ΠΡΩΤΟΒΑΘΜΙΑ ΦΡΟΝΤΙΔΑ ΥΓΕΙΑΣ

Transcript

1 πρωτοβαθμια ΦΡΟΝΤΙΔΑ ΥΓΕΙΑΣ Τόμος 20, Τεύχος 2, Απρίλιος - Ιούνιος 2008, Volume 20, Number 2, April - June 2008 Της Σύνταξης ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 52 Μ. Αντωνοπούλου, Χ. Λιονής: Οι μυοσκελετικές διαταραχές και η διαχείρισή τους στη γενική ιατρική: Εμπειρίες από μια διδακτορική διατριβή στην Κρήτη 54 Π. Αλτάνης, Ε. Θηραίος: Τι θα διαβάσουμε σ αυτό το τεύχος; Ερευνητικές εργασίες 56 Σ. Κακουλάκη, Γ. Παπαδόπουλος, Δ. Μπρίμης, Ε. Γιαχνάκης, Ε. Μπιμπάκη, Φ. Λαδωμένου, Μ. Ταρπινίδου, Μ. Μαυρογιαννάκη, Ν. Δρακωνάκης: Διαχρονική παρακολούθηση επί 22 έτη των δεικτών θνησιμότητας του πληθυσμού ευθύνης του Κέντρου Υγείας Χάρακα. Συμπεράσματα και αυτοκριτική 66 Α. Μαρκάκη, Ν. Αντωνάκης, Α. Φιλαλήθης, Χ. Λιονής: Ανάλυση εργασίας και ανάγκες επαγγελματικής εξέλιξης νοσηλευτικού προσωπικού στα Κέντρα Υγείας Άρθρο Γνώμης 80 Δ. Κομματάς, Β. Παπανότη, Π. Γκολφινόπουλος, Δ. Ανδριώτη: Το μέλλον της Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας Ενδιαφέρουσα περίπτωση 89 Γ. Τζανίδης, Γ. Πλέσσια: Εικόνες στη Γενική Ιατρική: «Οίδημα γλώσσας» Η Γενική Ιατρική στην Ευρώπη 91 Ε. Οικονομίδου: Μεταρρύθμιση στην υγεία: Το παράδειγμα της αναμόρφωσης της ΠΦΥ στην Πορτογαλία Νέες Εκδόσεις 95 Α. Μαριόλης: «Βασικές Αρχές ΓΕΝΙΚΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗΣ» P. Sloane, L. Statt, M. Ebell, L. Jacques. Εκδόσεις Π.Χ. Πασχαλίδη, Αθήνα 2008 Νέα 96 20ο Πανελλήνιο Συνέδριο Γενικής Ιατρικής, Κάστρο Κυλλήνης Ηλείας, 30 Απριλίου 4 Μαΐου Εαρινή Συνάντηση του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου του EURACT, Μosta, Μάλτα, 7-10 Μαΐου th International Multidisciplinary Neuroscience and Biopsychiatry Conference Stress and Behaviour, Αγία Πετρούπολη, Ρωσία, Μαΐου Αναφορά από την ανεπίσημη συνάντηση του Κινήματος Vasco Da Gamma στη Λισσαβόνα, Πορτογαλία, Ιουνίου Προσεχή Συνέδρια στην Ελλάδα και το εξωτερικό ΠΡΩΤΟΒΑΘΜΙΑ ΦΡΟΝΤΙΔΑ ΥΓΕΙΑΣ Primary Health Care Τόμος 20, Τεύχος 2, Απρίλιος - Ιούνιος 2008 ΚΩΔ ΠΛΗΡΩΜΕΝΟ ΤΕΛΟΣ ΚΕΜΠ.ΑΘ. Αριθμός Άδειας 451/91 Παπαδιαμαντοπούλου 4, ΑΘΗΝΑ πρωτοβάθμια φροντίδα υγείας Primary Health Care Τριμηνιαία Έκδοση της Ελληνικής Εταιρείας Γενικής Ιατρικής Quarterly edited by the Greek Association of General Practitioners Τόμος 20, Τεύχος 2, Απρίλιος - Ιούνιος 2008, Volume 20, Number 2, April - June 2008 Ενδιαφέρουσα περίπτωση Εικόνες στη Γενική Ιατρική: «Οίδημα γλώσσας» ISSN Cited in Index Copernicus Recognised by the Greek Ministry of Health and Welfare

2 πρωτοβάθμια φροντίδα υγείας Primary Health Care ISSN ΕΚΔΟΤΗΣ: Μποδοσάκης-Πρόδρομος Μερκούρης Μ. Χουρμούζη 28 Κ. Τούμπα Θεσσαλονίκη Τηλ. (2310) ΙΔΙΟΚΤΗΤΗΣ: ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗΣ Διοικητικό Συμβούλιο της Ελληνικής Εταιρείας Γενικής Ιατρικής Πρόεδρος Μποδοσάκης-Πρόδρομος Μερκούρης Αντιπρόεδρος Α Δημήτριος Έλληνας Αντιπρόεδρος Β Στέλλα Αργυριάδου Γενικός Γραμματέας-Ταμίας Αθανάσιος Συμεωνίδης Ειδικός Γραμματέας Ανάργυρος Μαριόλης Μέλη Αντώνης Μπατίκας Νικόλαος Παπανικολάου Βίκη Γκαρμίρη Κυριάκος Κιντζογλανάκης Executive Board of the Greek Association of General Practitioners President Bodosakis-Prodromos Merkouris Vice-President A Dimitrios Ellinas Vice-President B Stella Argiriadou General Secretary Treasurer Athanasios Symeonidis Special Secretary Antonis Batikas Members Anargiros Mariolis Nikolaos Papanikolaou Viky Garmiri Kyriakos Κintzoglanakis Γραμματεία Σύνταξης: Αναστασία Ρωμανίδου Τηλ.: (2810) , (28310) tasrom@yahoo.co.uk Εκτύπωση: ΤΕΧΝΟΓΡΑΜΜΑ Μ. Αυγέρη 12, Αγ. Παρασκευή Τηλ.: , Fax: techn@hol.gr Διευθυντής Σύνταξης Χρήστος Λιονής, Aναπληρωτής Καθηγητής Τμήμα Ιατρικής, Πανεπιστήμιο Κρήτης Τ.Θ. 2208, Ηράκλειο Τηλ. (2810) , Fax. (2810) lionis@galinos.med.uoc.gr Αναπληρωτές Δ/ντές Σύνταξης Παναγιώτης Αλτάνης (Αθήνα) Ελευθέριος Θηραίος (Αθήνα) Επίκουροι Δ/ντές Σύνταξης Κορνηλία Μακρή (Ηράκλειο) Ανάργυρoς Μαριόλης (Αθήνα) Μέλη Συντακτικής Επιτροπής Αλκιβιάδης Αλεβίζος (Αθήνα) Κωνσταντίνος Βαρδαβάς (Αθήνα) Βασιλική Γκαρμίρη (Θεσσαλονίκη) Νίκη Γλύστρα (Θεσσαλονίκη) Ιωάννης Λέντζας (Αθήνα) Άντα Μαρκάκη (Ηράκλειο) Ρένα Οικονομίδου (Θεσσαλονίκη) Νίκος Παπανικολάου (Αθήνα) Κική Στεφανίδου (Σκύδρα) Γιώργος Τζανίδης (Πάρος) Ζωή Τσιμτσίου (Θεσσαλονίκη) Ειρήνη Χατζοπούλου (Θεσσαλονίκη) Ανταποκριτές Σύνταξης Έλενα Ευαγγελάκη (Κύπρος) Θεοδώρα Ζαχαριάδου (Κύπρος) Συμβουλευτική Επιτροπή Π. Βάρδας, Καθηγητής Καρδιολογίας Παν/μίου Κρήτης Μ. Γείτονα, Επίκ. Καθηγήτρια Διοίκησης Υπηρ. Υγείας Παν/μίου Θεσσαλίας Ε. Γελαστοπούλου, Επίκ. Καθηγήτρια Υγιεινής Παν/μίου Πατρών Δ. Γλάρος, Ομότιμος Καθηγητής Ιατρικής Φυσικής Παν/μίου Ιωαννίνων Α. Καφάτος, Ομότιμος Καθηγητής Προληπτικής Ιατρικής & Διατροφής Παν/μίου Κρήτης Ι. Κυριόπουλος, Καθηγητής Οικονομικών της Υγείας Εθνικής Σχ. Δημόσιας Υγείας Θ. Κωνσταντινίδης, Επίκ. Καθηγητής Υγιεινής, Πανεπιστήμιο Θράκης Β. Μαυρέας, Καθηγητής Ψυχιατρικής Παν/μίου Ιωαννίνων M. Σγάντζος, Λέκτορας Ανατομίας Παν/μίου Θεσσαλίας K. Σιαμόπουλος, Καθηγητής Νεφρολογίας Παν/μίου Ιωαννίνων Ν. Σιαφάκας, Καθηγητής Πνευμονολογίας Παν/μίου Κρήτης K. Σουλιώτης, Διδάκτωρ Οικονομικών και Πολιτικής Υγείας Λ. Σπάρος, Ομότιμος Καθηγητής Κοινωνικής Ιατρικής Παν/μίου Αθηνών T. Φιλαλήθης, Αναπλ. Καθηγητής Κοινωνικής Ιατρικής Παν/μίου Κρήτης Γ. Χριστοδούλου, Καθηγητής Ψυχιατρικής Παν/μίου Αθηνών Editor-in-Chief Christos Lionis, Αssociate Professor Faculty of Medicine, University of Crete P.O. Box 2208, Heraklio Tel.: , Fax: lionis@galinos.med.uoc.gr Associate Editors Panagiotis Altanis (Athens) Εleftherios Thireos (Athens) Assistant Editors Kornilia Makri (Heraklio) Anargiros Mariolis (Athens) Members of Editorial Board Alkis Alevizos (Athens) Cοnstantinos Varvadas (Thessaloniki) Vasiliki Garmiri (Thessaloniki) Niki Glistra (Zagliveri) Ioannis Lentzas (Athens) Ada Markaki (Heraklio) Irene Ikonomidou (Thessaloniki) Nikos Papanikolau (Athens) Kiki Stefanidou (Skidra) Giorgos Tzanidis (Paros) Zoi Tsimtsiou (Thessaloniki) Irini Chatzopoulou (Thessaloniki) Corresponding Editors Elena Evaggelaki (Cyprus) Theodora Zaxariadou (Cyprus) Advisory Board P. Vardas, Professor of Cardiology, University of Crete M. Geitona, Assistant Professor, University of Thessalia E. Gelastopoulou, Assistant Professor of Hygiene, University of Patras D. Glaros, Εmeritus Professor of Medical Physics, University of Ioannina A. Kafatos, Εmeritus Professor of Health Promotion and Nutrition, University of Crete J. Kyriopoulos, Professor of Health Economics, National School of Public Health Τh. Konstantinides, Assistant Professor of Hygiene, University of Thrace V. Mavreas, Professor of Psychiatry, University of Ioannina M. Sgantzos, Lecturer of Anatomy in University of Thessalia K. Siamopoulos, Professor of Nephrology, University of Ioannina N. Siafakas, Professor of Lung and Thorax, University of Crete K. Souliotis, PhD, Health Policy and Economics L. Sparos, Εmeritus Professor of Social Medicine, University of Athens A. Philalithis, Associate Professor of Social Medicine, University of Crete G. Christodoulou, Professor of Psychiatry, University of Athens

3 ÅËËÇÍÉÊÇ ÅÔÁÉÑÅÉÁ ÃÅÍÉÊÇÓ ÉÁÔÑÉÊÇÓ 21 o ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΓΕΝΙΚΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗΣ ΘΑ ΧΟΡΗΓΗΘΟΥΝ ΜΟΡΙΑ ΣΥΝΕΧΙΖΟΜΕΝΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ (c.m.e. CREDITS) ΑΠΡΙΛΙΟΥ 2009, ΣIΘΩΝΙΑ ΧΑΛΚΙΔΙΚΗΣ Ξενοδοχείο PORTO CARRAS Γραμματεία: "ΕΨΙΛΟΝ" Αθηνα: Παπαδιαμαντοπούλου 4, Τηλ.: , Fax: , info@epsiloncongress.gr, web site: ΘεσΣΑΛΟΝικη: Ν. Κουντουριώτη 21, 54625, Τηλ. Kέντρο: , , Fax: , elegeia@otenet.gr, web site:

