«Βιολογικές καλλιέργειες - Μεσογειακή διατροφή- Δίαιτα»

Μέγεθος: px
Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "«Βιολογικές καλλιέργειες - Μεσογειακή διατροφή- Δίαιτα»"

Transcript

1 ΣΧΟΛΕΙΟ ΔΕΥΤΕΡΗΣ ΕΥΚΑΙΡΙΑΣ ΟΡΕΣΤΙΑΔΑΣ ΣΧΕΔΙΟ ΔΡΑΣΗΣ Β ΚΥΚΛΟΥ ΣΠΟΥΔΩΝ ΜΕ ΘΕΜΑ: «Βιολογικές καλλιέργειες - Μεσογειακή διατροφή- Δίαιτα» Ορεστιάδα,

2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Πρόλογος ΜΕΡΟΣ Ι Α. Εισαγωγή στα Βιολογικά προϊόντα - Γενική τοποθέτηση 5 Β. Χαρακτηριστικά των βιολογικών προϊόντων και σύγκριση τους με τα συμβατικά Β.1. Πράσινη ανάπτυξη 7 Β.2. Η Βιολογική Γεωργία 8 Β.3. Αριθμοί 8 Β.4. Βιολογική Κτηνοτροφία 8 Β.5. Βιολογικές και συμβατικές τροφές και η σύγκριση τους 9 Β.6. Συμπεράσματα 11 Γ. Οι επιδράσεις των βιολογικών προϊόντων στην υγεία και το περιβάλλον Γ.1. Η διατροφική αξία των βιολογικών προϊόντων 13 Γ.2. Φυτοφάρμακα 14 Γ.3. Η επίδραση των βιολογικών προϊόντων στο φυσικό περιβάλλον 15 Δ. Οι επιδράσεις των βιολογικών προϊόντων στην υγεία και το περιβάλλον Δ.1. Οργανισμοί Ελέγχου και Πιστοποίησης προϊόντων βιολογικής γεωργίας στην Ελλάδα Δ.2. Γεωργία στην Ευρωπαϊκή Ένωση - Ιστοχώροι σχετικοί με τη γεωργία και τα βιολογικά Κρατών-Μελών Ευρωπαϊκής Ένωσης Δ.3. Μεταποιημένα Βιολογικά προϊόντα και Πιστοποιημένος κλάδος των βιολογικών προϊόντων Δ.4. Πιστοποίηση βιολογικών καταστημάτων 20 Δ.5. Νομοθεσία για τη Βιολογική Γεωργία/ Κτηνοτροφία 20 Ε. Συμπεράσματα

3 ΜΕΡΟΣ ΙΙ Α. Οι διατροφικές συνήθειες των Αθηναίων και των Σπαρτιατών 26 κατά την κλασική εποχή Α1α. Οι διατροφικές συνήθειες των αρχαίων Αθηναίων 26 Α1β. Οι κύριες κατηγορίες τροφών των αρχαίων Αθηναίων 28 Α2. Οι διατροφικές συνήθειες των αρχαίων Σπαρτιατών 34 Α3. Οι παράγοντες που επέδρασαν στη διαμόρφωση των 36 διατροφικών συνηθειών των αρχαίων Ελλήνων Α4. Οι διαφορές στην ποικιλία και την ποιότητα της διατροφής των 37 Ελλήνων τότε και τώρα Β. Ο ρόλος της τροφής στον οργανισμό 38 Β1. Σειρές ακόρεστων λιπαρών οξέων 40 Β2. Βιταμίνες 43 Β3. Μεσογειακή διατροφή και τα οφέλη της στην υγεία 47 Γ. Τα βασικά είδη διατροφής στη μεσογειακή δίαιτα 49 Γ1. Τα χαρακτηριστικά της μεσογειακής δίαιτας και οι βασικές 49 κατηγορίες των τροφίμων της Γ2.α. Τα ιδιαίτερα τοπικά προϊόντα της Θράκης και οι διατροφικές 50 συνήθειες των κατοίκων της Γ2.β. Οι διατροφικές συνήθειες των κατοίκων της Θράκης 52 Γ3. Τρόποι συντήρησης των ιδιαίτερων προϊόντων της Θράκης 53 Δ. Συμπεράσματα 57 Ε. Βιβλιογραφία 57 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 58 3

4 Πρόλογος Στόχος της παρούσας εργασίας ήταν να διερευνηθεί το θέμα Βιολογικές καλλιέργειες- Μεσογειακή Διατροφή- Δίαιτα. Ο Β κύκλος των εκπαιδευομένων αποφασίσαμε να ασχοληθούμε με το συγκεκριμένο θέμα για τρεις κυρίως λόγους: α) Οι συμβατικές καλλιέργειες έχουν εξαντλήσει τα όρια τους και δεν αποφέρουν πλέον τα κέρδη του παρελθόντος. Δημιουργείται λοιπόν η ανάγκη να στραφεί η αγροτική παραγωγή σε νέους τομείς. β) Η οικονομική κρίση κάνει πολλούς ανθρώπους να βλέπουν τη γεωργία με μεγαλύτερο ενδιαφέρον. Η ενασχόληση με τον πρωτογενή τομέα μπορεί να μειώσει το πρόβλημα της ανεργίας. γ) Στις αναπτυγμένες χώρες τα τελευταία χρόνια oι άνθρωποι όλο και περισσότερο προσέχουν τη διατροφή τους για λόγους υγείας ή αισθητικής. Έτσι, δημιουργείται μια αυξημένη ζήτηση για νέα προϊόντα τα οποία αντικαθιστούν αυτά των συμβατικών καλλιεργειών. Ορισμένα από τα επιμέρους θέματα με τα οποία ασχοληθήκαμε είναι: 1) Η Πράσινη ανάπτυξη 2) Τα χαρακτηριστικά των βιολογικών προϊόντων σε σχέση με αυτά των συμβατικών 3) Η διατροφική αξία των βιολογικών προϊόντων 2) Οι διατροφικές συνήθειες των αρχαίων Ελλήνων 3) H μεσογειακή διατροφή και η θετική επίδρασή της στην υγεία και το περιβάλλον 4) Τα παραδοσιακά προϊόντα της Θράκης και οι διατροφικές συνήθειες των κατοίκων της 4

5 ΜΕΡΟΣ Ι Βιολογικά προϊόντα Α. Εισαγωγή στα Βιολογικά προϊόντα - Γενική τοποθέτηση Τα βιολογικά προϊόντα είναι σε γενικές γραμμές το αποτέλεσμα της πιστοποιημένης βιολογικής γεωργίας. Τα βιολογικά προϊόντα είναι ολόφρεσκα, ιδιαίτερα γευστικά και αρωματικά τρόφιμα που παράγονται από τους πιστοποιημένους γεωργούς ή αλλιώς βιοκαλλιεργητές που σέβονται το περιβάλλον, τη γη αλλά και τα ζώα. Η γενική τάση είναι συνεχώς αυξητική όσον αφορά την παραγωγή και την κατανάλωση βιολογικών προϊόντων στην ευρωπαϊκή ένωση αλλά και σε όλο τον κόσμο. Όσο ο επιστημονικός κόσμος όλο και περισσότερο μας πληροφορεί για τα οφέλη που έχουμε από την κατανάλωση των βιολογικών προϊόντων είναι σίγουρο ότι οι καταναλωτές θα αγκαλιάζουν περισσότερο τα βιολογικά προϊόντα. Η ευρωπαϊκή ένωση έχει θέσει αυστηρούς όρους κάτω από ποιες προϋποθέσεις τα φυτικά ή ζωικά προϊόντα μπορούν να χαρακτηρίζονται βιολογικά ή οργανικά, οικολογικά και να φέρουν το λογότυπο της Ε.Ε. ή κάποιο εθνικό σχετικό λογότυπο. Τα βιολογικά προϊόντα για να γίνονται αποδεκτά ως τέτοια πρέπει να παράγονται με πρακτικές εγκεκριμένες και αυτό ισχύει και για τα μεταποιημένα προϊόντα αλλά και τα βιολογικά προϊόντα που εισάγονται από χώρες εκτός ευρωπαϊκής ένωσης. Όλοι οι βιοκαλλιεργητές αλλά και οι σχετικές επιχειρήσεις του κλάδου ελέγχονται εξονυχιστικά τουλάχιστον μια φορά τον χρόνο από πιστοποιημένες εταιρείες, ώστε να αποκτήσουν το σχετικό σήμα. Οι αυστηροί έλεγχοι στα βιολογικά προϊόντα είναι αυτοί που μας εξασφαλίζουν ότι η παραγωγή τους γίνεται με τρόπο που προσφέρει οφέλη στο φυσικό περιβάλλον, τα ζώα, τις αγροτικές περιοχές και τέλος σε όλους τους καταναλωτές. Η τάση που κυριαρχεί ως προς τα βιολογικά προϊόντα να πωλούνται είτε απευθείας από τους παραγωγούς είτε ατομικά είτε σε εξειδικευμένες αγορές και καταστήματα τα καθιστά ιδιαίτερα δημοφιλή, με αποτέλεσμα να τα βρίσκουμε όλο και περισσότερο σε μεγάλα σούπερ μάρκετ και σε χώρους εστίασης. Σημαντικός παράγοντας στην παραγωγή των βιολογικών προϊόντων είναι η γενικότερη φιλοσοφία που διέπει τον κλάδο της βιολογικής καλλιέργειας και τη συνδέει όλο και περισσότερο με 5

6 προοδευτικές απόψεις που απλώνονται από την υγιεινή διατροφή μέχρι την οικονομική και πολιτιστική ανάπτυξη. Β. Χαρακτηριστικά των βιολογικών προϊόντων και σύγκριση τους με τα συμβατικά Τα τελευταία χρόνια παρατηρείται μια ανησυχία των καταναλωτών σε σχέση με την ποιότητα των τροφίμων που καταναλώνουν. Από παντού ασκείται κριτική για την ποιότητα των παραγόμενων προϊόντων, για τη μέθοδο και τα μέσα που χρησιμοποιεί ο γεωργός και ο κτηνοτρόφος, τα υπολείμματα από τα φυτοφάρμακα και τα χημικά λιπάσματα στις τροφές, το μολυσμένο και κλονισμένο φυσικό περιβάλλον. Όλο και περισσότερο αυξάνεται ο αριθμός αυτών που αναζητούν τροφές ποιότητας, φυσικό νερό, αέρα και περιβάλλον όπου επικρατεί αρμονία ανάμεσα σε φυτά, ζώα και άνθρωπο. Ο σύγχρονος άνθρωπος αναρωτιέται για την ποιότητα και την ασφάλεια των τροφίμων που φτάνουν στο τραπέζι του (Αλκιμος, 1990). Βιολογικά και συμβατικά προϊόντα Τα βιολογικά προϊόντα είναι το αποτέλεσμα της καλλιέργειας της γης χωρίς χημικά λιπάσματα, παρασιτοκτόνα και τοξικά φυτοφάρμακα. Η καταπολέμηση των ασθενειών των φυτών, καθώς και η λίπανση του εδάφους γίνονται με φυσικές μεθόδους και οργανικά εφόδια. Η καλλιέργεια βιολογικών προϊόντων στηρίζεται στις γνώσεις του παραδοσιακού αγρότη και στην αναζήτηση της επιστήμης για υγιεινές λύσεις. Στη βιολογική κτηνοτροφία δε χρησιμοποιούνται αντιβιοτικά και ορμόνες. Οι τοξικές ουσίες συγκεντρώνονται στα συμβατικά τρόφιμα και μέσα από το φαγητό φτάνουν στον οργανισμό μας. Τα βιολογικά προϊόντα περιέχουν 20-30% λιγότερο νερό στη σύνθεση τους, μεγαλύτερα ποσοστά πρωτεϊνών, μεταλλικών αλάτων, ενζύμων και βιταμινών. Επίσης, δεν περιέχουν συντηρητικά, βελτιωτικά 6

7 γεύσης, τεχνητά χρώματα και αρώματα. Ο φυσικός τρόπος παραγωγής συμβάλλει στο να έχουν πολύ καλύτερη γεύση και άρωμα από τα αντίστοιχα συμβατικά. Β.1. Πράσινη ανάπτυξη Η βιολογική γεωργία αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους παράγοντες ενός αειφόρου μοντέλου οικονομίας, που συνδυάζει με επιτυχία την προστασία του περιβάλλοντος, τη μείωση της κατανάλωσης ενέργειας και τη δημιουργία περισσότερων ευκαιριών απασχόλησης. Β.2. Η Βιολογική Γεωργία Συνοπτικά, η βιολογική γεωργία βασίζεται στους παρακάτω μηχανισμούς: Στην αντίληψη του εδάφους σαν ένα ζωντανό οργανισμό Στην αρχή του μεικτού αγροκτήματος, την παράλληλη δηλαδή παραγωγή φυτικών και ζωικών προϊόντων μέσα το ίδιο αγροοικοσύστημα. Στη μέγιστη χρησιμοποίηση της αμειψισποράς, την εναλλαγή δηλαδή των καλλιεργειών με κάποια συγκεκριμένη συχνότητα στο χώρο και στο χρόνο, ώστε να αξιοποιηθούν οι διάφορες ευεργετικές αλληλεπιδράσεις τους. Σε μια πολύχρονη εναλλαγή καλλιεργειών τα φυτά είναι πιο υγιή και η συχνότητα εμφάνισης ασθενειών και παράσιτων μικρότερη. Στην εδαφοκάλυψη, όπου το έδαφος προστατεύεται από τη διάβρωση λόγω περιβαλλοντικών συνθηκών. Στη χρήση των οργανικών λιπασμάτων. Τα οργανικά λιπάσματα προέρχονται είτε από απομεινάρια οργανισμών ζώων (κοπριές, ούρα, κόκαλα, νύχια, κέρατα) είτε από φυτά (καλαμιές, άχυρα, χόρτα, φύλλωμα κ.α.) ή και από ανάμεικτα. Η λιπαντική αξία της κοπριάς είναι αφάνταστα μεγάλη, γιατί περιέχει όλα τα θρεπτικά συστατικά που χρειάζεται το έδαφος και, επίσης, βελτιώνει τη μικροχλωρίδα του. Στη χλωρή λίπανση. Με τον όρο αυτό εννοείται η καλλιέργεια οποιουδήποτε φυτού σε μια επιθυμητή πυκνότητα, με σκοπό τη διακοπή του κύκλου βλάστησης και της ενσωμάτωσης της οργανικής ύλης στο έδαφος σε ένα τέτοιο στάδιο όπου τα θρεπτικά στοιχεία και κυρίως το άζωτο έχουν τη μέγιστη δυνατή συγκέντρωση. Στη βιολογική δέσμευση του αζώτου με την καλλιέργεια ψυχανθών. 7

8 Στο βιολογικό έλεγχο των παρασίτων, όπως για παράδειγμα με φυτικά σκευάσματα, που λόγω της έντονης μυρωδιάς κρατούν σε απόσταση βλαβερά έντομα και παράσιτα, ή με αβλαβείς μικροοργανισμούς. Είναι ένα σύστημα διαχείρισης και παραγωγής αγροτικών προϊόντων που στηρίζεται σε πρακτικές που σχεδιάστηκαν με σκοπό την εξασφάλιση της ελάχιστης ανθρώπινης παρέμβασης και των επιπτώσεών της στο περιβάλλον, διασφαλίζοντας παράλληλα ότι αυτό το σύστημα λειτουργεί όσο πιο φυσικά γίνεται. Β.3. Αριθμοί 3,7% της συνολικής γεωργικής έκτασης στην Ελλάδα αφορά βιολογικές καλλιέργειες στρέμματα οι βιολογικές εκτάσεις (καλλιεργήσιμες, βοσκοτόπια, αγραναπαύσεις) ζώα εκτρέφονται με βιολογικές μεθόδους στην βιολογική κτηνοτροφία (δεν υπολογίζεται ο αριθμός των κυψελών). 7,1% των ελαιώνων καλλιεργούνται βιολογικά 4,1% των αμπελιών καλλιεργούνται βιολογικά 3,3% των εσπεριδοειδών καλλιεργούνται βιολογικά 2,3% των κηπευτικών γενικώς καλλιεργούνται βιολογικά Β.4. Βιολογική Κτηνοτροφία Η βιολογική κτηνοτροφία και η ανάγκη των καταναλωτών για καθαρά βιολογικά κτηνοτροφικά προϊόντα συμπίπτει χρονικά με τα μεγάλα διατροφικά σκάνδαλα που συγκλόνισαν την Ευρώπη την προηγούμενη δεκαετία. Σήμερα, με τη νόσο των τρελών αγελάδων στην Αγγλία, με τα κοτόπουλα που τρέφονταν με διοξίνες στο Βέλγιο και μετά τις αποκαλύψεις ότι η σπογγώδης εγκεφαλοπάθεια των βοοειδών έχει πλέον επεκταθεί σε όλες σχεδόν τις Ευρωπαϊκές χώρες, η εμπιστοσύνη των καταναλωτών έχει κλονιστεί. Η λογική της βιολογικής κτηνοτροφίας είναι ότι τα ζώα πρέπει να είναι πλήρως προσαρμοσμένα στις τοπικές συνθήκες, ώστε να εκμεταλλεύονται την τοπική 8

9 βλάστηση και να μην αντιμετωπίζουν πολλά προβλήματα ασθενειών. Παρόλ αυτά δεν αποκλείονται οι βελτιωμένες ράτσες. Το μεγαλύτερο μέρος της διατροφής των ζώων προέρχεται από πλήρως πιστοποιημένες βιολογικές τροφές είτε από βιολογικές ζωοτροφές σε μεταβατικό στάδιο, ενώ απαγορεύεται οτιδήποτε προέρχεται από γενετικά τροποποιημένους οργανισμούς ή παράγωγά τους. Απαγορεύονται επίσης τα κρεατάλευρα, και όλα τα ζωικά υποπροϊόντα καθώς επίσης και τα συντηρητικά, τα αντιοξειδωτικά, οι χρωστικές, οι βιοπρωτεΐνες, η ουρία, τα αμινοξέα και όλα τα προϊόντα επεξεργασίας καρπών που φέρουν οργανικούς χημικούς διαλύτες. Παράλληλα, απαγορεύεται ο μόνιμος ενσταυλισμός των ζώων και το μόνιμο δέσιμο, τα κλουβιά στις κότες αυγοπαραγωγής και τα ατομικά κλουβιά στα θηλαστικά. Υπάρχουν, επίσης, προδιαγραφές πυκνότητας των ζώων, ενώ για τα πουλερικά δίδεται κατώτατη ηλικία σφαγής. Η χρήση χημικών φαρμάκων και αντιβιοτικών για την αντιμετώπιση των ασθενειών ουσιαστικά δεν απαγορεύεται, όταν αυτό κρίνεται αναγκαίο αλλά η προληπτική χορήγηση φαρμάκων αντιβιοτικά και οι ορμόνες δεν επιτρέπονται. Ο έλεγχος για την πιστοποίηση των βιολογικών ζωικών προϊόντων είναι διαρκής και περιλαμβάνει όλη την παραγωγική διαδικασία, από τις ζωοτροφές και τα βοσκοτόπια μέχρι τη μεταποίηση και τυποποίηση των προϊόντων. Β.5. Βιολογικές και συμβατικές τροφές και η σύγκριση τους Οι βιολογικές τροφές έχουν εξαιρετικά οφέλη για τον οργανισμό μας, αφού για να φτάσουν στο πιάτο μας έχουν ακολουθήσει φυσικές μεθόδους σε όλα τα στάδια τους. Από την ανάπτυξη έως και την επεξεργασία τους οι βιολογικές τροφές απαλλάσσονται από συντηρητικά, πρόσθετα και διάφορες χημικές ουσίες. Παρακάτω δίνεται ο πίνακας που συγκρίνει τα βιολογικά με τα συμβατικά προϊόντα ζωικής αλλά και φυτικής προέλευσης, δίνοντας τις απαραίτητες πληροφορίες. Προϊόντα φυτικής προέλευσης Συμβατικά Έχουν περισσότερο νερό στη σύσταση τους σε σχέση με τα βιολογικά. Περιέχουν λιγότερες φυτικές ίνες. Βιολογικά Έχουν λιγότερο νερό στη σύστασή τους. Έχουν περισσότερες φυτικές ίνες και 9

10 Έχουν συνήθως μικρότερη ποσότητα θρεπτικών συστατικών. Στα συμβατικά προϊόντα φυτικής προέλευσης προστίθενται ορισμένες φορές θρεπτικά συστατικά (μέταλλα, βιταμίνες) Συχνά έχουν τεχνητή γεύση. Μπορούν να διατηρηθούν για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα από τα βιολογικά. Συνήθως περιέχουν χημικά υπολείμματα χωρίς ωστόσο, όπως διαβεβαιώνουν οι ειδικοί, να ξεπερνούν τα επιτρεπόμενα όρια ασφαλείας. Κατά την παραγωγή τους χρησιμοποιούνται συντηρητικά και πρόσθετα και πάλι βέβαια υπάρχει η διαβεβαίωση των ειδικών ότι αυτό συμβαίνει στα όρια που επιτρέπει η νομοθεσία. Έχουν πιο προσιτές τιμές. φυσικές φυτοχημικές ουσίες σε σχέση με τα συμβατικά προϊόντα. Περιέχουν υψηλότερα θρεπτικά συστατικά, χωρίς προσθήκες, και έχουν μεγαλύτερη ποσότητα βιταμινών και ιχνοστοιχείων. Είναι πλούσια σε βιταμίνη.c, σίδηρο, χαλκό και ψευδάργυρο. Η γεύση τους είναι φυσική. Τα φρούτα και λαχανικά μπορούν να συντηρηθούν σε διάρκεια ίση με τα συμβατικά, αλλά τα υπόλοιπα βιολογικά μπορούν να συντηρηθούν για μικρότερο χρονικό διάστημα. Δεν περιέχουν χημικά κατάλοιπα. Δε χρησιμοποιούνται πρόσθετα και χημικά κατά την παραγωγή τους. Συνήθως είναι λίγο πιο ακριβά από τα συμβατικά προϊόντα. Προϊόντα ζωικής προέλευσης Συμβατικά Τα ζώα σε αρκετές περιπτώσεις μεγαλώνουν γρηγορότερα με τη βοήθεια ορμονών. Η τροφή των ζώων δεν είναι πάντα κατάλληλη. Το κρέας είναι πλουσιότερο σε χοληστερίνη αλλά και λίπος. Σε ορισμένες περιπτώσεις το κρέας μπορεί να έχει χημικά υπολείμματα Βιολογικά Στα βιολογικά προϊόντα ζωικής προέλευσης δε γίνεται χρήση ορμονών. Τα ζώα σιτίζονται με βιολογικές τροφές. Το κρέας έχει μεγάλες ποσότητες μετάλλων, βιταμινών, αλλά και πρωτεϊνών και λιγότερο λίπος και χοληστερίνη. Δεν περιέχουν χημικά συστατικά. 10

11 Β.6. Συμπεράσματα 1. Τα βιολογικά προϊόντα είναι πιο θρεπτικά από τα συμβατικά. Πιο συγκεκριμένα, τα βιολογικά τρόφιμα είναι πλουσιότερα σε βιταμίνες (βιταμίνη C, καροτενοειδή) και μέταλλα (σίδηρο, ασβέστιο, φώσφορο και μαγνήσιο). Επιπλέον, τα βιολογικά φρούτα και λαχανικά υπερτερούν σε αντιοξειδωτικές ουσίες (ουσίες που παράγονται στα φυτά προκειμένου να ενισχύσουν την άμυνα τους), εξαιτίας της φυσικής διαδικασίας με την οποία παράγονται. Ακόμη, έρευνες έδειξαν ότι στα βιολογικά τρόφιμα τα θρεπτικά τους συστατικά έχουν μεγαλύτερη βιοδιαθεσιμότητα, δηλαδή απορροφώνται πιο άμεσα από τον ανθρώπινο οργανισμό. 2. Τα βιολογικά προϊόντα έχουν καλύτερο άρωμα και γεύση. Αν και η αίσθηση της γεύσης είναι υποκειμενική, πρόσφατες μελέτες απέδειξαν ότι τα βιολογικά τρόφιμα υπερτερούν έναντι των συμβατικών σε ότι αφορά τη γεύση. Αυτό οφείλεται κατά πάσα πιθανότητα στον τρόπο ανάπτυξης των φυτών όσο και στη συγκομιδή τους. Επιπρόσθετα, τα βιολογικά φρούτα και λαχανικά περιέχουν χαμηλότερα ποσοστά υγρασίας και μεγαλύτερες συγκεντρώσεις βιταμινών και μετάλλων, με αποτέλεσμα να απαιτούν περισσότερο χρόνο μαγειρέματος, γεγονός που οδηγεί σε καλύτερη γεύση. βιολογικά καρότα συμβατικά καρότα 11

12 βιολογικά μήλα συμβατικά μήλα βιολογικές ντομάτες συμβατικές ντομάτες βιολογικές πατάτες συμβατικές πατάτες 12

