Jean Louis André Théodore Géricault. The Madwoman. c

Transcript

1 Jean Louis André Théodore Géricault. The Madwoman. c ΠΕΡΙ ΣΧΙΖΟΦΡΕΝΕΙΑΣ Δρ Aντωνάτος Σπύρος Η σχιζοφρένεια αποτελεί μία χρόνια σοβαρή ψυχική πάθηση, η οποία προσβάλλει τον άνθρωπο από αρχαιοτάτων χρόνων. Αποτελεί μια δύσκολα κατανοητή νοσολογική οντότητα για το γενικό πληθυσμό, διότι υπάρχουν μεγάλη παραπληροφόρηση και στίγμα που συνδέονται με αυτή. Τα άτομα που πάσχουν από σχιζοφρένεια θεωρούνται λανθασμένα πως είναι επικίνδυνα, βίαια, διχασμένες προσωπικότητες, χαμηλής νοημοσύνης, τεμπέληδες, αδύναμοι χαρακτήρες. Λόγω της έλλειψης πληροφόρησης και κατανόησης από τους γύρω τους, οι σχιζοφρενείς συχνά νοιώθουν αλλά και είναι απομονωμένοι, χωρίς ευκαιρίες μέσα στη ζωή, κάποιες φορές θύματα βίας ίσως. Ο οποιοσδήποτε άνθρωπος μπορεί να προσβληθεί. Έχει επίπτωση περίπου στο 1% του γενικού πληθυσμού, ασχέτως χώρας, κοινωοικονομικής τάξης και πνευματικής καλλιέργειας (οικουμενική νόσος). Η σχιζοφρένεια συνήθως ξεκινά σε ηλικία μεταξύ 15 και 25 ετών, ενώ μπορεί να εμφανισθεί και αργότερα στη ζωή ενός ατόμου. Οι άντρες φαίνεται πως υπερέχουν ελαφρά στη συχνότητα εμφάνισης της νόσου και τείνουν να προσβάλλονται νωρίτερα σε σχέση με τις γυναίκες. Η σχιζοφρένεια είναι μία από την ομάδα των ψυχικών διαταραχών που είναι γνωστές ως ψυχώσεις. Τα άτομα με τη διαταραχή αυτή μπορεί να ακούνε φωνές τις οποίες άλλοι άνθρωποι γύρω τους δεν αντιλαμβάνονται. Μπορεί να πιστεύουν πως οι άλλοι διαβάζουν το μυαλό τους, ελέγχουν τις σκέψεις τους, ή συνομωτούν για να τους βλάψουν. Κάτι τέτοιο προκαλεί μεγάλο τρόμο στα 1

2 άτομα με τη νόσο και τους ωθεί να αποσυρθούν ή να γίνουν ιδιαίτερα ανήσυχοι και νευρικοί. Οι σχιζοφρενείς μπορεί να μην γίνονται κατανοητοί όταν μιλούν. Μπορεί να κάθονται για ώρες χωρίς να κινούνται ή να μιλούν. Μερικές φορές τα άτομα αυτά εξωτερικά δείχνουν καλά, μέχρι να αρχίσουν να μιλούν για ό,τι πραγματικά σκέφτονται. Τόσο οι οικογένειες όσο και η κοινωνία επηρεάζονται από τη σχιζοφρένεια, επίσης. Πολλοί σχιζοφρενείς αντιμετωπίζουν δυσκολίες στο να κρατήσουν μια εργασία ή να φροντίσουν τους εαυτούς τους, με αποτέλεσμα να εξαρτώνται από τους άλλους και να χρειάζονται συνεχώς βοήθεια και επίβλεψη. Η θεραπεία βοηθά να ανακουφιστούν πολλά από τα συμπτώματα της νόσου, αν και οι περισσότεροι ασθενείς ζουν με αυτά σε όλη τη διάρκεια της ζωής τους (χρόνια νόσος). Όμως πολλά άτομα με σχιζοφρένεια μπορούν να ζήσουν μια ζωή χαρούμενη και σημαντική μέσα στο δικό τους περιβάλλον. Στο πέρασμα των χρόνων έχουν αναπτυχθεί πιο αποτελεσματικές θεραπείες και έχουν εφαρμοστεί πιο εξελιγμένες μέθοδοι κατανόησης των αιτίων της σχιζοφρένειας. Τα πρώτα σημεία της σχιζοφρένειας Οι περισσότεροι άνθρωποι βιώνουν αλλαγές στην αντίληψη και στη συμπεριφορά τους. Όταν αυτά συμβαίνουν μαζί σε πρώιμα στάδια αποκαλούνται πρόδρομη φάση. Αναμέσα στα συμπτώματα που χαρακτηρίζουν την πρόδρομη φάση, συμπεριλαμβάνονται και τα παρακάτω: Αλλαγές από τη φυσιολογική συμπεριφορά, όπως επιδείνωση της εργασιακής απόδοσης ή σοβαρή πτώση της σχολικής επίδοσης Κοινωνική απομόνωση Εμφάνιση ασυνήθιστων πεποιθήσεων Αλλαγές στην αντίληψη του ατόμου, όπως για παράδειγμα η εμπειρία να ακούει στιγμαία θορύβους ή άλλους ήχους που οι γύρω του δεν ακούνε. Η πρόδρομη φάση διαρκεί σχεδόν δύο χρόνια κατά μέσο όρο. Στη συνέχεια, εμφανίζονται τα έκδηλα και καθαρά συμπτώματα της νόσου. Η πρόδρομη φάση νοείται καλύτερα ως μία προειδοποίηση: ένα άτομο που βιώνει την πρόδρομη φάση δεν είναι απαραίτητα σίγουρο πως θα αναπτύξει τη νόσο. 2

3 Τα συμπτώματα της σχιζοφρένειας Τα συμπτώματα της σχιζοφρένειας διαιρούνται σε τρεις μεγάλες κατηγορίες: θετικά συμπτώματα, αρνητικά συμπτώματα καθώς και συμπτώματα από τις ανώτερες γνωστικές λειτουργίες. Θετικά συμπτώματα Ως θετικά συμπτώματα θεωρούνται ψυχωτικές συμπεριφορές που δεν συναντώνται σε υγιή άτομα. Οι άνθρωποι με θετική συμπτωματολογία συχνά "χάνουν την επαφή" με την πραγματικότητα. Τα συγκεκριμένα συμπτώματα έρχονται και φεύγουν. Κάποιες φορές είναι τόσο σοβαρά και άλλοτε ανιχνεύονται δύσκολα, καταστάσεις που εξαρτώνται από το εάν το άτομο λαμβάνει ή όχι φαρμακευτική αγωγή. Στα θετικά συμπτώματα ανήκουν τα εξής: Ψευδαισθήσεις είναι πράγματα που ένα άτομο βλέπει, ακούει, μυρίζει ή αισθάνεται στο σώμα του και τα οποία κανείς άλλος δεν αντιλαμβάνεται. Οι "φωνές" είναι ο πιο συνηθισμένος τύπος ψευδαίσθησης που συναντάται στη σχιζοφρένεια. Πολλοί άνθρωποι με τη διαταραχή αυτή ακούνε φωνές. Οι φωνές μπορεί να μιλούν απευθείας στο άτομο για τη συμπεριφορά του, να του δίνουν διαταγές για να τις εκτελέσει, ή να το προειδοποιούν για τυχόν κινδύνους. Κάποιες φορές οι φωνές συνομιλούν μεταξύ τους σχολιάζοντας το άτομο που νοσεί. Οι άνθρωποι που πάσχουν από σχιζοφρένεια μπορεί να ακούνε φωνές για μεγάλο χρονικό διάστημα, πριν ακόμα τους ανακαλύψουν η οικογένεια και οι φίλοι τους. Άλλοι τύποι ψευδαισθήσεων συμπεριλαμβάνουν τα βιώματα να βλέπουν ανθρώπους ή αντικείμενα που δεν υπάρχουν, να μυρίζουν μυρωδιές που κανείς άλλος δεν αντιλαμβάνεται, καθώς και να αισθάνονται πράγματα όπως αόρατα δάκτυλα να αγγίζουν το σώμα τους όταν δεν υπάρχει κανείς δίπλα τους ή σκουλήκια να περπατούν πάνω τους ή μέσα τους χωρίς να υφίστανται στην πραγματικότητα. Παραληρήματα είναι εσφαλμένες πεποιθήσεις που δεν αποτελούν μέρος της κουλτούρας του ατόμου και παραμένουν ακλόνητες μέσα του. Το άτομο πιστεύει στο παραλήρημά του ακόμη και όταν άλλοι άνθρωποι του αποδεικνύουν με επιχειρήματα πως δεν είναι αληθές ή λογικό. Οι άνθρωποι με σχιζοφρένεια μπορεί να έχουν παραληρήματα που μοιάζουν αλλόκοτα, όπως ότι οι γείτονές τους για παράδειγμα- μπορούν και ελέγχουν τη συμπεριφορά τους με μαγνητικά κύματα. Μπορεί επίσης να πιστεύουν πως οι άνθρωποι στην τηλεόραση απευθύνουν αποκλειστικά σε αυτούς κρυφά μηνύματα, ή πως οι ραδιοφωνικοί σταθμοί αναμεταδίδουν τις σκέψεις τους δυνατά στους άλλους. Κάποιες φορές 3