4 πρωτοβάθμια φροντίδα υγείας Primary Health Care Τριμηνιαία Έκδοση της Ελληνικής Εταιρείας Γενικής Ιατρικής Quarterly edited by the Greek Association of General Practitioners Τόμος 20, Τεύχος 2, Απρίλιος - Ιούνιος 2008, Volume 20, Number 2, April - June 2008 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Της Σύνταξης Μ. Αντωνοπούλου, Χ. Λιονής: Οι μυοσκελετικές διαταραχές και η διαχείρισή τους στη γενική ιατρική: Εμπειρίες από μια διδακτορική διατριβή στην Κρήτη...52 Π. Αλτάνης, Ε. Θηραίος. Τι θα διαβάσουμε σ αυτό το τεύχος;...54 Ερευνητικές εργασίες Σ. Κακουλάκη, Γ. Παπαδόπουλος, Δ. Μπρίμης, Ε. Γιαχνάκης, Ε. Μπιμπάκη, Φ. Λαδωμένου, Μ. Ταρπινίδου, Μ. Μαυρογιαννάκη, Ν. Δρακωνάκης: Διαχρονική παρακολούθηση επί 22 έτη των δεικτών θνησιμότητας του πληθυσμού ευθύνης του Κέντρου Υγείας Χάρακα. Συμπεράσματα και αυτοκριτική...56 Α. Μαρκάκη, Ν. Αντωνάκης, Α. Φιλαλήθης, Χ. Λιονής: Ανάλυση εργασίας και ανάγκες επαγγελματικής εξέλιξης νοσηλευτικού προσωπικού στα Κέντρα Υγείας...66 Άρθρο Γνώμης Δ. Κομματάς, Β. Παπανότη, Π. Γκολφινόπουλος, Δ. Ανδριώτη: Το μέλλον της Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας...80 Ενδιαφέρουσα περίπτωση Γ. Τζανίδης, Γ. Πλέσσια: Εικόνες στη Γενική Ιατρική: «Οίδημα γλώσσας»...89 Η Γενική Ιατρική στην Ευρώπη Ε. Οικονομίδου: Μεταρρύθμιση στην υγεία: Το παράδειγμα της αναμόρφωσης της ΠΦΥ στην Πορτογαλία...91 Νέες Εκδόσεις Α. Μαριόλης: «Βασικές Αρχές ΓΕΝΙΚΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗΣ» P. Sloane, L. Statt, M. Ebell, L. Jacques. Εκδόσεις Π.Χ. Πασχαλίδη, Αθήνα Νέα 20 ο Πανελλήνιο Συνέδριο Γενικής Ιατρικής, Κάστρο Κυλλήνης Ηλείας, 30 Απριλίου 4 Μαΐου Εαρινή Συνάντηση του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου του EURACT, Μosta, Μάλτα, 7-10 Μαΐου th International Multidisciplinary Neuroscience and Biopsychiatry Conference Stress and Behaviour, Αγία Πετρούπολη, Ρωσία, Μαΐου Αναφορά από την ανεπίσημη συνάντηση του Κινήματος Vasco Da Gamma στη Λισσαβόνα, Πορτογαλία, Ιουνίου Προσεχή Συνέδρια στην Ελλάδα και το εξωτερικό CONTENTS Editorials M. Antonopoulou, C. Lionis: The management of musculoskeletal disorders in general practice: Experiences from a Thesis in Crete...52 P. Altanis, E. Thireos: What is in this issue?...54 Original Papers S. Kakoulaki, G. Papadopoulos, D. Brimis, E. Giahnakis, E. Bibaki, F. Ladomenou, M. Tarpinidou, M. Mavrogiannaki., N. Drakonakis: 22-year monitoring of the mortality rates in the population of the Primary Health Care Centre of Charaka, Crete: Conclusions and critical analysis...56 A. Markaki, N. Antonakis, A. Philalithis, C. Lionis: Job analysis and professional development needs of nursing staff in Primary Health Care Centres...66 Opinion Paper D. Kommatas, V. Papanoti, P. Golfinopoulos, D. Andrioti: The future of Primary Health Care...80 Case Report G. Tzanidis, G. Plessia: Figures in General Practice: Tongue s edema...89 The General Practice in Europe I. Ikonomidou: A health policy innovation: The paradigm of primary care reform in Portugal...91 New Editions A. Mariolis: Essentials of Family Medicine. P. Sloane, L. Statt, M. Ebell, L. Jacques. Paschalidis Editions, Athens, News 20 th Hellenic Congress of General Practice, Kastro Kilinis, Ilias, April 30 - May 4, Spring Meeting of European Council of EURACT, Mosta, Malta, May 7-10, th International Multidisciplinary Neuroscience and Biopsychiatry Conference Stress and Behaviour, Saint Petersburg, Russia, May 16-20, Report from non official meeting of Vasco Da Gamma Movement in Lisbon, Portugal, June 13-15, Upcoming Conferences in Greece and abroad...100

5 Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας Της Σύνταξης Primary Heatlh Care, Volume 20, Number 2, 52-55, 2008 Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας, Τόμος 20, Τεύχος 2, 52-55, 2008 τησ συνταξησ editorial Οι μυοσκελετικές διαταραχές και η διαχείρησή τους στη γενική ιατρική: Εμπειρίες από μια διδακτορική διατριβή στην Κρήτη Οι μυοσκελετικές διαταραχές (ΜΣΔ) αποτελούν μία από τις συχνές αιτίες επαφής με τον ιατρό γενικής ιατρικής (Γ.Ι.). Σε χώρες με αναπτυγμένες υπηρεσίες πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας (ΠΦΥ), όπως το Ηνωμένο Βασίλειο, οι ΜΣΔ αποτελούν το 15% των επισκέψεων στον Γ.Ι. 1. Μελέτες στη Σουηδία ανέφεραν επιπολασμό των μυοσκελετικών διαταραχών στην ΠΦΥ περίπου στο 24%, με περισσότερο από τα 2/3 των επισκέψεων λόγω επώδυνων συνδρόμων να οφείλονται σε αυτές 2. Επιπλέον, οι ΜΣΔ βρέθηκαν να αποτελούν μία από τις συχνότερες αιτίες ανικανότητας και αναπηρίας, καταλείποντας τεράστια επιβάρυνση τόσο οικονομική στα συστήματα υγείας όσο και ατομική και κοινωνική 3. Η δημογραφική γήρανση, η παχυσαρκία και η έλλειψη σωματικής δραστηριότητας, χαρακτηριστικά των σύγχρονων ευρωπαϊκών κοινωνιών, φαίνεται να συμβάλλουν στην επίταση του προβλήματος 4. Αναγνωρίζοντας τα δεδομένα αυτά και τη γενικότερη απουσία εθνικών στρατηγικών ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών και ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας καθιέρωσαν τη δεκαετία «Bone and Joint Decade » με κύριο στόχο την υπογράμμιση της σημασίας των νοσημάτων αυτών παγκοσμίως και τη βελτίωση της ποιότητας της ζωής των ασθενών με ΜΣΔ 5. Οι στρατηγικές που προτείνουν οι διεθνείς αυτοί οργανισμοί αφορούν στην ευαισθητοποίηση ατόμων και κοινωνιών για τις επιπτώσεις των ΜΣΔ, την ενθάρρυνση συμμετοχής των ασθενών στη θεραπεία τους, στην προώθηση της πρόληψης, της αποτελεσματικής αντιμετώπισης και της επιστημονικής έρευνας. Σε αυτό το περιβάλλον της αυξημένης ζήτησης υπηρεσιών υγείας, οι Γ.Ι. καλούνται να διαχειριστούν τις ΜΣΔ και τις επιπτώσεις τους στο ιατρείο και στην κοινότητα. Το πρόβλημα της αναγνώρισης, καταγραφής και αντιμετώπισης των ΜΣΔ από τους Γ.Ι. εξετάσθηκε πρόσφατα σε μία διδακτορική διατριβή που υλοποιήθηκε στα Κέντρα Υγείας (Κ.Υ.) της Κρήτης. Οι ασθενείς που επισκέφθηκαν τα επιλεγμένα Κ.Υ. της μελέτης, αν και δήλωσαν σε ειδικό σταθμισμένο ερωτηματολόγιο 6 ότι εμφανίζουν συμπτώματα από το μυοσκελετικό σύστημα που επηρεάζουν την ποιότητα ζωής τους και την ψυχική τους υγεία, φαίνεται μόνο σε μικρό ποσοστό (30%) να επισκέπτονται τον ιατρό για βοήθεια 7. Το εύρημα αυτό συμβαδίζει με ευρήματα διεθνών μελετών και χρήζει περαιτέρω μελέτης. Ακόμα, σύμφωνα με μία πολυκεντρική μελέτη που διεξήχθη σε οκτώ Ευρωπαϊκές χώρες, το 90% των ιατρών επέδειξε πραγματικό ενδιαφέρον για τη φροντίδα και την ποιότητα ζωής των ασθενών με ΜΣΔ, το 27% των ασθενών με ΜΣΔ δεν ζητούν ιατρική βοήθεια ακόμη κι αν έχουν χρόνιο και επιμένον άλγος, ενώ ένα μέρος του πληθυσμού (12-34%) καθυστερεί ακόμη και ένα χρόνο μέχρι να επισκεφθεί τον ιατρό του 8. Τι είναι αυτό που οδηγεί τελικά τον ασθενή στον ιατρό ή στις υπηρεσίες ΠΦΥ; Σε ποιο βαθμό η βαρύτητα των συμπτωμάτων, η επίδραση στην ποιότητα ζωής, ή η αναπηρία που τις συνοδεύει και οι ψυχικές διαταραχές που συχνά συνυπάρχουν με τις ΜΣΔ, έχουν επίδραση στο σταθερό αυτό εύρημα της βιβλιογραφίας; Στη μελέτη της Κρήτης οι ιατροί φαίνεται να μην αναγνωρίζουν το πρόβλημα των ΜΣΔ και δεν τις καταγράφουν, παρόλο που η συνταγογράφηση των ΜΣΑΦ βρίσκεται στις πρώτες θέσεις της καθημερινής πρακτικής 9. Οι ασθενείς από την πλευρά τους βρέθηκε να επισκέπτονται τους ιατρούς που εργάζονται στα Κ.Υ. για τις ΜΣΔ όταν συνυπάρχει κατάθλιψη ή 52

