ΔΗΝΑΗ Ζ ΝΟΔΜΗΑΖ Ζ ΑΘΔΝΔΗΑ ΠΟΤ ΘΑ ΑΦΑΝΗΔΗ ΣΑ ΜΔΛΗΗΑ ΜΑ; Αλδξέαο Θξαζπβνύινπ Δξγαζηήξην Μειηζζνθνκίαο ΑΠΘ

Μέγεθος: px
Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "ΔΗΝΑΗ Ζ ΝΟΔΜΗΑΖ Ζ ΑΘΔΝΔΗΑ ΠΟΤ ΘΑ ΑΦΑΝΗΔΗ ΣΑ ΜΔΛΗΗΑ ΜΑ; Αλδξέαο Θξαζπβνύινπ Δξγαζηήξην Μειηζζνθνκίαο ΑΠΘ thrasia@agro.auth.gr www.beelab."

Transcript

1 1 ΔΗΝΑΗ Ζ ΝΟΔΜΗΑΖ Ζ ΑΘΔΝΔΗΑ ΠΟΤ ΘΑ ΑΦΑΝΗΔΗ ΣΑ ΜΔΛΗΗΑ ΜΑ; Αλδξέαο Θξαζπβνύινπ Δξγαζηήξην Μειηζζνθνκίαο ΑΠΘ ΔΗΑΓΩΓΖ Η Ννζεκίαζε είλαη κηα ζπλεζηζκέλε αζζέλεηα ε νπνία δεκηνπξγεί απώιεηεο ζηνλ πιεζπζκό ησλ κειηζζώλ ηνπο Φζηλνπσξηλνύο θαη ηνπο Αλνημηάηηθνπο κήλεο. Η αζζέλεηα ππνρσξεί όηαλ αλέβνπλ νη ζεξκνθξαζίεο, όηαλ απμάλεη ε σνηνθία ηεο βαζίιηζζαο θαη αλαλεώλεηαη ν πιεζπζκόο ηεο θπςέιεο. Η αζζέλεηα πξνθαιείηαη από ην κύθεηα (Κιάζε Microsporidian) Nosema apis. Σν έηνο 2006 εληνπίζηεθε ζηελ Διιάδα θαη ζ όιε ηελ Δπξώπε ην κηθξνζπνξίδην Nosema ceranae ηo νπνίν πξνέξρεηαη από ηελ αζηαηηθή κέιηζζα θαη ην νπνίν πξνθαιεί επίζεο Ννζεκίαζε. Η λέα απηή κνξθή Ννζεκίαζεο επηκέλεη θαη ηνπο ζεξηλνύο κήλεο, ζπληνκεύεη θαηά πνιύ ηε δσή ησλ κειηζζώλ ρσξίο λα εκθαλίδεη ηα γλσζηά ζπκπηώκαηα ησλ πεξηηησκάησλ ζηελ θπςέιε, ηνπ κεγάινπ αξηζκνύ λεθξώλ κειηζζώλ ζηελ είζνδν, ησλ κειηζζώλ κε ηελ πξεζκέλε θνηιηά θαη ηα αζύλδεηα θηεξά κπξνζηά ζηελ είζνδν. Οη Δπξσπαίνη κειηζζνθόκνη ζνξπβήζεθαλ θαη αξθεηνί ζπλέδεζαλ ην ζύλδξνκν θαηάξξεπζεο ησλ κειηζζώλ κε ηελ Ννζεκίαζε. Γηα ηελ αληηκεηώπηζε ηεο αζζέλεηαο εκθαλίζηεθαλ ζηελ αγνξά ζθεπάζκαηα κε θπξηόηεξν ην Φνπκηληηι (θνπκαγγηιίλε) ε ρξήζε ηνπ νπνίνπ απαγνξεύεηαη ζηελ Δπξσπατθή Έλσζε. Αλαθνηλώζεθαλ επίζεο θπηηθά ζθεπάζκαηα θαη νπζίεο όπσο ε ζπκόιε, ην θνξκηθν νμύ θαη δηάθνξα εθρπιίζκαηα θπηώλ ηα νπνία ζα κπνξνύζαλ λα βνεζήζνπλ ηηο κέιηζζεο λα πεξηνξίζνπλ ηελ αζζέλεηα. Σν Δξγαζηήξην Μειηζζνθνκίαο ηνπ ΑΠΘ μεθίλεζε έξεπλα γηα ηελ απνηειεζκαηηθόηεηα ησλ θπξηνηέξσλ ζθεπαζκάησλ ελαληίνλ ηεο Ννζεκίαζεο θαη ηηο επηπηώζεηο ζηηο κέιηζζεο θαη ηα πξντόληα ηνπο από ην Σα πεηξάκαηα απηά ζπλερίδνληαη κέρξη ζήκεξα. Παξάιιεια αλάπηπμε κέζνδν δηαρσξηζκνύ ηνπ Ν ceranae από ηνπ N. apis, εμέηαζε ηελ αληηθεηκεληθόηεηα ησλ κεζόδσλ δεηγκαηνιεςίαο θαη ζσζηήο κεζόδνπ αλάιπζεο. ε θάζε δνθηκή ρξεζηκνπνηήζεθαλ άξξσζηα κειίζζηα είηε ηνπ εξγαζηεξίνπ, είηε ζπλεξγαηώλ κειηζζνθόκσλ θαη κειεηήζεθε ηόζν ε απνηειεζκαηηθόηεηα ησλ ζθεπαζκάησλ ζηελ κείσζε ησλ ζπνξίσλ ηεο Ννζεκίαζεο όζν θαη νη επηπηώζεηο ζηηο κέιηζζεο θαη ζηα πξντόληα ηνπο. Παξάιιεια, ρξεζηκνπνηήζεθε θαη ην Φνπκηληηι ηνπ νπνίνπ ε απνηειεζκαηηθόηεηα είλαη γλσζηή ώζηε λα ζπγθξηζεί κε απηήλ ησλ ζθεπαζκάησλ. Σα πξώηα απνηειέζκαηα ηεο