ΔΗΜΟΠΑΘΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΔΙΑΤΡΟΦΗΣ

Transcript

1 ΔΗΜΟΠΑΘΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΔΙΑΤΡΟΦΗΣ Μάθημα 4 ο (Θ) ΠΗΓΕΣ ΤΩΝ ΣΤΟΙΧΕΙΩΝ, ΝΟΣΗΡΟΤΗΤΑ & ΘΝΗΣΙΜΟΤΗΤΑ, ΑΙΤΙΟΤΗΤΑ 1

2 ΠΗΓΕΣ ΤΩΝ ΣΤΟΙΧΕΙΩΝ 2

3 Απογραφή Πηγές των Στοιχείων Καταγράφεται όλος ο πληθυσμός μιας χώρας σε ορισμένη ημέρα. Στην Ελλάδα & στις περισσότερες ανεπτυγμένες χώρες του κόσμου απογραφή γίνεται κάθε 10ετία, τα πρώτα έτη της κάθε νέας 10ετίας. Συλλέγονται στοιχεία: Φύλο, Ηλικία, Οικογενειακή κατάσταση, Εκπαίδευση, Απασχόληση, κ.α. 3

4 Πηγές των Στοιχείων Αναλυτικά στοιχεία δημοσιεύονται σε ειδικές σειρές. Συνοπτικά ευρήματα δημοσιεύονται στις Στατιστικές Επετηρίδες της Ελλάδος ( Δημοσίευση σε δημογραφικές επετηρίδες του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών (ΟΗΕ). Σκοπός: Αποτύπωση μιας κατάστασης σε μια ορισμένη στιγμή (στατική) σε χαρακτηριστικά επιπολασμού. 4

5 5

6 Πηγές των Στοιχείων Φυσική διακύμανση του πληθυσμού Διαμορφώνεται από: Γεννήσεις, Θανάτους, Γάμους, Διαζύγια. Η φυσική διακύμανση (vital statistics) υπολογίζεται σε ετήσια & μηνιαία βάση. Εκφράζει τη δυναμική του πληθυσμού- τα δεδομένα χαρακτηρίστηκα της επίπτωσης παραγόντων επιρροής (π.χ. κοινωνική και οικονομική κατάσταση). 6

7 Πηγές των Στοιχείων Τα δεδομένα χρησιμοποιούνται κυρίως σε δύο τομείς της επιδημιολογίας, τον: Προγραμματισμό των υγειονομικών υπηρεσιών υπηρεσιών της δημόσιας υγείας (απαραίτητη η γνώση συγκεκριμένων χαρακτηριστικών του πληθυσμού αναφοράς), Υπολογισμό των δεικτών θνησιμότητας, νοσηρότητας, κ.τ.λ. (απαραίτητη η γνώση του μεγέθους του πληθυσμού). 7

8 ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΗ ΣΥΣΧΕΤΙΣΗ 8

9 Βασικοί Επιδημιολογικοί Όροι Στατιστική συσχέτιση Αν σ ένα πληθυσμό η πιθανότητα του ατόμου να έχει τον παράγοντα Α είναι 1/Α και η πιθανότητα να έχει μια νόσο είναι 1/Β, τότε: Η πιθανότητα το ατόμου να έχει και τον παράγοντα Α και τη νόσο είναι με βάση τον πολλαπλασιαστικό κανόνα πιθανοτήτων: 1/Α x 1/Β. Αν η πιθανότητα είναι πραγματικά σημαντικά μεγαλύτερη ή μικρότερη από το 1/Α x 1/Β τότε μεταξύ του Α και του Β ίσως υπάρχει συσχέτιση (θετική ή αρνητική αντίστοιχα). 9

10 Στατιστική συσχέτιση Παράδειγμα: Σε άτομα πληθυσμό: 400 άτομα καπνίζουν και 300 προσβάλλονται από στεφανιαία νόσο: Αν οι 2 κατηγορίες ήταν ανεξάρτητες τότε 120 άτομα θα είναι στην κατηγορία εκείνων που καπνίζουν και που έχουν στεφανιαία νόσο: η πιθανότητα συνύπαρξης είναι 0,4 Χ 0,3 = 0,12 και 0,12 Χ 1.000= 120 άτομα. Αν τα άτομα που ανήκουν και στις 2 κατηγορίες είναι περισσότερα από 120 τότε πιθανώς υπάρχει θετική σχέση ανάμεσα στο κάπνισμα & την στεφανιαία νόσο. Αν είναι λιγότερα από 120 τότε πιθανώς υπάρχει αρνητική σχέση. 10

