ΓΟΥΑΤΕΜΑΛΑ. Κείµενο στρατηγικής

Transcript

1 ΓΟΥΑΤΕΜΑΛΑ Κείµενο στρατηγικής

2 ΠΙΝΑΚΑΣ 1. ΣΤΟΧΟΙ ΚΑΙ ΑΡΧΕΣ ΤΗΣ ΚΟΙΝΟΤΙΚΗΣ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑΣ ΜΕ ΤΗ ΓΟΥΑΤΕΜΑΛΑ Γενικοί στόχοι Περιφερειακοί στόχοι της συνεργασίας ιµερείς στόχοι ΕΘΝΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΗ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΚΑΙ ΑΤΖΕΝΤΑ Το Σχέδιο της κυβέρνησης Στρατηγική για τη µείωση της φτώχειας ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΤΗΣ ΧΩΡΑΣ Πολιτική κατάσταση Προστασία των ανθρωπίνων δικαιωµάτων Χρηστή διακυβέρνηση και αποκέντρωση Οικονοµική και κοινωνική κατάσταση ιάρθρωση και συµπεριφορά της οικονοµίας Κοινωνική κατάσταση Βιωσιµότητα των σηµερινών πολιτικών Περιβάλλον και ευάλωτος χαρακτήρας Ζητήµατα σχετικά µε την ισότητα των δύο φύλων Οικονοµική βιωσιµότητα Μεσοπρόθεσµες προκλήσεις και κίνδυνοι ΙΕΘΝΗΣ ΒΟΗΘΕΙΑ ΣΤΗ ΓΟΥΑΤΕΜΑΛΑ Η βοήθεια της Ευρωπαϊκής Ένωσης Εµπειρίες Βασικά διδάγµατα της κοινοτικής συνεργασίας Η βοήθεια των χωρών της ΕΕ Υπόλοιποι χορηγοί Η ΑΠΟΚΡΙΣΗ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΚΟΙΝΟΤΙΚΗΣ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑΣ Αρχές και στόχοι της συνεργασίας µε την Γουατεµάλα Στρατηγική απόκριση στους τοµείς επικέντρωσης Εδραίωση και εκσυγχρονισµός του κράτους, εκδηµοκρατισµός και προστασία των ανθρωπίνων δικαιωµάτων

3 Στήριξη της ολοκληρωµένης, βιώσιµης τοπικής ανάπτυξης και της αποκέντρωσης Ισόρροπη και βιώσιµη ανάπτυξη της οικονοµίας και της απασχόλησης Τοµείς εκτός επικέντρωσης Άλλες γραµµές του προϋπολογισµού Συµπληρωµατικότητα µε τις χώρες της ΕΕ και τους υπόλοιπους χορηγούς Συνοχή µε τις πολιτικές της ΕΕ (Συνδυασµός πολιτικών) ΕΝ ΕΙΚΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΡΓΑΣΙΩΝ Χρηµατοδοτικά µέσα Άξονες συνεργασίας Εδραίωση και εκσυγχρονισµός του κράτους, εκδηµοκρατισµός και προστασία των ανθρωπίνων δικαιωµάτων Τοπική ανάπτυξη και αποκέντρωση του κράτους ίκαιη και βιώσιµη ανάπτυξη της οικονοµίας και της απασχόλησης Οριζόντιοι άξονες Πρόγραµµα εργασίας ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ Παράρτηµα 1: Γεωγραφικός χάρτης της χώρας (νοµοί) παράρτηµα 2: Η Γουατεµάλα µε µια µατιά (Παγκόσµια Τράπεζα) Παράρτηµα 3 : Συγκριτικά οικονοµικά στατιστικά στοιχεία (Παγκόσµια Τράπεζα) Παράρτηµα 4: Εξωτερικές εµπορικές σχέσεις Παράρτηµα 4bis: Εµπορικές σχέσεις µε την ΕΕ Επίπεδο χρησιµοποίησης SPG Παράρτηµα 5 : Εισαγωγές και εξαγωγές κατά προϊόν Παράρτηµα 6: Στατιστικά στοιχεία για την ανθρώπινη ανάπτυξη (PNUD) Παράρτηµα 7: Πλαίσιο δηµόσιας αναπτυξιακής βοήθειας96-99 (OΟΣΑ) Παράρτηµα 7 bis :Τοµεακή κατανοµή της εξωτερικής βοήθειας στη Γουατεµάλα Παράρτηµα 8: Συνδυασµός πολιτικών Παράρτηµα 9 : Μνηµόνιο Συµφωνίας (2001) Παράρτηµα 10 : Ανάλυση της οικονοµικής κατάστασης Παράρτηµα 11 : Κατάλογος δεικτών για τους άξονες επικέντρωσης 3

4 Εικόνα της Γουατεµάλας Επίσηµη ονοµασία: ηµοκρατία της Γουατεµάλας Πρωτεύουσα: Γουατεµάλα Έκταση: τ.χ. Πληθυσµός : 13,0 εκατ. (µέση ετήσια αύξηση 2,6%) Επίσηµη γλώσσα: Ισπανικά. Άλλες γλώσσες 40% (περισσότερες από 20 αµερικανοϊνδιάνικες γλώσσες, συµπ/µένων των Quiche, Cakchiquel, Kekchi, Mam, Garifuna και Xinca) Νόµισµα: Quetzal οµή του πολιτεύµατος: Συνταγµατική λαϊκή δηµοκρατία, 22 διαµερίσµατα Κογκρέσο της ηµοκρατίας ή Congreso de la Republica αποτελούµενο από ένα σώµα (113 έδρες. τα µέλη εκλέγονται µε τη λαϊκή ψήφο για τετραετή θητεία) Επικεφαλής της κυβέρνησης (Πρόεδρος): Αλφόνσο Αντόνιο ΠΟΡΤΙΓΙΟ Καµπρέρα (FRG) Επόµενες προεδρικές και κοινοβουλευτικές Νοέµβριος 2003 εκλογές: Frente Republicano Guatemalteco FRG Partido de Avanzada Nacional PAN Alianza Nueva Nación ANN 63 έδρες 37 έδρες 9 έδρες (συµπερ/µένης της Unidad Revolucionaria Nacional Gauetmalteca URNG) Democracia Cristiana Guatemalteca - DCG 2 έδρες Πηγές : Παγκόσµια Τράπεζα Πραγµατικό ΑΕγχΠ (% ανάπτυξη) 3,8 3,3 ΑΕγχΠ (δις ) 7,7 18,2 19,0 Πληθωρισµός (%) 41,2 4,9 5,8 Τρέχον δηµοσιονοµικό ισοζύγιο (%ΑΕγχΠ) - 0,9 2,2-2,4 Γενικό εµπορικό ισοζύγιο (εκατ. $)

5 Ξένα αποθεµατικά (εκατ. $) Συνολικό χρέος εκκρεµούν και εκταµιευθέν (εκατ. $) Συνοπτική περίληψη Το παρόν Κείµενο Στρατηγικής Χώρας αποτελεί µέρος µιας συνεχούς διεργασίας διαχείρισης της συνεργασίας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής µε τη Γουατεµάλα. Αποτελεί καίριο στοιχείο στη βελτιωµένη διεργασία προγραµµατισµού που εισήχθη κατά τη µεταρρύθµιση της διαχείρισης της εξωτερικής βοήθειας, στοιχείο που αναµένεται να οδηγήσει σε βελτίωση της συνοχής µεταξύ των στρατηγικών προτεραιοτήτων της ΕΕ και του κατάλληλου συνδυασµού πολιτικών για κάθε χώρα εταίρο. Η στρατηγική βασίζεται στην αναπτυξιακή ατζέντα της ίδιας της Γουατεµάλας καθώς και στις αρχές της συνεργασίας της Επιτροπής και στο Μνηµόνιο Συµφωνίας που υπογράφτηκε µε τη Γουατεµάλα το Μάρτιο του Επιπλέον, στηρίζεται στην πρότερη στρατηγική για τη χώρα που καλύπτει την περίοδο από Για την περίοδο , τα προγράµµατα συνεργασίας της Επιτροπής µε τη Γουατεµάλα θα εστιαστούν πρωτίστως στις ακόλουθες προτεραιότητες: εδραίωση/εκδηµοκρατισµός του κράτους και προαγωγή των ανθρώπινων δικαιωµάτων, αποκέντρωση και τοπική ανάπτυξη και στήριξη του παραγωγικού τοµέα. Για τους τοµείς αυτούς προτεραιότητας, βάσει του Μνηµονίου Συµφωνίας προβλέπεται η διάθεση ενδεικτικού ποσού 93 εκατ.. Οι πόροι αυτοί θα συµπληρωθούν από έργα χρηµατοδοτούµενα από ειδικές γραµµές του προϋπολογισµού καθώς και από προγράµµατα χρηµατοδοτούµενα στα πλαίσια των περιφερειακών προγραµµάτων για την Κεντρική και Λατινική Αµερική. Η τελική επιλογή των έργων και των αντίστοιχων ποσών θα γίνει βάσει των λεπτοµερών αποτελεσµάτων των εργασιών ταυτοποίησης και ετοιµασίας που διαχειρίζεται η Επιτροπή. Το ενδεικτικό πρόγραµµα εργασίας εξαρτάται από τα ετήσια διαθέσιµα ποσά του προϋπολογισµού της Επιτροπής. 1. ΣΤΟΧΟΙ ΚΑΙ ΑΡΧΕΣ ΤΗΣ ΚΟΙΝΟΤΙΚΗΣ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑΣ ΜΕ ΤΗ ΓΟΥΑΤΕΜΑΛΑ 1.1. Γενικοί στόχοι Η πολιτική της κοινοτικής συνεργασίας καθορίζεται γενικά στο άρθρο 177 της Συνθήκης της ΕΕ που ορίζει τους ακόλουθους τρεις στόχους προτεραιότητας : Προώθηση βιώσιµης οικονοµικής και κοινωνικής ανάπτυξης Προοδευτική ένταξη των αναπτυσσόµενων χωρών στην παγκόσµια οικονοµία Καταπολέµηση της φτώχειας. Η κοινή δήλωση του Συµβουλίου των Υπουργών και της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την κοινοτική αναπτυξιακή πολιτική (Νοέµβριος 2000) καθορίζει, µεταξύ άλλων, ότι η συνεργασία της Ευρωπαϊκής Ένωσης πρέπει να εστιάζεται κυρίως στη σταδιακή µείωση και εξάλειψη της φτώχειας και περιλαµβάνει : τη σύνδεση µεταξύ εµπορίου και ανάπτυξης, τη στήριξη της περιφερειακής ολοκλήρωσης και συνεργασίας, τη στήριξη των µακροοικονοµικών πολιτικών και την ισότιµη πρόσβαση στις κοινωνικές υπηρεσίες, στις µεταφορές, στην επισιτιστική ασφάλεια και στην αγροτική ανάπτυξη, καθώς και την ενδυνάµωση των θεσµικών ικανοτήτων, κυρίως στον τοµέα της χρηστής διακυβέρνησης των δηµόσιων υποθέσεων και του κράτους δικαίου. 5