4 πιστεύουν πως είναι κάποιοι άλλοι, όπως ένα διάσημο ιστορικό πρόσωπο. Μπορεί να έχουν παρανοϊκές παραληρητικές ιδέες και έτσι να πιστεύουν πως οι άλλοι προσπαθούν να τους βλάψουν, να τους εξαπατήσουν, να τους βασανίσουν, να τους δηλητηριάσουν, να τους κατασκοπεύουν, ή να απεργάζονται την δική τους εξόντωση ή των δικών τους ανθρώπων. Αυτές οι τελευταίες πεποιθήσεις ονομάζονται "διωκτικό παραλήρημα". Διαταραχές της σκέψης είναι ασυνήθεις ή δυσλειτουργικοί τρόποι σκέψης. Ένας τύπος διαταραχής της σκέψης αποκαλείται "αποδιοργάνωση του τρόπου σκέψης". Κάτι τέτοιο συμβαίνει όταν ένα άτομο έχει πρόβλημα να οργανώσει τις σκέψεις του ή να τις συνδέσει με λογικό τρόπο. Οι σχιζοφρενείς μπορεί να μιλούν με διαστρεβλωμένο τρόπο που δύσκολα είναι κατανοητός από τρίτους. Ένας άλλος τύπος ονομάζεται "εμποδισμός της σκέψης". Αυτό συμβαίνει όταν το άτομο σταματά απότομα να μιλάει στη μέση μιας σκέψης. Όταν ερωτηθεί γιατί σταμάτησε να μιλάει, το άτομο μπορεί να πει πως ένοιωσε ως εάν οι σκέψεις του να δραπέτευσαν από το κεφάλι του. Τέλος, ένας σχιζοφρενής με διαταραχή στη σκέψη μπορεί να επινοεί λέξεις χωρίς σημασία, ή αλλιώς "νεολογισμούς". Διαταραχές κινητικότητας μπορεί να εμφανίζονται ως σωματική διέγερση. Ένα άτομο με διαταραχή κινητικότητας μπορεί να επαναλαμβάνει ορισμένες κινήσεις ξανά και ξανά (στερεοτυπίες). Στο άλλο άκρο, ένα άτομο μπορεί να περιπέσει σε κατατονία. Ως κατατονία θεωρείται η κατάσταση όπου το άτομο δεν κινείται καθόλου ούτε ανταποκρίνεται στους άλλους. Στις μέρες μας είναι σπάνια, όμως ήταν πιο συχνή όταν δεν υπήρχε αποτελεσματική θεραπεία για τη σχιζοφρένεια. Αρνητικά συμπτώματα Τα αρνητικά συμπτώματα συνδέονται με τη διαταραχή των φυσιολογικών συναισθημάτων και συμπεριφορών. Τα συγκεκριμένα συμπτώματα είναι δύσκολο να αναγνωρισθούν ως μέρος μιας διαταραχής και μπορούν λανθασμένα να θεωρηθούν ως κατάθλιψη ή ως άλλες ψυχικές αποδιοργανώσεις. Σε αυτά συμπεριλαμβάνονται: Συναισθηματική άμβλυνση (το άτομο έχει ανέκφραστο πρόσωπο ή μιλάει με μονότονο ή ανιαρό τρόπο) Έλλειψη ευχαρίστησης (ανηδονία) στην καθημερινή ζωή Ανικανότητα να ξεκινήσει και να υποστηρίξει προγραμματισμένες 4

5 δραστηριότητες Μιλάει λίγο, ακόμα και όταν αναγκασθεί να δράσει αμοιβαία με τον άλλο. Οι ασθενείς με αρνητική συμπτωματολογία χρειάζονται βοήθεια στις καθημερινές τους λειτουργίες. Μπορεί συχνά να αμελούν τη βασική υγιεινή τους. Κάτι τέτοιο τους κάνει να φαίνονται τεμπέληδες ή απρόθυμοι να βοηθήσουν τους εαυτούς τους, αλλά τα προβλήματα είναι συμπτώματα που προκαλούνται από τη σχιζοφρένεια. Γνωστικά συμπτώματα Είναι μάλλον άδηλα. Όπως και τα αρνητικά, τα γνωστικά συμπτώματα μπορεί να είναι δύσκολο να αναγνωρισθούν ως μέρος της διαταραχής. Συχνά, ανιχνεύονται μόνον όταν γίνουν κάποιες δοκιμασίες (τεστ). Σε αυτά συμπεριλαμβάνονται: Φτωχή "εκτελεστική λειτουργικότητα" (η ικανότητα να καταλαβαίνει κάποιος τις πληροφορίες και να τις χρησιμοποιεί κατάλληλα για να αποφασίζει στη ζωή του) Δυσκολία στην προσοχή ή στη συγκέντρωση Προβλήματα με την "εργαζόμενη μνήμη" (η ικανότητα να χρησιμοποιεί κάποιος την πληροφορία αμέσως μόλις τη μαθαίνει- αφορά την επεξεργασία των πληροφοριών). Τα συμπτώματα από τις ανώτερες γνωστικές λειτουργίες συχνά δυσκολεύουν την κανονική ζωή και τον βιοπορισμό του ατόμου. Μπορεί να επιφέρουν μεγάλη συναισθηματική δυστυχία και θλίψη. Πότε αρχίζει η σχιζοφρένεια και ποιος προσβάλλεται Η σχιζοφρένεια προσβάλλει άντρες και γυναίκες, με ελαφρά επικράτηση των αντρών. Είναι όπως προαναφέρθηκε οικουμενική νόσος. Συμπτώματα όπως ψευδαισθήσεις και παραλήρημα συνήθως ξεκινούν ανάμεσα στην ηλικία των 15 με 25 ετών της ζωής ενός ανθρώπου. Οι άντρες τείνουν να εμφανίζουν συμπτώματα λίγο νωρίτερα σε σχέση με τις γυναίκες. Στην πλειονότητα των περιπτώσεων οι άνθρωποι δύσκολα προσβάλλονται από σχιζοφρένεια μετά την ηλικία των 45, αν και μπορεί να εμφανισθεί ακόμα και στην ηλικία των 85 ή και 90 ετών. Σπάνια συμβαίνει στα παιδιά με τον καιρό όμως, αυξάνει η γνώση μας ότι μπορεί να εμφανισθεί σχιζοφρένεια σε παιδική ηλικία. 5