11 ΔΕΙΚΤΕΣ ΝΟΣΗΡΟΤΗΤΑΣ 11

12 Βασικοί Επιδημιολογικοί Όροι Νοσηρότητα (Morbidity) Κάθε απόκλιση, αντικειμενική ή υποκειμενική, από μια φυσιολογική κατάσταση ή κατάσταση ευεξίας. Επιπολασμός (Prevalence) Η υπάρχουσα κατάσταση μιας νόσου σε ένα πληθυσμό σε μια χρονική στιγμή ή περίοδο. Φωτογραφία της νόσου σ έναν πληθυσμό. Επίπτωση (Incidence) Ο αριθμός των νέων περιστατικών σε έναν καθορισμένο πληθυσμό σε μια συγκεκριμένη χρονική περίοδο. 12

13 Βασικοί Επιδημιολογικοί Όροι Προσωπο-στιγμή (Person- Moment Instance) Μια περίπτωση νοσήματος που συμβαίνει σ ένα πρόσωπο σε μια συγκεκριμένη χρονική στιγμή. Πληθυσμο-χρόνος (Population Time) Μέτρηση νοσηρότητας ή θνησιμότητας σ έναν πληθυσμό. Είναι το άθροισμα των χρονικών περιόδων παρακολούθησης των μελών ενός πληθυσμού στον ημερολογιακό χρόνο. Αποτελείται από άπειρες πρόσωπο-στιγμές. 13

14 Δείκτες Νοσηρότητας Εκφράζουν την συχνότητα διάφορων νοσημάτων & παθολογικών καταστάσεων στους διάφορους πληθυσμούς μέτρα αξιολόγησης & σύγκρισης πληθυσμών στον τομέα της υγείας. 14

15 Δείκτες Νοσηρότητας Δύο ειδών συνήθεις δείκτες: Δείκτης Επιπολασμού Συχνότητα μιας κατάστασης (π.χ. νόσημα, παθολογικό χαρακτηριστικό, αναπηρία, κτλ) σε μια χρονική στιγμή ή περίοδο. Δείκτης Επίπτωσης Συχνότητα εμφάνισης ενός γεγονότος (π.χ. έναρξη/ διάγνωση νόσου, είσοδος/ έξοδος στο/ από νοσοκομείο κ.τ.λ.) σε μια χρονική περίοδο ορισμένης διάρκειας. 15

16 16

17 17

18 Επιπολασμός, Επίπτωση & Χρόνος Αριθμητής Παρονομαστής Χρόνος Έρευνα Επίπτωση Incidence (I) Νέες περιπτώσεις στην περίοδο μελέτης Όλα τα άτομα που είναι σε κίνδυνο, είτε εξετάζονται είτε ανήκουν στον ίδιο πληθυσμό Περίοδος έρευνας Οριζόντιες, Προοπτικές, Κοορτής Επιπολασμός Prevalence (P) Όλες οι περιπτώσεις που βρίσκονται σε μια μόνο εξέταση Όλα τα άτομα που εξετάζονταιαν πρόκειται για μελέτη, ή ανήκουν στον ίδιο πληθυσμό Ορισμένη χρονική στιγμή Κάθετες, Συγχρονικές, Επιπολασμού 18

19 19

20 Επιπολασμός & Επίπτωση Πληροφορίες που παρέχει ο επιπολασμός: Βοηθά στον υπολογισμό της πιθανότητας να πάσχει ένας ασθενής από μια νόσο. Αξιολογεί την επίδραση μιας ασθένειας στην δημόσια υγεία της κοινωνίας. Υποβοηθά τον προγραμματισμό των αναγκών της ιατρικής περίθαλψης του πληθυσμού. Μπορεί να δείξει (συγκριτικά) τη διαγνωστική αξία μιας εξέτασης, σε σχέση με μία άλλη, σε πληθυσμιακό επίπεδο. 20