6 1.2. Περιφερειακοί στόχοι της συνεργασίας Σε ότι αφορά τους ειδικούς στόχους συνεργασίας και τις αρχές για τις περιφέρειες της Λατινικής και Κεντρικής Αµερικής, εφαρµόζεται ο κανονισµός του συµβουλίου αρ. 443/92 της 25/02/92 σχετικά µε τη χρηµατοδοτική και τεχνική κοινοτική συνεργασία. Ο εν λόγω κανονισµός δίνει προτεραιότητα στην ενίσχυση του πλαισίου συνεργασίας, στην προώθηση της βιώσιµης ανάπτυξης και της κοινωνικής, οικονοµικής και δηµοκρατικής σταθερότητας µέσω θεσµικού διαλόγου και οικονοµικής και χρηµατοδοτικής συνεργασίας. Το 1995, η Επιτροπή, στην ανακοίνωση µε τίτλο "Ευρωπαϊκή Ένωση Λατινική Αµερική : σηµερινή κατάσταση και προοπτικές ενίσχυσης της εταιρικής σχέσης " (COM(95)495), υπογράµµισε την ανάγκη να υπάρξει µια σειρά διαφοροποιηµένων προσεγγίσεων για τη Λατινική Αµερική προσαρµοσµένων στις εθνικές και υποπεριφερειακές πραγµατικότητες. Στο πλαίσιο των κατευθύνσεων που καθορίζονται στην ανακοίνωση της Επιτροπής του Μαρτίου του 1999 σχετικά µε µια νέα εταιρική σχέση ΕΕ και Αµερικής (COM(99)105) και την παρακολούθηση της διάσκεψης κορυφής του Ρίο το 1999 (COM(2000)670), η Επιτροπή υπογράµµισε το στόχο της για ενίσχυση της εταιρικής σχέσης και πρότεινε την εντατικοποίηση της δράσης της στους τρεις τοµείς προτεραιότητας, εκείνον της προώθησης και προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωµάτων, της προώθησης της κοινωνίας της πληροφορίας και της µείωσης των κοινωνικών ανισοτήτων καθώς και την ένταξη των καθορισµένων προτεραιοτήτων στους διµερείς και υποπεριφερειακούς διαλόγους. Οι κατευθυντήριες γραµµές της συνεργασίας µε τη Γουατεµάλα καθορίστηκαν στο πλαίσιο των προσανατολισµών των διυπουργικών συναντήσεων του Σαν Χοσέ µεταξύ της ΕΕ και των χωρών της Κεντρικής Αµερικής (Ελ Σαλβαδόρ, Κόστα Ρίκα, Γουατεµάλα, Ονδούρα, Νικαράγουα και Παναµάς) που αποτελούν, από το 1984, τον βασικό µηχανισµό διαλόγου των δύο πλευρών µε στόχο την ειρηνευτική διαδικασία και τον εκδηµοκρατισµό της περιοχής. Ο διάλογος αυτός, που ανανεώθηκε στη Φλωρεντία το 1996, καθόρισε τους ακόλουθους γενικούς στόχους για τη µελλοντική συνεργασία µε τις χώρες και την περιοχή : προώθηση βιώσιµης και δίκαιης οικονοµικής και κοινωνικής ανάπτυξης, ενίσχυση του αγώνα κατά της ανασφάλειας και της εγκληµατικότητας, προώθηση της εδραίωσης και εκσυγχρονισµού του κράτους δικαίου και ενίσχυση των κοινωνικών πολιτικών. Συµπληρωµατικά, η περιφερειακή συµβουλευτική οµάδα της Στοκχόλµης (1999) για τις χώρες της Κεντρικής Αµερικής που επλήγησαν από τον τυφώνα Μιτς, καθόρισε επίσης µια σειρά κατευθυντήριων γραµµών και στόχων για την ανασυγκρότηση της περιοχής, µεταξύ των οποίων τονίζεται ιδιαίτερα η µείωση του ευάλωτου οικολογικού και κοινωνικού χαρακτήρα της περιοχής και η ανάγκη ανασυγκρότησης και µετασχηµατισµού της Κεντρικής Αµερικής βάσει µιας ολοκληρωµένης αναλύσεως, µε διαφάνεια, σωστούς χειρισµούς και δηµοκρατία, µέσω της ενίσχυσης της αποκέντρωσης των κυβερνητικών λειτουργιών και της συµµετοχής της κοινωνίας των πολιτών. Σε ότι αφορά τις δραστηριότητες της οικονοµικής συνεργασίας και ανάπτυξης, το παρόν πλαίσιο δίνεται από την περιφερειακή συµφωνία πλαίσιο για την αναπτυξιακή συνεργασία του 1993, που συνάφθηκε µεταξύ των ίδιων έξι χωρών της Κεντρικής Αµερικής και της Επιτροπής και τέθηκε σε ισχύ το Η συµφωνία αυτή της "τρίτης γενιάς" καλύπτει ένα ευρύ φάσµα τοµέων και προβλέπει τη δηµιουργία µικτής επιτροπής ( η τελευταία συνεδρίαση πραγµατοποιήθηκε στη Γουατεµάλα τον Μάρτιο του 2001) και υποεπιτροπών για την εφαρµογή της (η τελευταία συνεδρίαση της υποεπιτροπής για την αναπτυξιακή συνεργασία πραγµατοποιήθηκε στη Μανάγκουα, τον Απρίλιο του 2001) Τέλος, η παρουσίαση της συνεργασίας µε την Γουατεµάλα δεν θα ήταν πλήρης χωρίς την αναφορά του Συστήµατος Γενικευµένων Προτιµήσεων (SPG) που θεσπίζει ένα 6

7 µονοµερές σύστηµα εµπορικών προτιµήσεων προς όφελος των χωρών της Κεντρικής Αµερικής. Μέσα από τις ειδικές διατάξεις περί "ναρκωτικών ", ανανεώθηκαν οι δασµολογικές διευκολύνσεις που παραχωρούνται σε ορισµένα αγροτικά προϊόντα. Οµοίως, οι ειδικές προτιµήσεις για τα βιοµηχανικά προϊόντα που παραχωρούνται στις χώρες των Άνδεων επεκτάθηκαν και στην Κεντρική Αµερική. Το σύστηµα αυτό ανανεώθηκε τον εκέµβριο του 2001 για µέχρι τα τέλη του ιµερείς στόχοι Μετά την κοινή δήλωση του 1997 της ΕΕ και της κυβέρνησης της Γουατεµάλας, γενικός στόχος της κοινοτικής συνεργασίας µε την εν λόγω χώρα είναι η συµβολή στην εφαρµογή των ειρηνευτικών συµφωνιών που υπογράφτηκαν τον εκέµβριο του 1996 (AdP). Οι συµφωνίες αυτές αποτελούν το πλαίσιο αναφοράς προκειµένου να ξεπεραστούν οι αιτίες της αντιπαράθεσης και να τεθούν οι βάσεις για την ανάπτυξη της χώρας αυτής. Ο στόχος αυτός επιβεβαιώθηκε στην κοινή δήλωση που παρουσίασε η ΕΕ κατά τη συνεδρίαση της συµβουλευτικής οµάδας της Ουάσιγκτον (Φεβρουάριος 2002), και στην οποία υπογραµµίζεται επίσης η ανάγκη να προχωρήσει η Γουατεµάλα, κατά τρόπο ουσιαστικό, στους τοµείς καταπολέµησης της φτώχειας, καθώς και καταπολέµησης της διαφθοράς (βλ. παράρτηµα 12). Ως συµπλήρωµα, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και η κυβέρνηση της Γουατεµάλας υπέγραψαν, τον Μάρτιο του 2001, "Μνηµόνιο συµφωνίας" (MΣ) που καθορίζει το ύψος της βοήθειας από τις γραµµές του προϋπολογισµού για τη χρηµατοδοτική και τεχνική συνεργασία και την οικονοµική συνεργασία, για το διάστηµα , στα 93 εκατ. ευρώ : εδραίωση και εκσυγχρονισµός του κράτους, καταπολέµηση της φτώχειας, οικονοµική συνεργασία. 2. ΕΘΝΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΗ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΚΑΙ ΑΤΖΕΝΤΑ 2.1. Το Σχέδιο της κυβέρνησης Το Σχέδιο της κυβέρνησης για το του προέδρου Αλφόνσο Πορτίγιο εντάσσεται στις ειρηνευτικές συµφωνίες, τις οποίες επαναεπιβεβαίωσε ο ίδιος ως πολιτική του κράτους. Στόχος του σχεδίου αυτού είναι η καταπολέµηση της φτώχειας µέσω αντιµετώπισης της οικονοµικής κρίσης και διασφάλισης της πρόσβασης του πληθυσµού στις βασικές υπηρεσίες στο πλαίσιο ενός εδραιωµένου δηµοκρατικού συστήµατος, αποκεντρωµένης άσκησης της δηµόσιας εξουσίας και ενός ενισχυµένου κράτους δικαίου. Η ατζέντα αυτή περιλαµβάνει διάφορους άξονες προσανατολισµού της δηµόσιας δράσης σχετικά µε την: Κοινωνική πολιτική: πρόσβαση στις βασικές κοινωνικές υπηρεσίες και σε στέγη τη κατοικία, προ προώθηση παραγωγικών θέσεων απασχόλησης ίσες ευκαιρίες. Οικονοµική πολιτική: σταθερή οικονοµική πολιτική στηριζόµενη σε µια αποτελεσµατική φορολογική πολιτική, στήριξη των µικροµεσαίων επιχειρήσεων, αναθεώρηση του κατώτερου µισθού, µία σταθερή νοµισµατική και συναλλαγµατική πολιτική, ολοκληρωµένη µεταρρύθµιση του τραπεζικού και χρηµατοδοτικού συστήµατος, µείωση του δηµόσιου χρέους, βελτίωση του τραπεζικού συστήµατος και εκσυγχρονισµός των υποδοµών. Ασφάλεια: εκσυγχρονισµός και ρυθµιστικό πλαίσιο για τα κρατικά σώµατα ασφαλείας και τις ιδιωτικές επιχειρήσεις ασφαλείας, βελτίωση της διοίκησης καθώς και της πρόσβασης στη δικαιοσύνη. Παράλληλα, η κυβέρνηση της Γουατεµάλας, µέσω µιας «εθνικής πολιτικής» και «σχεδίου για την ισότητα των ευκαιριών », στηρίζει την προώθηση και την πλήρη συµµετοχή των γυναικών στα διάφορα επίπεδα της δηµόσιας διαχείρισης και της κοινωνίας 7