13 βιολογική εκτροφή χοίρων συμβατική εκτροφή χοίρων Γ. Οι επιδράσεις των βιολογικών προϊόντων στην υγεία και το περιβάλλον Γ.1. Η διατροφική αξία των βιολογικών προϊόντων Η θρεπτική αξία των βιολογικών και συμβατικών προϊόντων σε γενικές γραμμές δεν παρουσιάζει σημαντικές διαφορές. Εντούτοις, υπάρχουν μελέτες που διαπιστώνουν υψηλότερες συγκεντρώσεις συγκεκριμένων μεταλλικών στοιχείων και ιχνοστοιχείων (καλίου, φωσφόρου, ασβεστίου, ψευδαργύρου, σιδήρου, χαλκού και μαγγανίου) σε φρούτα και λαχανικά βιολογικής καλλιέργειας σε σύγκριση με τα προϊόντα που καλλιεργήθηκαν με συμβατικές μεθόδους λίπανσης. Άλλες έρευνες έχουν καταλήξει στο ότι τα τρόφιμα της βιολογικής γεωργίας πλεονεκτούν σε βιταμίνη C, αφού έχει βρεθεί ότι η ευρεία χρήση αζωτούχων λιπασμάτων στη συμβατική καλλιέργεια πολλών φρούτων και λαχανικών (σπανακιού, καρότου, πατάτας, τομάτας, εσπεριδοειδών κ.ά.) οδηγεί σε μείωση των ποσοστών της βιταμίνης. Τα αποτελέσματα αυτά δεν μπορούν να γενικευτούν, διότι τα επίπεδα βιταμίνης C επηρεάζονται και από τον τύπο του εδάφους, το κλίμα κ.λπ. Σε σχέση με την περιεκτικότητα των βιολογικών προϊόντων σε πρωτεΐνες και αμινοξέα, αυξημένες περιεκτικότητες έχουν παρατηρηθεί στις πατάτες και σε ορισμένα πράσινα λαχανικά. Πάντως. η συντριπτική πλειονότητα των σχετικών ερευνητικών μελετών έχει δείξει ότι τα προϊόντα βιολογικής καλλιέργειας διακρίνονται από μειωμένες συγκεντρώσεις νιτρικών αλάτων, συστατικά των οποίων η αυξημένη πρόσληψη έχει συσχετιστεί με την εμφάνιση καρκίνου του στομάχου. Το 70% περίπου των νιτρικών ιόντων που προσλαμβάνει ο μέσος καταναλωτής προέρχεται από τα λαχανικά, ενώ το 20% από το νερό. Και στα δύο η περιεκτικότητα σε νιτρικά άλατα εξαρτάται από τις γεωργικές 13

14 μεθόδους. Εντούτοις, ο περιορισμός της κατανάλωσης των λαχανικών με σκοπό τη μείωση της πρόσληψης νιτρικών δεν είναι σκόπιμος. Οι θετικές επιπτώσεις της κατανάλωσης λαχανικών και φρούτων υπερβαίνουν κατά πολύ την πιθανή αύξηση του κινδύνου για καρκίνο του στομάχου. Η βιταμίνη C ασκεί προστατευτική δράση κατά των νιτρικών αλάτων. Γ.2. Φυτοφάρμακα Το κύριο ζήτημα της Βιολογικής Καλλιέργειας είναι η αντικατάσταση συνθετικών χημικών ουσιών με άλλες που βρίσκονται στη φύση. Αντί συνθετικών φυτοφαρμάκων χρησιμοποιούνται οργανικά φυτοφάρμακα, όπως για παράδειγμα το Bt, το πύρεθρο και η ροτενόνη. Οι βιολογικοί καλλιεργητές υποστηρίζουν ότι οι συγκεκριμένες οργανικές ουσίες είναι βιοδιασπώμενες και άρα δε μένουν στο τελικό προϊόν. Αντίθετα, υποστηρίζουν, έχοντας στα χέρια τους έρευνες ανεξάρτητων επιστημόνων, ότι πολλά από τα συνθετικά χημικά παραμένουν αδιάσπαστα στην τροφική αλυσίδα μέχρι τον τελικό καταναλωτή, που είναι ο άνθρωπος. Χαρακτηριστικό παράδειγμα εντομοκτόνου που περνά στην τροφική αλυσίδα αποτελεί το DDT.. Τα TOP-MIX περιέχουν ιχνοστοιχεία ( σίδηρος, μαγγάνιο,ψευδάργυρος κ.α) 14

15 Το BIO - POWER είναι ένα φυλλοληπτικό παρασκεύασμα με βιταμίνες, βιοδραστικούς παράγοντες, ιχνοστοιχεία, οργανικές φυτικές ουσίες. I Το Αgri best Cu είναι ένα σκεύασμα χαλκού σ με πεπτίδια & πρωτεΐνες. Ισχυροποιεί το κυτταρικό τοίχωμα των φυτών. Ενδείκνυται για όλες τις καλλιέργειες (δέντρα,αμπέλια, ντομάτες, κηπευτικα ) Το Gold- Feran χρησιμοποιείται για την αντιμετώπιση σοβαρών προβλημάτων έλλειψης σιδήρου στις καλλιέργειες. Γ.3. Η επίδραση των βιολογικών προϊόντων στο φυσικό περιβάλλον Η βιολογική γεωργία, αποτελεί μια εναλλακτική πρόταση ήπιας γεωργίας, φιλικής προς το περιβάλλον και τον άνθρωπο. Τα διατροφικά και οικολογικά αδιέξοδα στα οποία έχει οδηγήσει η εντατική χημική γεωργία καθιστούν τη βιολογική πρόταση κάτι παραπάνω από απαραίτητη. Η προτίμηση των βιολογικών προϊόντων δεν αποτελεί μόνο μια συνειδητοποιημένη καταναλωτική επιλογή, αλλά συνιστά και μια διαφορετική αντίληψη με κέντρο της το σεβασμό προς τη φύση και την ποιότητα ζωής. Η βιολογική γεωργία βοηθάει την 15

16 "αποτοξίνωση" του περιβάλλοντος από τα τοξικά δηλητήρια με τα οποία η συμβατική καλλιέργεια έχει επιβαρύνει το οικοσύστημα. Η βιολογική γεωργία στηρίζεται στην εκμετάλλευση των φυσικών πόρων και στην παραγωγή γεωργικών προϊόντων μέσα από φυσικές διαδικασίες που διατηρούν μακροπρόθεσμα την οικολογική ισορροπία, όπως τη γονιμότητα του εδάφους. Η χρήση φυσικών λιπασμάτων, κατάλληλη επιλογή φυτικού και ζωικού υλικού, η χρήση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και η καταπολέμηση ασθενειών με βιολογικές μεθόδους αποτελούν ορισμένα από τα στοιχεία εκείνα που συμβάλλουν στην προστασία του περιβάλλοντος Δ. Οι επιδράσεις των βιολογικών προϊόντων στην υγεία και το περιβάλλον Τα βιολογικά προϊόντα είναι καλύτερα για την υγεία μας, γιατί είναι πλουσιότερα σε ιχνοστοιχεία και βιταμίνες. Η αποφυγή χρήσης χημικών παρασκευασμάτων αναγκάζει το φυτό να αναπτύσσει μεγαλύτερο ριζικό σύστημα. Έτσι, το φυτό βρίσκει από το έδαφος περισσότερα ιχνοστοιχεία. Ακόμη, λόγω της απουσίας χημικών, το φυτό χρειάζεται περισσότερο χρόνο για να ωριμάσει, έτσι έχει και περισσότερο χρόνο για να μετατρέψει τα στοιχεία που παίρνει από το έδαφος σε αμινοξέα και βιταμίνες, που είναι πολύ χρήσιμα για τον ανθρώπινο οργανισμό. Επιπλέον, με τη βιολογική καλλιέργεια αποφεύγεται η ρύπανση του περιβάλλοντος και διατηρείται η ισορροπία της φύσης, γεγονός που επιδρά θετικά στον άνθρωπο από όλες τις απόψεις. Επίσης, σε ό,τι αφορά τα συσκευασμένα βιολογικά προϊόντα δεν περιέχουν συντηρητικά. Τα συσκευασμένα βιολογικά προϊόντα δεν προστατεύονται με χημικά συντηρητικά, είναι εντελώς φυσικά προϊόντα με μικρή ημερομηνία λήξης. Με άλλα λόγια, τα συσκευασμένα βιολογικά προϊόντα είναι πιο φρέσκα από τα αντίστοιχα συμβατικά, γι αυτό και είναι πιο ευπαθή σε αλλοιώσεις. Σχετικά με την επίδραση των βιολογικών προϊόντων στο περιβάλλον, η βιολογική γεωργία και κτηνοτροφία σέβονται τη φύση και προστατεύουν το περιβάλλον. Συγκεκριμένα, η βιολογική γεωργία και κτηνοτροφία διατηρούν και βελτιώνουν τη γονιμότητα του εδάφους, καθώς και την ισορροπία μεταξύ των οικοσυστημάτων, 16

17 αφού βασίζονται σε φυσικές διεργασίες, χωρίς τη χρήση χημικών λιπασμάτων και φυτοφαρμάκων, αντιβιοτικών ή ορμονών. Επιπλέον, η βιολογική γεωργία και κτηνοτροφία κάνουν συνετή χρήση των ενεργειακών και φυσικών πόρων, ενώ στηρίζονται στη μεγαλύτερη κατά το δυνατό χρήση ανανεώσιμων φυσικών πόρων. Σχετικά με την επίδραση των βιολογικών προϊόντων στην υγεία, τα βιολογικά προϊόντα προστατεύουν την υγεία όχι μόνο των καταναλωτών αλλά και των παραγωγών. Τα χημικά παρασιτοκτόνα που χρησιμοποιούνται στην παραγωγή συμβατικών προϊόντων ενοχοποιούνται για την εμφάνιση κάποιων καρκίνων, καθώς και για την εξασθένιση του ανοσοποιητικού συστήματος. Επιπρόσθετα, τα μέχρι σήμερα επιστημονικά δεδομένα δείχνουν ότι τα βιολογικά προϊόντα περιέχουν μικρότερες, σε σχέση με τα συμβατικά τρόφιμα, συγκεντρώσεις τοξικών για την ανθρώπινη υγεία νιτρικών αλάτων και βαριών μετάλλων, καθώς και υπολειμμάτων παρασιτοκτόνων. Στα βιολογικά προϊόντα απαγορεύεται η χρήση γενετικά τροποποιημένων οργανισμών. Τα γενετικά τροποποιημένα τρόφιμα δε θα προέκυπταν ποτέ στη φύση δια της φυσικής επιλογής, αλλά είναι αποτέλεσμα της ανθρώπινης παρέμβασης. Οποιοδήποτε τρόφιμο περιέχει, αποτελείται ή παράγεται από γενετικά τροποποιημένους οργανισμούς, απαγορεύεται να χαρακτηριστεί ως βιολογικό σύμφωνα με την ισχύουσα νομοθεσία ΕΚ 834/2007. Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο Δ.1. Οργανισμοί Ελέγχου και Πιστοποίησης προϊόντων βιολογικής γεωργίας στην Ελλάδα Στην Ελλάδα το Σύστημα ελέγχου και πιστοποίησης για τα βιολογικά προϊόντα εποπτεύεται από το Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων μέσω της 17

18 αρμόδιας Διεύθυνσης Βιολογικής Γεωργίας, ενώ ο ρόλος επίβλεψης έχει ανατεθεί στον Οργανισμό Πιστοποίησης και Επίβλεψης Γεωργικών Προϊόντων (Ο.Π.Ε.ΓΕ.Π.) ( Οι εγκεκριμένοι Οργανισμοί Ελέγχου και Πιστοποίησης για τα βιολογικά προϊόντα στην Ελλάδα είναι οι παρακάτω: 1. (ΕΛ-01-ΒΙΟ ή EL-O1-BIO) Οργανισμός Ελέγχου και Πιστοποίησης Βιολογικών Προϊόντων "ΔΗΩ" 2. ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΚΗ Ε.Π.Ε. - Έλεγχοι - Πιστοποιήσεις Προϊόντων Βιολογικής Γεωργίας - Προαγωγή Αειφόρου Ανάπτυξης (ΕΛ-02-ΒΙΟ ή EL-O2-BIO) 3. Ινστιτούτο Ελέγχου Βιολογικών Προϊόντων ΒΙΟΕΛΛΑΣ Α.Ε.(ΕΛ-03- ΒΙΟ ή EL-O3-BIO) 4. QWAYS Διαδρομές ποιότητας Α.Ε. (ΕΛ-04-ΒΙΟ ή EL-O4-BIO) 5. ACERT ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΣ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ ΠΙΣΤΟΠΟΙΗΣΗΣ Α.Ε. (ΕΛ-05- ΒΙΟ ή EL-O5-BIO) 6. «IRIS - ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ ΕΛΕΓΧΟΥ & ΠΙΣΤΟΠΟΙΗΣΗΣ ΒΙΟΛΟΓΙΚΩΝ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ (ΕΛ-06-ΒΙΟ ή EL-O6-BIO) 7. ΕΛΕΓΧΟΣ - ΠΙΣΤΟΠΟΙΗΣΗ ΠΡΟΙΟΝΤΩΝ ΒΙΟΛΟΓΙΚΗΣ ΓΕΩΡΓΙΑΣ - ΠΡΑΣΙΝΟΣ ΕΛΕΓΧΟΣ ΘΩΜΑΣ ΜΙΣΑΗΛΙΔΗΣ Ο.Ε.(ΕΛ-07-ΒΙΟ ή EL-O7-BIO) 8. ΓΕΩΤΕΧΝΙΚΟ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ Α.Ε. (ΕΛ-08-ΒΙΟ ή EL-O8-BIO) 9. LACON ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ ΕΠΕ - LACON ΕΛΛΑΣ (ΕΛ-09- ΒΙΟ ή EL-O9-BIO) 10. ΝΑΟΥΜ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ-ΚΟΥΝΤΙΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ Ο.Ε. GMCERT (ΕΛ ΒΙΟ ή EL BIO) Δ.2. Γεωργία στην Ευρωπαϊκή Ένωση - Ιστοχώροι σχετικοί με τη γεωργία και τα βιολογικά Κρατών-Μελών Ευρωπαϊκής Ένωσης 1. Υπουργείο Γεωργίας Μεγάλης Βρετανίας - Αγγλίας - Ministry of Agriculture United Kingdom 2. Υπουργείο Γεωργίας Αυστρίας - Ministry of Agriculture Austria 18

19 3. Υπουργείο Γεωργίας Βελγίου - Ministry of Agriculture Belgium 4. Υπουργείο Γεωργίας, Φυσικών Πόρων & περιβάλλοντος Κύπρου - Ministry of Agriculture Natural Resources and Environment Cyprus 5. Υπουργείο Γεωργίας, Τσεχικής Δημοκρατίας - Ministry of Agriculture of the Czech Republic 6. Υπουργείο Γεωργίας Δανίας - Ministry of Agriculture Denmark 7. Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων Ελλάδος Δ.3. Μεταποιημένα Βιολογικά προϊόντα και Πιστοποιημένος κλάδος των βιολογικών προϊόντων Ένας σημαντικός κλάδος που εμπλέκεται με τη βιολογική γεωργία είναι ο κλάδος της μεταποίησης των βιολογικών προϊόντων. Οι βιοτεχνίες ή οι βιομηχανίες αυτές προμηθεύονται τις πρώτες ύλες τους από τους βιοκαλλιεργητές και διατηρώντας τις φυσικές τους ιδιότητες μας προσφέρουν με πιστοποιημένο τρόπο, κάτω από αυστηρούς ελέγχους, βιολογικά προϊόντα. Υπάρχουν πολλές περιπτώσεις που η μεταποίηση γίνεται στο ίδιο το αγρόκτημα από τους ίδιους τους βιοκαλλιεργητές. Η μεταποίηση ως κλάδος της βιολογικής γεωργίας χρησιμοποιεί φυσικά συστατικά, κυρίως φυσικής προέλευσης, χωρίς τεχνητά χρώματα και αρώματα και εμμένει χωρίς εξαιρέσεις στους κανονισμούς περί βιολογικής παραγωγής. Οι μονάδες μεταποίησης αλλά και αυτοί που διανέμουν βιολογικά προϊόντα πρέπει να πιστοποιούνται για τις ορθές πρακτικές τους από τις ίδιες εταιρείες ή τους φορείς που κάνουν τους ελέγχους και από τους βιοκαλλιεργητές, καθώς επίσης θα πρέπει να υπόκεινται στο ίδιο νομοθετικό καθεστώς και να χρησιμοποιούν τα ίδια σήματα και ετικέτες που χαρακτηρίζουν όλα τα βιολογικά προϊόντα. Έτσι, μεταποιημένα προϊόντα που προέρχονται από βιολογικά προϊόντα, όπως ζύμες, ψωμί, παξιμάδια, ζυμαρικά, λαχανικά τουρσί και κατεψυγμένα, λάδι και πάστες ελιάς, δημητριακά πρωινού και μπάρες δημητριακών, βούτυρα, τυριά, αλλαντικά, αναψυκτικά, κρασιά ή μπύρες, μπορούν να βρίσκονται ανάμεσα στα βιολογικά προϊόντα που είναι διαθέσιμα στους καταναλωτές. 19

20 Δ.4. Πιστοποίηση βιολογικών καταστημάτων Σύμφωνα με τον Καν. (ΕΚ) 834/2007 και τον Καν. (ΕΚ) 889/2008, είναι απαραίτητο καταστήματα λιανικής διάθεσης να ελέγχονται σύμφωνα με τις απαιτήσεις των κανονισμών βιολογικής παραγωγής. Οι εν λόγω κανονισμοί θέτουν υψηλές απαιτήσεις, ιδίως στην τήρηση αρχείων, με αποτέλεσμα ορισμένες από αυτές να μην μπορούν να βρουν εφαρμογή στα καταστήματα λιανικής διάθεσης, όπως την αναγκαιότητα εγκατάστασης και τήρησης μηχανογραφημένων λογιστικών συστημάτων για την αναλυτική καταγραφή κάθε τεμαχίου τυποποιημένου προϊόντος που διατίθεται κάθε φορά από αυτά. Επομένως, ο έλεγχος και η πιστοποίηση των επιχειρήσεων λιανικής διάθεσης με βάση τον Καν. (ΕΚ) 834/2007 και τον Καν. (ΕΚ) 889/2008 σε πολλές περιπτώσεις είναι αδύνατος. Ωστόσο, ορισμένες επιχειρήσεις λιανικής διάθεσης προσπαθούν με τα μέσα που διαθέτουν να διασφαλίσουν τους τελικούς καταναλωτές κατά την προμήθεια βιολογικών προϊόντων. Δ.5. Νομοθεσία για τη Βιολογική Γεωργία/ Κτηνοτροφία Λογότυπο για τη σήμανση βιολογικών προϊόντων Α. Κοινοτική Νομοθεσία 01. Καν. (ΕΚ) 834/2007 «για τη βιολογική παραγωγή και την επισήμανση των βιολογικών προϊόντων και την κατάργηση του κανονισμού (ΕΟΚ) αριθ. 2092/91». 02. Καν. (ΕΚ) 889/2008 «σχετικά με τη θέσπιση λεπτομερών κανόνων εφαρμογής του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 834/2007 του Συμβουλίου για τη βιολογική παραγωγή και την επισήμανση των βιολογικών προϊόντων όσον αφορά τον βιολογικό τρόπο παραγωγής, την επισήμανση και τον έλεγχο των προϊόντων». 20

21 03. Καν. (ΕΚ) 967/2008 «για τροποποίηση του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 834/2007 για τη βιολογική παραγωγή και την επισήμανση των βιολογικών προϊόντων» 04. Καν. (ΕΚ) 1235/2008 «για τον καθορισμό των λεπτομερών κανόνων εφαρμογής του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 834/2007 του Συμβουλίου όσον αφορά τους όρους εισαγωγής βιολογικών προϊόντων από τρίτες χώρες» 05. Καν. (ΕΚ) 1254/2008 «για την τροποποίηση του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 889/2008 σχετικά με τη θέσπιση λεπτομερών κανόνων εφαρμογής του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 834/2007 του Συμβουλίου για τη βιολογική παραγωγή και την επισήμανση των βιολογικών προϊόντων όσον αφορά τον βιολογικό τρόπο παραγωγής, την επισήμανση και τον έλεγχο των προϊόντων» 06. Καν. (ΕΚ) 537/2009 «για την τροποποίηση του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 1235/2008, όσον αφορά τον κατάλογο των τρίτων χωρών από τις οποίες πρέπει να κατάγονται ορισμένα βιολογικά παραγόμενα γεωργικά προϊόντα, προκειμένου να κυκλοφορούν στο εμπόριο εντός της Κοινότητας» 07. Καν. (ΕΚ) 710/2009«για την τροποποίηση του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 889/2008 σχετικά με τη θέσπιση λεπτομερών κανόνων εφαρμογής του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 834/2007 του Συμβουλίου όσον αφορά τη θέσπιση λεπτομερών κανόνων για τη βιολογική παραγωγή ζώων υδατοκαλλιέργειας και φυκιών» 08. Καν. (ΕΚ) 271/2010 «σχετικά με την τροποποίηση του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 889/2008 για τον καθορισμό λεπτομερών κανόνων εφαρμογής του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 834/2007 του Συμβουλίου όσον αφορά το λογότυπο βιολογικής παραγωγής της Ευρωπαϊκής Ένωσης» 09. Καν. (ΕΚ) 271/ διορθωτικό «Διορθωτικό στον κανονισμό (ΕΕ) αριθ. 271/2010 της Επιτροπής, της 24ης Μαρτίου 2010, σχετικά με την τροποποίηση του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 889/2008 για τον καθορισμό λεπτομερών κανόνων εφαρμογής 21

22 του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 834/2007 του Συμβουλίου όσον αφορά τον λογότυπο βιολογικής παραγωγής της Ευρωπαϊκής Ένωσης» 10. Καν. (ΕΚ) 471/2010 «για την τροποποίηση του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 1235/2008 όσον αφορά τον κατάλογο των τρίτων χωρών από τις οποίες πρέπει να προέρχονται ορισμένα γεωργικά προϊόντα βιολογικής παραγωγής, προκειμένου να διατεθούν στο εμπόριο στην Κοινότητα» 11. Καν. (ΕΚ) 344/2011 «για την τροποποίηση του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 889/2008 σχετικά με τη θέσπιση λεπτομερών κανόνων εφαρμογής του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 834/2007 του Συμβουλίου για τη βιολογική παραγωγή και την επισήμανση των βιολογικών προϊόντων όσον αφορά τον βιολογικό τρόπο παραγωγής, την επισήμανση και τον έλεγχο των προϊόντων» 12. Καν. (ΕΚ) 426/2011 «για την τροποποίηση του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 889/2008 σχετικά με τη θέσπιση λεπτομερών κανόνων εφαρμογής του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 834/2007 του Συμβουλίου για τη βιολογική παραγωγή και την επισήμανση των βιολογικών προϊόντων όσον αφορά τον βιολογικό τρόπο παραγωγής, την επισήμανση και τον έλεγχο των προϊόντων» 13. Καν. (ΕΚ) 590/2011 «κανόνων εφαρμογής του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 834/2007 του Συμβουλίου όσον αφορά τους όρους εισαγωγής βιολογικών προϊόντων από τρίτες χώρες (Κείμενο που παρουσιάζει ενδιαφέρον για τον ΕΟΧ)» 14. Καν. (ΕΚ) 590/ διορθωτικό «Διορθωτικό της Επιτροπής, της 20ής Ιουνίου 2011, σχετικά με την τροποποίηση του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 1235/2008 για τον καθορισμό των λεπτομερών κανόνων εφαρμογής του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 834/2007 του Συμβουλίου όσον αφορά τους όρους εισαγωγής βιολογικών προϊόντων από τρίτες χώρες» 15. Καν. (ΕΚ) 1084/2011 «σχετικά με την τροποποίηση και τη διόρθωση του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 1235/2008 για τον καθορισμό των λεπτομερών κανόνων 22

23 εφαρμογής του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 834/2007 του Συμβουλίου όσον αφορά τους όρους εισαγωγής βιολογικών προϊόντων από τρίτες χώρες» 16. Καν. (ΕΚ) 1267/2011 «σχετικά με την τροποποίηση του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 1235/2008 για τον καθορισμό των λεπτομερών κανόνων εφαρμογής του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 834/2007 του Συμβουλίου όσον αφορά τους όρους εισαγωγής βιολογικών προϊόντων από τρίτες χώρες» 17. Καν. (ΕΚ) 126/2012 «για την τροποποίηση του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 889/2008 όσον αφορά τα αποδεικτικά έγγραφα και την τροποποίηση του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 1235/2008 όσον αφορά τους όρους εισαγωγής βιολογικών προϊόντων από τις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής (Κείμενο που παρουσιάζει ενδιαφέρον για τον ΕΟΧ)» 18. Καν. (ΕΚ) 203/2012 «για την τροποποίηση του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 889/2008 σχετικά με τη θέσπιση λεπτομερών κανόνων εφαρμογής του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 834/2007 του Συμβουλίου όσον αφορά λεπτομερείς κανόνες για τους βιολογικούς οίνους» 19. Καν. (ΕΚ) 505/2012 «για την τροποποίηση και διόρθωση του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 889/2008 σχετικά με τη θέσπιση λεπτομερών κανόνων εφαρμογής του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 834/2007 του Συμβουλίου για τη βιολογική παραγωγή και την επισήμανση των βιολογικών προϊόντων όσον αφορά τον βιολογικό τρόπο παραγωγής, την επισήμανση και τον έλεγχο των προϊόντων». 20. Καν. (ΕΚ) 508/2012 «για την τροποποίηση του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 1235/2008 για τον καθορισμό των λεπτομερών κανόνων εφαρμογής του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 834/2007 του Συμβουλίου όσον αφορά τους όρους εισαγωγής βιολογικών προϊόντων από τρίτες χώρες (Κείμενο που παρουσιάζει ενδιαφέρον για τον ΕΟΧ)». 23

