«Ο ΕΥΚΑΛΥΠΤΟΣ ΚΑΙ Η ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΑ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑΣ ΤΟΥ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΣΑΝ ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΟ ΦΥΤΟ»

Transcript

1 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΣΧΟΛΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΤΜΗΜΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΠΜΣ ΓΕΩΡΓΙΑ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ «Ο ΕΥΚΑΛΥΠΤΟΣ ΚΑΙ Η ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΑ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑΣ ΤΟΥ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΣΑΝ ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΟ ΦΥΤΟ» ΤΡΑΝΟΥΔΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΑΜ (145/200525) ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΔΑΝΑΛΑΤΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ Τμήμα Περιβάλλοντος Πανεπιστήμιο Αιγαίου Μυτιλήνη Οκτώβριος 2006

2 ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ Ευχαριστώ τον καθηγητή μου κ. Δαναλάτο Νικόλαο για τις υποδείξεις του και τις συμβουλές του. Τον φίλο και συνάδελφο Πασχώνη Κλεάνθη για την παροχή υλικοτεχνικού εξοπλισμού και όχι μόνο, προκειμένου να ολοκληρωθεί αυτή η εργασία. Επίσης τη Γιάννα, τον άνθρωπο της ζωής μου, για την αμέριστη συμπαράσταση και υπομονή που επέδειξε.

3 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α. ΚΕΦΑΛΑΙΟ Β. ΚΕΦΑΛΑΙΟ Γ. ΚΕΦΑΛΑΙΟ Δ. ΚΕΦΑΛΑΙΟ Ε. ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1. Μερικά στοιχεία για την βιομάζα 1 2. Ενεργειακές καλλιέργειες 8 3. Νομοθετικό πλαίσιο Αλλαγές που θα προκύψουν από τη διεύρυνση της ΕΕ 13 ΤΟ ΔΕΝΤΡΟ ΕΥΚΑΛΥΠΤΟΣ 1. Ευκάλυπτος Χημική σύσταση-τοξικότητα Διάφορες ιδιότητες του Ευκαλύπτου Χρήσεις του Ευκαλύπτου 24 ΕΔΑΦΙΚΟΙ ΚΑΙ ΑΛΛΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ 1. Ανάγκη ύπαρξης της καλλιέργειας Πολλαπλασιασμός-Προετοιμασία στο φυτώριο Κλίμα-έδαφος Αξιολόγηση περιοχής-εγκατάσταση Αλατότητα 35 ΚΑΛΛΙΕΡΓΗΤΙΚΟΙ ΧΕΙΡΙΣΜΟΙ 1. Άρδευση-Λίπανση Εχθροί-Ασθένειες του Ευκαλύπτου Ζιζανιοκτονία Ολοκληρωμένη διαχείριση της καλλιέργειας (IPM) 51 ΤΡΟΠΟΙ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑΣ ΤΟΥ ΕΥΚΑΛΥΠΤΟΥ 1. Short Rotation Forestry Πολύ μικροί περίτροποι χρόνοι (very short rotation) Συγκομιδή very short rotation forestry Αναβλάστηση 66

4 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΣΤ. ΚΕΦΑΛΑΙΟ Ζ. ΚΕΦΑΛΑΙΟ Η. ΚΕΦΑΛΑΙΟ Θ. 5. Υπολείμματα Αντικατάσταση της καλλιέργειας 71 ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΟΤΗΤΑ-ΒΕΛΤΙΩΣΗ ΤΟΥ ΕΥΚΑΛΥΠΤΟΥ- ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΣΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ 1. Παραγωγικότητα Βελτίωση Επιπτώσεις στο περιβάλλον 79 ΜΕΤΑΣΥΛΛΕΚΤΙΚΟΙ ΧΕΙΡΙΣΜΟΙ-ΤΥΠΟΠΟΙΗΣΗ 1. Μετασυλλεκτικοί χειρισμοί Τυποποίηση 83 ΧΡΗΣΗ ΠΑΡΑΓΟΜΕΝΗΣ ΒΙΟΜΑΖΑΣ 1. Το παράδειγμα του Enkoping Το παράδειγμα της Αυστρίας Στην Ελλάδα Στη Βόρεια Ιρλανδία 88 ΚΟΣΤΟΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΚΑΙ ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ 1. Κόστος παραγωγής Ενεργειακή ανάλυση 95 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Ι. ΕΠΙΛΟΓΟΣ 97 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΙΑ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ 99 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 100

5 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1) Μερικά στοιχεία για τη Βιομάζα Ο όρος βιομάζα χρησιμοποιείται για να υποδηλώσει: Τα υλικά, καθώς και τα υποπροϊόντα και κατάλοιπα της φυτικής, ζωικής, δασικής και αλιευτικής παραγωγής, Τα υποπροϊόντα τα οποία προέρχονται από τη βιομηχανική επεξεργασία των υλικών αυτών, Τα αστικά λύματα και σκουπίδια και, Τις φυσικές ύλες που προέρχονται είτε από φυσικά οικοσυστήματα π.χ. αυτοφυή φυτά και δάση, είτε από τις λεγόμενες ενεργειακές καλλιέργειες γεωργικών και δασικών ειδών, όπως π.χ. το ζαχαρούχο σόργο, ο ευκάλυπτος κ.α., (Σούτερ Α. Χ, 1996). Το μερίδιο της παγκόσμιας ηλεκτρικής παραγωγής από βιομάζα είναι 3,764 Mtoe (IEA, 2005). Σε μελέτη που διεξήχθη το 2002, αναφέρεται ότι το ενεργειακό δυναμικό της πρωτογενούς βιομάζας σε 50 περίπου χρόνια θα είναι από EJ/y. Οι ενεργειακές καλλιέργειες από πλεονασματική αγροτική γη θα συνεισφέρουν κατά EJ/y. Κατά την ίδια μελέτη οι κρίσιμοι παράγοντες που καθορίζουν τη διαθεσιμότητα βιομάζας για παραγωγή ενέργειας είναι: Η μελλοντική ζήτηση για τροφή, που εξαρτάται από την αύξηση του πληθυσμού και τις διατροφικές του συνήθειες. Ο τύπος του συστήματος παραγωγής τροφής που θα υιοθετηθεί παγκοσμίως τα επόμενα 50 χρόνια. Παραγωγικότητα των δασών και των ενεργειακών καλλιεργειών. Η (αυξημένη) χρήση των βιο-υλικών. Διαθεσιμότητα της υποβαθμισμένης γης (Hoogwijk Monique et al., 2003). Στην Ελλάδα η βιοενέργεια υπολογίστηκε σε 39 PJ/y, το 2001, σχεδόν το 3,4% της συνολικής πρωτογενούς ενεργειακής κατανάλωσης στη χώρα. Από αυτό το ποσοστό, η βιομάζα (κυρίως ξύλο που καταναλώνεται απευθείας σε τοπικό και περιφερειακό

6 επίπεδο) υπολογίζεται στο 64,4%, ή σε 0,946 Mtoe. Η εγχώρια χρήση υπολογίζεται στο 74% (0,70 Mtoe) της συνολικής παραγωγής βιομάζας για ενεργειακούς σκοπούς. Το υπόλοιπο 26%(0,24 Mtoe) προέρχεται από την καύση υποπροϊόντων ξύλου, αγροτικών υπολειμμάτων, και από το αέριο που παράγεται από σκουπίδια, βιομηχανίες μεταποίησης αγροτικών προϊόντων και από αστικά απόβλητα μετά από επεξεργασία (CRES, 2002). Η Ευρωπαϊκή παραγωγή ηλεκτρισμού στηρίζεται σήμερα σε θερμοηλεκτρικούς σταθμούς κάρβουνου. Αν τα βιοκαύσιμα αναμιχθούν σε αναλογία μόνο 10%, στις μονάδες που είναι μεγαλύτερες των 50MW, τότε η ανάγκη για βιοκαύσιμο θα είναι περίπου 500TWh το χρόνο, ή περίπου 45 Mtoe (Eddie Johansson, 2003). Στην Ισπανία το 48,8% της ενέργειας ανανεώσιμων πηγών προέρχεται από βιομάζα (151PJ) (EECI, 1999 i). Στην Αυστρία, η χρήση της βιομάζας για ενεργειακούς σκοπούς έχει πολύ μακρά παράδοση. Ξύλο για καύση, κομματιασμένο ξύλο και άλλα παραπροϊόντα είναι μέρος της εθνικής ενεργειακής αγοράς. Το 80% της ανανεώσιμης ενέργειας προέρχεται από αυτού του είδους τη βιομάζα. Η χώρα αυτή διαθέτει μικρά εργοστάσια παραγωγής θερμότητας με δυνατότητα 1,7 GW (EECI, 1998 iii). Στις Η.Π.Α. η χρήση ενέργειας που προέρχεται από ξυλώδη βιομάζα θα αυξηθεί 39% ως το έτος 2040 (Skog E. K. and Rosen N. H., 1997). Στα περασμένα χρόνια στην Ευρωπαϊκή Ένωση, η παραγωγή θερμότητας και ηλεκτρισμού από βιομάζα αυξήθηκε κατά 2% και 9% αντιστοίχως μεταξύ του 1990 και (Council of European Union, 2005) Στην παρούσα φάση, ο άνθρακας (κάρβουνο) είναι υπεύθυνος για το 30-40% των παγκόσμιων εκπομπών CO 2 από συμβατικά καύσιμα, ενώ το SO 2 και τα οξείδια του αζώτου από τις εκπομπές αυτές συμβάλλουν στο φαινόμενο της όξινης βροχής (Demibras A., 2004). Ένα σενάριο για αύξηση της ενέργειας από βιομάζα χρησιμοποιώντας την τρέχουσα τεχνολογία, στην Ευρωπαϊκή Ένωση είναι το εξής : Πίνακας 1 (Council of European Union, 2005) Mtoe Τρέχουσα περίοδος Μέλλον (2010) Διαφορά

