02/06/2015 ΑΓΓΕΛΙΔΟΥ ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗ-ΗΣΑΪΑ ΓΙΩΤΗ ΔΗΜΗΤΡΑ ΚΑΦΕΝΤΖΗ ΕΛΕΝΗ ΠΟΥΛΙΑΣΗ ΔΗΜΗΤΡΑ ΡΕΜΠΟΥΣΚΟΥ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ-ΜΑΡΔΙΤΣΑ

Transcript

1 ΑΓΓΕΛΙΔΟΥ ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗ-ΗΣΑΪΑ ΓΙΩΤΗ ΔΗΜΗΤΡΑ ΚΑΦΕΝΤΖΗ ΕΛΕΝΗ ΠΟΥΛΙΑΣΗ ΔΗΜΗΤΡΑ ΡΕΜΠΟΥΣΚΟΥ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ-ΜΑΡΔΙΤΣΑ Ο διαφανής κερατοειδής αποτελεί το πρόσθιο 1/6 του οφθαλμικού βολβού. Καλύπτει την κόρη, την ίριδα και τον πρόσθιο θάλαμο. Η κύρια λειτουργία του είναι η διάθλαση του εισερχόμενου φωτός. Το πάχος του είναι κέντρο: 0,5-0,6mm περιφέρεια: 0,7mm Η φυσιολογική διάμετρος του είναι: 11 12mm. Ο κερατοειδής έχει νεύρα, αλλά δεν έχει αγγεία. Η βασική δομή του κερατοειδούς αποτελείται από τις ακόλουθες στιβάδες: 1. Επιθήλιο 2. Μεμβράνη του Bowman/Πρόσθιο αφοριστικό πέταλο 3. Στρώμα/Ιδία ουσία 4. Μεμβράνη του Descemet/Οπίσθιο αφοριστικό πέταλο 5. Ενδοθήλιο Το πρόσθιο ημιμόριο του βολβού του οφθαλμού αποτελείται από: 1. Επιπεφυκότας 2. Σκληρός 3. Κερατοειδής 4. Ίριδα 5. Κόρη 6. Κρυσταλλοειδής φακός 7. Πρόσθιος θάλαμος 8. Οπίσθιος θάλαμος 9. Υδατοειδές υγρό 10. Ακτινωτό σώμα 11. Ίνες της Ζιννείου ζώνης 12. Κανάλι του Schlemm Η εξέταση του πρόσθιου ημιμορίου πραγματοποιείται με τα εξής μηχανήματα: 1. Σχισμοειδής Λυχνία 2. Κερατόμετρο Javal 3. Παχύμετρο 4.Τονόμετρο 5. Αυτόματο Διαθλασίμετρο 6. Τοπογράφος 1. ΣΧΙΣΜΟΕΙΔΗΣ ΛΥΧΝΙΑ Η σχισμοειδής λυχνία είναι ένα βασικό διαγνωστικό εργαλείο με το οποίο μπορούμε να εξετάσουμε το πρόσθιο μέρος του οφθαλμού, το πρόσθιο ημιμόριο και το βυθό. 1

2 Ανάλογα με το τι θέλουμε να εξετάσουμε, χρησιμοποιούμε τις κατάλληλες τεχνικές φωτισμού και παρατήρησης: Για να πραγματοποιηθεί μια γενική επισκόπηση του οφθαλμού χρησιμοποιούμε τον φωτισμό διάχυσης με: Πλάτος σχισμής: 2mm, Γωνία: 45, Μεγέθυνση: 10x και Φίλτρο λευκό, diffuser. Για να εξετάσουμε το πρόσθιο μέρος του οφθαλμού χρησιμοποιούμε παραλληλεπίπεδο φωτισμό, ο οποίος χαρακτηρίζεται από: Πλάτος σχισμής: 1mm, Γωνία: <45, Μεγέθυνση: 10x ή 20x και όλα τα φίλτρα. Για να ελέγξουμε το πρόσθιο ημιμόριο χρησιμοποιούμε κωνική δέσμη φωτός με: Πλάτος σχισμής: 1.5mm, Γωνία: λυχνία/φως περνά το χείλος της ίριδας, μικροσκόπιο: σημείο παρατήρησης, Μεγέθυνση: 20x ή 40x και λευκό φίλτρο. Για να εξετάσουμε τον κερατοειδή χρησιμοποιούμε οπτική τομή και χαρακτηρίζεται από: Πλάτος σχισμής: 0,1mm, Γωνία: 90, Μεγέθυνση: 50x και λευκό Φίλτρο. Για μικρές αδιαφάνειες, δακρυϊκό φιλμ, ενδοθήλιο, πρόσθια και οπίσθια επιφάνεια φακού χρησιμοποιούμε τεχνική κατοπτρική ανάκλαση και χαρακτηρίζεται από: Πλάτος σχισμής: 0,1mm, Γωνία: λυχνία και μικροσκόπιο: 45 εκατέρωθεν σημείου παρατήρησης, Μεγέθυνση:40x ή 50x και λευκό φίλτρο. Για τον κερατοειδή χρησιμοποιούμε επίσης: 1.