6 Είναι δύσκολο να διαγνωσθεί η σχιζοφρένεια στην εφηβεία. Τα πρώτα σημεία της μπορεί να περιλαμβάνουν μια αλλαγή στην επιλογή των φίλων, μια πτώση στις σχολικές επιδόσεις, προβλήματα στον ύπνο, και ευερεθιστότητα - συμπεριφορές πολύ συνηθισμένες ανάμεσα στους έφηβους. Ένας συνδυασμός παραγόντων μπορεί να βοηθήσει στην πρόβλεψη της νόσου σε πάνω από 80% των νέων οι οποίοι βρίσκονται σε αυξημένο κίνδυνο να αναπτύξουν σχιζοφρένεια. Αυτοί οι παράγοντες αναφέρονται στην απομόνωση κάποιου και στην απόσυρση από τους άλλους, σε μια αύξηση σε ασυνήθιστες σκέψεις και σε καχυποψία, καθώς και σε ένα θετικό οικογενειακό ιστορικό ψύχωσης. Σε νέους ανθρώπους που αναπτύσσουν τη νόσο, το στάδιο της αυτό της ψύχωσης ονομάζεται ως η "πρόδρομη περίοδος". Σχιζοφρένεια και βία Οι άνθρωποι με σχιζοφρένεια δεν είναι συνήθως βίαιοι. Όντως, τα περισσότερα βίαια εγκλήματα δεν διαπράττονται από σχιζοφρενείς παρά το μύθο που επικρατεί περί του αντιθέτου. Παρόλα αυτά, κάποια συμπτώματα συνδέονται με βία, όπως το διωκτικό παραλήρημα ή οι επιτακτικές ακουστικές ψευδαισθήσεις. Η χρήση ψυχοτρόπων ουσιών μπορεί να αυξάνει την πιθανότητα να γίνει βίαιο το άτομο. Εάν ένα άτομο με σχιζοφρένεια γίνει βίαιο, η βία συνήθως κατευθύνεται σε μέλη της οικογένειάς του και τείνει να συμβαίνει μέσα στο σπίτι του. Ο κίνδυνος της βίας από τους σχιζοφρενείς προς τον άλλο είναι μικρός. Όμως, τα άτομα αυτά βλάπτουν τον εαυτό τους επιχειρώντας απόπειρα αυτοκτονίας πολύ πιο συχνά από άλλους. Σχεδόν 10% (ειδικά νέοι ενήλικες) πεθαίνουν αυτοκτονώντας. Είναι δύσκολο να προβλεφθεί ποιος σχιζοφρενής είναι επιρρεπής στην αυτοκτονία. Εάν κάποιος γνωρίζει ασθενή που συζητά γύρω από την αυτοκτονία του ή επιχειρεί κάτι τέτοιο, οφείλει να τον βοηθήσει να αναζητήσει άμεσα βοήθεια από ψυχίατρο. Σχιζοφρένεια και κατάχρηση ψυχοτρόπων ουσιών Κάποιοι άνθρωποι που κάνουν χρήση ψυχοτρόπων ουσιών (πχ, ηρωίνη, κοκαΐνη, χασίς, LSD, crack, αλκοόλ κλπ) εμφανίζουν παρόμοια συμπτώματα με αυτά της σχιζοφρένειας. Για το λόγο αυτό λοιπόν, άτομα που πάσχουν από σχιζοφρένεια μπορεί λανθασμένα να θεωρηθούν ως χρήστες τοξικών ουσιών. Οι περισσότεροι ερευνητές δεν πιστεύουν πως η κατάχρηση ψυχοτρόπων ουσιών προκαλεί σχιζοφρένεια. Όμως, άτομα που νοσούν από τη συγκεκριμένη πάθηση είναι πιο πιθανό να έχουν στο ιστορικό τους κατάχρηση ψυχοτρόπων ουσιών (ακόμα του κοινωνικά αποδεκτού αλκοόλ) σε σχέση με τον γενικό πληθυσμό. 6

7 Η κατάχρηση ψυχοτρόπων ουσιών καθιστά την όποια θεραπευτική αντιμετώπιση της σχιζοφρένειας λιγότερο αποτελεσματική. Κάποιες τέτοιες ουσίες, όπως το χασίς ή τα ψυχοδιεγερτικά όπως οι αμφεταμίνες και η κοκαΐνη, μπορεί μάλιστα να χειροτερέψουν τα συμπτώματά της. Όντως, η έρευνα έχει καταδείξει πως υπάρχει σημαντική σχέση ανάμεσα στο χασίς και τα σχιζοφρενικά συμπτώματα. Επιπρόσθετα, τα εξαρτημένα από τοξικές ουσίες ψυχωτικά άτομα είναι λιγότερο πιθανό να ακολουθήσουν ένα θεραπευτικό σχεδιασμό. Σχιζοφρένεια και κάπνισμα Η εξάρτηση από τη νικοτίνη αποτελεί την πιο κοινή μορφή κατάχρησης ψυχοτρόπων ουσιών ανάμεσα στους σχιζοφρενείς. Εμφανίζουν τρεις φορές μεγαλύτερη αναλογία σε σχέση με το γενικό πληθυσμό ( 75 έως 90% έναντι 25 έως 30%, αντίστοιχα). Η διακοπή του καπνίσματος μπορεί να είναι ιδιαίτερα δύσκολη για τους σχιζοφρενείς, καθότι η απόσυρση της νικοτίνης μπορεί να χειροτερέψει την ψυχωτική συμπτωματολογία τους για κάποιο χρονικό διάστημα. Στρατηγικές διακοπής που εμπεριέχουν και την αντικατάσταση της νικοτίνης από άλλη ουσία μπορεί και κάνουν πιο εύκολη την υπόθεση διακοπής του καπνίσματος για τους ασθενείς. Οι γιατροί που ασχολούνται με τη σχιζοφρένεια οφείλουν να παρακολουθούν με μεγάλη προσοχή την ανταπόκριση των ασθενών τους στην αντιψυχωτική αγωγή που λαμβάνουν, εάν ο ασθενής αποφασίσει να αρχίσει ή να διακόψει το κάπνισμα. Παράγοντες που προκαλούν τη σχιζοφρένεια Οι ειδικοί πιστεύουν πως η σχιζοφρενική νόσος προκαλείται από ποικίλους παράγοντες. Γονίδια και περιβάλλον. Οι επιστήμονες γνωρίζουν από παλιά πως η σχιζοφρένεια διατρέχει μέσα στις οικογένειες. Η νόσος εμφανίζει επίπτωση περίπου 1% στο γενικό πληθυσμό, όμως συμβαίνει κατά μέσο όρο γύρω στο 10% των ατο μων που ε χουν συγγενη α βαθμου που πα σχει απο αυτη, ο πως πατέρα ή μητέρα, αδελφό ή αδελφή. Άτομα με σχιζοφρενει ς συγγενει ς β βαθμού (θείες, θείοι, παππούς, γιαγιά, ή εξαδέλφια) επίσης αναπτύσσουν τη νόσο πιο συχνά σε σχέση με το γενικό πληθυσμό. Ο σχετικός κίνδυνος είναι υψηλότερος για τον ομοζυγωτικό δίδυμο ενός ατόμου με σχιζοφρένεια, ο οποίος έχει πιθανότητα 40-65% για να εμφανίσει τη νόσο. 7

