Προαγωγή. και Αγωγή Ψυχικής Υγείας

Transcript

1 Προαγωγή και Αγωγή Ψυχικής Υγείας ΠEPIEXOMENA 4 ΕΚΦΟΒΙΣΜΟΣ & ΒΙΑ ΣΤΑ ΣΧΟΛΕΙΑ: Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ΠΡΟΑΓΩΓΗΣ ΚΑΙ ΑΓΩΓΗΣ ΥΓΕΙΑΣ Ε. ΠΑΠΑΧΡΗΣΤΟΥ 5 ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗΣ ΕΡΓΑΖΟΜΕΝΩΝ ΣΕ ΨΥΧΟΤΡΑΥΜΑΤΙΚΟ ΣΥΜΒΑΝ Γ. ΖΩΡΖΟΣ 6 ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΚΑΙ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ Ν. ΜΑΝΤΖΙΑΡΑ 7 ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΟΥ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΟΥ ΥΛΙΚΟΥ «ΟΥΤΕ ΚΑΛΥΤΕΡΟΣ, ΟΥΤΕ ΧΕΙΡΟΤΕΡΟΣ, ΑΠΛΑ ΙΑΦΟΡΕΤΙΚΟΣ!» Σ. ΤΡΙΛΙΒΑ, Τ. ΑΝΑΓΝΩΣΤΟΠΟΥΛΟΥ & Σ. ΧΑΤΖΗΝΙΚΟΛΑΟΥ 8 ΕΚΠΑΙ ΕΥΣΗ ΣΤΗ ΙΕΚ ΙΚΗΤΙΚΗ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ Γ. ΤΣΙΤΣΑΣ 9 ΨΥΧΙΚΗ ΥΓΕΙΑ ΚΑΙ ΕΡΓΑΣΙΑ Κ. ΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΥ 10 Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΗΣ «ΣΥΝΕΧΕΙΑΣ ΣΤΗ ΦΡΟΝΤΙ Α» ΓΙΑ ΑΣΘΕΝΕΙΣ ΜΕ ΙΑΒΗΤΗ ΤΥΠΟΥ ΙΙ Μ. ΟΥΚΑ 11 Η ΙΟΙΚΗΣΗ ΕΝΟΣ ΗΜΟΣΙΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΥΓΕΙΑΣ. -ΤΟ ΜΟΝΤΕΛΟ ΤΗΣ ΟΙΟΝΕΙ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΤΙΚΗΣ ΑΓΟΡΑΣ- Χ. ΨΑΡΟΠΟΥΛΟΣ 12 Η ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΜΠΕΙΡΙΑ ΤΗΣ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗΣ ΣΥΝΤΑΓΟΓΡΑΦΗΣΗΣ Μ.Τ. ΧΑΤΖΕΛΛΗ 13 Η ΥΠΟΤΙΜΗΜΕΝΗ ΑΞΙΑ ΤΟΥ ΥΠΝΟΥ. ΑΝΑ ΥΟΜΕΝΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΓΕΙΑ ΤΟΥ ΣΥΓΧΡΟΝΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ Ε. ΦΕΡΕΚΥ ΟΥ ΝΕΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ 16 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 17 ΝΕΕΣ ΕΚ ΟΣΕΙΣ 18 ΠΡΟΣΕΧΗ ΣΥΝΕ ΡΙΑ Η καλή ψυχική υγεία των ανθρώπων είναι απαραίτητη προϋπόθεση για την ανάπτυξη του δυναµικού τους και την εκπλήρωση του κοινωνικού τους ρόλου, καθώς και για την απρόσκοπτη ανάπτυξη των κοινωνιών στις οποίες ανήκουν. Ωστόσο, οι ψυχικές ασθένειες παρουσιάζουν συνεχώς αυξητικές τάσεις στην Ε.Ε. και πλέον 1 στους 4 πολίτες έχει βιώσει τουλάχιστον µία φορά στη ζωή του κάποιο πρόβληµα ψυχικής υγείας. Η κατάθλιψη είναι ένα κυρίαρχο πρόβληµα υγείας σε πολλά κράτη µέλη, ενώ η αυτοκτονία είναι µία από τις ση- µαντικότερες αιτίες θανάτου, αφού περίπου ευρωπαίοι πολίτες ετησίως γίνονται αυτόχειρες. Ο στιγµατισµός παραµένει ακόµη, ως ένα βαθµό, ισχυρός, καθώς επικρατεί συχνά η αντίληψη ότι τα άτοµα που πάσχουν από ψυχική νόσο είναι επιθετικά και βίαια. Το ενδιαφέρον και οι προσπάθειες, σε ευρωπαϊκό αλλά και παγκόσµιο επίπεδο, στρέφονται πλέον στην προαγωγή της ψυχικής υγείας, µε στόχο όχι µόνο τη µείωση των παραγόντων κινδύνου για την πρόληψη των ψυχικών νόσων αλλά και την ενίσχυση των προστατευτικών προς την ψυχική υγεία παραγόντων. Τέτοιες δράσεις µπορούν να υλοποιηθούν σε ατοµικό επίπεδο και στο γενικό πληθυσµό ή σε υποοµάδες αυτού, όπως είναι τα παιδιά και οι έφηβοι, το εργατικό δυναµικό και οι ευπαθείς κοινωνικές οµάδες. Παράλληλα, µπορούν να συνίστανται σε προγράµµατα τοπικής κοινοτικής ανάπτυξης, κοινωνικής επανένταξης ατόµων που αντιµετωπίζουν προβλήµατα ψυχικής υγείας και σε εκστρατείες για τη βελτίωση των γνώσεων και την αύξηση της ευαισθητοποίησης των πολιτών για την ψυχική υγεία. Σηµαντικοί παράγοντες για τη συστηµατική υλοποίηση και επιτυχία τέτοιων προσπαθειών είναι η ύπαρξη µίας εθνικής στρατηγικής και των διατοµεακών συνεργασιών. Κατερίνα Γιαννοπούλου Ψυχολόγος, MSc. Προαγωγής και Αγωγής Υγείας NEA YΓEIA Τριµηνιαίο Ενηµερωτικό Περιοδικό Αλεξανδρουπόλεως 25, Αθήνα τηλ.: , fax: , chsr@med.uoa.gr, website: Γραµµατεία Σύνταξης: Χριστίνα ηµητρακάκη, Ηρώ Σχορετσανίτη, Χριστίνα Βλαχοπούλου, ήµητρα Πετανίδου Καλλιτεχνική Επιµέλεια: Κώστας Βοσταντζόγλου Εκδότης: Χριστίνα ηµητρακάκη, Ιδιοκτήτης: Χριστίνα ηµητρακάκη, Παραγωγή - Εκτύπωση: Άρτιον Γραφικές Τέχνες ΑΒΕΕΕ Εξώφυλλο: Paul Klee

2 Εκφοβισµός και Βία στα Σχολεία: Η Συµβολή των Προγραµµάτων Προαγωγής και Αγωγής Υγείας Ευστάθιος Παπαχρήστου Ψυχολόγος, Πτυχιούχος Φ.Π.Ψ & Τµήµατος του Προγράµµατος Ψυχολογίας, Φιλοσοφικής Σχολής, Πανεπιστηµίου Αθηνών Η βία που αναπτύσσεται µεταξύ των µαθητών στο πλαίσιο του σχολείου δεν αποτελεί πρόσφατο κοινωνικό φαινόµενο. Στις χώρες της υτικής Ευρώπης και των ΗΠΑ, τα κρούσµατα ενδοσχολικής βίας αυξάνουν συνεχώς, ενώ τις τελευταίες δεκαετίες ανάλογα περιστατικά παρατηρούνται και στην Ελλάδα, σύµφωνα µε αποτελέσµατα σχετικών ερευνών που διεξάγονται κατά καιρούς στα σχολεία της χώρας. Η σχολική βία ανάµεσα στους µαθητές περιλαµβάνει ποικίλες µορφές - σωµατική, λεκτική, ψυχολογική και κοινωνική - και εκδηλώνεται µε διάφορες πράξεις όπως ξυλοδαρµοί, φραστικές επιθέσεις, απειλές, εκβιασµοί, σεξουαλική παρενόχληση, αποκλεισµός και αποµόνωση από τις κοινωνικές συναναστροφές, κ.α. Συγκεκριµένα, σε διεθνές επίπεδο, περίπου το 15% των µαθητών έχουν βιώσει συµπεριφορές εκφοβισµού. Οι συµπεριφορές αυτές παρατηρούνται συχνότερα στις ηλικίες 8 έως 15 ετών. Στην Ελλάδα, τα δεδοµένα ερευνών αποκαλύπτουν ότι το 10% - 15% των µαθητών όλων των βαθµίδων υπόκεινται σε κάποια µορφή βίας στο σχολείο, ενώ ταυτόχρονα κοντά στο 10% ανέρχεται το ποσοστό των µαθητών που παραδέχονται ότι έχουν προβεί σε ανάλογες ενέργειες. Τα περιστατικά ενδοσχολικής βίας και εκφοβισµού εµφανίζονται πιο συχνά στο δη- µοτικό και στο γυµνάσιο ενώ στο λύκειο µειώνονται σταδιακά. Όσον αφορά στο φύλο, τα αγόρια εµπλέκονται σε περιστατικά βίας σε σχέση µε τα κορίτσια σε αναλογία 3 προς 1. Επιπλέον, παρατηρείται συσχέτιση του κάθε φύλου µε συγκεκριµένη µορφή βίας, καθώς τα αγόρια τείνουν να εµπλέκονται περισσότερο σε περιστατικά σωµατικής βίας σε αντίθεση µε τα κορίτσια που φαίνεται να λαµβάνουν µέρος σε λεκτικά περιστατικά βίας. Οι ψυχοκοινωνικές επιπτώσεις του εκφοβισµού και της βίας στα παιδιά που την υφίστανται είναι πολλές και σοβαρές, καθώς είναι σε θέση να επηρεάσουν και την ενήλικη ζωή τους. Τα παιδιά αυτά έχουν αυξηµένες πιθανότητες να εµφανίσουν κατάθλιψη, άγχος, αισθήµατα ανασφάλειας, σχολική άρνηση, µαθησιακές δυσκολίες, κοινωνική απόσυρση, φοβίες, συναισθηµατικά ξεσπάσµατα καθώς και πληθώρα ψυχοσωµατικών προβληµάτων, όπως πονοκεφάλους, ενούρηση, πόνους στην κοιλιά και διαταραχές ύπνου. Στον αντίποδα των θυµάτων, οι µαθητές που ασκούν βία αποδεδειγµένα είναι δυνατόν να εξελιχθούν ακόµη και σε ποσοστό 50% σε ενήλικες µε παραβατική συµπεριφορά. Η έκταση του φαινοµένου της βίας στα σχολεία, οι σοβαρές επιπτώσεις της στην ψυχική και ευρύτερη υγεία των παιδιών και η υποβάθµιση του εκπαιδευτικού µας συστήµατος, καθιστούν επιτακτική την ανάγκη άµεσης λήψης µέτρων πρόληψης και αντιµετώπισης του φαινοµένου. ιεθνείς Οργανισµοί, όπως η Παγκόσµια Οργάνωση Υγείας, το Συµβούλιο της Ευρώπης και η Ευρωπαϊκή Κοινότητα συνηγορούν στ ότι η ανάπτυξη προγραµ- µάτων προαγωγής και αγωγής της υγείας στα σχολεία, συµβάλλει στον περιορισµό των φαινοµένων που απειλούν τη σωµατική και ψυχική υγεία των µαθητών και συντελούν στον κοινωνικό τους αποκλεισµό. Η ανάλυση των δεδοµένων από 207 προγράµµατα που είχαν ως στόχο την καταπολέµηση των παραγόντων εκείνων που ελλοχεύουν κινδύνους στα σχολεία, απέδειξε ότι τα προγράµµατα εκείνα που µεταδίδουν δεξιότητες ζωής, επικοινωνιακές ικανότητες και προσαρµοστικότητα απέναντι στις ιδιαίτερες συνθήκες κάθε περιβάλλοντος είχαν συγκριτικά µε τα υπόλοιπα προγράµµατα την µεγαλύτερη αποτελεσµατικότητα (Tobler,1992). Η εφαρµογή των προγραµµάτων προαγωγής και αγωγής υγείας στα σχολεία, ελαχιστοποίησε τις πιθανότητες εµφάνισης της σχολικής βίας και του εκφοβισµού, ενώ συγχρόνως λειτούργησε αποτρεπτικά και στη χρήση εξαρτησιογόνων ουσιών στο µαθητικό πληθυσµό (World Health Organization, 1997). Ταυτόχρονα µε την αποτροπή πράξεων εκφοβισµού, απειλών και επιθέσεων, οι µαθητές ήταν σε θέση, µέσω των προγραµµάτων αυτών, να διαχειρίζονται καλύτερα τα συναισθήµατα τους, να αυξήσουν την αυτοεκτίµησή τους και µε την αλλαγή στάσεων και συµπεριφοράς να υιοθετήσουν θετικές στάσεις και τρόπους ζωής (World Health Organization,1997). Η αποτελεσµατική εφαρµογή των προγραµµάτων αυτών σε άλλες χώρες, δηµιουργεί και στην χώρα µας την ανάγκη για άµεση εφαρµογή τους και στο εκπαιδευτικό µας σύστηµα, καθώς συµβάλλουν αποφασιστικά, µέσα από την ενεργητική και βιωµατική µάθηση, στην µετάδοση και αφοµοίωση λειτουργικών συµπεριφορών, γνωστικών σχηµάτων και τρόπων σκέψης εκ µέρους των µαθητών. Η επιτυχία των προγραµµάτων προαγωγής και αγωγής υγείας στα σχολεία είναι άµεσα συνυφασµένη µε την εξάλειψη των εµποδίων εκείνων που αποτελούν τροχοπέδη για ένα σύγχρονο και βιώσιµο σχολείο. Τέτοια εµπόδια είναι: α) η ελλιπής επιµόρφωση των εκπαιδευτικών σε θέ- µατα υγείας και ψυχικής υγείας, β) τα µη εξειδικευµένα προγράµµατα διδασκαλίας, γ) οι δυσκολίες συνεργασίας µεταξύ µαθητών, εκπαιδευτικών και γονέων και δ) η αντιµετώπιση της σχολικής βίας, ως πρόβληµα της σχολικής κοινότητας και της ατοµικής συµπεριφοράς των εµπλεκοµένων και όχι ως αντανάκλαση των προβληµάτων της ευρύτερης κοινωνίας. Η ανάπτυξη εποµένως προγραµµάτων προαγωγής και αγωγής υγείας, θα συνδράµει σηµαντικά στη διαχείριση των σύγχρονων κοινωνικών προβληµάτων που αντιµετωπίζει το σχολείο, όπως η βία και ο εκφοβισµός, αλλά και η κοινωνία γενικότερα, αναπόσπαστο κοµµάτι της οποίας αποτελεί και το σχολείο. 4