Σκληρική σκέδαση και χαρακτηρίζεται από: Πλάτος σχισμής: 0,5-1mm, Μεγέθυνση: 10x και λευκό φίλτρο. 2.Transillumination και χαρακτηρίζεται από: Πλάτος σχισμής: 1.5mm, Γωνία: λυχνία στην ίριδα, μικροσκόπιο: σημείο παρατήρησης, Μεγέθυνση:10-20x και λευκό φίλτρο. 2. ΚΕΡΑΤΟΜΕΤΡΟ JAVAL Η κερατομετρία αποτελεί έναν τρόπο αντικειμενικής μέτρησης και μια χρήσιμη μέθοδο που ενδείκνυται στις ακόλουθες περιπτώσεις: Για την μέτρηση ακτίνων καμπυλότητας του κερατοειδούς, ώστε να εφαρμοστούν φακοί επαφής. Για τον αντικειμενικό προσδιορισμό του κερατοειδικού αστιγματισμού. 3. ΠΑΧΥΜΕΤΡΟ Η παχυμετρία του κερατοειδούς είναι μια ειδική εξέταση στην οποία μετράται το πάχος του κερατοειδή. Η αξία της παχυμετρίας είναι ιδιαίτερα σημαντική τόσο στην εκτίμηση του γλαυκώματος, όσο και στην προεγχειρητική εξέταση των ασθενών που πρόκειται να υποβληθούν σε διαθλαστική επέμβαση. Η παχυμετρία με υπερήχους πραγματοποιείται με τη χρήση ενός στυλό που ακουμπά την επιφάνεια του κερατοειδούς και απαιτεί τοπική αναισθησία με σταγόνες. Η εξέταση διαρκεί μόλις κάποια δευτερόλεπτα και είναι εντελώς ανώδυνη. 4. ΤΟΝΟΜΕΤΡΟ Τονομέτρηση είναι η τεχνική μέτρησης της ενδοφθάλμιας πίεσης που επιτυγχάνεται με το τονόμετρο Goldmann. Γίνεται σε συνδυασμό με την σχισμοειδή λυχνία με σκοπό να φωτίσουμε το μάτι και να μην έχουμε σφάλμα σφαιρικότητας στον κερατοειδή. Αρχικά, γίνεται αναισθησία και χρώση με φλουορεσκεϊνη και μετά τοποθετούμε την κεφαλή του τονομέτρου σε επαφή με τον κερατοειδή. Με παρατήρηση στην λυχνία ακολουθεί μια διαδικασία που οδηγεί στην μέτρηση της ενδοφθάλμιας πίεσης. 5. ΑΥΤΟΜΑΤΟ ΔΙΑΘΛΑΣΙΜΕΤΡΟ Είναι ένα μηχάνημα αυτόματης μέτρησης των διαθλαστικών ανωμαλιών του οφθαλμού που συγκαταλέγεται στην αντικειμενική διάθλαση και παίρνει τις εξής μετρήσεις : 1) Κατά προσέγγιση συνταγή(sph, cyl, axis) 2) Καμπυλότητες κερατοειδούς 3) Διάμετρο κόρης 6. ΤΟΠΟΓΡΑΦΟΣ Είναι μια ειδική εξέταση με την οποία μπορούμε να αποσπάσουμε χρήσιμες πληροφορίες (μέσα από μία σειρά έγχρωμων χαρτών) σχετικά με την καμπυλότητα του κερατοειδούς χιτώνα. Η κλίμακα των χρωμάτων βοηθά επίσης στο να συγκρίνουμε διαφορετικούς οφθαλμούς αλλά και μεταβολές στον ίδιο οφθαλμό. Η τοπογραφία του κερατοειδούς έχει αποδειχθεί χρήσιμη: Στη διάγνωση και παρακολούθηση της εξέλιξης του κερατόκωνου. Στη διαπίστωση παραμόρφωσης του κερατοειδούς από την χρήση φακών επαφής. Στη διαπίστωση μετεγχειρητικής παραμόρφωσης του κερατοειδούς. ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΠΡΟΣΘΙΟΥ ΗΜΙΜΟΡΙΟΥ 1. Κερατόκωνος 2. Κερατίτιδα 3. Πολυμεγεθυσμός 4. Πλεομορφισμός 5. Νεοαγγείωση 6. Έλκη Κερατοειδούς 7. Κερατοεϊδικός Αστιγματισμός 8. Θολερότητες Στρώματος 9. Επιπεφυκίτιδα 10. Υπερπλασίες Επιπεφυκότα 11. Πρόσθια Ραγοειδίτιδα 12. Κολόβωμα της Ίριδας 13. Ανισοκορία 14. Μελάνωμα της Ίριδας 15. Σύνδρομο Horner 16. Κόρη Adie 17. Καταρράκτης 18. Εξάρθρωση Φακού 19. Πρεσβυωπία 20. Γλαύκωμα 21. Σκληρίτιδα 22. Επισκληρίτιδα 2

3 ΚΕΡΑΤΟΚΩΝΟΣ ΟΡΙΣΜΟΣ: Πρόκειται για μια μη φλεγμονώδης διαταραχή στο σχήμα του κερατοειδούς, που μπορεί να είναι συγγενής ή επίκτητη. Το σχήμα του κερατοειδούς αλλάζει και δημιουργείται μια προπέτεια (προεξοχή) σαν κώνος. ΣΥΜΠΤΩΜΑΤΑ: Τα πρώτα σημάδια είναι συνήθως η αύξηση της μυωπίας και του αστιγματισμού. Ενώ επιπρόσθετα συμπτώματα περιλαμβάνουν: Μείωση της οπτικής οξύτητας Αυξημένη ευαισθησία στο φως Ανώµαλος αστιγµατισµός υσανεξία µαλακών φακών επαφής Κεφαλαλγίες και γενικά οφθαλμικό άλγος Ερεθισμός και κνησμός των ματιών ΠΑΡΑΠΕΜΠΕΤΑΙ: Άμεσα για να δοθεί η κατάλληλη θεραπεία προκειμένου να μην οδηγηθεί ο ασθενής στην τύφλωση. ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ: Γίνεται με ποικίλους τρόπους, όπως γυαλιά, μαλακούς φακούς επαφής ή σκληρούς αεροδιαπερατούς. Επίσης, με ενδοκερατικούς δακτύλιους, τη μέθοδο του crosslinking και με χειρουργική μεταμόσχευση κερατοειδούς. ΟΡΙΣΜΟΣ: Όταν η μείωση του διαθέσιμου οξυγόνου στο κερατοειδή γίνεται χρόνια, αιμοφόρα αγγεία ξεκινούν πορεία προς τον κερατοειδή με σκοπό την οξυγόνωση του, ενώ ταυτόχρονα διεισδύουν και καταστρέφουν την επιφάνεια του ανοίγοντας δρόμους. Τα αγγεία αυτά υποχωρούν αφήνοντας όμως τους δρόμους ανοιχτούς για μια μελλοντική επανεμφάνισή τους. Αυτό είναι η νεοαγγείωση του κερατοειδούς. ΣΥΜΠΤΩΜΑΤΑ: 1. Δεν υπάρχουν. 2. Μείωση της όρασης σε περίπτωση διηθήσεων. ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ: 1. Σε αρχικό στάδιο διακόπτουμε τη χρήση φακών επαφής και ενυδατώνουμε με τεχνητά δάκρυα για κάποιο χρονικό διάστημα. 2. Αεροδιαπερατοί φακοί και φακοί Si-H. 3. Σε περιπτώσεις προχωρημένων διεισδύσεων ακατάλληλος χρήστης φ.