21 Επιπολασμός & Επίπτωση Πληροφορίες που παρέχει η επίπτωση: Δίνει μια εικόνα για την ανάπτυξη της νόσου σε σχέση με προηγούμενες συνθήκες που εμπλέκουν παράγοντες κινδύνου. Υποβοηθά τη διερεύνηση αιτιολογικών σχέσεων. Χρησιμοποιείται στην αξιολόγηση προληπτικών προγραμμάτων (περιγραφή ροής από υγιή άτομα σε ασθενή). Βοηθά την εκτίμηση κινδύνου & την πρόβλεψη μελλοντικής πορείας της νόσου πληθυσμιακά. 21

22 Παραδείγματα Δεικτών Επιπολασμού 22

23 Παραδείγματα Δεικτών Επίπτωσης 23

24 ΠΡΟΣΟΧΗ ΣΤΗ ΣΥΓΧΥΣΗ Πολύ συχνά συγχέονται. Επίπτωση (Incidence): μετρά συχνότητα μόνο NΕΩΝ περιπτώσεων σε καθορισμένη χρονική περίοδο. Επιπολασμός (Prevalence): μετρά συχνότητα νοσημάτων που ήδη ΥΠΑΡΧΟΥΝ (έχουν εμφανισθεί σε καθορισμένο χρονικό σημείο ή περίοδο. Έτσι π.χ. ένα νόσημα σήμερα μπορεί να έχει αυξήσει τον επιπολασμό του (prevalence) επειδή αυξήθηκε η επιβίωση των ασθενών εξαιτίας καλύτερης ιατρικής αντιμετώπισης, παρότι η επίπτωση έμεινε ίδια. 24

25 Επιπολασμός, Επίπτωση & Χρόνος Η συσχέτιση μεταξύ των δεικτών: Δείχνει πως δύο νοσήματα που έχουν την ίδια επίπτωση μπορεί να έχουν διαφορετικό επιπολασμό, αν η μέση διάρκεια του ενός είναι μεγαλύτερη από την μέση διάρκεια του άλλου. Δείχνει πως είναι δυνατόν να αυξάνεται ο επιπολασμός ενός θανατηφόρου νοσήματος, παρόλο που η επίπτωση του παραμένει σταθερή. Επιτρέπει τον υπολογισμό της μιας από τις τρεις παραμέτρους όταν οι άλλες δύο είναι γνωστές. 25

26 Σχέσεις Μεταξύ Δεικτών Σχέση μεταξύ επιπολασμού και επίπτωσης Το ποσοστό του πληθυσμού που έχει μία ασθένεια σε μία χρονική στιγμή (επιπολασμός) και ο δείκτης επίπτωσης νέων ασθενών σε μία χρονική περίοδο (επίπτωση) είναι στενά συσχετισμένοι. Ο επιπολασμός (P) εξαρτάται από το ρυθμό επίπτωσης (I) και τη διάρκεια της νόσου. 26

27 ΔΕΙΚΤΕΣ ΘΝΗΣΙΜΟΤΗΤΑΣ Ειδική Θνησιμότητα ή Θνησιμότητα: Το ποσοστό των ατόμων που πεθαίνουν από μία συγκεκριμένη ασθένεια εντός ενός δεδομένου πληθυσμού. Γενική Θνησιμότητα ή Θνητότητα: Το ποσοστό θανάτων εντός ενός πληθυσμού. 27

28 Δείκτες Θνησιμότητας Είναι ένας δείκτης επίπτωσης. Ο θάνατος είναι ένα γεγονός και όχι μια κατάσταση Παραδείγματα Γενικός δείκτης θνησιμότητας (θνητότητα 2010) = Θάνατοι από κάθε αιτία Ενδιάμεσος πληθυσμός το 2010 Ειδικός δείκτης θνησιμότητας από καρκίνο οισοφάγου (2010) = Θάνατοι από καρκίνο οισοφάγου το 2010 Ενδιάμεσος πληθυσμός το 2010 Ειδικός δείκτης θνησιμότητας στις ηλικίες ετών (2010) = Θάνατοι από κάθε αιτία σε άτομα ηλικίας ετών Ενδιάμεσος πληθυσμός ατόμων ηλικίας ετών το