6 Της Σύνταξης Τόμος 20, Τεύχος 2, 2008 κάποιου βαθμού κινητικές δυσκολίες 10. Είναι δυνατό η κατάσταση αυτή να βελτιωθεί έτσι ώστε οι πρακτικές ιατρών και οι στάσεις και συμπεριφορές των ασθενών να συναντηθούν προκειμένου να βελτιωθεί η αντιμετώπιση του προβλήματος των ΜΣΔ στην ΠΦΥ; Αρκεί μόνο η εκπαίδευση των Γ.Ι. και σε ποιο βαθμό εκπαιδευμένοι και εφοδιασμένοι με οδηγίες και βέλτιστες πρακτικές οι ιατροί μπορούν να αναγνωρίζουν έγκαιρα τις ΜΣΔ και να παρεμβαίνουν αποτελεσματικά; Η συνεργασία με άλλες ιατρικές ειδικότητες (ορθοπαιδικούς, ρευματολόγους) και τους λοιπούς επαγγελματίες υγείας (φυσιοθεραπευτές) μοιάζει να είναι αναγκαία συνθήκη για την ολοκληρωμένη διαχείριση των ασθενών και τη βελτίωση της ποιότητας ζωή τους 11. Η στενή συσχέτιση κατάθλιψης και ΜΣΔ στην ΠΦΥ υπογραμμίζει τη σημασία της εκπαίδευσης του γενικού ιατρού σε πρακτικές συμβουλευτικής και οικογενειακής ψυχο-θεραπευτικής, αλλά και την αναγκαιότητα συνεργασίας της γενικής ιατρικής με την ψυχιατρική και τα επαγγέλματα ψυχικής υγείας σε θέματα έρευνας και εκπαίδευσης. Η βελτίωση της ποιότητας των υπηρεσιών ΠΦΥ είναι ένα σύγχρονο αίτημα αλλά και πρόκληση σήμερα στη χώρα μας και οι ΜΣΔ αποτελούν πρόσφορο έδαφος για την τεκμηρίωση της αποτελεσματικότητας της γενικής ιατρικής. Μαρία Χρήστος Αντωνοπούλου Λιονής Επιμελήτρια Α Αναπληρωτής Καθηγητής Κ.Υ. Σπηλίου Κοινωνικής και Ιατρός Οικογενειακής Ιατρικής Γενικής Ιατρικής Πανεπιστημίου Κρήτης Βιβλιογραφικές αναφορές 1. Urwin M, Symmons D, Allison T, Brammah T, Busby H, Roxby M, Simmons A, Williams G. Estimating the burden of musculoskeletal disorders in the community: the comparative prevalence of symptoms at different anatomical sites, and the relation to social deprivation. Ann Rheum Dis, 57: , Hasselström J, Liu-Palmgren J, Rasjö-Wrååk G. Prevalence of pain in general practice. Eur J Pain, 6: , National Center for Health Statistics. National health interview survey, Hyattsville, MD: US Department of Health and Human Services, Salaffi F, De Angelis R, Stancati A, Grassi W; MArche Pain; Prevalence Investigation Group (MAPPING) study: Health-related quality of life in multiple musculoskeletal conditions: a crosssectional population based epidemiological study. II. The MAPPING study. Clin Exp Rheumatol, 23: , Woolf AD. The Bone and Joint Decade Ann Rheum Dis, 59: 81-82, Antonopoulou M, Ekdahl C, Sgantzos M, Antonakis N, Lionis C. Translation and validation into Greek of the standardised general Nordic questionnaire for the musculoskeletal symptoms. Eur J Gen Pract, 10:33-34, Antonopoulou M, Antonakis N, Hadjipavlou A, Lionis C. Patterns of pain and consulting behaviour in patients with musculoskeletal disorders in rural Crete, Greece. Fam Pract, 24: , Woolf AD, Zeidler H, Haglund U, Carr A J, Chaussade S, Cucinotta D, Veale DJ, Martin-Mola E. Musculoskeletal pain in Europe: its impact and a comparison of population and medical perceptions of treatment in eight European countries. Ann Rheum Dis, 63: , Tzimis L, Katsantonis N, Leledaki A, Vasilomanolakis K, Kafatos A. Antibiotics prescription for indigent patients in primary care Journal of Clinical Pharmacology and Therapeutics, 22:227-35, Antonopoulou M, Alegakis A, Hadjipavlou A, Lionis C. Do musculoskeletal disorders impact quality of life and mental health in primary care patients? (In manuscript). 11. Roberts C, Abedajo AO, Long S. Improving the quality of care of musculoskeletal conditions in primary care. Rheumatology (Oxford), 41: ,

7 Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας Της Σύνταξης Τι θα διαβάσουμε σ αυτό το τεύχος; Η Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας (ΠΦΥ) αποτελεί βασικό συστατικό στοιχείο όλων των μεταρρυθμιστικών προσπαθειών που συντελέστηκαν στο σύστημα υγείας στη χώρα μας τα τελευταία 20 χρόνια. Ενώ όμως, σε επίπεδο επιστημονικού διαλόγου, διατυπώθηκαν όλο αυτό το διάστημα προτάσεις που χαρακτηρίζονται από πληρότητα και επαρκή τεκμηρίωση των εκάστοτε προτεινόμενων σχεδίων, σε επίπεδο πολιτικής πρακτικής παρατηρήθηκε ένας περιορισμός σε νομικά κείμενα τα οποία έμειναν σε μεγάλο βαθμό ανενεργά. Έτσι, εξακολουθεί και σήμερα να διαπιστώνεται ο κατακερματισμός και η πολυδιάσπαση των υπηρεσιών ΠΦΥ, οι οποίες παρέχονται από ένα πλήθος φορέων με διαφορετική νομική μορφή, πλαίσιο ίδρυσης και λειτουργίας και των οποίων η εποπτεία ασκείται από διαφορετικές αρχές, από τις οποίες εξαρτώνται διοικητικά και διαχειριστικά. Επιπρόσθετα, μέχρι σήμερα, δεν έχει πραγματοποιηθεί μια συστηματική αξιολόγηση των υπηρεσιών ΠΦΥ που έχουν παρασχεθεί από τα Κέντρα Υγείας, ενώ απουσιάζει η συστηματική έρευνα στην ΠΦΥ και οι επενδύσεις σε οικονομικούς και ανθρώπινους πόρους που θα πρέπει να τη συνοδεύουν 1. Στο διαχρονικό αυτό διάλογο και προβληματισμό για την κατάσταση της ΠΦΥ στη χώρα μας, έρχεται να συμβάλει, πιστεύουμε γόνιμα, η αρθρογραφία αυτού του τεύχους: στις προτάσεις για την οργάνωση και λειτουργία της ΠΦΥ στην Ελλάδα, με στόχο την αναδιοργάνωση και την ανάπτυξή της, που κατατίθενται στο άρθρο των Δ. Κομματά και συν. 2, μπορούμε να αντιπαραβάλουμε το παράδειγμα αναμόρφωσης της ΠΦΥ στην Πορτογαλία, μιας χώρας με πολλές αναλογίες με τη δική μας πραγματικότητα, τόσο ιστορικά όσο και διοικητικά, όπως παρουσιάζεται στο άρθρο της Ε. Οικονομίδου 3 στην απουσία συστηματικής καταγραφής επισκέψεων και τήρησης ιατρικού φακέλου στις Μονάδες ΠΦΥ στην Ελλάδα, με αποτέλεσμα την έλλειψη ολοκληρωμένης και αξιόπιστης καταγραφής στοιχείων που αφορούν τις παρεχόμενες υπηρεσίες, αλλά και την απουσία στοιχείων νοσηρότητας και θνησιμότητας του πληθυσμού ευθύνης τους, τη διαχρονική παρακολούθηση επί 22 έτη των δεικτών θνησιμότητας του πληθυσμού ευθύνης του Κέντρου Υγείας Χάρακα, στο άρθρο των Σ. Κακουλάκη και συν. 4 στην απουσία ορθολογικής διαχείρισης των ανθρωπίνων πόρων στην ΠΦΥ, αλλά και συστηματικής μελέτης του έργου των διαφόρων επαγγελματιών υγείας, την ανάδειξη του έργου του νοσηλευτικού προσωπικού των Κέντρων Υγείας στο πλαίσιο της Κοινοτικής Νοσηλευτικής, αλλά και τη διατύπωση προτάσεων για τον στρατηγικό σχεδιασμό της πρωτοβάθμιας νοσηλευτικής φροντίδας, στο άρθρο των Α. Μακράκη και συν. 5 στην απουσία συστηματικής έρευνας στην ΠΦΥ, το πλούσιο ερευνητικό έργο της Κλινικής Κοινωνικής και Οικογενειακής Ιατρικής του Πανεπιστημίου Κρήτης, στο οποίο έρχεται να προστεθεί και η εξαιρετική δουλειά της συναδέλφου Μ. Αντωνοπούλου, η οποία ολοκλήρωσε με επιτυχία τη διδακτορική της διατριβή πάνω στο πρόβλημα της αναγνώρισης, καταγραφής και αντιμετώπισης των μυοσκελετικών διαταραχών από τους γενικούς ιατρούς, διαταραχών, που αποτελούν μια από τις πιο συχνές αιτίες επαφής με τον γενικό ιατρό, αλλά και πρόσφορο έδαφος για την τεκμηρίωση της αποτελεσματικότητας της γενικής ιατρικής στην Ελλάδα 6. Η ύλη του τεύχους ολοκληρώνεται με την παρουσίαση μιας ακόμη ενδιαφέρουσας περίπτωσης από τους Γ. Τζανίδη και συν. 7, την παρουσίαση από τον Α. Μαριόλη του βιβλίου «Βασικές Αρχές Γενικής Ιατρικής» που κυκλοφόρησε στα ελληνικά από τις Ιατρικές Εκδόσεις Πασχαλίδη υπό την αιγίδα της ΕΛΕΓΕΙΑ και της Ακαδημίας Γενικής Ιατρικής, καθώς και ανταποκρίσεων και νέων από τις δραστηριότητες της ΕΛΕΓΕΙΑ και των Δικτύων Γενικής Ιατρικής. Παναγιώτης Αλτάνης Ελευθέριος Θηραίος Αναπληρωτές Δ/ντές Σύνταξης 54

8 Της Σύνταξης Τόμος 20, Τεύχος 2, 2008 Βιβλιογραφία 1. Λιονής Χ, Μερκούρης ΜΠ. Απόψεις για τη σημερινή κατάσταση στην Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας και προτάσεις για τη βελτίωσή της. Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας, 12:7-9, Κομματάς Δ, Παπανότη Β, Γκολφινόπουλος Π, Ανδριώτη Δ. Το μέλλον της Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας. Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας, 20:80-88, Οικονομίδου Ε. Μεταρρύθμιση στην υγεία: Το παράδειγμα της αναμόρφωσης της ΠΦΥ στην Πορτογαλία. Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας, 20:91-94, Κακουλάκη Σ, Παπαδόπουλος Γ, Μπρίμης Δ, Γιαχνάκης Ε, Μπιμπάκη Ε, Λαδωμένου Φ, Ταρπινίδου Μ, Μαυρογιαννάκη Μ, Δρακωνάκης Ν. Διαχρονική παρακολούθηση επί 22 έτη των δεικτών θνησιμότητας του πληθυσμού ευθύνης του Κέντρου Υγείας Χάρακα. Συμπεράσματα και αυτοκριτική. Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας, 20:55-65, Μαρκάκη Α, Αντωνάκης Ν, Φιλαλήθης Α, Λιονής Χ. Ανάλυση εργασίας και ανάγκες επαγγελματικής εξέλιξης νοσηλευτικού προσωπικού στα Κέντρα Υγείας. Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας, 20:66-79, Αντωνοπούλου Μ, Λιονής Χ. Οι μυοσκελετικές διαταραχές και η διαχείρισή τους στη γενική ιατρική: Εμπειρίες από μια διδακτορική διατριβή στην Κρήτη. Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας, 20:52-53, Τζανίδης Γ, Πλέσσια Γ. Εικόνες στη Γενική Ιατρική: «Οίδημα γλώσσας». Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας, 20:89-90,

