ΔΗΜΙΟΥΡΓΩΝΤΑΣ ΜΙΑ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΠΟΛΗ (WORLD CITY): ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΟ ΛΟΝΔΙΝΟ. Τριαντάφυλλος Μιχαηλίδης. Ναπολέοντος Ζέρβα 57, Ιωάννινα

Transcript

1 ΔΗΜΙΟΥΡΓΩΝΤΑΣ ΜΙΑ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΠΟΛΗ (WORLD CITY): ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΟ ΛΟΝΔΙΝΟ Τριαντάφυλλος Μιχαηλίδης Ναπολέοντος Ζέρβα 57, Ιωάννινα Σ ένα διεθνοποιημένο οικονομικό χώρο, η δημιουργία μιας παγκόσμιας πόλης αποτελεί τεράστια πρόκληση και ευκαιρία για μια χώρα. Το Λονδίνο εξελίχτηκε σταδιακά από την πρσωτεύουσα μιας παρακμασμένης αυτοκρατορίας σε μια μητρόπολη σύμβολο για τον 21ο αιώνα. Η εργασία διερευνά τους τρόπους με τους οποίους έγινε αυτό και πως μπορεί να ωφεληθεί από αυτές τις στρατηγικές η Ελλάδα. Έννοιες κλειδιά: παγκόσμια πόλη. Αστική Ιεραρχία, συστήματα αστικής διακυβέρνησης 1. Εισαγωγή Είναι γενικότερα αποδεκτό ότι, κατά τις τελευταίες δεκαετίες, ο δυτικός κόσμος οδηγήθηκε σε ένα βαθύ κοινωνικοοικονομικό μετασχηματισμό, ο οποίος χαρακτηρίστηκε από τρεις ουσιαστικά τάσεις: α) την αποδυνάμωση του εθνικού κράτους, προς όφελος υπερεθνικών και υποεθνικών οντοτήτων, όπως η Ευρωπαϊκή Ένωση ή οι περιφέρειες μιας χώρας, β) την διαρκή ενίσχυση των διεθνικών επιχειρήσεων (πολυεθνικών επιχειρήσεων, εξαγωγικών επιχειρήσεων κα) και γ) την άνθιση των φορολογικών, υπεράκτιων, «παραδείσων» (Hobsbawm, 1993). Παράλληλα, παρατηρείται μια διαρκής προσπάθεια διευκόλυνσης του διεθνούς εμπορίου. Έτσι, αφενός μεν έχουν ιδρυθεί οργανισμοί για την εποπτεία και τη διευθέτηση των διαφορών, όπως ο Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου, αφετέρου η δημιουργία κοινών προτύπων σε μια σειρά από προϊόντα και υπηρεσίες, προκειμένου να προστατεύεται η συμβατότητα στα προϊόντα ή να είναι συγκρίσιμες οι υπηρεσίες. Στις παραπάνω τάσεις, πρέπει να προστεθούν οι αλλαγές στο εσωτερικό των εθνικών οικονομιών, όπως η άρση των περιορισμών στην κίνηση των κεφαλαίων και των προσώπων, η ευελιξία στις εργασιακές σχέσεις και η ενίσχυση του θεσμικού πλαισίου και των ανεξάρτητων αρχών κατά της διαφθοράς. Επιπρόσθετα, η άνοδος ως ποσοστό του ΑΕΠ και η γεωγραφική διασπορά των βιομηχανικών κλάδων που σχετίζονται με τις Τεχνολογίες Πληροφορικής και Επικοινωνιών, τη γενετική και τα νέα υλικά ήταν καινοτομίες τόσο ριζικές, ώστε οδήγησαν σε ριζική αναδιάρθρωση της παραγωγής και σε νέο καταμερισμό εργασίας. Ο τόπος παραγωγής διαχωρίστηκε από τους σταθμούς μεταφοράς και τις δραστηριότητες έρευνας και ανάπτυξης, ενώ τα τελευταία χρόνια, έχει παρατηρηθεί μία απομάκρυνση πολλών αρχηγείων μεγάλων επιχειρήσεων από τις μεγάλες πόλεις των κεντρικών περιφερειών των δυτικών χωρών σε μεγάλες πόλεις στην περιφέρεια ή μη δυτικές χώρες.

2 Στην παρούσα εργασία θα εξεταστεί η πορεία του Λονδίνου ως εξής: α) θα παρουσιαστούν τα εννοιολογικά εργαλεία που θα χρησιμοποιηθούν, β) θα περιγραφεί η θέση και η σχέσεις του Λονδίνου στο διεθνές αστικό σύστημα, γ) θα παρουσιαστούν οι απαντήσεις του Λονδίνου στις προκλήσεις της κάθε περιόδου, δ) θα εξαχθούν συμπεράσματα για το πώς το Λονδίνο διατήρησε τη θέση του στην κορυφή, ε) θα διατυπωθούν οι προϋποθέσεις μεταφοράς των στρατηγικών του Λονδίνου στις ελληνικές πόλεις. 2. Στοιχεία θεωρίας και κριτική συζήτηση 2.1 Παγκόσμια Πόλη Ο όρος «παγκόσμια πόλη» δεν είναι επίσημος, υπό την έννοια ότι δεν εμφανίζεται στις στατιστικές αρχές των δυτικών χωρών, οι οποίες κατά κανόνα κάνουν λόγο (Λύκος, 2006) για «μητροπολιτικές περιοχές» ( metropolitan divisions στις ΗΠΑ ή aire urbainne στη Γαλλία), χωρίς, όμως, να είναι, πάντα, σαφή τα κριτήρια διαχωρισμού. Παρόλα αυτά, στην επιστημονική βιβλιογραφία υφίσταται σχεδόν έναν αιώνα. Σύμφωνα με το Hall, ο πρώτος που αναγνώρισε και όρισε τις «παγκόσμιες πόλεις» ήταν ο Patrick Geddes το 1915 στο Cities in Evolution (Ηall, 2005). Ο ίδιος ο Hall το 1966 δημοσίευσε βιβλίο τιτλοφορημένο Οι Παγκόσμιες Πόλεις, «ορίζοντάς τες ως πόλεις που εκτελούν ποικίλους ρόλους: ως κέντρα πολιτικής εξουσίας, τόσο εθνικής όσο και διεθνούς, καθώς και των οργανισμών που σχετίζονται με την κυβέρνηση, λειτουργώντας ως εμπορικά λιμάνια για τη χώρα τους και μερικές φορές για γειτονικές χώρες, επίσης, ως κέντρα των τραπεζών, των ασφαλειών και λοιπών οικονομικών υπηρεσιών, ως κέντρα υψηλής επαγγελματικής δραστηριότητας όλων των ειδών, στην ιατρική, τη νομική, την ανώτερη εκπαίδευση και την εφαρμογή της επιστημονικής γνώσης στην τεχνολογία, ως κέντρα της πληροφορίας, στη συλλογή και τη διάδοση, μέσω των εκδόσεων και των μέσων μαζικής επικοινωνίας, ως κέντρα σημαντικής κατανάλωσης, τόσο αγαθών πολυτελείας για τους λίγους, όσο και αγαθά μαζικής παραγωγής για το πλήθος και ως κέντρα των τεχνών, της κουλτούρας και της διασκέδασης μαζί με ένα μεγάλο εύρος βοηθητικών υπηρεσιών» (Hall, 2005). Δύο άλλες σημαντικές έρευνες επάνω στην Παγκόσμια Πόλη είναι του John Friedman και της Saskia Sassen. Έχει προταθεί από τον Friedman ότι (Friedman, 1986): 1. Η μορφή και η έκταση της ενσωμάτωσης μιας πόλης στην παγκόσμια οικονομία θα είναι αποφασιστικής σημασίας για τις διαρθρωτικές αλλαγές που θα συμβούν σε αυτή. 2. Οι πόλεις κλειδιά χρησιμοποιούνται από το παγκόσμιο κεφάλαιο ως ορμητήρια για τη χωρική οργάνωση και άρθρωση της παραγωγής και των αγορών. Οι προκύπτοντες δεσμοί ανάμεσα στις πόλεις είναι πιθανό να καθορίσουν την ιεραρχία των πόλεων μεταξύ τους. 3. Ο έλεγχος των λειτουργιών, όπως αποτυπώνεται παγκοσμίως, ανακλάται ευθέως στη δομή και τις δυναμικές της παραγωγής και της απασχόλησης. 4. Οι παγκόσμιες πόλεις είναι οι τόποι που συγκεντρώνεται και διαρθρώνεται το διεθνές κεφάλαιο κατά μείζονα λόγο. 5. Οι παγκόσμιες πόλεις είναι τα σημεία προορισμού για μεγάλο αριθμό εγχώριων και διεθνών μεταναστών