7 (2003) Ηλεκτρισμός Θερμότητα Μεταφορές ΣΥΝΟΛΟ Το δυναμικό παραγωγής βιομάζας στην Ευρωπαϊκή Ένωση είναι: (Πίνακας 2) (Council of European Union, 2005). Mtoe Ξύλο απευθείας από τα δάση (αύξηση και υπολείμματα) Οργανικά απόβλητα, απόβλητα βιομηχανίας ξύλου, αγροτικά και απόβλητα της βιομηχανίας τροφίμων, κοπριά Ενεργειακές καλλιέργειες από τη γεωργία Κατανάλωση βιομάζας, Ενδεχόμενη κατανάλωση,2010 Ενδεχόμενη κατανάλωση,2020 Ενδεχόμενη κατανάλωση, ΣΥΝΟΛΟ Ο παρακάτω πίνακας 3 μας δείχνει την ενεργειακή κατανομή των ανανεώσιμων πηγών στην Ελλάδα το 2002 (Hellenic Republic, Ministry of Development, 2004): Ενεργειακό Ισοζύγιο 2002 Ktoe % Στερεά καύσιμα ,45%

8 Υγρά καύσιμα ,71% Αέρια καύσιμα ,91% Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας : ,21% Ηλιακή 102 0,33% Άνεμος 151 0,50% Βιομάζα-Βιομηχανία 243 0,80% Βιομάζα-Οικιακή 705 2,31% Βιομάζα-Μεταφορές 0 0,00% Βιοαέριο 48 0,16% Μικρά Υδροηλεκτρικά (μέχρι 10MW) 35 0,11% Μεγάλα Υδροηλεκτρικά (πάνω από 10MW) 614 2,01% Σύστημα Υδατοφρακτών 154 0,51% Εισαγωγές-Εξαγωγές 672 2,20% ΣΥΝΟΛΟ ,00% Ο πίνακας 4 μας δείχνει τα εργοστάσια παραγωγής θερμικής ενέργειας από βιομάζα, ανά τομέα, στην Ελλάδα το 2002 (Hellenic Republic, Ministry of Development, 2004): Τύπος Κατανάλωση (τόνοι) Παραχθείσα θερμική ενέργεια (TJ)

9 ΚΑΥΣΗ ΞΥΛΟΥ Οικιακή χρήση ΚΑΥΣΗ ΒΙΟΑΕΡΙΟΥ Υπολείμματα βιομηχανίας 27 τροφίμων Εργοστάσια επεξεργασίας 779 βοθρολυμμάτων Σύνολο 806 ΚΑΥΣΗ ΥΠΟΛΕΙΜΜΑΤΩΝ Υπολείμματα ξύλου Υπολείμματα εκκοκκιστηρίων Στεγνοί πυρήνες ελιάς Τσόφλια / πυρήνες Υπολείμματα ρυζιού Άχυρα 0 0 Σύνολο ΣΥΝΟΛΟ Η παραγωγή ξύλου για καύση στη Ελλάδα το 2000 έφτασε τους τόνους από τους οποίους το 90% ( τόνοι) από πλατύφυλλα είδη και το υπόλοιπο από κωνοφόρα δέντρα ( τόνοι). Το 53,68% ( τόνοι) ήταν διαθέσιμο στην αγορά ξύλου (σαν καυσόξυλο ή ακατέργαστο υλικό για προϊόντα ξύλου) και το 46,32% ( τόνοι) διατέθηκε στο πληθυσμό κοντά στις δασικές περιοχές (Eubionet, 2003). Επίσης 50 βιομηχανίες επεξεργασίας ξύλου(και αυτές που εισάγουν ξύλο), χρησιμοποιούν τα υπολείμματά του για ίδια παραγωγή και χρήση ενέργειας (παραγωγή ατμού για θέρμανση και πίεση). Η κατανάλωση ξύλου από οικισμούς για ενεργειακούς σκοπούς έφτασε τους τόνους και η παραγόμενη θερμότητα υπολογίστηκε σε 1,37 PJ (Eubionet, 2003).

10 Η παραγωγή ξύλου από δασικές καλλιέργειες δεν είναι μια φθηνή διαδικασία, και όσο οι παγκόσμιες τιμές κάρβουνου και πετρελαίου είναι σχετικά χαμηλές, η εγκατάσταση καλλιεργειών συγκεκριμένα για παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας ή άλλων μορφών θα υφίσταται εκεί που υπάρχουν οι οικονομικές ενισχύσεις και τα κίνητρα, ή εκεί που άλλες πηγές ενέργειας εκλείπουν. (Perlack D. R., et al., 1995) Η παραγωγή ηλεκτρισμού από βιομάζα το 2000 για την Ελλάδα ήταν μηδενική, όπως φαίνεται και από τον παρακάτω πίνακα 5 (Knight B., 2004): Κράτος Μέλος Παραγωγή ηλεκτρισμού από βιομάζα, (%) της συνολικής ενέργειας Αυστρία 2,6 Βέλγιο 1,1 Δανία 4,8 Φιλανδία 12,2 Γαλλία 0,6 Γερμανία 1,1 Ελλάδα 0,0 Ιρλανδία 0,4 Ιταλία 0,7 Λουξεμβούργο 4,8 Ολλανδία 3,6 Πορτογαλία 3,5 Ισπανία 1,0 Σουηδία 2,7 Μεγάλη Βρετανία 1,2 Μ.Ο. Ευρωπαϊκής Ένωσης 1,5 Οι επικρατέστερες σήμερα μέθοδοι ενεργειακής μετατροπής της βιομάζας φαίνονται στο σχήμα 1: : ΒΙΟΜΑΖΑ Μηχανική επεξεργασία Βιομηχανικές διεργασίες Θερμοχημικές διεργασίες Ελαιοποίηση Στερεά καύσιμα Αλκολοποίηση Αερόβια ζύμωση Αναερόβια ζύμωση Αεριοποίηση Πυρόλυση

11 (Σούτερ Α. Χ., 1996). Οι κύριες ιδιότητες των υλικών που μας ενδιαφέρουν για την χρήση τους σαν βιομάζα σχετίζονται με: Την περιεχόμενη υγρασία (εσωτερική και εξωτερική) Τη θερμιδική αξία της βιομάζας Τις αναλογίες άνθρακα και πτητικών ουσιών Την περιεχόμενη αναλογία στάχτης / υπόλειμμα Το περιεχόμενο σε αλκαλικά μέταλλα και Την αναλογία κυτταρίνης / λιγνίνη (McKendry P., 2002). Η απλή ενέργεια της καύσης της βιομάζας ώστε να λάβουμε θερμότητα και συχνά ηλεκτρισμό, είναι μία από τις παλαιότερες διαδικασίες μετατροπής της, που είναι γνωστή στον κόσμο. Η βασική στοιχειομετρική εξίσωση της καύσης του ξύλου, αντιπροσωπεύεται από τον εμπειρικό τύπο της κυτταρίνης είναι: C 6 H 10 O 5 + 6nCO 2 6nCO 2 + 5nH 2 O. Το διοξείδιο του άνθρακα και το νερό είναι τα τελικά προϊόντα, μαζί με την παραγωγή ενέργειας (Klass L. D., 1998). 2) Ενεργειακές Καλλιέργειες Η πρόσφατη αναμόρφωση της Κοινής Αγροτικής Πολιτικής (ΚΑΠ), που ουσιαστικά εφαρμόζεται από εφέτος, έχει δύο βασικές προτεραιότητες:1) Πιο φιλική στο περιβάλλον Ευρωπαϊκή γεωργία και 2) Προστασία και διασφάλιση των γεωργικών πόρων και της ζωής στην ύπαιθρο (EECI, 1999 v). Στην Ελλάδα, η παραπάνω αναθεώρηση δημιούργησε ανασταλτικές συνθήκες ανάπτυξης της γεωργίας, αφού επέφερε περιορισμούς στην παραγωγή παραδοσιακών προϊόντων. Με τις σημερινές συνθήκες ο αγροτικός κόσμος βρίσκεται σε αδιέξοδο.

12 Εναλλακτικές πολιτικές για καλλιέργειες άλλων προϊόντων υπάρχουν, αλλά ο μεμονωμένος παραγωγός δεν μπορεί να γνωρίζει τι ακριβώς να καλλιεργήσει ώστε να επιβιώσει η εκμετάλλευσή του (Σέμος Α., 2002). Τη λύση μπορούν, υπό προϋποθέσεις, να την δώσουν οι ενεργειακές καλλιέργειες. Τι ονομάζουμε όμως ενεργειακές καλλιέργειες; Είναι τα καλλιεργούμενα ή αυτοφυή είδη, παραδοσιακά ή νέα, τα οποία παράγουν βιομάζα, ως κύριο προϊόν, που μπορεί να χρησιμοποιηθεί για διάφορους ενεργειακούς σκοπούς όπως παραγωγή θερμότητας και ηλεκτρικής ενέργειας, παραγωγή βιοκαυσίμων κ.α. (ΚΑΠΕ, 2006). Η βιομάζα που λαμβάνεται από τα φυτά περιέχει κυρίως τρεις χημικές δομές:κυτταρίνη, ημι-κυτταρίνη και λιγνίνη που είναι ενώσεις άνθρακα, υδρογόνου και οξυγόνου. Αυτοί οι τύποι βιομάζας περιέχουν μόνο λίγη ποσότητα από άλλα στοιχεία όπως άζωτο, θείο και μέταλλα (Siemons V. R., 2002). Ο ρόλος που μπορούν να παίξουν οι ενεργειακές καλλιέργειες ως διέξοδος στην κρίση που βρίσκεται η γεωργία μας είναι σημαντικός. Με τη νέα ΚΑΠ προβλέπεται για τους καλλιεργητές ειδική ενίσχυση 4,50 ευρώ ανά στρέμμα καλλιέργειας που χρησιμοποιείται για παραγωγή βιοκαυσίμων και θερμικής ή ηλεκτρικής ενέργειας. Θα πρέπει να υπάρχει σύμβαση του καλλιεργητή με σχετική βιομηχανία, αλλά μπορεί η επεξεργασία να γίνεται από τον ίδιο. Για ολόκληρη την Ε.Ε. έχει καθοριστεί μια μέγιστη εγγυημένη έκταση 15 εκατομμυρίων στρεμμάτων με ενεργειακές καλλιέργειες, χωρίς να έχουν ακόμη καθοριστεί επιμέρους εθνικές εγγυημένες εκτάσεις ( Γιαννοπολίτης Ν. Κ., 2006). Η εγχώρια βιομάζα θα συμβάλει σημαντικά στο συνολικό ενεργειακό απόθεμα στην Ευρώπη, σε μακροπρόθεσμη προοπτική, πάνω από 11,7 EJ/y στην Ευρώπη των 15και 5,5 EJ/y στις υπό ένταξη 10 χώρες. Υπό το φως του σημερινού πλεονάσματος παραγωγής τροφίμων στην Ε.Ε., οι ενεργειακές καλλιέργειες θα πρέπει να θεωρούνται σαν ενδιαφέρουσα εναλλακτική λύση στις καλλιέργειες για παραγωγή τροφίμων, ακόμη περισσότερο τώρα με την αύξηση των χωρών-μελών σε 25 που θα εντείνει το πρόβλημα της υπερπαραγωγής ( Ericsson K. and Nilsson J. L., 2006). Το πρόγραμμα TERES II της Ε.Ε. προβλέπει ότι ενέργεια 228ΜΤΙΠ θα εξασφαλίζεται το έτος 2020 από ανανεώσιμες πηγές, από αυτό δε το 31,1% θα προέρχεται από ενεργειακή γεωργία, το 24,5% από βιομάζα απορριμμάτων και το 15,2% από γεωργικά και δασικά υπολείμματα (Υπουργείο Γεωργίας, 2000).