8 των πολιτών. Με στόχο τη χρηµατοδότηση της ολοκλήρωσης του Σχεδίου της κυβέρνησης, στο πλαίσιο των τοµεακών στόχων των ειρηνευτικών συµφωνιών, 131 οργανώσεις όλων των τοµέων υπέγραψαν, τον Μάιο του 2000, "φορολογική συµφωνία", ενέργεια προϋπόθεση της οποίας υπήρξε µια µοναδική στην ιστορία της Γουατεµάλας προσπάθεια για την αντιµετώπιση της φορολογικής µεταρρύθµισης µε ολοκληρωµένο τρόπο. Η συµφωνία στηρίζεται στους ακόλουθους άξονες : µείωση του φορολογικού ελλείµµατος, αύξηση των εσόδων του κράτους έως το 12% του ΑεγχΠ, µεγαλύτερη αποτελεσµατικότητα και διαφάνεια στη φορολογική διαχείριση καθώς και καταπολέµηση της διαφθοράς Στρατηγική για τη µείωση της φτώχειας Η κυβέρνηση αναγνώρισε πρόσφατα τη πρόκληση που αποτελεί η φτώχεια στη Γουατεµάλα και, τον Σεπτέµβριο του 2001, υπέβαλε µια στρατηγική για τη µείωση της φτώχειας που καλύπτει το διάστηµα Η στρατηγική αυτή προβλέπεται να έχει συνολικό κόστος περίπου εκατ. US $ και θα στηριχθεί κυρίως στους ακόλουθους πυλώνες : Ισόρροπη οικονοµική ανάπτυξη τουλάχιστον 4% ετησίως µέσω αύξησης των φορολογικών εισπράξεων, της ορθολογικοποίησης των δηµόσιων δαπανών και µείωσης του φορολογικού ελλείµµατος, της προσέλκυσης επενδύσεων και συνετής νοµισµατικής πολιτικής. Αύξηση 6% των επενδύσεων σε ανθρώπινο κεφάλαιο κυρίως στην προληπτική ιατρική, στο δείκτη της µητρικής και παιδικής θνησιµότητας, στην πρωτοβάθµια εκπαίδευση και στη µείωση του ποσοστού αναλφαβητισµού. Για την επίτευξη των στόχων αυτών, θα γίνει αποκέντρωση και διασπορά των υπηρεσιών υγείας µε προτεραιότητα στον αγροτικό τοµέα και τους ιθαγενείς. Επενδύσεις σε φυσικό κεφάλαιο κυρίως στους φτωχότερους τοµείς των αγροτικών περιοχών (πόσιµο νερό, βασική αποχέτευση, ενέργεια και δρόµοι) µε τη συµµετοχή της διοίκησης των κοινοτήτων. Αγροτική ανάπτυξη, που θα επιτευχθεί µέσω της διανοµής γης και διάθεσης λιπασµάτων σε µικροκαλλιεργητές. Προβλέπεται επίσης η προµήθεια µηχανών και αγροτικού εξοπλισµού. Για να το πετύχει, η κυβέρνηση προτίθεται να δράσει µε βάση τέσσερις αρχές : Επαναπροσανατολισµός των δηµόσιων δαπανών προς τους φτωχότερους αγροτικούς τοµείς Αποτελεσµατική και διαφανής δηµόσια διαχείριση στο θέµα των φορολογικών εισπράξεων και της ορθολογικοποίησης των δηµόσιων δαπανών Αποκέντρωση των κρατικών υπηρεσιών (το Κογκρέσο επεξεργάζεται νόµο πλαίσιο για την αποκέντρωση και τον εκσυγχρονισµό του κώδικα τοπικής αυτοδιοίκησης και του νόµου για το Συµβούλιο αστικής και αγροτικής ανάπτυξης ) Συµµετοχή των πολιτών για να διασφαλιστεί η αποτελεσµατικότητα της δηµόσιας διαχείρισης. Η υλοποίηση του σχεδίου αυτού εάν επιτευχθεί θα µειώσει σίγουρα τη φτώχεια στη Γουατεµάλα καθώς και την απόσταση µεταξύ των αγροτικών και αστικών περιοχών. Για την επίλυση, ωστόσο, του προβλήµατος της αγροτικής φτώχειας, θα πρέπει το σχέδιο να εξετάσει τη διαφοροποίηση των οικονοµικών δραστηριοτήτων στους αγροτικούς τοµείς. εδοµένου ότι η πλειονότητα των φτωχών ζουν από τη γεωργία και λόγω της έλλειψης αγροτικών γαιών και της δηµογραφικής ανάπτυξης, εάν απλώς και µόνο βελτιωθούν οι αγροτικές πρακτικές, όπως προβλέπει το σχέδιο, τα µέτρα αυτά δεν θα είναι επαρκή. Τέλος, 8

9 πρέπει να υπογραµµιστεί ότι µε βάση τις δεσµεύσεις που ανέλαβε η κυβέρνηση της Ουάσιγκτον (βλέπε σηµείο 2.3), θα πρέπει να ενισχυθεί η διαδικασία εξέτασης της PRS µε την κοινωνία των πολιτών Συµβουλευτική Οµάδα της Ουάσιγκτον (Φεβρουάριος 2002) Η IV συνεδρίαση της συµβουλευτικής οµάδας για την Γουατεµάλα έγινε στην Ουάσιγκτον τον Φεβρουάριο του Η συνεδρίαση αυτή είχε ως αντικείµενο την ανάλυση, από κοινού µε τη διεθνή κοινότητα, των τριών κρατικών εξουσιών και διαφόρων τοµέων της κοινωνίας των πολιτών της Γουατεµάλας, την ολοκλήρωση των ειρηνευτικών συµφωνιών του 96 καθώς και τον προσδιορισµό των δράσεων προτεραιότητας για τη µελλοντική ατζέντα της χώρας. Εν κατακλείδι των εργασιών αυτών, η κυβέρνηση δεσµεύτηκε, σε συµφωνία µε τη διεθνή κοινότητα, να δώσει συνέχεια στα ακόλουθα θέµατα προτεραιότητας : 1) να επιταχύνει την εφαρµογή των ειρηνευτικών συµφωνιών 2) να εγγυηθεί τους κατάλληλους συνολικούς προϋπολογισµούς 3) να καθορίσει τις βάσεις ενός αποτελεσµατικού, σύγχρονου και δίκαιου φορολογικού συστήµατος 4) να αρχίσει διαδικασία διαβούλευσης σχετικά µε τη στρατηγική µείωσης της φτώχειας (PRS) 5) να εγκρίνει µία ολοκληρωµένη µεταρρύθµιση του οικονοµικού τοµέα 6) να θέσει τέρµα στην ατιµωρησία, να βελτιώσει την ασφάλεια των πολιτών και να εγγυηθεί τα ανθρώπινα δικαιώµατα 7) να υποστηρίξει την οικονοµική ανάπτυξη 8) να αυξήσει τη διαφάνεια 9) να προωθήσει τον διάλογο και την εθνική ενότητα Για το σκοπό αυτό, µία επιτροπή παρακολούθησης του GC, που συστάθηκε από την κυβέρνηση, υπέβαλε, τον Απρίλιο του 2002, χρονοδιάγραµµα των δράσεων που πρόκειται να υλοποιηθούν πριν από τον Φεβρουάριο του Τα αποτελέσµατα που αναµένονται θα αποτελέσουν τη βάση για την αξιολόγηση του επιπέδου επίτευξης των ειρηνευτικών συµφωνιών. Μία συνεδρίαση παρακολούθησης του GC προβλέπεται για τις αρχές του (βλέπε παράρτηµα 12). 3. ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΤΗΣ ΧΩΡΑΣ 3.1. Πολιτική κατάσταση Το κλίµα διαλόγου και σταδιακής συµφιλίωσης της κοινωνίας της Γουατεµάλας, που σηµατοδοτήθηκε από τις ειρηνευτικές συµφωνίες του εκεµβρίου του 1996 (ΕΣ), οδήγησε, για πρώτη φορά µετά την εµφύλια σύγκρουση που διήρκησε 36 χρόνια, σε µια πορεία εκδηµοκρατισµού της κρατικής εξουσίας. Συγχρόνως, οι ειρηνευτικές συµφωνίες ολοκληρώνουν την ειρήνευση της περιοχής της Κεντρικής Αµερικής η οποία, από τις διαδικασίες του Contadora και Equípulas και µέσω του διαλόγου του Σαν Χοσέ, έχει λάβει την υποστήριξη της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Η καθαρή νίκη του Αλφόνσο Πορτίγιο στις εκλογές του 1999, σε συνδυασµό µε την πλειοψηφία που πέτυχε το κόµµα του, το Επαναστατικό Μέτωπο της Γουατεµάλας (FRG), αποτέλεσε προµήνυµα µιας µείζονος εθνικής συµφιλίωσης, µε ανάληψη ταχείας δράσης από την πλευρά της κυβέρνησης που περιελάµβανε στους κόλπους της εκπροσώπους διαφόρων τρεχουσών πολιτικών τάσεων. Ωστόσο, η πολυφωνία αυτή αποδείχτηκε πολύ αδύναµη απέναντι στις όλο και µεγαλύτερες καθηµερινώς απαιτήσεις του πλειοψηφούντος 9

10 κόµµατος που διαθέτει την αναγκαία δύναµη στο Κογκρέσο και στην αντιπροεδρία για την επιβολή των αποφάσεων του. Από την εκλογή του Α. Πορτίγιο, η χώρα έχει εισέλθει σε µία περίοδο κρίσης και πόλωσης του πολιτικού και κοινωνικού διαλόγου, µε σηµεία ολοένα και µεγαλύτερης όξυνσης κάθε φορά. Η κυβέρνηση, απέναντι σε µια κοινή γνώµη που διαπιστώνει ότι οι αλλαγές που υποσχέθηκε ο Α. Πορτίγιο στη διάρκεια της προεκλογικής του εκστρατείας δεν πραγµατοποιήθηκαν, κυρίως σε ό,τι αφορά την ασφάλεια των πολιτών και τον αγώνα κατά της ατιµωρησίας, βρέθηκε αντιµέτωπη µε µια σοβαρή κατάσταση αποσύνθεσης, της εικόνας της µε σοβαρά προβλήµατα δηµόσιας διαφθοράς, µε απεργίες και διαδηλώσεις διαµαρτυρίας καθώς και µε φήµες για ακυβερνησία και πραξικόπηµα. Στο περιθώριο της διαδικασίας που ξεκίνησε εναντίον των κατηγορουµένων για το φόνο του Monseigneur Gerardi, που αποτελούσε ιστορικό µύθο για τη δικαιοσύνη της Γουατεµάλας λόγω του ότι καταδίκασε 2 στρατιωτικούς σε 30 χρόνια φυλάκισης, η κατάσταση όσον αφορά τα ανθρώπινα δικαιώµατα επηρεάστηκε από ενέργειες εκφοβισµού δηµοσιογράφων, επαγγελµατιών του χώρου της δικαιοσύνης (δικηγόρων και δικαστών) και µη κυβερνητικών οργανώσεων που εργάζονται στον τοµέα των ανθρωπίνων δικαιωµάτων. Και µελών της εκκλησίας. Απέναντι σε µια πόλωση της εθνικής πολιτικής ζωής όπου συγκρούονται ο ιδιωτικός τοµέας και η κυβέρνηση, τα µέσα επικοινωνίας και το πλειοψηφούν κόµµα, η υλοποίηση των ΕΣ, παρά την πρόοδο που καταγράφηκε, βρίσκεται σε στασιµότητα σε σχέση µε την προβλεπόµενη ατζέντα. Την άποψη αυτή συµµερίζεται το σύνολο των παρατηρητών και εθνικών και διεθνών αναλυτών, ξεκινώντας από την αποστολή των Ηνωµένων Εθνών (MINUGUA). Πράγµατι, το πλειοψηφούν κόµµα, που δεν επικύρωσε τις ΕΣ, δεν αισθάνεται πάντα δεσµευµένο από τον λόγο του προέδρου Πορτίγιο µε αποτέλεσµα να φρενάρει την έγκριση σηµαντικών µεταρρυθµίσεων όπως η φορολογική συµφωνία και οι νόµοι για το κτηµατολόγιο, τα δικαιώµατα των ιθαγενών, η αποκέντρωση ή, ακόµη, η εκλογική µεταρρύθµιση και τα πολιτικά κόµµατα, νόµοι που θα συνέβαλαν στην πρόοδο του εκδηµοκρατισµού της χώρας. Ενα άλλο στοιχείο αστάθειας αποτελεί η οικονοµική κρίση µε την πτώση της τιµής του καφέ ( 1 ο εξαγωγικό προϊόν της Γουατεµάλας), καθώς και η ύφεση που παρουσιάστηκε στις ΗΠΑ, βασικό πελάτη της Γουατεµάλας, που ενθάρρυνε ένα κλίµα έντασης και δυσπιστίας στους κόλπους του πληθυσµού. Η κοινωνία των πολιτών, προβληµατισµένη για µεγάλο χρονικό διάστηµα στη διάρκεια της ένοπλης σύγκρουσης, οργανώνεται και δηµιουργεί φόρουµ διαλόγου προκειµένου να βρει εναλλακτικές λύσεις για την έξοδο της χώρας από πολλές σηµερινές προκλήσεις. Σε ένα άλλο επίπεδο, η διεθνής αξιοπιστία της Γουατεµάλας θα σφραγιστεί από τη δράση παρακολούθησης της συµβουλευτικής οµάδας της Ουάσιγκτον: η χώρα και η διοίκηση του Προέδρου Portillo κλήθηκαν να προσφέρουν ουσιαστική προώθηση στην εφαρµογή των ειρηνευτικών συµφωνιών, στην καταπολέµηση της φτώχειας και στην καταπολέµηση της διαφθοράς, καθώς και στην προστασία των ανθρωπίνων δικαιωµάτων, ελλείψει των οποίων ένα τµήµα της διεθνούς υποστήριξης - συµπεριλαµβανοµένης εκείνης της ΕΕ - ενδέχεται να επανεξεταστεί. Στο πλαίσιο αυτό, πρέπει επίσης να αναφερθούν οι προσπάθειες του Προέδρου Portillo να διευρύνει τον διάλογο, σε εθνικό επίπεδο, µε την κοινωνία των πολιτών. Ωστόσο, είναι πολύ πιθανό ότι η στάση του πλειοψηφούντος κόµµατος θα εξαρτηθεί σε µεγάλο βαθµό από την προετοιµασία της προσεχούς εκλογικής αναµέτρησης (2003). Σύµφωνα µε ορισµένους αναλυτές, το FRG ελπίζει ότι θα κερδίσει αυτή τη µάχη µε την αύξηση των φόρων, πράγµα 10