8 Κληρονομούμε τα γονίδια μας και από τους δύο γονείς. Οι επιστήμονες πιστεύουν πως αρκετά γονίδια συνδέονται με αυξημένο κίνδυνο σχιζοφρένειας, αλλά κανένα γονίδιο δεν προκαλεί από μόνο τη νόσο. Πράγματι, πρόσφατες μελέτες έχουν καταδείξει πως άτομα με σχιζοφρένεια τείνουν να εμφανίζουν υψηλότερες αναλογίες σπάνιων γενετικών μεταλλάξεων. Αυτές οι γενετικές διαφορές περιλαμβάνουν εκατοντάδες διαφορετικά γονίδια και πιθανόν διαταράσσουν την εγκεφαλική ανάπτυξη. Κάποιες άλλες πρόσφατες μελέτες προτείνουν πως η σχιζοφρένεια μπορεί να είναι η μερική κατάληξη όταν ένα σημαντικό γονιδίωμα που αποτελεί το κλειδί επιφέρει σοβαρές εγκεφαλικές χημικές δυσλειτουργίες. Το πρόβλημα αυτό μπορεί να επηρεάζει το τμήμα εκείνο του εγκεφάλου που αφορά την ανάπτυξη ανώτερων λειτουργικών δεξιοτήτων. Η έρευνα στο συγκεκριμένο γονιδίωμα συνεχίζεται, και επομένως δεν μπορούμε ακόμα να χρησιμοποιήσουμε τις γενετικές πληροφορίες για την πρόβλεψη του ποιος θα εμφανίσει τη νόσο τελικά. Στο εξωτερικό (ΗΠΑ) όμως, κάποιες δοκιμασίες που ελέγχουν το γονιδίωμα κάποιου ατόμου όπως εκείνη με δείγμα σιέλου μπορούν να αποφανθούν εάν ένα άτομο βρίσκεται σε σχετικό κίνδυνο να εμφανίσει ειδικές παθήσεις, πχ σχιζοφρένεια. Παρόλα αυτά, οι επιστήμονες δεν γνωρίζουν ακόμα επακριβώς τα πάντα γύρω από το γονιδίωμα και τις παραλλαγές του που τυχόν συμβάλλουν στη σχιζοφρένεια. Όσα γνωρίζουμε αυξάνουν τον κίνδυνο μόνο σε μικρό ποσοστό. Ως εκ τούτου, αυτές οι δοκιμασίες που ελέγχουν το γονιδίωμα είναι μάλλον απίθανο να μας δώσουν μία πλήρη εικόνα του σχετικού κινδύνου για την εμφάνιση ψυχικών διαταραχών, όπως η σχιζοφρένεια. Επιπρόσθετα, απαιτούνται πιο πολλά από το γονιδίωμα προκειμένου να προκληθεί η διαταραχή. Οι επιστήμονες θεωρούν πως οι αλληλεπιδράσεις ανάμεσα στα γονίδια και στο περιβάλλον είναι απαραίτητες προκειμένου να εμφανιστεί η νόσος. Πολλοί περιβαλλοντικοί παράγοντες ενδέχεται να εμπλέκονται, όπως έκθεση σε ιούς ή κακή διατροφή πριν τη γέννηση, προβλήματα περιγενετικά, και άλλοι άγνωστοι ακόμα ψυχοκοινωνικοί παράγοντες (πχ το stress). Πάντως η σχιζοφρένεια δεν θεωρείται ως μία απόλυτα κληρονομική νόσος. Οι επιστήμονες μαθαίνουν συνεχώς όλο και περισσότερα για τη βιοχημεία του εγκεφάλου και τη συσχέτισή της με τη σχιζοφρένεια. Διαφορετική εγκεφαλική βιοχημεία και δομή. Οι επιστήμονες πιστεύουν πως συμβαίνει κάποια ανισορροπία στις πολύπλοκες, αλληλένδετες χημικές αντιδράσεις του εγκεφάλου στις οποίες εμπλέκονται οι νευρομεταβιβαστές ντοπαμίνη και γλουταμινικό οξύ -ίσως κάποιοι άλλοι- και πως αυτό παίζει ρόλο 8

9 στη σχιζοφρένεια. Ως νευρομεταβιβαστές θεωρούνται ουσίες που επιτρέπουν στα εγκεφαλικά κύτταρα να επικοινωνούν μεταξύ τους. Οι γνώσεις μας πάνω σε αυτά εμπλουτίζονται συνεχώς. Φαίνεται επίσης πως υφίστανται κάποιες μικρές διαφορές στον εγκέφαλο ατόμων με σχιζοφρένεια σε σχέση με των υγιών. Για παράδειγμα, οι κοιλίες του εγκεφάλου κοιλότητες στο κέντρο του εγκεφάλου γεμάτες με υγρόανευρίσκονται να είναι μεγαλύτερες σε κάποιους ασθενείς. Τα άτομα με τη νόσο εμφανίζουν επιπλέον την τάση να έχουν λιγότερη φαιά εγκεφαλική ουσία, ενώ κάποιες περιοχές του εγκεφάλου μπορεί να έχουν μεγαλύτερη ή μικρότερη δραστηριότητα. Μελέτες εγκεφάλων μετά θάνατον έχουν αναδείξει διαφορές σε εγκεφάλους ασθενών με σχιζοφρένεια. Οι επιστήμονες βρήκαν μικρές αλλαγές στην κατανομή ή στα χαρακτηριστικά των εγκεφαλικών κυττάρων, οι οποίες πιθανόν να συνέβησαν πριν τη γέννηση. Κάποιοι ειδικοί πιστεύουν πως προβλήματα στην εγκεφαλική ανάπτυξη κατά την εγκυμοσύνη μπορούν να οδηγήσουν σε λανθασμένες επικοινωνίες. Το πρόβλημα μπορεί να μην εμφανιστεί μέχρι την εφηβεία του ατόμου. Ο εγκέφαλος υπόκειται μεγάλες αλλαγές κατά την εφηβεία, και αυτές οι αλλαγές μπορεί να πυροδοτήσουν ψυχωτικά συμπτώματα. Οι επιστήμονες έχουν μάθει παρά πολλά για τη σχιζοφρένεια, όμως χρειάζεται περισσότερη έρευνα προκειμένου να εξηγηθεί πως αυτή αναπτύσσεται. Ευαλωτότητα και stress Η ψυχική ευαλωτότητα του ατόμου απέναντι στη σχιζοφρένεια αποκτάται μέσα από μια γενετική προδιάθεση, ή ως αποτέλεσμα κάποιας περιβαλλοντικής επίδρασης στον εγκέφαλο (εγκεφαλική βλάβη). Σε ένα ευάλωτο ψυχολογικό υπόστρωμα μπορεί να επιδράσουν πρώιμες τραυματικές εμπειρίες ( πχ, ένα ιστορικό ψυχωτικής διαταραχής της μητέρας ή του πατέρα), κάποια τυχόν περιγενετική επιπλοκή (π.χ. ανοξία του νεογνού) ή ένας εγκεφαλικός τραυματισμός. Ως stress μπορούμε να θεωρήσουμε σημαντικά γεγονότα ζωής (π.χ. ο θάνατος προσφιλούς προσώπου, η μετακίνηση σε άλλη πόλη, κλπ), την κατάχρηση αλκοόλ και άλλων ψυχοτρόπων ουσιών ή κάποιες στρεσογόνες συνθήκες ζωής (π.χ. μεγάλα οικονομικά προβλήματα ή έντονες οικογενειακές διαμάχες). Ο βαθμός της ευαλωτότητας κυμαίνεται από άτομο σε άτομο. Παρομοίως, το επίπεδο του stress που μπορεί να πυροδοτήσει την ψύχωση πολύ πιθανό να διαφέρει για κάθε άτομο. Για παράδειγμα, ένας άνθρωπος με χαμηλή ευαισθησία μπορεί να αντέξει ένα υψηλό επίπεδο stress χωρίς να βιώσει ψύχωση, ενώ ένα άτομο με υψηλή ευαλωτότητα μπορεί να αντέξει μόνο ένα χαμηλό επίπεδο 9