24 21. Καν. (ΕΚ) 751/2012 «για τη διόρθωση του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 1235/2008 για τον καθορισμό των λεπτομερών κανόνων εφαρμογής του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 834/2007 του Συμβουλίου όσον αφορά τους όρους εισαγωγής βιολογικών προϊόντων από τρίτες χώρες». 22. Καν. (ΕΚ) 203/2012 «για την τροποποίηση του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 889/2008 σχετικά με τη θέσπιση λεπτομερών κανόνων εφαρμογής του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 834/2007 του Συμβουλίου όσον αφορά λεπτομερείς κανόνες για τους βιολογικούς οίνους» 23. Καν. (ΕΚ) 392_2013 «για την τροποποίηση του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 889/2008 όσον αφορά το σύστημα ελέγχου της βιολογικής παραγωγής» Από 01/01/2009, την παραγωγή, μεταποίηση, επισήμανση και εμπορία των βιολογικών προϊόντων, διέπουν οι Κανονισμοί 834/2007/ΕΚ και 889/2008/ΕΚ, όπως αυτοί τροποποιούνται και ισχύουν. Από την ημερομηνία ισχύς των δυο παραπάνω κανονισμών, καταργήθηκαν οι εξής κανονισμοί: Καν. (ΕΟΚ) 2092/91, Καν. (ΕΚ) 223/2003 και Καν. (ΕΚ) 1452/2003. Β. Εθνική Νομοθεσία 1. ΚΥΑ αριθμ / (ΦΕΚ 157/Β/2006) Καθορισμός συμπληρωματικών μέτρων για την εφαρμογή του Καν. (ΕΟΚ) 2092/91 του Συμβουλίου «περί του βιολογικού τρόπου παραγωγής γεωργικών προϊόντων και των σχετικών ενδείξεων στα γεωργικά προϊόντα και στα είδη διατροφής» ως έχει τροποποιηθεί και ισχύει». 2. ΥΑ αριθμ / (ΦΕΚ 1927/Β/2006) Λεπτομέρειες εφαρμογής της αρ / (ΦΕΚ157/Β/2006) Κοινής Υπουργικής Απόφασης «Καθορισμός συμπληρωματικών μέτρων για την εφαρμογή του Καν. (ΕΟΚ) 2092/91 του Συμβουλίου «περί του βιολογικού τρόπου παραγωγής 24

25 γεωργικών προϊόντων και των σχετικών ενδείξεων στα γεωργικά προϊόντα και στα είδη διατροφής» ως έχει τροποποιηθεί και ισχύει. 3. ΥΑ αριθμ / (ΦΕΚ 1114/Β/2007) Λεπτομέρειες εφαρμογής της υπ αριθμ / (ΦΕΚ 157/Β/2006) κοινής υπουργικής απόφασης «Καθορισμός συμπληρωματικών μέτρων για την εφαρμογή του Καν. (ΕΟΚ)2092/91 του Συμβουλίου «περί του βιολογικού τρόπου παραγωγής γεωργικών προϊόντων και των σχετικών ενδείξεων στα γεωργικά προϊόντα και στα είδη διατροφής» ως έχει τροποποιηθεί και ισχύει. 4. ΚΥΑ αριθμ (ΦΕΚ 756/Β/2009) Καθορισμός συμπληρωματικών μέτρων για τη χρήση πολλαπλασιαστικού υλικού στη βιολογική γεωργία σε εφαρμογή των Κανονισμών (ΕΚ)834/07 και (ΕΚ)889/08, όπως αυτοί κάθε φορά ισχύουν. Ε. Συμπεράσματα Το δείγμα των ερωτώμενων που απάντησαν στο ερωτηματολόγιο για τα βιολογικά προϊόντα ήταν 32 άτομα, ηλικίας κυρίως και όλων των μορφωτικών επιπέδων και κυρίως δευτεροβάθμιας, πανεπιστημιακής και τεχνολογικής εκπαίδευσης και με μεσαίο εισόδημα. Οι περισσότεροι απάντησαν ότι δεν αγοράζουν βιολογικά προϊόντα, όσοι αγοράζουν τα προμηθεύονται από τα σούπερ μάρκετ και το κάνουν για λόγους υγείας. Ο λόγος που δεν τα προτιμούν οι περισσότεροι είναι γιατί τα θεωρούν ακριβά. Σύμφωνα με τη στατιστική ανάλυση, οι ερωτώμενοι θεωρούν ότι στα βιολογικά προϊόντα δε γίνεται χρήση λιπασμάτων και ότι η επίδρασή τους στο περιβάλλον είναι θετική. 25

26 ΜΕΡΟΣ ΙΙ ΔΙΑΤΡΟΦΗ - ΜΕΣΟΓΕΙΑΚΗ ΔΙΑΙΤΑ Α. Oι διατροφικές συνήθειες των Αθηναίων και των Σπαρτιατών κατά την κλασική εποχή Α1α. Οι διατροφικές συνήθειες των αρχαίων Αθηναίων Για τους αρχαίους το καλό φαγητό ήταν ιεροτελεστία και εκείνοι το τιμούσαν δεόντως. Στα συμπόσια τους τα τραπέζια ήταν γεμάτα με πολλά φαγητά και το κρασί έρρεε άφθονο, νερωμένο με γλυκό ή θαλασσινό νερό και αρωματισμένο με δενδρολίβανο ή μέλι. Το ελαιόλαδο, τα λαχανικά, τα φρούτα, τα καρυκεύματα, τα όσπρια και τα δημητριακά, τα κρέατα, το ψάρι και το κρασί, τότε, όπως και σήμερα, αποτελούσαν τα κυρίαρχα συστατικά της γαστρονομίας. «Οι τροφές των αρχαίων», γράφει ο Σαρλ Πικάρ στο βιβλίο του με θέμα τη ζωή στην κλασική Ελλάδα, «σκοπό είχαν να ερεθίσουν και όχι να βαρύνουν το στομάχι, γι αυτό άλλωστε ήταν πλούσιες σε καρυκεύματα και αρωματικά βότανα». Στην εποχή του Περικλή, τον 5ο αιώνα π.χ, τα φαγητά που έτρωγαν οι καλεσμένοι σε ένα σημαντικό δείπνο ήταν λαγός μαγειρεμένος με μέντα και θυμάρι, ψητές τσίχλες ή σπίνοι διατηρημένοι σε ευωδιαστό λάδι, αρνάκι ή γουρουνόπουλο σούβλας ποτισμένο με «θυλήματα», δηλαδή χοντροαλεσμένο αλεύρι ραντισμένο με κρασί και λάδι, με το οποίο έσβηναν το κρέας καθώς ψηνόταν, γλυκίσματα από ψιλοκοσκινισμένο αλεύρι πασπαλισμένα με μελωμένο κρασί και σουσάμι, αλμυρά 26

27 τσουρέκια, ψητά ορτύκια, τυρί της Αχαΐας, σύκα και μέλι της Αττικής, κρασί από τη Χίο και τη Λέσβο, σταφύλια από τη Μένδη της Παλλήνης, χέλια και ψάρια από τη λίμνη Κωπαΐδα, θαλασσινά από την Εύβοια, κριθαρένιο ψωμί από την Πύλο, ραπανάκια για να περνά η μέθη και, βέβαια, οι πίτες της Αθήνας, παραγεμισμένες με τυρί, μέλι και διάφορα καρυκεύματα. Αν και ενίοτε καλοφαγάδες, κατά κανόνα ήταν λιτοδίαιτοι. Οι αρχαίοι ήταν «μικροτράπεζοι» και «φυλλοτρώγες», γι αυτό και υπήρχε η έκφραση «Αττικηρώς ζην». Οι αρχαίοι χαρακτηρίζονταν για τη λιτότητα στα φαγητά. Έτρωγαν συνήθως δημητριακά, σιτάρι και κριθάρι, γι αυτό ο Όμηρος τους αποκαλεί «ψωμοφάγους». Είχαν δύο ειδών ψωμιά, τη μάζα, που ήταν κριθάρι ζυμωμένο σε γαλέτα, πιο φτηνό και το έψηναν είτε μόνοι τους στα σπίτια είτε στους φούρνους. Το άλλο είδος ψωμιού ήταν ο άρτος, κανονικό ψωμί. Κάθε στέρεη τροφή που συνόδευε το ψωμί ονομάζονταν όψον: χόρτα, κρεμμύδια, ελιές, ψάρια, κρέας, φρούτα, γλυκίσματα. Το πρωινό του αρχαίου Αθηναίου ήταν λιτό. Συγκεκριμένα, με το πρώτο φως του ήλιου έτρωγε το «ακράτισμα», που ήταν λίγο κριθαρένιο ψωμί βουτηγμένο σε ανέρωτο κρασί, τον λεγόμενο άκρατο οίνο. Κάποιες φορές το συνόδευαν με ελιές και σύκα. Πρωινές τροφές ήταν επίσης τα ξερά σύκα, τα αμύγδαλα, τα καρύδια και οι άλλοι ξηροί καρποί. Πιο συχνά, όμως, το πρωινό ήταν απλά μια κούπα από «κυκεώνα», δηλαδή ένα ρόφημα από βρασμένο κριθάρι αρωματισμένο με μέντα ή θυμάρι, για το οποίο οι αρχαίοι πίστευαν ότι έχει θεραπευτικές ιδιότητες. Το πρωινό ρόφημα ήταν ο «κυκεών», ένα μείγμα κρασιού, τριμμένου τυριού και κριθάλευρου, το γάλα κυρίως κατσικίσιο, καθώς και ένα είδος υδρομελιού που το παρασκεύαζαν από χλιαρό νερό και μέλι. Κατά τη διάρκεια της ημέρας έπαιρναν ακόμα τρία γεύματα: το άριστον (μεσημεριανό), το δειλινό και το δείπνο. Το δείπνο, που ήταν και το κυρίως γεύμα, το έπαιρναν στο τέλος της μέρας ή αφού είχε ήδη νυχτώσει ήταν πλούσιο και τελείωνε με επιδόρπιο, το τράγημα, που ήταν φρούτα φρέσκα ή ξηρά, κυρίως σύκα, καρύδια, σταφύλια ή γλυκά με μέλι. Αγαπημένη τους τροφή ήταν το έτνος, φάβα από κουκιά και φακές. Επίσης, έτρωγαν πολλά σκόρδα και τυρί. Ενώ, το κρέας ήταν ακριβό, γι αυτό σπάνια το έτρωγαν, και αυτό ήταν κυρίως από κρέας πουλερικών, γουρουνόπουλα και το κυνήγι. Τα ψάρια ήταν βασική τροφή, τα έτρωγαν φρέσκα ή παστά (τάριχος). Βασικό τους ποτό ήταν το κρασί, που το έπιναν συνήθως νερωμένο, για να έχουν διαύγεια στη συζήτηση. Ένα άλλο ποτό που συχνά έπιναν και που καθόριζε το 27

28 τελετουργικό στα Ελευσίνια μυστήρια, ήταν ο κυκεών, μείγμα κριθάλευρου, νερού και αρωματικών φυτών. Α1β.Οι κύριες κατηγορίες τροφών της διατροφής των αρχαίων Αθηναίων Πιο αναλυτικά, τα βασικά είδη διατροφής των αρχαίων Αθηναίων ήταν τα εξής: 28

29 Ο πολύτιμος άρτος των Αρχαίων Τα δημητριακά αποτελούσαν την κύρια βάση της διατροφής για τους αρχαίους. Ωστόσο, τόσο το σιτάρι όσο και το κριθάρι δεν ήταν σε αφθονία για τους Αθηναίους και έτσι αναγκάζονταν να το εισάγουν από άλλα μέρη. Το αλεύρι από κριθάρι ζυμωμένο σε γαλέτες ήταν το πιο συνηθισμένο καθημερινό ψωμί και ονομαζόταν μάζα. Στη ζύμη του ψωμιού έβαζαν διάφορα καρυκεύματα, όπως μάραθο, δυόσμο και μέντα ακόμη, για να πάρει το ψωμί μια διαφορετική νοστιμιά, και φυσικά έβαζαν το απαραίτητο αλάτι. Ακόμη, οι αρχαίοι είχαν τα εξής είδη ψωμιού: το σιμιγδαλένιο, το ψωμί από χοντράλευρο, το ψωμί από διάφορα γεννήματα, από ένα είδος σίκαλης της Αιγύπτου και το «ψωμί από κεχρί». Λόγω της μεγάλης «αγάπης» των Αθηναίων για το ψωμί, του έδιναν διάφορα ονόματα, ανάλογα με τον τρόπο που ψηνόταν, όπως: - «Ιπνίτης», ήταν το ψωμί που έψηναν μέσα σε θερμή σκάφη. - «Εσχαρίτης», το ψωμί που ψηνόταν στις σχάρες. - «Άρτο τυρόεντα», την τυρόπιτα, όπως θα λέγαμε σήμερα. 29

30 Τα ψάρια Ανέκαθεν οι Έλληνες έτρωγαν πολύ περισσότερα ψάρια από κρέας. Στην αρχαιότητα προτιμούσαν, όπως φαίνεται, κυρίως παχιά ψάρια, όπως ο κολιός, το σκουμπρί (σκόμβρος), η σαρδέλα (σαρδίνι, τριχίς), η γόπα (βοξ), η μαρίδα (σμόρις) κ.ά. Συγκεκριμένα, οι Αθηναίοι είχαν μεγάλη αδυναμία στα θαλασσινά και στα όστρακα. Τα μπαρμπούνια και οι τσιπούρες στόλιζαν συχνά τα τραπέζια των πλουσίων, ενώ οι σαρδέλες του Φαλήρου ήταν το συνηθισμένο πιάτο των φτωχότερων. Η τιμή της σαρδέλας, μάλιστα, λειτουργούσε ως βαρόμετρο για την αγορά τροφίμων της Αθήνας. Μεγάλη ζήτηση είχαν και τα παστά ψάρια από τον Ελλήσποντο και τον Εύξεινο Πόντο, και φυσικά τα φημισμένα χέλια της Κωπαΐδας, που ήταν πανάκριβος μεζές, αφού το καθένα απ αυτά στοίχιζε όσο ένα γουρουνόπουλο. ΛΕΤΡΤΟΙ ΚΟΒΟΥΝ ΚΡΕΑΣ ΣΕ ΜΕΡΙΔΕΣ Το κρέας Γενικά, εκτός από τους ομηρικούς ήρωες και τα συμπόσια, η κρεατοφαγία περιοριζόταν στις δημόσιες και ιδιωτικές γιορτές. Το κρέας ήταν ακριβό, γι αυτό σπάνια το έτρωγαν, και αυτό ήταν κυρίως από κρέας πουλερικών, γουρουνόπουλα, κυνήγι. Τα πουλερικά διαφόρων ειδών, τα κουνέλια, οι λαγοί, οι αγριόχοιροι, το αγριοκάτσικα, τα ελάφια και τα γνωστά κατοικίδια ζώα (χοιρινό, μοσχαρίσιο και σπανιότερα κατσίκι και αρνί) αποτελούσαν τις κύριες πηγές κρέατος των αρχαίων 30

31 Ελλήνων. Αγαπημένο πιάτο ήταν το κυνήγι (τσίχλες, ορτύκια και ελάφια). Το μαγείρεμα γινόταν με διάφορους τρόπους, πιο συχνά ψητά στο φούρνο ή στη σούβλα και βραστά με διάφορα λαχανικά και καρυκεύματα. Η ίδια διάκριση ισχύει και για την κατανάλωση του κρέατος. Τα ζώα της οικογένειας εκτρέφονταν κυρίως για τα γαλακτοκομικά προϊόντα και τα αυγά. Η κατανάλωση κρέατος, ακόμη και του παστού, ήταν μια σπάνια πολυτέλεια για το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού. Αντίθετα, στα τραπέζια των πλουσίων έβρισκαν συχνότερα τη θέση τους αρνιά, κατσίκια, κότες, πουλερικά, καθώς και κυνήγια. Σε ιδιαίτερη εκτίμηση είχαν τα χοιρινά κρέατα. Τα εντόσθια θεωρούνταν υποδεέστερη τροφή, παρασκεύαζαν όμως με αυτά φαγητά που θυμίζουν το σημερινό κοκορέτσι (πλεκτήν) και τη γαρδούμπα (γαρδούμιον). Καθημερινή σκηνή σε κρεοπωλείο των Αθηνών. Ο κρεοπώλης τεμαχίζει κομμάτι κρέατος ενώ τον διευκολύνει ο βοηθός του. Από αγγείο του 6ου αιώνα. Τα όσπρια και τα δημητριακά Τα όσπρια και τα δημητριακά, αποτελούσαν διατροφική βάση για την πλειονότητα των Ελλήνων από την αρχαιότητα. Τα φασόλια, οι φακές, τα ψημένα ρεβίθια είναι μερικά από τα όσπρια που προτιμούσαν οι αρχαίοι Έλληνες. Μια πολύ αγαπημένη τους τροφή, όπως προαναφέρθηκε, ήταν το έτνος, φάβα από κουκιά και φακές. Τα δημητριακά χρησίμευαν κυρίως στην παρασκευή διαφόρων τύπων ψωμιού, όπως ψωμί από κριθάρι, σιτάρι, κεχρί κ.ά. 31

32 Ο Τρυπτόλεμος ξεκινά από την Αττική για να διδάξει σε όλη τη γη την καλλιέργεια του σιταριού. Η Δήμητρα του προσφέρει το ποτό του αποχωρισμού. Από αγγείο του 5ου αιώνα. Τα λαχανικά -τα φρούτα - τα καρυκεύματα Τα λαχανικά και τα φρούτα ήταν ανέκαθεν πρώτα στις επιλογές των Ελλήνων. Άλλωστε, και στην Αρχαία Ελλάδα υπήρχαν μερικοί, όπως οι οπαδοί του Πυθαγόρα, που ήταν φυτοφάγοι. Ο Πλάτωνας στο έργο του Πολιτεία επαινεί, διά στόματος Σωκράτη, τη φυτοφαγική και τη φυσική δίαιτα. Τα λαχανικά και τα φρούτα εκείνης της εποχής δεν ήταν ίδια με τα σημερινά, αφού δεν υπήρχαν ντομάτες, πατάτες, πιπεριές, μελιτζάνες, καλαμπόκι, πορτοκάλια, μανταρίνια, μπανάνες κ.ά. Από λαχανικά υπήρχαν το αγγούρι, η αγκινάρα, ο αρακάς, τα κουκιά, οι κολοκύθες, το λάχανο, τα σπαράγγια, τα μανιτάρια, τα παντζάρια κ.ά. Πολλά σπίτια φρόντιζαν να έχουν μικρούς κήπους στους οποίους καλλιεργούσαν όσπρια, βολβούς, μαρούλια, αρακά, αγκινάρες, βλίτα, σέλινο, άνηθο και δυόσμο. Χορταρικά όπως τα μανιτάρια, το μάραθο, τα σπαράγγια, ακόμα και τις τρυφερές τσουκνίδες τα αναζητούσαν στις ακροποταμιές και στα χωράφια. Οι σαλάτες τους ήταν πάντοτε ωμές, για να μη χάνουν τη θρεπτική τους αξία και πάντα από υλικά με θεραπευτικές ιδιότητες. Ενώ το λάδι για τις σαλάτες συνήθιζαν να το παίρνουν από άγουρες ελιές. Από καρυκεύματα και μπαχαρικά χρησιμοποιούσαν άνηθο, βασιλικό, δυόσμο, θυμάρι, κάρδαμο, κόλιανδρο, κάπαρη, κουκουνάρι, αλλά και τα εισαγόμενα μπαχαρικά, όπως το πιπέρι. Τα σκόρδα και τα κρεμμύδια ήταν κυρίαρχα στο καθημερινό τους μενού. 32

33 Βασικό συμπλήρωμα της διατροφής ήταν τα φρούτα. Στα φρούτα κυριαρχούσαν το μήλο, το αχλάδι, το δαμάσκηνο, το κεράσι, το κούμαρο, το κυδώνι, το σταφύλι και το σύκο. Συμπλήρωμα της διατροφής ήταν οι ξηροί καρποί. Στους ξηρούς καρπούς συγκαταλέγονταν, μεταξύ άλλων, τα αμύγδαλα, τα καρύδια, φουντούκια, τα κάστανα, οι σταφίδες και τα ξερά σύκα, που ήταν συνηθισμένες πρωινές τροφές και επιδόρπιο μαζί με τα φρέσκα ή ξερά φρούτα. Τα γαλακτοκομικά Οι Έλληνες κατανάλωναν ιδιαιτέρως τα γαλακτοκομικά και κυρίως το τυρί. Το γάλα ήταν αρκετά διαδεδομένο, ωστόσο σπάνια χρησιμοποιούνταν στη μαγειρική. Το βούτυρο ήταν γνωστό, αλλά χρησιμοποιούνταν σπάνια, θεωρούνταν όμως χαρακτηριστικό της διατροφής των κατοίκων της Θράκης τους οποίους ο κωμικός ποιητής Αναξανδρίδας αποκαλεί «βουτυροφάγους». Παρόλ αυτά, τα γαλακτοκομικά προϊόντα έχαιραν εκτίμησης, όπως η πυριατή, ένα είδος παχύρρευστου γάλακτος, το οποίο συχνά συγχέεται με το γιαούρτι. Βασικό συστατικό της ελληνικής διατροφής ήταν το τυρί, είτε από γάλα κατσίκας είτε από γάλα προβάτου. Επίσης, πρέπει να σημειωθεί ότι γινόταν διάκριση ανάμεσα στο φρέσκο και το σκληρό τυρί που πωλούνταν σε διαφορετικά καταστήματα. Στην αγορά των Αθηνών υπήρχε χώρος ειδικά αφιερωμένος στα τυριά. Στην αρχαία Σπάρτη υπήρχε ολόκληρη τελετουργική γιορτή με επίκεντρο την κλοπή τυριών, για να δείξουν το ταλέντο τους στον κλεφτοπόλεμο οι νεαροί Σπαρτιάτες. Το ελαιόλαδο Πολλά ευρήματα από ανασκαφές δείχνουν ότι η κατανάλωση του ελαιόλαδου ήταν ευρύτατα διαδεδομένη στην Αρχαία Ελλάδα. Έτσι, έχουν κατά καιρούς βρεθεί άφθονοι ελαιοπυρήνες, δείγμα κατανάλωσης ελιάς και λαδιού, καθώς και πολλοί οπό τους λεγόμενους ψευδόστομους αμφορείς οι οποίοι χρησίμευαν κυρίως για την αποθήκευση λαδιού. Στην αρχαιότητα ήταν φημισμένο το λάδι από τη Σάμο και την Ικαρία, ενώ η Αττική, σε αντίθεση με άλλα προϊόντα, ήταν όχι μόνο αυτάρκης αλλά και εξαγωγέας ελαιόλαδου και ελιών. 33

34 Το κρασί Το κρασί ήταν ένα καθημερινό βασικό συστατικό στη διατροφή των αρχαίων Ελλήνων, στην πραγματικότητα αποτελούσε μια οπό τις βασικές τροφές, αφού ήταν μέρος του πρωινού αλλά και των υπολοίπων γευμάτων. Το μέλι Κύριο γλυκαντικό μέσο ήταν το μέλι που το χρησιμοποιούσαν στα επιδόρπια (επίδειπνα ή δούλκια), στα διάφορα γλυκίσματα. Γνωστά γλυκίσματα της εποχής είναι ο σησαμούς (παστέλι), η μουστόπιτα (μουσταλευριά), το κυδωνάτον (κυδωνόπαστο), διάφορα γλυκά κουταλιού, καθώς και ένα είδος τηγανίτας, το λάγανον ή λαλλάγγι. Ένα γλύκισμα με φύλλα ζύμης, αμύγδαλα, καρύδια και μέλι, ο κοπτοπλακούς, μοιάζει να είναι ο πρόγονος του μπακλαβά. Α2. Οι διατροφικές συνήθειες των αρχαίων Σπαρτιατών Η διατροφή των αρχαίων Σπαρτιατών φαίνεται να ήταν σχεδιασμένη για να προσφέρει όσο το δυνατόν περισσότερη ενέργεια και δύναμη, χωρίς όμως να επιβαρύνει το στομάχι και την πέψη. Οι κύριες τροφές του διαιτολογίου τους περιείχαν στοιχεία τα οποία συνέβαλλαν άμεσα στην προστασία της υγείας τους και τους «ατσάλωναν» απέναντι στις ασθένειες. Ο μέλας ζωμός Ένα ιδιαίτερο πιάτο για τους Σπαρτιάτες, το οποίο προσφερόταν στα συσσίτια, ήταν ένα είδος σούπας, η οποία ήταν λίγο δύσκολο να συνηθίσει κάποιος να την τρώει λόγω της περίεργης γεύσης της. Βασικά έβραζαν χοιρινό κρέας μαζί με αίμα και αλάτι και το συνόδευαν με κριθαρένιο ψωμί. Πίστευαν ότι τους έδινε δύναμη και μάλλον είχαν δίκιο. Αρχικά, το χοιρινό είναι άριστη πηγή πρωτεΐνης υψηλής βιολογικής αξίας, καθώς περιέχει όλα τα απαραίτητα αμινοξέα και βιταμίνες Β, που παίζουν ρόλο στην απελευθέρωση ενέργειας από τους υδατάνθρακες. Επιπλέον, μία μερίδα των 100 γραμμαρίων καλύπτει το 30% των αναγκών σε ψευδάργυρο, μέταλλο το οποίο ενεργοποιεί πάνω από 100 ένζυμα στον οργανισμό και είναι απαραίτητο για την παραγωγή DNA. Επιπλέον, το αίμα που υπήρχε στη συνταγή ήταν πηγή θερμίδων, πρωτεΐνης αλλά και σιδήρου. Συνδυασμένο με ψωμί είχαν ένα πλήρες 34