13 Τον Δεκέμβριο του 2005 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ενέκρινε σχέδιο δράσης με σκοπό την αύξηση της χρήσης ενέργειας από δασοκομικές, γεωργικές και απορριπτόμενες ύλες (European Commission, 2006). Υπολογίζεται ότι στην Ελλάδα, την προσεχή δεκαετία, εκ. στρέμματα πρέπει να αποδοθούν στις ενεργειακές καλλιέργειες, προκειμένου να αποφευχθούν τα προβλήματα των επιδοτήσεων γεωργικών πλεονασμάτων και χωματερών, με ταυτόχρονη αύξηση των Ευρωπαϊκών ενεργειακών πόρων. Στη χώρα μας επίσης, έχουν ήδη ή προβλέπεται να περιθωριοποιηθούν και να εγκαταλειφθούν 10 εκ. στρ. καλλιεργήσιμης γης. Εάν η έκταση αυτή αποδοθεί στην ανάπτυξη ενεργειακών καλλιεργειών, η καθαρή οφέλεια σε ενέργεια που μπορεί να αναμένεται υπολογίζεται σε 5-6 ΜΤΙΠ., ήτοι στο 50-60% της ετήσιας κατανάλωσης πετρελαίου, σε ενεργειακές ανάγκες (Σούτερ Α. Χ., 1996). Η Ελλάδα έχει εισάγει μέτρα που έχουν οδηγήσει σε περισσότερες από 100 αιτήσεις για παραγωγή ενέργειας τα τελευταία χρόνια (χωρίς αυτό να σημαίνει ότι έχουν υλοποιηθεί), ενώ το 6% της ενέργειάς της προέρχεται από ξύλο που χρησιμοποιείται στην εγχώρια αγορά ( European Comission 2000). Τα οφέλη που μπορούν να προκύψουν από την ανάπτυξη των ενεργειακών καλλιεργειών χωρίζονται σε περιβαλλοντικά και κοινωνικά-οικονομικά: Περιβαλλοντικά οφέλη των ενεργειακών καλλιεργειών (Πίνακας 6) (ΚΑΠΕ, 2006): Θετική συνεισφορά σχετικά με το φαινόμενο του θερμοκηπίου Προστασία έναντι της διάβρωσης του εδάφους Διαχείριση νερού Η αντικατάσταση των ορυκτών καυσίμων με βιομάζα που είναι ουδέτερη σε εκπομπές CO 2 καθώς η ποσότητα του CO 2 που απελευθερώνεται στην ατμόσφαιρα μετά την καύση της, αφομοιώνεται από το φυτό κατά τη φωτοσύνθεση. Το πλούσιο υπέργειο τμήμα και το ριζικό σύστημά τους (ειδικά των πολυετών) ελαχιστοποιεί τις δυσμενείς επιπτώσεις της διάβρωσης του εδάφους και βελτιώνει την δομή του. Στο πλαίσιο της ενεργειακής γεωργίας

14 Χαμηλές εισροές σε λιπάσματα δίνεται η ευκαιρία να επιλεγούν είδη που αξιοποιούν το νερό αποδοτικά, ή και σε πολλές περιπτώσεις είδη που αξιοποιούν τις χειμερινές βροχές για την ανάπτυξή τους και δεν απαιτούν επιπλέον άρδευση, παράγοντας ικανοποιητικά βιομάζα. Απαιτούν χαμηλότερα επίπεδα λίπανσης σε σχέση με τα ετήσια φυτά που προορίζονται για τροφή Μείωση της χρήσης φυτοφαρμάκων Οι καλλιέργειες αυτές παρουσιάζουν μεγάλη φυτοκάλυψη ώστε να περιορίζεται η ανάπτυξη ζιζανίων. Επιπρόσθετα (σε πειραματικό επίπεδο) δεν προσβάλλονται από σοβαρές ασθένειες και έντομα και ως εκ τούτου η χρήση μυκητοκτόνων και εντομοκτόνων είναι πολύ μικρή. Εκμετάλλευση εδαφών χαμηλής γονιμότητας Μπορούν να αποτελέσουν εναλλακτικές λύσεις σε εγκαταλελειμμένες περιοχές επειδή προσαρμόζονται εύκολα σε μεγάλο εύρος εδαφών. Κοινωνικά-οικονομικά οφέλη των ενεργειακών καλλιεργειών (Πίνακας 7) (ΚΑΠΕ, 2006): Προσφορά εναλλακτικών καλλιεργητικών λύσεων Λαμβάνοντας υπόψη ότι υπάρχουν ήδη κάποια είδη επιδοτήσεων Ενδυνάμωση του γεωργικού χώρου Με την ανάπτυξη καλλιεργειών για ενέργεια, θα δημιουργηθεί ανάγκη για προμήθεια νέων ποικιλιών, βελτίωση καλλιεργητικών μεθόδων και εξοπλισμού, που θα υποστηρίζουν την παραγωγή και αποθήκευση των νέων φυτών. Αυτό θα δώσει ώθηση στη φθίνουσα γεωργική οικονομία και θα οδηγήσει στην ανάπτυξη της εγχώριας γεωργικής βιομηχανίας. Αύξηση του αγροτικού εισοδήματος Η διείσδυση των ενεργειακών καλλιεργειών στην εσωτερική αγορά μπορεί να εξασφαλίσει ικανοποιητικό αγροτικό εισόδημα σε σχέση με ορισμένες

15 Μείωση των περιφερειακών ανισοτήτων και αναζωογόνηση των λιγότερο ανεπτυγμένων γεωργικών οικονομιών Εξασφάλιση αειφόρου περιφερειακής ανάπτυξης Μείωση εξάρτησης από το πετρέλαιο συμβατικές καλλιέργειες και να ενισχύσει τη διαφοροποίηση των δραστηριοτήτων των γεωργών. Η εισροή νέων εισοδημάτων θα βελτιώσει τη ζωή των τοπικών κοινωνιών Η δημιουργία αγοράς για παραγωγή βιοκαυσίμων, θερμότητας και ηλεκτρισμού στην περιφέρεια, θα συμβάλλει στην παραμονή του πληθυσμού στις αγροτικές περιοχές, με τη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας και την εξασφάλιση πρόσθετων εισοδημάτων στην τοπική κοινωνία. Η χρήση καλλιεργειών για ενεργειακούς σκοπούς οδηγεί στην ανάπτυξη στρατηγικών εθνικών προϊόντων και ελαττώνει την εξάρτηση από εισαγωγές. Γενικά, τα χαρακτηριστικά μιας ιδανικής ενεργειακής καλλιέργειας είναι: Υψηλή παραγωγικότητα (μέγιστη παραγωγή ξηρής ουσίας ανά στρέμμα) Χαμηλά επίπεδα εισροών και ικανοποιητική παραγωγή Χαμηλό κόστος παραγωγής Χαμηλές απαιτήσεις σε θρεπτικά στοιχεία Τα επιθυμητά χαρακτηριστικά εξαρτώνται επίσης από το τοπικό κλίμα και τις εδαφικές συνθήκες. Η κατανάλωση νερού μπορεί να είναι σημαντικός περιοριστικός παράγοντας σε πολλές περιοχές του κόσμου και καθιστά την αντοχή στην ξηρασία σαν σημαντικότερο χαρακτηριστικό των καλλιεργειών. Άλλα σημαντικά χαρακτηριστικά είναι η αντοχή στις ασθένειες και οι απαιτήσεις σε λίπανση (McKendry P., 2002). Κατά τη διάρκεια ένα ευρύ φάσμα από ενεργειακές καλλιέργειες καλλιεργήθηκαν στη χώρα μας πειραματικά με σκοπό να μελετηθεί η ανάπτυξη, η προσαρμοστικότητα και η παραγωγικότητα σε βιομάζα, κάτω από διάφορες καλλιεργητικές πρακτικές. Λόγω των πολύ καλών Ελληνικών κλιματικών συνθηκών οι περισσότερες από τις ενεργειακές καλλιέργειες είχαν υψηλές αποδόσεις, πάνω από 30 τόνους/εκτάριο/έτος.(σημ. 1 εκτάριο= 10 στρέμματα). (EECI, 2000 vi) Οι καλλιέργειες με υψηλό δυναμικό για βιομηχανική χρήση στην Ελλάδα δίνονται στον παρακάτω πίνακα 8 (Koukios E.G. and Diamantidis N.D, 1999):