εξγαζίαο απηήο αλαθνηλώζεθαλ ζε Παλειιήληα Δπηζηεκνληθά πλέδξηα, ζε εκεξίδεο θαη έγηλαλ γλώζε ζε εθπαηδεύζεηο κειηζζνθόκσλ. Πξόζθαηα όκσο αλαθνηλώζεθε έξεπλα κε απνηειέζκαηα εληειώο δηαθνξεηηθά από ηα όζα κέρξη ζήκεξα έρνπλ βξεζεί όρη κόλν ζηελ Διιάδα αιιά θαη ζε άιιεο ρώξεο (Υαξηζηόο & Υαηδήλα 2011). Σν γεγνλόο απηό δεκηνύξγεζε ζύγρπζε ζην κειηζζνθνκηθό θόζκν ηεο ρώξαο καο, ζρόιηα γηα ηελ αμηνπηζηία ησλ Διιήλσλ επηζηεκόλσλ θαη ελδερνκέλσο, άζεια βεβαίσο ησλ εξεπλεηώλ ηνπ ΔΘΙΑΓΔ, κηα 1 Aπαγνξεύεηαη ε αλαδεκνζίεπζε ρσξίο ηελ έγθξηζε ηνπ ζπγγξαθέα

2 2 έκκεζε πξνηξνπή ζηε ρξεζηκνπνίεζε ηνπ Φνπκηληηι εθόζνλ ηα απνηειέζκαηα από ηα θπηηθά ζθεπάζκαηα ήηαλ «απνθαξδησηηθά». Γηα ην ιόγν απηό ην ζεκεξηλό άξζξν πξαγκαηεύεηαη ηελ απνηειεζκαηηθόηεηα ηεο ζπκόιεο, ηνπ Nosestat (Ννζεζηαη), ηνπ Protofil (Πξνηνθηι), ηνπ Vita Feed Gold (Βηηα Φηη Κνιη) θαη ηνπ ζθόξδνπ ιακβάλνληαο ππόςε όρη κόλν ηα αληηθξνπόκελα απνηειέζκαηα ησλ Διιήλσλ εξεπλεηώλ αιιά θαη ηε δηεζλή βηβιηνγξαθία Δ ΠΟΗΔ ΠΔΡΗΟΥΔ ΔΝΣΟΠΗΕΔΣΑΗ Ζ ΝΟΔΜΗΑΖ ην Δξγαζηήξην Μειηζζνθνκίαο ηνπ ΑΠΘ από ην 2006 έσο ζήκεξα εμεηάζηεθαλ 476 δείγκαηα κειηζζώλ πνπ ζηάιζεθαλ από δηαθνξεηηθέο πεξηνρέο ηεο ρώξαο. Πνζνζηό 72% ησλ δεηγκάησλ ήηαλ πξνζβεβιεκέλα από Ννζεκίαζε (πίλαθαο 1). Σα απνηειέζκαηα δείρλνπλ όηη ε αζζέλεηα είλαη εμαπισκέλε ζ όιε ηε ρώξα. Ιδηαίηεξα κεγάιν πξόβιεκα αληηκεησπίδεη ε Κξήηε όπνπ ην 85% ησλ εμεηαζζέλησλ δεηγκάησλ ήηαλ άξξσζηα από Ννζεκίαζε ηα πεξηζζόηεξα κάιηζηα από N. ceranae Πίλαθαο 1. Γεσγξαθηθή θαηαλνκή πξνζβεβιεκέλσλ δεηγκάησλ κειηζζώλ πνπ εμεηάζηεθαλ ζην εξγαζηήξην Μειηζζνθνκίαο ΑΠΘ. ΓΔΩΓΡΑΦΗΚΑ ΓΗΑΜΔΡΗΜΑΣΑ Αρηζκός δεηγκάηωλ Ποζοζηό προζβεβιεκέλωλ ΗΠΔΙΡΟ (66%) ΘΔΑΛΙΑ (73%) ΘΡΑΚΗ (55%) ΜΑΚΔΓΟΝΙΑ (71%) ΠΔΛΟΠΟΝΝΗΟ (62%) ΣΔΡΔΑ ΔΛΛΑΓΑ (76%) ΚΡΗΣΗ (85%) ΝΗΙΑ ΑΙΓΑΙΟΤ (52%) ΝΗΙΑ ΙΟΝΙΟΤ (79%) ΤΝΟΛΟ (72%) Ζ ΑΠΟΣΔΛΔΜΑΣΗΚΟΣΖΣΑ ΣΩΝ ΚΔΤΑΜΑΣΩΝ ΚΑΗ ΦΤΣΗΚΩΝ ΟΤΗΩΝ ΔΝΑΝΣΗΟΝ ΣΖ ΝΟΔΜΗΑΖ Από ην έηνο 2006 έσο ην 2010 πξαγκαηνπνηήζεθαλ ζην κειηζζνθνκείν ηνπ εξγαζηεξίνπ Μειηζζνθνκίαο ΑΠΘ θαζώο επίζεο ζε κειηζζνθνκεία ζπλεξγαηώλ κειηζζνθόκσλ 9 πεηξάκαηα γηα ηελ δνθηκή ησλ θαξκαθεπηηθώλ ζθεπαζκάησλ. ην ζύλνιό ηνπο ρξεζηκνπνηήζεθαλ 490 κειίζζηα. Σα κειίζζηα πνπ ρξεζηκνπνηήζεθαλ ην έηνο 2006 ήζαλ πξνζβεβιεκέλα από N. apis ελώ ηα κειίζζηα πνπ ρξεζηκνπνηήζεθαλ ηηο επόκελεο ρξνληέο από N. ceranae.. Δπεηδή ζε θάζε πεξίπησζε παξαηεξήζεθε ζεκαληηθή κείσζε ηεο πξνζβνιήο θαη ζηα κειίζζηα πνπ ιάκβαλαλ κόλν ζηξόπη ή δαραξνδύκαξν (κάξηπξαο), έγηλε δηόξζσζε ηεο απνηειεζκαηηθόηεηαο ησλ ζθεπαζκάησλ ζύκθσλα κε ηνλ ηύπν ηνπ Abbott σο αθνινύζσο: Αζ=100 x Αε-Ακ 100-Ακ 2 Aπαγνξεύεηαη ε αλαδεκνζίεπζε ρσξίο ηελ έγθξηζε ηνπ ζπγγξαθέα