ε. ΝΕΟΑΓΓΕΙΩΣΗ ΣΕ ΠΡΟΧΩΡΗΜΕΝΟ ΣΤΑΔΙΟ ΟΡΙΣΜΟΣ: Πρόκειται για μια φλεγμονή της ίριδας και του πρόσθιου θαλάμου του οφθαλμού, η οποία στοχεύει κυρίως την ίριδα, τον κερατοειδή, το σκληρό ή το ακτινωτό σώμα. Στη πάθηση αυτή δε παρατηρούνται άλλες ανωμαλίες σε άλλο σημείο του οφθαλμού. ΣΥΜΠΤΩΜΑΤΑ: Συνήθως, νέοι ή μέσης ηλικίας ασθενείς εμφανίζουν σημάδια όπως: θόλωση και μείωση της όρασης, υπεραιμία και πόνο στον οφθαλμό, φωτοφοβία, υψηλή ενδοφθάλμια πίεση, κόρη σε μύση, υπόπυον καθώς και ετεροχρωμία της ίριδας. ΠΑΡΑΠΟΜΠΗ: Πρέπει να γίνει άμεση παραπομπή και μάλιστα την ίδια μέρα επίσκεψη στον οφθαλμίατρο. ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ: Εντατική χορήγηση τοπικών στεροειδών και μυδριατικές σταγόνες. Ενίοτε, γίνεται χρήση από το στόμα στεροειδών ή αντιφλεγμονώδων σκευασμάτων. ΟΡΙΣΜΟΣ: Η κόρη του Adie ή σύνδρομο Holms-Adie είναι μία ιογενή λοίμωξη του ακτινωτού γαγγλίου εντός του κόγχου, που επηρεάζει την κόρη του ματιού και το αυτόνομο νευρικό σύστημα. Οδηγεί σε απώλεια της παρασυμπαθητικής νεύρωσης του οφθαλμού. Ο σφιγκτήρας μυς της ίριδας παραλύει, με αποτέλεσμα τη διαστολή της κόρης. ΣΥΜΠΤΩΜΑΤΑ: 1.Ήπια θόλωση της όρασης (ειδικά για κοντά). 2.Θάμβος λόγω διαστολής της κόρης. ΠΑΡΑΠΟΜΠΗ: Παραπομπή σε οφθαλμίατρο για επιβεβαίωση της διάγνωσης. ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ: Μπορεί να χρειάζονται γυαλιά οράσεως κατά τη διάρκεια της ανάγνωσης ενώ σε εξωτερικούς χώρους είναι απαραίτητα τα γυαλιά ηλίου, προκειμένου να αποφεύγεται η απορρόφηση της βλαβερής ακτινοβολίας. 3

4 ΟΡΙΣΜΟΣ: Είναι μια ασθένεια που εμπλέκονται και τα δύο μάτια. Υπάρχουν πολλοί τύποι επιπεφυκίτιδας, όμως η πλειονότητα οφείλεται σε οξεία μόλυνση ή σε αλλεργία. Διακρίνεται στην ιογενή, βακτηριακή και αλλεργική. Ιογενής Επιπεφυκίτιδα: Είναι ασθένεια που οφείλεται στον ιό του απλού κρυολογήματος. Μεταδίδεται πολύ εύκολα με τη σωματική επαφή ενώ ο ιός διαθέτει την ικανότητα να παραμένει ζωντανός σε επιφάνειες για πολλές μέρες. Η συνολική διάρκεια της νόσου είναι περίπου ημέρες. ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ: Γίνεται συχνή ενστάλλαξη τεχνητών δακρύων ανά ώρα, σε συνδυασμό με συχνή φροντίδα των βλεφάρων για την απομάκρυνση εκκρίσεων. Όταν η όραση του ασθενή με ιογενή επιπεφυκίτιδα μειωθεί, υπάρχει έντονος πόνος στον οφθαλμό και δεν παρατηρηθεί βελτίωση μετά το πέρας των δύο εβδομάδων, τότε πρέπει ο ασθενής να παραπεμφθεί άμεσα σε οφθαλμίατρο. Βακτηριακή Επιπεφυκίτιδα: Είναι μία λοίμωξη που μπορεί να προκληθεί από παθολογικά βακτήρια. Αυτά τα βακτήρια μπορούν να μεταφερθούν από γειτονικές περιοχές, όπως η μύτη, το δέρμα και τα ιγμόρεια στους οφθαλμούς. ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ: Πρέπει ο ασθενής να παραπεμφθεί σε οφθαλμίατρο για χορήγηση αντιβιοτικών σταγόνων. Εάν παρατηρηθεί μείωση της όρασης, πόνος ή φωτοφοβία σε οποιοδήποτε στάδιο της νόσου ή δεν παρατηρηθεί βελτίωση μετά το πέρας των δύο εβδομάδων, πρέπει να επαναληφθεί άμεσα επίσκεψη στον οφθαλμίατρο. Αλλεργική Επιπεφυκίτιδα: Είναι μία ασθένεια που μπορεί να εμφανιστεί ως χρόνιο πρόβλημα ή υποτροπιάζον σε άτομα με αλλεργίες, ή ως οξεία αλλεργία σε οφθαλμικές σταγόνες, υγρά φακών επαφής, καλλυντικά και φυτά. ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ: Σε μία τέτοια κατάσταση χορηγούνται σταγόνες (τοπικοί αναστολείς μαστοκυττάρων), ενώ αν συνοδεύεται και από ξηροφθαλμία χορηγούνται τεχνητά δάκρυα. Αν τα συμπτώματα παραμένουν, γίνεται προγραμματισμένη παραπομπή σε οφθαλμίατρο. ΟΡΙΣΜΟΣ: Είναι η θόλωση του κρυσταλλοειδούς φακού του οφθαλμού. Η κατάσταση αυτή συμβαίνει λόγω της γήρανσης του ατόμου (γεροντικός καταρράκτης) αλλά μπορεί να προκληθεί είτε από νοσήματα (παθολογικός) είτε από τραυματισμούς (τραυματικός). Επιπλέον, εμφανίζεται σε νεότερους ασθενείς (νεανικός) ενώ μπορεί να υπάρχει και εκ γενετής (συγγενής καταρράκτης). ΣΥΜΠΤΩΜΑΤΑ: Προοδευτική θόλωση της όρασης στον έναν ή και στους δύο οφθαλμούς, θάμβος στο τεχνητό και φυσικό φως, λευκοπή κόρη. ΠΑΡΑΠΟΜΠΗ: Προγραμματισμένη παραπομπή για οφθαλμολογική εκτίμηση. ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ: Με το ξεκίνημα των συμπτωμάτων, μπορεί να βελτιωθεί η όραση για λίγο καιρό, με τη χρήση ισχυρών διπλεστιακών γυαλιών, τον κατάλληλο φωτισμό και με άλλα οπτικά βοηθήματα. Σε προχωρημένο στάδιο γίνεται χειρουργική επέμβαση με Laser και τοποθέτηση ενδοφακού στον οφθαλμό. ΓΕΡΟΝΤΙΚΟΣ ΤΡΑΥΜΑΤΙΚΟΣ ΚΑΤΑΡΡΑΚΤΗΣ ΣΥΓΓΕΝΗΣ ΟΡΙΣΜΟΣ: Ονομάζεται το σύνολο των συμπτωμάτων και σημείων (διαταραχές στο οπτικό πεδίο και στην οπτική θηλή) που προκαλούνται από αύξηση της ενδοφθάλμιας πίεσης. Προοδευτικά, παρατηρείται μείωση έως και απώλεια της όρασης, λόγω βλάβης του οπτικού νεύρου. Το γλαύκωμα διαχωρίζεται σε χρόνιο ή ανοιχτής γωνίας, σε οξύ ή κλειστής γωνίας και σε συγγενές γλαύκωμα. Οξύ Γλαύκωμα: Αποτελεί αιφνίδια μεγάλη αύξηση της ενδοφθάλμιας πίεσης. Εμφανίζει ξαφνικά συμπτώματα όπως πόνο και υπεραιμία στα μάτια, φωτοστέφανα γύρω από τα φώτα, διεσταλμένες κόρες, απώλεια της όρασης, ναυτία και εμετό. Κάθε επίθεση μπορεί να διαρκέσει μερικές ώρες ή να ξαναεπιστρέψει ή να είναι συνεχής χωρίς ανακούφιση ενώ παράλληλα μπορεί να προκαλέσει απώλεια της όρασης. ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ: Παραπομπή σε οφθαλμίατρο για άμεση φαρμακευτική αγωγή, προκειμένου να μειωθεί η ενδοφθάλμια πίεση. Έπειτα, ιριδοτομή με Laser. 4