35 δυναμωτικό γεύμα. Ωστόσο, οι υπόλοιποι Έλληνες τους κορόιδευαν γι' αυτό το «βάρβαρο» γεύμα. Ο Πλούταρχος στον Λυκούργο μας αναφέρει τα περίφημα σπαρτιατικά συσσίτια: Τα συσσίτια των Σπαρτιατών αποτελούνταν από τον μέλανα ζωμό (που δεν ξέρουμε από τι ακριβώς τον έφτιαχναν), βραστό χοιρινό, κρασί, πίτα γλυκιά και ψωμί από βρώμη. Το κριθάρι Το κριθάρι αποτελούσε τη βάση της διατροφής των αρχαίων Σπαρτιατών, αφού ήταν άφθονο στην περιοχή αλλά και γιατί οι Σπαρτιάτες φαίνεται να γνώριζαν πόσο σημαντικοί είναι οι υδατάνθρακες ως κύρια πηγή ενέργειας του οργανισμού. Σε αντίθεση με το σιτάρι, το κριθάρι περιέχει και τις δύο μορφές φυτικών ινών, τις διαλυτές και τις αδιάλυτες, που βοηθούν στην ελάττωση της χοληστερόλης και τον έλεγχο του σακχάρου στο αίμα. Οι αδιάλυτες φυτικές ίνες αυξάνουν την κίνηση στο γαστρεντερικό σύστημα. Επίσης, το κριθάρι είναι καλή πηγή τοκοτριενολών, ουσίες που έχουν αντιοξειδωτικές ιδιότητες και την ικανότητα να ελαττώνουν την κακή χοληστερόλη (LDL), περιορίζοντας τη δραστηριότητα ενός ένζυμου στο συκώτι, που είναι υπεύθυνο για την παραγωγή χοληστερόλης. Το κριθάρι είναι πηγή και β-γλυκάνης, ενός είδους υδατάνθρακα που ελέγχει τα επίπεδα σακχάρου και χοληστερόλης στο αίμα. Τα σύκα Είναι άμεσα συνδεδεμένα με την Ελλάδα. Είναι άριστη πηγή φυτικών ινών, όπως το κριθάρι, αλλά και, όπως έδειξε έρευνα του Πανεπιστημίου του Σκράντον, τα σύκα περιέχουν μεγάλη ποσότητα αντιοξειδωτικών ουσιών σε σχέση με τα άλλα φρούτα. Επιπλέον, έρευνα του Πανεπιστημίου του Ράτγκερς έδειξε ότι είναι πηγή των ιδιαιτέρως ευεργετικών ω-3 λιπαρών οξέων όπως και φυτοστερολών. Οι φυτοστερόλες έχει φανεί ότι μειώνουν την αγωγή χοληστερόλης στον οργανισμό. Είναι και καλή πηγή πρωτεΐνης, σιδήρου και ασβεστίου. Το κρασί Το κρασί είχε περίοπτη θέση και στη διατροφή των αρχαίων Σπαρτιατών. Ωστόσο, αυτό δε σήμαινε ότι το έπιναν ελεύθερα. Κάθε άτομο στα συσσίτια λάμβανε ένα 35

36 ποτήρι κρασί αναμεμειγμένο με νερό, που το ξαναγέμιζαν όταν χρειαζόταν, καθώς το μεθύσι δεν το ανέχονταν. Με αυτόν τον τρόπο, οι Σπαρτιάτες μπορούσαν να ελέγχουν την ποσότητα αλκοόλ που έπιναν. Τα στοιχεία δείχνουν ότι η κατανάλωση με μέτρο οποιουδήποτε ποτού βελτιώνει τα επίπεδα λιπιδίων. Το κρασί, ειδικά το κόκκινο, έχει πάνω από 200 φαινολικές ουσίες (αντιοξειδωτικές ουσίες), οι οποίες μπορούν να προστατεύσουν από κάποιες μορφές καρκίνου. Tα γαλακτοκομικά Στη Σπάρτη κατανάλωναν γαλακτοκομικά και κυρίως το τυρί. Αναφορές για την ανάπτυξη της τυροκομίας στην Ελλάδα υπάρχουν από αρχαιοτάτων χρόνων. Στην αρχαία Σπάρτη υπήρχε τελετουργική γιορτή με επίκεντρο την κλοπή τυριών, για να δείξουν το ταλέντο τους στον κλεφτοπόλεμο οι νεαροί Σπαρτιάτες. Α3. Οι παράγοντες που επέδρασαν στη διαμόρφωση των διατροφικών συνηθειών των αρχαίων Ελλήνων Οι παράγοντες που επέδρασαν στη διαμόρφωση των αρχαίων Ελλήνων ήταν οι ακόλουθοι: 1) Οι κλιματολογικές συνθήκες 2) Η βιοποικιλότητα. Η βιοποικιλότητα στην Ελλάδα ήταν εξαιρετική, καθώς η χλωρίδα και η πανίδα χαρακτηρίζονταν από μεγάλη ποικιλία. Η χλωρίδα περιλαμβάνει πολλά είδη που μάλιστα χαρακτηρίζονται ως ενδημικά, δεν υπάρχουν σε άλλες περιοχές, όπως το μέλι το οποίο, εκτός των άλλων, θεωρούνταν εξαιρετικής ποιότητας, τα άγρια χόρτα και τα φρούτα. Επίσης, η Εύβοια ήταν γνωστή για τα σύκα της. Σε ό,τι αφορά την πανίδα, αυτή περιελάμβανε είδη όπως το αγριογούρουνο, το ελάφι, το ζαρκάδι. Έτσι, οι αρχαίοι Έλληνες χρησιμοποιούσαν μια μεγάλη ποικιλία από καρυκεύματα για το κυνήγι, πολλά κρεμμύδια και αγουρέλαιο αρωματισμένο με μέντα ή θυμάρι. Επίσης, ο Θεόφραστος αναφέρει 5 ποικιλίες ραπανιών, διευκρινίζοντας ότι εκείνο της Βοιωτίας ήταν το πιο γλυκό, που οι αρχαίοι έτρωγαν μαζί με το ψωμί για πρωινό. Επιπλέον, καταναλώνονταν μεγάλες ποσότητες σε λάχανα, πράσα, κρεμμύδια, τεύτλα, μαρούλια, ραδίκια, καρότο, αρακά, ρόκα. Αναφορικά με τα όσπρια, τα 36

37 φασόλια, οι φακές, τα ρεβίθια, τα κουκιά, τα λούπινα υπήρχαν στη διατροφή των αρχαίων. Ωστόσο, στη διατροφή των αρχαίων δε συμπεριλαμβάνονταν το ρύζι, η ζάχαρη, το καλαμπόκι, η πατάτα, η ντομάτα, το πορτοκάλι και το λεμόνι, που έφτασαν στην Ευρώπη πολύ αργότερα. Α4. Οι διάφορες στην ποικιλία και την ποιότητα της διατροφής των Ελλήνων τότε και τώρα Κύριο χαρακτηριστικό της μεσογειακής διατροφής είναι η ποικιλία των φαγητών όπου κυριαρχούν τα όσπρια, τα ψάρια, τα άγρια χόρτα, το ψωμί, τα φρέσκα φρούτα, τα λαχανικά, οι ξηροί καρποί και το ελαιόλαδο. Ερευνητές ανά τον κόσμο υποστηρίζουν ότι η χρήση και ο συνδυασμός αυτών των υλικών στην καθημερινή μας διατροφή προστατεύουν τον ανθρώπινο οργανισμό από καρδιολογικές και άλλες παθήσεις. Επίσης, το φαγητό συνοδεύεται από ψωμί που παραδοσιακά είναι ζυμωτό. Σε αρκετά ελληνικά χωριά ακόμα και σήμερα ζυμώνουν χωριάτικο ψωμί με προζύμι και το ψήνουν σε χτιστούς φούρνους τους οποίους ανάβουν με ξύλα. Το πιο γνωστό γλυκό που προσφέρεται σήμερα είναι το πατροπαράδοτο γλυκό του κουταλιού, δηλαδή φρούτα της κάθε εποχής διατηρημένα σε ζάχαρη, τα σιροπιαστά γλυκίσματα με βάση τους ξηρούς καρπούς, το σπιτικό φύλλο και το μέλι που δίνει στα γλυκά αυτά ιδιαίτερη γεύση αλλά και υψηλή διατροφική αξία. Παρόλ αυτά, η μεσογειακή διατροφή που θα έπρεπε να καλύπτει το 80% του ετήσιου διαιτολογίου της οικογένειας μας δυστυχώς χρόνο με το χρόνο εξαφανίζεται από τη ζωή μας με αποτέλεσμα μυρωδιές και τεχνικές από όλη την Ελλάδα να ξεθωριάζουν και να χάνονται. Καθημερινά παρατηρούμε ότι οι συνήθειές μας αλλάζουν εις βάρος της υγείας μας, καθώς ο σύγχρονος άνθρωπος απομακρύνεται από την παραδοσιακή διατροφή και παραδίνεται στους γρήγορους ρυθμούς της ζωής με το γρήγορο έτοιμο φαγητό και τα βιομηχανοποιημένα προϊόντα. Συνέπεια αυτών είναι ότι μια σειρά από ασθένειες αλλά και η παχυσαρκία ταλαιπωρούν το δυτικό κόσμο. Πιο αναλυτικά, τα συμπεράσματα που συνάγονται από τα παραπάνω στοιχεία σε σχέση με τις διαφορές στην ποικιλία και την ποιότητα της διατροφής των Ελλήνων στο παρελθόν και στις μέρες μας είναι τα ακόλουθα: 37

38 α) Τα παραδοσιακά ελληνικά ποτά και τρόφιμα ήταν εντελώς άγνωστα στην αρχαιότητα. Το ούζο που είναι διάσημο ελληνικό brandname οι αρχαίοι το αγνοούσαν, επειδή δε γνώριζαν τον τρόπο της απόσταξης. β) Επίσης, προϊόντα όπως η ζάχαρη, ο καφές, το ρύζι, οι ντομάτες, οι πιπεριές, οι πατάτες δεν υπήρχαν στο καθημερινό τους τραπέζι. γ) Οι σύγχρονοι Έλληνες απομακρύνονται από τη μεσογειακή διατροφή. Προτιμούν το κόκκινο κρέας και τα γλυκά, αποφεύγουν τα όσπρια, τα δημητριακά, τα λαχανικά και τα φρούτα. Το γρήγορο φαγητό, τα χάμπουργκερ, οι τηγανητές πατάτες, η πίτσα, οι κρέπες, τα σάντουιτς, τα hot-dog, για την παρασκευή του οποίου χρησιμοποιούνται επεξεργασμένα υλικά (συντηρητικά, κορεσμένα λίπη), αντικατέστησε το σπιτικό φαγητό. Η Ελλάδα το 2003 στην Ευρωπαϊκή Ένωση των 15 ήταν δεύτερη στην ημερήσια πρόσληψη πρωτεϊνών (117,2 γρ./άτομο) και έκτη στην ημερήσια πρόσληψη λίπους (144,9 γρ./άτομο). δ) Επίσης, η κατανάλωση ζάχαρης στη σύγχρονη Ελλάδα είναι ιδιαίτερα αυξημένη. Η μέση κατανάλωση ζάχαρης το 2003 ήταν για την Ελλάδα 35,2 κιλά κατ άτομο ετησίως. Μόνο 4 χώρες είχαν χαμηλότερη κατανάλωση στην Ευρωπαϊκή Ένωση των 15. Β. O ρόλος της τροφής στον οργανισμό Για να δώσουμε τον ορισμό της ισορροπημένης διατροφής, θα λέγαμε ότι αυτή πρέπει να περιλαμβάνει όλα τα διατροφικά στοιχεία τα οποία ο οργανισμός απαιτεί για τη διατήρησή του στη ζωή, την κάλυψη της φυσικής του δραστηριότητας και την εξασφάλιση της υγείας του. Το σώμα του ατόμου έχει ανάγκη από θερμίδες, ορισμένα αμινοξέα, λιπαρά οξέα, βιταμίνες, άλατα και ιχνοστοιχεία σε επαρκείς ποσότητες και σε κατάλληλους συνδυασμούς, για να επιτρέπει «ιδεώδη» αύξηση, διατήρηση και αποκατάσταση της βλάβης των ιστών, κάτω από τις περιβαλλοντικές συνθήκες στις οποίες εκτίθεται το ορισμένο αυτό άτομα. Τα ουσιώδη διατροφικά στοιχεία είναι απλόχερα κατανεμημένα στη φύση και είναι δυνατό να προσληφθούν με ποικίλους τρόπους και σχετική ευκολία. Οι ομάδες των «θρεπτικών συστατικών» είναι έξι και περιλαμβάνουν τις πρωτεΐνες, τους υδατάνθρακες, τα λίπη, τις βιταμίνες, τα ιχνοστοιχεία, τα μέταλλα και το νερό. 38

39 Οι ζωικές πρωτεΐνες προσλαμβάνονται από τα ζωικά τρόφιμα, δηλαδή το κρέας, το ψάρι, τα πουλερικά, τα αυγά, το γάλα, το τυρί κ.λπ. Τις φυτικές πρωτεΐνες τις λαμβάνουμε από τους ξηρούς καρπούς, τα όσπρια, τα δημητριακά και λιγότερο τα λαχανικά. Οι υδατάνθρακες προσλαμβάνονται από τα δημητριακά, τα φρούτα, τα αμυλώδη λαχανικά, τη ζάχαρη, τα γλυκά και τα επιδόρπια. Τα λίπη προσλαμβάνονται ως «αόρατο» ή «κρυφό» λίπος από το κρέας, τα αυγά, τους ξηρούς καρπούς, το γάλα, το τυρί κ.λπ. και το «ορατό» ή «φανερό» λίπος που είναι το βούτυρο, η μαργαρίνη και όλα τα έλαια (ελαιόλαδο, αραβοσιτέλαιο, ηλιέλαιο κ.λπ.). Τις βιταμίνες, τα ιχνοστοιχεία και τα ανόργανα άλατα λαμβάνονται από τα κρέατα, τα ψάρια, τα πουλερικά, τα αυγά, το γάλα, το τυρί, τους ξηρούς καρπούς, τα δημητριακά, τα όσπρια και ορισμένα από τα φρούτα και τα λαχανικά. Κάθε ανθρώπινος οργανισμός έχει διαφορετικές ενεργειακές απαιτήσεις και κατ επέκταση διαφορετικές ανάγκες σε θρεπτικά συστατικά. Παρακάτω παρατίθεται ένας πίνακας όπου φαίνονται οι ημερήσιες θερμιδικές απαιτήσεις των ατόμων στις διάφορες ομάδες ηλικίας, στα δυο φύλα και με περιορισμένη φυσική δραστηριότητα, όπως αυτές καθορίζονται από τον οργανισμό RDA (Recommended dietary allowance). Σύμφωνα με αυτόν τον πίνακα, μπορούμε να υπολογίσουμε πρόχειρα τις ημερήσιες θερμιδικές μας απαιτήσεις. Το ημερήσιο διαιτολόγιό μας συνιστά 50-55% υδατάνθρακες του συνόλου των θερμίδων, 30-35% λίπη, 15-18% πρωτεΐνη. ΗΜΕΡΗΣΙΕΣ ΘΕΡΜΙΔΙΚΕΣ ΑΠΑΙΤΗΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΑ ΔΥΟ ΦΥΛΛΑ ΚΑΙ ΓΙΑ ΚΑΘΕ ΟΜΑΔΑ ΗΛΙΚΙΑΣ ΜΕ ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΕΝΗ ΦΥΣΙΚΗ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΟΝ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟ Ομάδα ηλικίας Ηλικία Ενέργεια Ολική Ενέργεια (έτη) (Kcal/Kg) Kcal Βρέφη 0,0-0,5 115 Kgx115(95-145) 0,5-1,0 105 kgx105(80-135) 39

40 Παιδιά ( ) ( ) ( ) Αρρένες ( ) ,5 2800( ) ,5 2900( ) ,5 2700( ) ( ) ( ) Θήλεις ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) Έγκυες +300 Θηλάζουσες +500 Ο ανθρώπινος οργανισμός δεν μπορεί να ζήσει χωρίς λιπίδια. Τα λιπίδια είναι απαραίτητα για τη διατήρηση της καλής υγείας. Τα φυτικά έλαια και τα λιπαρά οξέα περιέχουν τα απαραίτητα λιπαρά οξέα τα οποία χαρακτηρίζονται ως απαραίτητα, γιατί αποτελούν μέρος σπουδαίων ορμονών και αποταμιεύσιμη πηγή ενέργειας. Αποτελεί ιδιαίτερα σπουδαίο στοιχείο για την υγεία να περιορίζεται η ποσότητα του κορεσμένου λίπους γιατί αυτό συνδέεται με την ανάπτυξη της στεφανιαίας νόσου. Β.1. Σειρές ακόρεστων λιπαρών οξέων Τα ακόρεστα λιπαρά οξέα περιλαμβάνουν τις εξής σειρές : ω-3 λιπαρά οξέα Την αξία των ωμέγα-3 λιπαρών οξέων αναγνώρισε πρώτος ο Βρετανός φυσιολόγος Hugh Sinclair, ο οποίος κατά την δεκαετία του '40 συνέδεσε πολλά νοσήματα που μάστιζαν τις δυτικές κοινωνίες εκείνης της περιόδου με την έλλειψη των λιπαρών οξέων αυτών. Ο Hugh Sinclair συνέδεσε την ανεπαρκή λήψη των ωμέγα-3 με την αρτηριοσκλήρωση και άλλες παθήσεις σε άρθρο του που δημοσιεύτηκε το 1956, το οποίο θεωρήθηκε τόσο αιρετικό ώστε να του στοιχίσει την έδρα που κατείχε στο 40

41 πανεπιστήμιο της Οξφόρδης. Τα ευρήματά του επιβεβαιώθηκαν πανηγυρικά γύρω στην δεκαετία του '70 με δεκαετία του '80 και σήμερα τα ωμέγα-3 θεωρούνται απαραίτητα για τη σωστή ανάπτυξη και ορθή λειτουργία του οργανισμού. Τα ω-3 λιπαρά οξέα που κυρίως χρειάζεται ο άνθρωπος είναι το εικοσιπενταενοϊκό οξύ (ΕΡΑ) και το εικοσιδυοεξαενοϊκό οξύ (DHA) και το α-λινολεϊκό οξύ (ALA). Λόγω του ότι ο ανθρώπινος οργανισμός δεν μπορεί να συνθέσει τα πολυακόρεστα λιπαρά οξέα, πρέπει να τα προσλαμβάνει μέσω της τροφής. Πηγές άντλησης ω-3 λιπαρών οξέων αποτελούν τα λιπαρά ψάρια τα οποία παρόλο που περιέχουν αρκετό λίπος, αυτό είναι κυρίως ακόρεστο. Πηγή αποτελούν και τα ιχθυέλαια όπως της ρέγκας, της σαρδέλας, της αντζούγιας, του κολιού, του σολομού, της πέστροφας κ.α. Επίσης τα θαλασσινά, το tofu (τυρί από γάλα σόγιας), ξηροί καρποί όπως τα αμύγδαλα και τα καρύδια και τα αυγά. Επίσης, πηγές ω-3 λιπαρών οξέων μπορούν να αποτελέσουν και μερικά φυτικά έλαια όπως έλαια από καρπούς, από λιναρόσπορο και ελαιοκράμβη. Ακόμη, η λήψη των ω-3 μπορεί να γίνει και μέσω συμπληρωμάτων. Τα ω-3 προσφέρουν πολλά ευεργετικά οφέλη στον ανθρώπινο οργανισμό όπως είναι η ενίσχυση του ανοσοποιητικού συστήματος, προστασία των αγγείων και της καρδιάς, έχουν θετική επίδραση στην ρευματοειδή αρθρίτιδα, σε νεφρικές παθήσεις, στο άσθμα ακόμη και στον καρκίνο. Επίσης, είναι αναγκαία για την σωστή ανάπτυξη του εγκεφάλου καθώς και του μυϊκού και νευρικού συστήματος. Τα ω-3 έχουν θετική επίδραση στην καρδιά μειώνοντας τα τριγλυκερίδια και την πίεση του αίματος βοηθώντας έτσι στην σταθεροποίηση της αρτηριοσκλήρυνσης, μειώνουν τη συγκόλληση των αιμοπεταλίων και επομένως την προδιάθεση των αγγείων για σχηματισμό θρόμβων, γεγονός που έχει ως αποτέλεσμα την προστασία από τις καρδιαγγειακές παθήσεις και ελαττώνονται οι καρδιακές αρρυθμίες. Επίσης, μειώνονται οι πιθανότητες εμφράγματος και στεφανιαίων νόσων. Eπίσης τα ω-3 είναι απαραίτητα για τη μελλοντική διανοητική και σωματική ανάπτυξη του εμβρύου. Σύμφωνα με μελέτη που πραγματοποιήθηκε στη Νορβηγία, παιδιά στην ηλικία των 4 ετών έδειξαν σημαντική αύξηση του δείκτη ευφυΐας, στα οποία κατά την κύηση οι μητέρες τους λάμβαναν ω-3 λιπαρά οξέα από την 17η εβδομάδα της κυήσεως έως και 3 μήνες μετά τον τοκετό κατά την διάρκεια της γαλουχίας. Έχει αποδειχθεί ότι γυναίκες που κατανάλωναν μικρή ποσότητα ω-3 λιπαρών οξέων κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης έχουν μεγαλύτερες πιθανότητες για πρόωρο τοκετό και γεννούν λιποβαρή νεογνά (Olsen & Secker, 2002). Αντίθετα, 41

42 η πρόσληψη μεγάλων ποσοτήτων ω-3 με την τροφή προκαλεί επιμήκυνση της διάρκειας της εγκυμοσύνης και γέννηση εμβρύων με μεγάλο σωματικό βάρος. Το φαινόμενο αυτό έχει καταγραφεί σε Εσκιμώους που καταναλώνουν μεγάλες ποσότητες ψαριών, αλλά και πειραματικά σε μυς στους οποίους επιπλέον παρατηρήθηκε δυστοκία (Leat & Northrop, 1981) Χρειάζεται προσοχή όμως όσων αφορά τις εγκύους. Το Αμερικανικό Κολλέγιο μαιευτήρων και γυναικολόγων δεν συνιστά σε εγκύους την κατανάλωση άνω των 340γρ. την εβδομάδα λόγω ανησυχίας υπερβολικών ποσοτήτων υδραργύρου που βρίσκεται στη σάρκα των ψαριών. Η υπεραυξημένη ανατροπή της διατροφικής σχέσης ω-6/ω-3, επηρεάζει σημαντικά τον εγκέφαλο μιας που ο εγκέφαλος είναι το όργανο με τη μεγαλύτερη περιεκτικότητα σε ω-3 (το 20% του ξηρού βάρους του εγκεφάλου αποτελείται από ω- 3λιπαρά οξέα). Η χορήγηση ω-3 λιπαρών οξέων βελτιώνει σημαντικά τα συμπτώματα της κατάθλιψης κυρίως σε γυναίκες άνω των 65 ετών. ωμέγα-6 λιπαρά οξέα Τα ωμέγα-6 λιπαρά οξέα βρίσκονται σε φυτικά έλαια π.χ ηλιέλαιο,σησαμέλαιο, σογιέλαιο, καλαμποκέλαιο κ.α. Αντιπροσωπευτικά ω-6 λιπαρό οξέα είναι το λινελαϊκό που είναι κυριο συστατικο του λινελαιο και το αραχιδονικό οξυ που βρίσκεται στις αραχίδες (φυστικιές) και από ζωικές τροφές όπως: κρέας, αυγά και γαλακτοκομικά προϊόντα. Είναι διατροφικά απαραίτητο γιατί είναι συστατικό των φωσφολιπιδίων των κυτταρικών μεμβρανών. ω-9 μονοακόρεστα λιπαρά οξέα Τα ω-9 μονοακόρεστα λιπαρά οξέα έχουν κυριότερο εκπρόσωπο το ελαϊκό οξύ. Πιστεύεται ότι ελαττώνει την κακή χοληστερίνη χωρίς να επηρεάζει τα επίπεδα της καλής χοληστερίνη το ελαϊκό οξύ αυτό αποτελεί τη βάση της Μεσογειακής δίαιτας Πριν από 2000 και πλέον χρόνια, οι παραδοσιακοί λαϊκοί θεραπευτές και οι ιατροί γνώριζαν ότι η κατανάλωση ορισμένων τροφίμων προλαμβάνει ή και θεραπεύει νόσους. Πολλές παρατηρήσεις οδήγησαν στο συμπέρασμα ότι εκτός από τις γνωστές θρεπτικές ουσίες (σάκχαρα, πρωτεΐνες, λίπη) η δίαιτα του ανθρώπου πρέπει να περιλαμβάνει και άλλες ουσίες απαραίτητες για τη ζωή. Έτσι ανακαλύφθηκε ομάδα ενώσεων που ονομάστηκαν βιταμίνες. 42

