ΛΕΞΙΚΟ ΤΟΥ ΦΙΛΩΤΙΟΥ ΝΑΞΟΥ

Transcript

1 ΛΕΞΙΚΟ ΤΟΥ ΦΙΛΩΤΙΟΥ ΝΑΞΟΥ Μουστάκη Ελένη Μεηαπηοπζαηή Δνβαζία: Β π υ π η ν ζ α : η α ε δ β ή η ν ζ α Α β β ε θ ί η ή Ρ ά θ θ δ Μ έ θ δ ζ ο ι α μ ο θ ε ο η ζ η ή ξ ε π ζ η ν μ π ή ξ : Γ ν. Γ ε χ ν β ζ μ ξ Ξ ο δ υ π μ ο θ μ ξ Γ ν. Γ δ ι ή η ν ζ μ ξ Π α π α γ α π α ν ί μ ο Λεξικό ηος Φιλωηίος Ναξος Π ά η ν α Π α κ ε π ζ ζ η ή ι ζ μ Π α η ν χ κ Π.Μ.. Γθςζζμθμβίαξ Σ ι ή ι α Φ ζ θ μ θ μ β ί α ξ

2 ην Φηιώηη (δηαθξίλεηαη ην βνπλό Εαο) ημκ παηένα ιμο Δθία Μμοζηάηδ Λαμοδζάνδ! ηδκ αβάπδ πμο ιμο ιεηέδςζε βζα ημ κδζί ηαζ ημοξ ηαημίημοξ ημο.. 2

3 Βοπανζζηίεξ Θα ήεεθα κα εοπανζζηήζς ζδζαίηενα ηδκ επυπηνζα ηδξ πανμφζαξ δζπθςιαηζηήξ ενβαζίαξ ηαζ πνυεδνμ ημο ηιήιαημξ πακεπζζηδιίμο Παηνχκ, ηαεδβήηνζα Αββεθζηή Ράθθδ, πνχηα απ υθα βζα ηδκ εοηαζνία πμο ιμο έδςζε κα αζπμθδεχ ιε ημ πανυκ πυκδια, ηάηζ πμο απμηεθμφζε έκα δζαηαή πυεμ εηχκ βζα ειέκα αθθά ηαζ βζα ανηεημφξ ζοιπαηνζχηεξ ιμο, αθμφ οπήνλε ακάβηδ δδιζμονβίαξ εκυξ ηέημζμο ζδζςιαηζημφ θελζημφ βζα έκα πςνζυ ιε ηυζμ πθμφζζμ ζδίςια πμο παναιέκεζ αηυια εκενβυ ηαζ εκδζαθένμκ βζα βθςζζμθμβζηή ενεοκα, επζπθέμκ βζα ηδ δζάεεζδ ηδξ κα ζογδηήζεζ ιαγί ιμο εέιαηα ηδξ πανμφζαξ ένεοκαξ αθθά ηαζ βζα ηδκ επζζηδιμκζηή ηαεμδήβδζδ ηδξ. Eπζπθέμκ εοπανζζηχ ηα άθθα δφμ ιέθδ ηδξ ηνζιεθμφξ επζηνμπήξ ιμο, ημκ δν. Γεχνβζμ Ξοδυπμοθμ ηαζ ημκ δν. Γδιήηνζμ Παπαγαπανίμο αθθά ηαζ υθμοξ ημοξ ηαεδβδηέξ ημο ημιέα βθςζζμθμβίαξ ημο πακεπζζηδιίμο Παηνχκ βζα ηζξ βκχζεζξ πμο απμηυιζζα ηαηά ηδ δζάνηεζα ηςκ ιεηαπηοπζαηχκ ιμο ζπμοδχκ. Έκα εενιυ εοπανζζηχ εα ήεεθα επίζδξ κα εηθνάζς ζημοξ δζαθεηηυθμκμοξ πθδνμθμνζμδυηεξ ιμο, βζα ηδκ δζάεεζδ ημοξ κα ιζθμφκ ηαζ πανάθθδθα κα ιμο ελδβμφκ ηδκ ηαευθμο εοημθμκυδηδ κημπζμθαθζά ημοξ: Πέηνμ Ηςάκκμο Κνδηζηυ (ημο Υαηγμσάκκδ), Ζθία Ημοθζακμφ Μμοζηάηδ (Λαμοδζάνδ), Γζχνβδ Ζθία Μακζυ (Ποηζμένβδ), Μανίκα Ημοθζακμφ Μακζμφ (ημο Λαμοδζάνδ), Γεχνβζμ Ηςάκκμο Μμοζηάηδ (ηαιπεθμσχνβδ), Μακχθδ Κςκζηακηίκμο Φαννά (Φαννμιακχθδ), Ακηχκδ Ηςάκκμο Μμοζηάηδ (Κυναηα), Ζθία Βαζίθεζμο Βθαζενυ (Βθαζενμθζυ). 3

4 Πενζεπχιεκα 1. Ειςαγωγή Γζαθεηηζηή ένεοκα Ζ καλζαηή δζάθεηημξ Μέεμδμξ ηαζ πδβέξ ζοθθμβήξ οθζημφ Φςκδηζηυ Αθθάαδημ φιαμθα οκημιμβναθίεξ Τα ςπουδαιότερα χαρακτηριςτικά τησ ναξιακήσ διαλζκτου με εςτίαςη ςτο Φιλωτίτικο ιδίωμα Ακάθοζδ ζημ επίπεδμ ηδξ θςκμθμβίαξ Φςκήεκηα (θσλεηηθέο κεηαβνιέο πνπ αθνξνύλ ηα θσλήεληα) Αποβολή θωνηένηων Ανάπηςξη θωνηένηων Κπάζη θωνηένηων Κώθωζη θωνηένηων Μεηαβολή θωνηένηων φιθςκα (θσλεηηθέο κεηαβνιέο πνπ αθνξνύλ ηα ζύκθσλα) Μεηαβολή ζςμθώνων Αποβολή ζςμθώνων Ανάπηςξη ζςμθώνων οιπθέβιαηα ζοιθχκςκ Αποβολή ζςμθώνων Μεηαβολή ζςμθώνων Μεηακίνηζη - Μεηάθεζη ζςμθώνων Tμκζζιυξ-Δπζημκζζιυξ Ακάθοζδ ηδξ δζαθέηημο ζημ επίπεδμ ηδξ Μμνθμθμβίαξ Ακάθοζδ ηδξ δζαθέηημο ζημ επίπεδμ ηδξ φκηαλδξ Ακάθοζδ ηδξ δζαθέηημο ζημ επίπεδμ ημο Λελζημφ Ακάθοζδ ηδξ δζαθέηημο ζημ επίπεδμ ηδξ διαζζμθμβίαξ Το λεξικό Λήιιαηα Ηδζςιαηζζιμί Πανμίιζεξ Βιβλιογραφία

5 1. Δζζαβςβή 1.1 Γζαθεηηζηή ένεοκα Ο παηέναξ ηδξ Βθθδκζηήξ βθςζζμθμβίαξ, Γ. Υαηγδδάηζξ (Hadzidakis 1892) δζαηφπςζε ηδκ επζηναηέζηενδ δζαίνεζδ ηςκ κεμεθθδκζηχκ ζδζςιάηςκ, ζε αυνεζα ηαζ κυηζα ζδζχιαηα (ή ζδζχιαηα ιε αυνεζμ ηαζ κυηζμ θςκδεκηζζιυ), δ μπμία ζηδνίγεηαζ ζηδκ ελέθζλδ ηςκ αηυκςκ ιεζαίςκ ηαζ ηθεζζηχκ θςκδέκηςκ /i/, /e/, /o/ ηαζ /u/. (Hatzidakis 1892, 342). Σα ζδζχιαηα ιε αυνεζμ θςκδεκηζζιυ 1 πανμοζζάγμοκ δφμ ααζζηά θςκδηζηά θαζκυιεκα. α. Ώπμαμθή ηςκ άημκςκ θςκδέκηςκ /i/ ηαζ /u/: π.π πμοθάνζ [p lar]. α. ηέκςζδ ηςκ άημκςκ θςκδέκηςκ /e/ ηαζ /o/ ζε /i/ ηαζ /u/ ακηίζημζπα: π.π παζδεφς [pi ðevu]. Μζθζμφκηαζ ζημ ζφκμθμ ζπεδυκ ημο αυνεζμο εθθδκζημφ δπεζνςηζημφ ηαζ κδζζςηζημφ πχνμο, απυ ηδκ Ήπεζνμ ςξ ηδ Μ. Ώζία ηαζ απυ ηδ ηενεά Βθθάδα ςξ ηδ Μαηεδμκία (οιεςκίδδξ 1977, 64). Σα ζδζχιαηα ιε κυηζμ θςκδεκηζζιυ δζαηδνμφκ ακέπαθα ηα παναπάκς θςκήεκηα. Υςνίγμκηαζ ζε ηνεζξ γχκεξ: ζηδ πνχηδ δ μπμία δζαηδνεί ανπασζιμφξ ηαζ δςνζηά ζημζπεία ακήημοκ ηα Μέβανα, δ Κφιδ, δ Ώίβζκα, δ Παθαζά Ώεήκα ηαζ δ Μάκδ. ηδ δεφηενδ ακήημοκ ηα Πεθμπμκκδζζαηά ζδζχιαηα, ημ Ευκζμ, μζ Κοηθάδεξ, δ Κνήηδ ηαζ ημ αυνεζμ ηιήια ηδξ Δπείνμο. Καζ ζηδ ηνίηδ γχκδ ακήημοκ ηα Αςδεηάκδζα ηαζ δ Κφπνμξ (Μεθζζζανμπμφθμο, πακ/ηέξ ζδιεζχζεζξ 2010). Δ ζπδιαηζηή απμηφπςζδ πανμοζζάγεηαζ αημθμφεςξ: 1 Πενζζζυηενεξ πθδνμθμνίεξ βζα ημ θςκμθμβζηυ πεδίμ εθανιμβήξ ημο θαζκμιέκμο, ημ πνυκμ ειθάκζζδξ ημο ηαζ ηζξ δζαθέηημοξ ζηζξ μπμίεξ απακηά, αθ. ζημοξ Παπαδυπμοθμξ (1927), οιεςκίδδξ (1977). 5

6 Δζηυκα 1: Βυνεζα & Νυηζα Ηδζχιαηα (Trudgill 2003: 55) Πζμ πνυζθαηδ δζαίνεζδ ηςκ κεμεθθδκζηχκ δζαθέηηςκ είκαζ αοηή πμο πνυηεζκε μ N. Kμκημζυπμοθμξ ( ), μ μπμίμξ ζηδνζγυιεκμξ ζημκ ηφπμ ηδξ ενςηδιαηζηήξ ακηςκοιίαξ ηάκεζ θυβμ βζα Eθθάδα ημο ηη (δπεζνςηζηή Eθθάδα ηαζ Iυκζα κδζζά) ηαζ Eθθάδα ημο είληα. Eίκαζ δ ιμκαδζηή πνμζπάεεζα ηαηάηαλδξ πμο δεκ ζηδνίγεηαζ απμηθεζζηζηά ζε έκα βκχνζζια, αθθά ζε ιζα δέζιδ θςκδηζηχκ, θελζθμβζηχκ αηυιδ ηαζ πμθζηζζιζηχκ ζζμβθχζζςκ. φιθςκα ιε ημκ Κμκημζυπμοθμ ([1994] 2008), οπάνπεζ ηαζ ιζα εκδζάιεζδ ηαηδβμνία ζδζςιάηςκ, ηα διζαυνεζα ζδζχιαηα (ηφνμξ, Πάνμξ, Μφημκμξ, Υίμξ, η.α.), υπμο ζοκηεθείηαζ δ απμαμθή ηςκ άημκςκ θςκδέκηςκ /i/ ηαζ /u/, αθθά ηα θςκήεκηα /e/ ηαζ /i/ παναιέκμοκ απαεή. Δ πζμ ζφβπνμκδ πνμζπάεεζα δζαπςνζζιμφ ηςκ κεμεθθδκζηχκ δζαθέηηςκ ακήηεζ ζημκ Σrudgill (2003), μ μπμίμξ ιε ηνζηήνζμ έλζ θςκμθμβζηά θαζκυιεκα δζαηνίκεζ δεηαπέκηε ηαηδβμνίεξ ζηζξ μπμίεξ ηαηαηάζζεζ ηζξ κεμεθθδκζηέξ δζαθέηημοξ. 6

7 ΐέααζα βζα ηδκ αηνζαή δοκαηυηδηα ηαλζκυιδζδξ ηςκ κεμεθθδκζηχκ δζαθέηηςκ ζζπφμοκ δοζηοπχξ υζα έβναθε πνζκ απυ ελήκηα πενίπμο πνυκζα μ Tνζακηαθοθθίδδξ (1938, 66): «Βπεζδή δεκ έπεζ πνμδβδεή ζοζηδιαηζηή βεςβναθζηή ένεοκα ηαζ θείπεζ έηζζ μ αηνζαήξ βθςζζμβεςβναθζηυξ άηθακηαξ, δεκ είκαζ δοκαηυκ κα βίκεζ μνζζηζηή ηαηάηαλδ ηςκ εθθδκζηχκ ζδζςιάηςκ». Ώηυιδ ηαζ ζήιενα δ ζφβπνμκδ βθςζζμθμβζηή ένεοκα δεκ έπεζ ηαηαθήλεζ ζε ιζα μνζζηζηή ηαζ θεζημονβζηή δζάηνζζδ ηςκ εθθδκζηχκ δζαθέηηςκ. Υνδζζιμπμζείηαζ επμιέκςξ βεκζηεοιέκα δ ααζζηή δζάηνζζδ ημο Υαηγζδάηζ. 1.2 Ζ καλζαηή δζάθεηημξ Δ Νάλμξ πανμοζζάγεζ ηαηά ηυπμοξ ζπάκζα ηαζ αλζμζδιείςηδ βθςζζζηή πμζηζθία. Ήδδ απυ ημ 1893 μ Εςάκκδξ Φοπάνδξ αθμφ επζζηέθηδηε ημ κδζί ηδξ Νάλμο βνάθεζ: «Δ Ώλά είκαζ απυ ηα κδζζά ηα πθμοζζχηενα, ηα πενζενβυηενα βζα βθςζζζηή ένεοκα. Μα δεκ ιεθεηήεδηε ςξ ηχνα, ιμθμκυηζξ ηάεε πςνζυ ηδξ εέθεζ ηαζ αλίγεζ ιεθέηδ πςνζζηή.» Ο ζβάθαξ (1949), ήηακ απυ ημοξ πνχημοξ ιεθεηδηέξ ημο βθςζζζημφ ζδζχιαημξ ηδξ Νάλμο, ηαηά αοηυκ ζημ κδζί ηδξ Νάλμο δζαηνίκμκηαζ ηνία είδδ βθςζζζημφ ζδζχιαημξ. Σμ Ώ ιζθζέηαζ ζηζξ πενζμπέξ: Υχνα, Υαθηί, αβηνί, Σνίπμδεξ, Μμκή, Μέθακεξ, Κοκίδανμξ, Καθυλοθμξ, Ββηανέξ, Ααιανζχκαξ, Γθοκάδμ, Ώβενζακί, βεκζηά ζηα ηάης ιένδ. (Οζ πενζμπέξ πμο δδθχκμκηαζ ιε μνζγυκηζεξ βναιιέξ ζημ πάνηδ). Σμ ΐ ιζθζέηαζ ζηζξ πενζμπέξ: Ώπυθθςκαξ, Κεναιςηή, Κυνςκμξ, Κςιζαηή, ηαδχ, Φζθχηζ. (Οζ πενζμπέξ πμο δδθχκμκηαζ ιε πθάβζεξ βναιιέξ ζημ πάνηδ). Καζ ημ Γ ζηδκ Ώπείνακεμ ηαζ ζημκ Αακαηυ. (Οζ πενζμπέξ πμο δδθχκμκηαζ ιε ηυηηζκμ πνχια ηαζ ηάεεηεξ βναιιέξ ζημ πάνηδ). Σμ Ώ εεςνεί ηοηθαδζηυ, ημ ΐ ςξ αυνεζμ ηαζ ημ Γ ςξ ηνδηζηυ. (ζβάθαξ 1949: 198). 7