3 6. Η διαμόρφωση της παγκόσμιας πόλης φέρνει στη επιφάνεια τις μεγάλες αντιθέσεις του βιομηχανικού καπιταλισμού, όπως η χωρική και η κοινωνική πόλωση. 7. Οι παγκόσμιες πόλεις έχουν αυξημένο κοινωνικό κόστος, σε επίπεδο που ξεφεύγει της δημοσιονομικής ικανότητας του κράτους. Επιπρόσθετα, σύμφωνα με τη Sassen: «Υπάρχουν αυξανόμενες ενδείξεις ότι τα επιχειρηματικά δίκτυα είναι μια κρίσιμη μεταβλητή που πρέπει να διακρίνεται από τα τεχνικά δίκτυα. Τέτοια επιχειρηματικά δίκτυα ήταν κρίσιμα πολύ πριν αναπτυχθούν οι σύγχρονες τεχνολογίες. Τα επιχειρηματικά δίκτυα επωφελούνται από τις οικονομίες συγκέντρωσης και ( ) ευδοκιμούν στις πόλεις, ακόμη και σήμερα που η ταυτόχρονη επικοινωνία είναι δυνατή σε παγκόσμιο επίπεδο. ( ) Η βασική μεταβλητή που συμβάλλει στην χωρική συγκέντρωση των κεντρικών λειτουργιών και των συναφών οικονομιών κλίμακας είναι ο βαθμός στον οποίο αυτή η διασπορά συμβαίνει υπό συνθήκες συγκέντρωσης στον έλεγχο, την ιδιοκτησία, και διάθεση κερδών» (Sassen, 2005:32). Ουσιαστικά, αν τα τεχνικά δίκτυα μειώνουν το ανά μονάδα κόστος μεταφοράς, το οποίο είναι κρίσιμη παράμετρος του συνολικού κόστους ορισμένων προϊόντων, τα επιχειρηματικά δίκτυα είναι αυτά που σταθμίζουν τον επιχειρηματικό κίνδυνο για όλα τα προϊόντα, αφού στηρίζονται στην εμπιστοσύνη, τη διακίνηση της εμπορικής πληροφορίας, τη μεταφορά εμπειρίας και τεχνογνωσίας, τις ζυμώσεις για μελλοντικές συνεργασίες κα. Ο Peroulli, εξετάζοντας την οντολογία της παγκόσμιας πόλης εντοπίζει τη σημασία των κοινωνικών παραγόντων στη διαμόρφωση του μητροπολιτικού χώρου και των εξωτερικών συνδέσεών του. Σύμφωνα με τον Perrouli: «Η σχεσιακή δικαιοπρακτική (relational contractual ability) ικανότητα της πόλης είναι ως εκ τούτου, το βασικό στοιχείο που πρέπει να αναπτυχθεί, από αναλυτικής σκοπιάς. Είναι ζήτημα κατανόησης της ολότητας των συμβατικών σχέσεων της πόλης: αυτά είναι οι συμβάσεις «πολλών προς πολλούς», επίσημες και ανεπίσημες, άμεσες και έμμεσες, καθώς και πλήρεις ή ελλιπείς. Στην οικονομική γλώσσα (O. Williamson), όποιος ασχολείται με «σχεσιακές συμβάσεις», στις οποίες η ταυτότητα των συμβαλλομένων μερών είναι ζωτικής σημασίας, [γνωρίζει ότι] η σύμβαση είναι επ αόριστον, τα έγγραφα είναι τα αρχεία για την επαναδιαπραγμάτευση της συμφωνίας, η λύση των συγκρούσεων βασίζεται σε κοινωνικούς τύπους και σε κοινούς κώδικες δεοντολογίας. Στη φιλοσοφική γλώσσα, αντιστοιχούν στις «περίεργες κοινοτικές συμβάσεις» (J. Derrida), στην οποία οι διάφοροι συμμετέχοντες γνωρίζουν ότι η επιχειρηματική τους δραστηριότητα είναι αναγκαστικά ελλιπής και ημιτελής και ότι, όπως και το πρωτότυπο του Πύργου της Βαβέλ, η πόλη είναι μια ατελής κατασκευή». Τα παραπάνω υπογραμμίζουν την αξία των επιχειρηματικών δικτύων, τα οποία λειτουργούν συμπληρωματικά ή ανταγωνιστικά, στην ίδια πόλη ή σε διαφορετικές πόλεις, προκειμένου να επωφεληθούν ή να αναδείξουν ή να επουλώσουν ατελείς διαμορφωμένες καταστάσεις. Στο παραπάνω πλαίσιο, η επιχειρηματική δραστηριότητα στις παγκόσμιες πόλεις που υποστηρίζεται από ένα κοινωνικό περιβάλλον απαγκιστρωμένο από την ανάγκη της νομικής βεβαιότητας σε όλες τις κοινωνικές και οικονομικές σχέσεις, είναι πιθανό να οδηγήσει σε επιχειρήσεις και τόπους

4 περισσότερο ανταγωνιστικούς από εκείνους όπου οι κάθε τύπου συμβάσεις είναι ή πρέπει να είναι πλήρως καταγεγραμμένες, περιγραφικές και άκαμπτες 1. Σύμφωνα με το Σχέδιο Ανάπτυξης του Κοινοτικού Χώρου, οι ευρωπαϊκές μητροπολιτικές περιοχές διαχωρίζονται σε δύο υποκατηγορίες: α) τις «παγκόσμιες πόλεις», β) τις πόλεις πύλες (ΕΕ, 1997). Συνήθως, ο χαρακτηρισμός μιας μητρόπολης ως παγκόσμιας πόλης απαιτεί πληθυσμό άνω των πέντε εκατομμυρίων κατοίκων στον πυρήνα (Hall, 2005). Ο Hall επισημαίνει μία αντίφαση ανάμεσα στους διακηρυγμένους στόχους των επίσημων ευρωπαϊκών πολιτικών και στα δυνητικά αποτελέσματά τους. Αν και η έμφαση στην πολυκεντρικότητα από το ΣΑΚΧ μπορεί να οδηγήσει σε περισσότερο ισορροπημένα αστικά συστήματα σε τοπικό επίπεδο, είναι πιθανό να ενταθεί η απόσταση στο ανώτατο επίπεδο του ευρωπαϊκού αστικού συστήματος, με κατά τόπους ισχυρά αστικά συσσωματώματα, τις «μεγαπόλεις περιφέρειες» (ενδεικτικά, οι London South East England, Amsterdam Delta Metropolis, Rhine Ruhr, Rhine Main), υπερβολικά ενδυναμωμένες απέναντι στις κοινές μητροπόλεις τις πόλεις πύλες και τις πρωτεύουσες των κρατών (Hall, 2005). Καθώς η εντεινόμενη διεθνοποίηση των οικονομιών οδήγησε στην άνοδο των μητροπόλεων από χώρες που κάποτε Τρίτου Κόσμου, απαιτήθηκε μια εννοιολογική αποσαφήνιση στην παγκόσμια πόλη, ιδίως σε αντιδιαστολή με τη μεγαπόλη (την με πληθυσμό άνω των δέκα εκατομμυρίων κατοίκων). Οι Bourdeau Lepage και Huriot έχουν διερευνήσει τις συνθήκες ανάδυσης μιας παγκόσμιας πόλης, τονίζοντας ότι «το επίπεδο ανάπτυξης της χώρας αποτελεί αναγκαία αλλά όχι ικανή συνθήκη για ένα μεγάλο πολεοδομικό συγκρότημα (αλλά προφανώς και για μια μεγαλούπολη) ώστε να είναι μια παγκόσμια πόλη» καθώς «καμιά παγκόσμια πόλη δεν μπορεί να αναδυθεί χωρίς ένα ελάχιστο επίπεδο της ανάπτυξης» (Bourdeau Lepage & Huriot:8) Επομένως, ο δυναμισμός της μεγαπόλης είναι, κατά κάποιον τρόπο, ενδογενής, βασισμένος στην τεράστια αγορά της μητρόπολης, ενώ ο δυναμισμός της παγκόσμιας πόλης είναι εξωγενής, στηριγμένος, σε πρώτη φάση, στην εθνική οικονομία. Αυτή διάκριση έχει οδηγήσει ορισμένους, όπως ο Peroulli, να υποστηρίξουν ότι μία παγκόσμια πόλη οφείλει να έχει μια «εσωτερική» πολιτική και μια «εξωτερική» πολιτική, με την τελευταία να στοχεύσει στην ανάπτυξη συμμαχιών και όχι μόνο του ανταγωνισμού με άλλες παγκόσμιες πόλεις περιφέρειες. 2.2 Αστική Ιεραρχία Η Αστική Ιεραρχία αποτελεί την παρουσίαση του διεθνούς αστικού συστήματος με σχέσεις εξάρτησης ανάμεσα στα στοιχεία του και ο τρόπος συγκρότησής της διερευνάται τις τελευταίες δεκαετίες από πολλούς ερευνητές και διεθνείς οργανισμούς. Σύμφωνα με το Ηall, ο πρώτος που ερεύνησε την αστική ιεραρχία, δίνοντας μια εξήγηση για το πώς συγκροτείται, είναι ο Cristaller με τη Θεωρία Κεντρικών Τόπων ο πρώτος που δίνει ένα μοντέλο που εξηγεί πως συγκροτείται η Αστική Ιεραρχία (Ηall, 2005). Ο Hall προτείνει μια αντιστοίχηση, η οποία φαίνεται σχηματικά στον Πίνακα 1. Πίνακας 1: Αντιστοίχιση της Θεωρίας Κεντρικών Τόπων με το σύγχρονο αστικό σύστημα Θεωρία Κεντρικών Τόπων Αντιστοίχηση P. Hall Οικουμενοπόλεις («Άλφα» πόλεις με 5 εκατ. ή περισσότερους κατοίκους στον πυρήνα και ως 20 1 Βλέπε Francis Fukuyama, 1995.

5 εκατ. Κατοίκους στα περίχωρα, οι οποίες εξυπηρετούν επιτυχώς μεγάλες παγκόσμιες περιοχές Υπο οικουμενικές πόλεις («Βήτα» και «Γάμμα» πόλεις, τυπικά με 1 5 εκατ. κατοίκους στον πυρήνα και έως 10 εκατ. κατοίκους στην ευρύτερη περιοχή, οι οποίες εξυπηρετούν σε παγκόμιο επίπεδο σε συγκεκριμένες υπηρεσίες και σχεδόν σε όλους τους κλάδους σε εθνικό ή περιφερειακό επίπεδο. Landstadt, κατά τον Christaller Περιφερειακές πόλεις, με πληθυσμό εκατ. κατοίκους και δυνητική εξέλιξη σε παγκόσμια πόλη. Provinzstadt, κατά τον Christaller Επαρχιακές πόλεις με πληθυσμό 100, ,000 κατοίκους Πηγή: Hall Επεξεργασία: Ίδια επεξεργασία Ο O Sullivan μεταβάλλοντας τις παραδοχές της Θεωρίας Κεντρικών Τόπων, οδηγείται σε ενδιαφέροντα συμπεράσματα, αναφορικά με το πώς μεταβάλλεται η Αστική ιεραρχία. Αλλάζοντας την υπόθεση, ως προς το μέγεθος των οικονομιών κλίμακας, της υποκατάστασης του προϊόντος κλπ, καταλήγει σε χωριστά συμπεράσματα, όπως φαίνεται σχηματικά στον Πίνακα 2, για τον αριθμό των πόλεων και τις επιπτώσεις στην Αστική Ιεραρχία. Πίνακας 2: Σχηματική περιγραφή των συμπερασμάτων του O Sullivan Υπόθεση Αποτέλεσμα Επιπτώσεις στην Αστική Ιεραρχία μεγαλύτερες οικονομίες κλίμακας για ένα φτηνό προϊόν πώληση ενός ατελούς υποκατάστατου προϊόντος μεσαίων οικονομιών κλίμακας πώληση «πακέτο» προϊόντων μεσαίων και μικρών οικονομιών κλίμακας λιγότερες πόλεις συνολικά ύπαρξη μόνο μεγάλων και μικρών πόλεων μόνο μεγάλες και μεσαίες πόλεις, με το συνολικό αριθμό να είναι μικρότερος από το βασικό μοντέλο Η ιεραρχική μορφή διατηρείται»»»» τα προϊόντα με μικρές Οι μικρές πόλεις Πιθανή διαταραχή στην