16 Παραδοσιακές καλλιέργειες Νέες καλλιέργειες Αγροδασοκομικές καλλιέργειες Χρήσεις για τροφή Χρήσεις εκτός & εκτός τροφής 1 τροφής 1 τροφής τροφής Καλαμπόκι Σιτάρι Πατάτες Ζαχαρότευτλα Ηλίανθος Βαμβάκι Καπνός Γλυκό Σόργο Μίσχανθος ΕΥΚΑΛΥΠΤΟΣ Λεύκα Μέχρι το 2020 η ενεργειακή γεωργία προβλέπεται να καλύπτει το 31,1% των εναλλακτικών πηγών ενέργειας, ενώ η ενέργεια μεταφορών στην Ελλάδα και την Ευρωπαϊκή Ένωση θα καλύπτεται από ανανεώσιμες πηγές κατά ποσοστά που υπερβαίνουν το 2% το 2006 και το 5,75% μέχρι το 2010 (Δαναλάτος Γ. Ν., 2006). 3) Νομοθετικό Πλαίσιο Προκειμένου να επιτευχθούν τα παραπάνω πρέπει να υπάρχει το νομοθετικό υπόβαθρο. Ο νόμος 3423/2005 (ΦΕΚ Αριθμ.304/ , σελ ) καθορίζει τις παραμέτρους και τις προϋποθέσεις παραγωγής και διακίνησης βιοκαυσίμων και άλλων ανανεώσιμων καυσίμων στην Ελληνική αγορά (Εθνικό Τυπογραφείο). Παρά το παραπάνω νομοθετικό πλαίσιο, στην Ελλάδα δεν υπάρχει ακριβές εθνικό πρόγραμμα για την βιομάζα, ούτε μια ξεκάθαρη αγροτική πολιτική για τις ενεργειακές καλλιέργειες (EECI, 1999 xii). Και αυτό παρά το γεγονός ότι από το 1990 και μετά έχουν δοκιμαστεί πειραματικά και με επιτυχία πολλά ενεργειακά φυτά, όπως το σόργο, ο μίσχανθος, η αγριαγκινάρα, το κενάφ, ο ευκάλυπτος, η ψευδακακία κ.α. και ακόμη και σήμερα «τρέχουν» αρκετά προγράμματα πειραματικών δοκιμών (EECI, 1999 x). 4) Οι αλλαγές που θα προκύψουν από τη διεύρυνση της Ευρωπαϊκής Ένωσης στο εισόδημα των αγροτών μας 1 Υπολείμματα από αυτές τις καλλιέργειες μπορούν επίσης να χρησιμοποιηθούν για μη διατροφικούς σκοπούς (κυρίως για παραγωγή ενέργειας).

17 Στην χώρα μας καλλιεργούνται στρ. δηλαδή το 29,5% της συνολικής έκτασής της. Απασχολούνται στη γεωργία άτομα, το 17% του συνολικού πληθυσμού, ενώ τα αγροτικά προϊόντα αποτελούν το 11,5% των εισαγωγών και το 22,9% των εξαγωγών. Η συνολική αγροτική παραγωγή φτάνει τα 10,864 δις ευρώ, που αποτελεί το 6,8% του Α.Ε.Π.. Το 75,5% αφορά στη φυτική παραγωγή, ενώ το υπόλοιπο 24,5% στη ζωική (Ανώνυμος, 2002). Στην Ε.Ε.-15 καλλιεργούνται στρ δηλ. το 40,3% της συνολικής της έκτασης. Απασχολούνται στη γεωργία άτομα το 4,3% του συνολικού πληθυσμού, ενώ τα αγροτικά προϊόντα αποτελούν το 5,7% των εισαγωγών και το 6,2% των εξαγωγών. Η αντίστοιχη αγροτική παραγωγή φτάνει τα δις ευρώ, που αποτελεί το 1,7% του Α.Ε.Π.. Το 56,2% αντιστοιχεί στη φυτική παραγωγή, ενώ το 40,6% στη ζωική (Ανώνυμος, 2002). Με την ένταξη των 10+2 νέων μελών θα επέλθουν αλλαγές στα μεγέθη της Ε.Ε. που είναι οι εξής: Η αγροτική γη, και επομένως η δυνατότητα παραγωγής αγροτικών προϊόντων θα αυξηθεί κατά περίπου 45%. Οι ασχολούμενοι με την γεωργία, τουλάχιστον αρχικά, θα υπερδιπλασιαστούν. Η ενιαία ευρωπαϊκή αγορά θα αυξηθεί κατά περίπου 106 εκατομμύρια καταναλωτές από τους 376,5 εκ. που είναι σήμερα. Είναι φανερό ότι θα υπάρξει μεγαλύτερη αύξηση δυναμικού αγροτικής παραγωγής απ ότι αύξηση καταναλωτικού κοινού (Ανώνυμος, 2002). Από τη σύγκριση των παραπάνω στατιστικών στοιχείων μπορούμε εύκολα να συμπεράνουμε τη σημαντικότητα που έχει ο αγροτικός τομέας για την Ελλάδα σε σύγκριση με τον μέσο όρο της Ε.Ε.. Αυτό σημαίνει ότι τα μέτρα της νέας Κ.Α.Π. πλήττουν πιο έντονα τη χώρα μας η οποία πρέπει άμεσα να στραφεί σε εναλλακτικές μορφές καλλιέργειας, όπως κυρίως οι ενεργειακές. Στο παρακάτω διάγραμμα φαίνεται πώς άλλαξε με τα χρόνια η σύνθεση του προϋπολογισμού της Ε.Ε., δίνοντας περισσότερη έμφαση στην αγροτική ανάπτυξη και λιγότερη στις επιδοτήσεις.

18 Σχήμα 2 : Μεταβολές στη σύνθεση του προϋπολογισμού της Κ.Α.Π. στην Ε.Ε., Σκοπός λοιπόν αυτής της εργασίας είναι να γνωρίσουμε το δέντρο Ευκάλυπτος από κοντά, καθώς και να διερευνήσουμε, μέσω της βιβλιογραφίας, κατά πόσο αυτός είναι δυνατό να καλλιεργηθεί στις ελληνικές συνθήκες, σαν ενεργειακό φυτό, κάτω από πολύ μικρούς περίρτοπους χρόνους, δηλαδή ένα με τρία χρόνια έως τη συγκομιδή (very short rotation forestry).επίσης, βάσει παραδειγμάτων άλλων χωρών, να εξεταστεί η δυνατότητα να αξιοποιηθεί το (υποτιθέμενο) παραχθέν υλικό, σαν πρώτη ύλη σε μικρά εργοστάσια για παραγωγή ηλεκτρισμού και θέρμανσης σε τοπική κλίμακα.

19 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Β ΤΟ ΔΕΝΤΡΟ ΕΥΚΑΛΥΠΤΟΣ 1) Ευκάλυπτος I) Γενικά Το όνομα του δέντρου είναι ελληνικής προέλευσης, από το ευ- που σημαίνει καλά και το κάλυπτος που αναφέρεται στο κάλυμμα που σκεπάζει τα αναπτυσσόμενα άνθη (ASGAP, 2006). Το γένος περιλαμβάνει αειθαλή, αρωματικά, μόνοικα φυτά. Φύλλα λειόχειλα, αδρά δερματώδη, τα νεαρά είναι συχνά διαφορετικής μορφής σε σχέση με τα παλαιότερα (ετεροφυλλία). Άνθη αρρενοθήλεα, συνήθως σε σκιάδια στις μασχάλες των φύλλων ή, καμία φορά με επιμήκυνση του άξονα, σε φόβες ή σύνθετα σκιάδια, συνήθως λευκά ή κίτρινα ή σπάνια κόκκινα. Σέπαλα λείπουν. Πέταλα 4, ενωμένα σε καλύπτρα (operculum), που πέφτει την εποχή της ανθοφορίας και απελευθερώνει τους στήμονες. Στήμονες πολυάριθμοι, ελεύθεροι ή ανά 4 σε δέσμες. Καρπός κάψα 4-χωρη, πολύσπερμη. Η μορφή του φλοιού των περισσότερων ειδών είναι σπουδαίο γνώρισμα για τον προσδιορισμό τους (Αθανασιάδης Ηρ. Ν., 1983). Βασίλειο : Plantae Υποδιαίρεση : Magnoliophyta Κλάση : Magnoliopsida Τάξη : Myrtales Οικογένεια : Myrtaceae Γένος : Eucalyptus (Bracewell's R., 2005), (USDA, 2006). ΙΙ ) Ταξινόμηση ΙΙΙ ) Εξάπλωση-περιγραφή

20 Ο Ευκάλυπτος ανήκει σε ένα γένος που φυτεύεται περισσότερο από κάθε άλλο παγκοσμίως εξαιτίας του μεγάλου αριθμού ειδών που έχει, την ικανότητα να προσαρμόζεται σε πολλές και διαφορετικές συνθήκες και τη δυνατότητα να παράγει ξύλο για πολλές διαφορετικές χρήσεις. Μπορεί να φυτευτεί στις περισσότερες τροπικές και εύκρατες περιοχές με γεωγραφικό πλάτος 45 ο νότια και 40 ο βόρεια, με μεγάλο βαθμό ανθεκτικότητας σε ακραία υψόμετρα και γεωγραφικά πλάτη (Campinhos E., 1999). Το δέντρο είναι αυτοφυές στην Αυστραλία και αποτελεί το 95% της χλωρίδας της. Μερικά είδη φύονται φυσικά στη Νέα Γουινέα, τις Φιλιππίνες και το Τιμόρ. Έχουν φυτευτεί σε αρκετή έκταση στις Η.Π.Α., ενώ σε εκτεταμένη στη Βραζιλία (Couto L. and Betters R. D., 1995). Ακόμη, σε Ισπανία και Πορτογαλία βρίσκεται σε μεγάλες εκτάσεις, τεχνητά φυόμενος για βιομηχανική εκμετάλλευση (E.globulus) όπως και στο Περού, την Κίνα, τον Ισημερινό και αλλού (Bracewell's Ron, 2005). Το 1995 ο ετήσιος ρυθμός αύξησης των φυτειών Ευκαλύπτου ήταν στρ. (Turnbull W. John, 1999). Το 2001 οι παγκόσμιες εκτάσεις με Ευκάλυπτο ήταν 178 εκ. στρ. (Patzek W. Tad, 2005). Διαθέτει πάνω από 550 είδη, πολλά από τα οποία εξαπλώθηκαν ανά τον κόσμο τους δύο τελευταίους αιώνες. Τα είδη E.globulus και E.camaldulensis έχουν αποδείξει ότι είναι τα καταλληλότερα για εφαρμογές στο μεσογειακό κλίμα (Υπουργείο Γεωργίας, 2000). Για τον λόγο αυτό θα ασχοληθούμε κυρίως με την περιγραφή και φυσιολογία αυτών των ειδών καθώς και την συμπεριφορά τους σε αυτές τις συνθήκες. IV) E.camaldulensis (περιγραφή) Γενική περιγραφή: Δέντρο αειθαλές, ύψους ως 40 μ. Κόμη πλατιά. Φλοιός λείος, διάστικτα κιτρινόχρωμος και σταχτόχρωμος, απολεπίζεται σε λωρίδες ή πλάκες. Είδος ταχυαυξές, μπορεί να αντέχει σα περιβάλλοντα με ελάχιστη θερμοκρασία ως 5 o C (Gibbons Peter, 2004). Το δέντρο έχει βαθύ ριζικό σύστημα που το βοηθά να φτάνει σε βαθύτερα στρώματα του εδάφους με μεγαλύτερη υγρασία. Αυτές οι ρίζες έχουν εξαιρετικά υψηλούς ρυθμούς υδραυλικής αγωγιμότητας, που τις καθιστά πολύ αποτελεσματικές να βρίσκουν αποθέματα νερού (CPBR, 2006).