3 3 Όπνπ Αζ= Γηνξζσκέλε απνηειεζκαηηθόηεηα Αε=Απνηειεζκαηηθόηεηα επέκβαζεο Ακ=Απνηειεζκαηηθόηεηα κάξηπξα Με ηνλ όξν απνηειεζκαηηθόηεηα ελλνείηαη ην πνζνζηό κείσζεο ηνπ αξηζκνύ ησλ ζπνξίσλ. Από ηα ζθεπάζκαηα θαη ηηο νπζίεο πνπ ρξεζηκνπνηήζεθαλ θαλέλα δελ έρεη έγθξηζε από ηνλ ΔΟΦ σο θάξκαθν ελαληίνλ ηεο Ννζεκίαζεο ή νπνηαζδήπνηε άιιεο αζζέλεηαο ησλ κειηζζώλ. Σν Φοσκηληηι Β ρξεζηκνπνηήζεθε ιόγσ ηεο γλσζηήο απνηειεζκαηηθόηεηάο ηνπ ελαληίνλ ηεο Ννζεκίαζεο σο έλαο αμηόπηζηνο δείθηεο ηεο απνηειεζκαηηθόηεηαο ησλ άιισλ ζθεπαζκάησλ. ηελ Δπξώπε ην ζθεύαζκα απηό δελ έρεη πάξεη έγθξηζε θαη ζε θακηά πεξίπησζε δελ πξνηείλεηαη ε ρξήζε ηνπ ζηνπο κειηζζνθόκνπο. Σν Vita Feed Gold, Νοsestat θαη Protofil δηαηίζεληαη σο δηεγεξηηθά εθηξνθήο θαη ηεο εμπγηαληηθήο ζπκπεξηθνξάο ησλ κειηζζώλ. Με ηε δξάζε ηνπο απηή εκκέζσο βνεζνύλ θαη ζηνλ πεξηνξηζκό ηεο Ννζεκίαζεο. Η ζπκόιε είλαη νπζία ε νπνία έρεη επξεία δξάζε ελαληίνλ ησλ κπθήησλ, είλαη αληηβαθηεξηαθή θαη έρεη ρξεζηκνπνηεζεί κε επηηπρία γηα ηνλ πεξηνξηζκό ηεο Βαξξόα, ηεο Αζθνζθαίξσζεο θαη ηεο Ννζεκίαζεο. Η ρξήζε ηεο ζπκόιεο επηηξέπεηαη από ηνλ θαλνληζκό 889/2008 ηεο βηνινγηθήο γεσξγίαο. Σν ζθόξδν ρξεζηκνπνηήζεθε από ηνπο Έιιελεο κειηζζνθόκνπο ρσξίο όκσο λα ππάξρεη επηζηεκνληθή ηεθκεξίσζε γηα ηηο δπλαηόηεηεο ησλ δύν απηώλ κέζσλ. ηνλ πίλαθα 2 δίλεηαη ην πνζνζηό κείσζεο ησλ ζπνξίσλ ηεο Ννζεκίαζεο κεηά από θάζε ζεξαπεπηηθή επέκβαζε. Πίλαθαο 2. Μείσζε ηνπ αξηζκνύ ζπνξίσλ % ηεο Ννζεκίαζεο από ηε ρξήζε δηαθόξσλ ζθεπαζκάησλ θαη νπζηώλ ελαληίνλ ηεο Ννζεκίαζεο Χροληά επέκβαζες Fumidil Vita Feed Nosestat Protofil Σθόρδο Θσκόιε Μάρησρας Gold (N. apis) 1.Απρ.-Μάηος (ζ) Σεπ.-Οθη. (ζ) Δεθ 06.-Φεβρ. 07 (δ) (N. ceranae) 4. Οθη.-Νοέκ. (δ) (N. ceranae) 5. Απρ.-Μάηο (ζ) Σεπ-Νοέκ.(ζ) Δεθ-Μάρηηος (δ) (N. ceranae) 8. Μάρη.-Μάηο Σεπ. 09 Μάρη Μέσος όρος N. apis Μέσος όρος N ceranae ζ : τορεγήζεθε ζε ζηρόπη, δ : τορεγήζεθε ζε δαταροδύκαρο Η αποηειεζκαηηθόηεηα ηωλ ζθεσαζκάηωλ (ποζοζηό κείωζε ηοσ αρηζκού ηωλ ζπορίωλ) έτεη δηορζωζεί ζύκθωλα κε ηο ηύποabbott α) Fumidil B (Φοσκηληηι). Δίλαη ην θαζ απηό θάξκαθν πνπ ρξεζηκνπνηήζεθε γηα αξθεηά ρξόληα ελαληίνλ ηεο Ννζεκίαζεο (Furgala & Gochnauer, 1969). ηηο ΗΠΑ, Καλαδά, Απζηξαιία θαη άιιεο ρώξεο είλαη εγθεθξηκέλν ζθεύαζκα θαη ζπλερίδεηαη ε 3 Aπαγνξεύεηαη ε αλαδεκνζίεπζε ρσξίο ηελ έγθξηζε ηνπ ζπγγξαθέα