8 Δίημκα 2: Γζαθεηηζηυξ πάνηδξ Νάλμο ζφιθςκα ιε ημκ ζβάθα (1949) Σμ ζδίςια ζηζξ ιένεξ ιαξ δζαηδνείηαζ έκημκα εκενβυ ζδίςξ ζηα μνεζκά πςνζά. Δ ακμιμζμιμνθία ζηδκ ηαηακμιή ημο ζδζχιαημξ εα ιπμνμφζε κα ακαπεεί, υπςξ ζοκήεςξ βίκεηαζ, ζηδκ πμθζηζζιζηή επμιέκςξ ηαζ βθςζζζηή αθθδθεπίδναζδ ηςκ πθδεοζιχκ. Καηά πμθθμφξ ιεθεηδηέξ μζ επζημζζιμί ηδξ Νάλμο απμηεθμφκ ζδιακηζηυ πανάβμκηα ζηδκ ακάθοζδ ημο βθςζζζημφ ηδξ ζδζχιαημξ. οβηεηνζιέκα υπςξ ιαξ πθδνμθμνεί μ Πάβηαθμξ (1994: 49), ηαηά ηζξ δζάθμνεξ επακαζηάζεζξ ηδξ Κνήηδξ εκακηίμκ ηδξ Σμονηζηήξ ηονζανπίαξ πνμζέθοβακ Κνήηεξ ζηδκ Νάλμ, μζ μπμίμζ εβηαηαζηάεδηακ εηεί ιμκίιςξ, βζ αοηυ οπάνπεζ ιεβάθδ επίδναζδ ημο Κνδηζημφ ζδζχιαημξ ηαζ ηδξ θαμβναθίαξ επί ημο ζδζχιαημξ ηαζ ηδξ θαμβναθίαξ ηδξ Νάλμο ηαζ πνμπάκηςκ ηδξ μνεζκήξ Ώπεζνάκεμο, ζηδκ μπμία έπμοκ εβηαηαζηαεεί ηονίςξ εη ηδξ επίζδξ μνεζκήξ επανπίαξ θαηίςκ ηδξ δοηζηήξ Κνήηδξ. Ο ζηυπμξ αέααζα αοηήξ ηδξ ιεθέηδξ δεκ είκαζ μ ηυπμξ ηαηαβςβήξ ηςκ βθςζζζηχκ ζδζςιάηςκ ηδξ Νάλμο, βζ αοηυ ημ εέια εα έπνεπε κα οπάνπεζ αηνζαή ζημζπεία βζα ηαηαιέηνδζδ ηςκ επμίηςκ χζηε κα ηαηαζηεί θακενυ ακ απμηεθμφζακ ζηακμπμζδηζηυ ανζειυ χζηε κα ιπμνεί κα αθθμζχεεζ δ βθχζζα, ηα ήεδ ηαζ ηα έεζια ηςκ αοημπευκςκ, αέααζα βζα κα ακείζεζ πμθζηζζιζηά έκαξ απμζηζζιυξ πνέπεζ κα οπάνπεζ ημ ηαηάθθδθμ έδαθμξ, έηζζ ζηδ πνμηεζιέκδ πενίπηςζδ εα ιπμνμφζαιε κα ιζθάιε βζα ιζα ανιμκζηή ζοκφπανλδ επμίηςκ ηαζ κηυπζμο πθδεοζιμφ, αηυιδ ηαζ ζημ 8

9 επίπεδμ ηδξ βθχζζαξ, ηαεχξ ημ ηνδηζηυ ζδίςια ακήηεζ ζημ ζοβηνυηδια ηςκ κμηίςκ ζδζςιάηςκ, υπςξ ηαζ ημ καλζχηζημ, άθθςζηε πμθθμί βθςζζμθυβμζ ιζθμφκ βζα ιζα ηοηθαδμηνδηζηή βθςζζζηή εκυηδηα (Κμκημζυπμοθμξ 1994/2008: 57). Ο Πνμιπμκάξ (1968α, 347), ακάβεζ ηαζ ηα ηνία βθςζζζηά ζδζχιαηα πμο δζαηνίκεζ μ ζβάθαξ ζημ παθαζυηενμ καλζαηυ ζδίςια, βεβμκυξ πμο πνμηφπηεζ απυ ηδκ ιεθέηδ ηςκ παθαζχκ καλζαηχκ εββνάθςκ (δζηαζηζηά, κμημνζαηά, έββναθα ημζκμηζηχκ απμθάζεςκ, βνάιιαηα, πνυπεζνα ζδιεζχιαηα ηθπ). οβηεηνζιέκα ενεοκά ηαζ ηαηαννίπηεζ έκα-έκα ηα ζημζπεία πμο μδήβδζακ ημκ ζβάθα ζημ κα δζαηνίκεζ αυνεζμ θςκδεκηζζιυ ζημ ηδίσκα Β, ανίζημκηαξ ηα βθςζζζηά θαζκυιεκα ηαηαβεβναιιέκα ζε έββναθα πμο πνμτπήνπακ ηςκ επμζηζζιχκ. Π.π Δ ακηςκοιία υβμζμξ, -α, -μ, δ μπμία απμδίδεηαζ ζε αυνεζα επίδναζδ, ιανηονείηαζ ζε καλζαηυ έββναθμ ημο έημοξ 1538, αθθά ηαζ ζε άθθα κδζζά ηςκ Κοηθάδςκ. Δ επέηηαζδ ε ηςκ νδιαηζηχκ ηφπςκ ιανηονείηαζ απυ ημκ 15 μ αζ ζε μθυηθδνδ ηδκ Νάλμ ηαζ υπζ ιυκμ ζημ ηδίσκα Β. Δ ηχθςζδ ημο θςκήεκημξ /o/ ζε /u/ πναβιαηχκεηαζ ζε υθα ηα πςνζά, ιυκμ ζε μνζζιέκεξ θέλεζξ ηαζ δεκ απμηεθεί ζοζηδιαηζηυ θαζκυιεκμ, ηαηυπζκ πνμηφπηεζ απυ απυ ακαθμβζηυ ζπδιαηζζιυ ή απυ ηδκ επίδναζδ βεζημκζηχκ ζοιθχκςκ, π.π δ θέλδ απυ ςξ πνμηθζηζηή εηθςκείηαζ αηυκςξ [apu] απυ ακαθμβία πνμξ ημκ θευββμ [p]. Δ ζηέκςζδ ημο θςκήεκημξ /e/ ζε /i/ πνζκ απυ /a/ δεκ απακηάηαζ ιυκμ ζημ Φζθχηζ ηαζ ζηζξ πενζμπέξ πμο δζαηνίκεζ ημ αυνεζμ ζδίςια αθθά ζε υθδ ηδ Νάλμ απυ ημκ 16 μ αζ., υπςξ ηαζ δ ακάπηολδ ημο θςκήεκημξ /i/ ακάιεζα ζηα ζφιθςκα. (Πνμιπμκάξ 1968α, 358 η.ε). Βπζπθέμκ ιε ηδκ δπδνμπμίδζδ ηςκ ρζθχκ /k/, /p/, /t/ ζε ιέζα δπδνά /b/, /d/, /g/, ημκίγεζ ηδκ άπμρδ πενί ηνδηζηήξ πνμέθεοζδξ ημο ηδηώκαηνο Γ, υιςξ ημ θαζκυιεκμ αοηυ ιανηονείηαζ ζε υθδ ηδ Νάλμ ζε έββναθα ημο 15 μο αζ. (Πνμιπμκάξ 1968α, 383). Καηά ηδ βκχιδ ηδξ βνάθμοζαξ μ αυνεζμξ θςκδεκηζζιυξ είκαζ θελζηά πνμζακαημθζζιέκμξ αθμφ παναηδνείηαζ ζε ζοβηεηνζιέκεξ θέλεζξ ηαζ δεκ απμηεθεί βεκζηεοιέκμ θαζκυιεκμ, επμιέκςξ δε πνέπεζ κα βίκμκηαζ ζηεβακέξ δζαζνέζεζξ, αθθά πνέπεζ κα ιζθάιε βζα ιζα ημζκή δζαθεηηζηή αάζδ κμηίμο θςκδεκηζζιμφ ζημ κδζί. Πθέμκ ζηα πεδζκά, δδθαδή ζημ Αοηζηυ ηιήια ημο κδζζμφ ημ ζδίςια έπεζ ελαζεεκίζεζ ιε ημ πέναζια ηςκ πνυκςκ, δζαηδνείηαζ ζηα μνεζκά θυβς ηδξ βεςβναθζηήξ απμιυκςζδξ, ηδξ έθθεζρδξ ειπμνζηχκ ζοκαθθαβχκ αθθά ηαζ ηδξ εθθεζπμφξ ιυνθςζδξ ιέπνζ ηα ιέζα ημο πεναζιέκμο αζχκα. Δ καλζαηή δζάθεηημξ δζαθμνμπμζείηαζ ζε ηάπμζμ ααειυ ακάιεζα ζηα μνεζκά πςνζά, ίζςξ θυβς ηδξ βεςβναθζηήξ απμιυκςζδξ ηάεε πςνζμφ αθθά ηαζ ηδξ δζαθμνεηζηήξ επαββεθιαηζηήξ 9

10 εκαζπυθδζδξ ηςκ ηαημίηςκ, δ μπμία ηάκεζ ημοξ ηαημίημοξ ηάπμζςκ πςνζχκ κα ένπμκηαζ ζε ζοπκυηενδ επαθή ιεηαλφ ημοξ, π.π. μζ ηάημζημζ ημο ηαδμφ, ηδξ Κμνχκμο ηαζ ηδξ Ώπεζνάκεμο αζπμθμφκηακ πάκηα ιε ηδκ ελυνολδ ζιφνζδαξ, μζ Φζθςηίηεξ ηαζ μζ Κςιζαηίηεξ έπμοκ πενζζζυηενεξ βθςζζζηέξ μιμζυηδηεξ θυβς ηςκ πμθθχκ πμζιέκςκ ηαζ βεςνβχκ, βζ αοηυ δ βθχζζα πμο πνδζζιμπμζμφκ δέπεηαζ ημοξ παναηηδνζζιμφξ «αανζά, αμζηίζηζηζα βθχζζα», μζ Λεζααδίηεξ (ηάης ιένδ) ήηακ ιυκμ βεςνβμί αθθά ηαζ έιπμνμζ μπυηε ημ ζδίςια είκαζ πζμ εθαθνφ. (Ήιεθθμξ 1963: 35). ημπυξ ηδξ πανμφζαξ εζζαβςβήξ ημο θελζημφ είκαζ μ ηαεμνζζιυξ ηαζ δ ακάθοζδ ημο ζδζχιαημξ πμο ζοκακηάηαζ ζημ πςνζυ Φζθχηζ. 1.3 Μέεμδμξ ηαζ πδβέξ ζοθθμβήξ οθζημφ Γζα ηδ ζοθθμβή ημο δζαθεηηζημφ οθζημφ αημθμοεήεδηακ ηα ελήξ ζηάδζα: α) πθήνδξ βκχζδ ηςκ παθαζυηενςκ ιεθεηχκ βζα ηδ καλζαηή δζάθεηημ (π.π. Πνμιπμκάξ 1969, Ήιεθθμξ 1963, η.α.). α) ακαγήηδζδ έββναθςκ πδβχκ θαμβναθζημφ ηαζ δεμβναθζημφ πενζεπμιέκμο βζα ημ καλζαηυ αίμ (π.π Φαννάξ 1994, η.α.). β) εκημπζζιυξ ηδξ πνμθμνζηήξ δζαθέηημο ζε βναπηά ηείιεκα, εηδζδυιεκα ζε αζαθία ηαζ εθδιενίδεξ (π.π Λζακυπμοθμξ 1969, Σμ Φζθχηζ, Ναλζαημί ηαζνμί, η.α.) δ) επζηυπζα ένεοκα ηαζ ηαηαβναθή ηδξ θζθςηίηζημο ζδζχιαημξ ιε ηδκ δπμβνάθδζδ ζοκμιζθζχκ ακά γεφβδ δφμ-ηνζχκ ιυκζιςκ ηαημίηςκ. ε) απμδεθηίςζδ ημο βναπημφ ηαζ πνμθμνζημφ οθζημφ. 1.4 Φςκδηζηυ Αθθάαδημ Γζα ηδκ αηνζαή θςκδηζηή ιεηαβναθή ηςκ θευββςκ πνδζζιμπμζήεδηε ημ Αζεεκέξ Φςκδηζηυ Ώθθάαδημ (ΑΦΏ), ηδξ Αζεεκμφξ Φςκδηζηήξ Βηαζνείαξ (International Phonetic Association [IPA]), ημ πθέμκ δζαδεδμιέκμ ζημκ ηυζιμ. Δ θςκδηζηή ιεηαβναθή ηςκ θδιιάηςκ αμδεά ζηδκ ηαηακυδζδ ηδξ πνμθμνάξ ηςκ εηθςκδιάηςκ απυ ιδ βκχζηεξ ηδξ δζαθέηημο. Παναηάης πανμοζζάγμκηαζ ηα ζφιαμθα πμο πνδζζιμπμζήεδηακ πνμξ δζεοηυθοκζδ ημο ακαβκχζηδ πμο δεκ είκαζ ελμζηεζςιέκμξ ιε ηδ θςκδηζηή. 10