9 Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας Σ. Κακουλάκη και συν Primary Heatlh Care, Volume 20, Number 2, 56-65, 2008 Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας, Τόμος 20, Τεύχος 2, 56-65, 2008 ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ORIGINAL PAPER Διαχρονική παρακολούθηση επί 22 έτη των δεικτών θνησιμότητας του πληθυσμού ευθύνης του Κέντρου Υγείας Χάρακα. Συμπεράσματα και αυτοκριτική Σ. Κακουλάκη 1, Γ. Παπαδόπουλος 2, Δ. Μπρίμης 2, Ε. Γιαχνάκης 3, Ε. Μπιμπάκη 1, Φ. Λαδωμένου 1, M. Ταρπινίδου 4, Μ. Μαυρογιαννάκη 4, Ν. Δρακωνάκης 2 Περίληψη Στο πλαίσιο της έρευνας στην πρωτοβάθµια φροντίδα υγείας, έχει αναπτυχθεί ένα ερευνητικό πρόγραµµα από το 1998 σε αγροτική περιοχή της νότιας Κρήτης που περιλαµβάνει τους Δήµους Αστερούσιων και Κόφινα (πληθυσµός ευθύνης του Κέντρου Υγειάς Χάρακα και των περιφερειακών του ιατρείων), µε σκοπό τη διαχρονική παρακολούθηση των δεικτών θνησιµότητας και κυρίως της επίπτωσης της καρδιαγγειακής νόσου και των νεοπλασµάτων, καθώς και του αντιστοίχου κινδύνου στον συγκεκριµένο πληθυσµό. Στην παρούσα µελέτη έχουµε ερευνήσει τους δείκτες θνησιµότητας και τις αιτίες θανάτου του πληθυσµού ευθύνης του Κέντρου Υγειάς Χάρακα, κατά τα τελευταία επτά έτη ( ). Σκοπός της µελέτης να ανευρεθούν οι αιτίες θανάτου και να γίνει σύγκριση των κυριότερων αιτιών θανάτου µε αυτές της Ελληνικής επικρατείας και άλλων περιοχών της Κρήτης, καθώς επίσης και µε τους αντιστοίχους δείκτες θνησιµότητας του πληθυσµού της ίδιας περιοχής της αµέσως προηγούµενης χρονικής περιόδου 1985 έως Ερευνηθήκαν 769 θάνατοι, από το 1999 έως το Οι αιτίες θανάτου καταγραφήκαν από τις ληξιαρχικές πράξεις θανάτου των Δήµων Αστερουσίων και Κόφινα, ακολουθώντας τις οδηγίες και τους κανόνες της Π.Ο.Υ. για τη σωστή εκτίµηση των αιτιών θανάτου και η ταξινόµηση έγινε σύµφωνα µε την ICD-10 (version 2005). Έγινε επιδηµιολογική µελέτη του πληθυσµού κατά φύλο, ηλικία και κατά αιτία θανάτου. Στη συνεχεία υπολογίστηκε η αδρή και η ειδική θνησιµότητα κατά φύλο και αιτία θανάτου για τις τρεις κύριες ηλιακές οµάδες 0-14 ετών, ετών και 65 ετών και άνω για τις κύριες αιτίες θανάτου. Πρώτη αιτία θανάτου αναδειχτήκαν τα νοσήµατα του κυκλοφορικού (37,7%), ενώ ακολουθεί µε σχετικά µικρή διαφορά η θνησιµότητα από κακοήθη νεοπλάσµατα (25,1%), και τρίτη αιτία θανάτου οι θάνατοι από σηµεία, συµπτώµατα και ασαφώς αφοριζόµενες καταστάσεις (8,2%), που στην προηγούµενη µελέτη µας είχαν αποδοθεί στη φυσιολογική γήρανση του πληθυσµού. Εισαγωγή Ο πληθυσμός της Κρήτης πάντοτε παρουσίαζε μεγάλο ενδιαφέρον από την άποψη της δημόσιας υγείας, καθώς η θνησιμότητα από ισχαιμική καρδιακή νόσο ήταν πολύ χαμηλή. Στη μελέτη των Επτά Χωρών ο ανδρικός πληθυσμός της Κρήτης παρουσίαζε 40 φορές μικρότερη θνησιμότητα από καρδιαγγειακά νοσήματα σε σχέση με αυτόν της Ανατ. Φινλανδίας, καθώς επίσης και σε αναφορά της Παγκόσμιας Οργάνωσης Υγείας η Ελλάδα ήταν η πέμπτη χωρά από 35 χώρες με τη μικρότερη θνησιμότητα 1,2. Στο πλαίσιο της έρευνας στην πρωτοβάθμια φροντίδα υγείας, έχει αναπτυχθεί ένα ερευνητικό πρόγραμμα από το 1998 σε αγροτική περιοχή της νότιας Κρήτης που περιλαμβάνει τους Δήμους Αστερούσιων και Κόφινα (πληθυσμός ευθύνης του Κέντρου Υγειάς 1 Αγροτικοί Ιατροί, 2 Γενικοι Ιατροί, 3 Πανεπιστήμιο Κρήτης, 4 Νοσηλεύτρια, Περιφερειακό Ιατρείο Ασημίου, Τμήμα Ιατρικής Πανεπιστημίου Κρήτης, Κέντρο Υγείας Χάρακα Λέξεις κλειδιά (MeSH Hellas): Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας, δείκτες θνησιμότητας, διαχρονική παρακολούθηση Ημερομηνία υποβολής: 17 Ιανουαρίου 2008 Επανυποβλήθηκε: 10 Μαρτίου 2008 Εγινε δεκτό για δημοσίευση: 5 Μαΐου 2008 Υπεύθυνη αλληλογραφίας: Παπαδόπουλος Γεώργιος, Παρνασσού 7, Ηράκλειο Κρήτης, Τ.Κ , Τηλ: , , , E- mail: gpapado@otenet.gr 56

10 Σ. Κακουλάκη και συν Τόμος 20, Τεύχος 2, year monitoring of the mortality rates in the population of the Primary Health Care Centre of Charaka, Crete: Conclusions and critical analysis S. Kakoulaki, G. Papadopoulos, D. Brimis, Ε. Giahnakis, E. Bibaki, F. Ladomenou, M. Tarpinidou, M. Mavrogiannaki, N. Drakonakis Summary A research project in primary health care has been in process since 1998, in an agriculture area of South Crete, which include the Asterousia and the Kofina county (this is the population of the primary health center of Charaka), with the aim of the following mortality rates and, mostly, the incidence of the cardiovascular and cancer disease and their risk profile in the population, overtime. In the present paper we have investigated the mortality rates and the causes of death the current seven years ( ). The aim of the present study is to investigate the causes of death and to be compared with the national figures and the mortality rates of our population of the last study period, During 1999 and 2005, 769 subjects died in the research area. The causes of death were found from the death certificates (issued by doctors) which are first reported to the municipal registries of each county, and we used the rules of WHO concerning the classification of the underlying causes of death (ICD 10, version 2005). Crude and age-sex-cause specific mortality for three age groups 0-14, 15-64, and 65+ have been calculated. Diseases of the circulatory system is the first cause of death, with corresponding figure 37,7%, the neoplasms (25,1%) is the second and the group of symptoms, signs and unclear conditions (8.2%) is the third cause of death, in our population. Key words: Primary Health Care, mortality rates, monitoring Χάρακα και των περιφερειακών του ιατρείων), με σκοπό τη διαχρονική παρακολούθηση των δεικτών θνησιμότητας και κυρίως της επίπτωσης της καρδιαγγειακής νόσου και των νεοπλασμάτων, καθώς και του αντιστοίχου κινδύνου στον συγκεκριμένο πληθυσμό 3. Ο υπό μελέτη πληθυσμός παρουσιάζει περιβαλλοντικές και κλιματολογικές διαφορές λόγω τις διαφορετικής τοπογραφικής θέσης της κάθε κοινότητας (υψομετρική διαφορά, κάμπος, ορεινή ζώνη) και, επομένως, διαφορές στο επάγγελμα (αγρότες και κτηνοτρόφοι), καθώς και διαφορές στις διατροφικές τους συνήθειες. Ο συγκεκριμένος πληθυσμός παρουσιάζει υψηλό επιπολασμό καπνίσματος, αυξημένη κατανάλωση οινοπνεύματος, καθώς επίσης και σχετικά υψηλά επίπεδα χοληστερίνης και υψηλό επιπολασμό υπέρτασης και διαβήτη (στατιστικά στοιχεία από τη συνταγογράφηση του Κέντρου Υγείας και των πέντε περιφερικών του ιατρείων). Σκοπός Η μελέτη αυτή εκπονείται στο πλαίσιο της διαχρονικής παρακολούθησης και αξιολόγησης των προαναφερθέντων δεικτών θνησιμότητας, μιας προσπάθειας που ξεκίνησε το 1998, με τη δημοσίευση των αντιστοίχων δεικτών θνησιμότητας, της περιόδου , του συγκεκριμένου πληθυσμού υγειονομικής κάλυψης του Κ.Υ. Χάρακα 3. Σκοπός και αυτής της μελέτης είναι να αναγνωριστούν οι κυριότερες αιτίες θανάτου, να βρεθεί η ειδική θνησιμότητα ως προς το φύλο, την ηλικία και την αιτία θανάτου και να γίνει σύγκριση των αποτελεσμάτων με αυτά της προηγούμενης μελέτης. Οι συγγραφείς φιλοδοξούν ότι, με τη διαχρονική αυτή συγκριτική μελέτη, είναι δυνατόν να αναδειχθούν και να προσδιοριστούν οι ιδιαίτερες ανάγκες και συγκεκριμένα προβλήματα νοσηρότητας και τελικά θνησιμότητας του πληθυσμού. Με τον τρόπο αυτό, οι υπηρεσίες της πρωτοβάθμιας φροντίδας της περιοχής να κατευθυνθούν σε εντονότερη πρόληψη, έγκαιρη διάγνωση, τροποποίηση περιβαλλοντολογικών παραγόντων, ει δυνατόν, αλλά και αναγνώριση παραλείψεων και σφαλμάτων τόσο στην ιατρική πράξη, όσο και στη σχεδίαση και εφαρμογή προγραμμάτων αγωγής υγείας του πληθυσμού που εξυπηρετούν. Υλικό και Μέθοδος Μετά το σχέδιο Καποδίστρια και την ενοποίηση των κοινοτήτων, στο Δήμο Αστερουσίων περιλαμβάνονται οι κοινότητες Χάρακα, Μεσοχωριού, Πύργου, Ροτασίου, Αχεντριά, Εθιάς, Σοκαρά, Τεφελίου και Μεταξοχωρίου*, ενώ στο Δήμο Κόφινα οι κοινότητες Ασημίου, Σοκαρά, Στόλων, Ακρίων, Καστελίου, Λουρών, Στερνών, Παναγιάς, και Σταβγιών. Ο γενικός πληθυσμός των δήμων Αστερουσιών και Κόφινα, σύμφωνα με την τελευταία απογραφή του 2001 ανέρχεται στις κατοίκους, 6403 άνδρες και 5988 γυναίκες, με υπερισχύουσα ηλικιακή κατανομή (7600 κάτοικοι) στην ομάδα ετών 4. Ο πληθυσμός αυτός αποτελεί και τον πληθυσμό υγειονομικής ευθύνης του Κέντρου * σήμερα η κοινότητα Μεταξοχωρίου ανήκει στον Δήμο Καζαντζάκη, αλλά επειδή είχε συμπεριληφθεί στην προηγούμενη μελέτη μας, συμπεριλαμβάνεται και στην παρούσα μελέτη 57