29 Δείκτες Θνησιμότητας Όταν για ένα δείκτη θνησιμότητας δεν αναφέρεται συγκεκριμένος χρονικός προσδιορισμός τότε πρόκειται για ετήσιο συντελεστή. Όταν τα στοιχεία θανάτου αφορούν ένα ολόκληρο ημερολογιακό έτος, τότε ο ενδιάμεσος πληθυσμός είναι ο πληθυσμός τις 30/06 (30 η Ιουνίου), γιατί αυτή η ημέρα είναι η ενδιάμεση του έτους. 29

30 Σημαντικοί Δείκτες Θνησιμότητας 30

31 ΔΕΙΚΤΕΣ ΠΡΟΣΒΟΛΗΣ 31

32 Δείκτες Προσβολής (Attack Rates) Δεν υπάρχει ανάγκη συγκεκριμένης αναφοράς σε μια χρονική περίοδο αν και υπονοείται πάντα η ύπαρξή της περιόδου αυτής. Χρησιμοποιούνται σε καταστάσεις στις οποίες ένας κλειστός πληθυσμός (π.χ. οικογένειες, σχολεία, στρατόπεδα) εκτίθεται στον κίνδυνο μιας νόσου για περιορισμένη χρονική περίοδο. Διαμορφώνονται κυρίως σε επιδημίες τροφικών δηλητηριάσεων, σε επιδημικές «εκρήξεις» λοιμωδών νοσημάτων σε σχολεία, στρατόπεδα κ.τ.λ. 32

33 Δείκτες Προσβολής (Attack Rates) 33

34 Δείκτες Προσβολής (Attack Rates) Στις επιδημίες μολυσματικών λοιμωδών νοσημάτων ιδιαίτερα χρήσιμος είναι ο δείκτης της δευτερογενούς προσβολής (secondary attack rate). Μετρά την ικανότητα διασποράς ενός λοιμογόνου παράγοντα σε «κλειστούς» και κατά τεκμήριο ελεγχόμενους πληθυσμούς. 34

35 Δείκτες Προσβολής (Attack Rates) 35

36 ΜΕΤΡΑ ΣΥΧΝΟΤΗΤΑΣ 36

37 Μέτρα Συχνότητας Τα βασικά μέτρα συχνότητας (είναι και δείκτες) των νόσων στην επιδημιολογία είναι: 1. Επιπολασμός (Prevalence), προαναφέρθηκε. 2. Επίπτωση και Αθροιστική επίπτωση (Cumulative Incidence), όπως γενικά προαναφέρθηκε, διευκρινίσεις στις επόμενες διαφάνειες. 3. Πυκνότητα επίπτωσης (Incidence Density). 37

38 38

39 Μέτρα Συχνότητας Πυκνότητα επίπτωσης (Incidence Density) IR. Περιγράφει την εμφάνιση νέων περιστατικών στη μονάδα του χρόνου Εκφράζει τον ρυθμό ή την ταχύτητα ανάπτυξης νέων περιστατικών. Ορίζεται ως: αριθμός νέων περιστατικών σε χρονικό διάστημα ίσο με αυτό που διαρκεί η έρευνα σύνολο ατόμων που συμμετέχουν στη μελέτη επί τον χρόνο που καθένα απ αυτά βρίσκεται σε κίνδυνο να νοσήσει από την αρχή της έρευνας. Το αποτέλεσμα εκφράζεται ως αριθμός νέων περιστατικών προς συγκεκριμένο άνθρωποχρόνο. Μπορεί να είναι: ανθρωπο-μήνες, κ.τ.λ. 39

40 40

41 ΣΧΕΣΕΙΣ ΕΠΙΔΗΜΙΟΛΟΓΙΚΩΝ ΜΕΤΑΒΛΗΤΩΝ & ΑΙΤΙΟΤΗΤΑΣ ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΤΗΣ ΣΧΕΣΗΣ 41

42 Βασικοί Επιδημιολογικοί Όροι και Έννοιες Αιτιότητα (Causality) Η συσχέτιση των αιτιών με το αποτέλεσμα που παράγουν. Η αιτιολογία μπορεί να είναι «απαραίτητη» ή «επαρκής». Η επιδημιολογία δεν μπορεί να παρέχει άμεση απόδειξη μιας αιτίας, αλλά μπορεί να υποδείξει (παρέχει) έμμεση απόδειξη. 42