3 Τραυµατική εµπειρία ονοµάζουµε µια εξαιρετικά ψυχοπιεστική εµπειρία, που µπορεί να περιλαµβάνει σοβαρή απειλή: α) για τη σωµατική ακεραιότητα του ατόµου ή αγαπηµένου του προσώπου, β) για την ασφάλειά του (π.χ.φυσική καταστροφή, ατύχηµα, εγκληµατική επίθεση, µαρτυρία βίαιων θανάτων άλλων), γ) ασυνήθιστα αιφνίδια και απειλητική µεταβολή στην κοινωνική θέση ή στις κοινωνικές σχέσεις του ατόµου (πολλαπλό πένθος ή πυρκαγιά).οι εµπειρίες αυτές µπορούν να προκαλέσουν σχεδόν σε οποιονδήποτε παροδική διάχυτη δυσφορία, ενώ αντιδράσεις µεγαλύτερης έντασης, παρατεταµένης διάρκειας ή καθυστερηµένης έναρξης εκδηλώνονται σε άτοµα µε προδιάθεση. Οι υπηρεσίες ψυχοκοινωνικής υποστήριξης εργαζο- µένων, παρέχονται σε εργασιακούς χώρους µε σχεδιασµένα µοντέλα παρέµβασης, απευθύνονται στους εργαζοµένους και στις οικογένειές τους καθώς και στη διοίκηση των εταιρειών για την αντιµετώπιση εργασιακών ή/και προσωπικών προβληµάτων. Οι υπηρεσίες αυτές σχεδιάζονται µε βάση τις ανάγκες κάθε συγκεκριµένου οργανισµού. Οι σύµβουλοι υποστήριξης συνεργάζονται µε τη διεύθυνση προσωπικού, τους προϊστάµενους τµηµάτων, το γιατρό εργασίας, τη νοσηλευτική και την κοινωνική υπηρεσία του οργανισµού, αξιολογούν τις ανάγκες των εργαζοµένων εντός και εκτός εργασιακού χώρου και εφαρµόζουν το κατάλληλο µοντέλο υπηρεσιών, µε σκοπό την ελαχιστοποίηση των παραγόντων που επιδρούν αρνητικά στην ψυχική υγεία των εργαζοµένων (εργασιακό στρες, εργατικά ατυχήµατα, σοβαρές ασθένειες, ληστείες, οργανωτικές αλλαγές στην εταιρεία κ.ά.). Είναι διαθέσιµες όλο το 24ωρο. Χρηµατοδοτούνται από τον εργοδότη ή/και τα σωµατεία των εργαζοµένων. Συµβάλλουν ουσιαστικά στην προαγωγή της υγιεινής, της ασφάλειας και της ποιότητας του εργασιακού χώρου, δείχνοντας έµπρακτα την ευαισθησία της διοίκησης προς τον ανθρώπινο παράγοντα. Παρέχονται κατά προτίµηση από εξειδικευµένο εξωτερικό φορέα, ώστε να µεγιστοποιείται η διασφάλιση του ιατρικού απορρήτου και να ελαχιστοποιείται το λειτουργικό κόστος. Στο παράδειγµα ενός εργατικού ατυχήµατος µπορούµε να διαπιστώσουµε την έννοια της σχεδιασµένης παρέµβασης υποστήριξης των εργαζοµένων για την επαγγελµατική επανένταξη µετά από ένα ψυχοτραυµατικό συµβάν. Η τραυµατική εµπειρία, πέρα από τους παθόντες, βιώνεται από: τις οικογένειές τους, τους συναδέλφους τους που κινδύνεψαν και εκείνους που ήταν αυτόπτες µάρτυρες, τους εργαζόµενους σε άλλα τµήµατα της επιχείρησης που διατηρούσαν φιλικές σχέσεις µε τους παθόντες, τους συναδέλφους τους που έλαβαν µέρος στη διάσωση και την αποκατάσταση της οµαλής επαναλειτουργίας του τµήµατος της επιχείρησης, τους πελάτες της επιχείρησης που πιθανώς παρευρίσκονταν. Αρχικά, ένας σύµβουλος συγκεντρώνει όσο το δυνατόν περισσότερες πληροφορίες για τις συνθήκες του συµβάντος (τόπος και χρόνος, λεπτοµερή στοιχεία των παθόντων και των µελών των οικογενειών τους, συνολικός αριθµός τραυµατιών και παρευρισκοµένων στο συµβάν, αριθµός ατόµων που ενεπλάκησαν στις πρώτες βοήθειες). Προγραµµατίζονται συναντήσεις συµβούλων µε κάθε οµάδα εµπλεκοµένων στο συµβάν (µε τους άµεσα εµπλεκόµενους, µε τους αυτόπτες µάρτυρες, µε τους προϊσταµένους και διευθυντές, µε τα µέλη των οικογενειών των παθόντων και τέλος πιθανά µε τους πελάτες), σε διάστηµα ωρών από το συµβάν και ενώ ήδη έχει αντιµετωπισθεί πρακτικά η κρίση (διάσωση, πρώτες βοήθειες, καταθέσεις στην αστυνοµία κ.λ.π.). Σκοπός των συναντήσεων αυτών είναι η άµεση ενεργοποίηση των ψυχικών µηχανισµών επεξεργασίας της τραυµατικής εµπειρίας. ίνονται πρακτικές συµβουλές για τη διαχείριση του άγχους, ώστε να αποφευχθούν συνεπακόλουθα µικρότερα ατυχήµατα εντός και εκτός του χώρου εργασίας, η κατάχρηση αλκοολούχων και ηρεµιστικών και η εγκατάλειψη της εργασίας. Η συνεργασία µε τη διοίκηση είναι απαραίτητη, ώστε: να γίνουν κατανοητές οι αναµενόµενες αντιδράσεις των εργαζοµένων, να ενθαρρυνθεί η διοίκηση στην έγκαιρη παροχή επαρκών εξηγήσεων στους εργαζόµενους για τις συνθήκες του συµβάντος, ώστε να αποφευχθεί η στρεσογόνος επίδραση της φηµολογίας, να δοθεί επαρκής χρόνος για την οµαλή επιστροφή στους κανονικούς ρυθµούς παραγωγικότητας. Ο σύµβουλος που εργάζεται µε τις οικογένειες, παρίσταται στην επικοινωνία της διοίκησης µε αυτές ή αναλαµβάνει ο ίδιος την επικοινωνία. Επισκέπτεται στο νοσοκοµείο τους τραυµατίες, ενηµερώνεται ά - µεσα από τους θεράποντες, καταγράφει τις νέες ανάγκες που προκύπτουν στις οικογένειες. Σε 2 η εβδοµαδιαία συνάντηση µε τις οµάδες, παρέχεται η ευκαιρία αξιολόγησης της εξέλιξης των αντιδράσεων στο διάστηµα που µεσολάβησε από το συµβάν, της ανίχνευσης προσωπικών αναγκών των πλέον ευάλωτων εµπλεκοµένων και της ανίχνευσης πιθανά εξελισσόµενης φηµολογίας. Στις επόµενες συναντήσεις (3 και 4 εβδοµάδες µετά το συµβάν), εάν διαπιστωθούν κλινικά ευρήµατα µετατραυµατικών ψυχικών διαταραχών σε κάποιους εµπλεκόµενους, προτείνεται η ατοµική υποστήριξη, όπως αυτή ενδείκνυται. Παθόντες και οικογένειες, έχουν σταθερό follow-up, τουλάχιστον για 12 µήνες, ώστε να επιταχυνθεί η ανάρρωση και η επιστροφή σε πλήρεις καθηµερινούς ρυθµούς λειτουργικότητας. Σε πολύ σοβαρά συµβάντα είναι απαραίτητο το µηνιαίο follow-up για όλες τις οµάδες, µε στόχο τη διερεύνηση ύπαρξης καθυστερηµένης έναρξης κλινικών συµπτωµάτων. Στους 12 µήνες ολοκληρώνεται η παρέµβαση για την πλειονότητα, ενώ συνεχίζεται η ατοµική θεραπευτική υποστήριξη στους ελάχιστους που το έχουν ανάγκη. Η σχεδιασµένη παρέµβαση επιτυγχάνει: τη συντόµευση επανόδου στους συνηθισµένους ρυθµούς, την έγκαιρη αντιµετώπιση ψυχικών διαταραχών που ακολουθούν την τραυµατική εµπειρία (π.χ. διαταραχή µετατραυµατικού στρες, κατάθλιψη, κατάχρηση αλκοολούχων ή ηρεµιστικών), την πρόληψη των κοινωνικών επιπτώσεων, των οικονοµικών επιπτώσεων σε οικογένειες, ασφαλιστικά ταµεία και επιχειρήσεις. Υπηρεσίες Υποστήριξης Εργαζοµένων σε Ψυχοτραυµατικό Συµβάν Γιώργος Α. Ζώρζος Ψυχίατρος Παιδιών- Εφήβων, Σύµβουλος Υποστήριξης Εργαζοµένων, ΑΝΑ ΥΣΗ - Ιατρική ΕΠΕ 5

4 6 Κοινωνική και Συναισθηµατική Αγωγή στο Σχολείο Νικολέττα Μαντζιάρα Εκπαιδευτικός Πρωτοβάθµιας, M.Sc. Τη σχολική χρονιά δουλέψαµε στο Πειρα- µατικό ηµοτικό Σχολείο Μαρασλείου µε τους µαθητές και τις µαθήτριες της 4 ης τάξης το πρόγραµµα «Κοινωνική και Συναισθηµατική Αγωγή στο Σχολείο» (Χατζηχρήστου, 2005). Το πρόγραµµα αυτό είχε ως στόχους την ανάπτυξη δεξιοτήτων επικοινωνίας των παιδιών, την εκπαίδευση στην αναγνώριση, στην έκφραση και στη διαχείριση των συναισθηµάτων καθώς και την απόκτηση αυτοαντίληψης και αυτοεκτίµησης και την εκπαίδευση στην αντιµετώπιση αγχογόνων καταστάσεων, στην επίλυση συγκρούσεων και στην εξοικείωση της διαφορετικότητας των πολιτισµών. Στην 1 η θεµατική ενότητα, τα παιδιά εξέφρασαν, χωρίς λόγια, συναισθήµατα και συνεννοήθηκαν, χωρίς να γνωρίζει η µία οµάδα τη γλώσσα της άλλης. Ακόµη, έγραψαν µία ιστορία που «έβγαινε» από εικόνες, έβαλαν «συννεφάκια» στα άτοµα εικόνων κι έγραψαν εκφράσεις/χειρονοµίες που βοήθησαν να καταλάβουν τι λέει ο καθένας. Ακόµη, έγραψαν σε εικόνες πώς επικοινωνούν άνθρωποι, διάβασαν ιστορίες κι υπογράµµισαν το πως οι ήρωες εκφράζουν σκέψεις/ συναισθήµατα. Ακόµη, έγραψαν κάρτες γενεθλίων και συζήτησαν σε τι µοιάζουν/διαφέρουν, έκριναν ποιες διαφηµίσεις είναι κατάλληλες για διαφορετικούς ανθρώπους, διαφήµισαν ένα θεατρικό έργο σε διαφορετικές κατηγορίες ατόµων και συζήτησαν σε τι µοιάζουν/διαφέρουν οι παραπάνω διαφηµίσεις. Στην 2 η θεµατική ενότητα, έγραψαν το αλφάβητο των συναισθηµάτων και τα ξεχώρισαν σε ευχάριστα/ δυσάρεστα, βρήκαν κρυµµένα συναισθήµατα, χρωµάτισαν λέξεις που αναφέρονται σε ένα ευχάριστο/δυσάρεστο συναίσθηµα, περιέγραψαν ένα συναίσθηµα χωρίς λόγια στους άλλους, αποτελείωσαν φράσεις όπως π.χ. «Μετάνιωσα πολύ όταν» και έγραψαν συναισθήµατα για καταστάσεις όπως «Πώς θα αισθανόσουν αν π.χ. έγραφες άριστα σε ένα διαγώνισµα στα µαθηµατικά». Ακόµη, επέλεξαν µία από τις παραπάνω καταστάσεις και περιέγραψαν χωρίς λόγια τα συναισθήµατά τους, χρωµάτισαν το θερµόµετρο σε ιστορίες, ανάλογα µε το πόσο έντονα βίωναν το συναίσθηµα του ήρωα, διάβασαν κι άλλες ιστορίες και βρήκαν ποιο συναίσθηµα εκφράζει ο ήρωας της καθεµιάς κι απάντησαν σε ερωτήσεις που σχετίζονταν µε συναισθήµατα. Στην 3 η θεµατική ενότητα, συµπλήρωσαν φράσεις όπως «Αν ήµουν, τραγούδι, θα ήµουν» και σκέφτηκαν για το διπλανό τους ποια φιγούρα θα ήταν, αν ήταν π.χ. ήρωας κόµιξ. Ακόµη, ρώτησαν τον διπλανό τους αν συµφωνεί/διαφωνεί µε όσα γράφτηκαν και γιατί, διατύπωσαν την άποψή τους για το ποια εικόνα τους αρέσει περισσότερο και γιατί, συγκέντρωσαν τα αδύνατα/δυνατά σηµεία του χαρακτήρα τους, εξέφρασαν την άποψή τους για το ποια σηµεία ήταν περισσότερα και δυσκολότερο να εντοπίσουν, ξεχώρισαν πρόσωπα που είπαν κάτι θετικό για αυτούς κι έγραψαν γιατί πρέπει να εντοπίζουµε τις δυνατότητές µας. Τέλος, έγραψαν στοιχεία που οι άλλοι τους αναγνωρίζουν, που έχουν και που θα ήθελαν να έχουν, διάβασαν επίθετα κι απάντησαν στο ποιο αρ- νητικό/θετικό τους «έτυχε», αν συµφωνούν/διαφωνούν µε αυτό και γιατί, ποια πρόσωπα τους χαρακτηρίζουν έτσι και αν τους ταιριάζει. Τέλος ανέφεραν κάποιο σχετικό περιστατικό. Στην 4 η θεµατική ενότητα, τοποθέτησαν αγχογόνες καταστάσεις στη σκάλα του στρες, διάβασαν για δύο αδέρφια που εξαφανίστηκε ο σκύλος τους, την Άννα που δεν µπορεί να πει το ποίηµά της και το Φίλιππο που µελετάει για το διαγώνισµα των µαθηµατικών την προηγούµενη µέρα κι έγραψαν ποιο πρόβληµα αντι- µετωπίζει ο καθένας, πώς θα πρέπει να το αντιµετωπίσουν και γιατί, ποια λύση είναι η αποτελεσµατικότερη, πώς θα µπορούσαν να βοηθήσουν, πώς θα µπορούσαν να αισθανθούν καλύτερα κ.λ.π. Ακόµη, έγραψαν τι τους άγχωσε τελευταία περισσότερο, πώς αισθάνονται όταν το σκέφτονται, τι µπορούν/δεν µπορούν να κάνουν, πώς θα το αντιµετωπίσουν αποτελεσµατικότερα, τι περιµένουν από τη λύση που σκέφτηκαν και πώς πιστεύουν ότι θα επηρεάσει αυτούς και τους ανθρώπους γύρω τους. Στην 5 η θεµατική ενότητα, επέλεξαν µεταξύ τύπων αντίδρασης (διεκδικητικός, επιθετικός, παθητικός) και αποφάσισαν ποιον τύπο ακολουθεί κάθε φορά ο ήρωας εικόνων όταν συγκρούεται. Αφού διάβασαν ότι η Όλγα δε θα βοηθήσει τη ήµητρα στην εργασία της, έγραψαν τι θα γινόταν αν η ήµητρα της κλείσει το τηλέφωνο, την καληνυχτίσει κι αναζητήσει αλλού βοήθεια. Απάντησαν, επίσης, στο ποιος από τους παραπάνω τρόπους αντίδρασης θα χαρακτηριζόταν διεκδικητικός, επιθετικός, παθητικός, ποιον θεωρούν αποτελεσµατικότερο και πώς θα ένιωθαν τα κορίτσια µε κάθε τύπο. ιάβασαν, ακόµα, για δύο τσακωµένα παιδιά, που ο δάσκαλος τους µίλησε για το φωτεινό σηµατοδότη (π.χ. κίτρινο: εναλλακτικές λύσεις) κι έγραψαν, πώς µπορούν να βοηθήσουν φίλους να εκφράσουν διαφορετικά το θυµό τους. Στην 6 η θεµατική ενότητα, κατέγραψαν οµοιότητες/διαφορές µεταξύ αγοριών/κοριτσιών, µεταξύ παιδιών στην Ελλάδα/Ιαπωνία, επέλεξαν συµµαθητές/ τριές τους και βρήκαν οµοιότητες/διαφορές, έγραψαν στερεοτυπικές εκφράσεις, παρουσίασαν τη χώρα που τους είπε «κρυφά» η δασκάλα τους, βρήκαν σε περιοδικά, εγκυκλοπαίδειες και στο διαδίκτυο πληροφορίες/εικόνες για τη χώρα τους κι αυτά, αφού τα κόλλησαν/έγραψαν σε ένα πλαίσιο, τα συµπλήρωσαν µε σχετικές φωτογραφίες, τραγούδια και παραµύθια. Αξιολόγηση γινόταν πάντα µέσω της ολοµέλειας. Θέλουµε να πιστεύουµε ότι οι αρχικοί µας στόχοι επιτεύχθηκαν κι ότι τα παιδιά χάρηκαν.