11 που θα του επιτρέψει να χρησιµοποιήσει µε φιλολαϊκό τρόπο τα εισπραχθησόµενα κονδύλια και να τα επενδύσει στους τοµείς της ασφάλειας, της υγείας, της εκπαίδευσης και στις αγροτικές περιοχές, µε το επιχείρηµα ότι οι αντίπαλοι του ψήφισαν εναντίον της αύξησης του ΦΠΑ και των µέτρων κατά της διαφθοράς, επιχείρηµα που στη Γουατεµάλα µπορεί να αντιστρέψει τη σηµερινή δύσκολη κατάσταση για το πλειοψηφούν κόµµα. Σε ότι αφορά την εξωτερική διάσταση, oι εδαφικές διαφορές µε το Μπελίζ παραµένει πάντα ένα πολύ ευαίσθητο πολιτικό θέµα στη χώρα, παρά το ότι οι κυβερνήσεις των δύο κρατών διατηρούν σήµερα περισσότερο εποικοδοµητικές σχέσεις µε στόχο την πιθανή επίλυση της διένεξης, κυρίως χάρη στον ρόλο του διαµεσολαβητή που έχει αναλάβει η ΟΑΚ (Οργάνωση Αµερικανικών Κρατών) Προστασία των ανθρωπίνων δικαιωµάτων Με την υποστήριξη της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, παρατηρείται µία πρόοδος στον επαγγελµατισµό της εθνικής πολιτοφυλακής (PNC). Οµοίως αξιολογείται και η κυβερνητική πολιτική στη διεθνή σφαίρα µε την αναγνώριση της ευθύνης του κράτους σε ορισµένες παραβιάσεις που διαπράχθηκαν στη διάρκεια της ένοπλης σύγκρουσης και, εποµένως, και στην καταβολή αποζηµίωσης στα θύµατα Παρόµοια σηµαντικά βήµατα έγιναν και στο πλαίσιο της µεταρρύθµισης της δικαιοσύνης (λειτουργική ανεξαρτησία των δικαστών, εκλογές για το Ανώτατο ικαστήριο το 1999, πρόσβαση στη δικαιοσύνη) καθώς και στον αγώνα κατά της ατιµωρησίας (δικαστική απόφαση στην περίπτωση Gerardi). Από αυτή την άποψη, είναι σηµαντικό να υπογραµµίσουµε ότι η Γουατεµάλα επικύρωσε τις σηµαντικότερες διεθνείς πράξεις για τα πολιτικά δικαιώµατα και τα δικαιώµατα του πολίτη (1990), τα οικονοµικά, κοινωνικά και πολιτιστικά δικαιώµατα (1988), τη σύµβαση για την πρόληψη και την τιµωρία του εγκλήµατος της γενοκτονίας (1950), τις συµβάσεις της Γενεύης για το ανθρωπιστικό δικαίωµα (1988), τη σύµβαση κατά των βασανιστηρίων (1990), τη σύµβαση για την εξάλειψη κάθε µορφής διακρίσεων κατά των γυναικών (19820 και τη σύµβαση για την εξάλειψη κάθε µορφής φυλετικών διακρίσεων (1984). Παρά τις προόδους αυτές, το σηµερινό σύστηµα προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωµάτων χαρακτηρίζεται ακόµη από τη διατήρηση της ατιµωρησίας και δοµών κληρονοµηµένων από την ένοπλη σύγκρουση. Η αποστολή ελέγχου των Ηνωµένων Εθνών στη Γουατεµάλα (MINUGUA) καθώς και όλες οι οργανώσεις πολιτών για τα ανθρώπινα δικαιώµατα διαπιστώνουν επιδείνωση σε αυτό το θέµα. Από το 1999, αυξήθηκαν οι παραβιάσεις κατά του δικαιώµατος της ζωής που διέπραξαν µέλη της PNC, δηµοτικά όργανα και πρώην πληρώµατα περιπολικών της πολιτικής προστασίας. Σε ότι αφορά τους τελευταίους, φέρουν µεγάλη ευθύνη για συµµετοχή σε λιντσαρίσµατα, πράξεις που αυξήθηκαν σηµαντικά µετά την υπογραφή της ειρήνης. Στις δυνάµεις ασφαλείας αποδίδονται δράσεις «κοινωνικής κάθαρσης». Επίσης, διεξάγονται παράλληλες έρευνες από οργανώσεις συγγενικές της στρατιωτικής κατασκοπείας, ενώ αποδείξεις παραποιούνται. Επιπλέον, καταγράφεται ανησυχητική αύξηση απειλών δολοφονίας που δέχονται ακτιβιστές που εργάζονται για τα ανθρώπινα δικαιώµατα, γυναικείες οργανώσεις, λειτουργοί της δικαιοσύνης και δηµοσιογράφοι. Η κατάσταση στην οποία βρίσκονται δικαστικές έρευνες, στα πλαίσια των οποίων κρατικοί υπάλληλοι κατηγορούνται για παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωµάτων (Dos Erres, Xamán, Myrna Mack, κλπ.), φανερώνει όχι µόνο έλλειψη πολιτικής βούλησης του κράτους για διαλεύκανση τους αλλά και ότι ορισµένα κρατικά όργανα εµποδίζουν την αποκατάσταση της αλήθειας. Λόγω των προαναφεροµένων, εκτιµάται ότι δεν υπάρχει ακόµα θεσµική πολιτική που να στοχεύει στην προστασία των δικαιωµάτων και των ελευθεριών του ανθρώπου. 11

12 Χρηστή διακυβέρνηση και αποκέντρωση Η συµµετοχή των πολιτών της Γουατεµάλας στα πολιτικά δρώµενα ήταν παραδοσιακά από τις πλέον ασθενείς στην Λατινική Αµερική: Ο διαχωρισµός των εξουσιών πολύ λίγο συµβάλλει στη δηµιουργία µιας ισορροπίας µεταξύ συµφερόντων ή πλευρών, αφού η εκτελεστική, νοµοθετική και δικαστική εξουσία δεν λειτουργούν απολύτως ανεξάρτητα. Στη µεγάλη τους πλειονότητα, οι ιθαγενείς και οι γυναίκες, που αντιπροσωπεύουν αντίστοιχα πάνω από το 60 και 50% του πληθυσµού, δεν έχουν πάντα πρόσβαση στην πλήρη πολιτική συµµετοχή, στην πλήρη άσκηση των δικαιωµάτων του πολίτη και των πολιτικών δικαιωµάτων τους καθώς και σε πόστα λήψης πολιτικών αποφάσεων. Στις αγροτικές περιοχές των ιθαγενών, πολλοί άνθρωποι, στη συντριπτική τους πλειοψηφία γυναίκες, δεν διαθέτουν έγγραφα ταυτότητας, ενώ δεν είναι καν εγγεγραµµένοι στα δηµοτολόγια. Οι τελευταίες αναφορές της MINUGUA είναι απολύτως σαφείς και υπογραµµίζουν, πράγµατι, ότι µόνο το 12,4% των βουλευτών του Κογκρέσου είναι ιθαγενείς, το 16% γυναίκες και µόνο το 3% γυναίκες ιθαγενείς. Οι κυβερνητικές δράσεις δεν κατανέµονται οµοιόµορφα µεταξύ των περιοχών, δηµιουργώντας σοβαρές ανισότητες σε τοπικό επίπεδο και αφήνοντας µεγάλα τµήµατα του πληθυσµού, ιδιαίτερα οµάδες ιθαγενών, εκτός της διαδικασίας ανάπτυξης. Η διακηρυγµένη βούληση της κυβέρνησης να αποτελέσει η µεταρρύθµιση του κράτους και η αποκέντρωση έναν από τους άξονες προτεραιότητας εκφράζεται, µεταξύ άλλων, µε το διορισµό επιτρόπου του προέδρου για το ζήτηµα της αποκέντρωσης και του εκσυγχρονισµού του κράτους καθώς και για την οργάνωση πολλών ενδοτοµεακών διαβουλεύσεων, συµπεριλαµβανοµένης της διεθνούς συνεργασίας. Περαιτέρω, ορισµένα κυβερνητικά όργανα και οργανισµοί, µεταξύ των οποίων τα Υπουργεία Υγείας, Εκπαίδευσης και Γεωργίας, έχουν θέσει την αποκέντρωση στην κορυφή του καταλόγου των προτεραιοτήτων τους. Ορισµένες, ωστόσο, ενδείξεις φανερώνουν µια ορισµένη αδυναµία στην εφαρµογή αυτής της πολιτικής όπως, για παράδειγµα, η απουσία φορέα θεσµικού και πολιτικού συντονισµού για τις πρωτοβουλίες που λαµβάνονται σε τοµεακό ή τοπικό επίπεδο για την αποκέντρωση ή οι εσωτερικές διαµάχες µεταξύ των διαφόρων επίσηµων τάσεων για την επανάκτηση του ελέγχου της ANAM Εθνική Ένωση ηµάρχων. Ακόµη, τέσσερις νόµοι πυλώνες για τη θεσµοποίηση της πολιτικής για την αποκέντρωση έχουν παγώσει στο Κογκρέσο (µεταρρύθµιση του νόµου πλαισίου για την αποκέντρωση, του νόµου για τους δήµους, του νόµου που διέπει τα αναπτυξιακά συµβούλια και του νόµου περί συµµετοχής και πολιτικών κοµµάτων ). Η µεγάλη, εξάλλου, πλειονότητα των δηµάρχων βλέπει µε ανησυχία πρωτοβουλίες για µεταβίβαση αρµοδιοτήτων σε τοπικό επίπεδο που δεν συνοδεύονται από νέους χρηµατοδοτικούς πόρους και δεν είναι απεξαρτηµένες από πιέσεις της κεντρικής εξουσίας. Παρά την ελάχιστα αισιόδοξη θεσµική και πολιτική αυτή εικόνα, πολλοί οργανισµοί τοπικής αυτοδιοίκησης αναλαµβάνουν πρωτοβουλίες για τη βελτίωση της διαχείρισης των δηµοτικών υπηρεσιών, για την προώθηση συµµετοχικών διαδικασιών που θα καταστήσουν περισσότερο διαφανή τη διαχείριση των δηµοτικών προϋπολογισµών καθώς και για τον πολλαπλασιασµό των συµµαχιών µεταξύ δήµων µε στόχο την επίλυση περιφερειακών προβληµάτων Οικονοµική και κοινωνική κατάσταση ιάρθρωση και συµπεριφορά της οικονοµίας Με πληθυσµό 12 εκατ. κατοίκων και µε κατά κεφαλή ΑΕγχΠ γύρω στα 1700 US$ το 2000, η Γουατεµάλα είναι η µεγαλύτερη οικονοµία της Κεντρικής Αµερικής, καλύπτοντας το ένα τρίτο περίπου του περιφερειακού ΑΕγχΠ ( US$ το 2000). Η γεωργία παίζει σηµαντικό ρόλο στην οικονοµία της Γουατεµάλας, µε ποσοστό άνω του 50% του εργατικού δυναµικού ασχολούµενο στη γεωργία, στη δασοκοµία και στην αλιεία. Τα 12

