Η πρόκληση της διεπιστημονικής ομάδας στην διαχείριση περιστατικών παραμέλησηςκακοποίησης.

Transcript

1 Η πρόκληση της διεπιστημονικής ομάδας στην διαχείριση περιστατικών παραμέλησηςκακοποίησης. Μελέτη περίπτωσης. Μίλτος Σακελλαρίου Msc Counseling Psychology Υπεύθυνος Συμβουλευτικού Σταθμού Νέων Noμού Κυκλάδων Συντονιστής Δράσεων Πρόληψης Περιφερειακής Διεύθυνσης Εκπαίδευσης Νοτίου Αιγαίου Βαρθαλίτου Μαρία, Επισκέπτρια Υγείας, ΚΕΦΙΑ Σύρου Κουβάτσου Ζωή, Ψυχολόγος, Μsc Κλινική Ψυχολογία, Περιφερειακή Αστυνομική Διεύθυνση Νοτίου Αιγαίου Συνάντηση Δικτύου Επαγγελματιών με θέμα την Ολοκληρωμένη Προσέγγιση της Κακοποίησης Παραμέλησης των Παιδιών: από την πρώιμη ανίχνευση στην κλινική παρέμβαση 25 Νοεμβρίου 2014, ημέρα Τρίτη Αθήνα 1

2 ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΟΣ ΣΤΑΘΜΟΣ ΝΕΩΝ ΝΟΜΟΥ ΚΥΚΛΑΔΩΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΨΥΧΙΚΗ ΚΑΙ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΙΚΗ ΥΓΕΙΑ ΣΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΚΑΙ ΤΗΝ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ

3 Σ.Σ.Ν. -έργο ψυχοκοινωνική κάλυψη των αναγκών των σχολικών μονάδων Παραπομπή μαθητών στο χώρο του ΣΣΝ Επισκέψεις στελεχών του ΣΣΝ στο χώρο του σχολείου-παρέμβαση στην τάξη. Προγράμματα ψυχικής υγείας αγωγής Υγείας σε μαθητές. Ομάδες εκπαιδευτικών. Συμβουλευτική γονέων σε ατομικό ή οικογενειακό επίπεδο- ομάδες γονέων. 3

4 Προγράμματα Αγωγής Υγείας Πρόληψη Ενδοσχολικής βίας και εκφοβισμού Ψυχική και συναισθηματική στο σχολείο

5 Ομάδες εκπαιδευτικών Α κύκλος : Επικοινωνία στο σχολείο Β κύκλος : Σχολείο και οικογένεια Γ κύκλος : Ψυχική και συναισθηματική υγεία στο σχολείο.

6 Παρεμβατικά προγράμματα στα σχολεία ανακαλύπτω τον εαυτό μου.

7 Ομάδες γονέων Α κύκλος Β κύκλος Γ κύκλος επικοινωνία στην οικογένεια Φάσεις οικογένειας και κοινωνικές αλλαγές διαφοροποίηση και αλλαγή ευ ζην -σχετίζεσθαι

8 ΠΑΡΑΤΗΡΗΤΗΡΙΟ ΠΡΟΛΗΨΗΣ ΣΧΟΛΙΚΗΣ ΒΙΑΣ ΚΑΙ ΕΚΦΟΒΙΣΜΟΥ

9 ΣΧΗΜΑΤΙΚΗ ΑΠΟΤΥΠΩΣΗ ΤΟΥ ΠΑΡΑΤΗΡΗΤΗΡΙΟΥ Επιστημονικοί / κοινωνικοί φορείς ΕΨΥΠΕ, ΧΑΜΟΓΕΛΟ, ΟΚΑΝΑ, 18 ΑΝΩ, ΚΕΘΕΑ, Συνήγορος του Παιδιού κ.α. Παρατηρητήριο Πρόληψης Σχολικής Βίας και Εκφοβισμού ΥΠΑΙΘ Συντονιστική Eπιτροπή τοπική αυτοδιοίκηση ΔΊΚΤΥA ΠΡΟΛΗΨΗΣ & ΠΡΟΑΓΩΓΗΣ ΥΓΕΙΑΣ ΚΥΚΛΑΔΩΝ & ΔΩΔΕΚΑΝΗΣΟΥ Συντονιστική Ομάδα ΠΔΕ Ν. ΑΙΓΑΙΟΥ Συντονιστής Παρατηρητήριου Πολλαπλασιαστές (εκπαιδευτές) Σχολικοί Σύμβουλοι Αθμιας & Βθμιας Ν. Αιγαίου, Συντονιστές Δράσεων Πρόληψης Σχολείων Εκπαιδευτικοί Σχολικών Μονάδων Μαθητές( καταγραφή-προγράμματα πρόληψηςαντιμετώπιση περιστατικών ενδοσχολικά παραπομπές) (Νηπιαγωγείο, Δημοτικό, Γυμνάσιο, Λύκειο) ΔΊΚΤΥA ΠΡΟΛΗΨΗΣ & ΠΡΟΑΓΩΓΗΣ ΥΓΕΙΑΣ ΚΥΚΛΑΔΩΝ & ΔΩΔΕΚΑΝΗΣΟΥ Δίκτυο Σχολικών Μονάδων Σ Μ Σ Μ Σ Μ Σ Μ Σ Μ