5 Η ανάγκη δηµιουργίας ενός προγράµµατος ευαισθητοποίησης για τη διαφορετικότητα προήλθε τόσο από τις αλλαγές στην ελληνική κοινωνία όσο και από την έντονη απαίτηση των ίδιων των εκπαιδευτικών που έρχονται σε αµηχανία κάθε φορά που αντιµετωπίζουν τέτοια θέµατα στο σχολείο. Τα παιδιά συχνά φέρονται σκληρά και στιγµατίζουν άλλα παιδιά ή ενήλικες που παρουσιάζουν κάποια απόκλιση από τον µέσο όρο ως «άρρωστα», «προβληµατικά» ή «καη- µένα». Συνήθως, οι εκπαιδευτικοί δεν έχουν λάβει την κατάλληλη εκπαίδευση ώστε να είναι σε θέση να γνωρίζουν πώς να αντιδράσουν σε τέτοια ζητήµατα. Ωστόσο, το σχολείο προσφέρει τον ιδεώδη χώρο για ευαισθητοποίηση, εφόσον αποτελεί το πρώτο κοινωνικό πλαίσιο στο οποίο τα παιδιά συναντούν τη διαφορετικότητα καθώς αλληλεπιδρούν µεταξύ τους. Στόχοι και µεθοδολογία του προγράµµατος Το πρόγραµµα αποσκοπεί να βοηθήσει τα παιδιά: (1) να αναγνωρίσουν τα συναισθήµατα, τις στάσεις και τη συµπεριφορά τους απέναντι στη διαφορετικότητα, (2) να µάθουν να λαµβάνουν υπόψη τις διαφορετικές οπτικές που υπάρχουν και να εκτιµούν την αξία των διαφορετικών απόψεων, (3) να δηµιουργούν φιλίες και σχέσεις µε τους διαφορετικούς άλλους µέσω της ανταλλαγής εµπειριών και βιωµάτων, (4) να αναγνωρίζουν τις πρακτικές της άδικης µεταχείρισης, όπως είναι η χρήση των στερεοτύπων, των προκαταλήψεων και των διακρίσεων και (5) να µπορούν να υπερασπιστούν τις αρχές της δίκαιης µεταχείρισης και να τις προάγουν σε κοινωνικό επίπεδο. Οι στόχοι αυτοί µπορούν να επιτευχθούν καλύτερα σε ένα πλαίσιο βιωµατικής µάθησης. Σε αυτό το πλαίσιο, οι µαθητές κάθονται σε κύκλο, δηµιουργούν οµάδα, εκφράζουν τις απόψεις τους, βιώνουν τα συναισθήµατά τους και τέλος επεξεργάζονται µέσα από τον αναστοχασµό τις εµπειρίες τους. Για να διευκολύνουµε τους εκπαιδευτικούς στο έργο τους, αφιερώσαµε µια ενότητα στα βασικά συστατικά και στη διαδικασία της βιωµατικής µάθησης. Το πρόγραµµα είναι προσαρµοσµένο στο αναπτυξιακό επίπεδο των παιδιών και επικεντρώνεται στη µάθηση µέσα από την ενεργή συµµετοχή των µαθητών στη διαδικασία. Επιτρέπει στο παιδί να προχωρεί σύµφωνα µε το δικό του ρυθµό µάθησης και στηρίζεται στα ενδιαφέροντα και στις ικανότητές του. Επιπρόσθετα, ενθαρρύνει το παιδί να λύνει προβλήµατα, να διατυπώνει ερωτήσεις και υποθέσεις αναπτύσσοντας µε αυτόν τον τρόπο τις γνωστικές και συναισθηµατικές του ικανότητες. Το υλικό έχει τη δοµή µιας πυραµίδας, όπου κάθε ενότητα λειτουργεί σαν βάση για την επόµενη. Η βάση της πυραµίδας είναι η αναγνώριση των συναισθηµάτων και η ανάπτυξη των θεµελιωδών συναισθηµατικών δεξιοτήτων. Στόχος αυτού του κεφαλαίου είναι να δώσει στα παιδιά ένα εργαλείο για να επεξεργάζονται τις εµπειρίες τους και να συνδέουν τα συναισθήµατα, τις σκέψεις και τη συµπεριφορά τους προς τους άλλους. Η δεύτερη ενότητα αναφέρεται στην αναγνώριση των οµοιοτήτων και των διαφορών µεταξύ των ανθρώπων. Εισάγει την έννοια «ούτε καλύτερος, ούτε χειρότερος, απλά διαφορετικός» που αποτελεί και τον κεντρικό άξονα του βιβλίου. Μέσα από τις ασκήσεις τα παιδιά µαθαίνουν να αποδέχονται τους άλλους, αλλά και τον εαυτό τους, όπως είναι και κατανοούν ότι η διαφορετικότητα εµπλουτίζει τη ζωή µας. Στην τρίτη ενότητα τα παιδιά µαθαίνουν τους τρόπους µε τους οποίους δηµιουργούνται τα στερεότυπα και κατανοούν τις επιπτώσεις τους. Ιδιαίτερη έµφαση δίνεται στα στερεότυπα που υπάρχουν για το σωµατικό σχήµα. Επιπλέον, τα παιδιά προτρέπονται να έρθουν σε επαφή µε το διαφορετικό µέσα από κατάλληλες δραστηριότητες. Στην τέταρτη ενότητα µαθαίνουν να µπαίνουν στη θέση του άλλου και αναπτύσσουν την ικανότητα της ενσυναίσθησης. Με αυτόν τον τρόπο, κατανοούν τα συναισθήµατα και τον τρόπο σκέψης των άλλων και ενδιαφέρονται ενεργά για τη ζωή, τα προβλήµατα ή τα ενδιαφέροντα των συνοµηλίκων τους. Επιπλέον, τα παιδιά µαθαίνουν να εκφράζουν την ενσυναίσθηση στην επικοινωνία τους µε τους άλλους. Στην πέµπτη ενότητα µαθαίνουν να αναγνωρίζουν τις αρνητικές συνέπειες των στερεοτύπων και να αντιδρούν σε αυτά. Ιδιαίτερη έµφαση δίνεται στην κριτική σκέψη και την προετοιµασία για την ανάληψη δράσης για την εξάλειψη των προκαταλήψεων. Στην έκτη ενότητα µαθαίνουν να αναγνωρίζουν και να αποδέχονται οπτικές και απόψεις διαφορετικές από τη δική τους. Μέσα από την ανάπτυξη των δεξιοτήτων επικοινωνίας, τα παιδιά µαθαίνουν να ακούν προσεκτικά και να εκφράζουν τις απόψεις τους µε σεβασµό προς το συνοµιλητή τους. Τέλος ασκούνται στην υπεράσπιση των δικαιωµάτων των άλλων και στη δίκαιη µεταχείριση οµάδων που µειονεκτούν Στην έβδοµη ενότητα χρησιµοποιούν όλες τις γνώσεις και τις εµπειρίες που αποκόµισαν από τις προηγούµενες ενότητες για να σχεδιάσουν και να υλοποιήσουν δράσεις που έχουν ως στόχο την ίση µεταχείριση και το σεβασµό απέναντι στα διαφορετικά άτοµα. Ο προσανατολισµός του προγράµµατος για δράση βοηθά τα παιδιά να αναγνωρίσουν την ανάγκη για αλλαγή, να προκαλέσουν την υπάρχουσα τάξη πραγµάτων και να µυήσουν και άλλους στην επιδίωξη της κοινωνικής αλλαγής. Η ευαισθητοποίηση των παιδιών στη αξία της διαφορετικότητας τους προσφέρει µια ανεκτίµητη εµπειρία που θα τους συνοδεύει σε όλη τους τη ζωή. Παρουσίαση του Εκπαιδευτικού Υλικού «Ούτε Καλύτερος, Ούτε Χειρότερος, Απλά ιαφορετικός!» Σοφία Τριλίβα, Τάνια Αναγνωστοπούλου & Σοφία Χατζηνικολάου 7

6 Εκπαίδευση στη ιεκδικητική Συµπεριφορά Γεώργιος Τσίτσας Χαροκόπειο Πανεπιστήµιο Για πολλούς νέους, η φοίτηση και η ολοκλήρωση πανεπιστηµιακών σπουδών αποτελεί τη µετάβαση από ένα στάδιο ζωής σε ένα άλλο. Συχνά πρόκειται για ένα τεράστιο βήµα στη ζωή των νέων ανθρώπων, µε δεδοµένο ότι προσπαθούν να δηµιουργήσουν τις προϋποθέσεις για να αποκτήσουν ένα δηµιουργικό µέλλον µετά την εφηβεία τους. Το Πανεπιστήµιο δίνει την ευκαιρία στους φοιτητές να βιώσουν πληθώρα εµπειριών σε προσωπικό και κοινωνικό επίπεδο. Συγχρόνως, όµως, µπορεί να θεωρηθεί αγχογόνος κατάσταση, µε δεδοµένο ότι την περίοδο αυτή οι φοιτητές προσπαθούν να διαχειριστούν όλες τις υποχρεώσεις (προσωπικές, ακαδηµαϊκές και κοινωνικές) (Towbes & Cohen, 1996; Berzonsky & Kuk, 2000; Deckro, Ballinger, Hoyt, Wilcher, Myers, Greenberg, Rosenthal & Benson, 2002). Σύµφωνα µε τους Wintre & Yaffe (2000), η παρουσία για πρώτη φορά σε ένα καινούργιο περιβάλλον, όπως είναι το Πανεπιστήµιο, προκαλεί αρκετή πίεση µε αποτέλεσµα να µην µπορούν να εκφραστούν, να υπερασπιστούν τον εαυτό τους και την κοινωνική τους εικόνα. Ένας σηµαντικός παράγοντας που συνδέεται µε αυτό είναι η έλλειψη διεκδικητικότητας, η οποία θεωρείται σηµαντικός αναπτυξιακός στόχος γι αυτήν την ηλικιακή οµάδα (Gallagher, Golin & Kelleher, 1992; Lesure-Lester, 2001). Η διεκδικητικότητα µπορεί να αποδειχτεί χρήσιµη σε κοινωνικές καταστάσεις που περιέχουν έντονο άγχος, όπως όταν το άτοµο πρέπει να εκφραστεί, να παρουσιάσει ενδεχοµένως τον εαυτό του και να αποκτήσει µια κοινωνική εικόνα. Μέσω της ανάπτυξης της διεκδικητικότητας το άτοµο µπορεί να συµµετάσχει στις διάφορες κοινωνικές και διαπροσωπικές σχέσεις που ο πανεπιστη- µιακός χώρος προσφέρει (Gramling &ι Elliott, 1989) και για αυτό ακριβώς η ανάπτυξη διεκδικητικότητας αποτελεί σηµαντική αναγκαιότητα µεταξύ των φοιτητών (Gallagher,1992). Η παρούσα έρευνα λοιπόν επιχείρησε να εξετάσει το βαθµό στον οποίο διαστάσεις της διεκδικητικότητας των φοιτητών, δηλαδή το να υπερασπίζεται κάποιος τα δικαιώµατά του, να αρνείται τις απαιτήσεις των άλλων, να είναι σε θέση να διεξαγάγει µια συζήτηση χωρίς ακρότητες, να µπορεί να εκφράσει αγάπη, αποδοχή, προσωπικές απόψεις, συµπεριλαµβανοµένης της διαφωνίας και δικαιολογηµένο θυµό και ενόχληση άλλαξαν µετά από τη διεξαγωγή παρεµβατικού προγράµµατος εκπαίδευσης στη διεκδικητική συµπεριφορά. Τα πιο συχνά εφαρµόσιµα προγράµµατα εκπαίδευσης στη διεκδικητική συµπεριφορά που συναντάµε στη βιβλιογραφία είναι συµπεριφοριστικής προσέγγισης, γνωσιακής προσέγγισης, γνωσιακής-συµπεριφοριστικής προσέγγισης, ανθρωποκεντρικής προσέγγισης και προγράµµατα βασισµένα στη θεωρία της ανθρώπινης επικοινωνίας. µόσαµε στην παρούσα έρευνα είναι βασισµένο σε εκείνο των Ward & Holland (1997) και των Lange & Jakubowski (1976), το οποίο είναι κατά βάση γνωσιακής - συµπεριφοριστικής (ΓΣ) κατεύθυνσης. Στην εφαρµογή του προγράµµατος, τροποποιήθηκαν και αφαιρέθηκαν βασικά σηµεία, ιδιαίτερα όσα έχουν συµπεριφοριστική βάση. Οι Lange & Jakubowski (1976) σχεδίασαν ένα µοντέλο εκπαίδευσης στη διεκδικητική συµπεριφορά που ενσωµατώνει γνωσιακά, συµπεριφοριστικά και συναισθηµατικά στοιχεία, µε τέσσερις βασικές διαδικασίες εκπαίδευσης: διαφοροποίηση µεταξύ των συµπεριφορών, αναγνώριση των προσωπικών δικαιωµάτων και των δικαιωµάτων των άλλων, µείωση των εµποδίων στην έκφραση της διεκδικητικής συµπεριφοράς και ανάπτυξη της διεκδικητικής συµπεριφοράς µέσω της εφαρµογής των δεξιοτήτων σε καθηµερινή βάση και σε πρακτικό επίπεδο. Στο συγκεκριµένο πρόγραµµα παρέµβασης δόθηκε µεγαλύτερη έµφαση στις γνωσιακές παρά στις συµπεριφοριστικές διαδικασίες, χωρίς όµως να παραγνωρίζονται και οι επιρροές από τη θεωρία των κοινωνικών ρόλων και την ανθρωποκεντρική προσέγγιση του Rogers. Οι παραπάνω προσεγγίσεις συµβάλλουν προς τρεις βασικές κατευθύνσεις: α) στην συνειδητοποίηση των άµεσων σκέψεων που έχει το άτοµο, στα συναισθήµατα που βιώνει αλλά και στις συµπεριφορές που εκφράζει (Beck, 1995), β) στην ανάπτυξη λειτουργικών δεξιοτήτων αντιµετώπισης των προβληµάτων της ζωής και γ) στην απόκτηση αυτοπεποίθησης και καλύτερης σχέσης µε τον εαυτό (Rogers, 1986). Για το σκοπό του προγράµµατος οργανώθηκε παρέµβαση ψυχοεκπαιδευτικού τύπου, σε επίπεδο οµάδας, διάρκειας 10 εβδοµάδων. Σκοπός δεν ήταν µια ψυχοθεραπευτική παρέµβαση αλλά µια παρέµβαση υποστηρικτικού τύπου, µια ψυχοεκπαίδευση, η οποία και θα ενδυνάµωνε τα άτοµα αλλά και θα τροποποιούσε δυσπροσαρµοστικούς µηχανισµούς που τα χαρακτηρίζουν. Η παρέµβασή µας ήταν συγγενής µε άλλες παρεµβάσεις που έχουν αναπτυχθεί στο εξωτερικό τα τελευταία χρόνια αφού ελάχιστες είναι οι παρεµβάσεις µε αυτήν τη θεµατική που έχουν γίνει στον ελλαδικό χώρο (Αργυρακούλη & Ζαφειροπούλου, 2006; Ευθυµίου, 2000). Σύµφωνα µε το βασικό συµπέρασµα της παρούσας έρευνας, η εφαρµογή του προγράµµατος ανάπτυξης διεκδικητικών δεξιοτήτων σε φοιτητές/τριες, είχε ως άµεσο αποτέλεσµα την αύξηση της σωστής και γόνι- µης διεκδικητικής συµπεριφοράς. Παράλληλα ένα πλήθος µελλοντικών προοπτικών προβάλλει. 8 Το πρόγραµµα το οποίο εµείς επιλέξαµε και εφαρ-