21 Φύλλα: Νεαρά έμμισχα, αντίθετα, σε 3-4 ζεύγη, γαλαζοπράσινα, λογχοειδή ως ωοειδή, μήκους 6-9 εκ. και πλάτους 2-5 εκ. Παλαιότερα (φύλλα) κατ εναλλαγή, έμμισχα, θαμπά πράσινα ως ωχροπράσινα, στενά λογχοειδή ως λογχοειδή, μήκους 6-30 εκ. και πλάτους 0,8-2 εκ. (McClintock Elizabeth, 1993). Άνθη: Σε σκιαδοειδείς, κίτρινες ταξιανθίες (Φώτο ), με 5-10 άνθη σε κοινό, λεπτό ποδίσκο, μήκους 6-15 χιλ. Κάθε άνθος έχει πολύ μικρό, λεπτό ποδίσκο, μήκους 3-8 χιλ. Πέταλα ενωμένα σε ένα σαν έμβολο ή οξύ κωνικό κάλυμμα, μεγαλύτερο από το τριπλάσιο της ημισφαιρικής ή πλατιά κωνικής σπερμοθήκης. Πέφτει την εποχή της άνθησης (Duke A. James, 1983). Φώτο 1 : Άνθη του E.camaldulensis Καρπός-Σπέρμα: Ποδισκοφόρα κάψα (Φώτο 2), μήκους 6-8 χιλ., και πλάτους 5-6 χιλ., ημισφαιρική ως σφαιρική. Φέρει (3)-4-(5) βαλβίδες και πολυάριθμα, πολύ μικρά σπέρματα. Ωρίμανση τον Αύγουστο-Σεπτέμβριο του χρόνου ανθήσεως (Hall Norman et al., 1970). Φώτο 2 : Καρπός-Σπέρμα του E.camaldulensis Βιολογικές απαιτήσεις: Χρειάζεται βαθιά, νωπά, μη ασβεστούχα εδάφη. Μπορεί να αυξηθεί και σε υγρά εδάφη που πλημμυρίζουν, όπως και κοντά σε υδάτινα ρεύματα (Αθανασιάδης Ηρ. Νικόλαος, 1983). V) E.globulus (περιγραφή)

22 Γενική περιγραφή: Δέντρο αειθαλές, ύψους ως 55 μ. Κόμη πλατιά. Φλοιός γαλαζοσταχτής, μαλακός. Διατηρείται έτσι στο κατώτερο τμήμα, ενώ στο ανώτερο απολεπίζεται σε λωρίδες και εμφανίζεται ένας νέος, λείος, κοκκινωπός φλοιός. Είδος ταχυαυξές, μπορεί να αντέξει σε περιβάλλοντα με ελάχιστη θερμοκρασία 5 o C ως 10 o C. (Αθανασιάδης Ηρ. Νικόλαος, 1983) Έχει ανοικτής δομής ξύλο με ευδιάκριτα δαχτυλίδια ανάπτυξης (ASGAP, 2006). Φύλλα: Νεαρά άμισχα, αντίθετα, σε μεγάλο αριθμό ζευγών, γαλαζοπράσινα, πλατιά λογχοειδή ως ωοειδή, μήκους 7-16 εκ. Βάση καρδιοειδής, περιβάλλει το βλαστό. Παλαιότερα φύλλα κατ εναλλαγή, έμμισχα, πράσινα, στενά λογχοειδή ως λογχοειδώς δρεπανοειδή, μήκους εκ. και πλάτους 3-4 εκ. (Duke A. James, 1983). Άνθη: Μονά ή ανά τρία μαζί σε σκιαδοειδείς, λευκές ταξιανθίες. Ποδίσκος πολύ βραχύς ή σχεδόν ανύπαρκτος. Πέταλα ενωμένα σε ένα παχύ και σαρκώδες κάλυμμα, με όξυνση στη μέση. Είναι πιο βραχύ από τη σαρκώδη, τετραγωνική και πλατιά κωνική σπερμοθήκη. Πέφτει την εποχή της άνθισης (Hall Norman et al., 1970). Καρπός-Σπέρμα: Κάψα, μήκους χιλ. και πλάτους χιλ., σφαιρική ως πλατιά κωνική. Φέρει επιμήκεις, σαρκώδεις ραβδώσεις. Βαλβίδες 3-5, σπάνια 6. Σπέρματα πολύ μικρά, πολυάριθμα. Φώτο 3, 4 : Σπόροι και νεαροί καρποί Βιολογικές απαιτήσεις: Χρειάζεται βαθιά, νωπά εδάφη. Είναι απαιτητικότερο είδος από το προηγούμενο (Αθανασιάδης Ηρ. Νικόλαος, 1983). Φώτο 5, 6, 7 : E.camaldulensis, E.globulus

23 2) Χημική σύσταση-τοξικότητα Ο Ευκάλυπτος περιέχει πολλές χημικές ενώσεις που παίζουν πολλούς ρόλους στο φυτό. Αυτές περιλαμβάνουν άμυνα εναντίον των εντόμων και σπονδυλωτών φυτοφάγων και προστασία κατά της υπεριώδους ακτινοβολίας και του ψύχους (Foley W. and Lassak E., 2004). Τα φύλλα περιέχουν 70-80% έλαια. Επίσης τερπενοειδείς αλκοόλες, αλειφατικές αλδεύδες, ισοαμυλική αλκοόλη, αιθανόλη, και τερπένια. Τα νωπά φύλλα περιέχουν καφεϊκά και γαλλικά οξέα, ενώ τα αποξηραμένα φερολικά. Η 18-διόνη βρέθηκε να είναι υπεύθυνη για την αντιοξειδωτική δράση της κέρινης υφής του φύλλου (Duke A. James, 1983). Σε μεγάλες δόσεις το λάδι του Ευκαλύπτου μπορεί να προκαλέσει θανάτους από εντερικό ερεθισμό, ανάλογα με τη δόση και τον λήπτη. Τα συμπτώματα μπορεί να περιέχουν: γαστρεντερικό κάψιμο και ερεθισμό, ναυτία, εμετούς, διάρροια, δυσκολία αναπνοής, αδυναμία, ζάλη, ντελίριο, παράλυση, σπασμούς και θάνατο εξ αιτίας της δυσκολίας αναπνοής. Αναφέρθηκε επίσης ότι προκαλεί δερματίτιδα με την επαφή. Ευαίσθητα άτομα μπορούν να παρουσιάσουν αλλεργία από το χειρισμό του φυλλώματος και άλλων μερών του φυτού (Duke A. James, 1983). 3) Διάφορες ιδιότητες του Ευκαλύπτου Σε πείραμα που διεξήχθη προκειμένου να βρεθεί η αλλαγή στην πυκνότητα του ξύλου του E.camaldulensis σε διαφορετικές θερμοκρασίες ανάπτυξης (20,25,37 o C για 9 εβδομάδες), βρέθηκε ότι αυτή (η πυκνότητα) αυξήθηκε όσο μεγάλωνε η θερμοκρασία, ενώ η υδραυλική αγωγιμότητα (ανά μονάδα ξύλου) μειώθηκε. Μικρότερα ή λιγότερα αγγεία απαιτούνταν ώστε να μεταφέρουν το νερό στα φύλλα, όταν το νερό αποκτούσε μικρότερο ιξώδες σε υψηλότερες θερμοκρασίες (Thomas D.S., et al., 2004). Εξαιτίας της εξωτικής προέλευσης του Ευκαλύπτου και της βιομηχανικής εκμετάλλευσής του στην Ευρώπη (E.globulus σε Ισπανία, Πορτογαλία), έχει κατηγορηθεί ότι προκαλεί αρνητικές επιδράσεις στις βιολογικές συνθήκες του εδάφους. Μερικές από αυτές μπορεί να σχετίζονται με αλλαγές στις βιοκοινότητες του εδάφους και συγκεκριμένα σε αυτή των αρθροπόδων. Αυτές οι αλλαγές μπορεί να είναι πολύ