43 Β.2. Βιταμίνες Βιταμίνη Α (αξηροφθόλη) Πηγές πρόσληψης : κίτρινα ή πορτοκαλί φρούτα και λαχανικά, πράσινα φυλλώδη λαχανικά, συκώτι, γαλακτοκομικά προϊόντα. Φυσιολογικές λειτουργίες : δημιουργία και διατήρηση του δέρματος, των μαλλιών και των βλεννωδών μεμβρανών. Επίσης συμβάλει στην καλή λειτουργία του αμφιβληστροειδούς και την ανάπτυξη των δοντιών και των οστών. Βιταμίνη B 1 (θειαμίνη) Πηγές πρόσληψης :μαγιά, σιτάρι, προϊόντα ολικής άλεσης, συκώτι. Φυσιολογικές λειτουργίες : βοηθά το σώμα στην απελευθέρωση ενέργειας από τους υδατάνθρακες κατά το μεταβολισμό ανάπτυξη και μυϊκός τόνος. Βιταμίνη B 2 (ριβοφλαβίνη) Πηγές πρόσληψης : μαγιά, προϊόντα ολικής άλεσης, πράσινα φυλλώδη λαχανικά, εντόσθια, γάλα και αυγά. 43

44 Φυσιολογικές λειτουργίες : βοηθά το σώμα στην απελευθέρωση ενέργειας από τις πρωτεΐνες, τα λίπη και τους υδατάνθρακες κατά το μεταβολισμό. Βιταμίνη Β 3 (νιασίνη) Πηγές πρόσληψης: κρέας, πουλερικά, ψάρι, εμπλουτισμένα δημητριακά, φιστίκια, πατάτες, γαλακτοκομικά προϊόντα, αυγά. Φυσιολογικές λειτουργίες : συμμετέχει στο μεταβολισμό των υδατανθράκων, των πρωτεϊνών και λιπών. Βιταμίνη Β 5 (παντοθενικό οξύ) Πηγές πρόσληψης: άπαχα κρέατα, προϊόντα ολικής άλεσης, όσπρια, λαχανικά και φρούτα. Φυσιολογικές λειτουργίες : έχει σημαντικό ρόλο στον καταβολισμό όλων των μικροθρεπτικών συστατικών ως μέρος του συνενζύμου Α. Βιταμίνη B 6 (πυριδοξίνη) Πηγές πρόσληψης : ψάρι, πουλερικά, άπαχα κρέατα, μπανάνες, δαμάσκηνα, ξηρά φασόλια, προϊόντα ολικής άλεσης, αβοκάντο. Φυσιολογικές λειτουργίες : βοηθά το σώμα στη δόμηση ιστών και στο μεταβολισμό των πρωτεϊνών. 44

45 Βιταμίνη B 7 (βιοτίνη) Πηγές πρόσληψης : δημητριακά και προϊόντα τους, μαγιά, συκώτι, όσπρια Φυσιολογικές λειτουργίες: συμμετέχει στο μεταβολισμό των υδατανθράκων, πρωτεϊνών και λιπών. Βιταμίνη B 9 (φυλλικό οξύ) Πηγές πρόσληψης : πράσινα φυλλώδη λαχανικά, εντόσθια, μπιζέλια, φασόλια και φακές. Φυσιολογικές λειτουργίες : βοηθά στην ανάπτυξη του γενετικού υλικού και συμμετέχει στην παραγωγή των ερυθρών αιμοσφαιρίων. Βιταμίνη B 12 (κοβαλαμίνη) Πηγές πρόσληψης : κρέατα, θαλασσινά και προϊόντα γάλακτος. Φυσιολογικές λειτουργίες : βοηθά στην ανάπτυξη των κυττάρων, τη λειτουργία του νευρικού συστήματος και το μεταβολισμό των πρωτεϊνών και του λίπους. Βιταμίνη C (ασκορβικό οξύ) Πηγές πρόσληψης : εσπεριδοειδή, μούρα και λαχανικά ειδικά οι πατάτες και οι πιπεριές. Φυσιολογικές λειτουργίες: σημαντική για τη δομή των οστών, των χόνδρων, των μυών και των αιμοφόρων αγγείων. Βοηθά επίσης στη διατήρηση των τριχοειδών αγγείων και των ούλων και την απορρόφηση του σιδήρου. 45

46 D (καλσιφερόλη) Πηγές πρόσληψης : ηλιακό φως, ψάρια, αυγά, βούτυρο, εμπλουτισμένη μαργαρίνη και γαλακτοκομικά προϊόντα. Φυσιολογικές λειτουργίες : βοηθά στη διαμόρφωση των οστών και των δοντιών βοηθά στη διατήρηση της λειτουργίας της καρδιάς και του νευρικού συστήματος. E (τοκοφερόλη) Πηγές πρόσληψης : εμπλουτισμένα και πολύσπορα δημητριακά ξηροί καρποί σπόροι σιταριού, φυτικά έλαια, πράσινα φυλλώδη λαχανικά. Φυσιολογικές λειτουργίες : προστατεύει τα αιματικά κύτταρα, τους σωματικούς ιστούς και τα απαραίτητα λιπαρά οξέα από τη βλαβερή καταστροφή τους στο σώμα. 46

47 K (φυλλοκινόνη) Πηγές πρόσληψης :πράσινα φυλλώδη λαχανικά, φρούτα, γαλακτοκομικά και προϊόντα δημητριακών. Φυσιολογικές λειτουργίες : σημαντική για τις λειτουργίες πήξης του αίματος. Β3. Mεσογειακή διατροφή και οφέλη υγείας Τις τελευταίες δεκαετίες, η επιστημονική κοινότητα έχει αναγνωρίσει, μέσα από πληθώρα κλινικών και επιδημιολογικών μελετών, το σημαντικό ρόλο της Μεσογειακής Διατροφής, τόσο στην πρόληψη όσο και στην έκβαση πολύπλοκων ασθενειών, όπως οι καρδιοαγγειακές παθήσεις. Η Μεσογειακή Διατροφή, με τα άφθονα θρεπτικά της συστατικά, τη σωστή αναλογία γευμάτων και το άφθονο ελαιόλαδο δεν σταματά να αποτελεί πηγή κλινικών μελετών παρέμβασης Πρόσφατα αποτελέσματα από την ισπανική μελέτη PREDIMED εξηγούν την αποτελεσματικότητα της κατανάλωσης Μεσογειακής διατροφής για την πρόληψη του διαβήτη τύπου 2 σε άτομα με υψηλό κίνδυνο καρδιοαγγειακών παθήσεων. Συγκεκριμένα, 418 μη-διαβητικοί εθελοντές, ηλικίας 55 έως 80 ετών, με 47

48 περισσότερους από 2 παράγοντες κινδύνου για καρδιοαγγειακές παθήσεις, χωρίστηκαν σε 3 ομάδες και παρακολουθήθηκαν για περίπου 4 χρόνια. Η πρώτη ομάδα ακολούθησε Μεσογειακή διατροφή ενισχυμένη με παρθένο ελαιόλαδο (1 λίτρο την εβδομάδα), η δεύτερη ομάδα ακολούθησε Μεσογειακή διατροφή ενισχυμένη με ξηρούς καρπούς (30 γρ. ημερησίως) και η τρίτη ομάδα ακολούθησε δίαιτα χαμηλή σε λιπαρά (ομάδα ελέγχου). Μετά από περίπου 4 χρόνια παρακολούθησης (follow up) διαπιστώθηκε ότι όσο πιο πιστή ήταν η τήρηση της Μεσογειακής διατροφής τόσο μικρότερα ήταν τα κρούσματα διαβήτη τύπου 2 (σχέση αντιστρόφως ανάλογη). Επιπλέον, όταν τα αποτελέσματα των ομάδων μεσογειακής διατροφής συγκρίθηκαν με τα αντίστοιχα της ομάδας ελέγχου (control group) διαπιστώθηκε μείωση στα κρούσματα διαβήτη της τάξεως του 52%. Η μελέτη αυτή που δημοσιεύεται στην επιστημονική επιθεώρηση Diabetes Care καταλήγει ότι η Μεσογειακή διατροφή, χωρίς περιορισμό θερμίδων, φαίνεται να είναι αποτελεσματική στην πρόληψη του διαβήτη τύπου 2, σε άτομα με υψηλό κίνδυνο καρδιοαγγειακών παθήσεων. Οι έρευνες γύρω από τη Μεσογειακή διατροφή όμως δεν σταματούν εδώ. Σε μια άλλη ευρωπαϊκή τυχαιοποιημένη κλινική μελέτη (EUROLIVE) οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι οι πολυφαινόλες του ελαιόλαδου, βασικού συστατικού της μεσογειακής διατροφής, προωθούν τη δημιουργία αντισωμάτων (OLABS) ενάντια στην οξειδωμένη μορφή της κακής χοληστερόλης (oxidized LDL) και ότι η δημιουργία αυτή ενισχύεται όταν η οξείδωση των λιπιδίων στον οργανισμό μας (lipid oxidative damage) είναι αυξημένη. Η οξειδωμένη αυτή μορφή της κακής χοληστερόλης (oxidized LDL) αποτελεί μόριο με ιδιαίτερα ενεργό ρόλο στη δημιουργία της αθηροσκλήρωσης. Σε αντίθεση, η δημιουργία αντισωμάτων (OLAB) από τον οργανισμό μας, κατά αυτής της οξειδωμένης μορφής φαίνεται να δρα προστατευτικά. Στην παραπάνω μελέτη συμμετείχαν 200 υγιείς Ευρωπαίοι άντρες, οι οποίοι κατανάλωσαν ελαιόλαδο με υψηλό, μεσαίο και χαμηλό ποσοστό φαινολικών συστατικών για τη διάρκεια τριών εβδομάδων. Η ανάλυση των αποτελεσμάτων έδειξε ότι α) η συγκέντρωση των OLAB στο πλάσμα του αίματος των εθελοντών ήταν αντιστρόφως ανάλογη με την οξειδωμένη LDL (p<0.001), β) όσο μεγαλύτερο ήταν το φαινολικό περιεχόμενο του ελαιόλαδου που κατανάλωναν, τόσο μεγαλύτερη ήταν η παραγωγή αντισωμάτων OLAB (p<0.023). Οι παραπάνω μελέτες έρχονται να 48

49 προστεθούν στα ήδη διαπιστωμένα οφέλη της Μεσογειακής διατροφής και να μας υπενθυμίσουν την πολύτιμη αξία της στην υγεία και ευεξία μας. Γ. Τα βασικά είδη διατροφής στη μεσογειακή δίαιτα Γ1. Τα χαρακτηριστικά της μεσογειακής δίαιτας και οι βασικές κατηγορίες των τροφίμων της Μεσογειακή διατροφή είναι όρος που επινοήθηκε από τον φυσιολόγο Άνσελ Κις, για να περιγράψει το μοντέλο διατροφής, το οποίο ακολουθούσαν οι λαοί των μεσογειακών χωρών που συμπεριλαμβάνονταν στη Μελέτη των Επτά Χωρών. (Ιταλία, Ελλάδα, Γιουγκοσλαβία). Στη Διεθνή Διάσκεψη για τις Μεσογειακές Διατροφές το 1993 αποφασίστηκε τι θα θεωρείται υγιεινή, παραδοσιακή Μεσογειακή διατροφή και το 1995 μια ομάδα επιστημόνων του Πανεπιστημίου Χάρβαρντ δημιούργησε την "Πυραμίδα της Μεσογειακής Διατροφής". Εικ. Πυραμίδα μεσογειακής διατροφής. Η παραδοσιακή Μεσογειακή Διατροφή ορίστηκε ως η διατροφή που έχει τα ακόλουθα χαρακτηριστικά: 49

50 Άφθονες φυτικές ίνες (φρούτα, λαχανικά, ψωμί/δημητριακά, πατάτες, όσπρια, καρποί). Ελάχιστα επεξεργασμένα προϊόντα Γαλακτοκομικά προϊόντα (κυρίως τυρί και γιαούρτι) καθημερινά σε μικρές έως μέτριες ποσότητες Ψάρια και πουλερικά σε μικρές έως μέτριες ποσότητες Κόκκινο κρέας 2 φορές το μήνα Ελαιόλαδο ως κύρια πηγή λιπαρών που περιέχουν μονοακόρεστα λιπαρά οξέα. Η συγκεκριμένη διατροφική σύνθεση της Μεσογειακής Διατροφής έχει ως αποτέλεσμα αφενός τη χαμηλή περιεκτικότητα σε κορεσμένα λιπαρά και χοληστερόλη και αφετέρου την υψηλή περιεκτικότητα σε υδατάνθρακες και ίνες. Η καθημερινή κατανάλωση ελαιόλαδου συνεπάγεται υψηλή περιεκτικότητα της δίαιτας σε μονοακόρεστα λιπαρά οξέα. Γ2.α. Τα ιδιαίτερα τοπικά προϊόντα της Θράκης και οι διατροφικές συνήθειες των κατοίκων της Εικ. Προϊόντα της Θράκης 50

51 Τοπικός Θρακιώτικος Τραχανάς ξινός ή καυτερός. Ιφκάδια Κους κους Ουμάτς Μαρμελάδες από φρούτα του δάσους (τσάπουρνο και κράνο). Ριτσέλι (παραδοσιακό τοπικό γλυκό κουταλιού). Λικέρ (τσάπουρνο, κράνο, ρόδι, δυόσμο, βύσσινο, κ.α.). Παραδοσιακά χειροποίητα φύλλα και πίτες. 51

52 Γ2.β. Οι διατροφικές συνήθειες των κατοίκων της Θράκης ΚΑΠΑΜΑΣ ΤΟΥ ΠΑΣΧΑ Το φαγητό αυτό το έφτιαχναν ανήμερα του Πάσχα με κρέας από το κατσίκι που έσφαζαν. ΚΟΤΟΣΟΥΠΑ ΜΕ ΑΥΓΟΛΕΜΟΝΟ Στους γάμους ως πρώτο πιάτο στο τραπέζι είχανε τη σούπα. ΚΑΡΙΟΚΑ Αναμειγνύονται όλα μαζί σε μίξερ ή ζυμωτήρι για 15 λεπτά. ΜΠΑΚΛΑΒΑΣ Ζεματάμε την αμυγδαλόψιχα, βγάζουμε τις φλούδες και την περνάμε από την μηχανή ή τη στουμπίζουμε στο γουδί. ΜΠΑΜΠΩ Ή ΟΜΑΤΙΕΣ Ή ΜΠΟΜΠΑΡΙ Το φαγητό αυτό γινόταν περισσότερο τα Χριστούγεννα. ΧΟΙΡΙΝΟ ΜΕ ΛΑΧΑΝΟ Η ΛΑΧΑΝΙΑ Τσιγαρίζουμε τα κρεμμύδια στο λάδι και βάζουμε μέσα το κρέας. ΚΟΚΚΙΝΙΣΤΟ ΚΡΕΑΣ ΜΕ ΠΑΤΑΤΕΣ ΤΗΓΑΝΙΤΕΣ Το φαγητό αυτό ήταν απαραίτητο για τα επίσημα τραπέζια και κυρίως τα τραπέζια των γάμων. ΚΑΝΤΑΪΦΙ Χτυπάμε το φρέσκο βούτυρο με τους κρόκους και τη ζάχαρη και ρίχνουμε μετά τα αμύγδαλα ΤΖΙΓΕΡΟΣΑΡΜΑΣ Φαγητό που γινόταν κυρίως το Πάσχα. 52

53 ΚΟΥΡΜΠΑΝΙ (ΚΡΕΑΣ ΜΕ ΧΟΡΤΑ) Πλένουμε και κόβουμε το κρέας, το αλατοπιπερώνουμε, το τσιγαρίζουμε λίγο (ροδίζουμε) μέσα στο λάδι και το βάζουμε να βράσει σε 4 ποτήρια νερό. ΚΟΥΡΜΠΑΝ (ΚΡΕΑΣ ΜΕ ΡΥΖΙ) Πλένουμε και κόβουμε το κρέας, το αλατοπιπερώνουμε, το τσιγαρίζουμε λίγο (ροδίζουμε) μέσα στο λάδι και το βάζουμε να βράσει σε 4 ποτήρια νερό. ΛΟΥΚΑΝΙΚΑ ΠΡΟΒΕΙΑ Η ΧΟΙΡΙΝΑ Τα λουκάνικα συνήθως τα έφτιαχναν το φθινόπωρο ή τα Χριστούγεννα, όταν έσφαζαν ζώα. ΚΑΒΟΥΡΜΑΣ (ΚΑΤΣΙΚΙΣΙΟΣ Η ΜΟΣΧΑΡΙΣΙΟΣ) Ο καβουρμάς ήταν ένας από τους τρόπους συντήρησης του κρέατος. Γ3. Τρόποι συντήρησης των ιδιαιτέρων προϊόντων της Θράκης ΚΑΒΟΥΡΜΑΣ (ΚΑΤΣΙΚΙΣΙΟΣ Η ΜΟΣΧΑΡΙΣΙΟΣ) Υλικά: Κρέας (με το λίπος του) Αλάτι Εκτέλεση: Αφού κόψουμε το κρέας κομμάτια μαζί με το λίπος (και τα εντόσθια αν θέλουμε), το αλατίζουμε και το αφήνουμε ένα βράδυ να «τραβήξει» το αλάτι. Την άλλη μέρα το πρωί καβουρδίζουμε το κρέας σε ένα καζάνι και το βάζουμε σε ένα ταψί για να πήξει. Ο καβουρμάς τρώγεται με διάφορα συνοδευτικά, όπως πράσα, λάχανο, πατάτες κ.λπ. Καβουρμάς από χοιρινό Γίνεται με τον ίδιο ακριβώς τρόπο όπως και ο καβουρμάς από μοσχάρι ή κατσίκι. Οι χριστιανικές κοινότητες της Ξάνθης έφτιαχναν συνήθως καβουρμά από χοιρινό, λόγω του ότι τα Χριστούγεννα έσφαζε τότε κάθε οικογένεια το γουρούνι. Αν υπολογίσουμε 53

54 ότι ένα γουρούνι είναι από κιλά, καταλαβαίνουμε ότι έπρεπε να βρεθεί τρόπος συντήρησης όλης αυτής της ποσότητας κρέατος. Αυτός ο τρόπος ήταν ο καβουρμάς. Υλικά: Κρέας Αλάτι Κρεμμύδι Εκτέλεση: Γίνεται με τον ίδιο ακριβώς τρόπο όπως ο καβουρμάς από μοσχάρι ή κατσίκι, με τη διαφορά ότι όταν τσιγάριζαν το κρέας, πολλές φορές τσιγάριζαν μαζί και κρεμμύδια ξερά. Η χρήση του καβουρμά ήταν όπως το φρέσκο κρέας, για το καθημερινό φαγητό. ΤΖΙΓΕΡΟΣΑΡΜΑΣ Φαγητό που παρασκευαζόταν κυρίως το Πάσχα. Από το αρνί ή το κατσίκι που έσφαζε η κάθε οικογένεια, έπαιρναν τη σκέπη και τη συκωταριά και έφτιαχναν αυτό το εξαιρετικά νόστιμο και διαδεδομένο φαγητό. Υλικά: Σκέπη από αρνί ή κατσίκι Συκωταριά Φρέσκο κρεμμυδάκι Αλάτι, πιπέρι, δυόσμο, μαϊντανό Ρύζι (1 φλ.τσαγιού) 4 αυγά Εκτέλεση: Παίρνουμε τη σκέπη, την πλένουμε καλά και την ανοίγουμε σε ταψί έτσι, ώστε να εξέχει καλά γύρω από το ταψί. Κόβουμε τη συκωταριά σε μικρά κομμάτια και, αφού τσιγαρίσουμε αρκετό φρέσκο κρεμμυδάκι, τα τσιγαρίζουμε όλα μαζί και προσθέτουμε αλάτι, πιπέρι, μαϊντανό, δυόσμο και 1 φλιτζάνι του τσαγιού ρύζι. Στο τέλος προσθέτουμε λίγο νερό και το αφήνουμε να βράσει. Μόλις γίνει σχεδόν το ρύζι (να «κολλάει» λίγο), η γέμιση είναι έτοιμη. Μόλις κλείσουμε τη φωτιά, ρίχνουμε 2 αυγά χτυπημένα και τα ανακατεύουμε όλα μαζί. Ρίχνουμε τη γέμιση μέσα στη σκέπη και, αφού την τυλίξουμε, 54

55 χτυπάμε 2 ακόμη αυγά και τα ρίχνουμε από πάνω. Το βάζουμε να ψηθεί στο φούρνο μέχρι να ροδίσει. ΜΠΑΜΠΩ Ή ΟΜΑΤΙΕΣ Ή ΜΠΟΜΠΑΡΙ Το φαγητό αυτό παρασκευαζόταν περισσότερο τα Χριστούγεννα. Κάθε οικογένεια φρόντιζε να σφάξει ένα γουρούνι για το Χριστουγεννιάτικο τραπέζι. Με τα εντόσθια, λοιπόν, έφτιαχναν αυτό το φαγητό, που στη γεύση του είναι πραγματικά εξαιρετικό! Υλικά: Έντερο χοιρινό Εντόσθια διάφορα χοιρινά Κρεμμυδάκι φρέσκο ή κρεμμύδι ξερό Ρύζι Αλάτι, πιπέρι, ρίγανη Βούτυρο Λάδι Εκτέλεση: Παίρνουμε το παχύ έντερο από γουρούνι, το πλένουμε, το γυρνάμε και το ζεματίζουμε ελάχιστα. Κόβουμε το κρεμμυδάκι και το τσιγαρίζουμε μαζί με τα ψιλοκομμένα συκωτάκια του γουρουνιού, το ελαφρώς βρασμένο ρύζι, βάζουμε αλάτι, πιπέρι και ρίγανη και γεμίζουμε το έντερο δεμένο. Από τη μια πλευρά δένουμε με σπάγκο και από την άλλη μεριά γεμίζουμε. Το τυλίγουμε γύρω - γύρω στην κατσαρόλα και βάζουμε από πάνω πλεγμένη κλιματσίδα. Ρίχνουμε το ζουμί από το ρύζι και το αφήνουμε μέχρι να βράσει. Αν χρειαστεί, προσθέτουμε και λίγο νερό. Όταν βράσει, το παίρνουμε και το βάζουμε σε ταψί τυλιχτό γύρω - γύρω και, αφού λιώσουμε βούτυρο και το ρίξουμε από πάνω, το βάζουμε στο φούρνο να ροδίσει. ΧΟΙΡΙΝΟ ΜΕ ΛΑΧΑΝΟ Η ΛΑΧΑΝΙΑ Υλικά: Χοιρινό κρέας 1 1/2 κιλό περίπου 55

56 1 1/2 λάχανο άσπρο 2 με 3 ντομάτες σε σάλτσα 2 κρεμμύδια αλάτι, πιπέρι λάδι Εκτέλεση: Τσιγαρίζουμε τα κρεμμύδια στο λάδι και βάζουμε μέσα το κρέας. Το ανακατεύουμε και το αφήνουμε για 5 περίπου λεπτά. Ρίχνουμε τη σάλτσα ντομάτας, το αλάτι και το πιπέρι. Ρίχνουμε νερό και το αφήνουμε μέχρι να βράσει το κρέας. Καθαρίζουμε το λάχανο, το κόβουμε σε κομμάτια και το βάζουμε μέσα στην κατσαρόλα. Το αφήνουμε να βράσει σε μέτρια φωτιά μέχρι να γίνει το λάχανο. Τρώγεται ζεστό και κυρίως το χειμώνα. Παραλλαγή: Μπορούμε, αν θέλουμε, να μη βάλουμε την ντομάτα και να γίνει «άσπρο» το φαγητό. Αν θέλουμε, προσθέτουμε κόκκινο πιπέρι. ΚΟΥΣ ΚΟΥΣ ΜΕ ΜΑΝΙΤΑΡΙΑ (για 4 άτομα) Υλικά 250gr μανιτάρια φρέσκα 250gr κρεμμύδια 90 ml λάδι ελιάς 1 lt νερό 500gr κους κους 200 gr κίτρινη κολοκύθα Σουσάμι ψημένο αλεσμένο Εκτέλεση Βάζουμε στη φωτιά το λάδι και, αφού ζεσταθεί, ρίχνουμε τα μανιτάρια και τα κρεμμύδια σε φέτες και σοτάρουμε μέχρι να πέσουν. Τότε προσθέτουμε λίγο αλάτι και αρκετό μαύρο πιπέρι και νερό. Μόλις κοχλάσει το νερό, προσθέτουμε το κους κους. Όταν αρχίσει να φουσκώνει, ελέγχουμε το αλάτι και ανακατεύουμε καλά, αποσύρουμε από τη φωτιά και το αφήνουμε σκεπασμένο να φουσκώσει και να απορροφήσει όλα τα υγρά. Στη συνέχεια ανακατεύουμε πολύ καλά και σερβίρουμε πασπαλίζουμε με αρκετό σουσάμι. 56

Στα συμπόσιά τους τα τραπέζια ήταν βαρυφορτωμένα και το κρασί έρεε άφθονο.