43 Άμεσες & Έμμεσες Αιτιολογικές Σχέσεις Αν μια μεταβλητή Α επηρεάζει την εμφάνιση μιας μεταβλητής Δ & αυτή με την σειρά της τη μεταβλητή Β, τότε λέμε ότι οι μεταβλητές Α & Β συνδέονται μεταξύ τους με έμμεση αιτιολογική σχέση. Αυτή η σχέση περιγράφεται ως εξής: Α Δ Β 43

44 Άμεσες & Έμμεσες Αιτιολογικές Σχέσεις Οι παράγοντες που συνδέονται με τη νόσο με άμεσεςαιτιολογικές σχέσεις θεωρούνται πιο επικίνδυνοι & σημαντικοί. Έμμεσοι παράγοντες κινδύνου θεωρούνται ως επικουρικοί ή παράγοντες προδιάθεσης. Π.χ. παχυσαρκία: προκαλεί υπέρταση, διαβήτη κ.τ.λ., & αυτά με την σειρά τους προκαλούν στεφανιαία νόσο. Άρα η σχέση στεφανιαίας νόσου & παχυσαρκίας είναι έμμεση, ΑΛΛΑ αν το άτομο δεν εμφανίζει τις επιμέρους νόσους ή συμπτώματα τότε ΔΕΝ θα έχει υποχρεωτικά και αυξημένη πιθανότητα στεφανιαίας νόσου. Όμως επειδή η παχυσαρκία συνδέεται ισχυρά με τις επιμέρους νόσους, τα τελευταία χρόνια γίνονται μεγάλες εκστρατείες για την καταπολέμησή της. 44

45 ΔΕΥΤΕΡΟΓΕΝΗΣ ΦΑΙΝΟΜΕΝΗ (ΠΛΑΣΜΑΤΙΚΗ) ΣΧΕΣΗ 45

46 Δευτερογενής Πλασματική Σχέση Όταν υπάρχει πραγματική αιτιολογική σχέση μεταξύ δύο μεταβλητών τότε είναι και σημαντικά στατιστική η σχέση μεταξύ τους. Όμως, το αντίστροφο δεν ισχύει πάντα: Δηλαδή μπορεί να παρατηρηθεί μια «στατιστική σημαντική» σχέση η οποία να μην αντιστοιχεί σε υπαρκτή σχέση. Π.χ.- Εξέταση καπνίσματος & καρκίνος του πνεύμονα, π.χ.: Το κάπνισμα συνδέεται με αυξημένη εμφάνιση του καρκίνου του πνεύμονα αλλά παράλληλα κιτρινίζει τα δάκτυλα σε περίπτωση αυξημένης δοσολογίας & χρόνου καπνίσματος. 46

47 Δευτερογενής Πλασματική Σχέση Ο μεμονωμένος έλεγχος της μεταβλητής που υποδηλώνει τα κιτρινισμένα δάκτυλα (αγνοώντας το κάπνισμα που τα προκαλεί) με τη νόσο, είναι πολύ πιθανόν να οδήγησε σε στατιστικά σημαντική σχέση. Δηλαδή, τα άτομα με κιτρινισμένα δάκτυλα έχουν μεγαλύτερη πιθανότητα εμφάνισης καρκίνου ή ότι ο καρκίνος προκαλεί (ως σύμπτωμα της νόσου) την εμφάνιση κιτρινισμένων δακτύλων. Εικονική-Πλασματική σχέση. Προκύπτει από το γεγονός ότι όσοι έχουν κιτρινισμένα δάκτυλα καπνίζουν πολύ περισσότερο σε σχέση με τους υπόλοιπους άρα προφανώς το κάπνισμα είναι που προκαλεί τη νόσο και όχι το κιτρίνισμα των δακτύλων. 47

48 Δευτερογενής Πλασματική Σχέση Η μεταβλητή Α επηρεάζει τις μεταβλητές Β & Γ. Προκύπτει συγχυτικός παράγοντας για την σχέση των Β & Γ. 48