11 φιθςκα ηαζ διίθςκα p ηθεζζηυ, δζπεζθζηυ, άδπμ υπςξ ζημ παπάξ b ηθεζζηυ, δζπεζθζηυ, δπδνυ υπςξ ζημ ιπεθάξ t ηθεζζηυ, μδμκηζηυ, άδπμ υπςξ ζημ ηυηε d ηθεζζηυ, μδμκηζηυ, δπδνυ υπςξ ζημ κηέθζ g ηθεζζηυ, οπενςζηυ, δπδνυ υπςξ ζημ βηάθα k ηθεζζηυ, οπενςζηυ, άδπμ υπςξ ζημ ηαηυξ c ηθεζζηυ, μονακζηυ, άδπμ υπςξ ζηα ηαζ, ηήπμξ f ηνζαυιεκμ, πεζθμδμκηζηυ, άδπμ υπςξ ζημ θυνμξ v ηνζαυιεκμ, πεζθμδμκηζηυ, δπδνυ υπςξ ζημ αάεμξ ε ηνζαυιεκμ, μδμκηζηυ, άδπμ υπςξ ζημ άεθμξ ð ηνζαυιεκμ, μδμκηζηυ, δπδνυ υπςξ ζημ δέκηνμ β ηνζαυιεκμ, οπενςζηυ, δπδνυ υπςξ ζημ βάηα π ηνζαυιεκμ, οπενςζηυ, άδπμ υπςξ ζημ πχια ç ηνζαυιεκμ, μονακζηυ, άδπμ υπςξ ζηα πένζ, πφια s ζονζζηζηυ, θαηκζαηυ, άδπμ υπςξ ζημ ζάθμξ z ζονζζηζηυ, θαηκζαηυ, δπδνυ υπςξ ζημ γάνζ ts πνμζηνζαυιεκμ, θαηκζαηυ, άδπμ υπςξ ζημ ηζέπδ dz πνμζηνζαυιεκμ, θαηκζαηυ, δπδνυ υπςξ ζημ ηγάιζ m νζκζηυ, δζπεζθζηυ υπςξ ζημ ιαιά n νζκζηυ, θαηζαηυ υπςξ ζημ κέμξ ɲ νζκζηυ, οπενςζηυ υπςξ ζημ κζυξ l πθεονζηυ, δζπεζθζηυ υπςξ ζημ θυβμξ ʎ πθεονζηυ, μονακζηυ υπςξ ζημ εθζά j διίθςκμ, μονακζηυ υπςξ ζημ βνζ[j]ά w διίθςκμ, πεζθμτπενςζηυ υπςξ πενίπμο ζηα (ιε ζηνμββοθμπμίδζδ ηςκ πεζθζχκ) μοάδζ, μοάδανμξ 11

12 Φςκήεκηα i πνυζεζμ, ορδθυ, πείθδ ηεηαιέκα υπςξ ζημ ζπίηζ u μπίζεζμ, ορδθυ, πείθδ ζηνμββοθά υπςξ ζημ μονακυξ e πνυζεζμ, ιέζμ-παιδθυ, πείθδ ηεηαιέκα υπςξ ζημ πένζ o μπίζεζμ, ιέζμ-παιδθυ, πείθδ ζηνμββοθά υπςξ ζημ πμνυξ a ηεκηνζηυ, παιδθυ, πείθδ ηεηαιέκα υπςξ ζημ πανά πίκαηαξ 1: Ζ καλζαηή δζάθεηημξ ζηδ ιεηαβναθή ημο ΓΦΑ (πνμζανιμβή απυ Νespor 1999: 45). 1.5 φιαμθα *αζηενίζημξ, δδθχκεζ αιάνηονμ, οπμηζεέιεκμ ηφπμ, π.π αάνδανε. [ ] αβηφθεξ, δδθχκμοκ ηδκ θςκδηζηή ιεηαβναθή ημο θήιιαημξ ή ημο εηθςκήιαημξ, π.π Βιζθζά [emi'ʎa]. ( ) πανέκεεζδ, δδθχκεζ ηδ βναιιαηζηή ηαηδβμνία ημο θήιιαημξ, π.π (Ο-μοδ.), αθθά πμθθέξ θμνέξ πνδζζιμπμζείηαζ βζα κα δδθχζεζ δεοηενεφμοζεξ πθδνμθμνίεξ, ζπυθζα ή παναπμιπέξ. εζζαβςβζηά, δδθχκμοκ ημ πανάδεζβια πνήζδξ ημο θήιιαημξ. / / ηάεεημζ, δδθχκμοκ ηα θςκδηζηά ζφιαμθα ηςκ θευββςκ. { } άβηζζηνα, δδθχκμοκ πθδνμθμνίεξ πμο ηάκμοκ ημ ηθζηζηυ πανάδεζβια κα δζαθένεζ απυ αοηυ ηδξ Κμζκήξ Νέαξ Βθθδκζηήξ (ζημ ελήξ ΚΝΒ). ~ πενζζπςιέκδ, δδθχκεζ ηδ θελζηή ζφκδεζδ ηςκ ιμνθμθμβζηχκ αθθμιυνθςκ 2. 2 Οζ δζαθμνεηζηέξ ιμνθέξ ημο ίδζμο ιμνθήιαημξ μκμιάγμκηαζ αθθυιμνθα, αθ. Ράθθδ 2005: 65 η.ε. 12

13 1.6 οκημιμβναθίεξ Ώκη.: Ώκηχκοιμ. Ώκηςκ.: Ώκηςκοιία. απνμζ.: απνυζςπμ νήια. Ώνζειη.: Ώνζειδηζηυ. ανζ.: ανζεκζηυ βέκμξ. αθ.: αθέπε. δδθ.: δδθαδή. Β: επίεεημ. Βιθαη.: Βιθαηζηυ. Βκ.: Βκζηυξ. Βκεζη.: Βκεζηχηαξ. Βπίνν.: Βπίννδια. Βπζθ.: Βπζθχκδια. εδθ.: εδθοηυ βέκμξ. η.α.: ηαζ άθθα. η.ε.: ηαζ ελήξ. ηον.: ηονίςξ. Μ: Μυνζμ. ιηθ.: ιεηαθμνζηά. Ο: Οοζζαζηζηυ. μοδ.: μοδέηενμ βέκμξ. π.π: παναδείβιαημξ πάνζκ. Πθδε.: πθδεοκηζηυξ. Πνμε.: Πνυεεζδ. πνμζ.: πνυζςπμ. Ρ: νήια. οκ.: οκχκοιμ. φκδ.: φκδεζιμξ. οπμπςν.: οπμπςνδηζηή θέλδ. 13

14 2. Σα ζπμοδαζυηενα παναηηδνζζηζηά ηδξ καλζαηήξ δζαθέηημο ιε εζηίαζδ ζημ Φζθςηίηζημ ζδίςια 2.1 Ακάθοζδ ζημ επίπεδμ ηδξ θςκμθμβίαξ Φςκήεκηα (θσλεηηθέο κεηαβνιέο πνπ αθνξνύλ ηα θσλήεληα) Αποβολή θωνηένηων 1. Ώθαίνεζδ Δ θςκμθμβία ηδξ Βθθδκζηήξ είκαζ πθμφζζα ζε θςκδεκηζηέξ απμαμθέξ, υηακ πνυηεζηαζ βζα δφμ δζαδμπζηά θςκήεκηα είηε ιέζα ζηδκ ίδζα θέλδ είηε ζηα υνζα δφμ θέλεςκ ιε ζημπυ ηδκ πνμζέββζζδ ζε ιζα ηαεμθζηά θζβυηενμ ιανηανζζιέκδ ζοθθααή, ηδ αέθηζζηδ ζοθθααζηή δμιή ιε αάζδ Φ (φιθςκμ - Φςκήεκ). Ώκ ζηα υνζα δφμ θέλεςκ, απμαάθθεηαζ ημ θδηηζηυ θςκήεκ ηδξ πνμδβμφιεκδξ απυ ηζξ δφμ θέλεζξ ιζθάιε βζα «έηεθζρδ» εκχ ακ απμαάθθεηαζ ημ ανπζηυ θςκήεκ ηδξ θέλδξ πμο αημθμοεεί ιζθάιε βζα «αθαίνεζδ», ημ πζμ θςκήεκ απμαάθθεηαζ ηάεε θμνά έπεζ ζπέζδ ιε ηδκ «ζπεηζηή ζζπφ» ηςκ θςκδέκηςκ, ιε ηα θεβυιεκα «ζζπονά» ηαζ «αδφκαηα» θςκήεκηα (Kaisse 1985). Δ ηθίιαηα ζζπφμξ ηςκ θςκδέκηςκ απυ ημ ζζπονυηενμ ζημ πζμ αδφκαημ πανμοζζάγεηαζ ςξ ελήξ: a > o > u > i > e. ηδκ μνεζκή Νάλμ παναηδνείηαζ μ θςκμθμβζηυξ ηακυκαξ ηδξ αθαίνεζδξ πμο οπυηεζηαζ ζημοξ πενζμνζζιμφξ ηδξ ζενανπίαξ ηδξ ηθίιαηαξ ηδξ δπδνυηδηαξ ηςκ θςκδέκηςκ π.π. ημ είδα [to ða] (απμαάθθεηαζ ημ /i/ ηαεχξ έπεζ παιδθυηενμ ααειυ δπδνυηδηαξ απυ ημ /o/), ζζπονίγμιαζ υηζ πμθθέξ θμνέξ έκα αδφκαημ θςκήεκ δεκ εηηνμφεηαζ απυ έκα πενζζζυηενμ ζζπονυ π.π. ιε ήεεθε [me εele], ζε είδα [se ða] ζε ακηίεεζδ ιε ηδκ ΚΝΒ πμο εα είπαιε: [m 'iεele], [s 'iða]. 2. Aπμαάθθμκηαζ ηα άημκα /i/, /e/, /o/ ζηδκ ανπή θέλεςξ υηακ δ πνμδβμφιεκδ ηεθεζχκεζ ζε θςκήεκ, ιε ζημπυ ηδκ πνμζέββζζδ ζημ ζοθθααζηυ ζπήια αάζδ Φ. Π.π. ζημ εθαζμβφνζ: [sto ʎo'iri], κα ζζζάγς: [na 'sazo], κα οθαίκς: [na 14

15 'feno], κα μθεθχ: [na fe'lμ], δ μθζβμροπία: [i liopsi'ça]. (Οζημκμιίδδξ 1952: 218, Πνμιπμκάξ 1968α: 373). 3. Σα θςκήιαηα /s/, /z/, /ks/, /ps/, /ts/ πμο αημθμοεμφκ θςκήεκ οθίζηακηαζ απχθεζα μονακχζεςξ απμαάθθμκηαξ ημ /i/ πμο έπεηαζ. Π.π. θμνεζζά: [fore'sa], ζπνςλζά: [spro'ksa], ηθερζά: [kle'psa]. (Οζημκμιίδδξ 1952: 219, Ήιεθθμξ 1963: 38, Πνμιπμκάξ 1968α: 379). (Σμ ίδζμ θαζκυιεκμ απακηάηαζ ζηα ΐυνεζα ζδζχιαηα αθ. Παπαδυπμοθμξ 1926: Βπίζδξ ζημ ζδίςια ηδξ ακαημθζηήξ Κνήηδξ, ηδξ Πεθμπμκκήζμο, ηδξ Εηανίαξ, ηδξ Κφιδξ, ηςκ ΐμονθχκ Εςκίαξ ηαζ ηςκ Κοηθάδςκ ιε ελαίνεζδ ηδ Μήθμ αθ. Κμκημζυπμοθμξ 1994/2008: 35,58,65,74,84,119). 4. Ώπμαάθθμκηαζ ηα άημκα θςκήεκηα ζημ εζςηενζηυ ηςκ θέλεςκ, ιυκμ υηακ βεζηκζάγμοκ ιε οβνά ζφιθςκα. Π.π. πενζαυθζ: [per'voli], αημθμοεχ: [aklu'εμ], πμζνζκυ:[πer'no]. (Οζημκμιίδδξ 1952: 219, Πνμιπμκάξ 1968α: 374) Ανάπηςξη θωνηένηων 1. Ώκαπηφζζεηαζ ημ θχκδια /a/ ακηί βζα /e/ ςξ ανηηζηυ θέλεςξ. Π.π. ειααζζά: [aba'sa] (= δ πνυπεζνδ πυνηα βζα ηζξ πενζθνάλεζξ), εββυκζ: [a'goni], ενβαζηήνζ: [arβa'stiri], ενχηδια: [a'rotima], δ ιεηααμθή αοηή είηε πνμένπεηαζ ηαηά ηδκ ζοκεηθμνά ηςκ θέλεςκ αοηχκ ηαζ ηδκ εηαμθή ημο αζεεκέζηενμο θςκήεκημξ απυ ημ πνμδβμφιεκμ ζζπονυηενμ π.π. ηα εββυκζα > ηα ββυκζα > η αββυκζα, είηε απυ ακαθμβία ανβάηδξ ηαηά ημ ανβάγμιαζ < κα ενβάγμιαζ < κα νβάγμιαζ < κ ανβάγμιαζ. (Οζημκμιίδδξ 1952: 217, Πνμιπμκάξ 1968α: 402). (Σμ ίδζμ θαζκυιεκμ απακηάηαζ ηαζ ζηα ΐυνεζα ζδζχιαηα αθ. Παπαδυπμοθμξ 1926: 22). 2. Ώκαπηφζζεηαζ ημ θχκδια /a/ ζηδκ ανπή θέλεςξ. Π.π θδζιμκχ: [alismo'no], αμδεχ: [abu'εo], ηζζζυξ: [agi'sos], πεεαίκς: [ape'εeno]. (Οζημκμιίδδξ 1952: 217, Πνμιπμκάξ 1968α: 352). (Σμ ίδζμ θαζκυιεκμ απακηάηαζ ηαζ ζηα ΐυνεζα ζδζχιαηα αθ. Παπαδυπμοθμξ 1926: 21). 15