13 σηµαντικότερα εξαγωγικά της αγαθά είναι ο καφές, η ζάχαρη, οι µπανάνες και το κάρδαµο. Ο ανεπίσηµος τοµέας εκτιµάται στο 30% του ΑΕγχΠ. Από την υπογραφή των ειρηνευτικών συµφωνιών το 96, ένας από τους βασικούς στόχους των αρχών είναι η επίτευξη σταθερής και βιώσιµης οικονοµικής ανάπτυξης. Τα τελευταία χρόνια, οι οικονοµικές επιδόσεις της Γουατεµάλας σηµατοδοτήθηκαν από τις επιδράσεις της εισαγωγής µέτρων σταθεροποίησης και διαρθρωτικών προσαρµογών, καθώς επίσης και από τις προσπάθειες προσαρµογής της εγχώριας οικονοµίας στις απαιτήσεις της διεργασίας της παγκοσµιοποίησης και σε µη οικονοµικούς παράγοντες. Περαιτέρω, κατά τη διάρκεια της τελευταίας δεκαετίας, εισήχθησαν µέτρα οικονοµικής πολιτικής, µε σκοπό τον οικονοµικό εκσυγχρονισµό της χώρας, την ενθάρρυνση µεγαλύτερου ανοίγµατος της εθνικής οικονοµίας και την καλύτερη κατανοµή των πόρων. Από την άποψη, ένας από τους στόχους της οικονοµικής πολιτικής της χώρας τα τελευταία χρόνια είναι η µείωση του ρόλου του κράτους στην οικονοµία και η ενθάρρυνση της µεγαλύτερης συµµετοχής του ιδιωτικού τοµέα. Μεταξύ 1995 και 1998, το πραγµατικό ΑΕγχΠ αυξανόταν σε µέση ετήσια βάση κατά 4,4% περίπου. Στη συνέχεια, η στάσιµη ιδιωτική κατανάλωση και οι µειωµένες επενδυτικές δαπάνες οδήγησαν σε επιβράδυνση το 1999 και 2000, µε ρυθµούς αύξησης του ΑΕγχΠ 3,6% και 3,3%, αντίστοιχα. Παρά τις σχετικά ικανές αυτές αυξητικές επιδόσεις, λόγω της µεγάλης αύξησης του πληθυσµού της Γουατεµάλας το κατά κεφαλή ΑΕγχΠ παρουσίασε πολύ βραδεία αύξηση ώστε να βελτιωθεί σηµαντικά το βιοτικό επίπεδο. Ετσι, η φτώχεια συνεχίζει να είναι ένα σοβαρό πρόβληµα. Για την επίτευξη ενός συµφωνηµένου στόχου των ειρηνευτικών συµφωνιών για χρηµατοδότηση κοινωνικών προγραµµάτων, καταβάλλονται προσπάθειες για την αύξηση των φορολογικών εσόδων. για το σκοπό αυτό, ο φόρος προστιθέµενης αξίας αυξήθηκε στο 12% στα µέσα του Η κυβέρνηση ανέλαβε επίσης προσπάθειες για ενδυνάµωση της φορολογικής διοίκησης και διεύρυνση της φορολογικής βάσης, αν και οι δασµοί και ο φόρος προστιθέµενης αξίας επί των εισαγωγών εξακολουθούν ακόµη να αντιστοιχούν σε ένα µεγάλο µέρος των κρατικών εσόδων. Το δηµοσιονοµικό έλλειµµα κυµαίνεται µεταξύ 0,1% και 2,8% από το Η νοµισµατική και πιστωτική πολιτική που προτάθηκε από την Κεντρική Τράπεζα είχε περιοριστικό χαρακτήρα και έκανε χρήση των χειρισµών µιας ανοικτής αγοράς (OMAS) για την αύξηση ή µείωση της ρευστότητας του συστήµατος. Στόχος της πολιτικής αυτής ήταν η διατήρηση της σταθερότητας των τιµών, των τιµών συναλλάγµατος και ο έλεγχος του πληθωρισµού. Η παρέµβαση τριών τραπεζών του συστήµατος το 2001, της Banco Empresarial, της Promotor και της Metropolitano, κατέδειξε την αδυναµία του τραπεζικού συστήµατος της Γουατεµάλας (βλ. επίσης παράρτηµα 12) και η εµπιστοσύνη των καταναλωτών και των επενδυτών στην οικονοµική σταθερότητα της χώρας µειώθηκε ακόµη περισσότερο. Οι παρεµβάσεις επηρέασαν τον χειρισµό της νοµισµατικής πολιτικής και δηµιούργησαν µεγάλες δυσκολίες στον έλεγχο της ρευστότητας. Τέλος, πρέπει να αναφέρουµε τον νόµο για την ελεύθερη διαπραγµάτευση του συναλλάγµατος, που τέθηκε σε ισχύ τον Μάιο του 2001, και ο οποίος επιτρέπει συναλλαγές σε κάθε διεθνές νόµισµα. Το ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών κατέγραψε σηµαντικά ελλείµµατα τα τελευταία χρόνια, λόγω κυρίως των έµµονων και αυξανόµενων εµπορικών ελλειµµάτων. Το έλλειµµα χρηµατοδοτήθηκε σε µεγάλο βαθµό από εµβάσµατα και έσοδα από ιδιωτικοποιήσεις. Οι κεφαλαιακές αποδόσεις και οι εισροές από ιδιωτικοποιήσεις αύξησαν τα διεθνή αποθεµατικά στο 1,9 δις US$ περίπου το 2000, ποσό ισοδύναµο µε πέντε µήνες συνολικών εισαγωγών. 13

14 Οι Ηνωµένες Πολιτείες είναι ο µεγαλύτερος εµπορικός εταίρος της Γουατεµάλας, αποτελώντας την αγορά για το 36% των εξαγωγών της Γουατεµάλας και πηγή του 40% των εισαγωγών της. Άλλοι σηµαντικοί εµπορικοί εταίροι είναι άλλα µέλη της Κοινής Αγοράς της Κεντρικής Αµερικής (30,3% των εισαγωγών και 23,6% των εξαγωγών), η Ευρωπαϊκή Ένωση (8,3%), και το Μεξικό. Παραδοσιακά, η ΕΕ εισάγει από τη Γουατεµάλα αγροτικά προϊόντα (95,5% το 2000) και εξάγει κυρίως ενεργειακά και χηµικά προϊόντα. Η Γερµανία είναι ο κύριος εµπορικός εταίρος της Γουατεµάλας στον τοµέα των εξαγωγών µηχανηµάτων ( 44% του συνόλου). Στον τοµέα των επενδύσεων, η Ισπανία έχει καταστεί ο 2 ος ξένος επενδυτής εδραιώνοντας την θέση της στους τοµείς της ενέργειας και της κινητής τηλεφωνίας και διεισδύοντας επίσης στον τραπεζικό τοµέα. Τα γεωργικά αγαθά αντιστοιχούν στο 60% περίπου των εξαγωγών της Γουατεµάλας. Παρά το φθίνον µερίδιό τους στις συνολικές εξαγωγές, ο καφές, η ζάχαρη και οι µπανάνες συνεχίζουν να είναι τα κυριότερα εξαγωγικά προϊόντα της Γουατεµάλας. Τα περασµένα χρόνια, ο τουρισµός και οι εξαγωγές ρουχισµού και µη παραδοσιακών αγροτικών προϊόντων αυξήθηκαν σηµαντικά. Στις εισαγωγές της Γουατεµάλας δεσπόζουν τα ενδιάµεσα και κεφαλαιακά αγαθά. Όσον αφορά την εξωτερική διάσταση, η Γουατεµάλα λαµβάνει µέρος από το 1960 σε µια διεργασία ολοκλήρωσης µε τις άλλες χώρες της Κεντρικής Αµερικής, διεργασία που οδήγησε σε αύξηση του εµπορίου µεταξύ των χωρών και προσέφερε µεγαλύτερες πηγές απασχόλησης και εθνικής ανταγωνιστικότητας. Η δηµιουργία µιας τελωνειακής ένωσης.µε το Ελ Σαλβαδόρ, την Ονδούρα και την Νικαράγουα σηµείωσε πρόοδο. Σε σχέση µε τους θεσµούς του SICA (Σύστηµα για την ολοκλήρωση της Κεντρικής Αµερικής), η Γουατεµάλα δεν αποτελεί ακόµα τµήµα του ικαστηρίου της Κεντρικής Αµερικής. Η Guatemala City είναι η έδρα του Κοινοβουλίου της Κεντρικής Αµερικής (PARLACEN), αν και η στάση της σηµερινής διοίκησης προς τον θεσµό αυτό έχει µερικές φορές αποτελέσει αντικείµενο κριτικής. Σε ένα άλλο πλαίσιο, η Γουατεµάλα έχει γίνει µέλος του Παγκόσµιου Οργανισµού Εµπορίου από το 1995 και συµµετέσχε στη δηµιουργία, µαζί µε τις 34 χώρες της περιοχής, της Ζώνης Ελεύθερων Συναλλαγών της Αµερικής (FTAA). Σε µια προσπάθεια επιτάχυνσης της ολοκλήρωσης µε τους κυριότερους εµπορικούς της εταίρους, υπογράφηκαν συνθήκες ελεύθερων συναλλαγών ενώ ευρίσκονται υπό διαπραγµάτευση και ορισµένες άλλες εµπορικές συµφωνίες. Ως συνέπεια αυτής της διεργασίας, ο εξαγωγικός τοµέας αύξησε το µερίδιό του στο ΑΕγχΠ της χώρας Κοινωνική κατάσταση Το 60% του πληθυσµού της Γουατεµάλα ζει σε αγροτικές περιοχές, αν και η τάση αυτή βρίσκεται σε πτωτική πορεία, και συγκεντρώνεται κυρίως στα υψίπεδα που βρίσκονται στο κέντρο της χώρας. Το 50% του αστικού πληθυσµού είναι συγκεντρωµένο στη πρωτεύουσα. Το 2000, η Γουατεµάλα κατελάµβανε την 120 η θέση σε σύνολο 174 χωρών στο δείκτη ανθρώπινης ανάπτυξης των Ηνωµένων Εθνών (IDH). Σε ό,τι αφορά τα εισοδήµατα ανά κάτοικο, η Γουατεµάλα βρίσκεται στο µέσο του καταλόγου σε σχέση µε άλλες χώρες της Κεντρικής Αµερικής, ωστόσο οι κοινωνικοί της δείκτες είναι οι χειρότεροι της περιοχής από πλευράς δηµόσιων κοινωνικών δαπανών, πρόσβασης στην υγεία και στις βασικές υπηρεσίες, καθώς και δεικτών παιδικής και µητρικής θνησιµότητας. Η Γουατεµάλα είναι µια από τις χώρες µε τα υψηλότερα ποσοστά ιθαγενούς πληθυσµού 50% στη Λατινική Αµερική : σε εθνική κλίµακα, ποσοστό που σε ορισµένους νοµούς 14