4 4 ρξήζε ηνπ. ε ρώξεο ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο δελ έρεη πάξεη έγθξηζε θαη δελ επηηξέπεηαη ε ρξήζε ηνπ ζηελ θπςέιε. Σν Φνπκηληίι δελ θαηαζηξέθεη ηα ζπόξηα ηεο Ννζεκίαζεο γη απηό θαη πξέπεη λα βξίζθεηαη ζηε ηξνθή ησλ κειηζζώλ γηα 3-4 ζπλερείο εβδνκάδεο. ηα πεηξάκαηα πνπ έγηλαλ ζην Δξγαζηήξην Μειηζζνθνκίαο ΑΠΘ, ην Φνπκηληηι ηνπνζεηήζεθε ζην ζηξόπη θαη ζην δαραξνδύκαξν ζύκθσλα κε ηηο νδεγίεο ηεο παξαζθεπάζηξηαο εηαηξείαο. Έγηλαλ 5 πεηξάκαηα. Σα ηξία από απηά πξαγκαηνπνηήζεθαλ ηα έηε ζε πξνζβεβιεκέλα κειίζζηα από N. apis. Η απνηειεζκαηηθόηεηα ηνπ ζθεπάζκαηνο θπκάλζεθε από 54% έσο 93% (πίλαθαο 2) Σα άιια δύν πεηξάκαηα πξαγκαηνπνηήζεθαλ ηνλ Οθηώβξην-Ννέκβξην ηνπ 2007 θαη ηνλ Απξίιην-Μάην ηνπ 2008 ζε πξνζβεβιεκέλα κειίζζηα από ην N. ceranae. Η κέζε απνηειεζκαηηθόηεηά ζηελ πεξίπησζε απηή ήηαλ 95% θαη 89% (πίλαθαο 2) Σν Fumidil B αθήλεη ππνιείκκαηα ζηα κέιηα ηα νπνία είλαη επηθίλδπλα γηα ηελ αλζξώπηλε πγεία (Stanimirovic et al. 2007) θαη κάιηζηα ζπγθαηαιέγεηαη ζηελ ιίζηα ησλ νπζηώλ πνπ πξνθαινύλ ηεξαηνγέλεζε ( Pesticide/Teratogens.htm). Η παξνπζία ηνπ ζην κέιη είλαη δπλαηό λα πξνθαιέζεη δηαηξνθηθό ζθάλδαιν κεγαιύηεξν θαη από εθείλν ηεο θεξνζθσξίλεο θαη δπζθήκεζε ηνπ ειιεληθνύ κειηνύ. Παξά ηηο όπνηεο πξνζδνθίεο, ε Δπξσπατθή Έλσζε δελ ζα επηηξέςεη ηελ ρξεζηκνπνίεζή ηνπ ζηηο κέιηζζεο. Οη θαη εμαίξεζε άδεηεο πνπ δόζεθαλ κέρξη ην έηνο 2005 ζε κεξηθέο ρώξεο (Αγγιία, Ιζπαλία, Διιάδα, θ.ά) απνζύξζεθαλ θαη δελ ππάξρεη πηζαλόηεηα αλαλέσζεο. Οη κειηζζνθόκνη πξνηξέπνληαη λα κελ ρξεζηκνπνηνύλ ην ζθεύαζκα θαη εάλ είλαη δπλαηό λα απέρνπλ από γείηνλεο κειηζζνθόκνπο πνπ ην ρξεζηκνπνηεζνύλ γηαηί κε ηε ιεειαζία πηζαλό λα κεηαθεξζεί ζηελ δηθηά ηνπο θπςέιε αληρλεύζηκε πνζόηεηα αληηβηνηηθνύ. Σα ππνιείκκαηα ηεο θνπκαγγηιίλεο είλαη ζηαζεξά ζην κέιη (Αssil and Sporns, 1991). β) Vita Feed Gold: Φπηηθό εθρύιηζκα ηεύηισλ (Beta vulgaris cv altissima),το οποίο περιέχει ζαιηθπιηθό λάηξην, ακηλνμέα, βηηακίλεο, θαη πδαηάλζξαθεο. ηα πεηξάκαηα ηνπ Δξγαζηεξίνπ Μειηζζνθνκίαο, ρξεζηκνπνηήζεθε ζην δπκάξη θαη ζην ζηξόπη, ζε 90 κειίζζηα ζε ελλέα δηαθνξεηηθά πεηξάκαηα ζε ζπγθεληξώζεηο θαη δόζεηο όπσο πξνηείλνληαη από ηελ παξαζθεπάζηξηα εηαηξεία VITA Europe Limited. Η απνηειεζκαηηθόηεηά ηνπ θπκάλζεθε από 9% έσο 97% ζηα πξνζβεβιεκέλα κειίζζηα από ηε Ν. apis θαη από 0% έσο 70% από N. ceranae. ην δαραξνδύκαξν ε απνηειεζκαηηθόηεηά ηνπ είλαη κηθξή κε κέζν όξν 29% ζπγθξηηηθά κε εθείλε ζην ζηξόπη (63%). Σν ζθεύαζκα ρξεζηκνπνηήζεθε θαη από ην Ιλζηηηνύην Μειηζζνθνκίαο ζε 15 κειίζζηα όπνπ δηαπηζηώζεθε αύμεζε ησλ ζπνξίσλ θαηά 154% ηελ Άλνημε θαη 140% ην Φζηλόπσξν εληόο 18 εκεξώλ από ηελ αγσγή (Υαξηζηόο & Υαηδήλα 2011). Γπζηπρώο δελ ππάξρνπλ δεκνζηεπκέλεο εξεπλεηηθέο εξγαζίεο από άιινπο επηζηήκνλεο έηζη ώζηε λα ηεθκεξησζεί ε