24 σημαντικές γιατί αυτοί οι οργανισμοί σχετίζονται με πολλές διεργασίες του εδάφους, κυρίως αυτές που αφορούν την αλληλεπίδραση με την μικροχλωρίδα και την αποσύνθεση οργανικής ουσίας. Παρόλα αυτά σε έρευνα που έγινε δεν διαπιστώθηκε ευθεία σχέση μεταξύ του ρυθμού αποσύνθεσης και της απουσίας των αρθροπόδων από τα υπολείμματα φύλλων στο έδαφος (Serralheiro F. and Madeira M., 1994). Τα νεαρά δεντρίλια μπορούν να αναπτύξουν αερεγχυματικές ρίζες προκειμένου να αντεπεξέλθουν σε συνθήκες έλλειψης οξυγόνου (CPBR, 2006). Σε μετρήσεις που έγιναν σε καλλιέργεια Ευκαλύπτου στη Βραζιλία, βρέθηκε ότι σε ετήσια βάση, η αγωγιμότητα του νερού μέσω των στομάτων καθώς και αναπνοή της κόμης των δέντρων σχετίζονταν κυρίως με την περιεκτικότητα των φύλλων σε νερό πριν το ξημέρωμα και συνεπώς με την περιεχόμενη εδαφική υγρασία και την βροχόπτωση (Mielke S. M., et al., 1999). Ο δείκτης φυλλικής επιφάνειας (LAI) είναι η πιο συνήθης μεταβλητή που χρησιμοποιείται για να υπολογίσουμε το μέγεθος της κόμης. Τιμές του LAI για τον ευκάλυπτο, σε περιοχές υψηλής βροχόπτωσης, κυμαίνονται από 2 ως 9 (εξαρτάται από το είδος και το περιβάλλον ανάπτυξης). Ωστόσο, το μήκος της «πράσινης κορυφής», δηλαδή η απόσταση από την κορυφή του δέντρου ως το κατώτερο κλαδί που είναι μέρος της κόμης, σχετίζεται ευθύγραμμα με τον LAI (Monagu K. Et al., 2003). Εξάλλου, το κλάδευμα των δέντρων Ευκαλύπτου κατά την ηλικία 1-4 χρόνων (εξαρτάται από το είδος), οδηγεί σε μείωση των ρόζων του ξύλου αυξάνοντας έτσι το καθαρό ποσοστό αυτού. Η ποσότητα της κόμης που πρέπει να αφαιρεθεί, χωρίς να προκληθεί μείωση της ανάπτυξης είναι 30-50% αυτής (Monagu K. Et al., 2003). Το θρεπτικό περιεχόμενο της βιομάζας (σε mg/gr ξηρής βιομάζας) που παράγεται από τον E.globulus σε εμπορική κλίμακα και σε ηλικία ετών φαίνεται στον πίνακα 9 (Luger E., 2000), (EECI, 1999 ix) : Mg/gr (ξηρής ουσίας) N P K Ca Ξύλο 0,8 0,2 0,7 1,1 Φλοιός 1,9 0,1 1,2 5,1 Ξύλο κορυφής 1,2 0,1 1,3 6,9 Κλαδιά 2,8 0,1 3,6 6,9 Φύλλωμα 11,4 0,5 5,3 5,3

25 Σε ηλικία 3 ετών το θρεπτικό περιεχόμενο, σε πειραματική λιπαινόμενη καλλιέργεια E.globubus, στο ξύλο, είναι (Πίνακας 10), (Luger E., 2000), (EECI, 1999 ix) : Mg/gr (ξηρής ουσίας) N P K Ca Μάρτυρας 1,4 0,5 2,5 0,8 Άρδευση 1,2 0,9 3,2 1,3 Στερεή λίπανση 1,7 0,9 3,9 1,1 Άρδευση συνεχής λίπανση και υγρή 1,9 0,9 3,8 1,5 Για την ίδια ηλικία (3 ετών), το περιεχόμενο στο φλοιό είναι (Πίνακας 11), (Luger E., 2000), (EECI, 1999 ix) : Mg/gr (ξηρής ουσίας) N P K Ca Μάρτυρας 3,9 0,5 3,9 21,3 Άρδευση 3,4 0,5 3,4 22,5 Στερεή λίπανση 3,9 0,5 3,9 22,3 Άρδευση συνεχής λίπανση και υγρή 3,9 0,5 3,2 27,4 Η ταχεία ανάπτυξη του δέντρου είναι πλεονεκτική, όσον αφορά τη φυτοθεραπεία, δηλαδή την μείωση των ρύπων του εδάφους, που επιφέρουν τα νερά των αστικών αποβλήτων, με αφομοίωση το ρυπαντικού φορτίου τους (Rockwood D. L., 1997). Η δε ικανότητα του δέντρου να αναβλαστάνει το καθιστά πλεονεκτικό έναντι άλλων ειδών (Sims E.H. R., et al., 1999). Καθώς ο E.camaldulensis είναι βοτανικά ένα ασταθές είδος, αυτό αντανακλάται στην ποικιλομορφία ουσιών που εμπεριέχει, όπως διαφορετικές μορφές γλυκοσιδίων, πολυφαινολών κ.α., ώστε να είναι πιθανή, μετά από εξέταση, η εξακρίβωση της ακριβούς προέλευσης του δέντρου (Abd-alla F. M. et al., 1980). Ο αργός ρυθμός αποσύνθεσης των υπολειμμάτων Ευκαλύπτου οδηγεί στην αποθήκευση σημαντικών ποσοτήτων από θρεπτικά στο έδαφος και έχει χαρακτηρισθεί σαν γνώρισμα του γένους (Guo L.B. and Sims E.H.R., 1999).

26 Σε μετρήσεις που διεξήχθησαν στην Ινδία, βρέθηκε ότι τα φύλλα του Ευκαλύπτου εκλύουν ισοπρένιο, μια πτητική οργανική ουσία που αποτελεί το 40% των βιογενετικών υδρογονανθράκων που εκλύονται στην ατμόσφαιρα από τα φυτά (Padhy P.K. and Varshney C.K., 2005). Εκτός της παραπάνω ουσία τα φύλλα του δέντρου εκλύουν και μονοτερπένιο. Ισοτερπένιο και μονοτερπένιο φαίνεται να εκλύουν περισσότερο τα νεαρά φύλλα σε ποσότητες: 48 ± 11 μg C/g/h έκλυση, στα νεαρά δέντρα και 32 ± 10 μg C/g/h έκλυση, στα ώριμα δέντρα (Nunes T.V. and Pio C.A., 2001). Τέλος, η πυκνότητα και το μήκος της ίνας μετρήθηκαν σε διάφορες ηλικίες του E.globulus, και για δύο διαφορετικές μεταχειρίσεις (μάρτυρας, άρδευση-λίπανση) ήταν (Πίνακας 12), (Pereira Helena, 1994) : Ηλικία δέντρου Μεταχείριση Πυκνότητα, kg/m 3 Μήκος ίνας, mm Ξύλο Φλοιός Ξύλο Φλοιός 6 μηνών Μάρτυρας 0,455 0,318 0,689 1,060 Άρδ.-Λίπ. 0,380 0,274 0,650 0,995 1 έτους Μάρτυρας 0,440 0,292 0,812 1,075 Άρδ.-Λίπ. 0,411 0,270 0,731 1,065 2 ετών Μάρτυρας 0,460 0,330 0,700 n.d. Άρδ.-Λίπ. 0,430 0,290 0,770 n.d. 3 ετών Μάρτυρας 0,470 0,390 0,810 1,014 Άρδ.-Λίπ. 0,480 0,290 0,810 0,986 6 ετών Μάρτυρας 0,520 0,340 n.d. 1,001 Άρδ.-Λίπ. 0,460 0,370 n.d. 1,038 4) Χρήσεις του Ευκαλύπτου Το δέντρο χρησιμοποιείται για πολλαπλούς σκοπούς, όπως : καλλωπισμός εξωτερικών χώρων, για ξυλεία (Φώτο 9), χαρτοπολτό, καύσιμη ύλη, ζώνες προφύλαξης από ανέμους, εδαφική βελτίωση, παραγωγή μελιού (Φώτο 8), απορρόφηση νερού αστικών λυμάτων μετά από επεξεργασία, στην φαρμακοβιομηχανία για την παραγωγή διαφόρων προϊόντων (σαπούνια, έλαια, φάρμακα, αλοιφές) (Φώτο 10, 11) κ.α., (Sedgley Margaret, 1995).

27 Βρέθηκε ότι η σειρά καταλληλότητας για παραγωγή χαρτοπολτού μεταξύ 4 ειδών Ευκαλύπτου ήταν: E.citriodora E.camaldulensis > E.microtheca > E. Tereticornis (Khristova P., et al., 2006). Φώτος 8, 9, 10, 11 : Άνθη Ευκαλύπτου για παραγωγή μελιού, κορμοί για ξυλεία, σαπούνια και αλοιφές από τα έλαια των φύλλων Φώτο 12 : Καλλιέργειες για ξυλεία ή ενέργεια

28 Φώτο 13 : Καλλιέργειες για ξυλεία ή ενέργεια

29 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Γ ΕΔΑΦΙΚΟΙ ΚΑΙ ΑΛΛΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ 1) Ανάγκη ύπαρξης της καλλιέργειας Τα φυσικά δάση δεν έχουν τη δυνατότητα να αντέξουν την αυξανόμενη ζήτηση, τόσο σε τοπικό όσο και σε διεθνές επίπεδο, για ξύλο και προϊόντα που προκύπτουν από αυτό. Περιβαλλοντικές ανησυχίες, κοινωνικές πιέσεις καθώς και γρήγορη μείωση των πόρων, όλα αυτά συντελούν στο να υπάρχει πρόβλημα στη συγκομιδή ξυλείας από φυσικά δάση. Οι χώρες των τροπικών περιοχών πρέπει να κατευθυνθούν προς αειφορικά συστήματα παραγωγής ξύλου, σε μια περιορισμένη έκταση γης μέσω της καλλιέργειας δασών και αγρο-δασικών συστημάτων. Η καλλιέργεια δασοκομικών ειδών όχι μόνο προσφέρει ευκαιρίες για να εκπληρώσουμε τις ανάγκες μας σε ξύλο και να μειώσουμε τις καταστροφές των φυσικών δασών, αλλά μπορεί να αποκαταστήσει τα υποβαθμισμένα εδάφη και να αυξήσει τη βιοποικιλότητα. Ο Nambiar προσδιόρισε το 1996 τα διακριτικά χαρακτηριστικά που έχει η διαχείριση μιας τέτοιας καλλιέργειας σε σχέση με αυτή ενός φυσικού δάσους. Αυτά περιλαμβάνουν: Υψηλότερους ρυθμούς παραγωγής ανά μονάδα επιφάνειας και έτσι μεγαλύτερες απαιτήσεις από την περιοχή (θρεπτικά στοιχεία) Υψηλότερη ένταση και συχνότητα διαταραχής εξαιτίας των μικρών κύκλων κοπής Ευκαιρία για αλλαγή του γενετικού υλικού Δυνατότητα για εφαρμογή εντατικής διαχείρισης ώστε να βελτιωθούν οι περιορισμοί της τοποθεσίας (εδαφική γονιμότητα) Συνεχής βλέψη για διατήρηση της διαχείρισης και Οικονομική επιστροφή από τις επενδύσεις, από μια προσανατολισμένη προς την αγορά διαχείριση (Tiarks A., et al., 1998). Ανόμοια με την βιομηχανική δασοκομία, η αγρο-δασοκομία δεν απαιτεί να δεσμεύσουμε μεγάλες εκτάσεις γης, για μεγάλες χρονικές περιόδους. Δε σημαίνει επίσης ότι πρέπει να αλλάξουμε εντελώς καλλιεργητική συμπεριφορά σε σχέση με τη δασοκομία. Οι φυτείες μπορούν να ενσωματωθούν με άλλες αγροτικές δραστηριότητες που ταιριάζουν στο σχέδιο διαχείρισης και τις φιλοδοξίες του γεωργού. Η αγροδασοκομία είναι μία βιώσιμη χρήση γης η οποία:

