αλυσίδας παραγωγής FSC/PEFC 6.3 Η εταιρεία πρέπει να προτιμά προμηθευτές με πιστοποίηση αλυσίδας παραγωγής FSC/PEFC 7.1 Η εταιρεία πρέπει να προτιμά ύλη από ανεκμετάλλευτες δασικές περιοχές (περιοχές όπου δεν υπήρχε δασική εκμετάλλευση τα τελευταία 30χρόνια). Ωστόσο δεν πρέπει να είναι από δασικές περιοχές μεγάλης σημασίας λόγω της υψηλής περιβαλλοντικής, κοινωνικο-οικονομικής αξίας ή της βιοποικιλότητας και της μεγάλης αξίας τοπίου. 32. Σχετικά με τη μέτρηση των αερίων του θερμοκηπίου μπορείτε να βρείτε εδώ από το Enplus ( και από το πρόγραμμα Biograce II ( 20