5 Χρόνιο Γλαύκωμα: Είναι η πιο συνηθισμένη μορφή γλαυκώματος και προσβάλει άτομα μεγάλης ηλικίας. Παρουσιάζει ανώμαλα υψηλή ενδοφθάλμια πίεση ενώ μειονότητα ασθενών μπορεί να έχει φυσιολογική (γλαύκωμα φυσιολογικής πίεσης). Το μεγαλύτερο ποσοστό των ασθενών είναι ασυμπτωματικό και εμφανίζει συμπτώματα, μόνο όταν η νόσος είναι αρκετά προχωρημένη (σταδιακή μείωση της περιφερικής όρασης). ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ: Απαιτείται προληπτικός έλεγχος της ενδοφθάλμιας πίεσης, μετά τα 45 χρόνια ανά έτος. Προγραμματισμένη παραπομπή σε οφθαλμίατρο, αν υπάρχει υποψία πρώιμου γλαυκώματος. Συγγενές Γλαύκωμα: Εμφανίζεται αμέσως μετά τη γέννηση ή λίγο αργότερα και υπάρχει κληρονομική προδιάθεση. Προκαλείται από απόφραξη της γωνίας του προσθίου θαλάμου απ όπου αποχετεύεται το υδατοειδές υγρό, με αποτέλεσμα την αύξηση της ενδοφθάλμιας πίεσης. Ένα προεξέχον λευκό και θολό μάτι παρατηρείται από τους γονείς των παιδιών. ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ: Παραπομπή σε οφθαλμίατρο. Για τη μείωση της ενδοφθάλμιας πίεσης απαιτείται συντηρητική ή χειρουργική επέμβαση, με πιο συχνή τη δεύτερη. Η τραμπεκουλοκτομή και η γωνιοκτομή είναι οι πιο γνωστοί τρόποι διάνοιξής της αποχετευτικής οδούς. Ιστοσελίδες: ΚΑΤΣΟΥΛΟΣ, Κ. και ΑΣΗΜΕΛΗΣ, Γ. (2008), Η σύγχρονη διαθλαστική Εξέταση, Αθήνα: Σύγχρονη Γνώση. ΚΑΤΣΟΥΛΟΣ, Κ. και ΜΑΚΡΥΝΙΩΤΗ, Δ. (2010), Φακοί Επαφής: Επιστήμη και Κλινική Πρακτική, Αθήνα: Σύγχρονη Γνώση. ΜΑΚΡΥΝΙΩΤΗ, Δ. (2014), Σημειώσεις Κλινική Οπτομετρία Ι. Τμήμα Οπτικής και Οπτομετρίας, Τ.Ε.Ι. Δυτικής Ελλάδας (Αίγιο). ΜΑΚΡΥΝΙΩΤΗ, Δ. (2014), Σημειώσεις Φακών Επαφής Ι. Τμήμα Οπτικής και Οπτομετρίας, Τ.Ε.Ι. Δυτικής Ελλάδας (Αίγιο). ΞΑΠΛΑΝΤΕΡΗ, Π. (2013), Σημειώσεις Παθολογίες Οφθαλμών. Τμήμα Οπτικής και Οπτομετρίας, Τ.Ε.Ι. Δυτικής Ελλάδας (Αίγιο). PANE, A. Και SIMCOCK, P. (2011), ΠΡΑΚΤΙΚΗ Οφθαλμολογία, Πάτρα: Εκδόσεις GOTSIS. SNELL, R.S. και LEMP, M.A. (2006), Κλινική Ανατομία του ΟΦΘΑΛΜΟΥ, Αθήνα: Ιατρικές Εκδόσεις Π.Χ. Πασχαλίδης. ΦΩΤΕΙΝΑΚΗΣ, Β., ΠΑΤΕΡΑΣ, Ε. και ΧΑΝΔΡΙΝΟΣ, ΑΡ. (2000), Κλινική Διάθλαση, Αθήνα: Εκδόσεις ΕΛΛΗΝ. (Επίσκεψη την 19/04/2015) (Επίσκεψη την 25/04/2015) (Επίσκεψη την 25/04/2015) (Επίσκεψη την 25/04/2015) (Επίσκεψη την (Επίσκεψη την (Επίσκεψη την (Επίσκεψη την (Επίσκεψη την (Επίσκεψη την (Επίσκεψη την 30/04/2015) (Επίσκεψη την 30/04/2015) (Επίσκεψη την 30/04/2015) (Επίσκεψη την 30/04/2015) ΕΥΧΑΡΙΣΤΟΥΜΕ ΠΟΛΥ!!! 5