11 Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας Υγείας Χάρακα. Πληθυσμός αυτής της μελέτης είναι οι μόνιμοι κάτοικοι των παραπάνω κοινοτήτων κατά την χρονική περίοδο 1999 έως και 2005, σύμφωνα πάντα με την τελευταία γενική απογραφή του Σε ένα σχετικά μικρό ποσοστό του πληθυσμού (8,2%) δεν αναγραφόταν στα πιστοποιητικά θανάτου νόσοι που οδήγησαν τελικά στο θάνατο, παρά μόνο ο γεροντικός μαρασμός και σημεία-συμπτώματα-αποτελέσματα εργαστηριακών ή κλινικών εξετάσεων (π.χ. αναιμία). Δεδομένου της πολύ μεγάλης ηλικίας του συγκεκριμένου πληθυσμού αλλά και της μη εύρεσης πληροφοριών από τον ιατρικό φάκελο του ασθενούς, υποθέτουμε ότι το συγκεκριμένο ποσοστό του πληθυσμού δεν έπασχε από κάποιο χρόνιο νόσημα, ώστε να ζητήσει βοήθεια ή ότι δεν είχε πρόσβαση στις υγειονομικές υπηρεσίες της περιοχής. Αυθαίρετα, λοιπόν, θεωρούμε ότι ο θάνατος του συγκεκριμένου πληθυσμού προκλήθηκε από σταδιακή, φυσική έκπτωση των ζωτικών λειτουργιών. Η συλλογή των πληροφοριών από τις ληξιαρχικές πράξεις θανάτου από τους δήμους** της περιοχής, μετά από τη χορήγηση αδείας από την αντίστοιχη δημοτική αρχή. Η μεθοδολογία που ακολουθήθηκε ήταν η εξής: 1. κατάρτιση χειρόγραφων ατομικών δελτίων (χωρίς ονοματεπώνυμο, με αύξοντα αριθμό, φύλο, ημερομηνία γέννησης και θανάτου, αιτίες θανάτου και τελειωτικό σύμπτωμα), 2. καθορισμός των υποκείμενων αιτιών θανάτου, συμφωνά με τις οδηγίες του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγειάς (Π.Ο.Υ.) (Παράρτημα Β) 5 3. κατάρτιση βάσης δεδομένων για τις αιτίες θανάτου βάσει της αναθεωρημένης έκδοσης της ICD-10 και ανάλυση Στη συνέχεια υπολογίστηκαν οι αδροί (γενικοί) δείκτες θνησιμότητας, οι ειδικοί δείκτες θνησιμότητας κατά ηλικιακή ομάδα, φύλο και αιτία θανάτου, σύμφωνα με τους αντίστοιχους συντελεστές 6 : - Αδρός συντελεστής θνησιμότητας Θάνατοι από κάθε αιτία έτους χ τόπος χ Πληθυσμός 30ης Ιουνίου 2001 τόπος χ **Oι ληξιαρχικές πράξεις θανάτου πριν την ενοποίηση των κοινοτήτων, (σχέδιο Καποδίστριας, 1998) δεν υπήρχαν στα νέα δημοτικά διαμερίσματα, και γι αυτό δεν έχουμε στοιχεία θανάτων κατά το έτος 1998 για τις περισσότερες κοινότητες. Ως εκ τούτου, το έτος 1998 δεν συμπεριλήφθηκε στην παρούσα μελέτη. Σ. Κακουλάκη και συν - Ειδικός συντελεστής θνησιμότητας κατά φύλο και ηλικία: Θάνατοι αρρένων/θήλεων κατά την ηλικία χ έτους χ Πληθυσμός 30ης Ιουνίου 2001 τόπος χ Έγινε σύγκριση των εκατοστιαίων αναλογιών αιτιών θανάτου μεταξύ των τωρινών δεικτών ειδικής θνησιμότητας ανά αιτία θανάτου με αυτών της μελέτης μας της περιόδου , με σκοπό να δούμε αν υπάρχει στατιστική σημαντικότητα μεταξύ των αιτιών θανάτου στον πληθυσμό της περιοχής μελέτης. Για τη στατιστική ανάλυση χρησιμοποιήσαμε τη μέθοδο του Ε-test. Αποτελέσματα Συνολικά, κατά την περίοδο 1999 έως 2005, σημειώθηκαν 769 θάνατοι, από τους οποίους το 50,2% (386 άτομα) ήταν άνδρες και το 49,8% (383 άτομα) γυναίκες. Από το σύνολο των θανάτων, το 0,6% (5 άτομα) ήταν ηλικίας 0-14 ετών, το 11,4% (88 άτομα) ετών, ενώ η συντριπτική πλειοψηφία, 87,9% (676 άτομα) ήταν 65 ετών και άνω. Όσον αφορά την κατανομή των θανάτων κατά φύλο, οι άνδρες εμφανίζουν μεγαλύτερη αναλογική και ειδική θνησιμότητα από τα πρώτα βήματα της ζωής και στις παραγωγικές ηλικίες, ενώ αντιθέτως οι γυναίκες υπερτερούν αριθμητικά στις γεροντικές ηλικίες. Έτσι, οι άνδρες εμφανίζουν στις ηλικίες 0-14 ετών σχεδόν τριπλάσια ειδική θνησιμότητα (0,5) από ότι τα θήλεα (0,2), ενώ στις ηλικίες 65 και άνω η θνησιμότητα των θηλέων είναι κατά λίγο μεγαλύτερη, 34,9 γυναίκες/1000 άτομα/έτος έναντι 34,3 άνδρες/1000/έτος (Πίνακας Ι). Ως προς τη θνησιμότητα ανά αιτία θανάτου, υπολογίστηκαν η ειδική και αναλογική θνησιμότητα ανά κατοίκους/έτος και ταξινομήθηκαν κατά τη σειρά συχνότητας που εμφανίζονται στο πληθυσμό μας (Πίνακας II). Τα νοσήματα του κυκλοφορικού αποτελούν την πρώτη αιτία θανάτου με ποσοστό 1 37,7% του συνόλου (~334 άτομα/100000/ έτος), δεύτερη αιτία θανάτου είναι τα νεοπλάσματα με ποσοστό 25,1% (~224 άτομα/100000/έτος) και τρίτη οι ασαφώς καθοριζόμενες καταστάσεις (σημεία, συμπτώματα, αποτελέσματα εργαστηριακών εξετάσεων) με 8,2% (~85 άτομα/100000/έτος). Ακολουθούν, κατά σειρά συχνότητας, τα νοσήματα του Αναπνευστικού (6,9%), τα μεταβολικά και ενδοκρινικά νοσήματα (5,7%), του ουρο- 58

12 Σ. Κακουλάκη και συν Τόμος 20, Τεύχος 2, 2008 Πίνακας I. Αριθμός θανόντων και ειδική θνησιμότητα ανά 1000 κατοίκους, ως προς την ηλικία και το φύλο του γενικού πληθυσμού κατά την περίοδο , στους Δήμους Κόφινα και Αστερουσίων Φύλο Ηλικία Αριθμός Θανόντων Πληθυσμός 30ης Ιουνίου 2001 Ειδική Θνησιμότητα/1000/έτος Άρρενες Θήλεις Σύνολο Άρρενες Θήλεις Σύνολο Άρρενες Θήλεις Σύνολο ,5 0,2 0, ,0 1,3 1, ,3 34,9 34,6 Σύνολο ,6 9,1 8,9 Πίνακας II. Ειδική και αναλογική θνησιμότητα ανά αιτία θανάτου την περίοδο , Στους Δήμους Κόφινα και Αστερουσίων Αίτια θανάτου Αριθμός Θανάτων Ειδική θνησιμότητα/ /έτος Αναλογική θνησιμότητα Νοσήματα κυκλοφορικού ,3 37,7% Νεοπλάσματα ,7 25,1% - νεοπλάσματα συμπαγών οργάνων ,8 21,8% - νεοπλάσματα λεμφικού/αιμοποιητικού ιστού 24 27,7 3,1% - καλοήθη νεοπλάσματα 1 1,2 0,1% Ασαφώς καθοριζόμενες καταστάσεις 63 72,6 8,2% Νοσήματα αναπνευστικού 53 61,1 6,9% Μεταβολικά και ενδοκρινικά νοσήματα 44 50,7 5,7% Νοσήματα ουροποιογεννητικού 28 32,3 3,6% Νοσήματα πεπτικού 27 31,1 3,5% Εξωτερικά αίτια θνητότητας και θνησιμότητας 23 26,5 3,0% Νοσήματα μυοσκελετικού και συνδετικού ιστού 15 17,3 1,9% Νοσήματα νευρικού 14 16,1 1,8% Λοιμώδη και παρασιτικά νοσήματα 11 12,7 1,4% Κακώσεις, δηλητηριάσεις* 4 4,6 0,5% Διανοητικές και συμπεριφοριολογικές διαταραχές 3 3,5 0,4% Επιπλοκές της κύησης, του τοκετού και περιγεννητικής περιόδου 1 1,2 0,1% Σύνολο ,6 100% * περιλαμβάνεται μια αυτοκτονία ποιογεννητικού (3,6%), του πεπτικού (3,5%), τα εξωτερικά αίτια θνησιμότητας (3%), τα νοσήματα του μυοσκελετικού και συνδετικού ιστού (1,9%), του νευρικού (1,8%), τα λοιμώδη και παρασιτικά (1,4%), οι κακώσεις και δηλητηριάσεις (0,5%), οι διανοητικές και συμπεριφοριολογικές διαταραχές (0,4%) και τέλος, οι επιπλοκές της κύησης και του τοκετού (0,1%). Ως προς την ειδική θνησιμότητα κατά φύλο και ηλικία/ κατοίκους/έτος, ανά αιτία θανάτου, φαίνεται ότι οι άρρενες υπερτερούν αριθμητικά στη θνησιμότητα από νοσήματα του κυκλοφορικού (64,4 έναντι 4) στις ηλικίες ετών, ενώ αντιθέτως τα θήλεα στις ηλικίες των 65 ετών και άνω (1628,4 έναντι 1132). Στη θνησιμότητα από κακοήθη νεοπλάσματα οι άρρενες εμφανίζουν μεγαλύτερη ειδική θνησιμότητα σε όλες τις ηλικίες σε σύγκριση με τα θήλεα, σχεδόν διπλάσια στις γεροντικές ηλικίες (1006,2 έναντι 559,4), με συνολική ειδική θνησιμότητα 265,5 έναντι 178,9. Όσον αφορά τη θνησιμότητα από φυσιολογική γήρανση τα θήλεα υπερτερούν αριθμητικά, φυσικά, στις γεροντικές ηλικίες (Πίνακας III). Στις υπόλοιπες αιτίες θανάτου οι άρρενες 59

13 Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας Σ. Κακουλάκη και συν Πίνακας III. Ειδική θνησιμότητα κατά ηλικία και φύλο για τις συχνότερες αιτίες θανάτου για την περίοδο , στους Δήμους Κόφινα και Αστερουσίων Θνησιμότητα ανά ανά έτος Άρρενες Θήλεις Σύνολο Νοσήματα Κυκλοφορικού ,4 4,0 35, ,0 1628,4 1386,1 Σύνολο 281,1 391,3 334,3 Νεοπλάσματα ,3 75,2 78, ,2 559,4 777,5 Σύνολο 265,5 178,9 223,7 - Συμπαγή Νεοπλάσματα ,0 63,3 65, ,4 479,5 685,4 Σύνολο 234,3 152,7 194,8 - Νεοπλάσματα Λεμφικού και Αιμοποιητικού Ιστού ,3 11,9 13, ,3 79,9 87,0 Σύνολο 29,0 57,3 27,7 Ασαφώς καθοριζόμενες καταστάσεις ,0 359,6 322,2 Σύνολο 60,2 85,9 72,6 Νοσήματα Αναπνευστικού ,7 7,9 9, ,0 189,8 245,5 Σύνολο 71,4 50,1 61,1 Μεταβολικά Νοσήματα ,2 7,9 7, ,7 239,8 204,6 Σύνολο 40,2 62,0 50,7 Νοσήματα Ουροποιογεννητικού ,0 1, ,8 149,9 138,1 Σύνολο 26,8 38,2 32,3 παρουσιάζουν ειδική μεγαλύτερη θνησιμότητα για τα νοσήματα του αναπνευστικού, τα εξωτερικά αιτία θανάτου, τις κακώσεις - δηλητηριάσεις, τα νοσήματα του νευρικού και τα λοιμώδη και παρασιτικά νοσήματα. Αντιθέτως, τα θήλεα εμφανίζουν μεγαλύτερη θνησιμότητα στα νοσήματα του πεπτικού, του ουροποιητικού, του μυοσκελετικού, τις διανοητικές - συμπεριοφολογικές 60

14 Σ. Κακουλάκη και συν Τόμος 20, Τεύχος 2, 2008 Πίνακας IV. Συγκριτικός πίνακας ειδικής θνησιμότητας κατά αιτία θανάτου, φύλο και ηλικία μεταξύ των περιόδων και στους Δήμους Κόφινα και Αστερουσίων Θνησιμότητα ανά κατοίκους ανά έτος Άρρενες Θήλεις Σύνολο Άρρενες Θήλεις Σύνολο Νοσήματα Κυκλοφορικού ,4 4 35,7 64,1 54,1 59, ,4 1386,1 1748,8 1555, Σύνολο 281,1 391,3 334,3 296,7 313,8 305 Νεοπλάσματα ,1 18,6 27, ,3 75,2 78,9 87,4 130, ,2 559,4 777,5 709,6 489,6 591,2 Σύνολο 265,5 178,9 223,7 167,9 171,5 169,7 Νοσήματα Αναπνευστικού ,7 7,9 9,4 5,8 0 5, ,0 189,8 245,5 671,6 337,2 491,7 Σύνολο 71,4 50,1 61,1 102,6 60,4 81,9 Νοσήματα Πεπτικού ,6 4,0 3,8 11,6 22,2 16, ,8 129,9 127,9 139, ,2 Σύνολο 29,0 33,4 31,1 27,9 29,2 28,6 Εξωτερικά Αίτια Θνητότητας και Θνησιμότητας ,8 15,1 28, ,9 4 11,3 23,3 6,3 15, , , ,5 76,1 Σύνολο 35,7 16,7 26,5 31,7 11,6 21,9 Πίνακας V. Συγκριτικός πίνακας ειδικής θνησιμότητας /1000/έτος ανά ηλικία, μεταξύ της Ελληνικής επικράτειας και των Δήμων Κόφινα και Αστερουσίων Δήμος Κόφινα & Αστερουσίων Ειδική Θνησιμότητα/1000 κατοίκους Ελληνική Επικράτεια Ηλικία Άρρενες Θήλεις Σύνολο Άρρενες Θήλεις Σύνολο ,5 0,2 0,4 0,5 0,4 0, ,0 1,3 1,7 3,2 1,4 2, ,3 34,9 34,6 52,1 43,9 47,6 Σύνολο 8,6 9,1 8,9 10,1 9,0 9,6 διαταραχές και τέλος στις επιπλοκές της κύησης και του τοκετού. Συζήτηση Συμπεράσματα Σύμφωνα με τη μελέτη του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας οι κύριες αιτίες θανάτου ποικίλλουν στις διάφορες ηλικιακές ομάδες. Στη βρεφική και παιδική ηλικία, οι περισσότεροι θάνατοι οφείλονται σε αναπνευστικά και λοιμώδη νοσήματα. Στους νεαρούς ενήλικες το συνηθέστερο αίτιο θανάτου είναι τα ατυχήματα, ενώ ο καρκίνος και τα καρδιαγγειακά νοσήματα προκαλούν τους περισσότερους 61