6 οικονομίες κλίμακας είναι ανεπιθύμητα στη μεγάλη πόλη τα προϊόντα με μικρές οικονομίες κλίμακας γίνονται όλο και πιο επιθυμητά Πηγή: O Sullivan, 1990 αυξάνονται, προκαλώντας αύξηση του συνολικού αριθμού πόλεων η μεγάλη πόλη ισχυροποιείται πολύ αστική ιεραρχία Η ιεραρχική μορφή διατηρείται Επεξεργασία: Ίδια επεξεργασία Από τα παραπάνω προκύπτει ότι οι πόλεις που βρίσκονται στην κορυφή μπορούν να διατηρηθούν εκεί σχετικά εύκολα. Μιλώντας για τον πραγματικό κόσμο, η Αστική Ιεραρχία μπορεί να διαταραχθεί μόνο στην περίπτωση που προϊόντα με μικρές οικονομίες κλίμακας πχ συνηθισμένα καταναλωτικά αγαθά είναι ανεπιθύμητα στη μεγάλη πόλη. Φαίνεται ότι η εξέλιξη αυτή δίνει την ευκαιρία στις μικρές πόλεις να αποκτήσουν κατοίκους και πιο κεντρική θέση στα δίκτυα. Ιστορικά, η αποστροφή προς τα προϊόντα με μικρές οικονομίες κλίμακας από τις μεγάλες πόλεις, μπορεί να έχει συνδεθεί με την τάση για πολυτέλεια, ως το πρώτο βήμα για την οικονομική παρακμή, ένα αγαπημένο θέμα των ιστορικών, ήδη από την αρχαιότητα. Σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, σήμερα, στην Ευρώπη, οι μητροπόλεις ανήκουν σε κάποιον από τους τρεις τύπους, όπως φαίνεται σχηματικά στον Πίνακα 3. Πίνακας 3: Τυπολογίες της ευρωπαϊκής μητρόπολης «Παλινορθωμένες» (reinvented) Πρωτεύουσες Πρωταθλητές μετάβασης, κινητήρες της οικονομικής δραστηριότητας για τα νέα κράτη μέλη Διεθνείς Κόμβοι Κόμβοι Γνώσεις (Knowledge Hubs) Βασικοί παίκτες στην παγκόσμια οικονομία, τοποθετημένοι στην κορυφή της εθνικής αστικής ιεραρχίας και στην πρώτη γραμμή της διεθνούς βιομηχανίας, των επιχειρήσεων και των χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών, βασισμένοι στα υψηλά επίπεδα ταλέντου και τις εξαιρετικές συνδέσεις με τον υπόλοιπο κόσμο «Κατεστημένες» Πρωτεύουσες (Established Capitals) Σταθερά τοποθετημένοι στην κορυφή των εθνικών αστικών ιεραρχιών, με διαφοροποιημένη οικονομική βάση και συγκεντρώσεων πλούτου Πηγή: Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2007:9 10 Επεξεργασία: Ίδια επεξεργασία Όπως είναι ευνόητο, οι παγκόσμιες πόλεις ανήκουν στους Κόμβους Γνώσης και βρίσκονται στην κορυφή της Αστικής Ιεραρχίας. Σε μια σειρά από μελέτες, ήδη από τη δεκαετία του 1980,

7 υποστηρίζεται ότι οι σχέσεις μεταξύ των πόλεων δεν βασίζεται στη χωρική εγγύτητα αλλά γίνεται σε βάση οικονομική, με τη γνώση να αποκτά διαρκώς μεγαλύτερο ρόλο και οδηγεί σε ανταγωνισμό τις μητροπόλεις (Castells, 1989; Van der Beerg Klaasen, 1989; CEE, 1991: 141, από Οικονόμου, 1992: 85). Η Αστική Ιεραρχία, επομένως, πέρα από τις υποδομές, τις επιχειρηματικές συμφωνίες και κάθε είδους συμβάσεις ή τις μετακινήσεις κεφαλαίων και ανθρώπων, συγκροτείται και με βάση τα δίκτυα γνώσης και πληροφόρησης. 2.3 Συστήματα Αστικής Διακυβέρνησης Η Αστική Διακυβέρνηση δεν είναι αποκλειστικά σύγχρονο φαινόμενο και τα αποτελέσματά της στο Χώρο προκύπτουν de facto, καθώς πρόκειται για μια διαδικασία που επηρεάζει όλα τα θεσμοθετημένα σχέδια. Με την ανάδυση της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας, οι περιορισμοί στην άσκηση πραγματικής εξουσίας από τους πολίτες φάνηκαν νωρίς 2. Το σύγχρονο δημοκρατικό κράτος ανέλαβε να καλύψει πολλά από τα κενά στην άσκηση της εξουσίας προς το κοινό όφελος, μέσα από μια σειρά πολιτικών που στηριζόντουσαν και αναδείκνυαν έννοιες, όπως το κράτος δικαίου ή το welfare state. Τόσο οι παλαιές φιλελεύθερες δημοκρατίες, όσο και η Σχολή της Ρύθμισης που τις μετασχημάτισε στα μέσα του 20 ου αιώνα, προσπάθησαν μέσα από την επέκταση του κράτους στην οικονομία να μεγιστοποιήσουν το κοινωνικό όφελος από τη λειτουργία του τελευταίου. Η σειρά από κοινωνικές, οικονομικές και τεχνολογικές αλλαγές της δεκαετία του 1970 (Giddens, 1982) οδήγησε στην απόσυρση του κράτους από την οικονομία, τη συρρίκνωση του κράτους πρόνοιας, την κυριαρχία των media στη διαμόρφωση της κοινής γνώμης και σε μια παρατεταμένη διχογνωμία σχετικά με τη συμμετοχή των πολιτών στη διακυβέρνηση. Επιπρόσθετα, μια σειρά από κοινωνικά και περιβαλλοντικά θέματα κινητοποίησαν μαζικά τους πολίτες (Μοδινός, 1996). Μέσα σε αυτό το κλίμα, ξεπήδησαν νέα σχήματα διακυβέρνησης στην μικρή κλίμακα. Το κράτος αλλά και οι πόλεις προχώρησαν σε μια σειρά από τομές (Γετίμης, 1999). Ιδιωτικοποίησαν κρατικές και δημοτικές επιχειρήσεις, προχώρησαν σε συμπράξεις δημοσίου ιδιωτικού τομέα (PPP), προσέλαβαν συμβούλους, διαφήμισαν τις περιοχές τους. Ο σκληρός Σχεδιασμός υποχώρησε, με τη συμμετοχή στη λήψη αποφάσεων περισσότερων επίσημων Φορέων και ενδιαφερόμενων πολιτών (Αραβαντινός, 2006 & Βασενχόφεν, 2002). Σε όλα τα παραπάνω, οι μητροπόλεις πρωταγωνίστησαν, καθώς διέθεταν την τεχνογνωσία, τους μηχανισμούς, τις υποδομές, την κομβική θέση στα δίκτυα και τις οργανώσεις που ήταν αναγκαίες για τη σύλληψη και την υλοποίηση των προαναφερόμενων τομών. Οι εξελίξεις αυτές προκάλεσαν διαφορετικές αντιδράσεις. Εκτός από την Τοπική Αυτοδιοίκηση, διάφοροι φορείς και προσωπικότητες οργανώθηκαν για να στηρίξουν ή να αποδοκιμάσουν τις νέες πρωτοβουλίες. Παράλληλα, αμιγώς κοινωνικά κινήματα, τα οποία συνδεόταν με απαιτήσεις για την προστασία του περιβάλλοντος, της πολιτιστικής κληρονομιάς ή των ευάλωτων κοινωνικών ομάδων απέκτησαν μεγάλη υποστήριξη και, ενίοτε, διεθνή χαρακτήρα. Ο Swyngedouw, έχοντας εξετάσει τη σημασία της κλίμακας στο φορντικό και μεταφορντικό μοντέλο παραγωγής, συμπεραίνει ότι τα τομεακά και θεσμικά σχήματα τοπικής διακυβέρνησης είναι αυτά που εξασφαλίζουν την οικονομική επιτυχία μιας πόλης, καθώς αναμορφώνουν και επεκτείνουν τοπικά χαρακτηριστικά και πλεονεκτήματα στη διατήρηση και διεκδίκηση παγκόσμιων πλεονεκτημάτων (Swyngedouw, 2004:37). 2 Ο Weber πρότεινε ως την πραγματική βάση του πολιτεύματος τις ανταγωνιστικές ελίτ που διεκδικούν, διαρκώς, την εξουσία.

8 Ένα άλλο στοιχείο της αστικής διακυβέρνησης είναι ότι, μολονότι δεν αποκλείεται a priori κανένας κάτοικος και κανένας φορέας της πόλης, παρατηρείται το φαινόμενο στις νέες δομές αστικής διακυβέρνησης να μετέχουν οι περισσότερο ισχυροί και ενημερωμένοι κάτοικοι ή φορείς (Γετίμης, 2000). Ενδεικτικά, στις ΗΠΑ τα κοινωνικά κινήματα των πόλεων συντίθεται από τα πλέον διαφορετικά κοινωνικά στρώματα ή συμφέροντα, όπως (Γετίμης, 1999) οι ιδιοκτήτες γης, οι περιβαλλοντικές ή κοινωνικές οργανώσεις κοκ. Έχει επισημανθεί (Βασενχόφεν, 2004) ότι η επίλυση προβλημάτων και διαφορών, χωρίς τη μεσολάβηση του κράτους, υπάρχει, ήδη, π.χ. στις συλλογικές συμβάσεις εργασίας, με τα πλεονεκτήματα και τις αδυναμίες που έχει αυτή η πρακτική. Αν και κάθετες παρεμβάσεις μέσα από την Απορύθμιση και την Επιχειρηματική Πόλη, φαντάζουν, σήμερα, στους περισσότερους ερευνητές στείρες, η Αστική Διακυβέρνηση τείνει να θεωρείται μια ιδιαιτέρως ενδιαφέρουσα πολιτική πρακτική παρέβαλε Αραβαντινό, 2006, Γετίμη 1999 & 2000 η οποία καλύπτει κενά του Δημόσιου Σχεδιασμού και ενισχύει τη συμμετοχή των κοινωνιών στη λήψη αποφάσεων. Επίσης, θεωρείται βέβαιο, τόσο από την εμπειρία από τον ανεπτυγμένο όσο και από τον Τρίτο Κόσμο (Γεωργόπουλος, 2000) ότι οι πολιτικές που αποκλείουν τις τοπικές κοινωνίες το σχεδιασμό οδηγούνται σε αποτυχία καθώς οι πολίτες υπονομεύουν τις αποφάσεις στη λήψη των οποίων δεν συμμετέχουν. 3. Διαχρονική εξέλιξη του Λονδίνου από πρωτεύουσα μιας αυτοκρατορίας σε παγκόσμια πόλη 3.1 Θέση και ρόλος στο διεθνές αστικό σύστημα Σύμφωνα με τους δείκτες διεθνών οργανισμών, όπως ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών ή ο Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου, το Λονδίνο βρίσκεται στις πρώτες θέσεις παγκοσμίως, ιδίως, αναφορικά με τα οικονομικά μεγέθη. Ο Οικονόμου έχει παρουσιάσει διάφορες κατατάξεις των ευρωπαϊκών, συμπεριλαμβανομένου του Λονδίνου, με τις αδιαμφισβήτητες ευρωπαϊκές παγκόσμιες πόλεις είναι το Λονδίνο και το Παρίσι (Οικονόμου, 2000:440), στις οποίες διάφοροι ερευνητές προσθέτουν διαφορετικές μητροπόλεις ο καθένας. Πίνακας 4: Ιεραρχήσεις των ευρωπαϊκών μητροπόλεων Λονδίνο Λονδίνο Λονδίνο Μητροπόλεις Παγκόσμιες Πόλεις Παγκόσμιες Πόλεις Παρίσι Παρίσι Παρίσι Λονδίνο Λονδίνο Λονδίνο Μιλάνο Άμστερνταμ Φρανκφούρτη Παρίσι Παρίσι Παρίσι Μαδρίτη Ρώμη Randstat Μόναχο Φρανκφούρτη Ευρω πόλοι Ευρωπαϊκές μητροπολιτικές περιοχές Μητροπολιτικές περιοχές Φρανκφούρτη Μιλάνο Άμστερνταμ Βερολίνο Randstat Ρώμη Βερολίνο Άμστερνταμ Περιοχή Ρήνου Ρουρ Βρυξέλλες Μιλάνο Βρυξέλλες Περιοχή Ρήνου Μάιν Βαρκελώνη Αμβούργο Αμβούργο Άμστερνταμ Ευρωπόλεις Μόναχο West Midlands Αμβέρσα Ζυρίχη Φλωρεντία Μιλάνο Πρωτεύουσες