απνηειεζκαηηθόηεηα ηνπ ζθεπάζκαηνο θαη ζε άιιεο ρώξεο. Θα πξέπεη όκσο λα ηνληζηεί όηη ην ζθεύαζκα δελ θαηαζηξέθεη ηα ζπόξηα ηεο λνζεκίαζεο θαη νύηε αζθεί θάπνηα ζεξαπεπηηθή δξάζε ελαληίνλ ηεο Ννζεκίαζεο. Άιισζηε θαη νη παξαζθεπαζηέο ηνπ δελ ην δηαζέηνπλ σο ζεξαπεπηηθό κέζν. Η δξάζε ηνπ ζπλίζηαηαη ζηελ δηέγεξζε θαη εθηξνθή λένπ γόλνπ θαη αληηθαηάζηαζε ησλ γεξαζκέλσλ θαη άξξσζησλ κειηζζώλ κε λέεο θαη πγηείο. Απηόο είλαη θαη ν ιόγνο πνπ ε απνηειεζκαηηθόηεηά ηνπ ζην δαραξνδύκαξν είλαη πεξηνξηζκέλε ζπγθξηηηθή κε εθείλε ζην ζηξόπη. 4 Aπαγνξεύεηαη ε αλαδεκνζίεπζε ρσξίο ηελ έγθξηζε ηνπ ζπγγξαθέα

5 5 δ) Nosestat: Βνπιγάξηθν ζθεύαζκα ην νπνίν πεξηέρεη ησδηνύρν θάιην, Ιώδην θαη θνξκηθό νμύ. Η παξαζθεπάζηξηα εηαηξεία αλαθέξεη όηη από θιηληθά απνηειέζκαηα θαη δνθηκή 12 ρξόλσλ ε απνηειεζκαηηθόηεηα ηνπ ζθεπάζκαηνο ζηελ κείσζε ηεο Ννζεκίαζεο ήηαλ από 89% έσο 94% γηα ηε N. apis θαη κέρξη 74% γηα πξνζβνιή από ην N. ceranae (www. primavet.com). Σα απνηειέζκαηα απηά επηβεβαίσζαλ επηζηήκνλεο από ηελ Βνπιγαξία, νη νπνίνη αλαθνίλσζαλ κείσζε ησλ ζπνξίσλ ηεο Ννζεκίαζεο κέρξη θαη 94% (Gurgulova et al 2010). ηα πεηξάκαηα πνπ έγηλαλ ζην εξγαζηήξην Μειηζζνθνκίαο ηνπ ΑΠΘ, ηα απνηειέζκαηα δελ ήηαλ ηόζν ελζαξξπληηθά. ηα πξνζβεβιεκέλα κειίζζηα από N. apis ε απνηειεζκαηηθόηεηα ζην ζηξόπη ήηαλ 74% ελώ ζηα πξνζβεβιεκέλα από ηελ N. ceranae η μείωση των σπορίων σην δαραξνδύκαξν θπκάλζεθε από 18% έσο 34% θαη ζην ζηξόπη από 35% έσο 60% (πίλαθαο 2). ε αληίζεζε κε ηα παξαπάλσ απνηειέζκαηα, ζηηο δνθηκέο πνπ έγηλαλ ζην Ιλζηηηνύην Μειηζζνθνκίαο αλαθέξεηαη αύμεζε ησλ ζπνξίσλ ηεο Ννζεκίαζεο θαηά 147% εληόο 18 εκεξώλ θαη ηξία από ηα 15 κειίζζηα πνπ δέρηεθαλ επεκβάζεηο ράζεθαλ από ηελ αξξώζηηα (Υαξηζηόο & Υαηδήλα 2011). γ) Protofil: Ρνπκάληθν θπηηθό εθρύιηζκα από ζπκάξη. ε έξεπλα πνπ έγηλε ζηελ Ρνπκαλία, ζε 108 κειίζζηα ε απνηειεζκαηηθόηεηα θπκάλζεθε από 45% έσο 74% κε κέζν όξν 63% (Chioveanu et al. 2004). ηα πεηξάκαηα πνπ έγηλαλ από ην Δξγαζηήξην Μειηζζνθνκίαο ΑΠΘ, ε κείσζε ησλ ζπνξίσλ θπκάλζεθε από 9% έσο 74% ζε πξνζβεβιεκέλα κειίζζηα από N. apis και από 19% έσο 53% ζε πξνζβεβιεκέλα κειίζζηα N. ceranae (πίλαθαο 2). Αληίζεηα κε ηα παξαπάλσ απνηειέζκαηα νη έξεπλεο ηνπ Ιλζηηηνύηνπ Μειηζζνθνκίαο έδεημαλ αύμεζε ησλ ζπνξίσλ θαηά 136% ηελ Άλνημε θαη 165% ην Φζηλόπσξν ζην ζύληνκν δηάζηεκα ησλ 18 εκεξώλ θαη απώιεηα ελόο κειηζζηνύ από ηελ αξξώζηηα. ε) θόρδο: Υξεζηκνπνηείηαη από ηνπο Έιιελεο κειηζζνθόκνπο γηα ηελ αληηκεηώπηζε ηεο Ννζεκίαζεο. ηελ δηεζλή βηβιηνγξαθία δελ ππάξρνπλ απνηειέζκαηα από ηε ρξήζε ζθόξδνπ ελαληίνλ ηεο αζζέλεηαο απηήο. ηα