7 Η καλή ψυχική υγεία βοηθά τα άτοµα να αναπτυχθούν συναισθηµατικά, νοητικά, και κοινωνικά, ενώ συµβάλλει, παράλληλα, στην οικονοµική και κοινωνική ανάπτυξη των κρατών. Σύµφωνα µε τον Παγκόσµιο Οργανισµό Υγείας, θετική ψυχική υγεία είναι «µια κατάσταση ευεξίας κατά την οποία τα άτοµα είναι σε θέση να αναγνωρίζουν τις δυνατότητες που έχουν, µπορούν να αντιµετωπίζουν τις καθηµερινές πιέσεις τις ζωής, µπορούν να εργαστούν παραγωγικά και εποικοδοµητικά ενώ παράλληλα δύνανται να προσφέρουν στην κοινότητα της οποίας είναι µέλη». Η καλή ψυχική υγεία είναι, λοιπόν, απαραίτητη προϋπόθεση για να µπορούν τα άτοµα να εργαστούν παραγωγικά και, αντίστοιχα, ένα υποστηρικτικό προς την υγεία εργασιακό περιβάλλον, επηρεάζει µε τη σειρά του θετικά την ψυχική και σωµατική ευεξία. Στην αντίθετη περίπτωση, όµως, παράγοντες του εργασιακού περιβάλλοντος µπορεί να συµβάλλουν στην εµφάνιση µίας ψυχική νόσου ή να επιβαρύνουν µία υπάρχουσα. εργασίας ή στην επανένταξη µετά από µακροχρόνια απουσία. Λόγω της οικονοµικής κρίσης η κατάσταση είναι ακόµη δυσκολότερη εξαιτίας των µειωµένων θέσεων εργασίας και του αυξηµένου ανταγωνισµού. Η απώλεια της εργασίας ή ο κίνδυνος της ανεργίας συνδέονται µε τη σειρά τους µε αυξηµένα ποσοστά προβληµάτων ψυχικής και σωµατικής υγείας άλλα και ανθυγιεινών συµπεριφορών, δηµιουργώντας έτσι ένα φαύλο κύκλο αποκλεισµού από την παραγωγική διαδικασία. Οι ψυχικές νόσοι επιβαρύνουν, συνεπώς, σηµαντικά τις επιχειρήσεις και την οικονοµία των κρατών. Υπολογίζεται ότι το κόστος των ψυχικών νόσων ευθύνεται για την απώλεια 3% µε 4% του ακαθάριστου εθνικού προϊόντος στην Ε.Ε., κυρίως µέσω της µείωσης της παραγωγικότητας. Οι ψυχικές νόσοι συµβάλουν, επίσης, στα ποσοστά απουσιασµού από την εργασία. Οι άνθρωποι που πάσχουν από κατάθλιψη υπολογίζεται ότι χάνουν εφτά φορές περισσότερες ηµέρες εργασίας από εκείνους που δεν αντιµετωπίζουν κάποιο πρόβληµα ψυχικής υγείας. Ψυχική Υγεία και Εργασία Τις τελευταίες δεκαετίες έχουν γίνει σηµαντικές αλλαγές στη φύση και στο ρυθµό της εργασίας. Η αυξανόµενη χρήση νέων τεχνολογιών, οι ευέλικτες µορφές απασχόλησης, η εργασιακή ανασφάλεια, η ανάπτυξη του τριτογενή τοµέα και η απαίτηση για υψηλή παραγωγικότητα σε λίγο χρόνο είναι σηµαντικοί στρεσογόνοι παράγοντες για τους εργαζοµένους µε αρνητικές συνέπειες για την ψυχική και σωµατική τους υγεία. εν είναι τυχαίο ότι η συχνότητα εµφάνισης ψυχικών νόσων είναι σε ανοδική πορεία στην Ευρώπη. Το ένα τέταρτο των ευρωπαίων εργαζοµένων δηλώνουν ότι βιώνουν υψηλά επίπεδα εργασιακού στρες, ενώ η κατάθλιψη είναι µία από τις συνηθέστερες ψυχικές νόσους, πλήττοντας περίπου έναν στους δέκα εργαζοµένους. Σύµφωνα µε αποτελέσµατα έρευνας, η χώρα µας έχει το υψηλότερο ποσοστό αναφερόµενου από τους εργαζόµενους άγχους στην Ευρώπη και µεγάλα ποσοστά αναφερόµενων προβληµάτων ψυχικής και σωµατικής υγείας που σχετίζονται µε την εργασία. Οι ψυχικές ασθένειες προκαλούν σηµαντικό βαθµό επιβάρυνσης στα άτοµα και στις οικογένειές τους. Μερικές από τις αρνητικές επιπτώσεις που βιώνουν είναι η πτώση της παραγωγικότητας και της ποιότητας της εργασίας τους, η αύξηση των λαθών και των εργατικών ατυχηµάτων, η µείωση των εισοδηµάτων τους, είτε λόγω παρατεταµένων αδειών ασθενείας είτε από την απώλεια της εργασίας τους, το κόστος της θεραπείας, η διατάραξη της καθηµερινότητάς τους αλλά και της οικογενειακής και κοινωνικής τους ζωής και οι διαπροσωπικές συγκρούσεις. Ο στιγµατισµός της ψυχικής ασθένειας είναι ένας ακόµη σηµαντικός παράγοντας επιβάρυνσης για τα άτοµα, καθώς συνεπάγεται, συνήθως, τον κοινωνικό τους αποκλεισµό και τη δυσκολία στην εύρεση Με γνώµονα την πραγµατικότητα που δηµιουργούν τα παραπάνω δεδοµένα, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και φορείς που δραστηριοποιούνται στο χώρο της υγείας, έχουν ξεκινήσει προσπάθειες, ώστε να δοθεί έµφαση στην προστασία της ψυχικής υγεία των πολιτών. Η «ιακήρυξη περί Ψυχικής Υγείας για την Ευρώπη» που συντάχθηκε από τον ΠΟΥ το 2005 αλλά και το «Ευρωπαϊκό Σύµφωνο για την Ψυχική Υγεία και Ευεξία» που δηµιουργήθηκε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή το 2008, αναγνωρίζουν και δίνουν ιδιαίτερη έµφαση στη σηµασία προαγωγής της ψυχικής υγείας στον εργαζόµενο πληθυσµό, στην πρόληψη των προβληµάτων ψυχικής υγείας στο εργασιακό περιβάλλον και στην καταπολέµηση του στίγµατος, των διακρίσεων και του αποκλεισµού. Σύµφωνα, επίσης, µε τη στρατηγική της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την υγεία και την ασφάλεια στην εργασία για τη χρονική περίοδο , πρέπει να γίνουν προσπάθειες, ώστε να καλλιεργηθεί µία κουλτούρα στις επιχειρήσεις που θα εµπεριέχει προληπτικές δράσεις, δίνοντας έµφαση στην ψυχική υγεία των εργαζοµένων. Συµβάλλοντας σε αυτή την προσπάθεια, το Ευρωπαϊκό ίκτυο για την Προαγωγή της Ψυχικής Υγείας στους Χώρους Εργασίας (ENWHP) υλοποίησε κατά τη χρονική περίοδο την εκστρατεία «Εργασία σε Αρµονία µε τη Ζωή» µε τη συµµετοχή είκοσι ευρωπαϊκών χωρών. Η εκστρατεία αποτέλεσε την όγδοη κατά σειρά πρωτοβουλία του ικτύου και είχε ως στόχο να τονίσει τη σηµασία των παραγόντων που προκαλούν στρες στο εργασιακό περιβάλλον και να συλλέξει Μοντέλα Καλής Πρακτικής στην Προαγωγή της Ψυχικής Υγείας, ώστε να γίνουν γνωστά και να υιοθετηθούν από µεγάλο αριθµό επιχειρήσεων στην Ευρώπη. Από τη χώρα µας, αναδείχθηκαν οι εταιρείες ΕLAIS-Unilever και ΑΝΙΜΑ. Κατερίνα Γιαννοπούλου Ψυχολόγος, MSc. Προαγωγής και Αγωγής Υγείας 9

8 Η Σηµασία της Συνέχειας στη Φροντίδα για Ασθενείς µε ιαβήτη Τύπου ΙΙ Μαρία ούκα ΜΑΗSS (Leeds), MA SPSW (York), Υποψήφια ιδάκτωρ Παν/µιου York Αγγλίας, ΤΕΙ Αθήνας, Τµήµα Κοινωνικής Εργασίας Η «συνέχεια στη φροντίδα» είναι µία έννοια που έχει µελετηθεί διεθνώς από ένα αριθµό επιστηµόνων, χωρίς όµως να έχει δοθεί ένας κοινά αποδεκτός ορισµός. Ο κάθε ερευνητής έχει συµβάλλει στη µελέτη της έννοιας, περιγράφοντας τις διάφορες παραµέτρους της που συνδέονται µε µία συγκεκριµένη νόσο κάθε φορά, όπως ο διαβήτης, ο καρκίνος, το εγκεφαλικό επεισόδιο κ.α. Οι προσπάθειες να οριστεί ως έννοια, περιλαµβάνουν δύο βασικές προσεγγίσεις, η µία, αφορά τη σταθερά συνεχιζόµενη σχέση µεταξύ ασθενή, ιατρού ή άλλων επαγγελµατιών και η άλλη αφορά τη συνεργασία και επικοινωνία µεταξύ υπηρεσιών και επαγγελµατιών, ώστε να διασφαλίζεται η ροή στη φροντίδα. Το 2005, η Αµερικανική Εταιρεία των Οικογενειακών Ιατρών έδωσε τον εξής ορισµό: «είναι µια διαδικασία διαχείρισης ενός προβλήµατος υγείας µε στόχο την επίτευξη υψηλής ποιότητας, οικονοµικά αποτελεσµατικής ιατρικής φροντίδας». Ο πιο λεπτοµερής ορισµός δόθηκε από τον Freeman (2001), που στη περίπτωση του ιαβήτη Τύπου ΙΙ έχει τις εξής διαστάσεις: Τη χρονολογική «συνέχεια στη φροντίδα», η οποία περιλαµβάνει τακτικές συναντήσεις µε τον γιατρό και συχνότητα στην εξέταση των επιπέδων σακχάρου. Μετά τη διάγνωση της νόσου, οι ασθενείς είναι απολύτως απαραίτητο, όχι µόνο να κάνουν επισκέψεις στο γιατρό, αλλά και τακτικές εξετάσεις σε βάθος χρόνου. Την αναφορική «συνέχεια στη φροντίδα» σύµφωνα µε την οποία ο ασθενής συναντά τον ίδιο ειδικό για µεγάλο χρονικό διάστηµα ως πρόσωπο αναφοράς, έτσι ώστε να αναπτυχθεί µεταξύ τους µία αµοιβαία σχέση εµπιστοσύνης και συνεργασίας. Για τους ασθενείς µε διαβήτη, βασικό εργαλείο στη θεραπευτική αντιµετώπιση, είναι το να µπορούν να δηµιουργήσουν µία σταθερή σχέση µε ένα συγκεκριµένο επαγγελµατία που θα γνωρίζει το ιατρικό τους ιστορικό, θα ακούει τις αγωνίες τους και θα διαχειρίζεται τις ανάγκες τους. Την ευέλικτη «συνέχεια στη φροντίδα», σύµφωνα µε την οποία πρέπει να υπάρχει διαθεσιµότητα άµεσου ραντεβού µε τον ειδικό που συνεργάζεται ο ασθενής ή τις υπηρεσίες υγείας, ώστε ο ασθενής να βοηθηθεί σε περιπτώσεις κρίσης. Επίσης, οι επαγγελµατίες και οι υπηρεσίες πρέπει να προσαρµόζονται στις ανάγκες του ασθενούς που προκύπτουν εξαιτίας του ιαβήτη Τύπου ΙΙ. Αυτό µπορεί να επιτευχθεί όταν υπηρεσίες και επαγγελµατίες είναι θετικά διακείµενοι στο να λειτουργήσουν σε τέτοιο επίπεδο. Την οµαδική και διασυνδετική «συνέχεια στη φροντίδα» σύµφωνα µε την οποία απαιτείται αποτελεσµατική διασύνδεση µεταξύ των επαγγελµατιών υγείας και συνεργασία µεταξύ φορέων. Κατ επέκταση, οι υπηρεσίες πρέπει να επικοινωνούν, η ενη- µέρωση για το ιστορικό του ασθενούς πρέπει να γίνεται υπηρεσιακά, ενώ οι πληροφορίες που δίνονται για τη νόσο στους ασθενείς να είναι ίδιου περιεχοµένου, ώστε να αποφεύγεται η σύγχυσή τους γύρω από την θεραπεία τους. Με αυτό τον τρόπο ο ασθενής θα έχει την αίσθηση ότι η µετάβασή του από τον ένα φορέα στον άλλο δεν θα αλλάξει τη διαθεσιµότητα φροντίδας. Οι περιπτώσεις κατά τις οποίες οι ασθενείς µε ιαβήτη Τύπου ΙΙ µπορεί να χάσουν τη «συνέχεια στη φροντίδα» τους συνοψίζονται ως εξής: α) αλλαγές στο είδος των υπηρεσιών κατά την µετάβαση από τη Β βάθµια στη Α βάθµια Φροντίδα Υγείας ή και το αντίθετο, εξ αιτίας του µη οργανω- µένου συστήµατος αναφοράς ιαβήτη Τύπου ΙΙ το οποίο θα µπορούσε να συµβάλλει στην παρακολούθηση της εξέλιξης του κάθε ασθενή β) αλλαγές των φορέων παροχής υπηρεσιών, όπως για παράδειγµα η συνταξιοδότηση, η απουσία του γιατρού ή η συρρίκνωση υπηρεσιών γ) η µη δυνατότητα προσαρµογής των υπηρεσιών στις ιδιαίτερες ανάγκες του κάθε ασθενή (π.χ. επιδείνωση υγείας). Η έλλειψη προσαρµογής των υπηρεσιών δηµιουργεί κενά ή αργοπορίες στην παρακολούθηση, ελλείψεις στην ενηµέρωση του ασθενή, προβλήµατα στην επικοινωνία µαζί του κ.α. Μία σηµαντική έρευνα µε αντικείµενο το ιαβήτη Τύπου ΙΙ σε ασθενείς στην Αγγλία, αναφέρει ότι στις περισσότερες περιπτώσεις αυτό που απασχολεί τους ασθενείς είναι η διασυνδετική συνεργασία και η επικοινωνία των επαγγελµατιών µε τους ασθενείς. Οι ασθενείς ζητούν διαθέσιµες εναλλακτικές επιλογές φροντίδας και θεραπεία προσαρµοσµένη στις ανάγκες τους, ενώ εκφράζουν δυσαρέσκεια για τη µη συνέχεια στην επικοινωνία µε τις υπηρεσίες. Συµπερασµατικά, η «συνέχεια στη φροντίδα» περιλαµβάνει δύο ιδανικές συνθήκες: αφενός τη συνέχεια της σχέσης φροντίδας µεταξύ επαγγελµατία και ασθενή και αφετέρου την εµπειρία του ασθενή από τη ροή των υπηρεσιών που λαµβάνει κατά την µετάβασή του από την µία υπηρεσία στην άλλη, ως συνέπεια της καλής συνεργασίας και επικοινωνίας µεταξύ των ειδικών και των φορέων φροντίδας. Οι χρόνιες νόσοι όπως ο διαβήτης τύπου ΙΙ, αποτελούν µία σηµαντική επιβάρυνση για το Σύστηµα Υγείας καθώς για την θεραπεία του απαιτείται ένα δίκτυο υπηρεσιών και πόρων που θα λειτουργούν σε συνδυασµό µε τη σταθερότητα στην παροχή υπηρεσιών. Η συνέχεια στη φροντίδα του ασθενή συµβάλλει στην καλύτερη ποιότητα υπηρεσιών υγείας, αυξάνει την ικανοποίηση του ασθενή και δίνει τη δυνατότητα για καλύτερα αποτελέσµατα στην υγεία του. 10