10 10

11

12 Η Περίπτωση του Λευτέρη Επικοινωνία Προϊσταμένης Νηπιαγωγείου με την Σχ. Σύμβουλο και τον Υπεύθυνο του Συμβουλευτικού Σταθμού. Επίσκεψη στο σχολείο Περίπτωση κακοποίησης- παραμέλησης Επικοινωνία με Επισκέπτρια Υγείας ΚΕΦΙΑ Λογοθεραπεία και Εργοθεραπεία λόγω σοβαρού βαθμού δυσαρθρίας και Διάσπαση Ελλειμματικής Προσοχής και Υπερκινητικότητας (ΔΕΠΥ) 12

13 Συγκρότηση Διεπιστημονικής Ομάδας κοινή συνάντηση επαγγελματιών για ενημέρωση και διερεύνηση των συνθηκών που ζούσε ο Λευτέρης. Η συνάντηση ανέδειξε ότι ο Λευτέρης παραμελείται συστηματικά, όπως επίσης ότι τον κακοποιεί η μητέρα του. καταγγελία παραμέλησης- κακοποίησης διενέργεια κοινωνικής έρευνας 13

14 Ο Λευτέρης Οι γονείς περιγράφουν το παιδί ζωηρό και ανυπάκουο, με τάσεις φυγής και επιθετικότητας προς τους ίδιους. Αδυνατούν να θέσουν όρια και κανόνες στο παιδί τους και εκείνο εμφανίζει χειριστική συμπεριφορά. Στον ψυχοσυναισθηματικό τομέα παρουσιάζει σημαντική καθυστέρηση. Οι κοινωνικές του δεξιότητες είναι φτωχές καθώς και οι δραστηριότητες της καθημερινής ζωής, όπως ντύσιμο, φαγητό, ατομική καθαριότητα. Η ατομική του υγιεινή είναι ελλιπής. Σοβαρός βαθμός δυσαρθρίας και Διάσπαση Ελλειμματικής Προσοχής και Υπερκινητικότητας (ΔΕΠΥ) ύστερα από παραπομπή της Παιδοψυχιάτρου 14

15 Η ΜΗΤΕΡΑ Η μητέρα Αγγελική, 41 ετών, πάσχει από Υπολειμματική Ψύχωση και λαμβάνει αντιψυχωσική φαρμακευτική αγωγή. Παρουσιάζει καχυποψία, κοινωνική απόσυρση, κατάθλιψη, αβουλία και απραξία. Τα προβλήματα ξεκίνησαν όταν παρουσίασε επιλόχεια κατάθλιψη ύστερα από τη γέννηση του πρώτου παιδιού πριν από 18 χρόνια. Νοσηλεύτηκε σε ιδιωτική ψυχιατρική κλινική για μεγάλο χρονικό διάστημα στην Αθήνα Παραδέχεται ότι κάνει πολλές παρατηρήσεις στον Λευτέρη γιατί χάνει την υπομονή της και ότι συχνά χρησιμοποιεί βία (λεκτική και σωματική). 15