30 1) προστατεύει το έδαφος και την ποιότητα του νερού 2) συμπληρώνει τον αγροτικό χαρακτήρα του τοπίου 3) βελτιώνει την αγροτική παραγωγικότητα 4) βελτιώνει την βιωσιμότητα της αγροτικής επιχείρησης και διαφοροποιεί το εισόδημα 5) συμπληρώνει την τοπική βλάστηση και 6) παρέχει ενδιαίτημα στην πανίδα (England Martyn, 1998). 2) Πολλαπλασιασμός-προετοιμασία στο φυτώριο Ο Ευκάλυπτος αναπαράγεται τόσο με σπόρους, όσο και με μοσχεύματα. Η συμβατική παραγωγή σπόρων, από καλής ποιότητας σπόρους που προέρχονται από δασύλλια, είναι η φθηνότερη μέθοδος μαζικής παραγωγής φυτικού υλικού. Ωστόσο, τεχνικές αγενούς αναπαραγωγής έχουν κερδίσει την ευρεία αναγνώριση. Αν και το αρχικό κόστος τους είναι διπλάσιο από αυτό της εγγενούς αναπαραγωγής, τα τελικά κόστη (εφαρμογής και κεφαλαίου) μπορούν να μειωθούν στα επίπεδα των φυταρίων, λόγω οικονομιών μεγέθους. Υπάρχουν πολλές τεχνικές βλαστικής αναπαραγωγής. Αυτές μπορούν να παράγουν εφαρμόσιμα αποτελέσματα σε σύντομη χρονική περίοδο μειώνοντας τις δυσκολίες που σχετίζονται με την παραγωγή σπόρου, όπως η επιλογή, η βιωσιμότητα, η αποθήκευση κ.α. Επίσης, η καλλιέργεια ιστών μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε συνδυασμό με τον κλωνικό πολλαπλασιασμό για να εφοδιάσει γενοτύπους που μπορούν μαζικά να παραχθούν χρησιμοποιώντας ριζικά μοσχεύματα. Τέλος, ο βλαστικός ή κλωνικός πολλαπλασιασμός έχει ομοιόμορφο αποτέλεσμα, με χαρακτηριστικά που είναι απαραίτητα για να ικανοποιηθούν τόσο οι απαιτήσεις των εργοστασίων, όσο και της καλλιέργειας (IEA, 1999).

31 Φώτο 14 : Τομή ριζών των προς φύτευση φυταρίων Η εμπορική, βλαστική αναπαραγωγή του Ευκαλύπτου, ακολουθεί τα παρακάτω βήματα: i. Βλαστοί από επιλεγμένα δέντρα (τράπεζες κλώνων, με επιθυμητά χαρακτηριστικά) συλλέγονται και οδηγούνται στο φυτώριο. ii. Τα μοσχεύματα (συνήθως τετράφυλλα) τοποθετούνται σε κιβώτια με βερμικουλίτη ή μείγμα από φλοιό-τύρφη. iii. Τα μοσχεύματα αφήνονται σε σκιερό, εσωτερικό χώρο για ημέρες και ποτίζονται, καθώς χρειάζεται να παραμείνουν τα φύλλα τους υγρά. iv. Τα μοσχεύματα μετακινούνται σε εξωτερικό χώρο για σκληραγώγηση για ημέρες. Πριν τη φύτευση τα φυτά ταξινομούνται κατά μέγεθος. Αυτά που είναι πολύ μικρά για φύτεμα, λιπαίνονται και αφήνονται μέχρι να φτάσουν στο επιθυμητό μέγεθος, περίπου 25-30cm ύψος (IEA, 1999).

32 Φώτο 15 : Δεντρύλια Ευκαλύπτου στο φυτώριο Όσον αφορά τη εγγενή αναπαραγωγή, ο περισσότερος σπόρος των ευκαλύπτων δε χρειάζεται καμία προεπεξεργασία για να φυτρώσει, αν και μερικά είδη απαιτούν στρωματοποίηση για 3-4 εβδομάδες σε 3-5 ο C. Ο σπόρος μπαίνει σε κιβώτια και καλύπτεται με 2-3 εκ. λεπτού στρώματος άμμου ή τύρφης, σε μια αίθουσα υδρονέφωσης, δεδομένου ότι τα σποριόφυτα είναι ευαίσθητα. Η βέλτιστη θερμοκρασία για τη βλάστηση των περισσότερων ειδών είναι περίπου 25 ο C. Τα σκληραγωγημένα φυτάρια θα είναι έτοιμα σε 3-4 μήνες (Couto L. and Betters R. D., 1995). Πειράματα που διεξήχθησαν στη Χαβάη, έδειξαν ότι υπάρχει δυνατότητα επιλογής των καλλίτερων δέντρων για βλαστική αναπαραγωγή από μια δοθείσα ποικιλία Ευκαλύπτου. Περαιτέρω οφέλη στο δυναμικό παραγωγής και στην ποιότητα του ξύλου μπορούν να επιτευχθούν με διασταύρωση δέντρων άριστης ποιότητας, τόσο μέσα στα είδη, όσο και μεταξύ των ειδών, επιλέγοντας την καλλίτερη ποικιλία (Dudley N.S., and Osgood R.V. 1996). Μερικά από τα σημαντικά γνωρίσματα που χρησιμοποιούνται στη διαδικασία επιλογής κλώνων είναι: Γρήγορη αύξηση των δέντρων Ευκολία εγκατάστασης σε δασύλλια Ανθεκτικότητα σε παθογόνα Ανθεκτικότητα σε ζιζανιοκτόνα Αυξημένη ομοιομορφία ξύλου Αυξημένη πυκνότητα ξύλου Αυξημένη περιεκτικότητα κυτταρίνης Μειωμένη αναλογία φλοιού/ ξύλο Ευκολία αφαίρεσης του φλοιού από το ξύλο κατά την επεξεργασία (Couto L. and Betters R. D., 1995). 3) Κλίμα-Έδαφος Το φυτό μπορεί να επιβιώσει σε ελαφριά (αμμώδη), μέτρια (αλλοπηλώδη) αλλά και βαριά εδάφη, ενώ μπορεί να αντεπεξέλθει σε εδάφη πτωχά σε θρεπτικές ουσίες. Επιβιώνει σε μεγάλο εύρος ph, ενώ έχει ικανοποιητική αντοχή σε αλατούχα εδάφη. Δεν μπορεί να αναπτυχθεί σε σκιερά μέρη, ενώ ανέχεται την ξηρασία (E.cam) (Gibbons Peter, 2004).

33 Φώτο 16 : E.globulus στη Σ.Αραβία Αναπτύσσονται γρήγορα και σε υποβαθμισμένα εδάφη, όπως είναι τα lateritic soils (λατεριτικά εδάφη) στην Νότια Κίνα, καθώς και εδάφη ακατάλληλα για την γεωργία (Turnbull W. John, 1999). O E.camaldulensis και E.globulus αναπτύσσονται καλύτερα σε υφιστάμενη ή πρώην αγροτική γη. Ο πρώτος έχει προσαρμοστικότητα ευρεία γκάμα εδαφών, ενώ ο δεύτερος αναπτύσσεται καλά σε αμμώδη ή οργανικά εδάφη (Rockwood D.L., 1997). Στην Ελλάδα οι κατηγορίες εδαφών στα οποία θα ήταν δυνατή η αναδάσωση με ευκαλύπτους είναι τα παρακάτω: 1) Εδάφη στα οποία βρίσκονται δασικές θαμνώδεις ή δενδροειδείς συστάδες χωρίς οικονομικό ή κοινωνικό μελλοντικό συμφέρον, που βρίσκονται: Σε υψόμετρο κατώτερο ενός ορίου, το οποίο πρέπει να ξέρουμε και να καθορίσουμε. Σε επικλινή εδάφη, με κλίση μικρότερο ενός ορίου, το οποίο πρέπει επίσης να καθορίσουμε. Σε υποστρώματα βάθους (και ποιότητας) ανώτερου ενός ορίου το οποίο πρέπει να βρεθεί και να καθοριστεί της τάξης των 40-50cm.

34 2) Εδάφη του δημόσιου τομέα, κοίτες ποταμών, παράκτιοι αμμόλοφοι κ.τ.λ., των οποίων δάσωση μπορεί εκ των προτέρων να αναληφθεί με γενική υδραυλική διευθέτηση ή με άλλα προγράμματα άμεσου κοινωνικού και οικονομικού συμφέροντος. 3) Εδάφη όπου η εγκατάσταση δικτύων απανεμιών παραπετασμάτων φαίνεται εκ των προτέρων αναγκαία και δυνατή, τόσο από οικονομικής, όσο και βιομηχανικής και πρακτικής άποψης. 4) Εδάφη καλλιεργούμενα, όπου η σημερινή γεωργική παραγωγή (γεωργική ή καρποφόρος ή κτηνοτροφική ή οποιαδήποτε άλλη) είναι παραγεγραμμένη ή κινδυνεύει να υποστεί υποβάθμιση οικονομική ή κοινωνική, εντός μικρού χρονικού διαστήματος. Για παράδειγμα, φυτείες ελιάς, πρόσφατα εγκατεστημένες σε τοποθεσίες πιθανώς μη παραγωγικές για διάφορους οικολογικούς λόγους. (Metro Andre, 1969) Σε περιοχές που δεν υπάρχει κίνδυνος να παγώσει ο E.camaldulensis, όπως σε πεδιάδες και περιοχές προφυλαγμένες από βόρειους ανέμους, στο δυτικό τμήμα της κεντρικής Ελλάδας, και στην Πελοπόννησο μέχρι και σε μεγάλα τμήματα των νησιών Ρόδου και Κρήτης (Metro Andre, 1969). Προβλήματα διάβρωσης και συμπίεσης του εδάφους στην καλλιέργεια εμφανίζονται περισσότερο κατά τη διάρκεια της προετοιμασίας του πριν τη φύτευση και κατά τη συγκομιδή του Ευκαλύπτου (IEA, 1999). Στη νοτιοανατολική Βραζιλία καλλιεργείται με επιτυχία με ύψος βροχής mm/χρόνο και περίοδο ξηρασίας όχι μεγαλύτερη από τρεις μήνες (IEA, 1999), συνθήκες που συναντώνται και σε μερικές περιοχές της Ελλάδας, κυρίως της δυτικής. Περαιτέρω, σε περιοχές που επηρεάζονται από το κλίμα της Μεσογείου (μη αρδευόμενες), οι καλλιέργειες ευκαλύπτου είναι ηπιότερης διαχείρισης σε σχέση με άλλες καλλιέργειες (κενάφ, μίσχανθος κ.α.), επειδή δεν ανταγωνίζονται για αρδευόμενη γη και είναι καταλληλότερες (Pereira J.S., 1994). Τέλος μερικά σενάρια για μελλοντική μετατροπή αγροτικών περιοχών με φυτείες Ευκαλύπτου θα πρέπει να συζητηθούν κάτω από το πρίσμα διαφορετικού τύπου οικονομικής βοήθειας από την αναμόρφωση της Κοινής Αγροτικής Πολιτικής και την γενική εφαρμογή της προστασίας των οικοτόπων (Morais J.E. Carlos, 1994). 4) Αξιολόγηση της περιοχής-εγκατάσταση