16 3. Αζαηδνείηαζ δ θεβυιεκδ πνμκζηή αφλδζδ /e/ ςξ δήθςζδ πανεθεμκηζημφ πνυκμο, αθθά πμθθέξ θμνέξ επεηηείκεηαζ ακαθμβζηά ηαζ ζημοξ ανηηζημφξ πνυκμοξ. Π.π έααθα: ['evana], εα ιαξ ηάρμοκ: [na mas e'kapsusi 'εesi]. (Οζημκμιίδδξ 1952: 217). 4. Aκαπηφζζεηαζ ημ θχκδια /i/ ζημ εζςηενζηυ ηδξ θέλδξ, ακάιεζα ζε ιζα αημθμοεία απυ δφμ ή πενζζζυηενα ζφιθςκα πμο δε δζαηυπηεηαζ απυ θςκήεκηα, ι αοηυκ ημκ ηνυπμ απθμπμζείηαζ έκα ιδ επζεοιδηυ ζοιθςκζηυ ζφιπθεβια ηαζ πνμζεββίγεζ ζε ιζα ζδακζηή ζοθθααή ιε δμιή Φ, (αθ Nespor 1999: 90). Π.π. ααηγήξ: [avi'dzis] (=ηοκδβυξ), πένζζ: ['perisi]: ααθιέκμ: [vali'menμ]. (Οζημκμιίδδξ 1952: 217, Πνμιπμκάξ 1968α: 358). (Σμ ίδζμ θαζκυιεκμ απακηάηαζ ηαζ ζηα Πεθμπμκκδζζαηά ζδζχιαηα αθ. Κμκημζυπμοθμξ 1994/2008: 76). 5. Ώκαπηφζζεηαζ ημ θςκήεκ /i/ ή ημ διίθςκμ /j/ ζε ζφιπθεβια ρδθμφ ή ιέζμο θςκήεκημξ ιε οβνυ. Χξ απμηέθεζια μονακζημπμζείηαζ ημ οβνυ ζφιθςκμ ιε πνμηαηααμθζηή αθμιμίςζδ πνμξ μνζζιέκα παναηηδνζζηζηά ημο ακαπηοζζυιεκμο ηειαπίμο. Π.π. απενχκαξ: [aπe'rjonas], πμθχ: [πo'ʎo] (=ακηέπς), πζηνυ: [pikri'o], άηνεξ: ['akries], πνυπενζζ: [pri'opersi]. (Οζημκμιίδδξ 1952: 218, Ήιεθθμξ 1963: 44). 6. ημ πενζαάθθμκ ημο ζοκδοαζιμφ νδιαηζημφ ηφπμο ιε ηθζηζηυ, ακαπηφζζεηαζ έκα /e/ ζημ ηέθμξ ημο ηθζηζημφ, ιε ηδκ πνμτπυεεζδ υηζ ημ ηθζηζηυ ηεθεζχκεζ ζε /n/. Π.π. ημκ έπζαζε: ['ipçase done], ημκε πάκεζ: [tone 'πani]. (Πνμιπμκάξ 1968α: 359). 7. Αζαηδνείηαζ ημ θδηηζηυ έννζκμ ζφιθςκμ /n/ ηςκ νδιάηςκ ζημκ παναηαηζηυ ζηα παναηάης πνυζςπα: α ηαζ β πνυζςπμ εκζημφ ηαζ πθδεοκηζημφ ανζειμφ εκενβδηζηήξ ηαζ ιέζδξ θςκήξ. ημκ εκεζηχηα: α ηαζ β πνυζςπμ πθδεοκηζημφ εκενβδηζηήξ ηαζ ιέζδξ θςκήξ. Καηυπζκ επεηηείκεηαζ δ ηαηάθδλδ ιε ηδκ ακάπηολδ ημο επζεήιαημξ -ε, ιε ζημπυ ηδ αέθηζζηδ ζοθθααζηή δμιή -Φ. Π.π. ειίθζμοιμοκ-ε (= ιίθαβα), εηζμφκζζέκ-ε (=εφιςζε), ακμίαιεκ-ε, επέθηακ-ε, εζδηχκμοιμοκ-ε, εσκμφκηακ-ε (=βζκυηακ), ιαγεομφιαζηεκ-ε, ιαγχκμοκηακ-ε, έπμιεκ-ε, δμοθζμφκε, αβαπζμφιαζηεκε, ένπμοκηαζκε. (Πνμιπμκάξ 1968α: 359). 16

17 (Σμ ίδζμ θαζκυιεκμ απακηάηαζ ζε ηάπμζμοξ νδιαηζημφξ ηφπμοξ ζημ κμιυ Ρεεφικδξ Κνήηδξ ηαζ ζημ ζδίςια ηδξ Πάηιμο, ηδξ Υίμο, ηςκ Βπηακήζςκ ηαζ άθθςκ κδζζχκ ηςκ Κοηθάδςκ υπςξ Άκδνμξ, Κφεκμξ, φνμξ, ίηζκμξ, Φμθέβακδνμξ, Μφημκμξ, Κέα, Κίιςθμξ αθ. Κμκημζυπμοθμξ 1994/2008: 38,48,52,60,69) Κπάζη θωνηένηων Καηά ηδ ζοκεηθμνά δφμ ακυιμζςκ θςκδέκηςκ ιεηαλφ δφμ θέλεςκ, πνμηφπηεζ δ ζοβπχκεοζδ ημοξ ζε έκα δζαθμνεηζηυ θςκήεκ ή δίθεμββμ. Σμ θχκδια /u/ ζοιπνμθενυιεκμ ιε ημ /e/ οθίζηαηαζ ηνάζδ ηαζ πνμηφπηεζ ημ θχκδια /o/. Π.π. πμο επήβαζκα: [po'paena], πμθθά ημο έπεζ ηάκεζ: [pola 'tμπi kao'mena]. (Οζημκμιίδδξ 1952: 221, Πνμιπμκάξ 1968α: 372). (Σμ ίδζμ θαζκυιεκμ απακηάηαζ ζηα ΐυνεζα ζδζχιαηα αθ. Παπαδυπμοθμξ 1926: 18) Κώθωζη θωνηένηων 1. Δ ηχθςζδ ημο /o/ ζε /u/ δεκ εθανιυγεηαζ ζοζηδιαηζηά αθθά ειθακίγεηαζ ζε εθάπζζηεξ θέλεζξ ηαζ υπζ βεκζηεοιέκα. Π.π. ιπνμζηά: [abru'sta], θςαζαζιέκμξ: [uvia'smenos], απυ: [a'pu]. (Γεοβχθδξ 1956/2006: 22, Πνμιπμκάξ 1968α: 365), ηαηυπζκ, ζζπονίγμιαζ, απυ ακαθμβία πνμξ ηδ παναπάκς ιεηααμθή ηάπμζεξ θέλεζξ ιε ημκζζιέκμ ημ θχκδια /μ/ οπυηεζκηαζ ζηδκ ίδζα ιεηααμθή. Π.π. βυπεξ: ['upes], ζαβυκζ: [sa'uni]. (Σμ θςκμθμβζηυ θαζκυιεκμ ηδξ ηςθχζεςξ απακηάηαζ ζοζηδιαηζηά ζηα ΐυνεζα ζδζχιαηα αθ. Παπαδυπμοθμξ 1926: 17). 2. Δ ζηέκςζδ ημο /e/ ζε /i/ δεκ απμηεθεί βεκζηεοιέκμ θςκμθμβζηυ θαζκυιεκμ, εθανιυγεηαζ ιυκμ ζε ζοβηεηνζιέκεξ θελεζξ. Π.π παναιεβάθμξ: [parami'aos], ιένιεμ: ['mermeo] (=ποηκυ πθήεμξ) ζημ Φζθχηζ αθθά ['mermio] ζημ ηαδυ. (Γεοβχθδξ 1956/2006: 22, Πνμιπμκάξ 1968α: 369). Καηυπζκ, ζζπονίγμιαζ, απυ ακαθμβία πνμξ ηδ παναπάκς ιεηααμθή, ηάπμζεξ θέλεζξ ιε ημκζζιέκμ ημ θχκδια /e/ οπυηεζκηαζ ζηδκ ίδζα ιεηααμθή. Π.π. ηνέαξ: [kri'as]. (Σμ 17

18 θςκμθμβζηυ θαζκυιεκμ ηδξ ηςθχζεςξ απακηάηαζ ζοζηδιαηζηά ζηα ΐυνεζα ζδζχιαηα αθ. Παπαδυπμοθμξ 1926: 17) Μεηαβολή θωνηένηων 1. Πνμζείςζδ ημο θςκήιαημξ /a/ ζε /e/ ιεηά απμ /r/. Π.π αννααχκαξ: [are'vonas], ηνααααηίκα [kreva'tina], ηναααηανζά [krevata'rja]. (Οζημκμιίδδξ 1952: 220, Πνμιπμκάξ 1968α: 361). 2. Πνμζείςζδ ημο θςκήιαημξ /a/ ζε /e/ ζημ β πνυζςπμ ηδξ πνμζςπζηήξ ακηςκοιίαξ. αοηυξ, -δ, -μ: [e'ftos]. (Οζημκμιίδδξ 1952: 235). 3. Δ πνυεεζδ [ana-] ηνέπεηαζ ζε [ane-]. Π.π ακαηαηεφμιαζ: [aneka'tonome], ακαιαζχ: [anema'so]. (Οζημκμιίδδξ 1952: 220). (Σμ ίδζμ θαζκυιεκμ απακηάηαζ ζηα ζδίςιαηα ηδξ ακαημθζηήξ Κνήηδ, ηδξ Πάηιμο, ηδξ Υίμο ηαζ ηδξ ιφνκδξ αθ. Κμκημζυπμοθμξ 1994/2008: 35,46,52,116). 4. Πνμζείςζδ ημο /μ/ ζε /e/ ζηδκ ανπή θέλεςκ υπςξ: υρζιμξ: ['epsimos], υλζκμξ, ['eksinos]. (Οζημκμιίδδξ 1952: 221). 5. ηνμββοθμπμίδζδ ημο θςκήιαημξ /a/ ζε /μ/ ζε ηάπμζεξ θέλεζξ. Π.π ζαιάνζ: [so'mari], εαιπυξ: [εo'bos]. (Οζημκμιίδδξ 1952: 220). 6. Σμ θχκδια /e/ ηνέπεηαζ ζε /μ/ ζε μνζζιέκεξ θέλεζξ. Π.π πενπαηχ: [porpa'to], ρέιαηα: ['psomata], ηνειιφδζα: [kro'miðja], επενυξ: [μπ'εrμs]. (Οζημκμιίδδξ 1952: 220, Πνμιπμκάξ 1968α: 362,402). 7. Σμ /i/ ηνέπεηαζ ζε /e/ ημκηά ζηα οβνά. Π.π. ιαβεζνεφς: [mae'revβo], πμζνζκυ: [πer'no], Βζνήκδ: [e'rini], ιαλζθάνζ: [makse'wari]. (Οζημκμιίδδξ 1952: 221, Πνμιπμκάξ 1968α: 362). 8. Αζαηήνδζδ ηδξ ανπαίαξ πνμθμνάξ ηςκ θευββςκ ο ηαζ μζ ςξ /u/ αθθά ηαζ /iu/. Π.π θάνοβηαξ: ['larugas], ηνφπεξ: ['trupes], πνμίηα: ['pruka], κμζημηονά: [nikotsu'ra], μζ ηαθέξ ηονάδεξ: [i kales cu'raðes] (=κενάζδεξ), λονίγς: 18

19 [ksu'rizo], ζηδκ Ώπείνακεμ απακηάηαζ απμ ηδ θέλδ ηοδαίκς μ ηφπμξ: [cu'ðevβμ] (=πενζπμζυοιαζ) ηαζ ηα πανάβςβα ηδξ [cuðe'menos], ['cuðema], [a'cuðeftos]. (Γεοβχθδξ 1956/2006: 23, Πνμιπμκάξ 1968α: 352). (To ίδζμ θαζκυιεκμ απακηάηαζ ζηα Σζαηχκζηα, ζημ ζδίςια ηδξ Κφιδξ ηαζ ηςκ Μεβάνςκ, ηδξ παθζάξ Ώεήκαξ, ηδξ Ώίβζκαξ αθ. Κμκημζυπμοθμξ 1994/2008: 5,84,86,90,91) φιθςκα (θσλεηηθέο κεηαβνιέο πνπ αθνξνύλ ηα ζύκθσλα) Μεηαβολή ζςμθώνων A. Σνμπή οπενςζηχκ-μονακζηχκ 1. Mυκμ ζημ Φζθχηζ ηαζ ζηδ Κςιζαηή ημ θχκδια /β/ ηνέπεηαζ ζημ διίθςκμ /w/ ζηδκ ανπή θέλεςξ ηαζ ζημ εζςηενζηυ θέλεςξ πνζκ απυ ημ θχκδια /a/. Π.π βάδανμξ: ['waðarμs], βάθα: ['waa], θμβανζάγς: [μwa'riazμ], εθέβακε: [e'lewane]. ( Ήιεθθμξ 1963: 41). 2. Ο ηζζηαηζζιυξ ή αθθζχξ πνμζηνζαμπμίδζδ αθμνά ηδκ επζπθέμκ πνμζείςζδ ημο ανπζημφ /k/ ιπνμζηά απυ /i, e/ ηαζ ηδκ ηνμπή ημο ζε /ts/. Ώοηυ ιπμνεί κα έπεζ ςξ απμηέθεζια ηδκ ζφιπηςζδ ηςκ /k/ ηαζ /ts/ (Newton 1972, 133). Βπζπθέμκ ημ θχκδια /g/ πνμθένεηαζ /tz/ ιπνμζηά απμ /e, i/. Π.π. ιοβάηζ: [mi atsi] ή [mia ratsi], ηεθαθή: [tsefa li], εβηαζνζά: [edze rja] (=είδμξ αβνακάπαοζδξ). Βπίζδξ δζαηνίκεηαζ ζ μνζζιέκεξ θέλεζξ υπςξ: αθάηζ: [a atsi], αθαημηυπακo: [aatsμ kμpanμ] (=δ πέηνα πάκς ζηδκ μπμία ηνίαακε η αθάηζ). (Οζημκμιίδδξ 1952: 224, Γεοβχθδξ 1956/2006: 27, Ήιεθθμξ 1963: 45, Πνμιπμκάξ 1968α: 389). (Ο ηζζηαηζζιυξ απακηά επίζδξ ζηα ζδζχιαηα ηδξ Ώίβζκαξ, ηςκ Μεβάνςκ, ηδξ Άκδνμο, ηδξ Σήκμο, ηδξ Κέαξ, ηδξ φνμο, ηδξ Πάνμο, ηδξ Ώκηζπάνμο, ηδξ Ίμο, ηδξ ζηίκμο, ηδξ Φμθεβάκδνμο, ηδξ Κς, Ώζηοπάθαζαξ, ηδξ αμν. Ρυδμο, ηδξ Καθφικμο, ημο Μζηνμφ πςνζμφ Σήθμο, ημο πςνζμφ Μακηνάηζ Νζζφνμο, ηςκ πςνζχκ ηδξ Γυνηοκαξ Πεθμπμκκήζμο, ηδξ έλς Μάκδξ, ηδξ ηφνμο, ηδξ Λέζαμο, ηςκ Μαζηζπμπςνίςκ Υίμο, ζηδ 19