10 stress χωρίς να εμφανίσει ψύχωση. Τρόποι αντιμετώπισης της σχιζοφρένειας Εξαιτίας του ότι παραμένουν ακόμη άγνωστα τα αίτια που προκαλούν τη σχιζοφρένεια, οι διάφορες προτεινόμενες θεραπείες εστιάζουν στο να εξαλείψουν ή τέλος πάντων να απαλύνουν τα συμπτώματα της νόσου. Οι θεραπείες συμπεριλαμβάνουν τα αντιψυχωτικά φάρμακα καθώς και ποικίλες ψυχοκοινωνικές και ψυχοθεραπευτικές παρεμβάσεις. Αντιψυχωτικά φάρμακα Τα αντιψυχωτικά φάρμακα για πρώτη φορά διατέθηκαν για την αντιμετώπιση της νόσου στα μέσα της δεκαετίας του Τα πρώτα ονομάσθηκαν κλασσικά ή τυπικά αντιψυχωτικά. Μερικά από τα πιο συχνά χρησιμοποιούμενα κλασσικά φάρμακα είναι τα εξής: Χλωροπρομαζίνη (Largactil) Αλοπεριδόλη(Aloperidin) Τριφθοριοπεραζίνη (Stelazine) Πενφλουριδόλη (Flupidol) Πιμοζίδη (Pirium) Λεβοπρομαζίνη (Nozinan) Ζουκλοπενθιξόλη (Clopixol) Σουλπιρίδη(Dogmatyl) Πιπαμπερόνη (Dipiperon) Αμισουλπρίδη (Solian). Στη δεκαετία του 1990, νέα αντιψυχωτικά σκευάσματα βγήκαν στην αγορά. Ονομάσθηκαν δεύτερης γενιάς ή άτυπα αντιψυχωτικά. Ένα από αυτά, η κλοζαπίνη (Leponex) θεωρείται ως αποτελεσματικό καθώς αντιμετωπίζει ψυχωτικής τάξης συμπτώματα, δηλαδή ψευδαισθήσεις, παραλογισμούς, επιθετική συμπεριφορά. Μερικές φορές όμως η κλοζαπίνη προκαλεί ένα σοβαρό πρόβλημα που ονομάζεται ακοκκιοκυτταραιμία (σοβαρή πτώση των λευκών αιμοσφαιρίων του αίματος όπου το άτομο δεν 10

11 μπορεί να αντιμετωπίσει τυχόν λοιμώξεις). Οι ασθενείς που λαμβάνουν κλοζαπίνη πρέπει να υποβάλλονται σε μέτρηση των λευκών αιμοσφαιρίων σε εβδομαδιαία βάση στην έναρξη της θεραπείας, κάτι που δυσκολεύει τη συμμόρφωση τους. Παρόλα αυτά η κλοζαπίνη είναι ένα δυνητικά αποτελεσματικό φάρμακο σε όσους σχιζοφρενείς δεν ανταποκρίνονται σε άλλα αντιψυχωτικά φάρμακα. Μπορείτε για του λόγου το αληθές να αναζητήσετε δημοσιεύσεις μου σχετικές με την κλοζαπίνη στα Ένθετα "Ψυχιατρική" ή "Ψυχοφαρμακολογία" στην ιστοσελίδα που τώρα βρίσκεσθε. Κάποια άλλα άτυπα αντιψυχωτικά φάρμακα, και για τα οποία ο κίνδυνος πρόκλησης ακοκκυτταραιμίας στους ασθενείς είναι ελάχιστος έως μηδαμινός, είναι τα εξής: Ρισπεριδόνη (Risperdal) Ολανζαπίνη (Zyprexa) Κουετιαπίνη (Seroquel) Ζιπρασιδόνη (Geodon) Αριπιπραζόλη(Abilify) Παλιμπεριδόνη (Invega). Όταν ο ψυχίατρος συμφωνεί πως η θεραπεία μπορεί να σταματήσει, θα πρέπει να μειώνεται σταδιακά το φάρμακο και ποτέ να μη διακόπτεται απότομα. Ανεπιθύμητες ενέργειες των αντιψυχωτικών Κάποιοι ασθενείς αναφέρουν ανεπιθύμητες ενέργειες μόλις αρχίσουν να λαμβάνουν τα συγκεκριμένα φάρμακα. Οι περισσότερες από αυτές περνούν μέσα σε λίγες ημέρες, ενώ συχνά μπορούν να αντιμετωπισθούν επιτυχώς. Κατά τη γνώμη μου, άτομα που λαμβάνουν την όποια αντιψυχωτική αγωγή είναι σοφότερο να μην οδηγούν μέχρι τουλάχιστον να προσαρμοστούν στη νέα συνθήκη. Τα αντιψυχωτικά φάρμακα ελαττώνουν τα αντανακλαστικά αντίδρασης στους ασθενείς και μπορεί σε απειροελάχιστο χρόνο να προκληθεί ατύχημα με δυσάρεστες συνέπειες για όλους ασθενείς, θύματα, γιατρούς. Στις συνήθεις ανεπιθύμητες ενέργειες των αντιψυχωτικών συμπεριλαμβάνονται και οι εξής: Υπνηλία ή λήθαργος Ζάλη (ιδίως όταν αλλάζει το άτομο θέσεις) Θόλωση στην όραση 11

12 Ορθοστατική υπόταση, ταχυκαρδία ή άλλη αρρυθμία Ευαισθησία στην έκθεση στον ήλιο Δερματικό εξάνθημα Διαταραχές εμμηνορρυσίας στις γυναίκες ή επιβράδυνση στην εκσπερμάτωση στους άνδρες Μεταβολές στη libido. Τα άτυπα αντιψυχωτικά φάρμακα μπορούν να προκαλέσουν κάποια αύξηση στο σωματικό βάρος των ασθενών όσο και αλλαγή στο μεταβολισμό τους, άλλοτε σε άλλο βαθμό.κάτι τέτοιο συνεπάγεται αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης σακχαρώδους διαβήτη και υπερχοληστεριναιμίας. Οι ασθενείς οφείλουν λοιπόν να ελέγχουν το σωματικό τους βάρος, καθώς και τα επίπεδα σακχάρου και λιπιδίων σε τακτική βάση και να ενημερώνουν τον ψυχίατρο σχετικά με την κατάστασή τους. Πιο συχνά τα τυπικά αντιψυχωτικά - ίσως και κάποια άτυπα σε μεγάλες δόσειςείναι δυνατό να επιφέρουν ανεπιθύμητες ενέργειες που σχετίζονται με τις σωματικές κινήσεις του ατόμου - τα λεγόμενα εξωπυραμιδικά συμπτώματαόπως: Δυσκαμψία Δυστονία (επίμονοι μυϊκοί σπασμοί, τινάγματα) Παρκινσονικός τρόμος Σωματική ανησυχία, ακαθησία. Η μακροχρόνια χρήση των κλασσικών νευροληπτικών μπορεί να οδηγήσει σε μία κατάσταση που ονομάζεται όψιμη δυσκινησία. Παλαιότερα ήταν πιο συχνή καθότι τα τυπικά αντιψυχωτικά είχαν την πρωτοκαθεδρία στην αντιμετώπιση της σχιζοφρένειας. Η όψιμη δυσκινησία μπορεί να εκδηλωθεί κατά τη διάρκεια ή μετά τη διακοπή της θεραπείας. Προκαλούνται ανώμαλες κινήσεις που το άτομο δεν μπορεί να ελέγξει. Συνήθως αφορούν τους περιστοματικούς μυς, τους μυς της παρειάς και της γλώσσας. Κυμαίνεται από ελαφριά έως σοβαρού βαθμού, ενώ σε κάποιους ανθρώπους αφήνει μόνιμη αναπηρία. Μερικές φορές τα άτομα με όψιμη δυσκινησία επανέρχονται μερικώς ή πλήρως μετά την διακοπή της αγωγής. Η κατάσταση αυτή συμβαίνει πιο σπάνια σε ασθενείς που βρίσκονται σε θεραπεία με άτυπα αντιψυχωτικά. Χρειάζεται η στενή συνεργασία με τον ψυχίατρο εάν εμφανιστεί κάτι τέτοιο πριν αποφασιστεί η διακοπή λήψης του φαρμάκου. 12