16 Ο ΠΑΤΕΡΑΣ Ο πατέρας Γιάννης, 42 ετών, παρουσιάζει ψυχικές διαταραχές και λαμβάνει φαρμακευτική αγωγή. Στην ηλικία των 18 ετών είχε ένα σοβαρό τροχαίο ατύχημα στο οποίο έχασε την όραση από το ένα μάτι και υπέστη μετατραυματικό στρες. Η σχέση πατέρα γιου είναι πολύ στενή και ο μικρός δείχνει προτίμηση στον πατέρα του. Ο πατέρας αδυνατεί να βάλει όρια στο παιδί, παρόλο που καταλαβαίνει πως πρέπει να το κάνει. Παρουσιάζει κι εκείνος μειωμένες κοινωνικές δεξιότητες. Το ζευγάρι έχει συχνά συγκρούσεις μπροστά στο παιδί κυρίως για θέματα που σχετίζονται με τις πατρικές οικογένειές τους. Υπάρχουν αλληλοκατηγορίες από τους γονείς τους και συγκρούσεις για οικονομικά 16

17 Διενέργεια κοινωνικής έρευνας Ο Εισαγγελέας όρισε κοινωνική λειτουργό από το Νοσοκομείο, για διενέργεια κοινωνικής έρευνας σχεδόν ένα μήνα από την πρώτη επαφή με τον Λευτέρη στο νηπιαγωγείο. Ο εισαγγελέας προσανατολίστηκε στην λύση εύρεσης συγγενικού περιβάλλοντος για να αναλάβει την επιμέλεια του Λευτέρη. Η κοινωνική λειτουργός σε επαφή που είχε με την Εκπαιδευτικό του νηπιαγωγείου αλλά και την επικοινωνία με την μεγαλύτερη αδερφή του πατέρα και θεία του Λευτέρη προέκρινε να αναλάβουν την επιμέλεια ο Μάρκος και η Άννα, θείος και θεία αντίστοιχα του Λευτέρη από την πλευρά του πατέρα του. Επίσκεψη της κοινωνικής Λειτουργού, στην οικία της οικογενείας του πατρικού θείου Μάρκου, και εξασφάλιση την αποδοχή για φροντίδα του Λευτέρη. 17

18 Διαδικασία απομάκρυνσης του Λευτέρη Μετά την ενημέρωση του εισαγγελέα από την Κοινωνική Λειτουργό, ο Μάρκος και η σύζυγός του οι υποψήφιοι ανάδοχοι γονείς, κλήθηκαν το απόγευμα της 1ης Ιουλίου προκειμένου να ενημερωθούν για την διαδικασία. Οι φυσικοί γονείς του Λευτέρη καλέστηκαν από την Κοινωνική Λειτουργό, την Ψυχολόγο της Αστυνομίας, και την Επισκέπτρια Υγείας για να τους εξηγήσουν τους θεραπευτικούς στόχους και ότι η θεραπευτική ομάδα συνεργάζεται άμεσα με την Εισαγγελία. Με προσωρινή απόφαση του εισαγγελέα ο Λευτέρης απομακρύνθηκε από του φυσικούς του γονείς και δόθηκε στους θείους του μέχρι να εκδικαστεί η υπόθεση. Η 1 η συνάντηση μετά την απομάκρυνση του Λευτέρη με τους γονείς του ήταν ιδιαίτερα αμήχανη. Ο Λευτέρης προτίμησε να παίζει με τα ξαδέρφια του και έκανε 2-3 αγκαλιές στον πατέρα του. Την μητέρα του την απέρριπτε και δεν της έδινε καμία σημασία. 18

19 Διαδικασία συγκρότησης Διεπιστημονικής Ομάδας (Δ.Ο.) στην οποία συμμετέχουν επαγγελματίες από όλους τους εμπλεκόμενους φορείς. Ο θεραπευτικός χειρισμός του συγκεκριμένου περιστατικού καθορίστηκε ως εξής: Παιδοψυχίατρος, Γενικό Νοσοκομείο Σύρου - Ψυχιατρική παρακολούθηση γονέων και Παιδοψυχιατρική παρακολούθηση του Λευτέρη. Ψυχίατρος, Κινητή Μονάδα Ψυχικής Υγείας, ΕΠΑΨΥ Ψυχιατρική παρακολούθηση μητέρας Επισκέπτρια Υγείας, ΚΕΦΙΑ - Συμβουλευτική Στήριξη και Συμβουλευτική Υγείας στον Λευτέρη. Εργοθεραπεύτρια, ΚΕΦΙΑ - Εργοθεραπεία στον Λευτέρη. Λογοθεραπεύτρια, ΚΕΦΙΑ - Λογοθεραπεία στον Λευτέρη. Ψυχολόγος, Περιφερειακή Αστυνομική Διεύθυνση Νοτίου Αιγαίου-Ψυχολογική και συμβουλευτική υποστήριξη στην φυσική οικογένεια του Λευτέρη. Κοινωνική Λειτουργός, Γ.Ν Σύρου - Κοινωνική Διερεύνηση του περιστατικού και Συμβουλευτική Στήριξη ανάδοχης οικογένειας. Υπεύθυνος του Συμβουλευτικού Σταθμού Νέων Ν. Κυκλάδων - Στήριξη του σχολικού πλαισίου από την αρχική καταγραφή του περιστατικού, και Συμβουλευτική Στήριξη ανάδοχης οικογένειας από 15/07/2014 έως σήμερα. Εκπρόσωπος της Εισαγγελίας Συντονισμός Εισαγγελίας και Διεπιστημονικής Ομάδας Συμμετοχή Σχολικής Συμβούλου και Προϊσταμένης Νηπιαγωγείου στις αρχικές συναντήσεις 19