Στα συμπόσιά τους τα τραπέζια ήταν βαρυφορτωμένα και το κρασί έρεε άφθονο. Οι αρχαίοι Έλληνες ήταν καλοφαγάδες. Γενικά όμως ήταν λιτοδίαιτοι, σκοπό είχαν να ερεθίσουν και όχι να βαρύνουν το στομάχι, γι αυτό άλλωστε ήταν πλούσιες σε καρυκεύματα και αρωματικά βότανα Στα συμπόσιά

Διαβάστε περισσότερα

ΔΙΑΤΡΟΦΗ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ

ΔΙΑΤΡΟΦΗ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία Αρσάκειο Γενικό Λύκειο Ψυχικού Ερευνητική Εργασία Β Λυκείου Σχολικό έτος: 2013-2014 Από την αρχαία Ελλάδα στη σύγχρονη εποχή, ο αθλητισμός και τα φαινόμενα της βίας και του ντόπινγκ

Διαβάστε περισσότερα

Γνωρίστε τα νηστίσιμα - Ο Δρόμος για την Θεραπεία Τρίτη, 14 Φεβρουάριος :44

Γνωρίστε τα νηστίσιμα - Ο Δρόμος για την Θεραπεία Τρίτη, 14 Φεβρουάριος :44 Γράφει: Κωνσταντίνου Κρήνη, Κλινικός Διαιτολόγος Διατροφολόγος Τα λαχανικά, τα όσπρια, οι πατάτες, τα δημητριακά, τα ζυμαρικά, οι ξηροί καρποί, οι ελιές, τα φρούτα, τα θαλασσινά, ο ταραμάς, τα τουρσί ανήκουν

Διαβάστε περισσότερα

ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΔΙΑΤΡΟΦΗ

ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΔΙΑΤΡΟΦΗ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΔΙΑΤΡΟΦΗ ΟΝΟΜΑΤΑ ΜΑΘΗΤΩΝ ΟΜΑΔΑΣ: ΕΙΡΗΝΗ ΚΑΛΟΔΗΜΟΥ ΠΑΝΑΓΙΩΤΑ ΚΟΛΟΒΟΥ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΑΛΑΜΠΑΣΗ ΤΜΗΜΑ :Α 1 ΣΧ. ΕΤΟΣ :2015-16 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Ποια ήταν η διατροφή του Έλληνα σε άλλες εποχές (διατροφή

Διαβάστε περισσότερα

ΑΡΣΑΚΕΙΟ ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ Η ΔΙΑΤΡΟΦΗ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ

ΑΡΣΑΚΕΙΟ ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ Η ΔΙΑΤΡΟΦΗ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ ΑΡΣΑΚΕΙΟ ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ Η ΔΙΑΤΡΟΦΗ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ «Η τροφή να είναι το φάρμακό σου και το φάρμακό σου η τροφή σου». Ιπποκράτης Διδάσκουσα: Ελένη Κόντα Η διατροφή ως στοιχείο πολιτισμού (1) Το

Διαβάστε περισσότερα

Αντιοξειδωτικά στην διατροφή μας

Αντιοξειδωτικά στην διατροφή μας Χάρις Μαραθεύτη Κλινική Διαιτολόγος Διατροφολόγος τηλ: 99-720235 email: harismaratheftis@hotmail.com Αντιοξειδωτικά στην διατροφή μας Τα τελευταία 50 χρόνια οι διατροφικές μας συνήθειες άλλαξαν δραστικά.

Διαβάστε περισσότερα

ΔΙΑΤΡΟΦΗ ΚΑΙ ΔΙΑΤΡΟΦΙΚΕΣ ΣΥΝΗΘΕΙΕΣ

ΔΙΑΤΡΟΦΗ ΚΑΙ ΔΙΑΤΡΟΦΙΚΕΣ ΣΥΝΗΘΕΙΕΣ ΔΙΑΤΡΟΦΗ ΚΑΙ ΔΙΑΤΡΟΦΙΚΕΣ ΣΥΝΗΘΕΙΕΣ Πληροφοριακά σας λέμε.. Η διατροφή του σύγχρονου ανθρώπου έχει αλλάξει θεαματικά τις τελευταίες 3-4 δεκαετίες με αποτέλεσμα να εγκαταλειφτεί η παραδοσιακή Μεσογειακή

Διαβάστε περισσότερα

ΣΧΟΛΕΙΟ: 2 ο Λύκειο Κομοτηνής ΜΑΘΗΜΑ: Ερευνητική Εργασία ΤΑΞΗ: Α2 ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ:

ΣΧΟΛΕΙΟ: 2 ο Λύκειο Κομοτηνής ΜΑΘΗΜΑ: Ερευνητική Εργασία ΤΑΞΗ: Α2 ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ: ΣΧΟΛΕΙΟ: 2 ο Λύκειο Κομοτηνής ΜΑΘΗΜΑ: Ερευνητική Εργασία ΤΑΞΗ: Α2 ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ: 2011-2012 a. Υδατάνθρακες : i. μονοσακχαρίτες (π.χ. γλυκόζη, φρουκτόζη κ.α.) ii. iii. δισακχαρίτες ( π.χ. λακτόζη (γάλα),

Διαβάστε περισσότερα

ΒΙΟΛΟΓΙΚΑ ΤΡΟΦΙΜΑ βιολογικά τρόφιμα Ως προς τη θρεπτική αξία των τροφίμων

ΒΙΟΛΟΓΙΚΑ ΤΡΟΦΙΜΑ βιολογικά τρόφιμα Ως προς τη θρεπτική αξία των τροφίμων ΒΙΟΛΟΓΙΚΑ ΤΡΟΦΙΜΑ Ως βιολογικά τρόφιμα χαρακτηρίζονται τα τρόφιμα που προκύπτουν από ένα ειδικό είδος παραγωγής, τη βιολογική παραγωγή. Η βιολογική παραγωγή αποτελεί ένα ολοκληρωμένο σύστημα διαχείρισης

Διαβάστε περισσότερα

Μεσογειακή διατροφή ονομάζουμε τον τρόπο διατροφής ο οποίος αποτελείται από τροφές με ακόρεστα ή χαμηλά λιπαρά.αυτός ο τρόπος διατροφής είναι

Μεσογειακή διατροφή ονομάζουμε τον τρόπο διατροφής ο οποίος αποτελείται από τροφές με ακόρεστα ή χαμηλά λιπαρά.αυτός ο τρόπος διατροφής είναι ΜΕΣΟΓΕΙΑΚΗ ΔΙΑΤΡΟΦΗ Μεσογειακή διατροφή ονομάζουμε τον τρόπο διατροφής ο οποίος αποτελείται από τροφές με ακόρεστα ή χαμηλά λιπαρά.αυτός ο τρόπος διατροφής είναι εμπλουτισμένος με βιταμίνες τις οποίες

Διαβάστε περισσότερα

ΔΙΑΤΡΟΦΙΚΕΣ ΕΝΔΕΙΞΕΙΣ Διατροφικός Τύπος: ΣΥΝΔΥΑΣΤΙΚΟΣ ΤΥΠΟΣ

ΔΙΑΤΡΟΦΙΚΕΣ ΕΝΔΕΙΞΕΙΣ Διατροφικός Τύπος: ΣΥΝΔΥΑΣΤΙΚΟΣ ΤΥΠΟΣ ΔΙΑΤΡΟΦΙΚΕΣ ΕΝΔΕΙΞΕΙΣ Διατροφικός Τύπος: ΣΥΝΔΥΑΣΤΙΚΟΣ ΤΥΠΟΣ ΠΡΩΙΝΟ - Μπορείτε να πιείτε καφέ ή τσάι ή τσάι από βότανα χωρίς ζάχαρη 11:00 με 12:00 ΣΝΑΚ Μπορείτε να συνδυάζετε τις τροφές που βρίσκονται στην

Διαβάστε περισσότερα

ΜΑΘΗΜΑ 2 ο. Πρόγραμμα ΤΡΟΠΟΠΟΙΗΣΗΣ ΤΗΣ ΔΙΑΤΡΟΦΙΚΗΣ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑΣ. Εκπαίδευση στην πυραμίδα της υγιεινής διατροφής ΓΕΩΠΟΝΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ

ΜΑΘΗΜΑ 2 ο. Πρόγραμμα ΤΡΟΠΟΠΟΙΗΣΗΣ ΤΗΣ ΔΙΑΤΡΟΦΙΚΗΣ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑΣ. Εκπαίδευση στην πυραμίδα της υγιεινής διατροφής ΓΕΩΠΟΝΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΓΕΩΠΟΝΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ Πρόγραμμα ΤΡΟΠΟΠΟΙΗΣΗΣ ΤΗΣ ΔΙΑΤΡΟΦΙΚΗΣ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑΣ ΣΕ ΕΥΠΑΘΕΙΣ ΟΜΑΔΕΣ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥ ΚΑΤA ΤΗ ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΖΩΗΣ ΟΜΑΔΑ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗΣ ΜΕ 4 ΕΙΔΙΚΟΥΣ ΜΑΘΗΜΑ

Διαβάστε περισσότερα

1 ο Καλοκαιρινό CAMP Ποδοσφαίρου για παιδιά ηλικίας 6-14 ετών. Φρέσκα Φρούτα. Μπανάνα, νεκταρίνια κ.α. Παστέλι. Μπάρες Δημητριακών

1 ο Καλοκαιρινό CAMP Ποδοσφαίρου για παιδιά ηλικίας 6-14 ετών. Φρέσκα Φρούτα. Μπανάνα, νεκταρίνια κ.α. Παστέλι. Μπάρες Δημητριακών Menu 16-Ιουνίου έως 4-Ιουλίου 2014 1 ο Καλοκαιρινό CAMP Ποδοσφαίρου για παιδιά ηλικίας 6-14 ετών Συσκευασμένο κοκτέιλ Φρούτων σε χυμό. Ροδάκινο, Αχλάδι, Σταφύλι, Ανανάς,Κεράσι, Παπάγια σε χυμό φρούτων.

Διαβάστε περισσότερα

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΚΟΥΖΙΝΑ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ ΝΗΣΙΑ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ ΚΡΗΤΗ

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΚΟΥΖΙΝΑ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ ΝΗΣΙΑ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ ΚΡΗΤΗ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΚΟΥΖΙΝΑ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ ΝΗΣΙΑ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ ΚΡΗΤΗ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ ΝΗΣΙΑ ΚΡΗΤΗ ΤΕΛΟΣ ΣΤΑΣΗ 1 Η... ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ... ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ Η κουζίνα της Μακεδονίας αντανακλά την πολιτισμική και γαστρονομική

Διαβάστε περισσότερα

Μεσογειακή Διατροφή Τι γνωρίζουμε για αυτή;

Μεσογειακή Διατροφή Τι γνωρίζουμε για αυτή; Μεσογειακή Διατροφή Τι γνωρίζουμε για αυτή; Στις αρχές της δεκαετίας του 1950 ξεκίνησε μία μεγάλη έρευνα, γνωστή ως η μελέτη των 7 χωρών, όπου μελετήθηκαν οι διατροφικές συνήθειες ανθρώπων από τις εξής

Διαβάστε περισσότερα

Bιολογικά Προϊόντα στη Ζωή μας. Δρ Κωνσταντίνος Μακρής

Bιολογικά Προϊόντα στη Ζωή μας. Δρ Κωνσταντίνος Μακρής Bιολογικά Προϊόντα στη Ζωή μας Δρ Κωνσταντίνος Μακρής Ποιοι είμαστε; Εργαστήριο Νερό και Υγεία - Διεθνές Ινστιτούτο Κύπρου για την Περιβαλλοντική και Δημόσια Υγεία Πληθυσμιακές Μελέτες: Αξιολόγηση έκθεσης

Διαβάστε περισσότερα

ΠΡΟΪΟΝΤΑ ΒΙΟΛΟΓΙΚΗΣ ΓΕΩΡΓΙΑΣ 1) Τι είναι τα προϊόντα βιολογικής γεωργίας; 2) Ποια είναι η νομοθεσία για τα προϊόντα βιολογικής γεωργίας;

ΠΡΟΪΟΝΤΑ ΒΙΟΛΟΓΙΚΗΣ ΓΕΩΡΓΙΑΣ 1) Τι είναι τα προϊόντα βιολογικής γεωργίας; 2) Ποια είναι η νομοθεσία για τα προϊόντα βιολογικής γεωργίας; ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ 2008. ΧΡΗΣΙΜΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΑ ΠΡΟΪΟΝΤΑ ΒΙΟΛΟΓΙΚΗΣ ΓΕΩΡΓΙΑΣ. ΠΗΓΗ ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗΣ : ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ ΠΙΣΤΟΠΟΙΗΣΗΣ & ΕΠΙΒΛΕΨΗΣ ΓΕΩΡΓΙΚΩΝ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ. (ΟΠΕΓΕΠ)- ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΓΕΩΡΓΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ. ΠΡΟΪΟΝΤΑ

Διαβάστε περισσότερα

Tα ιδιαίτερα οφέλη το καλοκαίρι. Μεσογειακή διατροφή: Ο γευστικός θησαυρός του καλοκαιριού

Tα ιδιαίτερα οφέλη το καλοκαίρι. Μεσογειακή διατροφή: Ο γευστικός θησαυρός του καλοκαιριού Οι καλοκαιρινοί μήνες αποτελούν ιδανική περίοδο για την υιοθέτηση της αποκαλούμενης «μεσογειακής διατροφής». Η μεσογειακή διατροφή, η οποία πήρε το όνομά της από τον τρόπο διατροφής των λαών της Μεσογείου,

Διαβάστε περισσότερα

ΔΗΜΗΤΡΙΑΚΑ Οι τροφές αυτές βρίσκονται στη βάση της διατροφικής πυραμίδας, είναι πλούσιες σε σύνθετους υδατάνθρακες, βιταμίνες της ομάδας Β, πρωτεΐνες,

ΔΗΜΗΤΡΙΑΚΑ Οι τροφές αυτές βρίσκονται στη βάση της διατροφικής πυραμίδας, είναι πλούσιες σε σύνθετους υδατάνθρακες, βιταμίνες της ομάδας Β, πρωτεΐνες, ΟΜΑΔΕΣ ΤΡΟΦΙΜΩΝ ΔΗΜΗΤΡΙΑΚΑ Οι τροφές αυτές βρίσκονται στη βάση της διατροφικής πυραμίδας, είναι πλούσιες σε σύνθετους υδατάνθρακες, βιταμίνες της ομάδας Β, πρωτεΐνες, άπεπτες φυτικές ίνες, σίδηρο και άλλα

Διαβάστε περισσότερα

Δέσποινα Μάλλη Φρειδερίκη Ραχμανίδου Σοφία Ντούνη Χαρά Μπροτζάκη

Δέσποινα Μάλλη Φρειδερίκη Ραχμανίδου Σοφία Ντούνη Χαρά Μπροτζάκη Δέσποινα Μάλλη Φρειδερίκη Ραχμανίδου Σοφία Ντούνη Χαρά Μπροτζάκη Η διατροφή αποτελεί μοναδικό παράγοντα για την ανάπτυξη του σώματος, την καλή λειτουργία του, την διατήρηση της υγείας και την προστασία

Διαβάστε περισσότερα

Πιο συγκεκριμένα, επιτρεπόμενα προς πώληση είδη στα σχολικά κυλικεία είναι: - Φρέσκα φρούτα-λαχανικά ανάλογα µε την εποχή (π.χ.

Πιο συγκεκριμένα, επιτρεπόμενα προς πώληση είδη στα σχολικά κυλικεία είναι: - Φρέσκα φρούτα-λαχανικά ανάλογα µε την εποχή (π.χ. Σε ισχύ τίθεται η νέα υπουργική απόφαση, η οποία αφορά, μεταξύ άλλων, τον καθορισμό των ειδών που διατίθενται στα κυλικεία των δημόσιων και ιδιωτικών σχολείων πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης.

Διαβάστε περισσότερα

ΒΙΟΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ. Τι είναι η βιολογική γεωργία;

ΒΙΟΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ. Τι είναι η βιολογική γεωργία; ΒΙΟΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ Τι είναι η βιολογική γεωργία; είναι ένα αγροτικό σύστημα διαχείρισης το οποίο παρέχει στον καταναλωτή φρέσκα, γευστικά, αυθεντικά τρόφιμα ενώ ταυτόχρονα σέβεται την ισορροπία των οικοσυστημάτων.

Διαβάστε περισσότερα

Βιολογική καλλιέργεια και διατροφή Γενετικά τροποποιημένα τρόφιμα

Βιολογική καλλιέργεια και διατροφή Γενετικά τροποποιημένα τρόφιμα Βιολογική καλλιέργεια και διατροφή Γενετικά τροποποιημένα τρόφιμα Η ποιότητα της τροφής που καταλήγει στο πιάτο μας σχετίζεται με το περιβάλλον, την καλλιέργεια της γης και τον τρόπο παραγωγής της. Πολύς

Διαβάστε περισσότερα

ΔΙΑΤΡΟΦΗ _ Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΕΦΗΒΟΥΣ

ΔΙΑΤΡΟΦΗ _ Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΕΦΗΒΟΥΣ ΔΙΑΤΡΟΦΗ _ Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΕΦΗΒΟΥΣ 6 Ο Γ Ε. Λ. Α Γ Ρ Ι Ν Ι Ο Υ Τ Μ Η Μ Α : Β 1 Κ Α Θ Η Γ Η Τ Η Σ : Γ. Α Σ Η Μ Α Κ Ο Π Ο Υ Λ Ο Σ Σ Χ. Ε Τ Ο Σ : 2 0 1 6 2 0 1 7 ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΕΠΙΛΟΓΗΣ ΘΕΜΑΤΟΣ Η ιδιαίτερη σημασία

Διαβάστε περισσότερα

Μενού 1 ης εβδομάδας. Δευτέρα. Διατροφική ανάλυση

Μενού 1 ης εβδομάδας. Δευτέρα. Διατροφική ανάλυση Μενού 1 ης εβδομάδας Δευτέρα Κυρίως πιάτο : κοτόπουλο (φιλέτο μπούτι, χωρίς πέτσα και κόκαλο) με πατάτες στο φούρνο : αγγούρι και ντομάτα Τυρί : φέτα 497 θερμίδες 28,5 γρ. 39 γρ. 2 4,45 γρ. 14,2 γρ. 3,28

Διαβάστε περισσότερα

Μεσογειακής Διατροφής

Μεσογειακής Διατροφής mini Οδηγός Μεσογειακής Διατροφής Γιατί Μεσογειακή Διατροφή; Η μεσογειακή διατροφή αναφέρεται στον τρόπο διατροφής των λαών που ζουν σε περιοχές που αναπτύσσονται γύρω από τη Μεσόγειο. Οι επιστημονικές

Διαβάστε περισσότερα

Υποστηρικτικό υλικό για τη διεξαγωγή. της παρουσίασης. «Μαθαίνω για τις ΟΜΑΔΕΣ ΤΡΟΦΙΜΩΝ» σε μαθητές Νηπιαγωγείου, Α και Β τάξεων Δημοτικού

Υποστηρικτικό υλικό για τη διεξαγωγή. της παρουσίασης. «Μαθαίνω για τις ΟΜΑΔΕΣ ΤΡΟΦΙΜΩΝ» σε μαθητές Νηπιαγωγείου, Α και Β τάξεων Δημοτικού Υποστηρικτικό υλικό για τη διεξαγωγή της παρουσίασης «Μαθαίνω για τις ΟΜΑΔΕΣ ΤΡΟΦΙΜΩΝ» σε μαθητές Νηπιαγωγείου, Α και Β τάξεων Δημοτικού Διαφάνεια 1: Η παρουσίαση έχει ως σκοπό να εκπαιδεύσει τα παιδιά

Διαβάστε περισσότερα

» Γλυκαιμικός δείκτης και τροφές», από το Διαιτολογικό γραφείο Θαλή Παναγιώτου.

» Γλυκαιμικός δείκτης και τροφές», από το Διαιτολογικό γραφείο Θαλή Παναγιώτου. » Γλυκαιμικός δείκτης και τροφές», από το Διαιτολογικό γραφείο Θαλή Παναγιώτου. O γλυκαιμικός δείκτης μας δείχνει τον ρυθμό που το σάκχαρο του αίματος αυξάνεται και μειώνεται μετά από την κατανάλωση μίας

Διαβάστε περισσότερα

Η Ιστορία της μεσογειακής διατροφής

Η Ιστορία της μεσογειακής διατροφής Η Ιστορία της μεσογειακής διατροφής Η μεσογειακή διατροφή όπως έχει γίνει σήμερα γνωστό από πολλά άρθρα και δημοσιεύματα αποτελεί την βάση μιας υγιεινής διατροφής. Το πρότυπο αυτό διατροφής συναντάται

Διαβάστε περισσότερα

16 Τροφές που δεν χρειάζεται να είναι βιολογικές

16 Τροφές που δεν χρειάζεται να είναι βιολογικές 16 Τροφές που δεν χρειάζεται να είναι βιολογικές 16 Τροφές που δεν χρειάζεται πάντα να είναι βιολογικές Τα βιολογικά τρόφιμα είναι καλύτερα για την υγεία σας και το περιβάλλον αλλά είναι ακριβά. Τα παρακάτω

Διαβάστε περισσότερα

Ποια η χρησιμότητα των πρωτεϊνών;

Ποια η χρησιμότητα των πρωτεϊνών; ΠΡΩΤΕΪΝΕΣ Τι είναι οι πρωτεϊνες; Η ονομασία πρωτεϊνες προέρχεται από το ρήμα πρωτεύω και σημαίνει την εξαιρετική σημασία που έχουν οι πρωτεϊνες για την υγεία του ανθρώπινου σώματος. Από την εποχή των Ολυμπιακών

Διαβάστε περισσότερα

ΟΙ ΠΥΡΑΜΙΔΕΣ ΔΙΑΤΡΟΦΗΣ

ΟΙ ΠΥΡΑΜΙΔΕΣ ΔΙΑΤΡΟΦΗΣ ΟΙ ΠΥΡΑΜΙΔΕΣ ΔΙΑΤΡΟΦΗΣ Ο σύγχρονος ΟΔΗΓΟΣ ΔΙΑΤΡΟΦΗΣ συμπεριλαμβάνει τα ακόλουθα στοιχεία: Ψωμιά, Δημητριακά, Ρύζι και Μακαρόνια (6 με 11 μερίδες): Οι υδατάνθρακες παίζουν βασικό ρόλο σε όλα τα διαιτολόγια.

Διαβάστε περισσότερα

Μενού Μεγάλης Εβδομάδας

Μενού Μεγάλης Εβδομάδας Μενού Μεγάλης Εβδομάδας Μ. Δευτέρα Κυρίως πιάτο : κοτόπουλο (φιλέτο μπούτι, χωρίς πέτσα και κόκαλο) με πατάτες στο φούρνο : αγγούρι και ντομάτα Τυρί : φέτα 497 θερμίδες 28,5 γρ. 39 γρ. 3 γρ. 23 γρ. 4,45

Διαβάστε περισσότερα

Ασβέστιο Πηγές ασβεστίου:

Ασβέστιο Πηγές ασβεστίου: Ασβέστιο Αποτελεί βασικό δομικό συστατικό των οστών. Είναι απαραίτητο για την καλή λειτουργία του νευρικού συστήματος, την πήξη του αίματος και την ορμονική λειτουργία, την ρύθμιση της αρτηριακής πίεσης,

Διαβάστε περισσότερα

ΕΙΣΑΓΩΓΗ. Η μεσογειακή διατροφή είναι επίσης πλούσια σε βιταμίνες, ενώ η κύρια μορφή λίπους που χρησιμοποιείται είναι το ελαιόλαδο.