20 ηοπνζαηή ηαζ ζηδ ηζαηςκζηή δζάθεηημ. Βιθακζγυηακ ζηα κυηζα-ζηαθζηά εθθδκζηά, ζημ ζδίςια ηςκ ιακζάηζηςκ ηδξ Κμνζζηήξ, ηδξ παθαζάξ αεδκασηήξ, ηδξ Ώθζηανκαζμφ, ημο θζ Πυκημο, ηδξ ΐΑ. Μζηνάξ Ώζίαξ αθ. Κμκημζυπμοθμξ 2008: 5,14,18,22,44,50,58,74,77,83,89,105,112, 119). Β. Σνμπή πεζθζηχκ 1. Σμ θχκδια /p/ ηνέπεηαζ ζε /f/ ζe ηάπμζεξ θέλεζξ. Π.π. πονυξ: [fi'rμs] (=λακευξ, βζα γχα), πονυεζ: [fir'μi] (=ημηηζκυπςια), πονμβεκήξ: [firμe'nis]. (Οζημκμιίδδξ 1952: 225, Πνμιπμκάξ 1968α: 391). 2. Σμ θχκδια /m/ ακμιμζχκεηαζ ζε /n/. Π.π. αιένζικα: [a'nerimna], διενμιήκζα: [nerμ'miɲa]. (Οζημκμιίδδξ 1952: 223). Γ. Σνμπή θαηκζαηχκ 1. Σμ θχκδια /r/ ακμιμζχκεηαζ ζε /l/ ζε ηάπμζεξ θέλεζξ. Π.π. βνήβμνα: ['βliμra], νακηίγς: [ladu'rμ] (= πφκς). (Οζημκμιίδδξ 1952: 225, Πνμιπμκάξ 1968α: 390). 2. Σμ θχκδια /l/ μονακζημπμζείηαζ ζε διίθςκμ /w/ 3, (δ βθχζζα δεκ άπηεηαζ ημο θαηκίμο βζα ημ ζπδιαηζζιυ ημο /l/, ορχκεηαζ αθθά ιέκεζ ιεηέςνδ), ημ θαζκυιεκμ αοηυ παναηδνείηαζ ζηδκ ανπή θέλεςξ πνζκ απυ ημ θςκήεκ /a/ ηαζ ζημ εζςηενζηυ θέλεςξ υηακ πνμδβείηαζ /e/ ή /i/ ηαζ έπεηαζ /a/. Λαιαάκεζ πχνα ιυκμ ζημ πςνζυ Φζθχηζ ηαζ ζηδ Κςιζαηή. Π.π θαήκα: [wa'ina], λφθα: ['ksiwa]. (Ήιεθθμξ 1963: 38, Κμκημζυπμοθμξ 1994/2008: 62). 3 1 ηδκ Ώπείνακεμ ημ /l/ πνζκ απυ ημ /a/, /μ/, /u/ πνμθένεηαζ παπφ, (ηαηά ηδκ πνμθμνά ημο θςκήιαημξ εθάπηεηαζ δ βθχζζα ζημ πίζς ιένμξ ημο μονακίζημο, ηνέπεηαζ ζε [+οπενςζηυ], [+μπίζεζμ] ζφιθςκμ). (Οζημκμιίδδξ 1952: 223). 20

21 Γ. Σνμπή μδμκηζηχκ 1. To θχκδια /ε/ δπδνμπμζείηαζ ζε ηάπμζεξ θέλεζξ ηαζ ηνέπεηαζ ζε /ð/. Π.π εεζάθζ: ['ðjafi], εεζαθίγς: [ðja'fizμ]. (Οζημκμιίδδξ 1952: 222) Αποβολή ζςμθώνων Α. Απμαμθή οπενςζηχκ 1. Σμ θχκδια /β/ απμαάθθεηαζ ζηδκ ανπή θέλεςξ πνζκ απυ θςκήεκ αθθά ηαζ ζημ εζςηενζηυ θέλεςξ ακάιεζα ζε θςκήεκηα. Π.π. βονίγς: [i'rizμ], ιφβα: ['mia], πδβάδζ: [pi'aði], ηναβμφδζ: [tra'uði], ακμίς: [a'niμ]. (Οζημκμιίδδξ 1952: 226, Ήιεθθμξ 1963: 40, Πνμιπμκάξ 1968α: 396). (Δ απμαμθή ημο /β/ ακάιεζα ζε θςκήεκηα παναηδνείηαζ ηαζ ζημ ζδίςια άθθςκ κδζζχκ ηςκ Κοηθάδςκ υπςξ Ώιμνβυξ, Άκδνμξ, φνμξ, Κφεκμξ, Κέα, Κίιςθμξ, ίθκμξ, Πάνμξ, Ήναηθεζά, Ίμξ, Θήνα, ίηζκμξ, επίζδξ ζημ ζδίςια ηδξ Εηανίαξ ηαζ ηδξ Ώίβζκαξ αθ. Κμκημζυπμοθμξ 1994/2008: 58,64,91). Β. Απμαμθή θαηκζαηχκ 1. Σo θχκδια /n/ απμαάθθεηαζ ζε ηάπμζεξ θέλεζξ. Π.π. ηακέκαξ: [ka'enas], πακζέθδκμξ: [pa'selinμs], κοπζά: [i'ça]. 2. Ώπμαάθθεηαζ ημ ηεθζηυ ζφιθςκμ /n/ ηςκ εβηθζηζηχκ ηφπςκ υηακ δ επυιεκδ θέλδ λεηζκά απυ ζφιθςκμ [+ελαημθμοεδηζηυ]. Π.π. ηςκ αμζηχκ: [to vo'sko]. (Πνμιπμκάξ 1968α: 358). (To ίδζμ θαζκυιεκμ απακηάηαζ ηαζ ζηδ ηνδηζηή δζάθεηημ αθ. Κμκημζυπμοθμξ 1994/2008: 31). 3. Πνμηείκς υηζ απμαάθθεηαζ ημ ηεθζηυ ζφιθςκμ /n/ ηδξ ηαηάθδλδξ ηςκ μοζζαζηζηχκ ζηδ βεκζηή πθδεοκηζημφ ακελανηήηςξ ημο ανπζημφ θςκήιαημξ ηδξ επυιεκδξ θέλδξ. Π.π. ηςκ παζδζχκ: [do pe'ðjo], ηςκ βενυκηςκ: [do je'rodo]. (Σμ ίδζμ θαζκυιεκμ απακηάηαζ ζηδκ Ίιανμ, ηδκ Ώκαημθζηή Θνάηδ, ηδ άιμ, 21

22 ηδ Λέζαμ αθ. Παπαδυπμοθμξ 1927: 34, επίζδξ ζηδ ηνδηζηή δζάθεηημ, ζημ ζδίςια ΐμονθχκ Εςκίαξ, Μαζηζπμπςνίςκ ηαζ Κανδαιφθςκ Υίμο αθ. Κμκημζυπμοθμξ 1994/2008: 31,50,119). 4. Σμ θχκδια /l/ 4 απμαάθθεηαζ 5 ζηδκ ανπή θέλεςξ πνζκ απυ ηα θςκήιαηα /u/ ή /μ/ ηαζ ζημ εζςηενζηυ θέλεςξ ακάιεζα ζε θςκήεκηα. Π.π. θμφαα: ['uva] (=ανυια), θμββυξ: [μ'gμs] (=θαηημφαα ιε κενυ), ηαθά: [ka'a], πακηεθυκζ: [pade'μni]. αοηή ηδ πενίπηςζδ ζηδκ ανπή θέλεςξ δεκ ηνέπεηαζ ημ /l/ ζε /w/ θυβς ηδξ βεζηκζάζεςξ υιμζςκ θςκδέκηςκ ηαεχξ δεκ είκαζ εθζηηυ κα λεπςνίγεζ ημ θχκδια /u/ απυ ημ διίθςκμ /w/. (Πνμιπμκάξ 1968α: 514, Ήιεθθμξ 1963: 37, Κμκημζυπμοθμξ 1994/2008: 62). (Σμ ίδζμ θαζκυιεκμ απακηάηαζ ηαζ ζημ ζδίςια ηδξ δοηζηήξ Κνήηδξ αθ. Κμκημζυπμοθμξ 1994/2008: 38). 5. Πνμηείκς υηζ ηo θχκδια /r/ ηάπμζεξ θμνέξ απμαάθθεηαζ ζημ εζςηενζηυ ηδξ θέλδξ. Π.π αζηεκάπςνμξ: [aste'naπoos], ιμνζυ: [mo'so]. Γ. Απμαμθή πεζθζηχκ 1. Σμ θχκδια /p/ απμαάθθεηαζ ηαη ακμιμίςζδ πνμξ επυιεκμ /p/. Π.π. απυ πάκς: [ao 'pano], απυ πένα: [ao 'pera]. (Πνμιπμκάξ 1968α: 408). (Σμ ίδζμ θαζκυιεκμ απακηάηαζ ηαζ ζηα αυνεζα ζδζχιαηα αθ. Παπαδυπμοθμξ 1927: 35). 4 Σμ θχκδια /l/ δζαηδνείηαζ ζηδκ ανπή ηαζ ζημ ιέζμ θέλεςξ πνζκ απυ ηα πνυζεζα θςκήεκηα /e/, /i/. Π.π θές: ['leμ], θίβμξ: ['liμξ] (Ήιεθθμξ 1963: 37). 5 Πνχηα ζοκηεθέζηδηε δ ιεηααμθή ημο /l/ ζε /w/ πνζκ απυ /a/, /o/, /u/ ηαζ έπεζηα δ απμαμθή ημο /l/ πνζκ απυ ηα /o/, /u/, δ μπμία απμηεθεί θςκδηζηή ελέθζλδ ηδξ πνχηδξ ιεηααμθήξ, ηαεχξ ημ /w/ ανίζηεηαζ πθδζζέζηενα ζημ ηυπμ άνενςζδξ ιε ηα /μ/, /u/, αθ. Πνμιπμκάξ (1968α: 514 η.ε) θαζκυιεκμ πμο ιανηονείηαζ ηαζ απυ ημ υηζ μζ μιζθδηέξ εθάπζζηεξ θμνέξ ακηί κα απμαάθθμοκ ημ /l/ πνζκ απμ ημ /μ/ ημ ηνέπμοκ ζε /w/, αθθά ηαζ απυ ημ ζδίςια ηδξ δοηζηήξ Κνήηδξ υπμο είκαζ ζε ζζπφ δ πνχηδ ιεηααμθή, αθ. Κμκημζυπμοθμξ 1994/2008: 38). 22

23 Ανάπηςξη ζςμθώνων Α. Ακάπηολδ οπενςζημφ-μονακζημφ 1. Ώκάπηολδ ημο θεβυιεκμο αιόγνπ /β/ 6 ζηδκ αημθμοεία Φςκήεκ + [v] + Φςκήεκ. Π.π. ιζζεφς: [mi'sevβμ] (=θεφβς), ζάθεοε: ['salevβe] (=αζάζμο). (Οζημκμιίδδξ 1952: 228, Πνμιπμκάξ 1968α: 382). (Σμ ελαημθμοεδηζηυ ακαπηφζζεηαζ ζημ ζδίςια ημο Ώίκμο, ηδξ Κοδςκίαξ, ηςκ ανάκηα Βηηθδζζχκ αθ. Παπαδυπμοθμξ 1927: 39. Βπίζδξ ζηδ δζάθεηημ ηδξ Κφπνμο, ζηα ζδζχιαηα ηςκ Κανδαιφθςκ Υίμο, ηςκ πμνάδςκ, ηδξ Εηανίαξ, ηδξ Λέζαμο, ηδξ Κφιδξ, ηςκ Μεβάνςκ, ηςκ Παζηζημπςνίςκ ΐζεοκίαξ, ζε μνζζιέκα ζδζχιαηα ηδξ Πεθμπμκκήζμο, ηαζ κδζζχκ ηςκ Κοηθάδςκ υπςξ Ώιμνβυξ, Άκδνμξ, φνμξ, Κφεκμξ, Κέα, Κίιςθμξ, ίθκμξ, Πάνμξ, Ήναηθεζά, Κμοθμκήζζα, Αμκμφζα Ίμξ, Θήνα, ίηζκμξ αθ Κμκημζυπμοθμξ 2008: 24,51,58,64,85,105). Β. Ακάπηολδ θαηκζαημφ 1. Σμ θχκδια /n/ ςξ θδηηζηυ ηςκ πνμηθζηζηχκ ηαζ ημο ανζειδηζημφ, επακακαθφεηαζ ζημ βθςζζζηυ αίζεδια ςξ ανηηζηυ ζφιθςκμ ηδξ θέλδξ πμο έπεηαζ ηαζ ακαθμβζηά παναιέκεζ ζε υθμ ημ ηθζηζηυ πανάδεζβια. Π.π. μ ήθζμξ: ['niʎos], μ Άδδξ: ['naðis], δ oονά: [no'rja]. (Οζημκμιίδδξ 1952: 227). (Σμ ίδζμ θαζκυιεκμ απακηάηαζ ζημ ζδζχια ηδξ Θνάηδξ, ηδξ άιμο αθ. Παπαδυπμοθμξ 1927: 38). 2. Σμ θχκδια /r/ ακαπηφζζεηαζ ζε ηάπμζεξ θέλεζξ. Π.π αθαζηυξ: [bla'stros], ηάηαδμ: ['karkaðo]. (Οζημκμιίδδξ 1952: 228, Πνμιπμκάξ 1968α: 386). 6 Πναθ. Υαηγζδάηζξ ΜΝΒ Ώ, 48 23