20 Ο Λευτέρης τον πρώτο μήνα από την απομάκρυνση του παρουσιάζει σαφή πρόοδο στις ψυχοσυναισθηματικές, νοητικές γνωστικές και κοινωνικές δεξιότητές του. Οι θεραπευτές παρατηρούν αυξημένη συμμετοχή στις δραστηριότητες, καλύτερη συνεργασία, διάθεση και προθυμία, υψηλότερη συγκέντρωση και εστίαση της προσοχής σε σχέση με το παρελθόν και γενικά περισσότερη ηρεμία στο παιδί. Επίσης η ατομική του υγιεινή είναι άριστη! Οι συνθήκες που επικρατούν στην ανάδοχη οικογένεια αξιολογούνται κατάλληλες σε όλα τα επίπεδα. Η ανάδοχη οικογένεια, συμπεριλαμβανομένων και των 3 παιδιών, συνεργάζονται ικανοποιητικά με την Διεπιστημονική Ομάδα (Δ.Ο.) και εφαρμόζουν τις οδηγίες που τους δίνονται. Σημαντικός τομέας είναι η εκπαίδευση του Λευτέρη στην υιοθέτηση ορίων και λογικών συνεπειών, για τον έλεγχο μη επιτρεπτής συμπεριφοράς. Οι παρούσες συνθήκες εκτιμάται ότι προάγουν συνολικά την υγιή ανάπτυξη του παιδιού. 20

21 Πορεία- δυσκολίες Μετά από ένα μήνα από την απομάκρυνση του Λευτέρη, πραγματοποιήθηκε κοινή συνάντηση των δύο οικογενειών με τα τρία μέλη της Δ.Ο. με σκοπό τον καθορισμό της συχνότητας της επικοινωνίας του παιδιού με τους φυσικούς του γονείς έως και την εκδίκαση της υπόθεσης. Οι φυσικοί γονείς εκφράζουν αίτημα για συχνότερη επαφή τους με το παιδί, ενώ αντίστοιχα η ανάδοχη οικογένεια θέλει να διατηρηθεί η μέχρι τώρα επαφή, μια φορά την εβδομάδα και ενδιάμεσα τηλεφωνικές επαφές 21

22 κατ οίκον επίσκεψη στην κατοικία των φυσικών γονέων, της Επισκέπτριας Υγείας με την Ψυχολόγο της Αστυνομίας, η οποία έχει αναλάβει την Ψυχολογική και Συμβουλευτική υποστήριξη της οικογένειας. Σκοπός της επίσκεψης ήταν η αξιολόγηση των συνθηκών υγιεινής ύστερα από τις συστάσεις και παρεμβάσεις που έχουν προταθεί από τη Διεπιστημονική Ομάδα κατά τη διάρκεια της απομάκρυνσης του Λευτέρη από το οικογενειακό του περιβάλλον Η συνεργασία της ανάδοχης οικογένειας με το θεραπευτικό πλαίσιο είναι άριστη και αυτό έχει συμβάλει στην πρόοδο του Λευτέρη. Η συνεργασία των φυσικών γονέων με το θεραπευτικό πλαίσιο χαρακτηρίζεται επαρκής, με σημεία που επιδέχονται βελτιώσεως. 22