35 Η επιλογή της θέσης φύτευσης πρέπει να εξεταστεί προσεκτικά καθώς και η ισορροπία μεταξύ βιολογικών, οικονομικών, και κοινωνικών παραγόντων. Ο σχεδιασμός σε εθνικό, περιφερειακό και τοπικό επίπεδο απαιτεί γεωγραφικές πληροφορίες για τα εδάφη και την γεωλογία τους, τη φυσική βλάστηση, τις τωρινές χρήσεις γης, την τοπογραφία της περιοχής, τα όρια της λεκάνης απορροής, των ποταμών, των δρόμων, της ιδιοκτησίας γης και πληροφορίες για τα ενοικιαζόμενα χωράφια. Επίσης, πληροφορίες που αφορούν την κοινωνική και ιστορική σημασία της περιοχής, την ύπαρξη βιοτόπων και σπανίων ενδιαιτημάτων και ειδών (Perlack D. Robert et al., 1995). Ο παραγωγός ή ο επενδυτής θα πρέπει να βεβαιωθεί ότι υφίσταται αγορά/ ζήτηση για βιομάζα από τη συγκεκριμένη ενεργειακή καλλιέργεια. Η περιοχή εγκατάστασης θα πρέπει να βρίσκεται κοντά στο σημείο όπου θα αξιοποιηθεί η βιομάζα από ευκάλυπτο. Η επίδραση της νέας καλλιέργειας στη διαθεσιμότητα του νερού θα πρέπει να συνεκτιμηθεί με βάση τους άλλους χρήστες γης και τις αντίστοιχες συμβατικές καλλιέργειες της περιοχής. Πρέπει να αποφευχθούν περιοχές με έντονες κλίσεις όπου η εγκατάσταση και η συγκομιδή θα είναι δύσκολες (ΚΑΠΕ, 2006). Η προετοιμασία της θέσης πρέπει να γίνεται κανονικά πριν την έναρξη των βροχοπτώσεων, (Οκτώβριο-Νοέμβριο) για τις μεσογειακές περιοχές. Το έδαφος πρέπει να είναι καθαρό από ζιζάνια (χρήση Roundup, 3-4 εβδομάδες πριν τη φύτευση, ml/στρ., ή/ και μηχανική κατεργασία) και να μην είναι συμπαγές (πολύ επιβλαβές για τον Ευκάλυπτο) (Couto L. and Betters R. D., 1995). Αφού είναι απαραίτητη η μηχανική συγκομιδή, η φύτευση σε ευθείες γραμμές είναι επιθυμητή. Για να διευκολύνουμε τον έλεγχο ζιζανίων και εχθρών, πρέπει να αφήσουμε επαρκή χώρο μεταξύ των γραμμών, για την πρόσβαση μηχανημάτων. Έτσι, η προετοιμασία του εδάφους απαιτεί, για να είναι το έδαφος καθαρό, πλαγιές όχι μεγάλης κλίσης, ώστε να γίνει η μηχανική επεξεργασία. Θα πρέπει να γίνει ρίππερ, σε βάθος όσο είναι πρακτικά δυνατό, ώστε να μπορέσει αργότερα να μπει η φυτευτική μηχανή. Ένα ή δύο περάσματα με την δισκοσβάρνα, μετά το ρίππερ, θα επιτρέψουν να γίνει η φύτευση στα 10-20cm. Για να προστατέψουμε τα νεαρά φυτάρια από την αφυδάτωση, το πότισμα κατά τη διάρκεια ή αμέσως μετά τη φύτευση είναι απαραίτητο και πρέπει να συνεχίζεται σε τακτά χρονικά διαστήματα έως ότου πέσει η πρώτη αποτελεσματική βροχή. Τους πρώτους μήνες απαιτείται επίσης να προστατεύονται τα νεαρά φυτά από την βόσκηση (Davis Richard, 1997).

36 Φώτο 17 : Αμέσως μετά την εγκατάσταση Εξακολουθεί να υπάρχει διαφωνία για την άριστη πυκνότητα φύτευσης σε σχέση με τον καλλιεργητικό κύκλο συγκομιδής. Η υψηλή αρχική πυκνότητα φυτών προσφέρει το πλεονέκτημα της γρήγορης εγκατάστασης, το γρήγορο κλείσιμο της κόμης (φούντωμα), και την φυσική καταστολή των ζιζανίων, καθώς και μεγαλύτερη παραγωγή κατά την πρώτη συγκομιδή. Από την άλλη πλευρά, αυξάνει το κόστος εγκατάστασης, όπως και του ανταγωνισμού μεταξύ των βλαστών, λόγω πυκνότητας. Γενικά, (η υψηλή πυκνότητα) αποφέρει μικρότερους κύκλους οπότε και τακτικότερη συγκομιδή. Τέτοια συγκομιδή προκαλεί φυσιολογικό στρες στα φυτά, οδηγώντας σε μείωση του σφρίγους τους και τελικά σε μείωση της παραγωγής των επόμενων συγκομιδών (EECI, 1999 vii). Η πυκνότητα εξαρτάται από τη χρήση του τελικού προϊόντος. Οι πιο συνήθεις αποστάσεις είναι 3-4m επί 3m. Βρέθηκε ότι υψηλή πυκνότητα έχει αποτέλεσμα την αυξημένη θνησιμότητα και ανεπιθύμητα υψηλό ποσοστό φλοιού/ ξύλο καθώς και ζημιές από τον άνεμο (Couto L. and Betters R. D., 1995). Η φύτευση γίνεται μηχανικά και λιγότερο χειρονακτικά (σε χώρες που υπάρχουν φθηνά εργατικά). Και στις δύο περιπτώσεις η λίπανση στις θέσεις φύτευσης είναι απαραίτητη. Τα ποσά λιπάσματος ποικίλουν εξαρτώμενα από τα εδάφη και τα είδηκλώνους του Ευκαλύπτου, αλλά γενικά gr NPK ( ή ) εφαρμόζονται σε κάθε θέση φύτευσης (Couto L. and Betters R. D., 1995). Τα μικρά φυτά είναι ευαίσθητα κατά τη φάση της εγκατάστασης στο θερμοκρασιακό στρες και στην απορρόφηση υγρασίας (Φώτο 18). Μπορούν όμως να αντεπεξέλθουν αναπτύσσοντας ρίζες με καλή διεισδυτικότητα ώστε να φθάσουν σε υγρό έδαφος. Επίσης αποκτούν γρήγορα ανθεκτικότητα, που τους επιτρέπει να αποβάλλουν φύλλα σε στιγμές

37 που η υγρασία μειώνεται και να επανέλθουν από μασχαλιαίους οφθαλμούς όταν η υγρασία είναι και πάλι διαθέσιμη (CPBR, 2006). Φώτο 18 : Εγκατάσταση και προστασία του κορμού των φυταρίων 5) Αλατότητα Η ανάπτυξη των δέντρων σε αλατούχα εδάφη επηρεάζεται από το είδος και τις ποικιλίες που χρησιμοποιούνται, από παράγοντες του χωραφιού, και την κατάλληλη διαχείριση που να περιορίζει τη συσσώρευση της αλατότητας. Ενώ μερικά εμπορικά είδη (όπως ο E.globulus και E.grandis) είναι ελαφρώς ανθεκτικά στην αλατότητα, κάποια άλλα, όπως ο E.occidentalis είναι πολύ ανθεκτικά. Υπάρχουν καλές προοπτικές να αυξήσουμε την ανθεκτικότητα και την καλή ανάπτυξη των δέντρων σε αλατούχα εδάφη, μέσω της εκμετάλλευσης της γενετικής-βιολογικής παραλλαγής μέσα στα είδη, όπως για παράδειγμα στον E.camaldulensis παράγοντας βελτιωμένο σπόρο, καθώς επίσης και με την παραγωγή ενδοειδικών υβριδίων. Οι ευκαιρίες να καλλιεργήσουμε δέντρα, σε εμπορική κλίμακα και αειφορικά, είναι μεγαλύτερες εκεί που το υπόγειο νερό δεν είναι πολύ αλατούχο (EC < 5 ds/ m) και όχι πολύ βαθύ (3-4 μέτρα από την επιφάνεια), εκεί που τα εδάφη είναι βαθιά και δεν περιορίζονται από την παρουσία πηλού και νατρίου στο υπέδαφος, και εκεί όπου το νερό της άρδευσης είναι το πολύ, ελαφριά αλατούχο (EC < 2-4 ds/ m), ειδικά σε εδάφη με χονδροειδή δομή (Marcar N. et al., 2000). Η αλατότητα του νερού άρδευσης, μπορεί να αποτελέσει σοβαρό πρόβλημα στην βιωσιμότητα των καλλιεργειών Ευκαλύπτου. Σε έρευνα που διεξήχθη στην Αυστραλία