15 Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας Σ. Κακουλάκη και συν Πίνακας VI. Συγκριτικός πίνακας αριθμού θανάτων, αναλογικής θνησιμότητα και ειδικής θνησιμότητας, ανά αιτία θανάτου, μεταξύ της Ελληνικής επικράτειας και των Δήμων Κόφινα και Αστερουσίων Δήμοι Αστερουσίων & Κόφινα Αίτια θανάτου Θάνατοι Θάνατοι/ /έτος Αναλογική θνησιμότητα Θάνατοι Ελληνική Επικράτεια Θάνατοι/ /έτος Αναλογική θνησιμότητα Νοσήματα κυκλοφορικού ,3 37,7% ,3 49,3% Νεοπλάσματα ,7 25,1% ,7 23,7% - íåïðëüóìáôá óõìðáãþí ,8 21,8% ,3 21,9% ïñãüíùí - íåïðëüóìáôá ëåìöéêïý/ 24 27,7 3,1% ,3 1,8% áéìïðïéçôéêïý éóôïý - καλοήθη νεοπλάσματα 1 1,2 0,1% 6 0,01 0,0001% Ασαφώς καθοριζόμενες 63 72,6 8,2% ,1 7,9% καταστάσεις Νοσήματα αναπνευστικού 53 61,1 6,9% ,0 7,3% Μεταβολικά και ενδοκρινικά 44 50,7 5,7% ,7 1,1% νοσήματα ÍïóÞìáôá 28 32,3 3,6% ,2 1,4% ïõñïðïéïãåííçôéêïý ÍïóÞìáôá ðåðôéêïý 27 31,1 3,5% ,6 2,4% ÅîùôåñéêÜ áßôéá èíçôüôçôáò 23 26,5 3,0% ,3 3,6% êáé èíçóéìüôçôáò ÍïóÞìáôá ìõïóêåëåôéêïý 15 17,3 1,9% ,3 0,3% êáé óõíäåôéêïý éóôïý ÍïóÞìáôá íåõñéêïý 14 16,1 1,8% ,1 1,2% Ëïéìþäç êáé ðáñáóéôéêü 11 12,7 1,4% ,1 0,6% íïóþìáôá Êáêþóåéò, äçëçôçñéüóåéò* 4 4,6 0,5% ,3 0,5% ÄéáíïçôéêÝò êáé 3 3,5 0,4% 818 1,2 0,1% óõìðåñéöïñéïëïãéêýò äéáôáñá Ýò ÅðéðëïêÝò ôçò êýçóçò, 1 1,2 0,1% 10 0,01 0,002% ôïõ ôïêåôïý êáé ëï åßáò Σύνολο ,6 100,0% ,9 99,3%** * περιλαμβάνεται μια αυτοκτονία, ** το υπόλοιπο 0,7% αφορά θανάτους που ανήκουν σε κατηγορίες της ICD-10, που δεν βρέθηκαν στον υπό μελέτη πληθυσμό μας θανάτους στις μεγάλες ηλικίες. Ο ευρωπαϊκός στόχος του Π.Ο.Υ. για το προσδόκιμο επιβίωσης ήταν τουλάχιστον τα 75 έτη για το 2000 (67 έτη για τους άνδρες και 74 έτη για τις γυναίκες) 7,8. Το 1998 επιχειρήθηκε για πρώτη φορά η καταγραφή των θανάτων και ο υπολογισμός των δεικτών θνησιμότητας στο πληθυσμό ευθύνης του Κέντρου Υγείας Χάρακα, ενός πληθυσμού μεγάλου και με αρκετές ιδιαιτερότητες, όπως προαναφέραμε, με σκοπό τον σχεδιασμό και την εφαρμογή προγραμμάτων πρόληψης και αγωγής υγειάς του πληθυσμού. Στη μελέτη εκείνης της περιόδου ( ), διαπιστώσαμε χαμηλότερες τιμές τόσο της αναλογικής όσο και της ειδικής θνησιμότητας, σε σχέση με τις αντίστοιχες της ελληνικής επικράτειας, αλλά και σε σύγκριση με άλλων τοπικών πληθυσμών της Κρήτης 3. Έτσι, επιβεβαιώθηκε ότι ο πληθυσμός της Κρήτης συνεχίζει ακόμα να διατηρεί το παραδοσιακό προφίλ του μειωμένου καρδιαγγειακού κινδύνου σε σχέση με τις Δυτικές και Βόρειες κοινωνίες. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της παρούσης μελέτης, που αφορούν την αμέσως επόμενη περίοδο , μπορούμε να πούμε ότι ο πληθυσμός της μελέτης μας μοιάζει όσον αφορά την σύνθεση του με όλους τους πληθυσμούς όλων των άλλων χωρών. Παρατηρείται ότι από τα πρώτα βήματα της ζωής η θνησιμότητα των ανδρών είναι μεγαλύτερη από την αντίστοιχη των θήλεων, ενώ, κατά τις γεροντικές ηλικίες, τα θήλεα υπερτερούν αριθμητικά, ακριβώς 62

16 Σ. Κακουλάκη και συν Τόμος 20, Τεύχος 2, 2008 Πίνακας VII. Σύγκριση εκατοστιαίων αναλογιών αιτίων θανάτου E-test ε p Στατιστική σημαντικότητα Ν. Κυκλοφορικού 34,50% 37,70% 1,365 - ΟΧΙ Ασαφ. Καθορ. Καταστ. 21,40% 8,20% 7,892 <0.001 ΝΑΙ Νεοπλάσματα 18,20% 25,10% 3,427 <0.001 ΝΑΙ Νοσ. Αναπνευστικού 9,20% 6,90% 1,744 - ΟΧΙ Νοσ. Πεπτικού 3,20% 3,50% 0,341 - ΟΧΙ Μεταβολ. Ενδοκρ. Νοσ. 2% 5,70% 3,877 <0.001 ΝΑΙ Νοσ. Ουροπ/κού 2,90% 3,60% 0,805 - ΟΧΙ Κακ. Δηλητηρ. 2,40% 0,50% 3,370 <0.001 ΝΑΙ Σχήμα 1. Σύγκριση εκατοστιαίων αναλογιών αιτίων θανάτου. επειδή κατά τις προηγούμενες ηλικίες η μεγάλη θνησιμότητα των αρρένων επέφερε φθορά στην αναλογία τους. Η μεγαλύτερη φθορά των αρρένων, παρά την έλλειψη υπεύθυνου αιτιολογίας, θα μπορούσε να αποδοθεί κατά κάποιο τρόπο στις δυσμενείς επιδράσεις του περιβάλλοντος, στις οποίες εκτίθεται σε μεγαλύτερο βαθμό ο πληθυσμός αυτός, ο οποίος παρουσιάζει εντονότερη και μακρύτερη δραστηριότητα, επαγγελματική και κοινωνική, από ότι ο πληθυσμός των θήλεων. Θα πρέπει επίσης να προστεθεί ο διάφορος τρόπος ζωής, οι καταχρήσεις, οι ψυχοσυγκινησιακοί παράγοντες, οι οποίοι πλήττουν περισσότερο τους άρρενες και τους εκθέτουν σε κίνδυνο νόσησης και τελικά, θνησιμότητας από την κλίμακα των κοινωνικών νόσων (έμφραγμα μυοκαρδίου, νεοπλάσματα, αγγειακές βλάβες του Κ.Ν.Σ.) 6.Έτσι, παρόλο που η αριθμητική υπεροχή των θήλεων στα νοσήματα του κυκλοφορικού είναι σημαντική, οι άρρενες εμφανίζουν μεγαλύτερη (16πλάσια) θνησιμότητα στις ηλικίες ετών, αποτέλεσμα της αυξημένης επίπτωσης της στεφανιαίας νόσου στους άρρενες ηλικίας ετών (με πρώτη και θανατηφόρο εκδήλωση το οξύ έμφραγμα μυοκαρδίου), καθώς επίσης στα κακοήθη νεοπλάσματα, τα νοσήματα του αναπνευστικού, τα εξωτερικά αιτία και στις κακώσεις - δηλητηριάσεις (ειδικά στις νεαρές ηλικίες) και τα λοιμώδη-παρασιτικά νοσήματα. Τα θήλεα εμφανίζουν συνολικά μεγαλύτερη ειδική θνησιμότητα, ειδικότερα δε παρουσιάζουν μεγαλύτερη θνησιμότητα όσον αφορά τα μεταβολικά νοσήματα και τις διανοητικές και συμπεριφοριολογικές διαταραχές, από τις παραγωγικές ήδη ηλικίες, σε αντίθεση με τους άρρενες που εμφανίζουν μειωμένη και μηδενική θνησιμότητα στις ηλικίες αυτές, αντιστοίχως. Συγκρίνοντας τα αποτελέσματα της μελέτης αυτής με αυτά της αντίστοιχης μελέτης της περιόδου (Πίνακας ΙV), παρατηρούμε ότι η σύνθεση του πληθυσμού παραμένει σε γενικά πλαίσια η ίδια. Ως προς την ειδική θνησιμότητα κατά αιτία θανάτου, ο πληθυσμός μας ακολουθεί σε γενικές γραμμές τα πρότυπα των δυτικών κοινωνιών, έχοντας σαν πρώτη και δεύτερη αιτία θανάτου τα νοσήματα του κυκλοφορικού και τα κακοήθη νεοπλάσματα, αντιστοίχως. Παρατηρείται σημαντική αύξηση των θανάτων από καρδιαγγειακά νοσήματα που οφείλεται κυρίως στην αύξηση της θνησιμότητας των θήλεων στις ηλικίες 65 και άνω καθώς και στη σχετικά μικρή αύξηση των θανάτων των ανδρών στις παραγωγικές ηλικίες. Οι θάνατοι από κακοήθη νεοπλάσματα έχουν αυξηθεί δραματικά και στα δύο φύλα στις γεροντικές ηλικίες, ενώ έχουν μηδενισθεί στις ηλικίες 0-14 ετών. Η θνησιμότητα από εξωτερικά αίτια αν και δεν έχει αυξηθεί σημαντικά, αποτελεί τώρα κύρια αιτία θανάτου, κυρίως των αρρένων στις παιδικές ηλικίες, αιτία που δεν προϋπήρχε στον πληθυσμό μας. Αξιοσημείωτη είναι και η αύξηση των θανάτων από τα μεταβολικά νοσήματα, ως 63