9 Reclus/ DATAR (1989) Πηγή: Οικονόμου Conti Spriano (1990) Palomaki (1991) Μπέρμιγχαμ Στοκχόλμη Κοπεγχάγη Στοκχόλμη Λισαβόνα Ελσίνκι NPPA (1991) Kratke (1993) Ε.Ε. (1997) Ανατέμνοντας τις σχέσεις του Λονδίνου με τις μητροπόλεις του υπόλοιπου κόσμου, πολλοί ερευνητές επισημαίνουν μια ειδική σχέση ανάμεσα στο Λονδίνο και τη Νέα Υόρκη και, ειδικότερα, στις συνδέσεις στο χρηματοπιστωτικό τομέα. Παρά τη διεθνή οικονομική κρίση που ξέσπασε τα τελευταία χρόνια, το Λονδίνο εξακολουθεί να βρίσκεται στην κορυφή των πόλεων παγκοσμίως, μαζί με τη Νέα Υόρκη, το Παρίσι και το Τόκιο, ωστόσο, απειλείται όλο και περισσότερο από το Πεκίνο και τη Σαγκάη (Hales and Mendoza Pena, 2012:2). Επιπρόσθετα, σύμφωνα με τους Hales και Mendoza Pena: «Το σύμπλεγμα Νέα Υόρκη Ουάσιγκτον Λονδίνο ήταν η τριάδα που έδωσε την αρχική ώθηση για την οικονομική παγκοσμιοποίηση. Η Νέα Υόρκη ήταν το οικονομικό κέντρο, η Ουάσιγκτον το πολιτικό κέντρο περιλαμβανομένων οργανισμών που παρέχουν χρηματοδοτήσεις, όπως πχ το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο και η Παγκόσμια Τράπεζα ενώ το Λονδίνο ήταν μια παγκόσμια πλατφόρμα εκτός αμερικανικής δικαιοδοσίας» (Hales and Mendoza Pena, 2012:4)». Δημογραφικά στοιχεία από όλο τον κόσμο υποδεικνύουν ότι το Λονδίνο, από την άποψη των ποσοτικών δεδομένων, παραμένει πάντα μια μεγαπόλη, καθώς συμπεριλαμβάνεται στις 23 μεγαπόλεις του κόσμου (Dobbs et al, 2011:10). Αλλά και ποσοτικά δεδομένα σχετικά με την οικονομία υποδεικνύουν ότι το Λονδίνο, παρά την οικονομική κρίση, παραμένει μια εύρωστη οικονομικά πόλη. Σύμφωνα με τους Manyika et al: «Το Λονδίνο και το Παρίσι έχουν μικρότερο μερίδιο του συνολικού πληθυσμού της Δυτικής Ευρώπης 6 τοις εκατό, σε σύγκριση με το συνολικό πληθυσμό των μεγαπόλεων των ΗΠΑ του 10 τοις εκατό του συνολικού πληθυσμού των ΗΠΑ, αλλά απολαμβάνουν ένα σημαντικά υψηλότερο πραγματικό κατά κεφαλήν ΑΕΠ από ό, τι οι Αμερικανοί ομόλογοι τους. Το Παρίσι και το Λονδίνο συμβάλουν με 9 τοις εκατό στο συνολικό ΑΕΠ της Δυτικής Ευρώπης, σε σύγκριση με το 13 τοις εκατό που συνεισφέρεται από τη Νέα Υόρκη και το Λος Άντζελες (Manyika et al, 2012:3).» Στον Πίνακα 5 φαίνεται η επιρροή το Λονδίνου στην Ευρώπη, σε σύγκριση με την επιρροή των υπολοίπων κορυφαίων παγκόσμιων πόλεων, στην ενδοχώρα τους. Επίσης, υπάρχουν στοιχεία για το πόσο πολωμένος είναι ο χώρος της ενδοχώρας της κάθε μητρόπολης.

10 Πίνακας 5: Σύνθετοι δείκτες αξιολόγησης της βαρύτητας της παγκόσμιας πόλης Θέση παγκοσ Πόλη ΑΕΠ (RER) σε δις $ Κ.ε.ε. (PPP) σε χιλιάδες $ Σύγκριση του κ.ε.ε. κάθε μητρόπολης με το κ.ε.ε. μίως της περιοχής 1 (βάση 100) 1 Τόκιο , Νέα Υόρκη , Οζάκα , Παρίσι , Λονδίνο , Λος Άντζελες , Ο μ.ο. των ΗΠΑ χρησιμοποιήθηκε για τη Νέα Υόρκη και το Λος Άντζελες, ο μ.ο. της Ευρώπης χρησιμοποιήθηκε για το Λονδίνο και το Παρίσι και ο μ.ο. της Ιαπωνίας χρησιμοποιήθηκε για το Τόκιο και την Οσάκα. Πηγή: Manyika et al, 2012:12 Με βάση τον Πίνακα 5, μπορούν να γίνουν συγκρίσεις για τον οικονομικό δυναμισμό (ΑΕΠ) και το βαθμό κυριαρχίας της κάθε μητροπολιτικής περιοχής (κκε) στην ενδοχώρα της. Είναι σαφές ότι το Λονδίνο έχει μεγάλη βαρύτητα στην κατανομή των εισοδημάτων στο Ηνωμένο Βασίλειο, γεγονός που υποδεικνύει τη θέση του σε εθνικό επίπεδο, καθώς και τη σημασία του ως «γέφυρα» με το διεθνοποιημένο οικονομικό χώρο. Στην εποχή μας, το Λονδίνο είναι η πόλη με τη μεγαλύτερη συνδεσιμότητα παγκοσμίως (Taylor, Hoyler and Sánchez Moral, 2012). Το Παρίσι και το Λονδίνο βρίσκονται στην κορυφή των ευρωπαϊκών πόλεων σταθερά, με το Παρίσι να υπερέχει σε ελάχιστους τομείς, γεγονός που προέρχεται από τη χαμηλή συνδεσιμότητα του Λονδίνου στους συγκεκριμένους τομείς (ο.π). Καμιά άλλη πόλη του Ηνωμένου Βασιλείου δε βρίσκεται στον κατάλογο με τις εκατό (100) πόλεις με τη μεγαλύτερη συνδεσιμότητα στον κόσμο (ο.π.). Το Λονδίνο είναι τόσο εξωστρεφές πλέον που έχει περισσότερη επαφή με τις πόλεις του εξωτερικού, παρά με τις βρετανικές πόλεις. Εκτός από το διώνυμο Νέας Υόρκη Λονδίνο (NYLON), το Λονδίνο έχει πολύ στενές σχέσεις με την τριάδα της Κίνας, το Πεκίνο, τη Σαγκάη και το Χονγκ Κόνγκ (ο.π). Οι περισσότεροι ερευνητές έχουν επισημάνει μια «ειδική σχέση» ανάμεσα στο Λονδίνο και τις ισχυρότερες μητροπόλεις των ΗΠΑ στις τελευταίες εντάσσεται πάντα η Νέα Υόρκη, συχνά το Σικάγο, σπανιότερα το Λος Άντζελες ή το Σαν Φραντσίσκο. Οι Taylor et al μιλούν για το σύστημα USAL (ΗΠΑ και Λονδίνο) ή το σύστημα NYLON (Νέα Υόρκη και Λονδίνο) τα οποία είναι κυρίαρχα στον κόσμο (Taylor et al, 2012:3). Επίσης, υποστηρίζουν ότι το USAL διατηρεί παγκόσμιο στρατηγικό βάρος κυρίως αρχηγεία μεγάλων επιχειρήσεων (Taylor et al, 2012:7 8). Δεδομένου ότι οι τεχνολογίες διαχέονται, πλέον, γεωγραφικά με μεγάλη ταχύτητα, οι κοινωνικοί παράγοντες είναι εκείνοι που ευθύνονται για τις κατά τόπους συγκεντρώσεις δραστηριοτήτων, κεφαλαίων και ανθρώπων. Όμως, στους συγκεκριμένους τόπους παρατηρούνται σημαντικές διαφοροποιήσεις στο προφίλ τους στο διεθνοποιημένο οικονομικό περιβάλλον.