ΕΙΣΑΓΩΓΗ. Η μεσογειακή διατροφή είναι επίσης πλούσια σε βιταμίνες, ενώ η κύρια μορφή λίπους που χρησιμοποιείται είναι το ελαιόλαδο. Μεσογειακή Διατροφή ΕΙΣΑΓΩΓΗ Μεσογειακή Διατροφή είναι ένα είδος διατροφής που χαρακτηρίζεται από χαμηλή κατανάλωση λίπους και ιδιαίτερα κορεσμένων λιπαρών οξέων, ενώ αντίθετα από υψηλή κατανάλωση υδατανθράκων,

Διαβάστε περισσότερα

10 Healthy Lifestyle Tips for Adults

10 Healthy Lifestyle Tips for Adults 10 Healthy Lifestyle Tips for Adults 07 June 2017 1. Καταναλώνετε ποικιλία τροφίμων 2. Βασίστε τη δίαιτά σας σε άφθονα τρόφιμα που είναι πλούσια σε υδατάνθρακες 3. Αντικαταστήστε τα κορεσμένα με τα ακόρεστα

Διαβάστε περισσότερα

ΔΙΑΤΡΟΦΗ ΚΑΙ ΕΦΗΒΕΙΑ

ΔΙΑΤΡΟΦΗ ΚΑΙ ΕΦΗΒΕΙΑ ΔΙΑΤΡΟΦΗ ΚΑΙ ΕΦΗΒΕΙΑ ΕΦΗΒΕΙΑ- ΑΝΑΓΚΕΣ v Επιτάχυνση ρυθμού ανάπτυξης v Ωρίμανση και αύξηση ιστών v Αποκτά το 20% του ύψους και το 50% του βάρους του ενήλικα, ενώ οι μύες, ο όγκος του αίματος και γενικά

Διαβάστε περισσότερα

Μενού 2 ης εβδομάδας. Δευτέρα. Διατροφική ανάλυση. Κυρίως γεύμα : φιλέτο ψαριού (γλώσσα) στον φούρνο* Σαλάτα : πατατοσαλάτα με μαυρομάτικα

Μενού 2 ης εβδομάδας. Δευτέρα. Διατροφική ανάλυση. Κυρίως γεύμα : φιλέτο ψαριού (γλώσσα) στον φούρνο* Σαλάτα : πατατοσαλάτα με μαυρομάτικα Μενού 2 ης εβδομάδας Δευτέρα : φιλέτο ψαριού (γλώσσα) στον φούρνο* : πατατοσαλάτα με μαυρομάτικα 194 20 γρ. - 12 γρ. 1,9 γρ. 7,5 γρ. 1,6 γρ. - 1,2 γρ. 323 9,8 γρ. 48,4 γρ. 2,77 γρ. 9,4 γρ. 6,6 γρ. 0,95

Διαβάστε περισσότερα

Μενού Εβδομάδας του Πάσχα

Μενού Εβδομάδας του Πάσχα Μενού Εβδομάδας του Πάσχα Τρίτη του Πάσχα Κυρίως πιάτο : ψαροκροκέτες ψητές* με ρύζι : βραστά λαχανικά (πατάτα, καρότο, κολοκύθι) 447 θερμίδες 14 γρ. 75 γρ 9 γρ. 2,5 γρ. 4,5 γρ. 1 γρ. 0,7 γρ. 155 θερμίδες

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ 2 ου ΤΕΤΡΑΜΗΝΟΥ

ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ 2 ου ΤΕΤΡΑΜΗΝΟΥ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ 2 ου ΤΕΤΡΑΜΗΝΟΥ 4 ο ΓΕΛ ΚΟΖΑΝΗΣ 2011-2012 ΟΜΑΔΑ Γ Χεριστανίδου Πελαγία Αγατσίκογλου Γεωργία Κατραντζόγλου Κυριακή Τσουρή Στέλλα Οκριασβίλι Θεώνη ΜΕΤΑΛΛΑΓΜΕΝΑ ΚΑΙ ΒΙΟΛΟΓΙΚΑ ΠΡΟΙΟΝΤΑ-

Διαβάστε περισσότερα

1. ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΕΡΕΥΝΑΣ ΤΙΤΛΟΣ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΟΣ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΣΚΟΠΟΥ ΠΑΡΑΜΕΤΡΟΙ ΠΟΥ ΔΕΝ ΕΠΗΡΕΑΖΟΥΝ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ

1. ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΕΡΕΥΝΑΣ ΤΙΤΛΟΣ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΟΣ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΣΚΟΠΟΥ ΠΑΡΑΜΕΤΡΟΙ ΠΟΥ ΔΕΝ ΕΠΗΡΕΑΖΟΥΝ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ Έρευνα σχετικά με τις θερμίδες και τα συντηρητικά τροφίμων ευρείας κατανάλωσης, την αναγραφή τους στις συσκευασίες καθώς και παρατηρήσεις και συμπεράσματα από την έρευνα. Αλεξάνδρα Κατωπόδη Θεοδώρα Μπούτση

Διαβάστε περισσότερα

Ιδέες για ένα σωστό πρωινό

Ιδέες για ένα σωστό πρωινό Ιδέες για ένα σωστό πρωινό Υγιεινή Διατροφή Ισορροπία Ποικιλία Μέτρο Ομάδες τροφίμων Γάλα-γαλακτοκομικά προϊόντα (γιαούρτι) Φρούτα-απλοί υδατάνθρακες Λαχανικά (κυρίως πράσινα φυλλώδη) Ψωμί-αμυλώδη τρόφιμα

Διαβάστε περισσότερα

12 Kορυφαίες αλκαλικές τροφές που μπορούμε να τρώμε καθημερινά για απίστευτη υγεία!!

12 Kορυφαίες αλκαλικές τροφές που μπορούμε να τρώμε καθημερινά για απίστευτη υγεία!! 12 Kορυφαίες αλκαλικές τροφές που μπορούμε να τρώμε καθημερινά για απίστευτη υγεία!! Μελέτες έχουν αποδείξει ότι όσο πιο αλκαλικό είναι το PH τόσο περισσότερη είναι η ενέργεια, η ζωτικότητα και τα οφέλη

Διαβάστε περισσότερα

ΒΗΜΑ, ΒΗΜΑ ΠΡΟΣ ΤΗ ΙΑΤΡΟΦΙΚΗ ΕΠΙΤΥΧΙΑ 1 ος στόχος: 2 ος στόχος: ξέχασες το πρόγευμα σου! 3 ος στόχος:

ΒΗΜΑ, ΒΗΜΑ ΠΡΟΣ ΤΗ ΙΑΤΡΟΦΙΚΗ ΕΠΙΤΥΧΙΑ 1 ος στόχος: 2 ος στόχος: ξέχασες το πρόγευμα σου! 3 ος στόχος: ΒΗΜΑ, ΒΗΜΑ ΠΡΟΣ ΤΗ ΙΑΤΡΟΦΙΚΗ ΕΠΙΤΥΧΙΑ 1 ος στόχος: Προσπάθησε να τρως 5 μερίδες φρούτα και λαχανικά τη μέρα. Αν δεν σου αρέσουν στην αρχή, δοκίμασε να τα καταναλώσεις σαν: Μικρά κομματάκια πιπεριάς, μανιταριών

Διαβάστε περισσότερα

Ξεκινήστε με C. Εμπλουτίστε τη διατροφή σας με αντιοξειδωτικά

Ξεκινήστε με C. Εμπλουτίστε τη διατροφή σας με αντιοξειδωτικά Ο οργανισμός ενός καπνιστή δέχεται συνεχώς τη βλαπτική δράση του τσιγάρου, είναι φυσικό, λοιπόν, να έχει και διαφορετικές διατροφικές ανάγκες από τον οργανισμό ενός μη καπνιστή. Υπάρχουν τροφές που μειώνουν

Διαβάστε περισσότερα

Οι αθλητές επιτυγχάνουν μέγιστη απόδοση με προπόνηση και σωστό διαιτολόγιο που περιλαμβάνει ποικιλία τροφών. Οι αθλητές ωφελούνται περισσότερο από

Οι αθλητές επιτυγχάνουν μέγιστη απόδοση με προπόνηση και σωστό διαιτολόγιο που περιλαμβάνει ποικιλία τροφών. Οι αθλητές ωφελούνται περισσότερο από ΔΙΑΤΡΟΦΗ ΑΘΛΗΤΩΝ Οι αθλητές επιτυγχάνουν μέγιστη απόδοση με προπόνηση και σωστό διαιτολόγιο που περιλαμβάνει ποικιλία τροφών. Οι αθλητές ωφελούνται περισσότερο από την ποσότητα των υδατανθράκων που αποθηκεύονται

Διαβάστε περισσότερα

«Φυσικές» συμβουλές για εύκολο & υγιεινό αδυνάτισμα

«Φυσικές» συμβουλές για εύκολο & υγιεινό αδυνάτισμα Νερό Είναι σημαντικό κατά τη διάρκεια μιας προσπάθειας που κάνουμε για απώλεια βάρους, να πίνουμε πολύ νερό, τουλάχιστον 1,5 λίτρο την ημέρα. Το νερό είναι απαραίτητο για τον οργανισμό γιατί συμμετέχει

Διαβάστε περισσότερα

16 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ : Παγκόσμια Ημέρα Διατροφής. 24 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ Παγκόσμια Ημέρα Παχυσαρκίας

16 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ : Παγκόσμια Ημέρα Διατροφής. 24 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ Παγκόσμια Ημέρα Παχυσαρκίας 16 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ : Παγκόσμια Ημέρα Διατροφής 24 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ Παγκόσμια Ημέρα Παχυσαρκίας Η διατροφή σημαντικός παράγοντας υγείας!! ΔΙΑΤΡΟΦΗ ΚΛΗΡΟΝΟ ΜΙΚΟΤΗΤΑ ΥΓΕΙΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΑΝΘΥΓΕΙΝΕΣ ΣΥΝΗΘΕΙΕΣ Ποιά είναι η

Διαβάστε περισσότερα

Πιστοποίηση βιολογικών προϊόντων και ολοκληρωμένης διαχείρισης. Γιώργος Κράββας Δ/ντης Agrisystems Γραφείο Θεσσαλονίκης

Πιστοποίηση βιολογικών προϊόντων και ολοκληρωμένης διαχείρισης. Γιώργος Κράββας Δ/ντης Agrisystems Γραφείο Θεσσαλονίκης Πιστοποίηση βιολογικών προϊόντων και ολοκληρωμένης διαχείρισης Γιώργος Κράββας Δ/ντης Agrisystems Γραφείο Θεσσαλονίκης Πιστοποίηση βιολογικών προϊόντων Αρχή Εποπτείας: Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης & Τροφίμων

Διαβάστε περισσότερα

Διδακτική Ενότητα 1: Εισαγωγή στα τρόφιμα

Διδακτική Ενότητα 1: Εισαγωγή στα τρόφιμα Διδακτική Ενότητα 1: Εισαγωγή στα τρόφιμα 15 ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ: ΧΩΡΑ: CARDET Κύπρος ΤΙΤΛΟΣ: ΗΛΙΚΙΑ ΜΑΘΗΤΩΝ: Εισαγωγή στα Τρόφιμα 9-12 χρονών [Γ - Στ Δημοτικού] ΜΑΘΗΜΑ/ΘΕΜΑ: Αγωγή Υγείας, Νέα Ελληνικά / Αειφόρος

Διαβάστε περισσότερα

Kid Food Diary ΜΗΝΑΣ ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ ΜΕΣΗΜΕΡΙΝΟΥ ΓΕΥΜΑΤΟΥΣ ΚΟΛΛΕΓΙΟΥ ΑΝΑΤΟΛΙΑ

Kid Food Diary ΜΗΝΑΣ ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ ΜΕΣΗΜΕΡΙΝΟΥ ΓΕΥΜΑΤΟΥΣ ΚΟΛΛΕΓΙΟΥ ΑΝΑΤΟΛΙΑ Kid Food Diary ΜΗΝΑΣ ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ ΜΕΣΗΜΕΡΙΝΟΥ ΤΟΥΣ ΚΟΛΛΕΓΙΟΥ ΑΝΑΤΟΛΙΑ J 1 η Eβδοµάδα 02/10-06/10 Μπουκίτσες ψαριού (µπακαλιάρο) µε ρύζι + σαλάτα καροτάκι βραστό Μπιφτέκι µοσχαρίσιο (µέσα στον κιµά προσθέτουµε

Διαβάστε περισσότερα

Πρακτική άσκηση στη λήψη τεκμηριωμένων αποφάσεων Πολιτικής Υγείας

Πρακτική άσκηση στη λήψη τεκμηριωμένων αποφάσεων Πολιτικής Υγείας DEPARTMENT OF HYGIENE AND EPIDEMIOLOGY Πρακτική άσκηση στη λήψη τεκμηριωμένων αποφάσεων Πολιτικής Υγείας Κώστας Τσιλίδης, ktsilidi@cc.uoi.gr http://users.uoi.gr/ktsilidi/teaching Προβλήματα 1. Κυκλοφορία

Διαβάστε περισσότερα

ΕΛΤΙΟ ΤΥΠΟΥ Σηµαντική αύξηση στη παραγωγή σιτηρών και γάλακτος το 2008 σε σχέση µε το έτος 2007

ΕΛΤΙΟ ΤΥΠΟΥ Σηµαντική αύξηση στη παραγωγή σιτηρών και γάλακτος το 2008 σε σχέση µε το έτος 2007 ΓΕΝΙΚΗ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ Πειραιάς, 1/9/29 ΕΘΝΙΚΗΣ ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΗΣ ΥΠΗΡΕΣΙΑΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑ OΣ ΕΛΤΙΟ ΤΥΠΟΥ Σηµαντική αύξηση στη παραγωγή σιτηρών και γάλακτος το 28 σε σχέση µε το έτος 27 ΠΡΟΣΩΡΙΝΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ

Διαβάστε περισσότερα

Γράφει: Αθηνά Μωραΐτη Χατζηθάνου, Κλινική Διαιτολόγος-Διατροφολόγος, M.Sc.

Γράφει: Αθηνά Μωραΐτη Χατζηθάνου, Κλινική Διαιτολόγος-Διατροφολόγος, M.Sc. Γράφει: Αθηνά Μωραΐτη Χατζηθάνου, Κλινική Διαιτολόγος-Διατροφολόγος, M.Sc. Οι ξηροί καρποί είναι ιδιαίτερα αγαπητοί από τους περισσότερους: αμύγδαλα, καρύδια, φιστίκια, φουντούκια, κάσιους, κτλ προτιμώνται

Διαβάστε περισσότερα

Φαμίσης Κωνσταντίνος Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας ΤΕΦΑΑ, Τρίκαλα

Φαμίσης Κωνσταντίνος Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας ΤΕΦΑΑ, Τρίκαλα ΕΠΕΑΕΚ: ΑΝΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΣΠΟΥΔΩΝ ΤΟΥ ΤΕΦΑΑ ΠΘ ΑΥΤΕΠΙΣΤΑΣΙΑ ΕΙΔΙΚΟΤΗΤΑ ΠΟΔΟΣΦΑΙΡΙΣΗΣ ΜΚ 0501, Διάλεξη 13η Η ΔΙΑΤΡΟΦΗ ΤΩΝ ΠΟΔΟΣΦΑΙΡΙΣΤΩΝ ΣΤΗΝ ΠΑΙΔΙΚΗ ΚΑΙ ΕΦΗΒΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ Φαμίσης Κωνσταντίνος Πανεπιστήμιο

Διαβάστε περισσότερα

Mάθημα:Oικιακή Οικονομία

Mάθημα:Oικιακή Οικονομία Mάθημα:Oικιακή Οικονομία Ώρα για δράση... ΟΜΑΔΑ ΓΑΛΑΚΤΟΚΟΜΙΚΩΝ Να συμπληρώσετε τα κενά στις παρακάτω προτάσεις: 1. Το...γάλα υπερέχει από όλα τα είδη γάλακτος. 2. Το... γάλα περιέχει κακάο,το οποίο εμποδίζει

Διαβάστε περισσότερα

Διατροφή & Καλοκαιρινές διακοπές!

Διατροφή & Καλοκαιρινές διακοπές! Διατροφή & Καλοκαιρινές διακοπές! Έφτασε η εποχή που περιμέναμε με ανυπομονησία για να ξεκουραστούμε και να περάσουμε όσο το δυνατόν περισσότερο χρόνο στην παραλία! Τι είναι αυτό που πρέπει να κάνουμε,

Διαβάστε περισσότερα

2. Όταν πίνουμε όλοι μαζί λέμε... Καλή όρεξη! τον λογαριασμό, παρακαλώ! στην υγεία μας!

2. Όταν πίνουμε όλοι μαζί λέμε... Καλή όρεξη! τον λογαριασμό, παρακαλώ! στην υγεία μας! 1. Βρέστε την άσχετη λέξη 2. Μήλο/ κιμά/ αχλάδι/ σταφύλι/ καρπούζι 3. Μουσακάς/ γεμιστά/ τζατζίκι/ γάλα/ φασολάδα 4. Μοσχάρι/ χοιρινό/ ψάρι/ κοτόπουλο/ μπριζόλα 5. Αλάτι/ λάχανο/ μαρούλι/ κρεμμύδι/ σκόρδο

Διαβάστε περισσότερα

Υψηλή κατανάλωση οσπρίων Υψηλή κατανάλωση δημητριακών Μέτρια κατανάλωση γάλακτος και γαλακτοκομικών. 57ο Γενικό Λύκειο Αθήνας

Υψηλή κατανάλωση οσπρίων Υψηλή κατανάλωση δημητριακών Μέτρια κατανάλωση γάλακτος και γαλακτοκομικών. 57ο Γενικό Λύκειο Αθήνας Υψηλή κατανάλωση οσπρίων Υψηλή κατανάλωση δημητριακών Μέτρια κατανάλωση γάλακτος και γαλακτοκομικών Υψηλή κατανάλωση οσπρίων. Χάρη στην υψηλή περιεκτικότητά τους σε πρωτεΐνες και φυσικά λόγω της χαμηλής

Διαβάστε περισσότερα

Βρέφη 0-12 μηνών. Παιδιά 4-8 ετών. Παιδιά και έφηβοι 9-18 ετών. Ενήλικες > 50 ετών. Γυναίκες έγκυες και θηλάζουσες

Βρέφη 0-12 μηνών. Παιδιά 4-8 ετών. Παιδιά και έφηβοι 9-18 ετών. Ενήλικες > 50 ετών. Γυναίκες έγκυες και θηλάζουσες ΙΧΝΟΣΤΟΙΧΕΙΑ Ασβέστιο Συνιστώμενη ημερήσια πρόσληψη ασβεστίου Βρέφη 0-12 μηνών Παιδιά 1-3 ετών Παιδιά 4-8 ετών Παιδιά και έφηβοι 9-18 ετών Ενήλικες 19-50 ετών Ενήλικες > 50 ετών Γυναίκες έγκυες και θηλάζουσες

Διαβάστε περισσότερα

ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΟΣΟΤΗΤΩΝ ΜΕΡΙΔΩΝ ΜΕΡΙΔΟΛΟΓΙΟ. 1.1 Γιαούρτι αγελάδας Τεμάχιο 200γρ 150γρ. 1.2 Τυρί φέτα Τεμάχιο 50γρ 40γρ

ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΟΣΟΤΗΤΩΝ ΜΕΡΙΔΩΝ ΜΕΡΙΔΟΛΟΓΙΟ. 1.1 Γιαούρτι αγελάδας Τεμάχιο 200γρ 150γρ. 1.2 Τυρί φέτα Τεμάχιο 50γρ 40γρ ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΟΣΟΤΗΤΩΝ ΜΕΡΙΔΩΝ ΜΕΡΙΔΟΛΟΓΙΟ ΕΙΔΟΣ ΤΡΟΦΙΜΟΥ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΕΝΗΛΙΚΕΣ& ΕΦΗΒΟΙ ΠΑΙΔΙΑ ΣΧΟΛΙΚΗΣ ΗΛΙΚΙΑΣ & ΝΗΠΙΑ Θ.1 ΓΑΛΑΚΤΟΚΟΜΙΚΑ 1.1 Γιαούρτι αγελάδας Τεμάχιο 200γρ 150γρ 1.2 Τυρί φέτα Τεμάχιο 50γρ 40γρ

Διαβάστε περισσότερα

Kid Food Diary ΜΗΝΑΣ ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ ΜΕΣΗΜΕΡΙΝΟΥ ΓΕΥΜΑΤΟΥΣ ΚΟΛΛΕΓΙΟΥ ΑΝΑΤΟΛΙΑ. Δευτ έρα Τρί τη Τετάρτη Πέμπτ η Παρασκευή

Kid Food Diary ΜΗΝΑΣ ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ ΜΕΣΗΜΕΡΙΝΟΥ ΓΕΥΜΑΤΟΥΣ ΚΟΛΛΕΓΙΟΥ ΑΝΑΤΟΛΙΑ. Δευτ έρα Τρί τη Τετάρτη Πέμπτ η Παρασκευή Kid Food Diary ΜΗΝΑΣ ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ ΜΕΣΗΜΕΡΙΝΟΥ ΤΟΥΣ ΚΟΛΛΕΓΙΟΥ ΑΝΑΤΟΛΙΑ J 1 η Eβδομάδα 30/10-03/11 Σούπα γιουβαρλάκια + σαλάτα μπρόκολο Ιδιαίτερα αγαπητή σούπα για τα παιδάκια, πλούσια σε θρεπτικά συστατικά:

Διαβάστε περισσότερα

ΣΧΟΛΙΚΗ ΜΟΝΑΔΑ : ΜΟΥΣΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ : Β ΤΕΤΡΑΜΗΝΟ Ο ΤΙΤΛΟΣ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ: «ΜΕΣΟΓΕΙΑΚΗ ΔΙΑΤΡΟΦΗ»

ΣΧΟΛΙΚΗ ΜΟΝΑΔΑ : ΜΟΥΣΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ : Β ΤΕΤΡΑΜΗΝΟ Ο ΤΙΤΛΟΣ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ: «ΜΕΣΟΓΕΙΑΚΗ ΔΙΑΤΡΟΦΗ» ΜΕΣΟΓΕΙΑΚΗ ΔΙΑΤΡΟΦΗ ΣΧΟΛΙΚΗ ΜΟΝΑΔΑ : ΜΟΥΣΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ : 2013-2014 Β ΤΕΤΡΑΜΗΝΟ ΤΑΞΗ : Α2 ΛΥΚΕΙΟΥ Ο ΤΙΤΛΟΣ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ: «ΜΕΣΟΓΕΙΑΚΗ ΔΙΑΤΡΟΦΗ» ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: ΣΚΑΜΠΑΡΔΩΝΗΣ

Διαβάστε περισσότερα

Γράφει: Πρεβέντη Φανή, Κλινική Διαιτολόγος - Διατροφολόγος

Γράφει: Πρεβέντη Φανή, Κλινική Διαιτολόγος - Διατροφολόγος Γράφει: Πρεβέντη Φανή, Κλινική Διαιτολόγος - Διατροφολόγος Η φράουλα είναι ένα από τα πιο γευστικά και θρεπτικά φρούτα της άνοιξης. Σαν φυτό, η φράουλα είναι πολυετές, έρπον κυρίως αλλά και αναρριχώμενο

Διαβάστε περισσότερα

ΜΑΘΗΜΑ 4 ο. Πρόγραμμα ΤΡΟΠΟΠΟΙΗΣΗΣ ΤΗΣ ΔΙΑΤΡΟΦΙΚΗΣ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑΣ. Η σημασία των φρούτων και των λαχανικών ΓΕΩΠΟΝΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ

ΜΑΘΗΜΑ 4 ο. Πρόγραμμα ΤΡΟΠΟΠΟΙΗΣΗΣ ΤΗΣ ΔΙΑΤΡΟΦΙΚΗΣ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑΣ. Η σημασία των φρούτων και των λαχανικών ΓΕΩΠΟΝΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΓΕΩΠΟΝΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ Πρόγραμμα ΤΡΟΠΟΠΟΙΗΣΗΣ ΤΗΣ ΔΙΑΤΡΟΦΙΚΗΣ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑΣ ΣΕ ΕΥΠΑΘΕΙΣ ΟΜΑΔΕΣ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥ ΚΑΤΆ ΤΗ ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΖΩΗΣ ΜΑΘΗΜΑ 4 ο Η σημασία των φρούτων

Διαβάστε περισσότερα

«Νέα επιχειρηματικότητα στον κλάδο της Φέτας» Σεπτεμβρίου Ελασσόνα

«Νέα επιχειρηματικότητα στον κλάδο της Φέτας» Σεπτεμβρίου Ελασσόνα «Νέα επιχειρηματικότητα στον κλάδο της Φέτας» 14-16 Σεπτεμβρίου Ελασσόνα ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΗΣ ΚΑΙ ΥΓΕΙΑ Το 60% των καταναλωτών παγκοσμίως αναζητούν προϊόντα και υπηρεσίες που έχουν αποδεδειγμένα οφέλη για την υγεία.

Διαβάστε περισσότερα

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΑ ΘΕΜΑΤΑ ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΩΝ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ 2018 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ ΑΡΧΕΣ ΒΙΟΛΟΓΙΚΗΣ ΓΕΩΡΓΙΑΣ

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΑ ΘΕΜΑΤΑ ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΩΝ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ 2018 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ ΑΡΧΕΣ ΒΙΟΛΟΓΙΚΗΣ ΓΕΩΡΓΙΑΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΑ ΘΕΜΑΤΑ ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΩΝ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ 2018 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ ΑΡΧΕΣ ΒΙΟΛΟΓΙΚΗΣ ΓΕΩΡΓΙΑΣ ΘΕΜΑ Α Α1 α) Λάθος β) Σωστό γ) Σωστό δ) Λάθος ε) Σωστό Α2 1- ε 2- δ 3- στ 4- α 5- γ ΘΕΜΑ Β Β1 Η χλωρή λίπανση

Διαβάστε περισσότερα

ΔΕΛΤΙΟ ΤΥΠΟΥ. ΕΤΗΣΙΑ ΓΕΩΡΓΙΚΗ ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ ΠΡΟΣΩΡΙΝΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΓΕΩΡΓΙΚΩΝ ΚΑΙ ΚΤΗΝΟΤΡΟΦΙΚΩΝ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ Ετη 2009, 2010 και 2011

ΔΕΛΤΙΟ ΤΥΠΟΥ. ΕΤΗΣΙΑ ΓΕΩΡΓΙΚΗ ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ ΠΡΟΣΩΡΙΝΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΓΕΩΡΓΙΚΩΝ ΚΑΙ ΚΤΗΝΟΤΡΟΦΙΚΩΝ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ Ετη 2009, 2010 και 2011 ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ Πειραιάς, 02 / 04 / 2014 ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΗ ΑΡΧΗ ΔΕΛΤΙΟ ΤΥΠΟΥ ΕΤΗΣΙΑ ΓΕΩΡΓΙΚΗ ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ ΠΡΟΣΩΡΙΝΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΓΕΩΡΓΙΚΩΝ ΚΑΙ ΚΤΗΝΟΤΡΟΦΙΚΩΝ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ Ετη 2009, 2010

Διαβάστε περισσότερα

Νοστιμιές του καλού καιρού...