9 Πολλές χώρες, όπου η φροντίδα της υγείας Τα σεξουαλικώς χρηυπηρεσία. µεταδιδόµενα Αυτό γίνεται νοσήµατα είτε µε απευθείας (σύφιλη, συζητήσεις επίσης περίπτωση αποµάκρυνσης των ΑΜΕΑ από µατοδοτείται εν µέρει από το δηµόσιο βλεννόρροια, κορβανά, µε AIDS, τους κ.ά.) ίδιους αποτελούσαν τους προµηθευτές µάστιγες, υγείας µε της τους πρώτης υπαλλήλους, στους οποίους καταφεύγουν για αντιµετωπίζουν σοβαρά προβλήµατα µε το εκατόµβες σύστηµα θυµάτων γραµµής, σε είτε όλο µέσω τον κόσµο. παραπόνων Σε πολλούς που διατυπώνονται να καταγγείλουν το βιασµό τους, κυρίως λόγω της παροχής της. Παρόλο που σε ορισµένες λαούς περιπτώσεις κρατικά νοσοκοµεία και άλλες ιατρικές νοσούντα µονά-ανθρώπου µέσω εκλεγµένων κυριάρχησε στα υψηλόβαθµα η αντίληψη της διοικητικά «κάθαρσης» στελέχη του ή αδυναµίας ακόµη καιτων υπαλλήλων Η να κατανοήσουν τα άτοµα µέσω της σεξουαλικής αντιπροσώπων. επαφής µε αναπηρία. Σε πολλές χώρες µάλιστα δεν τους δίνεται η άδεια να υποβάλουν αναφορά ή καταγγελία δες λειτουργούν επιτυχώς, σε πολλές του άλλες µε δεν το «καθαρό σώµα». συµβαίνει Προκαταλήψεις κάτι τέτοιο. Συνήθως χρηµατοδοτούνται στην αστυνοµία ή να ορκισθούν ή να δώσουν κατάθεση στο έ- ιοίκηση Και τα τρία πιο πάνω µοντέλα που διαχρονικά Το Πρόβληµα δικαστήριο, λόγω αυτής απευθείας από την κυβέρνηση είτε µέσω ενός συνολικού προϋπολογισµού, ο οποίος καθορίζεται ι- της σωµατικής Η κάθαρση χουν αυτή εφαρµοστεί είχε ως αποτέλεσµα έχουν δώσει το βιασµό πλεονεκτήµατα τους µειονεξίας. και παρθένων κοριτσιών µειονεκτήµατα από τον συγκριτικά ασθενή, µε µεταξύ στόχο την τους χωρίς να στορικά, και είτε Αύξηση στη βάση ηµερήσιας αποζηµίωσης αποµάκρυνση µπορέσουν του µολυσµατικού να επιλύσουν αιτίου το και κυρίαρχο τη θεραπεία του αρρώστου. που είναι η ποιότητα των παρεχοµένων υπηρεσιών 5. Την κατάσταση επιδεινώνει συχνά η έλλειψη ειδι- πρόβληµα των ενός Ανισοτήτων ηµόσιου και εξόδων. Και στις δύο περιπτώσεις, τα χορηγού- µενα κεφάλαια είναι συνήθως ανεπαρκή µε αποτέλεσµα οι µονάδες να λειτουργούν µε έλλειµµα και υγείας σε συνδυασµό µε την άριστη οικονοµικότερη κευµένου προσωπικού (π.χ. διερµηνέων την νοηµατικής γλώσσας για τα άτοµα µε προβλήµατα ακοής) της Συχνότητας εκµετάλλευση των διατιθεµένων πόρων. Ήδη από τον 16ο αιώνα σε αρκετά ευρωπαϊκά στην Υγεία Συστήµατος να χρειάζονται τακτικά οικονοµική ενίσχυση. στα αστυνοµικά τµήµατα ή στα δικαστήρια. Επίσης κράτη γινόταν σεξουαλική συνεύρεση ασθενών από η δυσκολία πρόσβασης στους δηµόσιους χώρους σύφιλη ή γονόρροια µε παρθένες γυναίκες, µε στόχο την απαλλαγή του ασθενή από τη νόσο. ατόµων µε προβλήµατα Το γεγονός Ασθενών ότι οι οργανισµοί του δηµόσιου τοµέα Αυτό που προτείνεται είναι το µοντέλο (π.χ. της οιονεί λόγω ανυπαρξίας ειδικής ράµπας για την κίνηση στην κινητικότητας) Ευρώπη Υγείας. λειτουργούν παράλληλα µε αυτούς του ιδιωτικού ανταγωνιστικής αγοράς. Γιατί αντίθετα από το µοντέλο εµπιστοσύνης, κατευθύνει τόσο το προσωπικό σταλτικό παράγοντα για την υποβολή µήνυσης ή αποτελεί ανα- τοµέα δηµιουργεί συχνά πρόσθετα προβλήµατα. Το ιατρικό προσωπικό που εργάζεται σε αµφότερους Οι αντιλήψεις συµφέρον αυτές διαπιστώθηκαν όσο και τον αλτρουισµό τα τελευταία στην αναφοράς υπηρεσίαπεριστατικών βιασµού από τις παθούσες. από το AIDS -Το χρόνια σε κατοίκους περιοχών της υποσαχάριας Μοντέλο της τους τοµείς αντιµετωπίζει ζητήµατα σύγκρουσης του κοινού καλού. Αν το χρήµα ακολουθεί τις επιλογές Ασίας, των της ασθενών, Ευρώπης τότε και το της νοσοκοµείο Αµερικής. ή το ιατρείο συµφερόντων, ειδικά αν η αµοιβή τους Αφρικής, στον ιδιωτικό τοµέα είναι ελεύθερη και εξαρτάται Μάλιστα από την τα αποτελέσµατα που παρέχει τις µελετών, καλύτερες που έγιναν υπηρεσίες σε θα κερδίσει της Συµπεράσµατα 21 χώρες, έδειξαν ότι στις 14 από αυτές κατεγράφησαν βιασµοί παρθένων ατόµων από φορείς του AIDS. Το πρόβληµα της σεξουαλικής κακοποίησης των προσφερόµενη υπηρεσία, ενώ στον δηµόσιο αµείβονται µόνο µε µισθό. Σε αυτές τις περιπτώσεις, η πόρους, ενώ όποιο παρέχει χειρότερες υπηρεσίες, θα Οιονεί ατόµων µε σωµατική αδυναµία ή στέρηση ή αναπηρία, καθώς και των παρθένων κοριτσιών ως µέσο χάσει. Οι ανεπαρκείς προµηθευτές υπηρεσιών υγείας σύγκρουση επιλύεται συχνά µε το να εντείνουν την θα πρέπει να βελτιώσουν την ποιότητα και την αποτελεσµατικότητα των προσφερόµενων υπηρεσιών Ανταγωνιστικής πεποιθήσεις αυτές οδηγούν συχνά στο βιασµό νειες, όπως είναι το AIDS, υφίσταται και αποτελεί για την κάθαρση από σοβαρές και µοιραίες ασθέ- εργασία τους στον ιδιωτικό τοµέα και να Οι αµελούν την αντίστοιχη στον δηµόσιο, µε συνέπεια νηπίων να χειροτερεύει έτσι ακόµη περισσότερο η απόδοση καθώς και την ευαισθησία της ανταπόκρισής τους ή µικρών κοριτσιών από ανθρώπους που έ- σύγχρονο πρόβληµα, κυρίως σε χώρες της υποσαχάριας Αφρικής, της νότιας και νοτιο ανατολικής χουν µολυνθεί του στο κοινό, έτσι ώστε να προσελκύσουν ασθενείς. από τον ιό HIV ή νοσούν ήδη από δεύτερου. AIDS. Μεγαλύτερο κίνδυνο βιασµού διατρέχουν τα Αγοράς- Ασί- ας, της βόρειας Αµερικής, ακόµα και της Ευρώπης. το άτοµα που έχουν Αντίθετα κάποια µε αναπηρία, το µοντέλο διότι διοίκησης τους καθιστά Ελλάδα. αδύναµους µοντέλο για οποιαδήποτε της οιονεί ανταγωνιστικής σθεναρή και επι-αγοράς δίνει και ελέγχου, Αυτά τα προβλήµατα παρουσιάζονται στην Ειδικότερα, το χαµηλό κοστολόγιο και οι τυχή καθυστερήσεις στην αποπληρωµή εκ µέρους των ταµείων κοι- προσωπικό, ενθαρρύνοντας την καινοτοµία και τη αντίσταση ελευθερία κατά τον και βιασµό αυτονοµία τους στο (π.χ. ιατρικό άτοµακαι διοικητικό τυφλά, κωφά, µε νοητική στέρηση, κ. ά.). Η νοοτροπία αυτή απαιτεί αφενός την εξέταση του µεγέθους του προβλήµατος, καθώς και των νοµικών, ιατρικών και κοινωνικών παρεµβάσεων, που θα νωνικής ασφάλισης, προκαλούν ελλείµµατα στα δηµιουργικότητα. νοσοκοµεία και ανάγκη τακτικής κρατικής Ηενίσχυσης. ευκολότερη προσέγγιση και ο βιασµός των γυναικών ιατρεία µε ειδικές Αντίθετα ανάγκες µε αποδίδεται, το µοντέλο σύµφωνα της διαµαρτυρίας, µε την προφύλαξη στον της υγείας και της αξιοπρέπειας πρέπει να εφαρµοσθούν από τα κράτη, µε στόχο Επιπλέον, το ιατρικό προσωπικό έχει ιδιωτικά είτε αυτό επιτρέπεται επισήµως είτε όχι. Αποτέλεσµα τους ερευνητές, κόσµο στα της εξής οιονεί αίτια: ανταγωνιστικής αγοράς, των όπου ευπαθών κανόνας είναι η ελεύθερη επιλογή των ασθενών και ο αυτών πληθυσµιακών οµάδων. όλων αυτών είναι ο ελάχιστος συσχετισµός της χρη- µατοδότησης του δηµόσιου τοµέα µε τη δραστηριότητα ή τις επιδόσεις του και εποµένως µικρό κίνητρο ενηµέρωση και ευαισθητοποίηση θα πρέ- 1. Λόγω της ανταγωνισµός αναπηρίας τους των τα προµηθευτών άτοµα µε ειδικές υγείας, Ιδιαίτερη οι δυσαρεστηµένοι πιθανότερο ασθενείς να είναι από σεξουαλικά την εν γένει ανε-ποιότητπει να ανάγκες είναι των για τη βελτίωση αµφοτέρων. υπάρχει από τους προµηθευτές υπηρεσιών νεργά και να υπηρεσιών έχουν διατηρήσει που τους την παρέχει αγνότητά κάποιος τους, φορέας υγείας νοσοκοµείο µεγαλύτερες ή ιατρείο δυσκολίες έχουν επιλογών τη δυνατότητα για την (ιατρούς, νοσηλευτικό προσωπικό, κ.ά.)από αφού έχουν να αστυνοµία, απευθυνθούν τους σχέσεις αλλού για και να γενικά βρουν για καλύτερες την ιδιω- υπηρεσίες. Χριστίνα καθώς και από τους λειτουργούς Τρία είναι τα κύρια µοντέλα, τα οποία και τις έχουν προσωπικές δοκιµαστεί µε τη µία ή την άλλη µορφή στα τική περισσό- τους ζωή. ωση του προβλήµατος και η σωστή και ισότιµη αν- της δικαιοσύνης, ηµητρακάκη, προκειµένου να επιτευχθεί η µείτερα συστήµατα παροχής φροντίδας υγείας. Ψυχολόγος Έρευνας, Αν λοιπόν οι ασθενείς είχαν περισσότερες τιµετώπιση επιλογές της για αναπηρίας το πού θα τους καταφύγουν καθιστά για εύκο- να θεραπευθούν, των θυµάτων, πολλά από τα οποία είναι Επιστηµονική 2. Η ύπαρξη άτοµα µε ειδικές ανάγκες. Πρώτο το Μοντέλο Εµπιστοσύνης, κατά λους το οποίο στόχους και για αν τους (δηµόσιο) επίδοξους χρήµα βιαστές. ακολουθούσε Μάλιστα τις επιλογές έχουν αυτές διαπιστώσει έτσι ώστε ότι οι ιατρικές τα άτοµα µονάδες αυτά Επιπλέον, να χρηµα- ενηµέρωση και ΙΚΠΙ για τις εσφαλµένες προκα- Συνεργάτης ΚΜΥΥ οι λειτουργοί υγείας και η ηγετική οµάδα επιστήµονες θεωρείται ότι γνωρίζουν τι είναι καλύτερο για τους διατρέχουν χρήστες συχνά τοδοτούνται τριπλάσιο επαρκώς κίνδυνο από βιασµού την κυβέρνηση σε ταλήψεις στοθα πρέπει να παρέχεται στα άτοµα µε ειδικές τότε ανάγκες, ο καθώς και στις οικογένειές τους, µε των υπηρεσιών τους, καθώς και το πώς σχέση να παρέχουν υψηλής ποιότητας υπηρεσίες χωρίς κρατική ή επακόλουθος ανταγωνισµός θα έδινε ισχυρό στόχο κίνη- την µεγαλύτερη προστασία τους από τυχόν µε ανθρώπους βαθµό που χωρίς προσέλκυαν αναπηρία. επιτυχώς ασθενείς, άλλης προέλευσης παρέµβαση. 3. Τα άτοµα που τρο εξαρτώνται σε αυτές τις από µονάδες άλλους, να λόγω βελτιώσουν της βιασµό. όλες σχεδόν τις Νικολέττα Θάνου, ύπαρξης κάποιας αναπηρίας, πλευρές των είναι υπηρεσιών ψυχολογικά που περισσότερο µον- τρωτά προσφέρουν: Ύστερα υπάρχει το κατά µία έννοια αντίθετο ποιότητα, και έτσι ευαισθησία καθίστανται ανταπόκρισης εύκολος στόχος και για Ελέγ- πιθανή και αποτελεσµατικότητατέλο: Οδοντίατρος το Μοντέλο υσπιστίας ή ιοίκησης σεξουαλική τους κακοποίηση. χου, όπου -Υγιεινολόγος, ενεργός παράγοντας είναι η κεντρική ρ. Χρήστος διαχείριση. Αυτή δεν εµπιστεύεται τους λειτουργούς Ειδ. στην Κοινωνική 4. Σε πολλές περιπτώσεις διαπιστώνεται άγνοια χειρισµού των ατόµων µε ειδικές ανάγκες από τους δι- Ψαρόπουλος υγείας, αλλά τους θέτει στόχους και ανταµείβει την Ένα τέτοιο σύστηµα «οιονεί ανταγωνιστικής αγοράς» θα παρείχε µεγαλύτερη κοινωνική δικαιοσύνη, Οικονοµολόγος -Προληπτική επιτυχία ή τιµωρεί την αποτυχία επίτευξής τους. κηγόρους, την καθώς αστυνοµία, οι επιλογές τους δικαστικούς που τώρα είναι λειτουργούς, τους συµβούλους ψυχολόγους, κ.ά. Το γεγο- διαθέσιµες µόνο Οδοντιατρική Συστηµάτων Υγείας σε όσους µπορούν να πληρώσουν την ιδιωτική περίθαλψη, τους θα λειτουργούς ήταν ανοιχτές αδύναµους και για τους στην λιγότερο εύ- Το τρίτο µοντέλο είναι αυτό της ιαµαρτυρίας, νός αυτό όπου καθιστά οι χρήστες εκφράζουν τη δυσαρέσκεια (ή υπεράσπιση την ευαρέσκειά) τους απευθείας σε αυτόν που παρέχει κές ανάγκες, την ωφελεί ύστερα τους από πάντες. το βιασµό τους. και πορους, στην προστασία µε τη συνακόλουθη των ατόµων άνοδο µε ειδι- του επιπέδου να Υπάρχει