23 Παρατηρήσεις Ευρήματα Το σπίτι πληροί τις συνθήκες υγιεινής, φωτεινότητας και αερισμού. Έχουν απομακρυνθεί όλα τα άχρηστα αντικείμενα, τα οποία κάλυπταν όλο σχεδόν τον ζωτικό χώρο του σπιτιού. Η οικιακή βοηθός από το πρόγραμμα «Βοήθεια στο σπίτι» αφιερώνει 1 ώρα την εβδομάδα για τη γενική καθαριότητα του σπιτιού και το ζευγάρι με τη βοήθεια συγγενών φροντίζει να το διατηρεί καθαρό. Η ατμόσφαιρα εντός σπιτιού είναι ευχάριστη (με εξαίρεση ένα σημείο στην κουζίνα), καθώς οι γάτες έχουν μεταφερθεί στην αυλή. 23

24 Αναδοχή Στη διάρκεια της 2 ης κοινής δίωρης συνάντησης, το 2 ο μήνα τονίστηκε ότι η συνεργασία των 2 οικογενειών είναι ο βασικός άξονας πάνω στον οποίο θα μπορέσει να λειτουργήσει ακόμα καλύτερα η θεραπευτική διεργασία, πάντοτε με γνώμονα το συμφέρον του παιδιού, αλλά και τη διατήρηση της εύρυθμης λειτουργίας της φυσικής και της ανάδοχης οικογένειας. Τελικά στα μέσα του Σεπτεμβρίου εκδικάστηκε η υπόθεση από το Πρωτοδικείο και δόθηκε η πλήρης επιμέλεια στην ανάδοχη συγγενική οικογένεια για την ανατροφή, επίβλεψη, μόρφωση, εκπαίδευση, διαμονή, καθώς και την εκπροσώπηση του σε κάθε υπόθεση ή δικαιοπραξία που αφορά το πρόσωπο του. 24

25 Η παρακολούθηση του Λευτέρη συνεχίζεται θεραπευτικά από την Λογοθεραπεύτρια, την Εργοθεραπεύτρια, την Επισκέπτρια Υγείας, ενώ οι Οικογένειες η μεν φυσική παρακολουθείται από Ψυχίατρο, ενώ η ανάδοχη έχει τη υποστήριξη από τον Υπεύθυνο του Συμβουλευτικού Σταθμού 25

26 μέρος της περιγραφικής έκθεσης του μαθητή Λευτέρη από τις Νηπιαγωγούς που τον εκπαιδεύουν και οι οποίες δεν τον είχαν τα προηγούμενα 2 έτη. «Η φετινή εικόνα του συγκεκριμένου μαθητή, είναι μια εικόνα ενός «υγιούς» παιδιού από όλες τιςαπόψεις. Γνωστικά, ο συγκεκριμένος μαθητής βρίσκεται σε πολύ καλά επίπεδα. Αναγνωρίζει γράμματα, αριθμούς, σχήματα, χρώματα ενώ στις ελεύθερες δραστηριότητες καταφέρνει και συναρμολογεί παζλ και να παίζει σωστά με τα διάφορα επιτραπέζια παιχνίδια. Είναι πάντα πρόθυμος να κάνει εργασία, ενώ πολλές φορές που επιστρέφει από κάποια επίσκεψη στη λογοθεραπεύτριά του, ρωτάει εάν η ομάδα έκανε κάποια εργασία γιατί θέλει και ο ίδιος να την κάνει. Στις διάφορες συζητήσεις που διεξάγονται συχνά σηκώνει το χέρι του για να πει την άποψή του τεκμηριώνοντάς την. Τα διάφορα θέματα που δουλεύονται μέσα στην τάξη δείχνει να του αρέσουν και να τα θυμάται, ενώ οι ζωγραφιές του είναι αναπαραστατικές με «όμορφα» χρώματα. Κοινωνικά επίσης ο Λευτέρης δεν αντιμετωπίζει καμία δυσκολία. Αντιθέτως είναι ευχάριστος στην ομάδα, παίζει με όλα τα παιδιά χωρίς όμως να έχει κάποια σταθερή παρέα. Μιλάει όμορφα στους υπολοίπους και στις εκπαιδευτικούς, και βοηθάει όποιο παιδί του ζητήσει τη βοήθειά του (στον υπολογιστή συνήθως ή στα παζλ). Επίσης ποτέ δεν έχει χτυπήσει κάποιο παιδί ακόμα και όταν παραπονιέται πως κάποιος τον χτύπησε. Συναισθηματικά δείχνει την εικόνα του παιδιού που εξωτερικεύει τα συναισθήματά του. Αγκαλιάζει τις νηπιαγωγούς, τους φίλους του και τους θείους του όταν τον φέρνουν ή τον παίρνουν από το σχολείο. Κατά την επεξεργασία παραμυθιών και ιστοριών δείχνει να κατανοεί τις συναισθηματικές καταστάσεις των ηρώων». 26