17 Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας Σ. Κακουλάκη και συν επί το πλείστον, διαβήτη. Πέρα από τα ανησυχητικά αυτά μηνύματα, πρέπει να επισημάνουμε τη μείωση των θανάτων από νοσήματα του αναπνευστικού, που αποτελεί δείκτη ποιότητας για την υγεία ενός πληθυσμού, καθώς τα νοσήματα αυτά αποτελούν τη κύρια αιτία θνησιμότητας και νοσηρότητας στα μικρά παιδιά, παρόλο που διαφαίνεται αυξημένη τάση προς ολοένα και νεαρότερες ηλικίες. Επίσης, αξιοσημείωτο είναι ότι υπάρχει μια σημαντική μείωση των θανάτων που οφείλονται σε ασαφώς καθοριζόμενες καταστάσεις, όπως σημεία και συμπτώματα ή αποτελέσματα εργαστηριακών εξετάσεων (π.χ. αναιμία), γεγονός που υποδηλώνει την ορθότερη συμπλήρωση των πιστοποιητικών θανάτου (κατά >50% σε σχέση με τη προηγουμένη μελέτη), μεγαλύτερη ικανότητα πρόσβασης του πληθυσμού στις υγειονομικές υπηρεσίες ή πρόσβαση των λειτουργών υγείας στους απομακρυσμένους ασθενείς και τέλος εγκυρότερη ενημέρωση των ατομικών δελτίων υγείας του πληθυσμού. Επίσης, ένα σημαντικό ποσοστό της μείωσης αυτού του πληθυσμού μπορεί να αποδοθεί στην έγκαιρη διάγνωση και ανίχνευση προβλημάτων υγείας από τους υγειονομικούς της περιοχής αλλά και στην εξέλιξη της ιατρικής τεχνολογίας, ώστε ασαφώς καθοριζόμενα προβλήματα υγείας του παρελθόντος να αναγνωρίζονται σήμερα 1,3. Ο πληθυσμός μας εξακολουθεί να παρουσιάζει χαμηλότερη θνησιμότητα, και κυρίως για τα νοσήματα του κυκλοφορικού, σε σχέση με την Ελληνική επικράτεια, όμως υπάρχει μια σαφή ανοδική τάση σε σύγκριση με την προηγουμένη μας καταγραφή, που τείνει να εξισωθεί ή και να υπερβεί μάλιστα σε ορισμένα νοσήματα την επικράτεια. Στους Πίνακες V και VI αναγράφονται τα συγκριτικά αποτελέσματα θνησιμότητας μεταξύ του υπό μελέτη πληθυσμού και της Ελληνικής επικράτειας. Έτσι συγκρίνοντας τους δυο πληθυσμούς, φαίνεται ότι στην Ελληνική επικράτεια οι άρρενες παρουσιάζουν μιάμιση φορά μεγαλύτερη ειδική κατά ηλικία θνησιμότητα (9,6 έναντι 8,9) και μάλιστα στις παραγωγικές ηλικίες, ενώ η θνησιμότητα στα θήλεα είναι μικρότερη και στις γεροντικές ηλικίες, διαφορά που οφείλεται στη διαφορετική σύνθεση των δυο πληθυσμών (ενώ στο συνολικό πληθυσμό της Ελλάδας οι γυναίκες υπερτερούν αριθμητικά των ανδρών, στον υπό μελέτη πληθυσμό συμβαίνει το αντίθετο). Παρόλο που η Ελληνική επικράτεια παρουσιάζει μεγαλύτερη θνησιμότητα, η διαφορά μεταξύ του υπό μελέτη πληθυσμού μας και του συνολικού πληθυσμού της Ελλάδας γίνεται προοδευτικά μικρότερη, ώστε η ειδική θνησιμότητα ενός ορεινού πληθυσμού, παραδοσιακά μειωμένης θνησιμότητας μας πλησιάζει αυτής της επικρατείας 9. Σε μια ανάλογη μελέτη στο συνολικό πληθυσμό της νήσου Ικαρίας, οι ερευνητές, μελέτησαν 568 πιστοποιητικά θανάτου, κατά τη χρονική περίοδο , χρησιμοποιώντας την ταξινόμηση της ICD-9 και τα στοιχεία της απογράφης του Τα αποτελέσματα της προαναφερθείσας μελέτης συμφωνούν σε γενικές γραμμές με αυτά της δικής μας. Παρατηρείται μεγαλύτερη αναλογική θνησιμότητα όσον αφορά τις ασαφώς καθοριζόμενες καταστάσεις, τα εξωτερικά αίτια θνησιμότητας και κακώσεις- δηλητηριάσεις, καθώς επίσης και τα νοσήματα του νευρικού συστήματος. Αντιθέτως, η νήσος Ικαρία επιδεικνύει μικρότερη αναλογική θνησιμότητα στα νοσήματα του κυκλοφορικού συστήματος και τα νεοπλάσματα. Τέλος, η συνολική ειδική θνησιμότητα, εμφανίζεται σημαντικά υψηλότερη σε σχέση με τον πληθυσμό της δική μας μελέτης, 12,8/1000/ έτος έναντι 8,9/1000/έτος ενώ οι θάνατοι γυναικών στις παραγωγικές ηλικίες είναι περισσότεροι. Πρέπει να αναφερθεί ότι οι δείκτες θνησιμότητας στη νήσο Ικαρία είναι κατά πολύ μεγαλύτεροι, με συνολική ειδική θνησιμότητα μεγαλύτερη και από αυτή της επικρατείας. Ο πληθυσμός στη μελέτη αυτή σαφώς διαφέρει τόσο στις περιβαλλοντολογικές συνθήκες, διατροφικές και κοινωνικές συνήθειες, όσο και στην παροχή εξειδικευμένων υπηρεσιών υγείας, λόγω της γεωγραφικής του θέσης 10. Συμπερασματικά, η θνησιμότητα από καρδιαγγειακά νοσήματα και κακοήθη νεοπλάσματα παρουσιάζει σημαντική αύξηση στο πληθυσμό, σε αντίθεση με τα αποτελέσματα προηγούμενων αναφορών 11,12. Έτσι υπάρχει μια σαφή αύξηση της θνησιμότητας από νοσήματα του κυκλοφορικού, ενώ η θνησιμότητα από τα νεοπλάσματα είναι μιάμιση φορά πάνω από την προηγουμένη περίοδο και εξισώνεται μάλιστα με αυτή της ελληνικής επικρατείας. Τα δημογραφικά στοιχεία, οι δείκτες θνησιμότητας και θνητότητας, καθώς και εκείνα που προέρχονται από τα προγράμματα αγωγής υγείας αποτελούν την κύρια πηγή πληροφοριών για το Γενικό Ιατρό για την εκτίμηση των αναγκών του πληθυσμού στα κέντρα πρωτοβάθμιας φροντίδας

18 Σ. Κακουλάκη και συν Τόμος 20, Τεύχος 2, 2008 Μπορούμε να εξάγουμε αρκετά συμπεράσματα και να πάρουμε πολύτιμα μαθήματα από τις μελέτες αυτές. Είναι αξιοσημείωτο ότι το πανόραμα των ασθενειών στο πληθυσμό μας παρουσιάζει πολλές ομοιότητες με αυτό της Βόρειας και Δυτικής Ευρώπης 14. Καθώς ο πληθυσμός της Ευρώπης «γερνάει», χρόνια νοσήματα, όπως ο σακχαρώδης διαβήτης, οι χρόνιες αναπνευστικές νόσοι, η οστεοπόρωση και άλλα εκφυλιστικά μυοσκελετικά νοσήματα, παρουσιάζουν αυξητικές τάσεις. Η θνησιμότητα από σακχαρώδη διαβήτη είναι σταθερή ή μειώνεται στη Δυτική Ευρώπη και στις χώρες της Ανατολικής και Κεντρικής Ευρώπης, ενώ στο δικό μας πληθυσμό παρουσιάζει σταθερή αύξηση μεταξύ των δύο περιόδων μελέτης (Πίνακας VII, Σχήμα 1). Δυστυχώς παρατηρούμε ότι παρόλο που υπάρχουν πολλές ερευνητικές εργασίες τα τελευταία χρόνια στην ελληνική και διεθνή βιβλιογραφία που αποδεικνύουν την αύξηση της νοσηρότητας του πληθυσμού της χώρας μας, θεωρούμε πως τίποτα ουσιαστικό δεν γίνεται για τη μείωση της. Ο τρόπος με τον οποίο λειτουργούν η Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας και τα Κέντρα Υγείας σήμερα στη χώρα μας, θεωρούμε ότι δεν είναι αυτός που θα βοηθήσει στην ουσιαστική παρέμβαση στην νοσηρότητα του πληθυσμού. Από την άλλη μεριά η παντελής έλλειψη βοήθειας και κατανόησης από το κράτος σε επίπεδο πρωτοβάθμιας περίθαλψης συνεχίζεται για μια ακόμα δεκαετία. Η Ομάδα Υγείας παραμένει στα χαρτιά και ουδεμία προσοχή δίδεται στην πρόληψη. Η ουσιαστική οργάνωση και στελέχωση της Πρωτοβάθμιας Περίθαλψης αποτελεί μονόδρομο, ούτως ώστε με την άμεση παρέμβαση στον πληθυσμό αλλά και την εκπόνηση προγραμμάτων αγωγής υγείας να μπορέσει σε κάποιο βαθμό να αναστείλει η να επιβραδύνει της συνέπειες της συνεχούς αυξανόμενης νοσηρότητας. Θεωρούμε πως οι λειτουργοί της Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας θα πρέπει να είναι πιο δραστήριοι σε θέματα πρόληψης και ενημέρωσης του πληθυσμού για την αυξανόμενη νοσηρότητα αλλά και περισσότερο επιθετικοί στη θεραπευτική τους παρέμβαση ιδιαίτερα σε νόσους με αυξανόμενη τάση όπως ο σακχαρώδης διαβήτης και τα καρδιαγγειακά νοσήματα. Βιβλιογραφία 1. Lionis C, Koutis A, Antonakis N, Isacsson A, Lindholm L, Fioretos M. Mortality rates in a cardiovascular low risk population in rural Crete. Family Practice, 10: , Keys A. Seven countries. A multivariate analysis of death and coronary heart disease. Harvard University Press, Cambridge, MA, Παπαδόπουλος Γ, Μπρίμης Δ, Δρακωνάκης Ν, Αλεξανδράκη Ρ, Σεραφειμίδου Κ, Σταυρακάκη Ε, Πατεράκης Γ. Δείκτες θνησιμότητας στο πληθυσμό της περιοχής ευθύνης του Κέντρου Υγείας Χάρακα του Νομού Ηρακλείου. Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας, 14: , Εθνική Στατιστική Υπηρεσία Ελλάδος. Στοιχεία από την απογραφή του Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (WHO). ICD-10 recent version (2005) 6. Τριχόπουλος Δ. Επιδημιολογία: Αρχές, Μέθοδοι, Εφαρμογές. Εκδόσεις Παριζιάνος, Αθήνα WHO. Health for all statistical databases. Epidemiology, Statistics and Health Information Unit, WHO Regional Office for Europe, OECD. Health Data: A comparative analysis of 29 countries. OECD Health Policy Unit, Paris, Εθνική Στατιστική Υπηρεσία Ελλάδος. Στατιστική της φυσικής κίνησης του πληθυσμού της Ελλάδας το έτος Μυλωνάκης Χ, Σεραφειμίδου Κ, Παντελάδη Κ, Πατσούρου Ι, Παπακώστα Θ, Ελευθερίου Μ, Βασιλειάδης Π. Δείκτες θνησιμότητας στο πληθυσμό της νήσου Ικαρίας. 18ο Πανελλήνιο Συνέδριο Γενικής Ιατρικής, Lionis C, Trell E. Health needs assessment in general practice: the Cretan approach. European Journal of General Practice, 5:75-77, Αντωνάκης Ν, Μακρή Κ, Καλπαδάκη Χ, Λιονής Χ. Δείκτες θνησιμότητας στον πληθυσμό ενός ορεινού δήμου της Κρήτης. Αρχεία Ελληνικής Ιατρικής, 14: , Παπαευαγγέλου Γ, Τσίμπος Γ. Σημαντική αύξηση της θνησιμότητας από καρδιαγγειακές παθήσεις στην Ελλάδα κατά τα τελευταία χρόνια. Mat Med Greca, 10: , World Health Organization World Ηealth Statistics annual, WHO, Geneva,