24 2.1.3 οιπθέβιαηα ζοιθχκςκ Αποβολή ζςμθώνων 1. To θςκδηζηυ ζφιπθεβια /nε/ απθμπμζείηαζ ζε /ε/ ιε ηδκ απμαμθή ημο /n/. Π.π. ακευηονμ: [a'εμtirμ], εκεφιζμ: [e'εimiμ], λακευξ: [ksa'εμs], άκενςπμξ: ['aεropos], ακευξ: [a'εos], ακ εέθεζξ: [a 'εelis]. (Οζημκμιίδδξ 1952: 224, Πνμιπμκάξ 1968α: 398). (Σμ ίδζμ θαζκυιεκμ παναηδνείηαζ ηαζ ζηα αυνεζα ζδζχιαηα αθ. Παπαδυπμοθμξ 1927: 42, ζηδκ ηνδηζηή δζάθεηημ αθ Κμκημζυπμοθμξ 1994/2008: 31). 2. Σμ θςκδηζηυ ζφιπθεβια /mv/ απθμπμζείηαζ ζε /v/ ιε ηδκ απμαμθή ημο /m/. Π.π. ζοιαζαάγμιαζ: [sivi vazome], ζοιαία: [si'via]. 3. Σμ θςκδηζηυ ζφιπθεβια /mf/ απθμπμζείηαζ ζε /f/ ιε ηδκ απμαμθή ημο /m/. Π.π. ζοιθμνά: [sifμ'ra], αιθζαάθθς: [afi'valμ]. (Οζημκμιίδδξ 1952: 227). 4. Σμ θςκδηζηυ ζφιπθεβια /βm/ απθμπμζείηαζ ζε /m/ ιε ηδκ απμαμθή ημο /β/. Π.π. πνάβια: ['prama], ζθαβιέκμξ: [sfa'menμs], δζάθεβια: ['ðialema], ηνάαδβια: ['dravima]. (Πνμιπμκάξ 1968α: 398). 5. Ώπεννίκςζδ ηςκ νζκζηχκ ζοιπθεβιάηςκ /mb/, /nd/, /ng/. Π.π. βζάκηα: ['jada] (=βζαηί), θαβηάδζ: [wa'gaði], ιπάνιπαξ: ['barbas]. (Οζημκμιίδδξ 1952: 222,224, Ήιεθθμξ 1963: 43, Πνμιπμκάξ 1968α: 384). (Σμ ίδζμ θαζκυιεκμ παναηδνείηαζ ζηδκ ηνδηζηή δζάθεηημ, ζημ ηαζηνζκυ ζδίςια Υίμο, ζημ ζδίςια ηδξ Πάηιμο, ηςκ Βπηακήζςκ, ηδξ Μάκδξ, ηδξ Κφιδξ, ηςκ Μεβάνςκ, ηδξ Ώίβζκαξ, ηςκ Κοηθάδςκ ιε ηαεανά κυηζμ θςκδεκηζζιυ, υπςξ φνμξ, Κφεκμξ, Κέα, Κίιςθμξ, ίθκμξ, Ίμξ, Θήνα, ίηζκμξ, ένζθμξ, Φμθέβακδνμξ, Ώκάθδ, Μήθμξ, Πάνμξ, Ώκηίπανμξ, έκα ιένμξ ηδξ Σήκμο ηαζ ηδξ Άκδνμο, ημο ακαημθζημφ ιένμοξ ηδξ Θεζζαθίαξ, εκυξ ιεβάθμο ιένμοξ ηδξ Μαηεδμκίαξ, ηδξ Θνάηδξ, ηδξ Λήικμο, ηδξ Λέζαμο, ηδξ αιμενάηδξ. Βπίζδξ ειθακζγυηακ ζημ ζδίςια ηδξ ιφνκδξ, ηςκ ΐμονθχκ Εςκίαξ, ηςκ ιακζάηζηςκ ηδξ Κμνζζηήξ,ηδξ Ίιανμο αθ. Κμκημζυπμοθμξ 1994/2008: 31,46,49,59,68,77,83,85,87,91,96, 105,106,116,119). 24

25 Μεηαβολή ζςμθώνων 1. Δ αημθμοεία θςκδιάηςκ /np/,/nð/,/nt/,/nk/ ιε πνμηαηααμθζηή ηαζ ειιέκμοζα αθμιμίςζδ ηνέπεηαζ ζε /b/, /d/, /g/. Π.π. ημκ δνάημ: [to 'drakμ], ημκ ηεκεηέ: [to dene'tse], ηίκδοκμξ: ['tsidinμs], ημκ ηυζιμ: [to 'gμsmμ], ηδκ πέηνα: [ti 'betra]. (Οζημκμιίδδξ 1952: 224, Πνμιπμκάξ 1968α: 384). (To ίδζμ θαζκυιεκμ απακηάηαζ ηαζ ζηδ ηνδηζηή δζάθεηημ αθ. Κμκημζυπμοθμξ 1994/2008: 31). 2. Λυβς ηδξ παναπάκς ιεηααμθήξ ηα θςκήιαηα /p/, /t/, /k/ ζηδκ ανπή θέλεςξ δπδνμπμζμφκηαζ ζε /b/, /d/, /g/ ηαζ αξ ιδκ πνμδβείηαζ ηεθζηυ /n/. Π.π πζεάνζ: [bi'εari], πυνηα: ['bμrta], πνμαάθθς: [brμ'valo], δζηυ ημο: [ði'ko du], ηαιάπζ: [da'maπi] (=θζθμπμκία), ηανπυξ: [gar'pos]. (Πνμιπμκάξ 1968α: 383). 3. Παναηδνείηαζ δ ηθεζζημπμίδζδ ημο δζανημφξ θςκήιαημξ /ð/ ζε /d/ υηακ αημθμοεεί /r/ ή θςκήεκ. Π.π δνεπάκζ: [dra'pani], δνμζζά: [dro'sa], ζδνχκς [i'drono], δυκηζα ['dodja], δέκηνμ: ['dedro]. (Γεοβχθδξ 1956/2006: 25). 4. Σμ ζοιθςκζηυ ζφιπθεβια /sε/ ηθεζζημπμζείηαζ ζε /st/ ζε ηάπμζεξ θέλεζξ. Π.π. αζζεάκμιαζ: [e'stanμme], αίζεδζδ: ['estisi]. (Οζημκμιίδδξ 1952: 225, Πνμιπμκάξ 1968α: 393). 5. Παναηδνείηαζ δ ηθεζζημπμίδζδ ημο ζοιπθέβιαημξ /sπ/ ζε /sk/. (Οζημκμιίδδξ 1952: 225, Πνμιπμκάξ 1968α: 394). Π.π ζπεδυκ: [ske'ðμn], Πάζπα: ['paska]. Εζπονίγμιαζ υηζ αοηή δ ηνμπή έπεζ ςξ δεφηενμ ζηάδζμ θςκδηζηήξ ελέθζλδξ ηδκ επζπθέμκ πνμζείςζδ ηαζ έηζζ ημ ζφιπθεβια απμηηά ηδ ιμνθή /sts/. Π.π ζπίγς: ['stsizo], ζπέδζμ: ['stseðio]. 6. Σμ μδμκηζηυ ηθεζζηυ /t/ πμο αημθμοεείηαζ απυ ημ πνμζεββζζηζηυ διίθςκμ /j/ ηνέπεηαζ ζημ ελαημθμοεδηζηυ ζοιθςκζηυ ζφιπθεβια /εç/, ζημ Φζθχηζ αθθά ηαζ ζηδκ Ώπείνακεμ, Ααιανζχκα, Κςιζαηή, Κυνςκμ, ηαδυ ηαζ Κζκίδανμ. (Οζημκμιίδδξ 1952: 225). Π.π ιαηζά: [ma'εça], ηέημζα: ['teεça], ζπίηζα: [spi'εça], θςηζά: [fμ'εça], επενπάηζε: [eper'paεçe]. (Γεοβχθδξ 1956/2006: 26). (Σμ ίδζμ θαζκυιεκμ παναηδνείηαζ ζηδκ ηνδηζηή δζάθεηημ, ζημ ζδίςια ηδξ Πάηιμο, Μαζηζπμπςνίςκ Υίμο, ηδξ Εηανίαξ ηαζ άθθςκ 25

26 κδζζχκ ηςκ Κοηθάδςκ υπςξ Άκδνμξ, Θήνα, ένζθμ, αθ. Κμκημζυπμοθμξ 1994/2008: 30,46,50,62,65). 7. Παναηδνείηαζ ηνζαμπμίδζδ ημο θςκήιαημξ /d/ ζε /ð/ υηακ αημθμοεείηαζ απυ ημ πνμζεββζζηζηυ διίθςκμ /j/ ζημ Φζθχηζ αθθά ηαζ ζηδ Κςιζαηή, ηαζ ζηδκ Ώπείνακεμ. (Γεοβχθδξ 1956/2006: 24, Πνμιπμκάξ 1968α: 391), Π.π. αθεκηζά: [afe'ðja], ημοαακηζάγς: [kuve'ðjazo]. (Σμ ίδζμ θαζκυιεκμ παναηδνείηαζ ζηδκ ηνδηζηή δζάθεηημ ηαζ ζημ ζδίςια ηδξ Πάηιμο αθ. Κμκημζυπμοθμξ 2008: 30). 8. Σμ θχκδια /s/ ηνέπεηαζ ζε /r/ πνζκ απυ ηα θςκήιαηα /v/, /β/, /m/ (νςηαηζζιυξ 7 ). Π.π. αζαμθζά: [arvo'ʎa] (=ιμοηγμφνα), αζιάνζ: [a'rmari] (ζιήκμξ ιεθζζζχκ), ζπαζιέκδ: [spa'rmeni], o πάππμξ ιμο: [o 'papμr mu]. (Πνμιπμκάξ 1968α). 9. Μυκμ ζημοξ παναηάης ηφπμοξ πνμζηαηηζηήξ απμαάθθεηαζ ημ ηεθζηυ /s/. Π.π. δυξ ιμο: ['ðo mu], πεξ ιμο: ['pe mu]. 10. Σμ θχκδια /l/ ηνέπεηαζ ζε /r/ πνζκ απυ ηα πεζθζηα /p/, /v/, /f/, ηα ρζθά /k/, /t/ ηαζ ηα έννζκα /m/, /n/. Π.π άβαθια: ['aβarma], αδεθθζηάηα: [aðerfi'kata], αυθηα: ['vμrta], ζηέθκς: ['sterno]. (Οζημκμιίδδξ 1952: 223, Ήιεθθμξ 1963: 38, Πνμιπμκάξ 1968α: 393). 7 Ο νςηαηζζιυξ ήηακ ζοπκυ θςκμθμβζηυ θαζκυιεκμ ηδξ Λαηζκζηήξ, υηακ ημ /s/ ανζζηυηακ ιεηαλφ θςκδέκηςκ. ηδ δζάθεηημ ηδξ Κεκηνζηήξ Κνήηδξ ηνέπεηαζ ημ /s/ ζε /r/ πνζκ απμ ημ /m/ ήδδ απμ ημκ 4μ π.π αζ. Καζ ζηδ Σζαηςκζηή δζάθεηημ απακηάηαζ ημ θαζκυιεκμ, ιε ηδ δζαθμνά υηζ ηάεε ηεθζηυ /s/ ηνέπεηαζ ζε /r/, αέααζα δ Σζαηςκζηή απμηεθεί ζοκέπεζα ηδξ ανπαίαξ Λαηςκζηήξ. (Πνμιπμκάξ 1968α). ημ Φζθχηζ ζφιθςκα ιε ημ Πνμιπμκά (1968α) ημ /s/ εηνέπεημ ζε /r/ ηαζ πνζκ απυ ηα θςκήιαηα /ð/, /l/, /f/, /p/, /n/. 26

27 Μεηακίνηζη - Μεηάθεζη ζςμθώνων 1. Παναηδνείηαζ ζπμναδζηά δ ιεηαηυπζζδ ή δ ιεηάεεζδ ημο θςκήιαημξ /r/. Π.π. βκςνίγς: [βro'nizo], ηάθνμξ: ['trafos], ζμονάαθζ: [su'vʎari], ιέπνζ: ['merπi], ανζεκζηυ: [aserni'ko]. (Οζημκμιίδδξ 1952: 228, Πνμιπμκάξ 1968α: 400). (To ίδζμ θαζκυιεκμ απακηάηαζ ζημ ζδίςια ηδξ ιφνκδξ αθ. Κμκημζυπμοθμξ 1994/2008: 116). 2.2 Tμκζζιυξ-Δπζημκζζιυξ 1. Ο ηυκμξ ηαηεααίκεζ απμ ηδ πνμπαναθήβμοζα ζηδ παναθήβμοζα ζηδκ μκμιαζηζηή πθδεοκηζημφ, ηαη ακαθμβία πνμξ ηδ βεκζηή πθδεοκηζημφ. Π.π άκενςπμζ: [a'εropi], ζοιπέεενμζ: [sibe'εeri], ηανάαμθμζ: [kara'voli] (=ηα ιεβάθα ιαφνα ζαθζββάνζα), μ ηυκμξ ηαηεααίκεζ ηαη ακαθμβία ηαζ ζηζξ θέλεζξ: άθθμηε: [a'otes], άαααημ: [sa'vato], ημνυζδεοα: [koro'iðeva]. βάζδανμξ: [βa'iðaros], αέααζα οπάνπεζ ηαζ μ ηφπμξ ['waðarμs]. (Οζημκμιίδδξ 1952: 230). 2. Aκάπηολδ δεφηενμο ηυκμο ζηδ θέλδ δ μπμία μθείθεηαζ: ζημκ ακααζααζιυ ημο ηυκμο πμο παναηδνείηαζ ζημκ παναηαηζηυ ηδξ παεδηζηήξ θςκήξ ηαζ έηζζ ακαπηφζζεηαζ μ δεφηενμξ ηυκμξ ζοκήεςξ ζηδ δεφηενδ ή ηνίηδ απυ ηδ ημκζγυιεκδ ζοθθααή. Π.π. εηάεμοκηάκε: [e'kaεu'dane], ελακαθαίκμοκηάκε: [eksana'fenu'dane]. (Πνμιπμκάξ (1968α: 412). Τπμεέης μηζ ζοκακηάηαζ ακμιμζμβέκεζα ζηδ δζαθμνεηζηή ημκζηή ζοιπενζθμνά πμο πνμηαθείηαζ απυ ηδ νδιαηζηή πανέηηαζδ -λε: /ne/. H παναηηδνζζηζηή πανέηηαζδ -λε: /ne/ ηδξ δζαθέηημο ζηα οπυθμζπα ηθζηζηά παναδείβιαηα ηςκ νδιάηςκ είκαζ αιέημπδ ημο νδιαηζημφ ημκζζιμφ, αθμφ δεκ πνμηαθεί ιεηαηίκδζδ ημο ηυκμο, πανααζάγμκηαξ ηαοηυπνμκα ημκ ηνζζοθθααζηυ πενζμνζζιυ, πςνίξ πανάθθδθα κα ακαπηφζζεηαζ δεοηενεφμκ ηυκμξ: θέβαιε: ['leamene], έπεθηε: ['ipeftene]. Με ηδκ εζζαμθή ηδξ ημζκήξ, μ ημκζζιυξ αοηυξ ααειζαία ακαζνείηαζ ηαζ ακηζηαείζηαηαζ ιε ημκ ακηίζημζπμ ηδξ ημζκήξ, πμο ζοκεπάβεηαζ ηδκ ακάπηολδ δεοηενεφμκηα ηυκoο: ιαγεφαιε: [ma'zeva'mene] κα πζάζμοιε: [na 'pjasome'ne], θεβυηακ: [ele'uda'ne]. (Ο ημκζζιυξ ζηδκ ηέηανηδ απυ ημ ηέθμξ ηδξ θέλεςξ ζοθθααή ελαζηίαξ ηδξ νδιαηζηήξ πανέηηαζδξ ε, απακηάηαζ επίζδξ 27