11 Ως εκ τούτου, ενδιαφέρον παρουσιάζει ο διαχωρισμός εντατικής εκτατικής παγκοσμιοποίησης. Με βάση τον παραπάνω διαχωρισμό, οι Taylor et al ισχυρίζονται ότι οι μητροπόλεις εμφανίζουν μια «πολυσθένεια»: η στρατηγική διασυνδεσιμότητα αφορά την ένταξή τους στο κύκλωμα των ανώτερων βαθμίδων της Αστικής Ιεραρχίας και των σχέσεων στο εσωτερικό τους ενώ η παγκόσμια διασυνδεσιμότητα αφορά τις εξαρτήσεις από εκείνες των πόλεων που βρίσκονται σε χαμηλότερες βαθμίδες του παγκόσμιου αστικού συστήματος. Επομένως, το USAL αναδεικνύεται το πιο «παγκοσμιοποιημένο» υποσύστημα, ως προς την ένταση των δεσμών μεταξύ τους, ενώ ο υπόλοιπος κόσμος εξυπηρετείται κυρίως μόνο από τέσσερις μητροπολιτικές περιοχές (ο.π). Η ίδια έρευνα υποδεικνύει ότι η Νέα Υόρκη, το Σικάγο, το Λονδίνο και το Σαν Φραντσίσκο είναι κυρίαρχοι στις υψηλές συμβουλευτικές υπηρεσίες (high consulting) (Taylor et al, 2012:9). Υπολογίζοντας τις επιδόσεις του Λονδίνου, οι Taylor et al υποστηρίζουν ότι έρχεται στη δεύτερη θέση ως στρατηγική θέση, πίσω από τη Νέα Υόρκη και ο λόγος είναι ότι στην τελευταία συγκεντρώνονται περισσότερες εταιρικές δραστηριότητες σε σύγκριση με το Λονδίνο περισσότερα αρχηγεία μεγάλων εταιρειών παρόλο που ο αριθμός των εταιρειών είναι ο ίδιος (Taylor et al, 2012:11). Επεκτείνοντας, όμως, τη στρατηγική διασυνδεσιμότητα σε παγκόσμια διασυνδεσιμότητα το Λονδίνο έρχεται στην πρώτη θέση, αφήνοντας την Νέα Υόρκη στη δεύτερη (Taylor et al, 2012:13). Καθώς επικεντρώνονται στις πόλεις που λειτουργούν στις περισσότερο στρατηγικές και παγκόσμιες θέσεις, δηλαδή το σύστημα NYLON (Νέα Υόρκη και Λονδίνο), οι Taylor et al επισημαίνουν ότι το Λονδίνο στηρίζεται στις στρατηγικές δραστηριότητες, πολύ λιγότερο από τη Νέα Υόρκη και, επομένως, προκύπτει ο εξής διαχωρισμός και ενδιαφέρον συμπέρασμα: Το Λονδίνο είναι πολύ καλός τόπος για τις παγκόσμιες οικονομικές επιχειρήσεις, ως «άξονας» δηλαδή για το συντονισμό δραστηριοτήτων. Η Νέα Υόρκη είναι πολύ καλός τόπος για τις παγκόσμιες οικονομικές επιχειρήσεις, για την καινοτομία, ως «κόμβος» δηλαδή για νέες δραστηριότητες, πιο στρατηγικές. Εν κατακλείδι, περιγράφοντας το ρόλο της κάθε πόλης στο σύστημα, οι Taylor et al θεωρούν ότι το Λονδίνο είναι το υπεράκτιο κέντρο, η Νέα Υόρκη το κέντρο καινοτομίας και η Ουάσιγκτον το πολιτικό κέντρο, με προφανή παραλληλισμό και αντιστοίχηση ως προς του ρόλους με μια άλλη συμμαχία ανάπτυξης: το σύστημα Χονγκ Κονγκ Σαγκάη Πεκίνο (Taylor et al, 2012:20). Από την παραπάνω ανάλυση προκύπτει ότι τα συστήματα USAL και NYLON εμφανίζονται σταθερά και με ειδίκευση στο ρόλο και τον καταμερισμό εργασίας, οπότε οι συμμαχίες ανάπτυξης που έχουν διαμορφωθεί, πιθανότατα, θα εξακολουθήσουν να υφίστανται. Οι πέντε επιχειρηματικές περιοχές του Λονδίνου έχουν κεντρικό ρόλο στην ανάδειξη της παγκόσμιας πόλης, εφόσον υποδέχονται δραστηριότητες υψηλού επιπέδου και εξασφαλίζουν τη συμμετοχή του Λονδίνου στα συστήματα USAL και NYLON. Οι εταιρίες και γενικότερα οι φορείς που έχουν την έδρα τους στους συγκεκριμένους τόπους, όπως φαίνονται στον Πίνακα 6, επηρεάζουν με τις αποφάσεις και τις πολιτικές τους μια ευρύτατη περιοχή, πολύ πέρα από τα σύνορα του Ηνωμένου Βασιλείου.

12 Πίνακας 6: Τα επιχειρηματικά κέντρα (CBD) του Λονδίνου Επιχειρηματικό κέντρο Χρήσεις/ κλάδοι (ενδεικτικά) Χώρος γραφείων The City Χρηματοοικονομικές 7,740,000 δραστηριότητες, μεσιτείες, ασφάλειες, νομικές υπηρεσίες Westminster (ιδίως Αρχηγεία και γραφεία 5,780,000 Mayfaire, St James s, West End, Soho) εκπροσώπησης πολυεθνικών εταιρειών στη βιομηχανία όπλων και αεροπλάνων, τα ΜΜΕ, τον καπνό, το λιανεμπόριο, τις τράπεζες, τα ακίνητα. Camden and Ishlington πολιτιστικές βιομηχανίες, 2,294,000 χρηματοοικονομικές δραστηριότητες, Canary Wharf Οι μεγαλύτερες επενδυτικές και 2,120,000 καταναλωτικές τράπεζες του κόσμου, νομικές και λογιστικές υπηρεσίες, πολυτελής κατοικία Lanbeth and Southmark Λογιστικές υπηρεσίες, υπηρεσίες 1,780,000 συμβούλων Πηγή: Επεξεργασία: Ίδια επεξεργασία Σήμερα, το Λονδίνο βρίσκεται με μια μεγάλη σειρά και ποικιλία από τεχνικές και κοινωνικές υποδομές. Οι υποδομές βοηθούν την μείωση του χρόνου και κόστους μεταφοράς, συμβάλλουν στην κοινωνική αναπαραγωγή, ενδυναμώνουν τη διεθνή εικόνα της πόλης και, γενικότερα, ενισχύουν την κεντρική της θέση στους άξονες σε όλους τους τύπους δικτύων Πίνακας 7: Οι υποδομές του Λονδίνου Υποδομές Έναρξη λειτουργίας Ωφελούμενοι/ ποσοτικά στοιχεία (έτος αναφοράς) Αεροδρόμια Heathrow εκατομμύρια επιβάτες (2011) Gatwick εκατομμύρια επιβάτες (2013) Stansted εκατομμύρια επιβάτες (2012) Luton 1945 σχεδόν 9.7 εκατομμύρια επιβάτες London City 1987 περισσότερο από 3 εκατομμύρια επιβάτες (2012) Southend 1935 γύρω στις 970,000 (2013) Εμπορικά Λιμάνια Λονδίνο 18 ος αι. 43,7 εκατομμύρια τόνους (2012) Tilbury 1886 ΜΔ Σιδηρόδρομος London Underground 1863 πάνω από ένα δισεκατομμύριο επιβάτες το 2012/ 2013 London Rail 1883 ΜΔ Προαστικός 3 Τρένα υψηλής ταχύτητας (High Speed 1 και Eurostar) 1994 ΜΔ 3 Πρόκειται για τμήμα του εθνικού δικτύου σιδηροδρόμων, χωρίς ιδιαίτερη ιστορία ή χωριστό υπολογισμό ωφελούμενων

13 Τουριστικά αξιοθέατα 4 British Museum ,701,036 (2013) Tate Modern ,318,688 (2012) National Gallery ,163,902 (2012) Natural History Museum ,105,106 (2009) London Eye 2000 πάνω από 3.5 εκατ. ανά έτος Science Museum ,989,000 (2012) Victoria and Albert Museum ,231,700 (2012) Madame Tussauds 1835 National Maritime Museum ,367,904 (2009) Tower of London 1078 (με επεκτάσεις ως 2,444,296 (2012) το 1399) Πολιτισμός Royal Festival Hall θέσεις Queen Elisabeth Hall θέσεις Barbican Center 1982 Συνολικά, πάνω από 4000 θέσεις Hayward Gallery 1968 ΜΔ Royal Albert Hall θέσεις Royal Opera House θέσεις Πηγή: αγγλόγλωσση Wikipedia, επίσημες ιστοσελίδες των υποδομών Επεξεργασία: Ίδια επεξεργασία Οι παρατηρήσεις που προκύπτουν από τον Πίνακα 7 είναι δύο. Αφενός μεν, παρατηρείται ότι το Λονδίνο, παρά τα προβλήματα που αντιμετώπισε το ΗΒ τη δεκαετία του 1970, ήταν μια μητρόπολη που είχε όλους τους τύπους των υποδομών και πλούσιο συμβολικό κεφάλαιο. Τα όρια των υποδομών αφορούσαν προβλήματα κορεσμού, ανάγκες για ανακαίνιση ή επέκταση κοκ. Δε χρειάστηκε, επομένως να ξεκινήσει από το μηδέν, όπως συμβαίνει με πολλές αναδυόμενες μητροπόλεις στις χώρες του κάποτε Τρίτου Κόσμου. Τα συμπεράσματα του O Sullivan που περιγράφηκαν στην Αστική Ιεραρχία συνηγορούν με αυτή την άποψη. Αφετέρου, παρατηρείται ότι τις τελευταίες τρεισήμισι δεκαετίες, κατά τις οποίες στο Λονδίνο εφαρμόστηκαν τα διάφορα αστικά μοντέλα που στοχεύουν ή διευκολύνουν την εξέλιξη μιας μητρόπολης σε παγκόσμια πόλη, το Λονδίνο στράφηκε στη σύγχρονη τέχνη (Tate Modern), στο παιγνίδι (London Eye) και τα τρένα υψηλής ταχύτητας (Eurostar). Και, στο νέο οικονομικό τοπίο που διαμορφώνεται μετά την οικονομική κρίση, το μέλλον προμηνύεται λαμπρό. Σύμφωνα με τους Dobbs et al: «Το Λονδίνο, μία από τις δύο μεγαπόλεις της περιοχής [η Ευρωπαϊκή Ένωση], αναμένεται να αποφέρει 300 δισεκατομμύρια δολάρια για την αύξηση του ΑΕΠ ως το τοις εκατό της συνολικής ανάπτυξης της περιοχής ενώ βλέπουμε το Παρίσι, την άλλη μεγαλούπολη, δημιουργώντας εκατομμύρια δολάρια ή 5 τοις εκατό της συνολικής ανάπτυξης της περιοχής» (Dobbs et al, 2011:30). Πως, όμως, κατέκτησε το Λονδίνο την επίζηλη αυτή θέση; 4 Πρόκειται για τους τόπους με τη μεγαλύτερη επισκεψιμότητα.