15 φτάνει το 80%. Ο ιθαγενής πληθυσµός κατανέµεται σε 22 διαφορετικές εθνοτικές οµάδες, που µιλούν 24 γλώσσες προελεύσεως Maya, Garifuna και Xinca. Η εθνοτική πολυµορφία του έθνους δεν έχει ακόµη αναγνωριστεί και αξιοποιηθεί και οι ιθαγενείς υποφέρουν από έντονες φυλετικές, κοινωνικές, οικονοµικές και πολιτιστικές διακρίσεις. Επτά στους δέκα ιθαγενείς είναι φτωχοί. Η εκπαίδευση στη Γουατεµάλα αποτελεί εξέχουσα κοινωνική πρόκληση. Το 2000, το 37% του πληθυσµού της Γουατεµάλας ηλικίας µεταξύ 15 και 64 ετών ήταν αγράµµατοι. Ο µέσος όρος των 5,5 ετών παρακολούθησης του σχολείου πέφτει στα 2,5 έτη για τον ιθαγενή πληθυσµό. Οι δηµόσιες δαπάνες για την εκπαίδευση βρίσκονται σε άνοδο τα τελευταία χρόνια (2,5% του ΑΕγχΠ σε σύγκριση µε 1,7% το 1992), υπολείπεται όµως ακόµη των στόχων της ειρηνευτικής συµφωνίας. Σύµφωνα µε τις τελευταίες έρευνες της κυβέρνησης της Γουατεµάλας, βάσει των δεικτών κατανάλωσης που καταγράφηκαν το 1998/1999, το 54,3% του πληθυσµού ζει σε συνθήκες ένδειας και το 22,8% σε συνθήκες έσχατης ένδειας. Τα 3/4 του αγροτικού πληθυσµού είναι φτωχοί ενώ φτωχό είναι και το 1/4 του αστικού πληθυσµού. Στον αγροτικό τοµέα, η φτώχεια επικεντρώνεται κυρίως στους νοµούς Altiplanos και Verapaces. Στους νοµούς Quiché και Huehuetenango, το ποσοστό της φτώχειας φτάνει το 79,2% ενώ το ποσοστό της έσχατης φτώχειας το 37%. Στη φτώχεια των αγροτικών περιοχών προστέθηκε πρόσφατα ένα νέο είδος φτώχειας των αστικών περιοχών που πλήττει βασικά τους ιθαγενείς και οφείλεται κυρίως στην µεταναστευτική τάση προς τις πόλεις. Το τµήµα του πληθυσµού που πλήττεται περισσότερο από τον αποκλεισµό είναι τα παιδιά και οι γυναίκες. Οι χαµηλότεροι δείκτες από πλευράς κοινωνικοοικονοµικών δεικτών, όπως η µητρική και η παιδική θνησιµότητα, το επίπεδο εκπαίδευσης, το επίπεδο των εισοδηµάτων και της έγγειας ιδιοκτησίας, καταγράφονται στους κόλπους των ιθαγενών. Στις αιτίες της φτώχειας περιλαµβάνονται επίσης ο υποσιτισµός και η περιορισµένη πρόσβαση σε τρόφιµα, στις κοινωνικές υπηρεσίες και στους παραγωγικούς πόρους που πλήττουν χρόνια και διαρθρωτικά τις αγροτικές περιοχές και κυρίως τα περισσότερο ευάλωτα στρώµατα της κοινωνίας (παιδιά, γυναίκες) που βρίσκονται συχνά σε κατάσταση επισιτιστικής κρίσης. Η άνιση κατανοµή του πλούτου είναι µια από τις βασικές αιτίες φτώχειας στη Γουατεµάλα. Η Γουατεµάλα έχει έναν από τους υψηλότερους συντελεστές GINI (55,8 το 1999) της περιοχής και της Λατινικής Αµερικής. Επιπλέον, το 70% των εργαζοµένων εργάζονται εκτός επίσηµης αγοράς και έχουν σοβαρά κενά σε επίπεδο εκπαίδευσης. Άλλη αιτία φτώχειας αποτελεί το πολύ χαµηλό επίπεδο των κοινωνικών επενδύσεων. Οι δηµόσιες δαπάνες για τους κοινωνικούς τοµείς στη Γουατεµάλα ήταν πάντα οι χαµηλότερες της Κεντρικής Αµερικής. Επιπλέον, οι συνηθισµένες στη Γουατεµάλα εθνοτικές και κοινωνικές διακρίσεις περιορίζουν, µέχρι σήµερα, τόσο τη δηµόσια και πολιτική βούληση για εισαγωγή ουσιαστικών αλλαγών όσο και τις δυνατότητες αντιπροσώπευσης και πολιτικής συµµετοχής των περιθωριακών οµάδων. Τέλος, πρέπει να υπογραµµίσουµε την ανάγκη να ενισχυθεί και να εφαρµοστεί µια ολοκληρωµένη στρατηγική για την αντιµετώπιση του προβλήµατος της αγροτικής ανάπτυξης και του χρόνιου υποσιτισµού σε αυτές τις περιοχές Βιωσιµότητα των σηµερινών πολιτικών Περιβάλλον και ευάλωτος χαρακτήρας Το περιβάλλον και η περιβαλλοντική εξυγίανση της χώρας αποτελούν θέµατα προτεραιότητας για τη χώρα για πολλούς λόγους : Υπάρχει άµεση σύνδεση µεταξύ της περιβαλλοντικής εξυγίανσης και της δηµόσιας υγείας στη Γουατεµάλα: οι περισσότερες λοιµώξεις και επιδηµίες συνδέονται 15

16 εν γένει άµεσα µε την υποβαθµισµένη κατάσταση της περιβαλλοντικής εξυγίανσης. Οι µεταρρυθµίσεις που πραγµατοποιήθηκαν στον τοµέα της υγείας και της εκπαίδευσης µετά την υπογραφή των ειρηνευτικών συµφωνιών εισήγαγαν το θέµα του περιβάλλοντος και της περιβαλλοντικής εξυγίανσης ως οριζόντιο άξονα προτεραιότητας. Η Γουατεµάλα διαθέτει πολύ υψηλό δυναµικό σε περιβαλλοντικούς πόρους (οικολογικός τουρισµός, βιοποικιλότητα, αρχαιολογία, βιώσιµη διαχείριση των δασικών πόρων, κλπ) αλλά πολύ εύθραυστο. Ο θεσµικός χαρακτήρας του τοµέα από κυβερνητικής πλευράς ενισχύθηκε µε τη δηµιουργία, το 2001, του Υπουργείου Περιβάλλοντος και Φυσικών Πόρων: αυτός ο νέος θεσµός χρειάζεται υποστήριξη και τεχνικούς και οικονοµικούς πόρους για τη χάραξη σχετικών δηµόσιων πολιτικών. Η αύξουσα συνειδητοποίηση της κοινής γνώµης σε αυτό το θέµα πρέπει να αρχίζει από τους τοµείς της κοινωνίας των πολιτών, συµπεριλαµβανοµένων των φορέων της αγροτικής ανάπτυξης. Η διαδικασία της αποκέντρωσης, που σήµερα βρίσκεται υπό εξέλιξη, δίνει έµφαση στον εδαφικό ανταγωνισµό που πρέπει να έχουν οι κοινότητες στο θέµα του περιβάλλοντος και της διαχείρισης των εδαφών. Η ανάγκη δηµιουργίας διαχειριστικών ικανοτήτων σε περιφερειακό και τοπικό επίπεδο είναι επείγουσα. Τέλος, µεταξύ , η Γουατεµάλα επλήγη από 1666 φυσικές καταστροφές (πληµµύρες, τυφώνες, ξηρασίες, κλπ.), οι επιπτώσεις των οποίων οξύνθηκαν από την αύξουσα υποβάθµιση του περιβάλλοντος και τη θεσµική αδυναµία στη διαχείριση του, καθώς και στην εφαρµογή πολιτικών πρόληψης αυτών των φυσικών καταστροφών. Το γεγονός αυτό έχει άµεσες συνέπειες στη φτώχια και στις συνθήκες διαβίωσης και υγείας του πληθυσµού ενώ ταυτόχρονα αποτελεί πρόσθετο εµπόδιο στην προώθηση µιας βιώσιµης οικονοµικής ανάπτυξης Ζητήµατα σχετικά µε την ισότητα των δύο φύλων Ιστορικά η θέση της γυναίκας στη Γουατεµάλα χαρακτηρίζεται από µια κατάσταση ανισότητας και περιθωριοποίησης η οποία, σε µεγάλο βαθµό, είναι αποτέλεσµα της διαδικασίας του κοινωνικού, πολιτικού και οικονοµικού αποκλεισµού που υφίσταται σε όλα τα επίπεδα της κοινωνίας, κατάσταση η οποία επιδεινώνεται από τις διαφορές που απαντώνται στο επίπεδο της εκπαίδευσης. Πράγµατι, είµαστε µπροστά σε ένα φαινόµενο όπου "η φτώχεια είναι γένους θηλυκού": το 75% του φτωχότερου πληθυσµού είναι γυναίκες, εκ των οποίων πάνω από το 35% είναι αναλφάβητες. Η κατάσταση αυτή είναι ακόµη χειρότερη για τις γυναίκες ιθαγενείς. Σε δικαστικό και πολιτικό επίπεδο, και παρά την πρόοδο που σηµειώθηκε µε την είσοδο των γυναικών σε εξειδικευµένους τοµείς, κατά τις συζητήσεις για την εθνική ατζέντα, και την ενθαρρυντική εξέλιξη από τη συµµετοχή γυναικείων οργανώσεων σε όλα τα επίπεδα λήψης αποφάσεων, η συµµετοχή των γυναικών στον πολιτικό και οικονοµικό τοµέα παραµένει πάντοτε πολύ χαµηλή. Οι γυναίκες αντιπροσωπεύουν µόνο το 1% των δηµάρχων, στο Κοινοβούλιο καλύπτουν το 16% και στα υπουργεία το 8%. Πρέπει επίσης να µνηµονευθεί η βία την οποία υφίστανται στη καθηµερινή τους ζωή, στην εργασία, στο σπίτι ή στον δρόµο Οικονοµική βιωσιµότητα Η εξάρτηση της Γουατεµάλας από τη χαµηλή παραγωγικότητά της σε αγροτικά προϊόντα, από τις διακυµάνσεις των τιµών στις διεθνείς αγορές και από την τρωτότητά της στις φυσικές καταστροφές αποτελούν απειλή για την οικονοµική σταθερότητα της Γουατεµάλα. Αυτό φάνηκε καθαρά στην κρίση του καφέ, κύριο εξαγωγικό προϊόν της Γουατεµάλας, που επλήγη από τον έντονο ανταγωνισµό του Βιετνάµ και της Βραζιλίας. εδοµένου ότι η καλλιέργεια του καφέ δηµιουργεί περισσότερες από θέσεις απασχόλησης στη Γουατεµάλα, η κρίση του καφέ έχει σοβαρές, εφεξής δε διαρθρωτικές, οικονοµικές και κοινωνικές συνέπειες. 16