10 Η Ευρωπαϊκή Εµπειρία της Ηλεκτρονικής Συνταγογράφησης Μαριάνθη - Ταξιαρχούλα Χατζέλλη MSc. ιοίκησης της Υγείας Η ηλεκτρονική συνταγογράφηση φαρµάκων είναι ένα από τα πιο αποτελεσµατικά θεραπευτικά εργαλεία στο χώρο της υγείας. Η συνεχώς αυξανόµενη φαρµακευτική δαπάνη έχει σηµαντικές συνέπειες και για την οικονοµική βιωσιµότητα των αντίστοιχων συστηµάτων υγείας. Για αυτούς τους λόγους, η διαχείριση της συνταγογράφησης έχει τεράστια σηµασία για όλους τους εµπλεκόµενους στο τοµέα της υγείας. Η καθιέρωση της ηλεκτρονικής συνταγογράφησης, µε βάση την ευρωπαϊκή εµπειρία, αποτελεί ένα από τα πιο αποτελεσµατικά µέτρα για τη µείωση της φαρµακευτικής δαπάνης. Η γενικότερη εφαρµογή στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης αποτελεί ένα ασφαλές και αξιόπιστο σύστηµα βάσης δεδοµένων, το οποίο θα διατηρεί αυστηρά το απόρρητο του ασθενούς. Η πρώτη καταγραφή των πλεονεκτηµάτων µιας ψηφιακοποίησης της συνταγογράφησης, ανάγεται στις αρχές της δεκαετίας του 1980 στη Σουηδία. Ήδη το 1983, στη Σουηδία, η πρώτη παγκοσµίως ηλεκτρονική συνταγή παρήχθη και διακινήθηκε από ένα ιατρείο σε ένα κοντινό φαρµακείο. Στα τέλη της δεκαετίας του 1990, οι τεχνολογίες είχαν ήδη ωριµάσει αρκετά και η Σουηδική κυβέρνηση υιοθέτησε µια εθνική στρατηγική που επέτρεψε τη ραγδαία αύξηση της διείσδυσης της ηλεκτρονικής συνταγογράφησης. Η διείσδυση σήµερα στη χώρα είναι 97% στην Πρωτοβάθµια Φροντίδα Υγείας (ΠΦΥ) και 87% στη νοσοκοµειακή. Έχει υπολογιστεί πως η ηλεκτρονική συνταγογράφηση γλιτώνει 100 ώρες εργασίας ανά ιατρό ανά έτος, ενώ ακόµα πιο ση- µαντική είναι η διευκόλυνση της εργασίας των φαρ- µακοποιών. Η πλειοψηφία των πολιτών που έλαβαν ηλεκτρονική συνταγή δηλώνει πως θέλει να την ξαναχρησι- µοποιήσει. Η επιτυχία της συνίσταται: α) στον µακροχρόνιο πειραµατισµό και τη συνακόλουθη τεχνογνωσία που παρήχθη, β) στην προσήλωση στην ΠΦΥ και γ) στην εµπιστοσύνη των πολιτών για την ασφάλεια των δεδοµένων. Στη ανία, ήδη από το 2002, το 85% των ιατρών και το 100% των φαρµακοποιών µπορούσε να παράγει και να διακινεί ηλεκτρονικές συνταγές. Σή- µερα, 1,5 εκατοµµύριο συνταγές διακινούνται ηλεκτρονικά κάθε µήνα σε όλο το εύρος του δανέζικου τοµέα υγείας. Χρηµατοδοτείται από πέντε υπουργεία και την ένωση των οργανισµών τοπικής αυτοδιοίκησης. Επιπλέον, κάθε ανός πολίτης έχει το φαρµακευτικό του ιστορικό διαθέσιµο σε µια διαδικτυακή καρτέλα µέσω ειδικού λογισµικού. Όλα αυτά εντός ενός ολοκληρωµένου πληροφοριακού συστήµατος, µέσω του οποίου >90% των ιατρείων, όλα τα φαρµακεία, τα νοσοκοµεία, τα εργαστήρια και οι δοµές κατ οίκον φροντίδας ανταλλάσουν κάθε χρόνο περισσότερα από 30 εκατοµµύρια µηνύµατα. Τα πλεονεκτήµατα αυτής της ολοκλήρωσης µπορούν να αναπαραχθούν και εκτός ανίας µέσω ενός ολοκληρωµένου ειδικού λογισµικού. Στη Φινλανδία, οι προσπάθειες για υλοποίηση ηλεκτρονικής συνταγογράφησης ξεκίνησαν το Το 2006 τέθηκε σε ισχύ το σχετικό θεσµικό πλαίσιο. Σή- µερα, το σύστηµα λειτουργεί και βασίζεται σε µια εθνική βάση δεδοµένων για τις ηλεκτρονικές συνταγές την οποία φιλοξενεί και συντηρεί το KELA, ο µοναδικός ΦΚΑ στη χώρα. Το σύστηµα συµπεριλαµβάνει smart ID-cards για τους επαγγελµατίες υγείας, µε τη χρήση ηλεκτρονικών υπογραφών και κρυπτογράφησης SSL για τα µηνύµατα. Ενδιαφέρον παρουσιάζει το γεγονός πως ήδη από το 1997 στη Φινλανδία, οι γιατροί που συνταγογραφούν περισσότερες από 200 αποζηµιωθείσες από ΦΚΑ συνταγές ετησίως, λαµβάνουν κάθε χρόνο µια έκθεση η οποία περιλαµβάνει: πόσες συνταγές εξέδωσαν, το κόστος τους σε σύνολο αναλυµένο ανά ηλικιακή οµάδα και φύλο, το µέσο κόστος ανά συνταγή, το είδος των φαρµάκων που έχει συνταγογραφήσει περισσότερο ο γιατρός και τα είδη των σκευασµάτων που ευθύνονται περισσότερο για το κόστος. Οι τιµές αυτές συγκρίνονται µε το µέσο όρο για την ίδια ιατρική ειδικότητα. Στη Μεγάλη Βρετανία, η ηλεκτρονική συνταγογράφηση ακολούθησε διάφορες διαδροµές, άλλοτε παράλληλες και άλλοτε αλληλοτεµνόµενες, λόγω απουσίας της κατάλληλης εθνικής στρατηγικής. Υπάρχουν παραδείγµατα όπως των πανεπιστηµιακών νοσοκοµείων του Birmingham που ανέπτυξαν, ήδη από τα µέσα της δεκαετίας του 90, εφαρµογές µε ίδια µέσα, παραδείγµατα µεµονωµένων τµηµάτων σε νοσοκοµεία που χρησιµοποιούν εµπορικό λογισµικό (π.χ. ογκολογικές κλινικές), αλλά και παραδείγµατα νοσοκοµείων που χρησιµοποιούν εµπορικό λογισµικό σε όλα τους τα τµήµατα. Είναι χαρακτηριστικό πως ακόµη και στην παρούσα φάση οι ασθενείς λαµβάνουν και έντυπη εκδοχή της συνταγής, όπως άλλωστε συµβαίνει και στην πλειονότητα των χωρών. Συµπερασµατικά, η ηλεκτρονική συνταγογράφηση αποτελεί µία από τις πιο σηµαντικές λέξεις στη φαρ- µακευτική ορολογία. Αναφέρεται σε ηλεκτρονικά συστήµατα που διασυνδέουν όλα τα σηµεία της αλυσίδας διακίνησης του φαρµάκου (γιατρούς, νοσοκοµειακές µονάδες, φαρµακεία, λοιπούς φορείς) από άκρη σε άκρη µε στόχο τη µεγιστοποίηση των πλεονεκτηµάτων. Η υιοθέτηση της ηλεκτρονικής συνταγογράφησης χαίρει ευρείας πολιτικής, κοινωνικής και οικονοµικής υποστήριξης. Εποµένως αποτελεί επιτακτική ανάγκη για τον εξορθολογισµό της χορήγησης και της δαπάνης των φαρµάκων στον ευρωπαϊκό χώρο. 12

11 Αν και για πολλούς ο αδιατάρακτος ύπνος είναι κάτι που θεωρείται αυτονόητο, για άλλους αποτελεί ένα διαρκές πρόβληµα. Ο σύγχρονος τρόπος ζωής, µε τις αυξηµένες επαγγελµατικές υποχρεώσεις, τα ακανόνιστα ωράρια και το άγχος, η κακή διαχείριση του ελεύθερου χρόνου µε πολλά ξενύχτια, έχει οδηγήσει χιλιάδες ανθρώπους στο σηµείο να µην απολαµβάνουν τον ύπνο στη διάρκεια και στην ποιότητα, που είναι απαραίτητη για την σωστή λειτουργία του οργανισµού τους. Ο ύπνος καταλαµβάνει το 1/3 του συνολικού χρόνου της ζωής µας Ο ύπνος είναι η περίοδος της σωµατικής και πνευ- µατικής ανάπαυσης κατά την οποία η θέληση και η συνείδηση, καθώς και οι σωµατικές λειτουργίες αναστέλλονται µερικώς ή πλήρως. Κατά τη διάρκεια του ύπνου λαµβάνουν χώρα ζωτικές διεργασίες για τον οργανισµό. Η διάρκεια του ύπνου που χρειάζονται οι άνθρωποι ποικίλλει ανάλογα µε την ηλικία, τη γενετική προδιάθεση, τις καθηµερινές δραστηριότητες και την ποιότητα του ύπνου. Γενικά για να λειτουργούµε καλά τις υπόλοιπες ώρες, ο νυχτερινός ύπνος δεν πρέπει να είναι λιγότερος από 6 ώρες και περισσότερος από 9 ώρες. Όµως τα µωρά, οι ηλικιωµένοι και οι γυναίκες κατά την εγκυµοσύνη χρειάζονται περισσότερο ύπνο. Ο συνήθης νυχτερινός ύπνος µπορεί να διαιρεθεί σε δύο κύκλους: α) τον ύπνο REM που κατά τη διάρκειά του η εγκεφαλική δραστηριότητα είναι έντονη, ενώ µπορεί να παρουσιάζονται και όνειρα. β) τον ύπνο NREM, που αποτελείται από 4 στάδια και κατά την διάρκειά του µπορεί να συµβεί η υπνοβασία. Οι φάσεις REM και NREM εναλλάσσονται κατά την διάρκεια του ύπνου και διαρκούν από λεπτά. Η παγκόσµια ηµέρα ύπνου; Η ανάγκη να οριστεί µία ηµέρα του χρόνου και να αφιερωθεί σε κάτι τόσο αυτονόητο όπως ο ύπνος, προέκυψε από τα στατιστικά στοιχεία που δείχνουν ότι 1 στους 4 ενήλικες δεν απολαµβάνουν τον ύπνο, ενώ σύµφωνα µε τα αποτελέσµατα ευρωπαϊκής έρευνας, το 25% του γενικού πληθυσµού πάσχει από αϋπνία, αλλά µόνο 1 στους 3 πάσχοντες έχει αναζητήσει συµβουλή ειδικού για να λύσει το πρόβληµα του. Σήµερα είναι γεγονός ότι το 20 30% του πληθυσµού υποφέρει από αϋπνία, ενώ η αϋπνία αποτελεί ένα από τα πιο συχνά παράπονα των ασθενών προς τους ιατρούς. Γενικότερα η τάση υποβάθµισης του προβλή- µατος, όπως και η πλήρης άγνοια για το θέµα της αϋπνίας, έχει οδηγήσει παγκοσµίως σε σταθερή αύξηση του ποσοστού των ατόµων που πάσχουν από αϋπνία, προσδίδοντας νέες διαστάσεις σε αυτό το πρόβληµα της δηµόσιας υγείας. Ο καλός ύπνος σηµαίνει καλή ποιότητα ζωής Η κακή ποιότητα ύπνου υποβαθµίζει την ποιότητα ζωής, αφού επιδρά αρνητικά στην σωµατική, πνευ- µατική, ψυχική υγεία του ανθρώπου, αλλά και στην κοινωνική, επαγγελµατική, προσωπική του ζωή. Οι κοινωνικές αλλαγές και οι αυξηµένες επαγγελµατικές υποχρεώσεις, τα κυλιόµενα ωράρια των κατοίκων στις βιοµηχανοποιηµένες χώρες, το άγχος και το στρες, οδήγησαν σε ελάττωση του µέσου όρου του νυχτερινού ύπνου, κατά 20%! Επίσης, ουσίες όπως η καφεΐνη, η νικοτίνη, το αλκοόλ, ορισµένα φάρµακα, ο θόρυβος, οι αλλαγές τρόπου ζωής (σπιτιού, εργασίας, κ.α.), αλλά και σωµατικές καταστάσεις που προκαλούν χρόνιο πόνο, µπορούν να επηρεάσουν στην ποιότητα του ύπνου και να προκαλέσουν διαταραχές. Οι επιπτώσεις στην υγεία είναι άµεσες: Όσοι δεν κοιµούνται καλά έχουν διπλάσιες πιθανότητες να εµφανίσουν κάποια καρδιακή νόσο, συχνούς πονοκεφάλους και ηµικρανίες. Ακόµη οι διαταραχές στη διάθεση, στη µάθηση, αλλά και η ευερεθιστότητα, είναι άµεσα συνδεδεµένες µε την αϋπνία. Ο κίνδυνος εµφάνισης κατάθλιψης είναι πολύ συχνότερος σε άτοµα µε αϋπνία, ενώ η υπνηλία, ως αποτέλεσµα της έλλειψης ύπνου και η πρόκληση ατυχηµάτων, είναι η αιτία για το 50% των εργατικών, τροχαίων ατυχηµάτων, αλλά και αυτών σε θαλάσσιες και εναέριες µεταφορές. Η αϋπνία αποτελεί τον σηµαντικότερο λόγο απουσίας από την εργασία, αλλά και µείωσης της αποδοτικότητας των εργαζόµενων. Ακόµη όπως έχει προκύψει από πολλές έρευνες, όσοι δεν κοιµούνται καλά τείνουν να ασθενούν συχνότερα και να εισάγονται στο νοσοκοµείο και είναι πιο επιρρεπείς στην παχυσαρκία και στην εµφάνιση σακχαρώδους διαβήτη. Εξασφαλίζοντας καλό ύπνο προστατεύουµε την υγεία µας, γι αυτό χρειάζεται: Να επιλέξουµε το κατάλληλο στρώµα, ώστε να µην προκαλεί πόνους στο σώµα. Το υπνοδωµάτιο να έχει αρκετή ησυχία, κατάλληλο φωτισµό και θερµοκρασία που να κυµαίνεται στους 20 ο C. Να αποφεύγουµε οποιαδήποτε άλλη δραστηριότητα στο χώρο του υπνοδωµατίου, όπως ενασχόληση µε την εργασία ή τηλεόραση. Να αποφύγουµε τους απογευµατινούς ύπνους, εάν αντιµετωπίζουµε δυσκολία να κοιµηθούµε την νύχτα. Να αποφεύγουµε την κατανάλωση καφέ ή ροφη- µάτων µε καφεΐνη το απόγευµα. Να αποφεύγουµε την έντονη σωµατική άσκηση 2-3 ώρες πριν τον ύπνο γιατί µπορεί να προκαλέσει υπερδιέγερση. Να αποφεύγουµε τα βαριά ή πολύ ελαφρά γεύµατα πριν τον ύπνο. Να προσπαθούµε να τηρήσουµε ένα παρόµοιο ωράριο για τον ύπνο κάθε ηµέρα. Η Υποτιµηµένη Αξία του Ύπνου. Αναδυόµενο Πρόβληµα για την Υγεία του Σύγχρονου Ανθρώπου Ελίζα Ε. Φερεκύδου ρ Βιολόγος, Κέντρο Μελετών Υπηρεσιών Υγείας Εργαστηρίου Υγιεινής, Επιδηµιολογίας και Ιατρικής Στατιστικής Πανεπιστήµιου Αθηνών 13