14 3.2 Το Λονδίνο σε διαρκή μετασχηματισμό Το Λονδίνο σε κρίση Το Λονδίνο ήταν από παλιά ένα εμπορικό, διαμετακομιστικό και χρηματοπιστωτικό κέντρο. Σχεδόν κινηματογραφικά, ο Braudel έχει περιγράψει πως τα αστικά στρώματα της πόλης, στηριζόμενα στις επιχειρηματικές τους ικανότητες, την ασύμμετρη πληροφόρηση, τη διαπραγματευτική ικανότητα και το συνασπισμό απέναντι στους επενδυτικούς κινδύνους, οργανώθηκαν γύρω από διάφορα αστικά επίκεντρα (αγορές κάθε τύπου) και δημιούργησαν εξαρτήσεις στους γύρω οικισμούς και τις μακρινές περιοχές. Σύμφωνα με τον Braudel: «Η αύξηση των εμπορικών συναλλαγών ενθάρρυνε τη χρήση των νέων διαύλων επικοινωνίας, πιο ελεύθερης και πιο άμεσης. Η ανάπτυξη του Λονδίνου συνέβαλε σε αυτό, όπως έχουμε δει. Όθεν, η αύξηση των κερδών αυτής που ο Alan Everitt καλεί, ελλείψει ενός καλύτερου όρου, ιδιωτικής διαπραγμάτευσης. ( ) Οι εμπνευστές αυτών των ιδιωτικών συναλλαγών ήταν «πραγματικοί» ταξιδιώτες έμποροι, μικροπωλητές και πωλητές: γύριζαν στις πόρτες, στις κουζίνες των αγροκτημάτων, να αγοράσουν, εκ των προτέρων, το σιτάρι, το κριθάρι, τα πρόβατα, το μαλλί, τα πουλερικά, κουνέλια, τα δέρματα και προβιές. Με τον τρόπο αυτό, η αγορά είχε φτάσει στα χωριά. Μερικές φορές, οι νεοφερμένοι θα έχουν έδρα στα πανδοχεία, στα οποία ξεκινούσαν μια μακρά καριέρα υποκαθιστώντας την αγορά. Ταξίδευαν από κομητεία σε κομητεία, κλείνοντας συμφωνίες με ένα μαγαζάτορα εδώ ή ένα πλανόδιο πωλητή ή ένα χονδρέμπορο εκεί. Και ενήργησαν ως χονδρέμποροι ή ως μεσάζοντες κάθε είδους, πρόθυμοι να παραδώσουν κριθάρι προς τις ζυθοποιίες στις Κάτω Χώρες ή να αγοράσουν σίκαλη στη Βαλτική για προμηθεύσουν το Μπρίστολ. Μερικές φορές, δύο ή τρεις από αυτούς θα ενωθούν για να μοιραστούν τους κινδύνους. Ότι ο νεοεισερχόμενος με τα πολλά πρόσωπα ήταν αντιπαθής, μισητός για την πονηριά του, την αδιαλλαξία και σκληρή καρδιά είναι επανειλημμένα σαφές από τις δικαστικές υποθέσεις που ανεφύησαν. Αυτό το νέο είδος των συναλλαγών, το οποίο διεξάγεται με απλή γραπτή σημείωση σύνδεσης στον πωλητή (ο οποίος, συχνά, ήταν αναλφάβητος) οδήγησε σε όλα τα είδη των παρεξηγήσεων και των δραμάτων. Για τον ίδιο τον επιχειρηματία, όμως, καθώς οδηγούσε τα αγορασμένα άλογα του ή επόπτευε τα σιτηρά που φορτώνονταν στις πλωτές οδούς, η σκληρή ταξιδιωτική ζωή είχε τη γοητεία της» (Braudel, 1979:42,47). Σωρευτικά, τα παραπάνω έδωσαν το 19 ο αιώνα στο Λονδίνο τον χαρακτηρισμό «μητρόπολη», για πρώτη φορά στην Ιστορία με τη σύγχρονη έννοια, ως το κέντρο μιας αυτοκρατορίας (Farias & Stemmler, 2006:6). Αλλά και η Βιομηχανική Επανάσταση άσκησε τη δική της επίδραση στην πόλη, αν και οι βιομηχανικοί κλάδοι αναπτύχθηκαν κυρίως σε άλλες πόλεις. Οι Anas et al, υποστήριξαν ότι, μετά τη η βιομηχανική επανάσταση, η αστική ανάπτυξη του Λονδίνου απέκτησε περισσότερη κανονικότητα. Σύμφωνα με τους Anas et al:

15 «Από διαχρονικές παρατηρήσεις του Λονδίνου, από το 1820 ως το 1962, και του Βερολίνου από το 1875 ως το 1945, προκύπτει ότι η επιφανειακή διάσταση fractal 5 έχει αυξηθεί σταθερά σε όλες αυτές τις χρονικές περιόδους. Αυτό προσδίδει πρόσθετη στήριξη στο συμπέρασμα ότι η αστική ανάπτυξη κατά τη διάρκεια της βιομηχανικής εποχής έχει κάνει τα μοντέλα ανάπτυξης κάπως πιο τακτικά, τουλάχιστον στη Δυτική Ευρώπη.» (Anas et al, 1998:9) Μεταπολεμικά, το Λονδίνο ακολούθησε τις τάσεις της εποχής. Θεσμοθετήθηκαν Ζώνες Πρασίνου, ευνοήθηκε η απομάκρυνση των κατοίκων, αντιμετωπίστηκαν τα προβλήματα της ατμοσφαιρικής ρύπανσης, ενώ ο τριτογενής τομέας της παραγωγής παρέμενε κυρίαρχος, με αιχμές τους χρηματοπιστωτικούς κλάδους και το διεθνές εμπόριο. Το 1965 συγκροτήθηκε η Μείζονα Περιοχή του Λονδίνου (London Greater Area), η οποία περιελάμβανε τη λειτουργική μητροπολιτική περιοχή, χωρίς την Πόλη του Λονδίνου (City), η οποία διατηρεί, από το Μεσαίωνα ως τις μέρες μας ένα ιδιότυπο καθεστώς 6. Η πολυδιάστατη κρίση και ύφεση του βιομηχανικού κόσμου από το τέλος της δεκαετίας του 1960 μέχρι το τέλος της δεκαετίας του 1970, είχε σοβαρό αντίκτυπο στη Βρετανία. Το πρόβλημα του «στασιμοπληθωρισμού» (υψηλός πληθωρισμός και υψηλή ανεργία ταυτόχρονα) ταλάνισε τη βρετανική οικονομία όλη τη δεκαετία του 1970 και οδήγησε την κυβέρνηση Θάτσερ, η οποία εξελέγη το 1979, σε δραστικές παρεμβάσεις. Κρατικές επιχειρήσεις ιδιωτικοποιήθηκαν, ο τραπεζικός τομέας απελευθερώθηκε το 1986 ( big bang )η αγορά εργασίας απελευθερώθηκε, ενώ οι κοινωνικές εντάσεις έγιναν εκρηκτικές. Για να ελεγχθούν οι ευκολότερα εξελίξεις, το 1985 η μητροπολιτική διοίκηση του Λονδίνου καταργείται και οι αρμοδιότητες μεταφέρονται στις μικρότερες ενότητες, τα boroughs. Ένας από τους δριμύτερους επικριτές των αλλαγών, ο David Harvey, επισημαίνει μια διάσταση που, γενικά, αγνοείται. Δε διχάστηκε μόνο η βρετανική κοινωνία αναφορικά με τις αλλαγές της δεκαετίας του 1980 αλλά και οι βρετανικές ελίτ. Σύμφωνα με το Harvey η Μάργκαρετ Θάτσερ, «επιτέθηκε σε μερικές από τις παγιωμένες μορφές της ταξικής εξουσίας στην Βρετανία» αφού «επιτέθηκε στην αριστοκρατική παράδοση που κυριαρχούσε ( ) στην οικονομική ελίτ της Πόλης του Λονδίνου, καθώς και σε πολλά τμήματα της βιομηχανίας, και τάχθηκε με τους παράτολμους επιχειρηματίες και τους νεόπλουτους» (Harvey, 2005:31). Τελικά, το Λονδίνο βρέθηκε να επωφελείται, ως προς την αστική ανάπτυξη, από τις πολιτικές που εφαρμόζονταν στο κεντρικό επίπεδο, χωρίς όμως να μπορεί να διαχειριστεί την κατάσταση σε μητροπολιτικό/ στρατηγικό επίπεδο. Ανάκαμψη ως Επιχειρηματική Πόλη Η περίοδος του στασιμοπληθωρισμού συνδέθηκε με διάφορα προβλήματα στο Λονδίνο, όπως και στις υπόλοιπες δυτικές μητροπόλεις. Απαξίωση των κεντρικών περιοχών, υψηλή ανεργία σε ευάλωτες κοινωνικές ομάδες και διαρθρωτική ανεργία, αποδυνάμωση των βιομηχανικών κλάδων και, γενικότερα, τα χαρακτηριστικά που εμφανίζουν οι οικονομίες σε μετάβαση. Σύμφωνα με το Γετίμη, «η κυριαρχία των νεοσυντηρητικών τύπων διακυβέρνησης στις περισσότερες ευρωπαϊκές 5 Η επιφανειακή διάσταση fractal στις έρευνες που χρησιμοποιούν οι Anas et al ισούται με «ένα συν την ελαστικότητα του μετρούμενου μήκους σε σχέση με την ανάλυση» (Anas et al, 1998:8) και υποδηλώνει την ένταση της διάχυσης (sprawl) στον αστικό χώρο. 6 Επί παραδείγματι, στις δημοτικές εκλογές δεν ψηφίζουν οι κάτοικοι αλλά οι επιχειρήσεις. Ή, στην παρέλαση της πόλης προηγείται τιμητικά ο Δήμαρχος του City από όλους τους επισήμους, ακόμη και τον πρωθυπουργό μόνο ο μονάρχης θεωρείται ανώτερος του Δημάρχου.

16 χώρες, στις δεκαετίες 80 και του 90, ήταν ο καθοριστικός παράγοντας στις αλλαγές και τις μετατοπίσεις του περιεχομένου των αστικών πολιτικών» (Γετίμης, 1999:364). Συνοπτικά, οι αλλαγές στον αστικό χώρο αφορούσαν την ιδιωτικοποίηση δημόσιων αγαθών, την απορρύθμιση του πολεοδομικού σχεδιασμού, την υποβάθμιση των συμμετοχικών διαδικασιών και των τοπικών θεσμών, καθώς και η δημιουργία ευέλικτων πλαισίων τοπικής αναπτυξιακής και επιχειρηματικής δραστηριότητας (ο.π.). Τα παραπάνω χαρακτηριστικά απετέλεσαν τελικά τη βάση του μοντέλου της Επιχειρηματικής Πόλης, το οποίο κυριάρχησε ένα διάστημα, ιδίως στον αγγλοσαξονικό κόσμο. Τα νέα αστικά τοπία, βασισμένα στις πρωτοποριακές μορφές στου αστικού χώρου, λειτούργησαν, συχνά, ως δέλεαρ για επενδυτές, εταιρείες και κατοίκους. Κατά τη δεκαετία του 1980, το Λονδίνο αποφάσισε να επενδύσει στα νέα αστικά τοπία, στα πλαίσια της «αστικής αναγέννησης», με αντιπροσωπευτικές περιπτώσεις αυτές των Docklands και του Canary Wharf, οι οποίες ενσωματώνουν τους στόχους και τα εργαλεία του μοντέλου της Επιχειρηματικής Πόλης, περισσότερο ίσως από οποιαδήποτε άλλη περίπτωση στον ευρωπαϊκό χώρο. Για την υλοποίηση της ανάπλασης, ιδρύθηκε μια εταιρεία ειδικού σκοπού, προκειμένου να υπερκεραστούν προβλήματα από την πολυδιάσπαση της ιδιοκτησίας ανάμεσα σε πολλούς και ισχυρούς κατέχοντες, δόθηκαν φορολογικά και άλλα κίνητρα στις εταιρείες που θα εγκαθίστανται εκεί, υιοθετήθηκε ένα διεθνοποιημένο αρχιτεκτονικό στυλ στα κτίρια που δεν είχε ιδιαίτερη σχέση ούτε με τη λονδρέζικη παράδοση, ούτε τη γύρω περιοχή, έγιναν συμπράξεις με developers από το εξωτερικό, ο πολεοδομικός σχεδιασμός περιθωριοποιήθηκε και ο προσανατολισμός της περιοχής ανάπλασης προς το εξωτερικό, από τη σκοπιά των επενδυτών, της αρχιτεκτονικής, των νέων κατοίκων, ήταν πλήρης (Hinsley και Malone, 1996:56 57 και Γοσποδίνη, 2007: ). Τα προβλήματα που προέκυψαν ήταν πολλά. Αφενός, τα έργα εκτελέστηκαν με γρηγορότερους ρυθμούς από αυτούς της προσέλκυσης εταιρειών και κατοίκων στην περιοχή, με αποτέλεσμα να παρουσιαστούν σοβαρά οικονομικά προβλήματα στην εταιρεία διαχείρισης. Αφετέρου, υποτιμήθηκε, είτε για λόγους που σχετίζονται με την παράδοση του σχεδιασμού στην Αγγλία, είτε για λόγους ιδεολογικούς, η πολεοδομική διάσταση 7 του εγχειρήματος, γεγονός που επέδρασε στις αποδόσεις της επένδυσης αλλά και το μάρκετινγκ του τόπου. Σύμφωνα με τη Γοσποδίνη, «υποβαθμίστηκαν τα μέγιστα ο προγραμματισμός του χώρου και η κοινωνική διάστασή του ενώ απογειώθηκαν οι αξίες του αρχιτεκτονικού και του αστικού σχεδιασμού "βιτρίνας"» (Γοσποδίνη, 2007:104 και Hinsley και Malone, 1996). Παρόλα αυτά, ένα μικρό μέρος της επένδυσης, το Canary Wharf, ακολούθησε μια περισσότερο ομαλή πορεία. Αναπτύχθηκε εξαρχής με πολύ ειδικό προφίλ και στόχους και, μέχρι σήμερα, έχει καταφέρει να συγκεντρώσει τα αρχηγεία μερικών από τις μεγαλύτερες τράπεζες του κόσμου και αρκετούς κατοίκους με αντίστοιχα εισοδήματα. Το αποτέλεσμα της ανάπλασης των Docklands και του Canary Wharf κρίνεται ποικιλοτρόπως στην επιστημονική βιβλιογραφία. Άλλοι επικεντρώνονται στις δραστηριότητες που προσελκύστηκαν σταδιακά στην περιοχή και το αποτιμούν θετικά και άλλοι επικεντρώνονται στην αντίθεσή της με τις 7 Πρόκειται για ένα σφάλμα που το απέφυγαν επιμελώς σε άλλες πόλεις, όπως πχ το Αμβούργο στην ανάπλαση του City Nord. Το ίδιο προσπαθεί να κάνει σήμερα και στο Haden City.

17 γύρω περιοχές εισοδηματική ανισότητα, διαφορετικό επίπεδο στα παρεχόμενα δημόσια αγαθά κα και το αποτιμούν αρνητικά. Όλοι όμως συμφωνούν ότι επρόκειτο για ένα τυπικό παράδειγμα εφαρμογής της Επιχειρηματικής Πόλης. Η πρόκληση της Βιώσιμης Πόλης Στις αρχές της δεκαετίας του 1990, το Λονδίνο είχε κερδίσει πολλούς νέους κατοίκους (Πετράκος και Οικονόμου, 1999), ενώ η απελευθέρωση του χρηματοπιστωτικού τομέα είχε οδηγήσει στην έλξη πολλών νέων δραστηριοτήτων, κυρίως από τις ΗΠΑ. Οι νέες δραστηριότητες κατευθύνθηκαν κυρίως στο City και αφορούσαν τράπεζες, αμοιβαία κεφάλαια, ασφάλειες κλπ. Σύμφωνα με την Αρχή Μείζονος Λονδίνου, τα υψηλά εισοδήματα αυξήθηκαν στο Inner City (Εσώτερο Λονδίνο, η περιοχή γύρω από τις κεντρικές περιοχές, το City και το Westminster) κατά τη δεκαετία (GLA, 2010:43). Στη διάσημη μελέτη της Global Cities, το 1991, η Sassen, η οποία στηρίχτηκε στη διερεύνηση του χρηματοπιστωτικού τομέα, κατατάσσει το Λονδίνο στις τρεις οικουμενοπόλεις του κόσμου μαζί με τη Νέα Υόρκη και το Τόκιο. Παρόλα αυτά, η σφοδρή κριτική του μοντέλου της Επιχειρηματικής Πόλης, συχνά με ιδεολογικό υπόβαθρο, οδηγούσε το Λονδίνο και κάποιες αμερικανικές μητροπόλεις του δυτικού κόσμου να εμφανίζονται ως ιδιάζουσα περίπτωση. Αφενός μεν οι οικονομικές τους επιδόσεις ήταν πολύ καλές, αφετέρου δε αδυνατούσαν να διαχειριστούν τα κοινωνικά και περιβαλλοντικά προβλήματα της παραγωγικής αναδιάρθρωσης της προηγούμενης δεκαετίας. Οι αξίες και τα κριτήρια των κοινωνιών και της επιστημονικής κοινότητας είχαν μεταβληθεί και οι στόχοι που αφορούσαν την ανάπτυξη και το εισόδημα δεν ήταν οι μόνοι που εμφανίζονταν στα επίσημα έγγραφα ή την επιστημονική βιβλιογραφία. Κατά τη δεκαετία του 1990, η «βιώσιμη ανάπτυξη» καθιερώθηκε ως το ενδεδειγμένο όραμα για κάθε κοινωνία. Τα ορόσημα της εξέλιξης ήταν η Συνδιάσκεψη του Ρίο, το 1992, η οποία έκανε το όρο παγκοσμίως γνωστό και η δημοσίευση του Σχεδίου Ανάπτυξης του Κοινοτικού Χώρου, το 1997, η οποία έστρεψε αποφασιστικά τις ευρωπαϊκές πολιτικές προς αυτή την κατεύθυνση. Στο ΣΑΚΧ, μάλιστα εμφανίστηκε εποπτικά η βιώσιμη ανάπτυξη, ως το σημείο τομής τριών κύκλων, της οικονομικής ανάπτυξης, της περιβαλλοντικής προστασίας και της κοινωνικής συνοχής (ΕΕ, 1997). Η στροφή προς τους κοινωνικούς και τους περιβαλλοντικούς δείκτες την ίδια περίοδο (Wong, 2003), ήταν αποτέλεσμα της ανάγκης ταυτόχρονης οικονομικής ανάπτυξης, κοινωνικής συνοχής και προστασίας του περιβάλλοντος. Με βάση τα νέα κριτήρια, το Λονδίνο είχε σοβαρές ατέλειες. Το κυκλοφοριακό πρόβλημα ήταν πολύ έντονο (Ween, 2012: 185), ενώ η κοινωνική πόλωση η οποία έχει οριστεί ως η απίσχναση του μέσου του κοινωνικού άξονα προς όφελος των δύο άκρων οδηγούσε σε ένα βαθύ κοινωνικό ρήγμα ανάμεσα στους έχοντες και τους μη έχοντες, μια «δυαδική» κοινωνία. Απέναντι στις εξελίξεις το Λονδίνο αντιμετώπισε δυσχέρειες. Η μητροπολιτική του διοίκηση είχε καταργηθεί και τα δεκάδες boroughs ενεργούσαν διαφορετικά σε κοινά προβλήματα, το Παρίσι και οι μητροπόλεις της ενιαίας πλέον Γερμανίας αποκτούσαν κεντρική θέση στο νέο ευρωπαϊκό χώρο, ενώ το εθνικό νόμισμα, η στερλίνα, αντιμετώπιζε πολλά προβλήματα. Ακόμη χειρότερα, σε αντίθεση με τη Νέα Υόρκη ή το Τόκιο, το Λονδίνο δεν μπορούσε να υπολογίζει σε μια ισχυρή εθνική

18 οικονομία για να στηριχτεί (Πετράκος και Rodriquez Pose, 2000). Το City είχε αυξανόμενη διεθνή σημασία, ωστόσο, αυτή η εξέλιξη το διαφοροποιούσε και το απομόνωνε από την υπόλοιπη μητροπολιτική περιοχή. Η εκλογή της κυβέρνησης Μπλερ, το 1997, οδήγησε σε μια διαφορετική αντιμετώπιση της διαμορφωμένης κατάστασης. Μέχρι τότε οι διαρθρωτικές αλλαγές της βρετανικής οικονομίας είχαν ολοκληρωθεί. Η αποβιομηχάνιση είχε αντισταθμιστεί από την τριτογενοποίηση, βασισμένη στον ανώτερο τριτογενή πληροφορική, τράπεζες κα. Σταδιακά, οι μεγάλες αστικές αναπλάσεις του Λονδίνου άρχισαν να αποδίδουν, από τη σκοπιά της ανάπτυξης και της χωροταξίας. Παρόλα αυτά, το Λονδίνο εξαρτιόταν, σε μεγάλο βαθμό, από τις εθνικές πολιτικές. Έτσι, η νέα κυβέρνηση προχώρησε σε αλλαγές. Καταρχάς, τουλάχιστον τα πρώτα χρόνια της κυβέρνησης Μπλερ, το Ηνωμένο Βασίλειο ισορροπούσε ανάμεσα στις ΗΠΑ και την ΕΕ, με το Λονδίνο να έχει το ρόλο της «γέφυρας» στις οικονομικές σχέσεις ανάμεσα στις δύο τεράστιες αγορές. Στη συνέχεια, το 2000, αποκαταστάθηκε η μητροπολιτική διοίκηση της πόλης, η Αρχή του Μείζονος Λονδίνου (Ween, 2012:182) και ξεκίνησαν να αντιμετωπίζονται τα προβλήματα της περιοχής συνολικά. Οι Ολυμπιακοί Αγώνες ως νέα ευκαιρία Αν και, σταδιακά, κατά τη δεκαετία του 2000, το ΗΒ αποστασιοποιήθηκε από την ΕΕ, σε ορισμένα ζητήματα της περιόδου, δημιουργήθηκε ένα ευνοϊκό οικονομικό περιβάλλον από τη διαρκή αύξηση της παραγωγικότητας και την εντεινόμενη μόχλευση, σε διεθνές επίπεδο, εξέλιξη που επέτρεψε στο Λονδίνο να κατατάσσεται σταθερά στις υψηλότερες θέσεις στις αξιολογήσεις πόλεων (πχ από την εταιρεία Cushman &Wakefield). Το Λονδίνο ανέλαβε, το 2005, τους Ολυμπιακούς Αγώνες του 2012, οι οποίοι έδωσαν το έναυσμα για μια καλύτερη οργάνωση του αστικού χώρου. Ειδικότερα, οι Ολυμπιακοί Αγώνες του Λονδίνου (IOC, 2012:2 7): Αναμένεται να έχουν τεράστιο οικονομικό αντίκτυπο στην οικονομία της πόλης. Η VISA υπολογίζει, συνολικά, σε 5,3 δις το κέρδος της πόλης μέχρι το 2015, χωρίς να συμπεριλαμβάνονται τα κέρδη των ετών πριν τους Αγώνες. Οι Lloyds ανεβάζουν το ποσό στα 16,5 δις για την περίοδο Την περίοδο Ιουλίου Αυγούστου 2012, οι δαπάνες των οι ξένων επισκεπτών ανήλθαν στα 4,5 δις. Έδωσαν τεράστια ώθηση σε κοινωνικά προγράμματα σχετικά με τον αθλητισμό, ενισχύοντας τη συμμετοχή των ανθρώπων, τις επαφές με νέους σε όλο τον κόσμο, την κατάρτιση επαγγελματιών δάσκαλοι, προπονητές κλπ για την αξιοποίηση του αθλητικού ιδεώδους στα σχολεία και τους χώρους άθλησης κλπ. Επιπρόσθετα, ενισχύθηκε ο αθλητισμός στη μικρή κλίμακα και συνδέθηκαν οι αθλητικές υποδομές με προγραμματισμένα αθλητικά γεγονότα της μεταολυμπιακής περιόδου. Επίσης, το Λονδίνο συνδέθηκε με τις πόλεις που θα φιλοξενήσουν Μεγάλα Γεγονότα την επόμενη περίοδο, δημιουργώντας άτυπα δίκτυα ανάμεσα σε ειδικούς, φορείς κα. Οδήγησαν στην αναβάθμιση της μητροπολιτικής περιοχής του Λονδίνου, η οποία αναβαθμίστηκε προκειμένου να φιλοξενήσει τους Αγώνες, ενώ η ολυμπιακή κληρονομιά πρόκειται να αφομοιωθεί από την ευρύτερη πόλη. Αντιμετωπίστηκε η ρύπανση του εδάφους, ενώ οι ολυμπιακές εγκαταστάσεις θα μετατραπούν σε κοινωφελείς υποδομές