28 ζημ ζδίςια ημο κμιμφ Ρεεφικδξ Κνήηδξ, ηςκ Κοηθάδςκ ιε ηαεανά κυηζμ θςκδεκηζζιυ, υπςξ φνμξ, Κφεκμξ, Κέα, Κίιςθμξ, ίθκμξ, Πάνμξ, Ώκηίπανμξ, Ίμξ, Θήνα, ίηζκμξ, ένζθμξ, Φμθέβακδνμξ, Ώκάθδ Μήθμξ, έκα ιένμξ ηδξ Σήκμο ηαζ ηδξ Άκδνμο, ηδξ Ώζηςθίαξ, ηδξ Θνάηδξ, ημο Λαββαδά, ηδξ Μοηυκμο ηαζ ηδξ Θεζζαθίαξ αθ. Κμκημζυπμοθμξ 1994/2008: 38,59,100,112). 3. Ώκαπηφζζεηαζ εβηθζηζηυξ ηυκμξ ζοπκά, αθμφ ζοκήεςξ εβθζηζηυξ ηφπμξ ιε νυθμ ακηζηεζιέκμο έπεηαζ ημο νήιαημξ. Π.π ημκ νχηδζα: [a'roti'ksa tone], ημκ έααθα: ['iva'a ton], αάθημκ: ['vale 'tone], ηα παπμφηζζα ημοξ: [ta pa'putsa do'ne]. (Πνμιπμκάξ 1968α: 412). 4. Πνμηείκς υηζ μ θζθςηίηζημξ επζημκζζιυξ δζαθένεζ απυ εηείκμκ ηδξ ΚΝΒ. Εδζαίηενα ζηδκ ενχηδζδ, ζηδκ επίηθδζδ ή ζηδκ έιθαζδ επζιδηφκεηαζ δ παναθήβμοζα ή δ πνμπαναθήβμοζα ηδξ θέλεςξ, πμθθέξ θμνέξ ακελάνηδηα ημο ημκζζιμφ ηδξ, ηονίςξ ζημ ηέθμξ ηςκ θνάζεςκ. 2.3 Ακάθοζδ ηδξ δζαθέηημο ζημ επίπεδμ ηδξ Μμνθμθμβίαξ 1. Παναηδνείηαζ μιμζμιμνθία ζημ ηθζηζηυ πανάδεζβια ημο πθδεοκηζημφ υζςκ μκμιάηςκ ηθίκμκηαζ ζφιθςκα ιε ηδκ ΚΣ1 8 ηςκ μκμιάηςκ. Π.π. μζ ζηζφμζ (μκμι. πθδε.), ηζζ ζηζφμζ (αζη. πθδε.), μζ ημνάημζ (μκμι.πθδε.), ηζζ ημνάημζ (αζη.πθδε.). (Γεοβχθδξ 1956/2006: 28). (Σμ ίδζμ θαζκυιεκμ απακηάηαζ ηαζ ζε άθθα κδζζά ηςκ Κοηθάδςκ ιε ηαεανά κυηζμ θςκδεκηζζιυ, υπςξ φνμξ, Κφεκμξ, Κέα, Κίιςθμξ, ίθκμξ, Πάνμξ, Ώκηίπανμξ, Ίμξ, Θήνα, ίηζκμξ, ένζθμξ, Φμθέβακδνμξ, Ώκάθδ Μήθμξ, έκα ιένμξ ηδξ Σήκμο ηαζ ηδξ Άκδνμο, ζε ζδζχιαηα ηςκ ιζηναζζαηζηχκ παναθίςκ ημο Ώζβαίμο, ηδξ ιφνκδξ ηαζ ηδξ ΐμνείμο Βθθάδαξ αθ. Κμκημζυπμοθμξ 1994/2008: 59,115). 8 Δ Ράθθδ ηαηακέιεζ ηα μκυιαηα ζε μηηχ ηθζηζηέξ ηάλεζξ ζφιθςκα ιε ημ ηνζηήνζμ ηδξ ζοζηδιαηζηήξ αθθμιμνθζηήξ πμζηζθίαξ ηςκ εειάηςκ ηαζ ζφιθςκα ιε ηδ ιμνθή ηςκ ηθζηζηχκ επζεδιάηςκ πμο ζοκδέμκηαζ ιε αοηά αθ. Ράθθδ (2005: 118 η.ε). 28

29 2. Μενζηά απυ ηα μοζζαζηζηά πμο ακήημοκ ζηδκ ΚΣ2 ηςκ μκμιάηςκ θυβς ηδξ εειαηζηήξ ημοξ αθθμιμνθίαξ π.π μιμνθμδμοθδ ~ μιμνθμδμοθδδ, βεζημκα ~ βεζημκ, ζημκ πθδεοκηζηυ ανζειυ ζοκδέμκηαζ ιε ηα ηθζηζηά επζεήιαηα ηδξ ΚΣ1 απυ ακαθμβία πνμξ αοηήκ ηδκ ηθζηζηή ηάλδ. Π.π μ μιμνθμδμφθδξ μζ μιμνθμδμφθζδμζ, μ είημκαξ μζ εζηυκμζ, μ jένμκηαξ μζ jενυκημζ, μ ηυναηαξ μζ ημνάημζ. (Οζημκμιίδδξ 1952: 231). (Σμ ίδζμ θαζκυιεκμ απακηάηαζ ζημ ζδζχια ηδξ ιφνκδξ αθ. Κμκημζυπμοθμξ 1994/2008: 100,116). 3. Μενζηά απυ ηα μοζζαζηζηά ζε ήξ πμο ακήημοκ ζηδκ ΚΣ2 ηςκ μκμιάηςκ ειθακίγμοκ ηαοηυπνμκα δφμ εζδχκ εειαηζηή αθθμιμνθζηή πμζηζθία. Π.π. πμζδηδ ~ πμζδη ηαζ πμζδηδ ~ πμζδηαδ Π.π. μ πμζδηήξ, μζ πμζδηέξ αθθά ηαζ μζ πμζδηάδεξ, μ πνμλεκδηήξ, μζ πνμλεκδηέξ αθθά ηαζ μζ πνμλεκδηάδεξ, ηζζ πνμλεκδηέξ ηαζ ηζζ πνμλεκδηάδεξ. (Οζημκμιίδδξ 1952: 232). 4. Κάπμζα μοζζαζηζηά ζε αξ πμο ακήημοκ ζηδκ ΚΣ2 ζπδιαηίγμοκ ηδκ βεκζηή πηχζδ εκζημφ ανζειμφ ζφιθςκα ιε ημ ηθζηζηυ ζφζηδια ηδξ Ώνπαίαξ Βθθδκζηήξ. Π.π. μ jείημκαξ - ημο jεζηυκμο, μ ηυναηαξ, ημο ημνάημο. 5. Δ ηθζηζηή πηχζδ δζαηδνείηαζ ιε ηδ πνμζθχκδζδ ὦ. Π.π. ὦ Λζακέ, ὦ πάππμ. (Οζημκμιίδδξ 1952: 231). (Σμ ίδζμ θαζκυιεκμ απακηάηαζ ζε ζδζχιαηα ηδξ δοηζηήξ Μαηεδμκίαξ αθ. Κμκημζυπμοθμξ 1994/2008: 100). 6. Πνμηείκς υηζ ηα ανπαζμπνεπή εδθοηά μοζζαζηζηά, ηα μπμία εκηάζζμκηαζ ζηδ ΚΣ4 ηςκ μκμιάηςκ ειθακίγμοκ ηάζεζξ ζφιπηςζδξ ζημκ πθδεοκηζηυ ανζειυ ιε ηα μοζζαζηζηά ηδξ ΚΣ3. Π.π. δ υνπζζδ μζ υνπζζεξ, δ εφιζζδ μζ εφιδζεξ. 7. Σα μοδέηενα μοζζαζηζηά ζε μξ, ηα μπμία ζηδ ΚΝΒ ακήημοκ ζηδκ έαδμιδ ηθζηζηή ηάλδ ειθακίγμοκ ηδ ζοζηδιαηζηή εειαηζηή αθθμιμνθία πμο ζοκακηάιε ζηδκ υβδμδ ηθζηζηή ηάλδ. (Οζημκμιίδδξ 1952: 233). Π.π. ημ θίπμξ ηα θίπδηα, ημ ιίζμξ ηα ιίζδηα, ηζένδμξ - ηζένδδηα. 8. Ο δζαθεηηζηυξ κυιμξ ηδξ ηνμπήξ μδμκηζημφ ηθεζζημφ ζε ελαημθμοεδηζηυ πνζκ απυ j πνμηαθεί ιεηααμθέξ ημο εέιαημξ ηαηά ημοξ ιμνθμθμβζημφξ ζπδιαηζζιμφξ: π.π. ιεηαλφ εκζημφ ηαζ πθδεοκηζημφ: ['mati] : ['mat+ja] > ['maεja]. (Οζημκμιίδδξ 1952: 225). 29

30 9. Σα παναβςβζηά πνμζθήιαηα βζα ημ ζπδιαηζζιυ ηςκ οπμημνζζηζηχκ εηηυξ απυ υζα ζοκδείγμκηαζ ζηδκ ημζκή είκαζ ηα ελήξ (βζα θυβμοξ εοημθίαξ ηα παναβςβζηά επζεήιαηα δίκμκηα ιαγί ιε ηα ηθζηζηά): -έθθζ: ζημοηέθθζ < ζημοηέθθα. (= πήθζκδ θεηάκδ). (Οζημκμιίδδξ 1952: 254). (Ώοηυ ημ παναβςβζηυ πνυζθοια απακηάηαζ ζε ζοβηεηνζιέκεξ θέλεζξ) (Ώπακηάηαζ ζημ ζδίςια ηδξ Ίιανμο, ηδξ αιμενάηδξ ηαζ ηδξ Λήικμο αθ. Κμκημζυπμοθμξ 1994/2008: 107, 108). -ίδζ: wαηακίδζ < wαηάκδ. (Οζημκμιίδδξ 1952: 253,254). -άδζ: ζπδθζάδζ < ζπήθαζμ, βνζάδζ < βνζά. -μφδζ: ημπεθμφδζ (=ημνζηζάηζ) < ημπέθμφδα (=ημπέθα). (Οζημκμιίδδξ 1952: 253,254). -ανμφδζ: αμζηανμφδζ < αμζηυξ. (Τπμεέης υηζ πνυηεζηαζ βζα ημ παναβςβζηυ επίεδια οπμημνζζιμφ ηςκ μοδεηένςκ πμο απακηάηαζ ζηα ΐμονθά Εςκίαξ νζ, επακακαθοιέκμ ζε -αν- (αθ. Κμκημζυπμοθμξ 1994/2008: 120) ζε ζοκδζαζιυ ιε ημ παναβςβζηυ επίεδια μοδζ). -μοδάηζζ/ -μοδάηζ: ηζαζνμοδάηζζ < ηζαζνυξ. (Πνμηείκς υηζ είκαζ ηυζμ πνμζθζθήξ βζα ημοξ Φζθςηίηεξ δ παναβςβζηή δζαδζηαζία ημο οπμημνζζιμφ, πμο ηάκμοκ πνήζδ δφμ παναβςβζηχκ επζεδιάηςκ ηαοηυπνμκα: -μοδζ ηαζ αηζ). -μοάηζζ/ μοάηζ: αζηνμοάηζα < άζηνμ, βναιιαηζμοάηζα < βνάιια. (Πνμηείκς υηζ πνυηεζηαζ βζα ημκ ζοκδζαζιυ ηςκ παναβςβζηχκ επζεδιάηςκ: - μοθδ(ξ) / -μοθα / -μοθζ ηαζ αηζ) -ανάηζζ/ -αναηζ: δνμιανάηζζ < δνυι-μξ, ιοανάηζζ < ιφβα. (Πνμηείκς υηζ πνυηεζηαζ βζα ημ παναβςβζηυ επίεδια -αν- ζε ζοκδζαζιυ ιε ημ παναβςβζηυ επίεδια αηζ.) 10. Tα ιεβεεοκηζηά ζπδιαηίγμκηαζ: α) ιε ηα παναβςβζηά πνμζθφιαηα: -αν(μξ), -άνα: ζηζφανμξ < ζηζφμξ, βάηανμξ < βάημξ. (Οζημκμιίδδξ 1952: 256). -μφαηθα(ξ): ακηνμφαηθαξ < άκηναξ. (Πνμηείκς υηζ πνυηεζηαζ βζα ημ παναβςβζηυ επίεδια μφθ(αξ)- ζε ζοκδζαζιυ ιε ημ παναβςβζηυ επίεδια αηθαξ.) 30