Νοστιμιές του καλού καιρού... Νοστιμιές του καλού καιρού... ΝΕΑ ΠΡΟΪΟΝΤΑ 2019 ΜΟΥΣΤΑΡΔΑ classic Η μουστάρδα Classic από τις «οι Γουμένισσες», απογειώνει γευστικά ψητά κρέατα, λουκάνικα και κοτόπουλο, μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε σάλτσες,

Διαβάστε περισσότερα

Διατροφή & εγκυμοσύνη. Νικ. Α. Βιτωράτος, MD Β Μαιευτική-Γυναικολογική Κλινική Πανεπιστημίου Αθηνών Δ/ντής: Καθηγητής Γ.Κ.

Διατροφή & εγκυμοσύνη. Νικ. Α. Βιτωράτος, MD Β Μαιευτική-Γυναικολογική Κλινική Πανεπιστημίου Αθηνών Δ/ντής: Καθηγητής Γ.Κ. Διατροφή & εγκυμοσύνη Νικ. Α. Βιτωράτος, MD Β Μαιευτική-Γυναικολογική Κλινική Πανεπιστημίου Αθηνών Δ/ντής: Καθηγητής Γ.Κ. Κρεατσάς Κύρια χαρακτηριστικά της διατροφής Η διατροφή στη διάρκεια της εγκυμοσύνης

Διαβάστε περισσότερα

ΧΗΜΕΙΑ ΚΑΙ ΔΙΑΤΡΟΦΗ Μαθητές: Σαγιόγλου Σάββας,Ορφανίδου Μαρία, Πλατής Βασίλης, Μπορμπόκη Αγγελική, Νουλίκα Μαρία, Τριανταφυλλίδης Ιωσήφ

ΧΗΜΕΙΑ ΚΑΙ ΔΙΑΤΡΟΦΗ Μαθητές: Σαγιόγλου Σάββας,Ορφανίδου Μαρία, Πλατής Βασίλης, Μπορμπόκη Αγγελική, Νουλίκα Μαρία, Τριανταφυλλίδης Ιωσήφ ΧΗΜΕΙΑ ΚΑΙ ΔΙΑΤΡΟΦΗ Μαθητές: Σαγιόγλου Σάββας,Ορφανίδου Μαρία, Πλατής Βασίλης, Μπορμπόκη Αγγελική, Νουλίκα Μαρία, Τριανταφυλλίδης Ιωσήφ Επιβλέπουσα καθηγήτρια: Κ. Ελένη Κοκκίνου Σχολικό Έτος: 2012-2013

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑ TON ΠΑΤΕΡΑ ΣΟΥ ΚΑΙ ΤΗ ΜΗΤΕΡΑ ΣΟΥ ΕΡΩΤΗΣΗ ΑΠΑΝΤΗΣΗ ΠΑΤΕΡΑΣ ΜΗΤΕΡΑ. Ζήτησε από τους γονείς σου να απαντήσουν σης παρακάτω ερωτήσεις.

ΠΑ TON ΠΑΤΕΡΑ ΣΟΥ ΚΑΙ ΤΗ ΜΗΤΕΡΑ ΣΟΥ ΕΡΩΤΗΣΗ ΑΠΑΝΤΗΣΗ ΠΑΤΕΡΑΣ ΜΗΤΕΡΑ. Ζήτησε από τους γονείς σου να απαντήσουν σης παρακάτω ερωτήσεις. ΠΑ TON ΠΑΤΕΡΑ ΣΟΥ ΚΑΙ ΤΗ ΜΗΤΕΡΑ ΣΟΥ m Ζήτησε από τους γονείς σου να απαντήσουν σης παρακάτω ερωτήσεις ΕΡΩΤΗΣΗ ΑΠΑΝΤΗΣΗ ΠΑΤΕΡΑΣ ΜΗΤΕΡΑ Καπνίζεις; Αν καπνίζεις, πόσα τσιγάρα την ημέρα καπνίζεις; Πόσες φορές

Διαβάστε περισσότερα

Διδακτική Ενότητα 3: Βιολογικά Τρόφιμα

Διδακτική Ενότητα 3: Βιολογικά Τρόφιμα 39 Διδακτική Ενότητα 3: Βιολογικά Τρόφιμα ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ: ΧΩΡΑ: ΤΙΤΛΟΣ: ΗΛΙΚΙΑ ΜΑΘΗΤΩΝ: ΜΑΘΗΜΑ/ΘΕΜΑ: ΔΙΑΡΚΕΙΑ: ΣΤΟΧΟΙ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΔΙΔΑΚΤΙΚΟ ΥΛΙΚΟ ΔΙΔΑΚΤΙΚΑ ΜΕΣΑ CARDET Κύπρος Βιολογικά Τρόφιμα 9-12 χρονών [Γ

Διαβάστε περισσότερα

Διατροφή και Υγεία. Τμήμα Project 3 Α Τετραμήνου 1 ο ΕΠΑ.Λ. Άνω Λιοσίων

Διατροφή και Υγεία. Τμήμα Project 3 Α Τετραμήνου 1 ο ΕΠΑ.Λ. Άνω Λιοσίων Διατροφή και Υγεία Τμήμα Project 3 Α Τετραμήνου 1 ο ΕΠΑ.Λ. Άνω Λιοσίων Μαθητές Α Τάξης ΕΠΑ.Λ. Σχ. έτος 2015-2016 Διατροφή και Υγεία Τμήμα Project 3 Α Τετραμήνου 1 ο ΕΠΑ.Λ. Άνω Λιοσίων Μαθητές Α Τάξης ΕΠΑ.Λ.

Διαβάστε περισσότερα

Γράφει η Ράνια Σαμαρά, Διαιτολόγος - Διατροφολόγος

Γράφει η Ράνια Σαμαρά, Διαιτολόγος - Διατροφολόγος Γράφει η Ράνια Σαμαρά, Διαιτολόγος - Διατροφολόγος Σε προηγούμενα άρθρα μιλήσαμε για τη σχέση σωστής διατροφής και αθλητισμού, διακρίναμε τη σημαντικότητα του ρόλου που διαδραματίζει και επικεντρωθήκαμε

Διαβάστε περισσότερα

«Μειώστε τη χοληστερίνη χωρίς φάρμακα», από το neadiatrofis.gr!

«Μειώστε τη χοληστερίνη χωρίς φάρμακα», από το neadiatrofis.gr! «Μειώστε τη χοληστερίνη χωρίς φάρμακα», από το neadiatrofis.gr! Δεν προκαλεί συμπτώματα, δεν πονάει, δεν προειδοποιεί κι όμως μπορεί να απειλήσει σοβαρά την υγεία μας. Ο λόγος για τη χοληστερίνη που όταν

Διαβάστε περισσότερα

ΜΕΓΑΛΩΝΟΝΤΑΣ ΠΑΙΔΙΑ ΜΕ ΣΩΣΤΕΣ ΔΙΑΤΡΟΦΙΚΕΣ ΣΥΝΗΘΕΙΕΣ

ΜΕΓΑΛΩΝΟΝΤΑΣ ΠΑΙΔΙΑ ΜΕ ΣΩΣΤΕΣ ΔΙΑΤΡΟΦΙΚΕΣ ΣΥΝΗΘΕΙΕΣ ΜΕΓΑΛΩΝΟΝΤΑΣ ΠΑΙΔΙΑ ΜΕ ΣΩΣΤΕΣ ΔΙΑΤΡΟΦΙΚΕΣ ΣΥΝΗΘΕΙΕΣ Η ΣΥΝΕΧΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΕΠΙΒΑΛΛΕΙ ΙΔΙΑΙΤΕΡΕΣ ΘΡΕΠΤΙΚΕΣ ΑΝΑΓΚΕΣ Τα παιδιά ρυθμίζουν τη λήψη τροφής έτσι ώστε να ταιριάζει με τις σωματικές ανάγκες σύμφωνα

Διαβάστε περισσότερα

Βιολογικά τρόφιµα. ηµήτρης Γρηγοράκης, MSc Κλινικός ιαιτολόγος- ιατροφολόγος. Κέντρο ιαιτολογικής Υποστήριξης & Μεταβολικού Ελέγχου

Βιολογικά τρόφιµα. ηµήτρης Γρηγοράκης, MSc Κλινικός ιαιτολόγος- ιατροφολόγος. Κέντρο ιαιτολογικής Υποστήριξης & Μεταβολικού Ελέγχου Βιολογικά τρόφιµα ηµήτρης Γρηγοράκης, MSc Κλινικός ιαιτολόγος- ιατροφολόγος Επιστηµονικός ιευθυντής ΑΠΙΣΧΝΑΝΣΙΣ Κέντρο ιαιτολογικής Υποστήριξης & Μεταβολικού Ελέγχου Τα τελευταία χρόνια η παραγωγή βιολογικών

Διαβάστε περισσότερα

Διακρίνονται σε: λίπη (είναι στερεά σε συνήθεις θερμοκρασίες) έλαια (είναι υγρά)

Διακρίνονται σε: λίπη (είναι στερεά σε συνήθεις θερμοκρασίες) έλαια (είναι υγρά) ΕΛΑΙΟΛΑΔΟ & ΔΙΑΤΡΟΦΗ Λίπη και έλαια: Βασική κατηγορία θρεπτικών υλών που αποτελούν σημαντική πηγή ενέργειας. Είναι ενώσεις που προκύπτουν από την αντίδραση οργανικών οξέων με γλυκερίνη και λέγονται γλυκερίδια

Διαβάστε περισσότερα

ΕΛΤΙΟ ΤΥΠΟΥ ΕΤΗΣΙΑ ΓΕΩΡΓΙΚΗ ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ ΠΡΟΣΩΡΙΝΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΓΕΩΡΓΙΚΩΝ ΚΑΙ ΚΤΗΝΟΤΡΟΦΙΚΩΝ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ, ΕΤΟΥΣ 2013

ΕΛΤΙΟ ΤΥΠΟΥ ΕΤΗΣΙΑ ΓΕΩΡΓΙΚΗ ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ ΠΡΟΣΩΡΙΝΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΓΕΩΡΓΙΚΩΝ ΚΑΙ ΚΤΗΝΟΤΡΟΦΙΚΩΝ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ, ΕΤΟΥΣ 2013 ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΗΜΟΚΡΑΤΙΑ Πειραιάς, 3 / 4 / 2015 ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΗ ΑΡΧΗ ΕΛΤΙΟ ΤΥΠΟΥ ΕΤΗΣΙΑ ΓΕΩΡΓΙΚΗ ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ ΠΡΟΣΩΡΙΝΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΓΕΩΡΓΙΚΩΝ ΚΑΙ ΚΤΗΝΟΤΡΟΦΙΚΩΝ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ, ΕΤΟΥΣ 2013 Από την

Διαβάστε περισσότερα

Τι τρώμε ; Τα τρελά κολοκυθάκια. Βουκάι Αντελίνα Δοβλιατίδου Άννα Λαδοπούλου Σοφία Ξανθοπούλου Άννα Παπαδοπούλου Αναστασία

Τι τρώμε ; Τα τρελά κολοκυθάκια. Βουκάι Αντελίνα Δοβλιατίδου Άννα Λαδοπούλου Σοφία Ξανθοπούλου Άννα Παπαδοπούλου Αναστασία Τι τρώμε ; Ομάδα 1 : Τα τρελά κολοκυθάκια Βουκάι Αντελίνα Δοβλιατίδου Άννα Λαδοπούλου Σοφία Ξανθοπούλου Άννα Παπαδοπούλου Αναστασία Ιστορική αναδρομή εξέλιξης τροφίμων Παράλληλα με την εξέλιξη του ανθρώπινου

Διαβάστε περισσότερα

Βιολογικά Προϊόντα: Η εξέλιξή τους στην Ελλάδα Δρ Πολυμάχη Συμεωνίδου

Βιολογικά Προϊόντα: Η εξέλιξή τους στην Ελλάδα Δρ Πολυμάχη Συμεωνίδου Βιολογικά Προϊόντα: Η εξέλιξή τους στην Ελλάδα Δρ Πολυμάχη Συμεωνίδου Τι είναι η βιολογική γεωργία; Η βιολογική γεωργία είναι μια διαφορετική μορφή καλλιέργειας που αναπτύσσεται τις τελευταίες δεκαετίες

Διαβάστε περισσότερα

«Ελαιόλαδο το χρυσάφι στο πιάτο μας»

«Ελαιόλαδο το χρυσάφι στο πιάτο μας» «Ελαιόλαδο το χρυσάφι στο πιάτο μας» Ελαιόλαδο και μεσογειακή διατροφή: Πυραμίδα Μεσογειακής Διατροφής Γαστρονομική κουλτούρα-δίαιτες-συνταγές Ελαιόλαδο βάση της Μεσογειακής διατροφής Επιβλέπουσες καθηγήτριες:

Διαβάστε περισσότερα

ΤΙΜΟΛΟΓΙΟ ΠΡΟΣΦΟΡΑΣ ΟΜΑΔΑ Α ΤΡΟΦΙΜΑ

ΤΙΜΟΛΟΓΙΟ ΠΡΟΣΦΟΡΑΣ ΟΜΑΔΑ Α ΤΡΟΦΙΜΑ ΤΙΜΟΛΟΓΙΟ ΠΡΟΣΦΟΡΑΣ ΟΜΑΔΑ Α ΤΡΟΦΙΜΑ Α/Α ΖΥΜΑΡΙΚΑ ΜΟΝΑΔΑ 1 Κοφτό Μακαρονάκι Κιλά 600 2 Κριθαράκι Κιλά 250 3 Ρύζι τύπου Κίτρινο Κιλά 1000 Α/Α ΓΑΛΑΚΤΟΚΟΜΙΚΑ ΜΟΝΑΔΑ 4 Γάλα Φρέσκο Τεμάχιο 1,5 480 6 Γάλα πλήρες

Διαβάστε περισσότερα

Υπολιπιδαιμική Δίαιτα

Υπολιπιδαιμική Δίαιτα Υπολιπιδαιμική Δίαιτα ΔΗΜΗΤΡΙΑΚΑ Ψωμί ολικής αλέσεως, ζυμαρικά, φρυγανιές, ρύζι Κρουασάν, τσουρέκι, ζαχαρωμένα δημητριακά ΓΑΛΑΚΤΟΚΟΜΙΚΑ Αποβουτυρωμένο γάλα, άπαχα τυριά, άπαχο γιαούρτι, ασπράδια αυγού,

Διαβάστε περισσότερα

«Πώς θα χάσετε τα κιλά των διακοπών (πρόγραμμα)», από την Βίκυ Χατζηβασιλείου και το omorfamystika.gr!

«Πώς θα χάσετε τα κιλά των διακοπών (πρόγραμμα)», από την Βίκυ Χατζηβασιλείου και το omorfamystika.gr! «Πώς θα χάσετε τα κιλά των διακοπών (πρόγραμμα)», από την Βίκυ Χατζηβασιλείου και το omorfamystika.gr! Οι παγωμένες μπύρες και τα παγωτά έκαναν τη δουλειά τους! Ο δείκτης της ζυγαριάς είναι ανεβασμένος.κατεβάστε

Διαβάστε περισσότερα

Κοινοτική Αγροοικονομία Φρέσκια, τοπική, οργανική, εποχιακή και πλήρης τροφή. Χρήστος Βασιλικιώτης

Κοινοτική Αγροοικονομία Φρέσκια, τοπική, οργανική, εποχιακή και πλήρης τροφή. Χρήστος Βασιλικιώτης Community Supported Agriculture (CSA) Κοινοτική Αγροοικονομία Φρέσκια, τοπική, οργανική, εποχιακή και πλήρης τροφή. Χρήστος Βασιλικιώτης Μετάφραση: Γιώργος Ράικος Ο σημερινός τυπικός τρόπος Αγροτικής Καλλιέργειας

Διαβάστε περισσότερα

ΙΚΤΥΟ ΒΙΟΛΟΓΙΚΩΝ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ

ΙΚΤΥΟ ΒΙΟΛΟΓΙΚΩΝ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ Οµιλία κας Μαρίας Βογιατζή ίκτυο Βιολογικών Προϊόντων Θεσσαλονίκη, Σάββατο 7 Μαρτίου 2009 Η ενίσχυση της Βιολογικής Γεωργίας Η βιολογική γεωργία αποτελεί έναν κλάδο του πρωτογενή τοµέα, ο οποίος συµβάλει

Διαβάστε περισσότερα

Είδη Γιαουρτιού. Ανάλογα με την παρασκευή του διακρίνεται σε: Κανονικό : Παράγεται με όλα του τα συστατικά

Είδη Γιαουρτιού. Ανάλογα με την παρασκευή του διακρίνεται σε: Κανονικό : Παράγεται με όλα του τα συστατικά ΓΕΝΙΚΑ Το γιαούρτι προέρχεται από το αγελαδινό, κατσικίσιο ή πρόβειο γάλα, το οποίο βράζεται και αργότερα, όταν η θερμοκρασία του κατέβει στους 40 50 ο C προστίθεται η μαγιά και αφήνεται να πήξει. Αποτελεί

Διαβάστε περισσότερα

ΕΘΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΔΗΜΟΣΙΑΣ ΥΓΕΙΑΣ

ΕΘΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΔΗΜΟΣΙΑΣ ΥΓΕΙΑΣ ΕΘΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΔΗΜΟΣΙΑΣ ΥΓΕΙΑΣ Διατροφή στην εφηβεία και στις εξετάσεις: ποια τρόφιµα βελτιώνουν τη µνήµη, τη συγκέντρωση και την πνευµατική απόδοση Δρ. Αρετή Τσόγκα Επιστηµονική Συνεργάτιδα Τοµέα Διατροφής

Διαβάστε περισσότερα

ΒΛΑΧΟΥ ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΚΥΡΙΑΚΟΥΛΙΑ ΜΑΡΙΑ ΠΟΥΛΟΣ ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΛΑΜΠΡΟΥ ΑΛΕΞΑΝΔΡΑ

ΒΛΑΧΟΥ ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΚΥΡΙΑΚΟΥΛΙΑ ΜΑΡΙΑ ΠΟΥΛΟΣ ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΛΑΜΠΡΟΥ ΑΛΕΞΑΝΔΡΑ ΒΛΑΧΟΥ ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΚΥΡΙΑΚΟΥΛΙΑ ΜΑΡΙΑ ΠΟΥΛΟΣ ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΛΑΜΠΡΟΥ ΑΛΕΞΑΝΔΡΑ Τρόφιμο ονομάζουμε οποιαδήποτε ουσία ή προϊόν, είτε αυτό έχει υποστεί πλήρη ή μερική επεξεργασία είτε όχι, το οποίο μπορεί να καταναλωθεί

Διαβάστε περισσότερα

Απαντήσεις βιβλίου Οικιακής Οικονομίας ΣΤ

Απαντήσεις βιβλίου Οικιακής Οικονομίας ΣΤ 1 Απαντήσεις βιβλίου Οικιακής Οικονομίας ΣΤ ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΣΕΛ. Τι γνωρίζω σ.12 για τις τροφές ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ 1. Απαντήσεις κρυπτόλεξου: οριζόντια: δημητριακά, αυγά, φρούτα, ψάρια, όσπρια ζωικές κάθετα: γάλα, καρποί,

Διαβάστε περισσότερα

Πρόγευμα: Μια απαραίτητη και υγιεινή συνήθεια

Πρόγευμα: Μια απαραίτητη και υγιεινή συνήθεια Πρόγευμα: Μια απαραίτητη και υγιεινή συνήθεια www.cydadiet.org www.iph.com.cy Προσφορά Συνδέσμου Διαιτολόγων και Διατροφολόγων Κύπρου σε συνεργασία με την εταιρεία Iacovos Photiades Foodstuff Suppliers

Διαβάστε περισσότερα

Η διατροφή των εφήβων

Η διατροφή των εφήβων ΕΣΠΕΡΙΝΟ ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΔΡΑΜΑΣ Σχολικό έτος 2014-15 Ερευνητική εργασία Η διατροφή των εφήβων Α τάξη Α Τρίμηνο Συμμετέχοντες Μαθητές: ΔΗΜΟΠΟΥΛΟΣ ΙΩΑΝΝΗΣ, ΚΑΜΙΝΙΔΟΥ ΜΑΡΙΑ, ΠΕΤΚΟΒ ΜΑΡΙΑΝ, ΠΡΑΣΑΤΖΗ ΕΛΕΝΗ, ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΙΔΗΣ

Διαβάστε περισσότερα

Πρόγραμμα Αγωγής Υγείας «Η διατροφή των εφήβων»

Πρόγραμμα Αγωγής Υγείας «Η διατροφή των εφήβων» Πρόγραμμα Αγωγής Υγείας «Η διατροφή των εφήβων» Υπεύθυνη καθηγήτρια: Παχιαδάκη Άννα Ομάδα μαθητών Β Τάξης Λυκείου: Αλεβυζάκη Ευανθία, Καλαγασίδη Βάλια, Καλοειδάς Αντώνης, Λεμονάκης Μάριος, Πετράκης Αντώνης,

Διαβάστε περισσότερα

Από: Ελληνικό Ινστιτούτο Διατροφής ΑΛΛΑΞΤΕ ΤΗ ΖΩΗ ΣΑΣ ΠΡΟΣΤΑΤΕΨΤΕ ΤΗΝ ΚΑΡΔΙΑ ΣΑΣ

Από: Ελληνικό Ινστιτούτο Διατροφής ΑΛΛΑΞΤΕ ΤΗ ΖΩΗ ΣΑΣ ΠΡΟΣΤΑΤΕΨΤΕ ΤΗΝ ΚΑΡΔΙΑ ΣΑΣ Από: Ελληνικό Ινστιτούτο Διατροφής ΑΛΛΑΞΤΕ ΤΗ ΖΩΗ ΣΑΣ ΠΡΟΣΤΑΤΕΨΤΕ ΤΗΝ ΚΑΡΔΙΑ ΣΑΣ Τις τελευταίες δεκαετίες έχουν πραγματοποιηθεί στη χώρα μας μια σειρά από σημαντικές κοινωνικές μεταβολές, οι οποίες έχουν

Διαβάστε περισσότερα

ΣΠΟΡΟΙ ωφέλιμοι για την ΥΓΕΙΑ ΜΑΣ

ΣΠΟΡΟΙ ωφέλιμοι για την ΥΓΕΙΑ ΜΑΣ ΣΠΟΡΟΙ ωφέλιμοι για την ΥΓΕΙΑ ΜΑΣ ΣΟΥΣΑΜΙ Το σουσάμι αποτελεί φυτικής προέλευσης τρόφιμο, που περιέχει υψηλής βιολογικής αξίας φυτικές πρωτεΐνες. Είναι πλούσιο σε αμινοξέα όπως η μεθειονίνη, η τρυπτοφάνη,

Διαβάστε περισσότερα

Ποια οφέλη αποκομίζουν όσοι περιορίζουν το κόκκινο κρέας;

Ποια οφέλη αποκομίζουν όσοι περιορίζουν το κόκκινο κρέας; Η οικονομική κρίση αλλάζει τις διατροφικές μας συνήθειες. Η μία έρευνα μετά την άλλη αποκαλύπτουν ότι όλο και περισσότεροι Ελληνες απομακρύνονται από το κρέας και τα ψάρια, καταναλώνοντας κυρίως όσπρια

Διαβάστε περισσότερα

Ενότητα 4: Βιολογική Κτηνοτροφία

Ενότητα 4: Βιολογική Κτηνοτροφία Ενότητα 4: Βιολογική Κτηνοτροφία Διάλεξη 4.3: Βασικές Αρχές Βιολογικής Πτηνοτροφίας Εργαστήριο Πληροφορικής Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών http://infolab.aua.gr Δομή παρουσίασης Εισαγωγή Προέλευση πτηνών

Διαβάστε περισσότερα

Διατροφή στην καλαθοσφαίριση

Διατροφή στην καλαθοσφαίριση Διατροφή στην καλαθοσφαίριση Υγεία & βελτίωση της αθλητικής απόδοσης Α.Ο. ΠΡΩΤΕΑΣ Αγγελοπούλου Μαντώ Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο Τμήμα Επιστήμης Διαιτολογίας & Διατροφής Διατροφή η σημαντικότερη διαδικασία

Διαβάστε περισσότερα