49 49

50 Σχέσεις Μεταβλητών & Αιτιότητας Συγχυτικός ή συνεπιδρών παράγοντας (confounder ή confounding variable): Μεταβλητή που με οποιονδήποτε τρόπο διαστρεβλώνει τη σχέση μεταξύ νόσου- παράγοντα κινδύνου, π.χ.: Σύγκριση θνησιμότητας σε 2 ομάδες με διαφορετική έκθεση σε πιθανό παράγοντα κινδύνου (κάπνισμα). Αν η μια ομάδα αποτελείται από μεγαλύτερης ηλικίας άτομα τότε αναμένεται μεγαλύτερη θνησιμότητα σ αυτή την ομάδα. Αλλά δεν οφείλεται στο κάπνισμα, αλλά στη μεγαλύτερη ηλικία. Ηλικία = συγχυτικός παράγοντας στη σχέση θνησιμότηταςκαπνίσματος. 50

51 Σχέσεις Μεταβλητών & Αιτιότητας Ένας συγχυτικός παράγοντας μπορεί να εμφανίζει ως στατιστικά σημαντικές, σχέσεις που στην πραγματικότητα δεν υπάρχουν ή καλύπτει υπάρχουσες σχέσεις. Ο έλεγχος & η αδρανοποίηση των συγχυτικών παραγόντων γίνεται με κατάλληλο σχεδιασμό της μελέτης ή με ειδική στατιστική ανάλυση. 51

52 Κριτήρια Αξιολόγησης Αιτιολογικών Σχέσεων Συνέπεια (Consistency), Ισχύς (Strength), Ειδικότητα (Specificity), Χρονική αλληλουχία (Temporality), Λογική αλληλουχία (Coherency). 52

53 Κριτήρια Αξιολόγησης Αιτιολογικών Συνέπεια Σχέσεων Μια σχέση είναι συνεπής όταν εμφανιστεί επαναλαμβανόμενα σε έρευνες που έχουν γίνει με διαφορετικό σχεδιασμό & σε διαφορετικούς πληθυσμούς. Εξαιρέσεις: θα πρέπει να είναι περιορισμένες & να οφείλονται σε τυχαίους παράγοντες (σφάλματα στατιστικών ελέγχων υποθέσεων). Π.χ. Θετική σχέση καπνίσματος- καρκίνου του πνεύμονα. 53

54 Κριτήρια Αξιολόγησης Αιτιολογικών Σχέσεων Ισχύς Μια σχέση είναι ισχυρή όταν η επίδραση της παρουσίας του παράγοντα κινδύνου είναι μεγάλη. Η επίδραση μετριέται με την αναλογική αύξηση της πιθανότητας θανάτου ή εμφάνισης της νόσου. Σημαντική η ύπαρξη δοσολογικής επίδρασης (doseresponse effect) δηλαδή της αναλογικής μεταβολής της μεταβλητής απόκρισης (π.χ. εμφάνιση της νόσου) με τη δοσολογία φαρμάκου ή το μέγεθος της έκθεσης σ ένα παράγοντα κινδύνου. Π.χ.- πιθανότητα εμφάνισης καρκίνου του πνεύμονα είναι αυξημένη στους καπνιστές & αυξάνει ανάλογα με τον αριθμό των τσιγάρων που καπνίζει το άτομο. 54

55 Κριτήρια Αξιολόγησης Αιτιολογικών Σχέσεων Ειδικότητα Η σχέση παράγοντα και κινδύνου ονομάζεται ειδική αν: Η παρουσία του παράγοντα κινδύνου οδηγεί με μεγάλη πιθανότητα στην εμφάνιση της νόσου. Η απουσία του οδηγεί με μεγάλη πιθανότητα στην αποφυγή εμφάνισης της νόσου. Αν ένας παράγοντας είναι ειδικός μιας νόσου τότε πιθανότητα η σχέση να είναι αιτιολογική. Πρακτικά λόγω της πολυπλοκότητας των σχέσεων, οι ειδικές σχέσεις είναι σπάνιες. 55