19 Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας Α. Μαρκάκη και συν Primary Heatlh Care, Volume 20, Number 2, 66-79, 2008 Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας, Τόμος 20, Τεύχος 2, 66-79, 2008 ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ORIGINAL PAPER Ανάλυση εργασίας και ανάγκες επαγγελματικής εξέλιξης νοσηλευτικού προσωπικού στα Κέντρα Υγείας Α. Μαρκάκη 1, Ν. Αντωνάκης 2, Α. Φιλαλήθης 3, Χ. Λιονής 3 Περίληψη Σκοπός: Η εκπόνηση µιας περιγραφικής, διερευνητικής µελέτης µε σκοπό να συµβάλει στο στρατηγικό σχεδιασµό πρωτοβάθµιας νοσηλευτικής φροντίδας υγείας της 7 ης Υγειονοµικής Περιφέρειας Κρήτης. Πληθυσµός µελέτης και µέθοδοι: Τα 112 άτοµα νοσηλευτικό προσωπικό που υπηρετούσαν το 2002 στα 14 Κέντρα Υγείας και 121 Περιφερειακά Ιατρεία της Κρήτης. Χρησιµοποιήθηκε πρωτότυπο, σταθµισµένο ερωτηµατολόγιο και επεστράφησαν 92 συµπληρωµένα ερωτηµατολόγια τα δεδοµένα των οποίων αναλύθηκαν στατιστικά και ποιοτικά. Αποτελέσµατα: Παρατηρείται σοβαρή υποστελέχωση και ανισοκατανοµή στη σύνθεση στελέχωσης, µε τους βοηθούς νοσηλευτές να αποτελούν την πλέον πολυάριθµη κατηγορία. Ως προς την καθηµερινά εκτελούµενη εργασία, δεν υπάρχει η αναµενόµενη διαφοροποίηση ανάµεσα στους κατόχους διαφορετικών πτυχίων. Οι κάτοχοι τίτλου ειδικότητας διαφοροποιούνται ως προς την συχνότητα άσκησης συµβουλευτικού ρόλου (p=0,04), την αξιολόγηση παραγόντων κινδύνου (p=0,04) και την κατ οίκον νοσηλεία (p=0,02). Κίνητρα προσέλκυσης αποτελούν η καλή φήµη της µονάδας (73,9%) και η διαµονή (71,7%) ή καταγωγή (65,2%) από την περιοχή όπου εδρεύει το ΚΥ ή ΠΙ. Οι διαπροσωπικές σχέσεις µε τους ασθενείς και τις οικογένειες και η αναγνώριση από το κοινωνικό σύνολο αναφέρονται ως οι σηµαντικότεροι λόγοι εργασιακής ικανοποίησης (84,8% και 82,6% αντίστοιχα), ενώ αντίθετα 65,2% όλου του προσωπικού ήταν ιδιαίτερα δυσαρεστηµένο µε τις δυνατότητες επαγγελµατικής εξέλιξης και 62% µε την έλλειψη υποστήριξης. Οι ελλείψεις σε ανθρώπινο δυναµικό και υλικοτεχνική υποδοµή αναφέρονται ως τα κυριότερα προβλήµατα, ενώ οι προτεινόµενες αλλαγές αφορούν την αποτελεσµατική διαχείριση ανθρώπινων πόρων και τις θεσµικές αλλαγές. Συµπεράσµατα: Κρίσιµα ζητήµατα για την αποτελεσµατική διαχείριση του νοσηλευτικού προσωπικού που υπηρετεί στα ΚΥ της Κρήτης αποτελούν οι περιορισµένες δυνατότητες επαγγελµατικής εξέλιξης, η απουσία θεσµοθετηµένου υποστηρικτικού-συµβουλευτικού µηχανισµού, η έλλειψη διακριτών ρόλων, τα προβλήµατα συνεργασίας και τέλος η δυσκολία προσέλκυσης ΤΕ προσωπικού. 1 Κλινικά Εξειδικευμένη Κοινοτική Νοσηλεύτρια, 7 η Υ.ΠΕ. Κρήτης, Υποψήφια Διδάκτωρ Παν/μίου Κρήτης, 2 Ιατρός Γενικής Ιατρικής, Αναπληρωτής Διευθυντής Κ.Υ. Ανωγείων, 3 Aναπληρωτής Καθηγητής Κοινωνικής Ιατρικής, Παν/μίου Κρήτης, 4 Aναπληρωτής Καθηγητής Κοινωνικής και Οικογενειακής Ιατρικής, Παν/μίου Κρήτης Εισαγωγή Η ορθολογική διαχείριση των διατιθέμενων πόρων αποτελεί βασική προτεραιότητα της διοίκησης υπηρεσιών υγείας τα τελευταία τριάντα χρόνια 1. Πολύτιμα εργαλεία για την αποτελεσματική διαχείριση ανθρώπινων πόρων (ΔΑΠ) αποτελούν οι μέθοδοι «ανάλυση εργασίας» και «εκτίμηση αναγκών» οι οποίες επιτρέπουν τη συστηματική περιγραφή και διερεύνηση του έργου που παράγεται και των αναγκών που προκύπτουν για το ανθρώπινο δυναμικό στις υπηρεσίες υγείας. Ανάλυση εργασίας είναι η διαδικασία με την οποία καθορίζονται: α) τα καθήκοντα και οι υποχρεώσεις που σχετίζονται με την εργασία, και β) οι επιδεξιότητες και ατομικές ικανότητες που απαιτούνται για την εκτέλεση μιας εργασίας 2. Περιλαμβάνει το στάδιο συλλογής δεδομένων για την καλύτερη κατανόηση της εργασίας και το στάδιο Λέξεις κλειδιά (MeSH Hellas): ανάλυση εργασίας, επαγγελματική εξέλιξη, κοινοτική νοσηλευτική, διαχείριση ανθρώπινων πόρων, διοίκηση υπηρεσιών υγείας Ημερομηνία υποβολής: 13 Απριλίου 2008 Επανυποβλήθηκε: 9 Ιουνίου 2008 Εγινε δεκτό για δημοσίευση: 20 Ιουλίου 2008 Υπεύθυνη αλληλογραφίας: Άντα Μαρκάκη, Κλινική Κοινωνικής και Οικογενειακής Ιατρικής, Πανεπιστήμιο Κρήτης, Τ.Θ. 2208, Ηράκλειο, Κρήτης. Τηλ , adamarkaki@yahoo.com 66

20 Α. Μαρκάκη και συν Τόμος 20, Τεύχος 2, 2008 Job analysis and professional development needs of nursing staff in Primary Health Care Centres A. Markaki, N. Antonakis, A. Philalithis, C. Lionis Summary Aim: Implementation of a descriptive, exploratory study contributing to primary health care strategic planning within the 7th Health Region of Crete. Methods: The study population included all 112 nursing staff employed in 2002 at the 14 rural Primary Health Care Centres (PHCCs) and 121 Satellite Clinics, throughout Crete. An original, validated questionnaire was mailed and 92 completed questionnaires were returned and were analyzed, statistically and qualitatively. Results: Serious understaffing and skill mix issues were identified in all the rural units, with Licensed Practical Nurses (LPNs) outnumbering other nursing groups. With regard to everyday nursing practice, overall there were no significant differences among nursing professionals with different qualifications. Holders of nursing or midwifery certification differed from non-certified staff in terms of involvement in counseling of patients (p=0.04), assessment of risk factors (p=0.04) and home care visits (p=0.02). The most important recruitment incentives for nursing staff were the reputation of the unit (73.9%) and residence in (71.7%) or origin from (65.2%) the catchment are of the unit. Interaction with patients and families and community recognition were the most important job satisfaction sources (84.8% and 82.6%, respectively), but 65.2% of all nursing staff were very dissatisfied with opportunities for professional development and 62% with lack of everyday support in their work. Deficits in human resources and equipment-supplies were reported as major obstacles to satisfactory job performance, while recommendations included effective human resource management and legislative changes. Conclusions: Critical issues for effective management of nursing staff employed in Cretan PHCCs included the limited opportunities for professional development, absence of on-the-job support mechanisms, role confusion, collaboration problems and difficulties in recruiting qualified personnel. Key words: job analysis, community nursing, human resources, professional development. αξιοποίησης των συλλεχθέντων στοιχείων για τον προσδιορισμό συγκεκριμένων στόχων. Αντίστοιχα, η εκτίμηση αναγκών των επαγγελματιών υγείας μέσα στον εργασιακό τους χώρο είναι αναπόσπαστα συνδεδεμένη με την έννοια της επαγγελματικής εξέλιξης. Κατά την τελευταία δεκαετία, η διερεύνηση των διαστάσεων του ρόλου 3-6, των γνώσεων/δεξιοτήτων που απαιτούνται από κάθε μέλος της διεπιστημονικής ομάδας 7-10, καθώς και της ομάδας υγείας 11 έχει αποτελέσει αντικείμενο αρκετών ερευνών, με απώτερο στόχο την βελτίωση της ποιότητας των παρεχόμενων υπηρεσιών. Η παροχή πρωτοβάθμιας νοσηλευτικής φροντίδας επιτελείται μέσω της Kοινοτικής Νοσηλευτικής, η άσκηση της οποίας αποτελεί μακρά παράδοση για αρκετές χώρες, όπως το Ηνωμένο Βασίλειο, η Ολλανδία, η Σουηδία, οι Η.Π.Α., ο Καναδάς και η Αυστραλία. Η θεσμοθέτηση και κατοχύρωση τίτλου ειδικότητας «κοινοτικού νοσηλευτή» σε αυτές τις χώρες πιστοποιεί ότι ο κάτοχος έχει τις απαιτούμενες ειδικές γνώσεις και δεξιότητες. Στην Ελλάδα, παρά τη θετική γνωμοδότηση του ΚΕΣΥ από το 1994, η Κοινοτική Νοσηλευτική δεν έχει ακόμη θεσμοθετηθεί ως νοσηλευτική ειδικότητα. Επιπλέον, η προβλεπόμενη από τον νόμο 2071/1992 σύσταση Νοσηλευτικής Υπηρεσίας σε κάθε Κέντρο Υγείας (ΚΥ) με προϊστάμενο νοσηλευτή πανεπιστημιακής ή τεχνολογικής εκπαίδευσης δεν έχει υλοποιηθεί μέχρι σήμερα 12. Κατά συνέπεια, παρατηρούνται σοβαρές δυσλειτουργίες στην οργάνωση και παροχή υπηρεσιών πρωτοβάθμιας νοσηλευτικής φροντίδας. Παρά την ιδιαίτερη σημασία για τον στρατηγικό σχεδιασμό στην ΠΦΥ, το έργο που παράγει το νοσηλευτικό προσωπικό στα ΚΥ, καθώς και οι ανάγκες επαγγελματικής εξέλιξης που απορρέουν, δεν είχαν αποτελέσει αντικείμενο συστηματικής μελέτης. Πρόσφατη μελέτη αναφορικά με την οργανωτική κουλτούρα και την σύγκρουση ρόλων του προσωπικού στα Κέντρα Υγείας της Κρήτης ανέδειξε την αναγκαιότητα διερεύνησης των νοσηλευτικών ρόλων και του παραγώμενου έργου στο χώρο της ΠΦΥ 13. Η ίδρυση των Περιφερειακών Συστημάτων Υγείας και Πρόνοιας (Πε.Σ.Υ.Π.) το 2001 και οι ανάγκες στρατηγικού σχεδιασμού σε περιφερειακό επίπεδο απετέλεσαν την πρόκληση και παράλληλα το κίνητρο για την εκπόνηση μιας περιγραφικής, διερευνητικής μελέτης (action research) με σκοπό να συμβάλει στη διαδικασία οργανωτικών αλλαγών που είχαν ξεκινήσει να λαμβάνουν χώρα. Σε συνέχεια λοιπόν μίας πρώτης παρουσίασης της υπάρχουσας κατάστασης και των αναδυόμενων χαρακτηριστικών του νοσηλευτικού προσωπικού στα ΚΥ και Περιφερειακά Ιατρεία (ΠΙ) της υγειονομικής περιφέρειας Κρήτης 14, το παρόν άρθρο εστιάζεται στην περιγραφή και διερεύνηση: α) της νοσηλευτικής πρακτικής (νοσηλευτικό έργο) όσον αφορά τις κλινικές πράξεις, ρόλους, και αρμοδιότητες, β) των αναγκών επαγγελματικής εξέλιξης (διοικητικές-υποστηρικτικές, υλικοτεχνικές, θεσμικές) όπως αυτές προκύπτουν μέσα από την υπάρχουσα δομή του εργασιακού περιβάλλοντος, και γ) τη διατύπωση αντίστοιχων προτάσεων για τον στρατηγικό σχεδιασμό πρωτοβάθμιας νοσηλευτικής φροντίδας στην Κρήτη. 67