13 Ο τρόπος λήψης των αντιψυχωτικών και η ανταπόκριση των ασθενών σε αυτά Τα αντιψυχωτικά συνήθως λαμβάνονται είτε σε χάπι είτε σε υγρό. Ορισμένα είναι σε ενέσιμη μορφή και χορηγούνται μία ή δύο φορές το μήνα. Κάποια από τα συμπτώματα πρώτης γραμμής που αφορούν τη σχιζοφρένεια, όπως η ανησυχία ή διέγερση που βιώνουν οι ασθενείς και οι ψευδαισθήσεις, συνήθως παρέρχονται μέσα σε λίγες ημέρες. Κάποια άλλα, όπως οι παραληρητικές ιδέες, υποχωρούν σε λίγες εβδομάδες. Κατά μέσο όρο γύρω στις έξι εβδομάδες, οι περισσότεροι ψυχωτικοί ασθενείς θα εμφανίσουν σημαντική βελτίωση στα συμπτώματα της νόσου. Όμως, οι ασθενείς ανταποκρίνονται με διαφορετικό τρόπο στις αντιψυχωτικές αγωγές που λαμβάνουν, ενώ κανείς δεν μπορεί να πει εκ των προτέρων πώς ένα άτομο θα ανταποκριθεί θετικά, μερικώς ή καθόλου, είτε με πολλαπλές ανεπιθύμητες ενέργειες. Μερικές φορές ένα άτομο χρειάζεται να δοκιμάσει κάμποσες αγωγές μέχρι να βρεθεί η σωστή για αυτό. Ψυχίατρος και ασθενής πρέπει να συνεργαστούν οπωσδήποτε προκειμένου να βρεθεί η καλύτερη αγωγή ή ο κατάλληλος συνδυασμός φαρμάκων, καθώς και η ιδανική δοσολογία. Ορισμένοι άνθρωποι μπορεί να εμφανίσουν υποτροπή στη νόσο τους, δηλαδή τα συμπτώματά τους να επανέλθουν, ή έξαρση της ψυχοπαθολογίας τους, δηλαδή τα συμπτώματά τους να χειροτερέψουν. Συνήθως, οι υποτροπές συμβαίνουν όταν οι άνθρωποι σταματούν να λαμβάνουν την αγωγή τους, ή όταν τη λαμβάνουν περιστασιακά. Κάποιοι ασθενείς σταματούν την αγωγή τους διότι αισθάνονται καλύτερα ή πιστεύουν πως δεν χρειάζεται να τη συνεχίσουν άλλο. Όμως οι ασθενείς δεν πρέπει να σταματούν να λαμβάνουν την αντιψυχωτική αγωγή χωρίς να συμβουλευτούν πρώτα τον ψυχίατρο. Όταν ο ψυχίατρος συμφωνήσει να σταματήσουν την αγωγή, θα πρέπει να βαθμιαία να τη διακόπτουν και όχι απότομα. Ο τρόπος που τα αντιψυχωτικά αλληλεπιδρούν με άλλες φαρμακευτικές αγωγές Τα αντιψυχωτικά μπορεί να επιφέρουν δυσάρεστες ή επικίνδυνες ανεπιθύμητες ενέργειες όταν λαμβάνονται μαζί με άλλες σοβαρές αγωγές. Για το λόγο αυτό, ο ψυχίατρος οφείλει να γνωρίζει το ιστορικό των φαρμάκων που χορηγούνται στους ασθενείς του και μάλιστα με κάθε λεπτομέρεια. Οι ψυχίατροι χρειάζεται 13

14 να γνωρίζουν όχι μόνο τα αντιψυχωτικά που χορηγούν αλλά και τα φάρμακα που λαμβάνονται από τους ασθενείς χωρίς συνταγή, τα συμπληρώματα διατροφής, τις βιταμίνες ή τα όποια φυτικά σκευάσματα. Οι ασθενείς επίσης είναι απαραίτητο να συζητήσουν την όποια λήψη αλκοόλ ή άλλων ψυχοτρόπων ουσιών με τον ψυχίατρό τους. Ψυχοκοινωνικές θεραπείες Οι θεραπείες αυτές μπορούν να βοηθήσουν όσα άτομα πάσχουν από σχιζοφρένεια και τα οποία είναι ήδη σταθεροποιημένα με αντιψυχωτική αγωγή. Οι ψυχοκοινωνικές θεραπείες βοηθούν τους συγκεκριμένους ασθενείς για να συνδιαλλαγούν με τις καθημερινές προκλήσεις της νόσου, όπως η δυσκολία επικοινωνίας, η αυτοφροντίδα, η εργασία, καθώς και η δημιουργία και η διατήρηση αμοιβαίων σχέσεων. Μηχανισμοί μάθησης και αντιμετώπισης προβλημάτων επιτρέπουν στους ανθρώπους που νοσούν από σχιζοφρένεια να κοινωνικοποιηθούν και να παρακολουθήσουν το σχολείο τους ή να εργασθούν. Οι ασθενείς που δέχονται ψυχοκοινωνική θεραπεία είναι περισσότερο πιθανό να συνεχίσουν να λαμβάνουν την αγωγή τους, και είναι λιγότερο πιθανό να υποτροπιάσουν ή να χρειασθεί να νοσηλευτούν. Ο θεραπευτής μπορεί να βοηθήσει τους ασθενείς να κατανοήσουν καλύτερα την κατάστασή τους και να προσαρμοστούν ζώντας με τη σχιζοφρένεια. Επίσης μπορεί να παρέχει εκπαίδευση σχετικά με τη διαταραχή, τα συνήθη συμπτώματα ή προβλήματα που τυχόν βιώνουν οι ασθενείς, καθώς και τη σημασία και σοβαρότητα του να παραμένουν στην αντιψυχωτική αγωγή τους. Εκπαίδευση και απόκτηση δεξιοτήτων για την αντιμετώπιση της νόσου. Τα άτομα με σχιζοφρένεια μπορεί να διαδραματίσουν ενεργό ρόλο στη διαχείριση της αρρώστιας τους. Αφότου οι ασθενείς μάθουν βασικά δεδομένα σχετικά με τη σχιζοφρένεια και τη θεραπεία της, μπορούν να αποφασίζουν όντας ενήμεροι σχετικά με τη φροντίδα τους. Εάν γνωρίζουν πώς να ανιχνεύουν τα πρώιμα σημάδια της υποτροπής και να σχεδιάζουν πως θα ζητήσουν βοήθεια, οι ασθενείς μπορεί να επιτύχουν να προλαμβάνουν τις υποτροπές. Επίσης μπορεί να χρησιμοποιούν κάποιες δεξιότητες προκειμένου να αντιμετωπίσουν επίμονα συμπτώματα της νόσου τους. Ολοκληρωμένη θεραπεία σε τυχόν ταυτόχρονη κατάχρηση ψυχοτρόπων ουσιών. Η κατάχρηση ψυχοτρόπων αποτελεί την πιο κοινή συντρέχουσα διαταραχή σε άτομα με σχιζοφρένεια. Προγράμματα σχιζοφρένειας σε συνδυασμό με προγράμματα απεξάρτησης βοηθούν τα μέγιστα τους ασθενείς αυτούς. 14