17 Από την άλλη πλευρά, προβλέπεται µεγάλη µείωση της εξωτερικής ζήτησης (κυρίως από τις ΗΠΑ) και του επαναπατρισµού κεφαλαίων από τους µετανάστες. Συνεπώς, η οικονοµική επαναδραστηριοποίηση στην παρούσα συγκυρία θα εξαρτηθεί από την εξέλιξη του διεθνούς οικονοµικού περιβάλλοντος και από τις επιπτώσεις των προσαρµογών και της εξυγίανσης των δηµόσιων οικονοµικών, της φορολογικής µεταρρύθµισης και τον χρηµατοοικονοµικό εκσυγχρονισµό της τοπικής αγοράς. Επιπλέον, ο κοινωνικός αποκλεισµός που πλήττει µεγάλο µέρος του πληθυσµού και η απειλή που αντιπροσωπεύει για την κοινωνική ειρήνη στη Γουατεµάλα είναι παράγοντες που µπορούν µακροπρόθεσµα να επηρεάσουν αρνητικά τη οικονοµική βιωσιµότητα της χώρας. Παράλληλα µε αυτή την κατάσταση, στη µεσοπρόθεσµη και µακροπρόθεσµη οικονοµική βιωσιµότητα θα συµβάλουν θετικά ή αρνητικά ο βαθµός επιτυχίας της Γουατεµάλας στην εδραίωση κράτους δικαίου, στην εµβάθυνση της φορολογικής µεταρρύθµισης και στον αγώνα κατά της διαφθοράς Μεσοπρόθεσµες προκλήσεις και κίνδυνοι Μετά από τρεις δεκαετίες συγκρούσεων και εσωτερικής κοινωνικής φθοράς, η Γουατεµάλα πρέπει να αντιµετωπίσει µια νέα καίρια πρόκληση : την ενίσχυση της ειρηνευτικής διαδικασίας και µετασχηµατισµού της χώρας, καθώς και την εξάλειψη των βαθύτερων αιτίων του πολιτιστικού, κοινωνικού και οικονοµικού αποκλεισµού που πλήττει µεγάλο µέρος του πληθυσµού. Η ολοκλήρωση των ειρηνευτικών συµφωνιών αποτελεί το καλύτερο µέσο για την επίλυση των προαναφερόµενων πολιτικών και οικονοµικών προβληµάτων. Συνεπώς, απόλυτη προτεραιότητα της κυβέρνησης της Γουατεµάλα για τα προσεχή χρόνια θα πρέπει να είναι η ολοκλήρωση αυτών των συµφωνιών, όχι µόνο για να µην υπάρξει υποχώρηση της προόδου που σηµειώθηκε µέχρι σήµερα αλλά και για να βρεθεί λύση στη σηµερινή κατάσταση µε στόχο µια δίκαιη και βιώσιµη ανάπτυξη της χώρας. Η προτεραιότητα αυτή είναι ακόµη πιο σηµαντική ενόψει της προοπτικής της ολοκλήρωσης της δράσης της MINUGUA στη Γουατεµάλα στα τέλη του Υπό την έννοια αυτή, ο βασικός στόχος της καταπολέµησης της φτώχειας και της βιώσιµης µεσοπρόθεσµης και µακροπρόθεσµης ανάπτυξης εξαρτάται από την επιτυχία που θα σηµειώσει η Γουατεµάλα στη διαχείριση των ακόλουθων προκλήσεων : Προκλήσεις σχετικές µε τα ανθρώπινα δικαιώµατα και τη δηµοκρατία, τον εκσυγχρονισµό του κράτους, το κράτος δικαίου και τη διακυβέρνηση. Η προστασία των ανθρωπίνων δικαιωµάτων, η ενίσχυση του κράτους δικαίου και της δηµόσιας ασφάλειας: πτυχές ιδιαίτερα σηµαντικές για τη διασφάλιση ενός πλαισίου αρµονικής κοινωνικής λειτουργίας και ατοµικής ελευθερίας. Σήµερα, η αβέβαιη κατάσταση αυτών των πτυχών αποτελεί έναν από τους βασικούς προβληµατισµούς του πληθυσµού της Γουατεµάλας. Η ενίσχυση του πολιτικού και εκλογικού συστήµατος µε στόχο την εδραίωση της δηµοκρατίας και τη συµµετοχή των πολιτών, µέσω διεύρυνσης του διαλόγου µε την κοινωνία των πολιτών. Το δηµοκρατικό σύστηµα, που απέδειξε την ικανότητα του στην εδραίωση της δοµής των εκλογικών διαδικασιών, είναι ακόµη πολύ αδύναµο σε επίπεδο συµµετοχής της κοινωνίας των πολιτών. Η ενίσχυση της διαδικασίας της αποκέντρωσης και της τοπικής ανάπτυξης ως ειδικού στόχου των ειρηνευτικών συµφωνιών αλλά και πρωταρχικής προϋπόθεσης για την ολοκλήρωση των εναποµεινασών δεσµεύσεων. Ο αγώνας κατά της διαφθοράς: σηµαντική πρόκληση αποτελεί ο αγώνας κατά των εµπόρων ναρκωτικών, του ξεπλύµατος µαύρου χρήµατος και της διαφθοράς, τόσο στον ιδιωτικό τοµέα όσο και στον δηµόσιο, και η βελτίωση της διαφάνειας και της αξιοπιστίας στο θέµα της "χρηστής διακυβέρνησης". Η πρόοδος προς τη κατεύθυνση αυτή είναι απαραίτητη προκειµένου να συµβάλει στη δηµιουργία κλίµατος µεγαλύτερης αξιοπιστίας 17

18 και ασφάλειας στη χώρα και να θέσει τις βάσεις για την αλλαγή της εικόνας της, ευνοώντας ταυτόχρονα τις εξωτερικές εµπορικές συναλλαγές. Κοινωνικοοικονοµικές προκλήσεις Επίτευξη επαρκούς και δίκαιης οικονοµικής ανάπτυξης, που θα εξασφαλίζει θέσεις απασχόλησης, έτσι ώστε να πληρωθούν οι ειρηνευτικές συµφωνίες και να απορροφηθεί ο αυξανόµενος οικονοµικά ενεργός πληθυσµός. Αγώνας κατά των κοινωνικών ανισοτήτων και των διακρίσεων µέσω αναλύσεων που θα στηρίζονται στην ισότητα των ευκαιριών. Η πρόκληση αυτή, µακροπρόθεσµα, πρέπει να ενθαρρύνει την εφαρµογή µιας κοινωνικής πολιτικής πιο αποτελεσµατικής, µε µεγαλύτερες επενδύσεις σε τοµείς όπως η υγεία, η εκπαίδευση ή η κατοικία. Αγώνας κατά του κοινωνικοοικονοµικού αποκλεισµού της πλειοψηφίας του πληθυσµού και, κυρίως, των γυναικών και των ιθαγενών. Η προώθηση του πολιτισµού και της ανθρώπινης ανάπτυξης, καθώς και η προώθηση ζητηµάτων που αφορούν την ισότητα των φύλων, αποτελούν προϋπόθεση εκ των ουκ άνευ για τη δηµιουργία ενός πραγµατικά δηµοκρατικού και αναπτυγµένου κράτους. Αύξηση των φορολογικών εσόδων : η µεγάλη πρόκληση για τη Γουατεµάλα είναι η επίτευξη και διατήρηση των φορολογικών εσόδων σε ποσοστό 12% περίπου του ΑΕγχΠ για να εκπληρωθούν οι δεσµεύσεις που απορρέουν από τις ειρηνευτικές συµφωνίες και για να µπορέσει ο δηµόσιος τοµέας να επενδύσει περισσότερα στον τοµέα της εκπαίδευσης και των υποδοµών, ουσιαστικά στοιχεία για την προώθηση της οικονοµικής ανάπτυξης της χώρας. Ενίσχυση του τραπεζικού συστήµατος : η µεταρρύθµιση του τραπεζικού συστήµατος είναι αναγκαία και σηµαντική για την ανάκτηση της εµπιστοσύνης και ώθηση των επενδύσεων. Αυτό επιβάλλει την ενίσχυση της κεντρικής τράπεζας, τον εκσυγχρονισµό του συστήµατος πληρωµών, τη βελτίωση των οργάνων της νοµισµατικής πολιτικής, τη βελτίωση του κανονιστικού πλαισίου του χρηµατοδοτικού τοµέα και τον έλεγχο της αγοράς των αξιών, τέλος δε τη µείωση των έντονων αναπτυξιακών ανισοτήτων µεταξύ της µητροπολιτικής περιοχής και της υπόλοιπης χώρας. Προώθηση της παραγωγικής διαφοροποίησης και µεταστροφή, κυρίως στους πιο παραδοσιακούς τοµείς και στους τοµείς που εξαρτώνται περισσότερο από την γεωργία. Ένταξη στη παγκόσµια οικονοµία : η σηµαντικότερη εξωτερική πρόκληση για τη Γουατεµάλα είναι να επωφεληθεί από την επέκταση του παγκόσµιου εµπορίου και την παγκοσµιοποίηση και, σε αυτό το πλαίσιο, να ετοιµάσει τις προϋποθέσεις για επωφελή συµµετοχή της χώρας στις συµφωνίες της για ελεύθερο εµπόριο. Για να ανταποκριθεί σε αυτή τη πρόκληση, η Γουατεµάλα θα πρέπει να βελτιώσει τον τοµέα των εξαγωγών της, µέσω της προώθησης προϊόντων µεγαλύτερης προστιθέµενης αξίας, καθώς και να βελτιώσει την παραγωγικότητα και να προωθήσει τις τεχνολογίες και την καινοτοµία, µεταξύ άλλων. Περιβαλλοντική πρόκληση και ευάλωτος χαρακτήρας Βελτίωση της ισορροπηµένης και βιώσιµης διαχείρισης των περιβαλλοντικών πόρων και ειδικότερα των υδάτων και των δασών. Πρόληψη των φυσικών καταστροφών, και των επιπτώσεων τους σε επίπεδο τρωτότητας του πληθυσµού και των αγαθών του και, εποµένως, και σε σχέση και µε το οικονοµικό κόστος που συνεπάγονται κυρίως στον τοµέα της γεωργίας και των βιοµηχανιών στις αγροτικές περιοχές, των υποδοµών και των µεταφορών- και των επιπτώσεων τους στο επίπεδο της φτώχειας. Στο εξωτερικό επίπεδο, πρόκληση αποτελεί για τη χώρα η ενσωµάτωσή της στην ενίσχυση της ολοκλήρωσης της Κεντρικής Αµερικής, διαδικασία που ενδέχεται να αποτελέσει την κατάλληλη απάντηση σε πολλά κοινωνικο-οικονοµικά συµφέροντα που διακυβεύονται στο σύνολο των χωρών της περιοχής. 18