19 διαφόρων τύπων, όπως σχολεία, κέντρα υγείας, πάρκα, επιχειρηματικοί χώροι, γειτονιές και κατοικίες. Προσέφεραν στην πόλη δέκα νέα σιδηροδρομικά δρομολόγια και τριάντα νέες γέφυρες, «πράσινα» έργα στις μεταφορές και ηλεκτρικά οχήματα, καθώς επίσης και αναβαθμισμένες επικοινωνίες. Επιπρόσθετα, οδήγησαν σε προγράμματα ενσωμάτωσης ανθρώπων με διαφορετικό χρώμα, εθνικότητα, φύλο κα. Διέδωσαν τη χρήση των περιβαλλοντικά φιλικών δομικών υλικών και τρόπων για καλύτερη ενεργειακή απόδοση, μέσω της αξιοποίησης τους σε ολυμπιακά έργα. Παράλληλα, ώθησαν στην κατασκευή πολλών υποδομών εκπαίδευσης και δημόσιας υγείας, καθώς και την προαγωγή του εθελοντισμού, της διαφορετικότητας και των επιχειρηματικών ευκαιριών. Τα παραπάνω συνέβαλλαν και συμβάλλουν ουσιαστικά στη διατήρηση μιας κοινωνίας ελεύθερης και πολυπολιτισμικής, με ισχυρή τοπική ταυτότητα, ευαισθητοποιημένης στα σύγχρονα προβλήματα του αστικού περιβάλλοντος και με διάθεση για ουσιαστική δράση. Η πολύπλευρη ενσωμάτωση της προετοιμασίας και υλοποίησης των Ολυμπιακών Αγώνων στο σχεδιασμό της πόλης, οριστικοποίησε τη θέση του Λονδίνου ως παγκόσμια πόλη, ένα Κόμβο Γνώσης με υψηλότατη στρατηγική και παγκόσμια συνδεσιμότητα στο διεθνές αστικό σύστημα και αισθητά βελτιωμένους δείκτες αναφορικά με τη βιώσιμη ανάπτυξη και το αξιοβίωτο μιας πόλης. 3.3 Συμπεράσματα από τη μελέτη περίπτωσης: μαθήματα από το Λονδίνο Από την εξέταση της θέσης του Λονδίνου στο διεθνές αστικό σύστημα και από την παρουσίαση του σταδιακού μετασχηματισμού του από μια μοντέρνα μητρόπολη, έδρα μιας παραπαίουσας αυτοκρατορίας, σε μια παγκόσμια πόλη, στηριγμένη σε θεσμικές, οικονομικές και πολιτιστικές αλλαγές, εξάγονται τα ακόλουθα συμπεράσματα. Καταρχάς, αν και το Λονδίνο κατατάσσεται στις πρώτες θέσεις και συχνά στην πρώτη θέση παγκοσμίως, η ουσία βρίσκεται σε περισσότερο λεπτές πτυχές αυτής της εξέλιξης, όπως οι στενές σχέσεις με τις αμερικανικές μητροπόλεις στις δραστηριότητες του ανώτερου τριτογενούς, οι οποίες λειτουργούν ως ηγετικός τομέας και προκαλούν πολλαπλασιαστικά οφέλη στις επόμενες βαθμίδες της κοινωνικής και επαγγελματικής πυραμίδας. Τα συστήματα USAL και NYLON προέκυψαν «από τα κάτω», με τις κυβερνητικές πολιτικές να ορίζουν ένα αρκετά γενικό πλαίσιο. Οι φορείς και οι επιχειρήσεις του Λονδίνου εργάστηκαν συστηματικά για μια μακρά χρονική περίοδο, πολύ μεγαλύτερη της μιας θητείας των προεδρείων/ Διοικητικών Συμβουλίων, προς την κατεύθυνση της ενίσχυσης των «συμμαχιών ανάπτυξης» της πόλης. Δεύτερον, η σωστή αστική διακυβέρνηση φαίνεται πως είναι η απάντηση στις προκλήσεις κάθε περιόδου. Στο Λονδίνο, πλέον, διαχωρίζονται τα προβλήματα ανάλογα με την κλίμακα και η GLA ή τα διαμερίσματα (boroughs) αναλαμβάνουν να τα επιλύσουν. Η διαρκής παρακολούθηση των λειτουργιών της πόλης, η συνεχής εκπαίδευση των κατοίκων, πχ μέσω προγραμμάτων στα σχολεία ή του εθελοντισμού και η αμφίδρομη σχέση των διοικητικών μηχανισμών με την κοινωνία, τόσο στη μικρή κλίμακα πχ γειτονιές όσο και τη μεγάλη διαβούλευση μεταξύ φορέων εξασφαλίζουν συναινετικές αν και όχι ομόφωνες λύσεις σε πολλά ζητήματα. Τα παραπάνω διαμορφώνουν ένα κλίμα φιλικό προς τους κατοίκους, τους ξένους, τους επενδυτές κοκ και συμβάλλουν στην ενδυνάμωση των δεσμών της πόλης με τις εξαρτημένες από αυτή περιφέρειες και πόλεις, διεθνώς.

20 Τέλος, σε ένα αμιγές ζήτημα του πολεοδομικού σχεδιασμού και της αστικής ανάπτυξης, η περίπτωση των Docklands έδειξε ότι η ανάδειξη των νέων κεντρικών περιοχών απαιτεί χρόνο, καθώς πρόκειται για μια κοινωνική διαδικασία. Ούτε τα κτίρια τρόπαια, ούτε ο πακτωλός χρημάτων αρκούν για να δημιουργηθεί ένα συμβολικό κεφάλαιο και ένα «οικοσύστημα» που θα περιλαμβάνει επενδύσεις και κατοίκους προσφέροντάς τους μια ανθρώπινη πόλη. Αντίθετα, η περίπτωση του Canary Wharf δείχνει ότι η επένδυση σε τόπους «αιχμές» μπορεί να είναι πολύ πιο αποδοτική από κάθε άποψη. 4. Επίλογος: Προϋποθέσεις μεταφοράς του υποδείγματος στην Ελλάδα Η Ελλάδα σήμερα θυμίζει αρκετά την περίοδο που το ΗΒ ταλανιζόταν από έντονα οικονομικά και κοινωνικά προβλήματα. Η μεταφορά του υποδείγματος από ένα τόπο σε ένα άλλο απαιτεί προσοχή, δεδομένου ότι οι αξίες ή οι δομές μιας κοινωνίας μπορούν εύκολα να οδηγήσουν σε αδιέξοδο ακόμη και μια σοβαρή προσπάθεια. Τα κομβικά σημεία επιτυχημένης μεταφοράς είναι: α) η επιλογή της κλίμακας, όπου θα εφαρμοστεί το υπόδειγμα, β) η ανάπτυξη εταιρικών σχέσεων ανάμεσα στους key players της αστικής διακυβέρνησης στον επιλεγμένο τόπο, γ) το κοινωνικό και επιχειρηματικό περιβάλλον που θα διαμορφωθεί. Ως προς το πρώτο, η επιλογή είναι προφανής. Η παγκόσμια πόλη έχει τουλάχιστον πέντε εκατομμύρια κατοίκους, επομένως, η μόνη επιλογή με πιθανότητες επιτυχίας είναι η Αθήνα. Ως προς τη δεύτερη προϋπόθεση, ίσως είναι προτιμότερη η υιοθέτηση προτύπων και η υλοποίηση προγραμμάτων που ενισχύουν την ανάπτυξη δεσμών και την οριζόντια μεταφορά ή ανταλλαγή τεχνογνωσίας ανάμεσα στις δομές της δημόσιας διοίκησης, των επιχειρήσεων και της κοινωνίας των πολιτών. Μια ενιαία μητροπολιτική διοίκηση αποκλειστικά για την Αθήνα θα μπορούσε να αποτελέσει κομβική εξέλιξη. Η δικτυακή (μη ιεραρχική) διακυβέρνηση των οργανισμών είναι μια αξιόπιστη λύση για υπηρεσίες προσαρμοσμένες (customized) στον πελάτη, όπως θα απαιτηθεί για τις επενδύσεις στρατηγικού χαρακτήρα (Jones et al, 1997:925). Τέλος, ως προς το τρίτο σημείο, η σταθεροποίηση του μακροοικονομικού περιβάλλοντος, το απλό και σταθερό φορολογικό σύστημα, η απλοποίηση της νομοθεσίας, η άμεση απονομή δικαιοσύνης, η απελευθέρωση των κλειστών αγορών και μια διαρκής πολιτιστική και επιχειρηματική εξωστρέφεια, ιδίως στους κλάδους που έχει αποκτηθεί το ανταγωνιστικό πλεονέκτημα 8 θα άρουν πολλά εμπόδια και θα δώσουν σε ειδικότερες παρεμβάσεις στην Αθήνα. 8 Μια ενδιαφέρουσα ανάλυση έχει γίνει από τη Mc Kinsey, 2012.