12 Ν Ε Α Α Π Ο Τ Η Ν Ε Υ Ρ Ω Π Η ΙΑΒΟΥΛΕΥΣΗ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΝΕΡΓΗ ΚΑΙ ΥΓΙΗ ΩΡΙΜΑΝΣΗ Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή διερεύνησε τις απόψεις των δηµόσιων και ιδιωτικών οργανισµών, εταιρειών και πολιτών σχετικά µε το πώς η Ευρώπη θα µπορούσε να εντατικοποιήσει τις καινοτόµες δράσεις προκειµένου ν ανταποκριθεί στις προκλήσεις της γήρανσης του πληθυσµού στην Ευρώπη και συγκεκριµένα σε µια πιλοτική ευρωπαϊκή συµµαχία καινοτοµίας για την ενεργή και υγιή ωρίµανση. Μεταξύ των δεκαετιών , ο αριθµός των Ευρωπαίων ηλικίας >65 ετών αναµένεται ν αυξηθεί κατά 40%, θέτοντας τεράστιες προκλήσεις και παράλληλα προσφέροντας σηµαντικές ευκαιρίες για την ευρωπαϊκή κοινωνία και καινοτοµία. Η Ευρωπαϊκή Συµµαχία Καινοτοµίας που προτείνει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και θα έπρεπε να προωθηθεί το 2011 οφείλει να επιτύχει τρεις στόχους: τη βελτίωση της υγείας και της ποιότητας ζωής των ηλικιωµένων, διευκολύνοντάς τους έτσι ώστε να ζουν µια δραστήρια και ανεξάρτητη ζωή την συνεισφορά στην επίτευξη της σταθερότητας και της αποτελεσµατικότητας του συστήµατος παροχής φροντίδας υγείας και κοινωνικής πολιτικής και την προαγωγή της ανταγωνιστικότητας και των επιχειρηµατικών ευκαιριών. Η διαδικτυακή διαβούλευση ήταν ανοιχτή έως τον Ιανουάριο του Ο John Dalli, Ευρωπαίος Επίτροπος για την πολιτική υγείας και κατανάλωσης δήλωσε: «Η Ευρώπη πρέπει να προετοιµαστεί για την επερχόµενη ωρίµανση του πληθυσµού της και η χρήση της καινοτοµίας θα αποτελέσει εργαλείο για τις ενέργειές µας. Για το λόγο αυτό είµαι πολύ ευχαριστηµένος που η πρώτη από τις συµµαχίες αφορά την ενεργή και υγιή ωρίµανση. Η συµµαχία υποδηλώνει µια στενή συνεργασία µεταξύ διαφορετικών πολιτικών στον τοµέα της δηµόσιας υγείας, της έρευνας, της ψηφιακής τεχνολογίας και της βιοµηχανίας». Η Neelie Kroes, Αντιπρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την ψηφιακή αντζέντα δήλωσε: «Οι άνθρωποι ζουν πλεον περισσότερα χρόνια και θα πρέπει λοιπόν ν απολαµβάνουν µια όσο το δυνατόν ενεργή και ανεξάρτητη ζωή, µε τη βοήθεια των καινοτόµων λύσεων όπως των συσκευών για την ανίχνευση και την πρόληψη των ατυχηµάτων, τη δηµιουργία εύχρηστων υπηρεσιών κοινωνικής αλληλεπίδρασης προκειµένου να αντιµεπωπίσουν τα συναισθήµατα µοναξιάς και την δηµιούργια έξυπνων λύσεων για τη χρήση της τεχνολογίας παροχής πληροφόρησης και επικοινωνίας στο σπίτι. Χρειάζεται χρηµατοδότηση προκειµένου να διασφαλιστεί πως η µελλοντική συµµαχία καινοτοµίας θα µπορέσει να υλοποιήσει στις πράξη τις ιδέες αυτές για τους ηλικιώµενους Ευρωπαίους πολίτες». Η διαβούλευση καλεί φορείς όπως οργανισµούς που εκπροσωπούν ηλικιωµένους ανθρώπους και ασθενείς, νοσοκοµεία και παρόχους υπηρεσιών υγείας, επαγγελµατίες υγείας και παροχής υπηρεσιών υ- γείας, δηµόσιες αρχές και ιδιώτες πολίτες στην παροχή βοήθειας για την αναγνώριση των εµποδίων στην εφαρµογή των καινοτοµιών αλλά και των καινοτόµων ευκαιριών που παρέχονται στον τοµέα της ενεργούς και υγιούς ωρίµανσης. Η Ευρωπαϊκή Συµµαχία Καινοτοµίας για την ενεργή και υγιή ωρίµανση έχει ως πρωταρχικό στόχο την αύξηση, κατά 2 έτη, του µέσου όρου υγιούς διαβίωσης στην Ευρωπαϊκή Ένωση έως το Στοχεύει στη βελτίωση της ποιότητας ζωής των ηλικιωµένων και στην εξασφάλιση πιο αποτελεσµατικών λύσεων για την παροχή φροντίδας. Ακόµη στοχεύει στην εφαρµογή της καινοτοµίας σε πιο ευρεία κλίµακα σε σχέση µε σήµερα σε τοµείς όπως η προαγωγή υγείας, η πρόληψη, η πρώιµη διάγνωση και η θεραπεία, τα συστήµατα υγείας και κοινωνικής φροντίδας, η ανεξάρτητη διαβίωση και η τεχνολογία για τους ηλικιωµένους ανθρώπους. Η Επιτροπή θα αναλύσει τα αποτελέσµατα της διαβούλευσης, µε στόχο την απόκτηση µιας πιο ξεκάθαρης εικόνας για τις προοπτικές καινοτοµόνων δράσεων και ενεργειών και τις διαθέσιµες δυνατότητες στους πολλαπλούς τοµείς που επηρέαζουν την υγιή ωρίµανση στις µέρες µας. Τα αποτελέσµατα της διαβούλευσης θα βοηθήσουν την Επιτροπή να σχεδιάσει τα επόµενα βήµατα της Ευρωπαϊκής Συµµαχίας Καινοτοµίας. Για περισσότερες πληροφορίες: ΟΙ ΕΥΡΩΠΑΪΚΕΣ ΧΩΡΕΣ ΠΑΡΟΤΡΥΝΟΥΝ ΓΙΑ ΠΙΟ ΣΗΜΑΝΤΙΚΗ ΡΑΣΗ ΣΤΟΥΣ ΤΟΜΕΙΣ ΠΡΟΛΗΨΗΣ ΚΑΙ ΕΛΕΓΧΟΥ ΤΩΝ ΧΡΟΝΙΩΝ ΑΣΘΕΝΕΙΩΝ Στις 26 Νοεµβρίου, υπουργοί και αξιωµατούχοι από 40 ευρωπαϊκές χώρες συµµετείχαν σε µια διήµερη διαβούλευση για τις παγκόσµιες και τοπικές δράσεις για την πρόληψη και τον έλεγχο των αυξανόµενων θανάτων και του πόνου απο τις µη µεταδοτικές ασθένειες καθώς και για τις επιδράσεις τους στην οικονοµία και στην ανάπτυξη. Η συνάντηση που έλαβε χώρα στο Όσλο της Νορβηγίας αποτέλεσε σηµαντικό βήµα για την επερχό- µενη γενική συνέλευση αξιωµατούχων Ηνωµένων Εθνών σε ότι αφορά στην πρόληψη και στον έλεγχο των µη µεταδιδόµενων νοσηµάτων. «Τα µη µεταδιδόµενα νοσήµατα εξελίσσονται σε µια εξαιρετικά σηµαντική παγκόσµια απειλή για την υγεία και το κόστος της µη ανάληψης δράσης είναι µη αποδεκτό», δήλωσε η Υπουργός Υγείας και υπηρεσιών παροχής υγείας της Νορβηγίας, Anne-Grete Strom- Erichsen. 14

13 Ακόµη, δήλωσε: «Οι χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης χρειάζεται ν ανταλλάξουµε τις εµπειρίες µας σχετικα µε τα αποτελεσµατικά και τα αναποτελεσµατικά µέτρα για τον αγώνα ενάντια στα µη µεταδιδό- µενα νοσήµατα». Στον ευρωπαϊκό τοµέα του Παγκόσµιου Οργανισµού Υγείας, τα µη µεταδιδόµενα νοσήµατα ευθύνονται ετησίως για >8 εκ. θανάτους (>80% των θανάτων στην περιοχή αυτή), συµπεριλαµβανοµένων 1,5 εκ. πρόωρων θανάτων. Τα σηµαντικα σηµεία-κλειδιά στα οποία κατέληξε η συνάντηση στο Οσλο συνοψίζονται στα ακόλουθα: Τα εθνικά σχέδια δράσης θα πρέπει να δώσουν ση- µαντική προτεραιότητα στην αντιµετώπιση των µη µεταδιδόµενων νοσηµάτων. Πολλές χώρες κλήθηκαν να λάβουν σοβαρά υπόψη το ζήτηµα των µη µεταδιδόµενων νοσηµάτων στην ανάπτυξη παγκόσµιων πρωτοβουλιών και στις σχετικές αποφάσεις για επένδυση πόρων. Η επίσηµη βοήθεια που παρέχεται την παρούσα στιγµή δεν είναι επαρκής για τον αγώνα κατά των µη µεταδιδόµενων νοσηµάτων. Οι συµµετέχοντες κατέληξαν πως τα µη µεταδιδό- µενα νοσήµατα αποτελούν απειλή για την ανάπτυξη την οποία ούτε τα αναπτυγµένα αλλά ούτε και τα αναπτυσσόµενα κράτη αντέχουν να υποστούν. Επιπρόσθετη έρευνα απαιτείται για την ανάσχεση και τη µείωση των πρόωρων θανάτων από την αιτία αυτή. Αποτελεσµατικές, υπο το πρίσµα κόστους-οφέλους, παρεµβάσεις χρειάζεται να υλοποιηθούν προκειµένου να µειώσουν την έκθεση των ανθρώπων στους παράγοντες κινδύνου των µη µεταδιδόµενων νοση- µάτων και να ενδυναµώσουν τις υπηρεσίες παροχής φροντίδας υγείας για όσους υποφέρουν από χρόνιες ασθένειες. Στη διάσκεψη κορυφής των Ηνωµένων Εθνών θα δοθεί έµφαση στις τέσσερις βασικές κατηγορίες των µη µεταδιδόµενων νοσηµάτων: τον καρκίνο, τον διαβήτη, τα νοσήµατα του καρδιαγγειακού συστήµατος και τις χρονιες πνευµονοπάθειες. Τα νοσήµατα αυτά ευθύνονται για > 60% των θανάτων παγκοσµίως (35 εκ. θάνατοι), 9 εκ. των οποίων είναι πρόωροι θάνατοι (άτοµα ηλικίας <60 ετών. Οι θάνατοι που προκαλούνται από τα µη µεταδιδόµενα νοσήµατα µπορούν να προληφθούν, σε µεγάλο βαθµό, από την εφαροµή χαµηλού κόστους µέτρων που στοχεύουν σε τέσσερις παράγοντες κινδύνουκλειδιά: κάπνισµα, υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ, κακή διατροφή και σωµατική αδρανεία. Παγκοσµίως, τα µη µεταδιδόµενα νοσήµατα έχουν σηµαντική επίδραση στις αναπτυσσόµενες χώρες, ιδιαιτέρως στις φτωχότερες οι οποίες χαρακτηρίζονται απο µη οργανωµένα και αδύναµα συστήµατα υγείας, φτώχεια και πιο ανεπαρκή µέτρα προστασίας κατά των παραγόντων κινδύνου. Ως εκ τούτου, σηµειώνεται σηµαντική αύξηση στην επικράτηση των νοσηµάτων αυτών. Στην Αφρική, οι θάνατοι από τα µη µεταδιδόµενα νοσήµατα αναµένεται ν αυξηθούν κατά 25% έως το Τα ¾ του συνολικού αριθµού των πρόωρων θανάτων που προκαλούνται από µη µεταδιδόµενα νοσήµατα στην Ευρώπη (1,1 εκ. θάνατοι) καταγράφονται στις χώρες χαµηλού και µεσαίου εισοδήµατος. «Η πρόκληση που επιβάλλεται από τα µη µεταδιδό- µενα νοσηµάτα δεν µπορεί ν αντιµετωπιστεί µόνο µέσα από την λήψη µέτρων τον τοµέα της υγείας αλλά µέσα από διατοµεακή συνεργασία, συµπεριλαµβανοµένων των τοµέων εξωτερικών υποθέσεων, της ανάπτυξης συνεργασίας, του αστικού σχεδιασµού, της οικονοµίας, της εκπαίδευσης και της µεταφοράς» δήλωσε η Dr Ala Alwan, βοηθός γενικού διευθυντή για τις δράσεις στον τοµέα της υγείας σε περιόδους κρίσης, στο επιτελείο του Παγκόσµιου Οργανισµού Υγείας που εδρεύει στην Γενεύη. «Όλο και περισσότεροι άνθρωποι πεθαίνουν και υποφέρουν από τα νοσήµατα αυτά, τα οποία προκαλούν εξαιρετικά σηµαντικό αντίκτυπο, παγκοσµίως, στον τοµέα της υγείας και της οικονοµίας. Ιδιαιτέρως επηρεάζεται ο φτωχός και ευάλωτος πληθυσµός στις φτωχότερες χώρες του κόσµου». Για περισσότερες πληροφορίες: ΕΥΡΩΒΑΡΟΜΕΤΡΟ ΓΙΑ ΤΗΝ ΨΥΧΙΚΗ ΥΓΕΙΑ Με αφορµή την παγκόσµια ηµέρα για την ψυχική υγεία, νέα στοιχεία που διατίθενται από την έρευνα του ευρωβαρόµετρου αποκαλύπτουν ότι το 15% των συµµετεχόντων στην έρευνα στα κράτη-µέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης αναζητούν επαγγελµατική βοήθεια για ψυχολογικά ή συναισθηµατικά προβλήµατα και το 7% λαµβάνει αντικαταθλιπτική αγωγή για µια περίοδο τουλάχιστον 12 µηνών. Η έρευνα καταδεικνύει ακόµη τη διαρκή προκατάληψη που αντιµετωπίζουν τα άτοµα µε προβλήµατα ψυχικής υγείας, τονίζοντας πως τα άτοµα που βιώνουν τις πιο αρνητικές εµπειρίες αντιµετωπίζουν τις περισσότερες κοινωνικο-οικονοµικές δυσκολίες, ε- νώ τα άτοµα που υποφέρουν από σωµατικά ή συναισθηµατικά προβλήµατα είναι τα άτοµα που υποφέρουν από κοινωνικό άγχος και άγχος για τα οικονοµικά θέµατα. Για περισσότερες πληροφορίες: Ν Ε Α Α Π Ο Τ Η Ν Ε Υ Ρ Ω Π Η 15