15 Απόκτηση κοινωνικών δεξιοτήτων και αποκατάσταση. Η αποκατάσταση δίνει έμφαση σε κοινωνική και επαγγελματική εκπαίδευση στα άτομα με σχιζοφρένεια με σκοπό να λειτουργήσουν μέσα στην κοινότητα που ζουν. Καθότι η νόσος συνήθως εμφανίζεται σε νέα άτομα και στη διάρκεια των κρίσιμων για την επαγγελματική τους αποκατάσταση ετών (ηλικίες 18 έως 35), και επειδή η ίδια η νόσος δυσχεραίνει τη φυσιολογική σκέψη και λειτουργία, οι περισσότεροι ασθενείς δεν έχουν τη δυνατότητα εκπαίδευσης στις δεξιότητες που απαιτούνται σε μια εργασία. Τα προγράμματα αποκατάστασης μπορεί να συμπεριλαμβάνουν εκπαίδευση και συμβουλευτική πάνω στην εργασία, διαχείριση χρημάτων, βοήθεια στην εκμάθηση να χρησιμοποιούνται τα μέσα μαζικής μεταφοράς, καθώς και ευκαιρίες για άσκηση πάνω στην ικανότητα επικοινωνίας. Τα προγράμματα αποκατάστασης δουλεύουν ικανοποιητικά όταν περικλείουν τόσο εκπαίδευση πάνω στην εργασία όσο και ειδική θεραπεία σχεδιασμένη για να βελτιώνονται οι γνωστικές δεξιότητες του ατόμου που πάσχει. Τα προγράμματα αυτά βοηθούν τους ασθενείς να κρατήσουν την εργασία τους, να θυμούνται σημαντικές λεπτομέρειες και να βελτιώσουν τη λειτουργικότητά τους. Εκπαίδευση της οικογένειας. Οι παρεμβάσεις στην οικογένεια και οι οικογενειακές θεραπείες παίζουν κρίσιμο ρόλο στην υποβοήθηση της θεραπείας και της ανάρρωσης επειδή οι περισσότεροι ασθενείς εξακολουθούν να ζουν με τις οικογένειές τους ή μετά από μια κρίση ή νοσηλεία έχουν επιστρέψει στην οικογενειακή στέγη. Ελλείψει άλλου μέσου, τα μέλη της οικογένειας γίνονται το εξ ορισμού σύστημα θεραπείας για πολλούς ασθενείς. Όπως ακριβώς δεν πρέπει κανείς να περιμένει από τους ασθενείς να γνωρίζουν για τη σχιζοφρένεια όταν αρρωσταίνουν για πρώτη φορά, έτσι δεν πρέπει να περιμένουμε και από τα μέλη των οικογενειών τους να κατανοούν τη νόσο ή με ποιο τρόπο μπορούν να βοηθήσουν αποτελεσματικότερα τους αγαπημένους τους που νοσούν. Επομένως είναι σημαντικό για τα μέλη μιας οικογένειας να γνωρίζουν όσο περισσότερα σχετικά με τη συγκεκριμένη νόσο- συμπτωματολογία, αποτελεσματικές θεραπείες, πρόγνωση. Με τη βοήθεια του θεραπευτή, τα μέλη της οικογένειας μπορεί να εκπαιδευτούν σε στρατηγικές αντιμετώπισης των πολλών αγχογόνων καταστάσεων που συνδέονται με τη φροντίδα του αγαπημένου τους προσώπου που πάσχει και σε δεξιότητες για την επίλυση προβλημάτων. Με αυτό τον τρόπο η οικογένεια με τη σειρά της μπορεί να βοηθήσει το αγαπημένο της πρόσωπο να ακολουθήσει την αγωγή του αλλά και να παραμείνει σε αυτή όσο χρονικό διάστημα χρειάζεται. Οι οικογένειες επίσης πρέπει να μάθουν τις δομές όπου παρέχεται τακτική παρακολούθηση για τους ασθενείς. Οι συγγενείς τείνουν να βιώνουν τη μεγαλύτερη ψυχική δυσφορία μέσα στα δύο-τρία πρώτα έτη της νόσου. Εκείνο που φαίνεται να συνδέεται με τη 15

16 δυσφορία αυτή είναι, κατά κύριο λόγο, το πώς οι ίδιοι εκτιμούν ότι η νόσος του αγαπημένου τους επιδρά μέσα στους εαυτούς τους. Επίσης, εξαιτίας της πρώιμη εμπλοκής των μελών της οικογένειας, είναι απαραίτητη η πρόληψη της ψυχικής τους εξουθένωσης (burn out) μέσω της μείωσης της επιβάρυνσης των ατόμων που φροντίζουν τον ασθενή. Γνωσιακή συμπεριφορική θεραπεία. Το είδος αυτό της ψυχοθεραπείας εστιάζει στον τρόπο σκέψης και συμπεριφοράς των ασθενών. Βοηθά τους ασθενείς που υποφέρουν από ανθεκτικά συμπτώματα ακόμα και εάν λαμβάνουν αγωγή. Ο θεραπευτής διδάσκει τα άτομα με σχιζοφρένεια πώς να δοκιμάζουν στην πράξη την ισχύ των σκέψεών τους και των αντιλήψεών τους, πώς να μην ακούνε φωνές, και πώς να διαχειρίζονται τα συμπτώματά τους ολοκληρωτικά. Η θεραπεία μπορεί να βοηθήσει να μειωθεί η σοβαρότητα των συμπτωμάτων και να μειωθεί ο κίνδυνος της υποτροπής. Ατομική ψυχοθεραπεία. Περιλαμβάνει τακτικές προγραμματισμένες συνεδρίες ανάμεσα στον ασθενή και έναν ψυχίατρο ή κάποιον άλλο ειδικό ψυχικής υγείας. Οι συνεδρίες μπορεί να εστιάζουν σε τρέχοντα ή παρελθόντα προβλήματα, εμπειρίες, σκέψεις, συναισθήματα ή σκέψεις. Το να μοιράζονται οι ασθενείς τα βιώματά τους με έναν κατάλληλα εκπαιδευμένο άτομο αλλά και με ικανότητα να τους κατανοεί ("να μπαίνει στα παπούτσια τους, όσο χρειάζεται", όπως λέγω σχετικά) να συζητάει για τον κόσμο τους με κάποιον έξω από αυτόν- τα άτομα που πάσχουν από σχιζοφρένεια μπορεί να καταλάβουν σιγά σιγά περισσότερα για τα προβλήματα σχετικά με τους εαυτούς τους και τα προβλήματά τους. Μπορούν επίσης να μάθουν να ξεχωρίζουν το λογικό από το παράλογο και το διαταραγμένο. Πρόσφατες μελέτες αποδεικνύουν πως υποστηρικτική, προσανατολισμένη προς την πραγματικότητα, ατομική ψυχοθεραπεία, καθώς και γνωσιακές-συμπεριφορικές προσεγγίσεις που διδάσκουν δεξιότητες αντιμετώπισης και επίλυσης προβλημάτων, μπορούν να είναι ευεργετικές για τους ασθενείς με σχιζοφρένεια. Όμως,η ψυχοθεραπεία δεν πρέπει να υποκαθιστά την αντιψυχωτική φαρμακευτική αγωγή, ενώ είναι πιο βοηθητική εφόσον οι ασθενείς έχουν λάβει αγωγή καταρχάς και τα συμπτώματά τους έχουν περιοριστεί. Προσωπικά πιστεύω και υπηρετώ την ψυχαναλυτικού τύπου υποστηρικτική ψυχοθεραπεία για την αντιμετώπιση των ψυχώσεων, πάντοτε σε συνδυασμό με τη φαρμακοθεραπεία. Μπορεί κάποιος/α που ενδιαφέρεται σχετικά, να ανατρέξει στις ένθετες σχετικές σελίδες του ιστότοπου αυτού που βρισκόμαστε για του λόγου το αληθές (π.χ., "Ψυχιατρική", "Ψυχοφαρμακολογία", "Ψυχανάλυση", " Αρθρα-Δημοσιεύσεις-Ομιλίες" κλπ). Ομάδες αυτοβοήθειας. Οι συγκεκριμένες ομάδες για ανθρώπους με σχιζοφρένεια και τις οικογένειές τους έχουν πληθύνει τώρα τελευταία. Δεν εμπλέκονται συνήθως σε αυτές οι επαγγελματίες θεραπευτές, αλλά μέλη της 16