27 υποστήριξη της ανάδοχης οικογένειας Αναζήτηση του θεσμικού πλαισίου, καταγραφής και οικονομικής υποστήριξης της, καθώς και την ασφαλιστική κάλυψη του Λευτέρη. Μετά από επικοινωνία με νομικούς, το ΜΗΤΕΡΑ, και τελικά το ΕΘΝΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΑΛΛΗΛΕΓΓΥΗΣ, άρχισε να παίρνει τον δρόμο προς την διευθέτηση του. Η δημιουργία τοπικού Μητρώου Αναδοχών στην Διεύθυνση Κοινωνικής Μέριμνας της Περιφέρειας Ν. Αιγαίου θα υποστηρίξει τα δικαιώματα αλλά και θα λειτουργήσει εποπτικά στην ανάδοχη οικογένεια όπως ορίζει το ΠΡΟΕΔΡΙΚΟ ΔΙΑΤΑΓΜΑ ΥΠ ΑΡΙΘΜ. 86 του 2009 περί αναδοχής. Η ασφαλιστική επίσης κάλυψη του Λευτέρη για ιατροφαρμακευτική περίθαλψη έγινε μέσω της ανάδοχης οικογένειας. 27

28 Συμπερασματικά Η αντιμετώπιση αντίστοιχων περιστατικών παραμέλησης και κακοποίησης μαθητών από τις οικογένειες τους, μέσω της συγκρότησης Διεπιστημονικής Ομάδας, με όλους τους ειδικούς που εμπλέκονται, μέσα από την σχέση του ρόλου τους, βοηθά στην καλύτερη διαχείριση τους. Η θετική και ταχεία έκβαση τέτοιων περιστατικών είναι ελπιδοφόρα και μας φέρνει μια καινοτόμα προσέγγιση στα σχολεία αλλά και στις υπηρεσίες κοινωνικής μέριμνας, διαχείρισης περιστατικών δύσκολων μέσα από την αξιοποίηση της διεπιστημονικής ομάδας. Ελπίζουμε να υπάρξει θεσμική ρύθμιση στην συγκρότηση διεπιστημονικών επιτροπών ανά περιφέρεια, να υπάρξουν μονάδες επείγουσας φιλοξενίας, να στηριχτούν τοπικά ΔΙΚΤΥΑ Φορέων που δραστηριοποιούνται στην κοινωνική μέριμνα και συνδρομή τέτοιων περιστατικών. Η συνεργασία επίσης με το Πανελλήνιο Δίκτυο επαγγελματιών Ψυχικής Υγείας για την κακοποίηση- Παραμέληση που έχει συστήσει το Ινστιτούτο Υγείας του Παιδιού, μας δίνει την δυνατότητα, να προωθήσουμε στην εκπαιδευτική κοινότητα, αλλά και στους φορείς ψυχικής υγείας, την διασύνδεση και αποτύπωση των δομών και θεσμικών παραγόντων που εμπλέκονται στην διερεύνηση περιστατικών ΚΑΠΑ-Π καθώς και την διερεύνηση τους συντεταγμένα 28

29 Σκοπός των ΔΙΚΤΥΩΝ -Προώθηση και η εφαρμογή κοινών δράσεων από τους φορείς, στην τοπική κοινωνία συντονισμένα, για την βελτίωση της υγείας των πολιτών, με στόχο την καλύτερη ποιότητα ζωής σε όλους τους τομείς και για όλους τους πολίτες. 29

30 Στρατηγικές παρεμβάσεων - πρόληψης -Ενημέρωση / ευαισθητοποίηση -Εκπαίδευση (γονέων, εκπαιδευτικών, μαθητών) -Δημιουργικές δραστηριότητες -Συμβουλευτική 30

31 ΠΡΟΛΗΨΗ Πρωτογενής Πρόληψη Δευτερογενής Πρόληψη Τριτογενής Πρόληψη

32 32

33 Το μόνο που χρειάζεται για να ανθίσει το κακό, είναι να μην κάνουν τίποτα οι καλοί άνθρωποι Έντμουντ Μπερκ «ΚΑΛΛΙΟΝ ΤΟ ΠΡΟΛΑΜΒΑΝΕΙΝ Ή ΘΕΡΑΠΕΥΕΙΝ» ΕΥ ΖΗΝ 33