14 Το Πρόβληµα των Ανισοτήτων στην Υγεία στην Ευρώπη Χριστίνα ηµητρακάκη, Ψυχολόγος Έρευνας, Επιστηµονική Συνεργάτης ΚΜΥΥ και ΙΚΠΙ 16 Β Ι Β Λ Ι Ο Γ Ρ Α Φ Ι Α WORK HEALTH PROMOTION, JOB WELL-BEING AND SICKNESS ABSENCES. A SYSTEMATIC REVIEW AND META-ANALYSIS J Occup Environ Med Nov;50(11) P.p , 2008 Kuoppala J., Lamminpää A., Husman P. Objective: The aim of this systematic literature analysis was to study the association between work health promotion and job well-being, work ability, absenteeism, and early retirement. Methods: Out of 1312 references and 35 potentially eligible publications, 10 studies were included in the analysis. Other sources producing 36 eligible studies, 46 studies in total were included in the analysis. Results: There is moderate evidence that work health promotion decreases sickness absences (risk ratio [RR], 0.78; range, 0.10 to 1.57) and work ability (RR, 1.38; range, 1.15 to 1.66). It also seems to increase mental well-being (RR, 1.39; range, 0.98 to 1.91), but not physical well-being. There is no evidence on disability pension. Exercise seems to increase overall well-being (RR, 1.25; range, 1.05 to 1.47) and work ability (RR, 1.38; range, 1.15 to 1.66), but education and psychological methods do not seem to affect wellbeing or sickness absences. Sickness absences seem to be reduced by activities promoting healthy lifestyle (RR, 0.80; range, 0.74 to 0.93) and ergonomics (RR, 0.72; range, 0.13 to 1.57). Conclusions: Work health promotion is valuable on employees' well-being and work ability and productive in terms of less sickness absences. Activities involving exercise, lifestyle, and ergonomics are potentially effective. Work health promotion should target both physical and psychosocial environments at work. THE HEALTH PROMOTION SHIFT INTO PRIMARY HEALTH ORGANISATIONS: IMPLICATIONS FOR THE HEALTH PROMOTION WORKFORCE J Prim Health Care Mar 1;3(1) P.p. 41-7, 2011 Lovell S.A., Neuwelt P. Introduction: Reconciling the primary care sector's traditional concern for individual health outcomes with a population health approach is integral to the implementation of New Zealand's Primary Health Care Strategy, and a key challenge for health promotion in New Zealand. The purpose of this study was to examine the views of health promoters, their funders and managers toward the implementation of the Primary Health Care Strategy's health promotion agenda. Methods: Focus groups and interviews were carried out with 64 health promoters and 21 health sector managers and planners and funders over the 12 months beginning March Interview and focus group transcripts were analysed thematically. Findings: Primary Health Organisations (PHOs) have been perceived as both an opportunity and a threat to health promotion. The opportunity was seen to lie in the development of health promotion responsive to the needs of communities. Yet the numerous PHOs that emerged spread funding and capacity for health promotion thin, particularly amongst smaller PHOs. Conclusion: The failure of the Ministry of Health to engage the health promotion workforce in the development and implementation of the Primary Health Care Strategy has led to a clear sense of vulnerability among health promoters. Ideological divisions between primary care and public health have been exacerbated by the restructuring of health promotion funding and delivery. WHAT DO WE KNOW ABOUT PROMOTING MENTAL HEALTH THROUGH SCHOOLS? Promot Educ 12(3-4), 2005 P.p Weare K., Markham W. There is a growing evidence base on what schools need to do to promote mental health effectively. There is strong evidence that they need first and foremost to use a whole school approach. This shapes the social contexts which promote mental health and which provide a backdrop of measures to prevent mental health disorders. Schools need to use positive models of mental health, which emphasise well being and competence not just illness. Τhis will help overcome problems of stigma and denial and promote the idea of mental health as 'everyone's business'. The most effective programmes in schools which address mental health have the following characteristics: They provide a backdrop of universal provision to promote the mental health of all and then target those with special needs effectively. They are multi-dimensional and coherent. They create supportive climates that promote warmth, empathy, positive expectations and clear boundaries. They tackle mental health problems early when they first manifest themselves and then take a long term, developmental approach which does not expect immediate answers. They identify and target vulnerable and at risk groups and help people to acquire the skills and competences that underlie mental health. They involve end users and their families in ways that encourage a feeling of ownership and participation, and provide effective training for those who run the programmes, including helping them to promote their own mental health.

15 ΣΤΡΕΣ. Προσωπική Ανάπτυξη & Ευηµερία Επιστηµονική Επιµέλεια: Αλέξανδρος-Σταµάτιος Αντωνίου Εκδόσεις Παπαζήση Αθήνα, 2010 ISBN: Το στρες αποτελεί σηµαντικό κοινωνικό παράγοντα κινδύνου για την υγεία. Η υγεία µπορεί να οριστεί και ως η δυναµική ισορροπία του ατόµου µε το φυσικό και κοινωνικό περιβάλλον του. Οι στρεσογόνοι παράγοντες διαταράσσουν τη δυναµική αυτή αλληλεπίδραση, προκαλώντας παθογένειες στη σωµατική και ψυχική υγεία. Υπολογίζεται ότι το 50% των προβλη- µάτων υγείας του σύγχρονου ανθρώπου σχετίζονται, έµµεσα ή άµεσα, µε το στρες, γιατί εκτός από τους ήδη γνωστούς στρεσογόνους παράγοντες, όπως είναι το πένθος, η απώλεια εργασίας, µια φυσική καταστροφή κ.α., έχουν προστεθεί στην εποχή µας και άλλοι παράγοντες, όπως η ανεργία, η οικονοµική αβεβαιότητα, η αυξανόµενη εγκληµατικότητα, η αποδυνάµωση της οικογένειας, η υποβάθµιση του φυσικού περιβάλλοντος. Το στρες ευθύνεται και για την υιοθέτηση ανθυγιεινών συνηθειών, όπως του καπνίσµατος, της κακής διατροφής, της χρήσης ναρκωτικών, της κατανάλωσης αλκοόλ, της έλλειψης σωµατικής άσκησης, που συµβάλλουν στην πρόκληση καρδιαγγειακών νοσηµάτων, καρκίνων και πολλών άλλων νοσηµάτων. Όµως η υγεία δεν είναι µόνο η απουσία της αρρώστιας, αλλά και η παρουσία της σωµατικής, ψυχικής και κοινωνικής ευεξίας. Η διάσταση αυτή του ορισµού της υγείας, που ταυτίζεται µε την έννοια της ποιότητας ζωής καθορίζεται σε µεγάλο βαθµό από την έκθεση σε στρεσογόνους παράγοντες. >25% των ευρωπαίων εργαζοµένων βιώνουν καταστάσεις στρες στην εργασία τους, ενώ το 9-12% των εργαζοµένων στην Ε.Ε. είναι εκτεθειµένο σε εργασιακή πίεση κατά το µεγαλύτερο διάστηµα της ηµέρας. Το εργασιακό στρες, ως γνωστόν και όπως σωστά αναφέρεται σε επιµέρους κεφάλαια του βιβλίου, έχει σηµαντικές επιδράσεις στην υγεία των εργαζοµένων. Και τα υπόλοιπα όµως θέµατα που πραγµατεύεται το βιβλίο, όπως είναι η οικογένεια, το εκπαιδευτικό σύστηµα, η µετανάστευση, ο αθλητισµός, τα ταξίδια, κ.α., αποτελούν επίκαιρους τοµείς όπου συντελούνται σηµαντικές αλλαγές, πολλές από τις οποίες σχετίζονται άµεσα ή έµµεσα µε το στρες στην εποχή µας. H ΙΑΤΡΟΦΙΚΗ ΠΑΡΑ ΟΣΗ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑ Α. Ιστορικές και Πολιτιστικές ιαδροµές Γερασιµος Α. Ρηγατος Ιατρικές Εκδόσεις ΒΗΤΑ Αθήνα, 2010 ΙSBN: Η βελτίωση του ανθρώπινου είδους συνδέθηκε στενά µε τη διατροφή του. Αναφέρεται ότι από τα χρόνια της προϊστορίας η αύξηση του ύψους και της διάρκειας ζωής συνδυάστηκαν µε την πλουσιότερη διατροφή. Υποστηρίζεται επίσης ότι η κρεοφαγία και η µαγειρική συντέλεσαν τόσο στην κοινωνική οργάνωση, όσο και στην ανάπτυξη του πολιτισµού. Στο βιβλίο αυτό εξετάζονται τα στοιχεία που περιγράφουν τη διατροφή κατά τους οµηρικούς χρόνους, τις σχετικές γνώσεις της προϊπποκρατικής ιατρικής, τα περί διαίτης βιβλία του Ιπποκράτη και των διαδόχων του, τα περί τροφής βιβλία του Γαληνού και των µεταγενέστερων γιατρών. Εξετάζονται επίσης τα σχετικά µε τη διατροφή κατά τα συµπόσια, την κατανάλωση των βρώσιµων αγαθών από τις θυσίες και έργα που αναφέρονται ειδικά στην ψαροφαγία. Οι αναφορές στις περί διατροφής γνώσεις και αντιλήψεις των βυζαντινών στηρίζονται όχι µόνο σε βιβλία γιατρών αλλά και στα γραφόµενα από λόγιους, καθώς και σε λαϊκότερα κείµενα. Οι επόµενοι αιώνες κληρονοµούν τις υπάρχουσες γνώσεις, τις εµπλουτίζουν µε τα στοιχεία που συνεισφέρει ο διαφωτισµός και µε τα νεότερα επιστηµονικά δεδοµένα και προσαρµόζουν τη διατροφή στις κοινωνικές απαιτήσεις της εποχής. Στο παρόν σύγγραµα των ιατρικών εκδόσεων ΒΗΤΑ, ο γνωστός και έµπειρος συγγραφέας-ιατρός Γεράσι- µος Ρηγάτος, οδηγεί τον αναγνώστη σε ενδιαφέρουσες πολιτιστικές διαδροµές που καλύπτουν διαχρονικά ολόκληρο το εύρος της ελληνικής διατροφικής παράδοσης. ΑΣΦΑΛΙΣΤΙΚΟ. Μια Μέθοδος Ανάγνωσης Πλάτων Τήνιος Εκδόσεις Κριτική Αθήνα, 2010 ISBN: Η αµφισηµία, η ασυνεννοησία και η αναβλητικότητα καθιστούν το ασφαλιστικό έναν δυσεπίλυτο γρίφο. Ο Πλάτων Τήνιος βοηθά τον αναγνώστη να καταλάβει πώς λειτουργεί το ασφαλιστικό σύστηµα. Γραµµένο µε έναν τρόπο απλό και εύληπτο και µε εργαλεία την οικονοµική ανάλυση και την εκτεταµένη στατιστική αποτύπωση, το βιβλίο αποτελεί σηµείο αναφοράς για να αντιληφθούµε πού βρισκόµαστε σήµερα ώστε να σχεδιάσουµε τι θέλουµε αύριο. Ο συγγραφέας θέλει να βοηθήσει τον αναγνώστη να καταλάβει τη δυναµική του συστήµατος: πώς προκύπτουν τα µεγέθη, πώς µπορεί να κινηθούν στο µέλλον. Τι κρύβεται πίσω από φαινοµενικά απλούς δείκτες, όπως τα όρια ηλικίας, η χαµηλή σύνταξη, η µέση σύνταξη. Πόσο εξασφαλισµένη είναι η ασφάλιση και ποιος πληρώνει το λογαριασµό; Αν τα πράγ- µατα δεν πάνε καλά, γιατί δεν έχουν ρυθµιστεί καλύτερα; Για να απαντήσει σε τέτοια ερωτήµατα, απαιτεί από τον αναγνώστη να κατανοήσει και τη θεωρία και την ελληνική πρακτική, καθώς και τις διαφορετικές κλίµακες του ζητήµατος. Το βιβλίο είναι σταθµός για την κατανόηση του ασφαλιστικού ζητήµατος. Στις πολλές αρετές του βιβλίου συµπεριλαµβάνονται: ένα πολύτιµο επίµετρο σχετικά µε το ασφαλιστικό του 2010, ένα κατατοπιστικό γλωσσάρι όρων της κοινωνικής ασφάλισης και εκτενής σχετική βιβλιογραφία για περαιτέρω εµβάθυνση. Το βιβλίο απευθύνεται στους επαγγελµατίες του κλάδου αλλά, κυρίως, στον ενδιαφερόµενο πολίτη. Ν Ε Ε Σ Ε Κ Ο Σ Ε Ι Σ 17 15

16 Π Ρ Ο Σ Ε Χ Η Σ Υ Ν Ε Ρ Ι Α P 37 O ΕΤΗΣΙΟ ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟ ΙΑΤΡΙΚΟ ΣΥΝΕ ΡΙΟ Μαΐου 2011, Ξενοδοχείο Hilton Οργ./ Πληρ: Ιατρική Εταιρεία Αθηνών Τηλ.: / / Fax: iea@mednet.gr, Website: P 19 TH INTERNATIONAL CONFERENCE OF HEALTH PROMOTING HOSPITALS AND HEALTH SERVICES. Improving Health Gain Orientation in all Services. Better Cooperation for Continuity in Care June , Turku, FINLAND Οργ.: International HPH Network, WHO Collaborating Centre for Health Promoting Hospitals and Health Care, Ludwig Boltzmann Institute Health Promotion Research Πληρ: Ludwig Boltzmann Institute Health Promotion Research Τηλ.: +43/1/ , Fax: +43/1/ vienna.who-cc@)hphconferences.org Website: P 20 ΤΗ WORLD CONGRESS FOR SEXUAL HEALTH June , Scottish Exhibition and Conference Centre, Glasgow, United Kingdom Οργ.: World Association for Sexual Health (WAS) Πληρ.: Kenes International. Global Congress Organisers and Association Management Services Τηλ.: , Fax: was@kenes.com Website: home.aspx P 20 TH INTERNATIONAL SYMPOSIUM ON SHIFTWORK AND WORKING TIME. Biological Mechanisms and Risk Management in the 24h Society June 28- July , Radisson Blu Royal Park Hotel, Stockholm, Sweden Οργ.: Stress Research Institute, Stockholm University Τηλ.: shiftwork2011@stress.su.se Website: P 11 TH EUROPEAN CONFERENCE ON PSYCHOLOGICAL ASSESSMENT August 31 - September , Riga, Latvia Οργ.: European Association for Psychological Assessment (EAPA) Τηλ./ Fax: inese.muzikante@lu.lv Website: P UK SOCIETY FOR SOCIAL MEDICINE - 55 TH ANNUAL SCIENTIFIC MEETING. Healthy Communities Promote Healthy Minds & Bodies September , University of Warwick, England Οργ.: Society for Social Medicine Website: P 8 TH CONGRESS OF ISAPP Adolescence - A Second Chance? Development Attachment Neurobiology Trauma Psychodynamics Treatment September , Berlin, Germany Οργ.: International Society of Adolescent Psychiatry and Psychology (ISAPP) Πληρ.: CPO Hancer Service Τηλ.: , Fax: isapp@cpo-hanser.de Website: P 4 TH INTERNATIONAL CONFERENCE ON UNEMPLOYMENT, JOB INSECURITY AND HEALTH. From Unemployment to Sustainable Participation in Work - Research, Interventions and Policies September , Hanasaari Cultural Center, Espoo, Finland Οργ.: Finnish Institute of Occupational Health Τηλ.: (switchboard) Fax: Website: P AMERICAN PUBLIC HEALTH ASSOCIATION TH ANNUAL MEETING & EXPOSITION October 29- November , Washington, DC Οργ.: American Public Health Association Τηλ.: , Fax: comments@apha.org Website: P 4 TH EUROPEAN PUBLIC HEALTH CONFERENCE Public Health and Welfare Welfare Development and Health November , the Bella Centre, Copenhagen, Denmark Οργ.: The European Public Health Association (EUPHA), the Association of Schools of Public Health in the European Region (ASPHER) and the Danish Society of Public Health (DSOP) Τηλ.: , Fax: office@eupha.org Website: 18

17