17 ομάδας υποστηρίζουν και ανακουφίζουν κάθε άλλον/η που συμμετέχει. Τα μέλη της ομάδας αυτοβοήθειας γνωρίζουν πως και οι άλλοι αντιμετωπίζουν τα ίδια προβλήματα, γεγονός που μπορεί να βοηθήσει τον οποιοδήποτε να αισθανθεί λιγότερο απομονωμένος. Το δίκτυο αλληλεγγύης που αναπτύσσεται μέσα στις ομάδες αυτοβοήθειας μπορεί επίσης να ωθήσει τις οικογένειες να εργαστούν μαζί προκειμένου να διεκδικήσουν περισσότερη επιστημονική έρευνα, περισσότερα νοσοκομειακά και κοινωνικά προγράμματα θεραπείας. Επίσης, οι ομάδες μπορούν να προσελκύσουν τη δημόσια προσοχή σχετικά με τις διακρίσεις που υφίστανται όσοι/όσες πάσχουν από τη νόσο. Αφότου οι ασθενείς μάθουν σημαντικά δεδομένα σχετικά με τη σχιζοφρένεια και την αντιμετώπισή της, είναι σε θέση πια να λαμβάνουν τεκμηριωμένες αποφάσεις σχετικά με τη φροντίδα τους. Πώς μπορούμε να βοηθήσουμε ένα άτομο με σχιζοφρένεια Οι άνθρωποι με σχιζοφρένεια μπορούν να βοηθηθούν από επαγγελματίες τόσο με προγράμματα στο σπίτι όσο και στα κέντρα ημέρας. Όμως, οι οικογένειες συνήθως αποτελούν τους πρωταρχικούς φροντιστές των ασθενών. Οι ασθενείς συχνά αντιστέκονται στη θεραπεία τους. Ίσως δεν πιστεύουν πως χρειάζονται βοήθεια, διότι θεωρούν πως το παραλήρημά τους ή οι ψευδαισθήσεις τους συμβαίνουν στην πραγματικότητα. Σε αυτές τις περιπτώσεις, οικογένεια και φίλοι οφείλουν να αναλάβουν δράση για προστατέψουν τους αγαπημένους τους. Η νομοθεσία ποικίλει από χώρα σε χώρα, και μπορεί να είναι δύσκολο να αναγκάσεις ένα άτομο με ψυχική νόσο να δεχθεί θεραπεία ή να νοσηλευτεί. Όμως όταν το άτομο γίνει επικίνδυνο είτε προς τον εαυτό του είτε προς άλλους, η οικογένεια ή οι φίλοι μπορούν να καλέσουν την αστυνομία για να οδηγήσει τον αγαπημένο τους που υποφέρει στο νοσοκομείο. Νοσηλεία και θεραπεία στο νοσοκομείο. Στο δωμάτιο των επειγόντων, ο ψυχίατρος θα προσεγγίσει τον ασθενή και θα εκτιμήσει εάν χρειάζεται νοσηλεία, ακούσια ή εκούσια. Στην πρώτη περίπτωση έχει αρωγό το νόμο για να πράξει κάτι τέτοιο, αρκεί να βεβαιώσει πως ο ασθενής εμφανίζει ψυχωτική συμπεριφορά και ότι παραληρεί. Η οικογένεια και οι φίλοι δίνουν τις απαραίτητες πληροφορίες για να βοηθήσουν τον ψυχίατρο προκειμένου να πάρει τη σωστή απόφαση. Μετά το εξιτήριο από το νοσοκομείο. Η οικογένεια και οι φίλοι μπορούν να βοηθήσουν τους αγαπημένους τους να ακολουθήσουν την κατάλληλη θεραπεία. Εάν οι ασθενείς σταματήσουν να λαμβάνουν την αγωγή τους ή σταματήσουν να πηγαίνουν στα προγραμματισμένα ραντεβού παρακολούθησης, τα συμπτώματα πιθανόν θα επανέλθουν. Κάποιες φορές τα συμπτώματα γίνονται πολύ σοβαρά 17

18 σε όσους διακόπτουν την αγωγή τους. Αυτό είναι επικίνδυνο, καθότι δεν έχουν τη δύναμη να φροντίσουν τους εατούς τους. Κάποιοι ευτυχώς, πιστεύω, λίγοικαταλήγουν είτε στους δρόμους είτε στη φυλακή, όπου σπάνια λαμβάνουν την κατάλληλη βοήθεια που χρειάζονται. Οικογένεια και φίλοι μπορούν επίσης να βοηθήσουν ώστε οι ασθενείς να θέσουν ρεαλιστικούς στόχους και να μάθουν να λειτουργούν μέσα στον κόσμο. Κάθε βήμα προς αυτούς τους στόχους θα πρέπει να είναι μικρό και ένα κάθε φορά. Ο/Η ασθενής θα χρειαστεί στήριξη στη φάση αυτή. Όταν οι άνθρωποι με ψυχικό νόσημα πιέζονται και κριτικάρονται, συνήθως δεν πηγαίνουν καλά. Συχνά, τα συμπτώματά τους χειροτερεύουν. Το να τους επιβραβεύουμε όταν κάτι το κάνουν σωστά, είναι ο καλύτερος τρόπος για να τους βοηθήσουμε να προχωρήσουν. Μπορεί να είναι δύσκολο για να κατανοήσουμε πως να σταθούμε απέναντι στους ασθενείς με σχιζοφρένεια όταν κάνουν παράξενα πράγματα ή μιλούν παράλογα. Πρέπει να θυμάται κανείς πως αυτές οι πεποιθήσεις ή οι ψευδαισθήσεις φαίνονται πραγματικές σε κάποιους. Δεν βοηθάει να πούμε πως τα άτομα κάνουν λάθος ή πως είναι φαντασιόπληκτα. Ούτε πάλι, το να αποδεχόμαστε το παραλήρημα είναι βοηθητικό. Είναι προτιμότερο να πούμε με ηρεμία πως βλέπουμε τα πράγματα διαφορετικά. Επίσης, να τους διαβεβαιώσουμε πως έχουν το δικαίωμα να τα βλέπουν με τον δικό τους προσωπικό τρόπο. Επιπρόσθετα, είναι σημαντικό να καταλάβουν πως η σχιζοφρένεια είναι πρωτίστως βιολογική νόσος. Όντας αξιόπιστοι, υποστηρικτικοί, και ευγενικοί χωρίς να ανεχόμαστε επικίνδυνες ή ακατάλληλες συμπεριφορές είναι ο καλύτερος τρόπος για να προσεγγίσουμε αυτά τα άτομα που πάσχουν. Πρόγνωση της σχιζοφρένειας Με την κατάλληλη και μάλιστα συνδυαστική αγωγή, η πλειονότητα των ατόμων συνέρχεται σε ικανοποιητικό βαθμό από την αρχική εμφάνιση της ψύχωσης. Βέβαια η ανάρρωση από την ψύχωση κυμαίνεται από άτομο σε άτομο. Κάποιοι άνθρωποι επανέρχονται αμέσως, σχεδόν με μικρή μάλιστα παρέμβαση. Κάποιοι άλλοι μπορεί να ωφελούνται από τη θεραπεία για μεγάλο χρονικό διάστημα στη ζωή τους. Η βέλτιστη ύφεση των συμπτωμάτων, η πληρέστερη ανάκτηση της λειτουργικότητας χωρίς υποτροπές και η αποκατάσταση της ελπίδας, αποτελούν, κατά τη γνώμη μου, τους κύριους στόχους της θεραπείας των ασθενών με σχιζοφρένεια. Ακόμα και εάν οι στόχοι αυτοί εξακολουθεί να είναι δύσκολο να επιτευχθούν για μερικούς ασθενείς, συνηθίζω να λέω πως δεν 18

19 πρέπει να ξεχνάμε ότι "ανίατη" νόσος δεν σημαίνει απαραίτητα και "μη αντιμετωπίσιμη" ή αλλιώς "μη θεραπεύσιμη" νόσος. Βιβλιογραφικές αναφορές 1. Tasman-Kay-Lieberman Psychiatry Second Edition (2003). John Wiley & Sons,LTD England. Schizophrenia and other Psychoses, chapter 62,vol. 2, pp Νίκου Μάνου Βασικά στοιχεία Κλινικής Ψυχιατρικής (Αναθεωρημένη έκδοση) (1997). University Studio Press Θεσσαλονίκη. Σχιζοφρένεια και άλλες Ψυχωτικές Διαταραχές, κεφ. 8, σελ Kaplan and Sadock s Synopsis of Psychiatry 8 th edition (1997). Williams and Wilkins Baltimore, Maryland, USA. Schizophrenia, chapter 13, pp Gelder, Gath, Mayou, Cowen Oxford Textbook of Psychiatry 3 rd edition (1996). Oxford University Press Inc., NY, USA. Schizophrenia and schizophrenia-like disorders, chapter 9, pp World Health Organization (WHO). Catatonic Schizophrenia. The ICD-10 Classification of Mental and Behavioural Disorders: Clinical descriptions and guidelines.1992.geneva, Switzerland: World Health Organization. ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