19 4. ΙΕΘΝΗΣ ΒΟΗΘΕΙΑ ΣΤΗ ΓΟΥΑΤΕΜΑΛΑ 4.1. Η βοήθεια της Ευρωπαϊκής Ένωσης Εµπειρίες Η Γουατεµάλα είναι ένας από τους σηµαντικούς δέκτες διµερούς βοήθειας της ΕΚ στην Κεντρική Αµερική, µε ανάληψη υποχρεώσεων 390 περίπου εκατ. ευρώ κατά τη διάρκεια των ετών , για περίπου 320 προγράµµατα ή δράσεις. Το µεγαλύτερο µέρος των δραστηριοτήτων αυτών επικεντρώθηκαν σε χρηµατοδοτική και τεχνική βοήθεια (52,1%), σε ξεριζωµένα άτοµα (13,8%) και σε επισιτιστική βοήθεια και ασφάλεια (9%). Επιπλέον, η Γουατεµάλα είναι δικαιούχος όλων σχεδόν των µέσων και γραµµών του προϋπολογισµού της ΕΚ όπως η προστασία των ανθρώπινων δικαιωµάτων, η αποκατάσταση, η οικονοµική συνεργασία, κλπ. Εκτός από τις διµερείς πρωτοβουλίες, η Γουατεµάλα συµµετέχει επίσης σε έργα ΕΚ που στοχεύουν στην ολοκλήρωση της Κεντρικής Αµερικής (από το 1985), καθώς και στα υπόλοιπα οριζόντια προγράµµατα που είναι ανοικτά σε όλους τους Λατινοαµερικανικούς φορείς, όπως το ALFA στον τοµέα της εκπαίδευσης ή το AL-Invest στον τοµέα της οικονοµικής συνεργασίας µε την ΕΕ, για συνεργασία στον τοµέα της κοινωνίας της πληροφορίας, κλπ. Μέσω του ανθρωπιστικού της γραφείου ECHO, η ΕΚ προσέφερε έγκαιρη και επικεντρωµένη επείγουσα ανθρωπιστική βοήθεια στον πληθυσµό της Γουατεµάλας που επλήγη από φυσικές καταστροφές ή συγκρούσεις. Επιπλέον, η ΕΚ χρηµατοδοτεί αυτή τη στιγµή έργα ετοιµότητας για την αντιµετώπιση καταστροφών µέσω του προγράµµατός της DIPECHO από το Τα έργα αυτά στοχεύουν στη µείωση του ευάλωτου χαρακτήρα των τοπικών κοινοτήτων απέναντι σε φυσικές καταστροφές. Περαιτέρω, και παρά το ότι οι επιπτώσεις του τυφώνα Μιτς το 1998 στη Γουατεµάλα ήταν λιγότερο σοβαρές από εκείνες στην Ονδούρα και στη Νικαράγουα, η ΕΚ παρέχει ένα πακέτο βοηθείας για την ανασυγκρότηση και µετασχηµατισµό της χώρας στα πλαίσια του περιφερειακού προγράµµατος για την ανασυγκρότηση της Κεντρικής Αµερικής - PRRAC. Το πρόγραµµα αυτό, ποσού ύψους 250 εκατ. ευρώ, συγκεντρώνεται κυρίως στις τοπικές δραστηριότητες. Προς το παρόν πρόκειται λιγότερο για ένα περιφερειακό πρόγραµµα, από τότε που οι δράσεις που χρηµατοδοτούνται ανά χώρα, και περισσότερο για ένα πρόγραµµα που χρηµατοδοτεί εθνικά προγράµµατα στην περιοχή (βλ. παράρτηµα 13). Λόγω της πολιτικής και κοινωνικοοικονοµικής κατάστασης, η κοινοτική βοήθεια στη Γουατεµάλα ήταν πολύ περιορισµένη µέχρι την επιστροφή στη συνταγµατική νοµιµότητα το 1986, µε εξαίρεση ένα περιορισµένο αριθµό δράσεων σχετικών µε επισιτιστική βοήθεια και ΜΚΟ. Προτεραιότητα κατά την περίοδο αυτή δινόταν κυρίως στις πλέον επείγουσες ανάγκες ή στους λιγότερο ευνοηµένους τοµείς, όπως προγράµµατα ανάπτυξης της γεωργίας στις φτωχότερες και πολυπληθέστερες περιοχές της χώρας και πρωτοβουλίες επανένταξης ξεριζωµένων πληθυσµών. Κατά τη διάρκεια του πρώτου εξαµήνου του 1990, η ευρωπαϊκή βοήθεια ΕΚ αυξήθηκε ταχέως, µε επικέντρωση σε δύο κύριους στόχους: την προσκόλληση της Γουατεµάλας στην νεοεκκινήσασα ειρηνευτική διεργασία και την αντιµετώπιση των αιτίων της σύγκρουσης. Ταυτόχρονα, η συνεργασία επεκτάθηκε σε ένα µεγάλο αριθµό τοµέων όπως η προαγωγή των ανθρώπινων και κοινωνικών δικαιωµάτων, η οικονοµική συνεργασία και προώθηση των εξαγωγών, ο τοµέας της εκπαίδευσης και της υγείας, κλπ. Το 50% του συνόλου της συνεργασίας µε τη Γουατεµάλα αναλήφθηκε κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου. Από το 1997 µέχρι σήµερα, η χρησιµοποιηθείσα κατά τη διάρκεια της προηγούµενης δεκαετίας προσέγγιση προσαρµόστηκε στις νέες προκλήσεις των ειρηνευτικών συµφωνιών, που υπογράφτηκαν το εκέµβριο του 1996, µέσω µιας επίσηµης στρατηγικής εστιασµένης σε καίριους τοµείς ορισµένους από κοινού µε τις αρχές της Γουατεµάλας. Ως συνέπεια, η συνεργασία µεταξύ ΕΚ και Γουατεµάλας επεκτάθηκε σε νέους τοµείς όπως ο αφοπλισµός 19

20 και αποκατάσταση µελών των πρώην ανταρτικών οµάδων και των ενόπλων δυνάµεων. η βελτίωση της ασφάλειας των πολιτών µε τη δηµιουργία και διασφάλιση της λειτουργίας δυνάµεων πολιτοφυλακής. η ενδυνάµωση του δικαστικού συστήµατος. η νοµική προστασία της ιδιοκτησίας µε την εισαγωγή εθνικού κτηµατολογίου, κλπ Βασικά διδάγµατα της κοινοτικής συνεργασίας Στα τέλη του 1995 και στις αρχές του 1996, πραγµατοποιήθηκε εξωτερική αξιολόγηση της συνεργασίας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής µε τη Γουατεµάλα για το διάστηµα Τα συµπεράσµατα της µπορούν ακόµη να θεωρηθούν ως έγκυρα και για τις αναλύσεις της συνεργασίας από το 1996 µέχρι σήµερα : Παρά το ότι η κοινοτική συνεργασία συνέβαλε σηµαντικά σε διάφορες πτυχές (ειρήνευση και εκδηµοκρατισµός της χώρας, προστασία των πλέον ευάλωτων τοµέων όπως οι πρόσφυγες ή τα παιδιά του δρόµου, ολοκληρωµένη αγροτική ανάπτυξη και συνεταιρισµός), η ΕΚ δεν κατάφερε πάντοτε να προωθήσει διαρθρωτικές αλλαγές της κυβερνητικής πολιτικής και να µεταβάλει τη συµπεριφορά των συµµετεχόντων οργάνων και υπουργείων. Σε πολλές περιπτώσεις, οι επιπτώσεις ήταν είτε γεωγραφικά περιορισµένες χωρίς να φτάνουν την εθνική κλίµακα είτε περιορισµένες κατά µεγάλο µέρος στη διάρκεια των διαφόρων προγραµµάτων. Το αποτέλεσµα αυτό επηρεάστηκε επίσης από τις αδυναµίες και την καθυστέρηση της κυβέρνησης στον καθορισµό τοµεακών πολιτικών καθώς και από την αδύναµη θεσµική επάρκεια του κράτους και τη µειωµένη του βούληση για ολοκλήρωση της προβλεπόµενης από τις ειρηνευτικές συµφωνίες διαδικασίας µεταρρύθµισης. Από την άλλη πλευρά, παρατηρείται επίσης αδυναµία της κοινωνίας των πολιτών, η οποία δεν είναι σε θέση να ασκήσει πραγµατική πίεση και να ελέγχει τις κυβερνήσεις της καθώς και να ζητεί απολογισµό. Η ένοπλη σύρραξη άφησε βαθιά ίχνη καταστροφής στον κοινωνικό ιστό ο οποίος θα χρειαστεί χρόνο µέχρι να επανασυγκολληθεί. Ωστόσο, στα έργα "νέας γενιάς" που ορίζονται στο πλαίσιο της εδραίωσης και εκσυγχρονισµού του κράτους ( σε τοµείς όπως η εκπαίδευση, η υγεία και η ασφάλεια των πολιτών), η συνεργασία είχε κάποιες πολιτικές επιπτώσεις παρόλο που ο ρυθµός της προόδου δεν ανταποκρίνονταν πάντα στα προσδοκώµενα αποτελέσµατα. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, για να διασφαλίσει καλύτερο επίπεδο επιπτώσεων και µεγαλύτερη βιωσιµότητα στις παρεµβάσεις της, αλλά και για να ανταποκρίνονται αυτές καλύτερα στους στόχους της, θα πρέπει: Να εκπονήσει µια συνολική στρατηγική η οποία, εκτός από τους πολύ περιορισµένους άξονες προτεραιότητας, να καθορίζει στρατηγικά αποτελέσµατα και δείκτες για κάθε άξονα ή τοµέα παρέµβασης και σε εδαφικό επίπεδο. Ακόµη, να καθορίσει τις παρεµβάσεις έχοντας ως κριτήριο τη συµβολή τους στα στρατηγικά αποτελέσµατα και να αντιµετωπίσει τις γραµµές του προϋπολογισµού όχι ως προγράµµατα αλλά ως πηγή χρηµατοδότησης για ορισµένα αποτελέσµατα. Να επιδιώξει µεγαλύτερη συνοχή µεταξύ των γραµµών του προϋπολογισµού µέσω κοινών κριτηρίων και θεµάτων. Να δώσει στην ΕΚ µια διαφορετική εικόνα από εκείνη ενός θεσµού που χρηµατοδοτεί πολλές δραστηριότητες διαφόρων ειδών και να καθορίσει ένα σαφές πολιτικό προφίλ για την κοινοτική συνεργασία. Να προωθήσει περισσότερο έργα προσανατολισµού παρά εκτέλεσης, αφήνοντας την τελευταία αυτή απευθείας σε εθνικούς ή τοπικούς οργανισµούς και ενισχύοντας την ικανότητα σχεδιασµού και διαχείρισης των θεσµών και των τοπικών ΜΚΟ. Στην πράξη, η ανάπτυξη κάθε φορά όλο και πιο εξεζητηµένων µεθοδολογιών που στηρίζονται στην ανάληψη ευθυνών από τους τοπικούς παράγοντες ως εκτελεστές των έργων και η 20