56 Κριτήρια Αξιολόγησης Αιτιολογικών Σχέσεων Σε μια πραγματική αιτιολογική σχέση, μπορεί η πιθανότητα εμφάνισης της νόσου ν αυξάνει σημαντικά με την παρουσία του παράγοντα κινδύνου αλλά όχι τόσο ώστε να χαρακτηριστεί ειδική. Η ύπαρξη μιας στατιστικής σχέσης αιτιότητας δε συνεπάγεται ότι αυτή θα επαληθεύεται σε όλες τις ατομικές περιπτώσεις. Π.χ. - αν κάποιος καπνίζει δε σημαίνει ότι θα εμφανίσει καρκίνο σίγουρα. 56

57 Κριτήρια Αξιολόγησης Αιτιολογικών Σχέσεων Χρονική Αλληλουχία Πολλές φορές η στατιστική ανάλυση δεν λαμβάνει υπόψη την χρονική αλληλουχία ή την σειρά με την οποία εμφανίζονται κάποια ενδεχόμενα αλλά & μεταβλητές που συνδέονται με αυτά. Ο παράγοντας κινδύνου είναι απαραίτητο να προϋπάρχει χρονικά της εμφάνισης της νόσου: Π.Χ.- κάπνισμα & καρκίνος του πνεύμονα Παθητικό κάπνισμα?? - Δεν είναι εύκολος ο καθορισμένος χρόνος Ο καθορισμός της χρονικής αλληλουχίας είναι επίσης δύσκολος στις περιπτώσεις που η νόσος εντοπίζεται πολύ αργότερα από την πραγματική της εμφάνιση (π.χ. έκθεση σε αμίαντο). 57

58 Κριτήρια Αξιολόγησης Αιτιολογικών Σχέσεων Λογική Αλληλουχία Θα πρέπει να μην αντικρούει αποδεδειγμένες αλήθειες των φυσικών & βιολογικών επιστημών (φυσική, χημεία, ιατρική, βιολογία, γενετική) Αν μια στατιστικά σημαντική σχέση έρχεται σε αντίθεση με μια ήδη αναγνωρισμένη θεωρία τότε: Πρέπει να υπάρχει τεκμηρίωση, θεωρία & αιτιολογία για να την υποστηρίξει. Να γίνουν & άλλες έρευνες. 58

59 Παράγοντες Κινδύνου & Προστατευτικοί Παράγοντες Παράγοντας κινδύνου (Risk Factor) = Ο παράγοντας που συνδέεται στατιστικά σημαντικά με την ασθένεια. Η παρουσία του αυξάνει την πιθανότητα εμφάνισης μιας ασθένειας. Προστατευτικός Παράγοντας (Protective Factor) = Η παρουσία του παράγοντα μειώνει την πιθανότητα εμφάνισης της νόσου. 59

60 Ποιοτική Κατάταξη Παρατηρήσεων Οι εργαστηριακές δοκιμές διακρίνονται σε: Διαγνωστικές δοκιμές (diagnostic tests) π.χ. αξονική τομογραφία. Δοκιμές/δοκιμασίες προ-συμπτωματικού ελέγχου (screening tests) π.χ. τεστ Παπ (Παπανικολάου). Τα test αυτά χρησιμοποιούνται για να: Κάνουν διάγνωση μιας ασθένειας. Κρίνουν την σοβαρότητα μιας ασθένειας. Προλάβουν την ασθένεια σε πρώιμα στάδια για την πρόληψη & την έγκαιρη παρέμβαση. 60

61 Gold Standard Όταν χρησιμοποιείται ένα διαγνωστικό ή προσυμπτωματικό τεστ υπάρχει διαγνωστικό κριτήριο. Αποτελέσματα: θετικό ή αρνητικό. Το goldstandard είναι η δοκιμή που διαγιγνώσκει την ασθένεια με μεγάλη ακρίβεια. Π.χ. = Πρόκληση με τροφικά αλλεργιογόνα (φράουλα, μέλι, κτλ) είναι το gold standard για την διάγνωση της τροφικής αλλεργίας. Πολλές φορές η χρησιμοποίηση των gold standard για την αληθινή διάγνωση είναι πολλή ακριβή και μη ρεαλιστική. 61

62 Παραδείγματα Ασθένεια Τεστ Gold Standard Καρκίνος στήθους Μαστογραφία Αποτέλεσμα βιοψίας Λοίμωξη ουροποιητικού συστήματος Μικροσκόπιο παρατήρησης ούρων Καλλιέργεια ούρων 62