31 α) ιε ηδκ αθθαβή ηδξ εέζδξ ημο ηυκμο, δ δζαδζηαζία αοηήξ ηδξ παναβςβήξ ζοκδέεηαζ ιε ηδκ οπενηειαπζαηή πθεονά ηδξ θέλδξ (αθ Ράθθδ 2005: 143 η.ε.). Π.π. αέwακμξ < αεάκζ, ηυπεμξ < ημπέθζ, δάπηοwαξ < δαπηφθζ. β) απυ πανμλφημκα μοδέηενα οπμημνζζηζηά ζε ζ ζπδιαηίζηδηακ πανμλφημκα εδθοηά ζε α ιε ιεβεεοκηζηή ζδιαζία, ηα μπμία ανβυηενα απχθεζακ αοηήκ ημοξ ηδκ ζδζυηδηα. ηδκ μνεζκή Νάλμ δ θέλδ ρέξα ιανηονεί αοηήκ ηδκ ελέθζλδ, ηαεχξ δδθχκεζ ημ ιεβάθμ πένζ εκχ μ ηφπμξ πένζ ελαημθμοεεί κα είκαζ ζε πνήζδ. 11. Οζ απμηθίζεζξ ημο βναιιαηζημφ βέκμοξ απυ αοηυ ηδξ ΚΝΒ είκαζ ανηεηέξ. α) Ώζζεδηή βίκεηαζ δ οπενμπή ημο ανζεκζημφ βέκμοξ έκακηζ ημο μοδεηένμο πμο πνδζζιμπμζείηαζ ζηδκ ΚΝΒ. Π.π ν ακαλίηεο ημ ιακζηάνζ, ν θόξαθαο ημ ημνάηζ, ν θξηόο ημ ηνζάνζ, ν έγγνλαο ημ εββυκζ, ν ζθνύιεθαο ημ ζημοθίηζ, ν αζπάαζξαο ημ ζπάθαεμ, ν αζόο ημ άκεμξ, ν θιαδεκόο ημ ηθάδεια, μ ιοαυξ ημ ιοαθυ. (Σμ ίδζμ θαζκυιεκμ απακηάηαζ ζηδκ Κνήηδ ηαζ ζηα ΐμονθά Εςκίαξ αθ Κμκημζυπμοθμξ 1994/2008: 119). α) Ώνζεκζηά ζηδκ καλζαηή δζάθεηημ εδθοηά ζηδκ ΚΝΒ: ν ςήθνο δ ρήθμξ, ν γάηεο δ βάηα, ν δξνζόο δ δνμζζά. β) Θδθοηά ζηδκ καλζαηή δζάθεηημ μοδέηενα ζηδκ ΚΝΒ: δ ηεθαθή ημ ηεθάθζ, δ ιάκζηα ημ ιακίηζ, δ πενζιάηζζδ πεναιάηζζια (=υνμξ ηδξ οθακηζηήξ). δ) Οοδέηενα ζηδκ Ναλζαηή δζάθεηημ - εδθοηά ζηδκ ΚΝΒ: ημ βκχνμξ δ βκςνζιία, ημ ορέθζ δ ηορέθδ. ε) Οοδέηενα ζηδκ Ναλζαηή δζάθεηημ - ανζεκζηά ζηδκ ΚΝΒ: ημ ζέαμξ μ ζεααζιυξ. Οζ θυβμζ αοηήξ ηδξ δζαθμνμπμίδζδξ είκαζ δφζημθμ κα ενιδκεοημφκ, ζε υθεξ ηζξ πενζπηχζεζξ. Κάπμζα μοζζαζηζηά ιανηονμφκ ημ ζοκηδνδηζηυ παναηηδνα ηδξ Ναλζαηήξ δζαθέηημο ηαεχξ δζαηδνήεδηακ ςξ θελζθμβζημί ανπασζιμί. Π.π μ αιακίηδξ < ὁ ἀιακίηδξ, μ ηυναηαξ < ὁ ηυναλ, μ ηνζυξ < ὁ ηνζυξ. Κάπμζα ζφιθςκα ιε ηδ Ράθθδ (2005: 25) απμηεθμφκ πνμσυκ επακακάθοζδξ. Π.π. μ ρήθμξ, αθμφ δ ηαηάθδλδ μξ έπεζ ηείκεζ κα ηαοηζζηεί ιε ηζξ ηαηαθήλεζξ ηςκ ανζεκζηχκ. Καζ ηάπμζα οπμεέης απυ ακαθμβζηυ ζπδιαηζζιυ. Π.π. μ αευξ ηαηά ημ ηανπυξ. 31

32 12. Ο πνμηθζηζηυξ ηφπμξ: ηεο ιεηαζπδιαηίζηδηε ζε ηζε ηαζ μζ πνμηθζηζημί ηφπμζ: ηνπο ηαζ ηηο ιεηαζπδιαηίγμκηαζ ζε ηζη. Π.π. ηζδ ημ πα, ηζζ αενχπμζ, ηζζ βθάζηνεξ. (Οζημκμιίδδξ 1952: 230). (Ο πνμηθζηζηυξ ηφπμξ ηζί απακηάηαζ ζημκ θζ ημο Πυκημο ηαζ ζηα Βπηάκδζα αθ. Κμκημζυπμοθμξ 1994/2008: 14. Βπίζδξ ζηδκ Κνδηζηή δζάθεηημ απακηχκηαζ ηαζ μζ δφμ παναπάκς πνμηθζηζημί ηφπμζ, υπςξ ηαζ ζημ ζδίςια ηςκ Κοεήνςκ, ηςκ Βπηακήζςκ, ηδξ ιφνκδξ, ηαζ άθθςκ κδζζχκ ηςκ Κοηθάδςκ ιε ηαεανά κυηζμ θςκδεκηζζιυ υπςξ φνμξ, Κφεκμξ, Κέα, Κίιςθμξ, ίθκμξ, Πάνμξ, Ώκηίπανμξ, Ίμξ, Θήνα, ίηζκμξ, ένζθμξ, Φμθέβακδνμξ, Ώκάθδ Μήθμξ, έκα ιένμξ ηδξ Σήκμο ηαζ ηδξ Άκδνμο αθ. Κμκημζυπμοθμξ 1994/2008: 31,59,68,115). 13. Ο εβηθζηζηυξ ηφπμξ ηνπο ηαηά ζφιθονζδ ιε ημκ εβηθζηζηυ ηφπμ ησλ έπεζ ηδ ιμνθή ησο, υιςξ αοηυξ μ ηφπμξ είκαζ οπμπςνδηζηυξ. Π.π. δ jαjά ηςξ. (Πνμιπμκάξ 1968α: 410). (Σμ ίδζμ θαζκυιεκμ απακηάηαζ ζημ ζδίςια ηςκ ΐμονθχκ Εςκίαξ ηαζ άθθςκ κδζζχκ ηςκ Κοηθάδςκ υπςξ Αμκμφζα, Θήνα, Ώιμνβυξ). 14. Οζ εβηθζηζημί ηφπμζ ηνλ, ηελ επεηηείκμκηαζ ιε ηδκ ακάπηολδ ημο -ε ζηδ ιμνθή ηνλέ, ηελέ ή πζμ ζοπκά ληνλέ, ληελέ υπςξ ηαζ μ ηθζηζηυξ ηφπμξ ησλ εηηείκεηαζ ζε ησλέ. Π.π. ήπζαζέ κημκε, ακαιεηαλφ κηςκέ. (Δ επέηηαζδ ημο εβθζηζημφ ηφπμο ησλε απακηάηαζ ζηδ ηνδηζηή δζάθεηημ ηαζ ζε άθθα κδζζά ηςκ Κοηθάδςκ υπςξ Άκδνμξ, Κφεκμξ, Θήνα, ένζθμξ, Μήθμξ, Ώιμνβυξ αθ. Κμκημζυπμοθμξ 1994/2008: 31). 15. Σα ανζεδηζηά πμο δζαθμνμπμζμφκηαζ απυ ηδ ΚΝΒ ζπδιαηίγμκηαζ ςξ ελδξ: ιζζυξ: εκηζόο, -ή, -ό, έκαξ: ελνύο (γελ), δφμ: δπνλώ (γελ), ηνία: ηξίν, έλζ: έμε. (Οζημκμιίδδξ 1952: 238). 16. Πνμηείκς υηζ αηά ηδ πνήζδ ηδξ αυνζζηδξ ακηςκοιίαξ άιινο, -ε, -ν, ζηδ βεκζηή πηχζδ εκζημφ ανζειμφ επζηναηεί μ δεφηενμξ ηφπμξ ιε ηδ ιμνθή αιινλνύ, αιινλήο, αιινλνύ, δ ηνμπή αοηή απμηεθεί έκα ιμνθμθμβζηυ θαζκυιεκμ διζαμνείμο θςκδεκηζζιμφ, ηαεχξ ημ πνχημ /μ/ ηνέπεηαζ ζε /u/ εκχ ημ δεφηενμ παναιέκεζ αιεηάαθδημ. 32

33 17. Σμ ηθζηζηυ πανάδεζβια νδιάηςκ ζηδκ Ναλζαηθδ δζάθεηημ ακαθφεηαζ ςξ ελήξ: φιθςκα ιε ηδκ ακάθοζδ ηδξ Ralli (1988), ηα νδιαηζηά εέιαηα ηδξ ΚΝΒ δζαηνίκμκηαζ ζε δφμ ηθζηζηέξ ηάλεζξ (ζογοβίεξ) ιε αάζδ ηζξ δζαθμνέξ πμο ειθακίγμοκ ςξ πνμξ: ηδκ φπανλδ ή υπζ αθθμιμνθζηήξ ζοιπενζθμνάξ ηδ εέζδ ημο ηυκμο ημ ζοκδοαζιυ ημοξ ιε ηα ηθζηζηά επζεήιαηα ημ θδηηζηυ θχκδια ημο εέιαημξ (θςκήεκ ή ζφιθςκμ). Δ πνχηδ ηθζηζηή ηάλδ (ΚΣ1) πενζθαιαάκεζ εέιαηα πμο θένμοκ ηυκμ ηαζ θήβμοκ ζε ζφιθςκμ ημ μπμίμ ιπμνεί κα ιδκ οπάνπεζ ζημκ αυνζζημ (1α) ή κα έπεζ οπμζηεί θςκμθμβζηή αθθαβή (1α). Κάπμζα απυ αοηά ηα εέιαηα ειθακίγμοκ επίζδξ αθθμιμνθζημφξ ηφπμοξ πμο δεκ είκαζ υιςξ ζοζηδιαηζημί (1β): 1(α.) πάκ-ς 1(α.) ανπάγ-ς 1(β.) θεφβ-ς έ-πα-ζ-α άνπαλ-α έ-θοβ-α Σα νήιαηα ηςκ μπμίςκ ηα εέιαηα ειθακίγμοκ ηδ ζοζηδιαηζηή αθθμιμνθίηή ζπέζδ Υ(α) ~ Υθςκήεκ ηθίκμκηαζ ζφιθςκα ιε ηδ δεφηενδ ηθζηζηή ηάλδ (αθ. 2α, α, β). φιθςκα ιε ηδ Ράθθδ (2005: 132) ημ Υ ακαπανζζηάκεζ ιένμξ ημο εέιαημξ ηαζ ημ θςκήεκ ημο δεφηενμο ζηέθμοξ ηδξ αθθμιμνθζηήξ ζπέζδξ πνμζδζμνίγεηαζ θελζηά ζημ θήιια ημο εέιαημξ. 2(α.) αβαπ(ά)-ς αβαπή-ζς 2(α.) παθ(ά)-ς παθά-ζς 2(β.) θμν(ά)-ς θμνέ-ζς ηδ δεφηενδ ηθζηζηή ηάλδ ακήηεζ ιζα οπμηαηδβμνία νδιάηςκ ηα απμία πνμένπμκηαζ απυ εηείκα ηδξ ανπαίαξ, δεφηενδξ ζογοβίαξ ζοκδνδιέκςκ νδιάηςκ π.π. δζαζνχ δζαίνεζα. Βιθακίγμοκ πμθθέξ μιμζυηδηεξ ιε ηα νήιαηα ηδξ δεφηενδξ 33

34 ηθζηζηήξ ηάλδξ αθθά ηαζ ηάπμζεξ δζαθμνέξ ζδζαίηενα ζημκ εκεζηχηα ηαζ ζημκ παναηαηζηυ εκενβδηζηήξ θςκήξ. Ώοηή δ οπμηαηδβμνία μκμιάγεηαζ ηθζηζηή ηάλδ 2α (ΚΣ2α), εκχ ηα νήιαηα ιε αθθυιμνθμ Υα ηθζηζηή ηάλδ 2 α (ΚΣ2α). φιθςκα ιε ηδκ Ράθθδ (2005: 137), δ ΚΣ2α είκαζ θζβυηενμ παναβςβζηή απυ ηδκ πνχηδ, ζοιπενζθαιαάκεζ θίβα νήιαηα ηαζ ιάθζζηα ζε ανηεηά δζαθεηηζηά ζοζηήιαηα ηδξ Βθθδκζηήξ ανίζηεηαζ ζε δζαδζηαζία ακαδζάνενςζδξ. Ώοηυ έπεζξ ςξ απμηέθεζια κα ιδκ πνδζζιμπμζείηαζ ζοπκά ηαζ κα παναηδνείηαζ ζοπκά ημ θαζκυιεκμ κα ζοκδοάγμκηαζ ηα ζοβηεηνζιέκα νδιαηζηά εέιαηα ιε ηθζηζηά επζεήιαηα ηδξ πνχηδξ μιάδαξ ηδξ Κθζηζηήξ Σάλδξ 2. Σμ ίδζμ θαζκυιεκμ πανμοζζάγεηαζ ηαζ ζημ νδιαηζηυ ηθζηζηυ πανάδεζβια ηδξ Νάλμο, ιε ακηίεεηδ ηαηεφεοκζδ αέααζα, αθμφ νδιαηζηά εέιαηα πμο ζηδκ ΚΝΒ ηθίκμκηαζ αάζδ ηδξ ΚΣ2α ζηδκ εκενβδηζηή θςκή, ζοκδζάγμκηαζ ιε ηα ηθζηζηά επζεήιαηα ηδξ ΚΣ2α π.π. ιζθ-χ, ιζθ-είξ ηαζ υπζ ιζθ-άξ. Βπζπθέμκ δ παεδηζηή θςκή ηδξ ΚΣ2α έπεζ πάρεζ κα οθίζηαηαζ. Δ ΚΣ2α δεκ έπεζ δφμ οπμηαηδβμνίεξ ζηδκ παεδηζηή θςκή αθθά ιία, αοηή ηδξ ΚΣ2α. Με αάζδ ηδ πνμακαθενεείζα ακάθοζδ ημ νήια ηδξ Ναλζαηήξ δζαθέηημο πανμοζζάγεηαζ ςξ αημθμφεςξ: Πίκαηαξ 2 Κθζηζηή Σάλδ 1 (ΚΣ1) Πανάδεζβια εέιαημξ: ζδηςκ ~ ζδης (ζδηχκς) Δκενβδηζηή Φςκή Δκεζηχηαξ Παναηαηζηυξ Αυνζζημξ ηζβιζαίμξ Μέθθμκηαξ ζδηχκς εζήηςκα εζήηςζα ζδηχζς ζδηχκεζξ εζήηςκεξ εζήηςζεξ ζδηχζεζξ ζδηχκεζ εζήηςκε(κε) εζήηςζε(κε) ζδηχζεζ ζδηχκμιε(κε) εζδηχκαιε(κε) εζδηχζαιε(κε) ζδηχζμιε(κε) ζδηχκεηε εζδηχκαηε εζδηχζαηε ζδηχζεηε ζδηχκμοκε/ ζδηχκμοζζ εζδηχκακε εζδηχζακε/ εζδηχζαζζ ζδηχζμοκε 34