πεηξάκαηα πνπ έγηλαλ ζην ΑΠΘ, ην ζθόξδν ρξεζηκνπνηήζεθε ηόζν ζην ζηξόπη όζν θαη ζην δαραξνδύκαξν ζε νθηώ δηαθνξεηηθά πεηξάκαηα. ην ζηξόπη πξνζηέζεθαλ 5 g ζθόλεο ζθόξδνπ γηα θάζε 1 θηιό ζηξόπη ηξνθνδόηεζεο. ε θάζε κειίζζη δόζεθαλ 3 ιίηξα ζηξνπηνύ ζε δηάζηεκα ελόο κελόο. ην δαραξνδύκαξν πξνζηέζεθαλ 5 g ζθόλεο ζθόξδνπ γηα θάζε 1 θηιό δαραξνδύκαξν. Σν δαραξνδύκαξν κε ην ζθόξδν ηνπνζεηήζεθε ζηα κειίζζηα θαζ όιε ηελ δηάξθεηα ηνπ ρεηκώλα. Σν ζθόξδν παξνπζίαζε πεξηνξηζκέλε απνηειεζκαηηθόηεηα ελαληίνλ θαη ησλ δύν κνξθώλ Ννζεκίαζεο. ην δαραξνδύκαξν ε απνηειεζκαηηθόηεηά ηνπ θαηά κέζνλ όξν ήηαλ 15% θαη ζην ζηξόπη 13% (πίλαθαο 2). Γελ παξνπζίαζε δηαθνξέο από ηα κειίζζηα κάξηπξα, ζε θακηά όκσο πεξίπησζε δελ απμήζεθε ν αξηζκόο ησλ ζπνξίσλ ζηα κειίζζηα πνπ δέρηεθαλ ζηξόπη ή δαραξνδύκαξν κε ζθόξδν ή ρσξίο ζθόξδν. Σν ζθόξδν αλαθέξεηαη όηη ρξεζηκνπνηήζεθε από ην Ιλζηηηνύην Μειηζζνθνκίαο θαη δίλεηαη ε ζρεηηθή εθαξκνγή ζηνλ πίλαθα ηεο εξγαζίαο ησλ Υαξηζηνύ θαη Υαηδήλαο (2011). Σα απνηειέζκαηα όκσο ηεο εθαξκνγήο απηήο δελ εκθαλίδνληαη ζηηο εηθόλεο ησλ απνηειεζκάησλ θαη ησλ απσιεηώλ θαη νύηε ζπδεηηέηαη ζην θείκελν ε δξάζε ηνπ ζθόξδνπ. Πηζαλόλ εθ παξαδξνκήο λα μεράζηεθαλ λα αλαθεξζνύλ ηα απνηειέζκαηα 5 Aπαγνξεύεηαη ε αλαδεκνζίεπζε ρσξίο ηελ έγθξηζε ηνπ ζπγγξαθέα

6 6 ηεο νκάδαο ζθόξδνπ. Δάλ όκσο πξνζηεζεί ην ζθόξδν, ηόηε νη νκάδεο απμάλνληαη ζε 9 θαη ηα κειίζζηα ζε 135 θαη όρη 120 όπσο αλαθέξεηαη ζην ζρεηηθό άξζξν (ελλέα νκάδεο ησλ 15 κειηζζηώλ θαη όρη νθηώ). δ) Θσκόιε: Δθαξκόζηεθε πνιύ πεξηζζόηεξν από θάζε άιιε θπζηθή νπζία ελαληίνλ ηεο Ννζεκίαζεο. Η ρξεζηκνπνίεζή ηεο μεθίλεζε από ηελ παξαηήξεζε όηη κειίζζηα ζηελ Απζηξαιία, ηα νπνία ηξνθνδνηήζεθαλ κε ην ζηξόπη ζην νπνίν πξνζηέζεθε ζπκόιε σο ζπληεξεηηθό γηα λα κελ μηλίδεη, δελ εκθάληζαλ Ννζεκίαζε γηα 20 ρξόληα (Rice 2001) Οη Ρώζνη εξεπλεηέο Grobov et al (1981) ρνξήγεζαλ ζπκόιε ζε ζηξόπη ζε άξξσζηα κειίζζηα ην θαινθαίξη θαη δηαπίζησζαλ όηη ηελ επόκελε ρξνληά ήηαλ απαιιαγκέλα από ηελ παξνπζία ζπνξίσλ ηεο αζζέλεηαο. ε εξγαζηεξηαθά πεηξάκαηα δηαπίζησζαλ όηη ε ζπκόιε κεηώλεη ηνλ αξηζκό ησλ ζπνξίσλ ζηηο πξνζβεβιεκέλεο κέιηζζεο. Ο Απζηξαιόο Rice (2001) ζηα πιαίζηα ηεο δηδαθηνξηθήο ηνπ έξεπλαο αλαθνίλσζε όηη ε ζπκόιε ζην ζηξόπη έρεη ηελ δπλαηόηεηα λα θαηαζηξέθεη ηα ζπόξηα ηεο Ννζεκίαζεο. Οη Σνύξθνη επηζηήκνλεο, Yucel and Dogaroglu ( 2005) ρξεζηκνπνίεζαλ ηε ζπκόιε ζε 55 άξξσζηα κειίζζηα θαη ζπλέθξηλαλ ηελ απνηειεζκαηηθόηεηά ηεο κε ην Φνπκηληηι ην νπνίν επίζεο εθαξκόζηεθε ζε 55 κειίζζηα γηα 3 ζπλερείο ρξνληέο. Υξεζηκνπνίεζαλ έλα γξακκάξην ζπκόιεο δηαιπκέλν ζε 15 ιίηξα ζηξόπη (1:1). Η απνηειεζκαηηθόηεηα ηεο ζπκόιε ζηελ κείσζε ησλ ζπνξίσλ Ννζεκίαζεο, βξέζεθε όηη ήηαλ θαιύηεξε θαη από ην Φνπκηληηι. Η ρνξήγεζε ζπκόιεο αύμεζε ηνλ γόλν θαη ηνλ πιεζπζκό ησλ κειηζζώλ θαη πξνηάζεθε γηα ηε ζεξαπεία ηεο Ννζεκίαζεο αληί ηνπ Φνπκηληηι. Οη Ιηαινί επηζηήκνλεο Maistrello et al. (2008) κειέηεζαλ κεηαμύ άιισλ ηελ απνηειεζκαηηθόηεηα ηεο ζπκόιεο ζε δαραξνδύκαξν (120 mg ζπκόιεο ζε 1 θηιό δαραξνδύκαξν). ην ηέινο ηνπ πεηξάκαηνο βξήθαλ όηη νη κέιηζζεο πνπ ηξνθνδνηήζεθαλ κε ζπκόιε είραλ 11,5 θνξέο ιηγόηεξα ζπόξηα λνζεκίαζεο από ηηο κέιηζζεο κάξηπξαο. Σν δηάζηεκα δσήο ησλ κειηζζώλ απμήζεθε από 20 εκέξεο ζε 24. Ο ακεξηθάλνο Gene Weitzel (2008) αλαθέξεη όηη ρξεζηκνπνηεί ηε ζπκόιε ζην ζηξόπη θαη ζηα ππνθαηάζηαηα γύξεο θάζε ρξόλν γηα ηελ αληηκεηώπηζε ηεο Ννζεκίαζεο ( ηα πεηξάκαηα πνπ έγηλαλ ζην Δξγαζηήξην Μειηζζνθνκίαο ηνπ ΑΠΘ ρξεζηκνπνηήζεθε ζπκόιε ζην ζηξόπη ζε αλαινγία 1 γξακ. ζε 15 ιίηξα ζηξνπηνύ ζε ηξία πεηξάκαηα πνπ έγηλα ζε δύν ζπλερείο ρξνληέο (Πίλαθαο 2). Η κείσζε ησλ ζπνξίσλ θπκάλζεθε από 50% έσο 68%. Σα κειίζζηα αλαπηύρζεθαλ θαλνληθά, δελ παξαηεξήζεθαλ απώιεηεο θαη ηελ επόκελε ρξνληά δελ εκθάληζαλ πξνβιήκαηα από ηελ αζζέλεηα. Δπεηδή ε ζπκνιε αδξαλνπνηεί ηα ζπόξηα, ε παξνπζία ησλ ζπνξίσλ θαη κόλν ζηηο κέιηζζεο δελ είλαη ελδεηθηηθό ηεο αζζέλεηαο. Υξεηάδνληαη κέζνδνη νη νπνίνη λα κπνξνύλ λα μερσξίζνπλ ηα «δσληαλά» από ηα «αδξαλνπνηεκέλα» ζπόξηα. Ήδε ην Δξγαζηήξηό Μειηζζνθνκίαο έρεη πξνρσξήζεη θαη πξνο ηελ θαηεύζπλζε απηή. ε αληίζεζε κε ηα κέρξη ζήκεξα απνηειέζκαηα ηόζν ζηελ Διιάδα όζν θαη ζε δηάθνξεο άιιεο ρώξεο, ηα πεηξάκαηα πνπ έγηλαλ ζην Ιλζηηηνύην Μειηζζνθνκίαο έδεημαλ αύμεζε ησλ ζπνξίσλ ησλ κειηζζηώλ πνπ δερηήθαλ ζεξαπεπηηθή αγσγή κε 6 Aπαγνξεύεηαη ε αλαδεκνζίεπζε ρσξίο ηελ έγθξηζε ηνπ ζπγγξαθέα

7 7 ζπκόιε θαηά κέζν όξν 309% ηελ Άλνημε θαη 105% ην Φζηλόπσξν. Μάιηζηα 4 από ηα 15 κειίζζηα ράζεθαλ από ηελ αζζέλεηα (Υαξηζηόο & Υαηδήλα 2011). Οη παξαηεξήζεηο ηνπ Ιλζηηηνύηνπ κειηζζνθνκίαο γηα ηελ απνηειεζκαηηθόηεηα ηεο ζπκόιεο έγηλαλ ζε 18 εκέξεο εληόο ηεο ίδηαο ρξνληάο. Γηα λα πεξηνξηζηεί όκσο ην παξάζηην ηεο λνζεκίαζεο ζε βαζκό πνπ δελ ζα δεκηνπξγεί πξνβιήκαηα ζηηο κέιηζζεο απαηηνύληαη επαλαιακβαλόκελεο επεκβάζεηο. Οη ακεξηθάλνη επηζηήκνλεο Furgala & Gouchnauer (1969) θαη Jeffre & Allen (1956) πξόηεηλαλ ηελ ρξήζε ηνπ Φνπκηληίι γηα δεύηεξε ή θαη πεξηζζόηεξεο ρξνληέο (κέρξη 10 ρξόληα) έηζη ώζηε λα πεξηνξηζηεί ην παξαζηηηθό θνξηίν ζε επίπεδα αδηάθνξα γηα ην κειίζζη. Δπίζεο νη Σνύξθνη Yucel & Dogaroglou (2005) επηζήκαλαλ όηη ε ζπκόιε ζα πξέπεη λα ρξεζηκνπνηείηαη γηα κηα ζεηξά εηώλ. ηελ εηθόλα 1 δίλνληαη ηα απνηειέζκαηα ρξεζηκνπνίεζεο ηνπ Φνπλκηληηι θαη ηεο ζπκόιεο ηα έηε 2002, 2003 θαη 2004 όπνπ θαίλεηαη ε ζεηηθή επίδξαζε ηεο ζπκόιεο ε νπνία κάιηζηα ήηαλ θαιύηεξε από ην Φνπκηληηι. Πηζαλό ινηπόλ ηα πξώηα απνηειέζκαηα ηνπ Ιλζηηηνύηνπ θαη γηα ην ζύληνκν ρξνληθό δηάζηεκα πνπ δόζεθαλ λα κελ αληαπνθξίλνληαη ζηελ πξαγκαηηθόηεηα θαη ε ζπλέρηζε ηεο έξεπλαο γηα κηα ζεηξά εηώλ λα θαηαιήμεη ζηα ζεηηθά απνηειέζκαηα πνπ παξαηεξήζεθαλ ζε άιιεο δηεζλήο ή ειιεληθέο εξγαζίεο. Δηθόλα1. Η επίδξαζε ηνπ Φνπκηληηι θαη ηεο ζπκόιεο ζε πξνζβεβιεκέλα κειίζζηα από Ννζεκίαζε ζηελ Σνπξθία. Σελ πξώηε ρξνληά ησλ επεκβάζεσλ ε επίδξαζε ηόζν ηεο ζπκόιεο όζν θαη ηνπ Φνπκηληίι δελ είλαη ηδηαίηεξα εκθαλήο. Σελ δεύηεξε θαη ηξίηε ρξνληά παξαηεξείηαη κηα ζεακαηηθή κείσζε ησλ ζπνξίσλ Ννζεκίαζεο ζηα κειίζζηα εθείλα πνπ δέρηεθαλ επεκβάζεηο κε ζπκόιε (Yucel & Dogaroglou, 2005) ε) Αιόε: ην εξγαζηήξην κειηζζνθνκίαο ηνπ ΑΠΘ, ρξεζηκνπνηήζεθε θαη εθρύιηζκα από ην θπηό Αιόε ζε αλάκημε κε ηακπιέηεο γύξεο θαη βηηακηλώλ Β12 όπσο πξνηείλεηαη από ην Γίθηπν Αλεμαξηήησλ πλεξγαηώλ ηεο Aloe Vera Veterinary Center. Σα πεηξάκαηα μεθίλεζαλ ην Ννέκβξην ηνπ 2010 κε δαραξνδύκαξν θαη ζπλερίδνληαη κε ζηξόπη. Σα κέρξη ζήκεξα απνηειέζκαηα δείρλνπλ όηη ε Αιόε δελ κπνξεί λα βνεζήζεη ζηε κάρε ελαληίνλ ηεο Ννζεκίαζεο. Σα πιήξε απνηειέζκαηα γηα ηελ Αιόε ζα δεκνζηεπηνύλ κόιηο νινθιεξσζεί ε έξεπλα. ΤΜΠΔΡΑΜΑΣΑ Από ηε κέρξη ζήκεξα εκπεηξία πνπ ππήξμε ζε κεγάιν αξηζκό πξνζβεβιεκέλσλ κειηζζηώλ από Ννζεκίαζε θαη ηε ζπλερή δνθηκή ζθεπαζκάησλ γηα 5 ζπλερείο ρξνληέο θαη ζε δηαθνξεηηθέο επνρέο ηνπ έηνπο ζπκπεξαίλεηαη όηη ε Ννζεκίαζε είηε πξνέξρεηαη από ηε N. apis είηε από ηελ Ν. ceranae είλαη επηθίλδπλε αζζέλεηα, 7 Aπαγνξεύεηαη ε αλαδεκνζίεπζε ρσξίο ηελ έγθξηζε ηνπ ζπγγξαθέα

8 8 ρξεηάδεηαη ηδηαίηεξε πξνζνρή αιιά κπνξεί λα ειερζεί κε ηνπο θαηάιιεινπο ρεηξηζκνύο θαη επεκβάζεηο. Η Ννζεκίαζε κεηαηξέπεηαη ζε θαηαζηξνθηθή θαη ζαλαηεθόξα όηαλ ζπλνδεύεηαη από κεγάιε πξνζβνιή από βαξξόα, θαθή ρξνληά, αδύλαηα κειίζζηα, θαθέο βαζίιηζζεο, καύξεο θεξήζξεο, απνπζία πξσηετληθήο ηξνθήο ην θζηλόπσξν θαη γεληθά αδηαθνξία από ηνλ κειηζζνθόκν. Από ηα δηάθνξα ζθεπάζκαηα πνπ θπθινθνξνύλ πξνηείλεηαη ε ζπκόιε ζην ζηξόπη σο πιένλ απνηειεζκαηηθή θαη ιηγόηεξν επηθίλδπλε γηα ην κειίζζη θαη ηα πξντόληα ηνπ ζε επαλαιακβαλόκελεο επεκβάζεηο. Οη πεξηζζόηεξεο εξεπλεηηθέο εξγαζίεο πνπ έγηλαλ κέρξη ζήκεξα δείρλνπλ όηη βνεζάεη ζηνλ πεξηνξηζκό ησλ ζπνξίσλ εθόζνλ βεβαίσο ζπλνδεύεηαη θαη κε ηα κέηξα πγηεηλήο θαη πξνζηαζίαο ηνπ κειηζζηνύ. Οη κειηζζνθόκνη ζα πξέπεη λα ζπλερίζνπλ λα ηελ ρξεζηκνπνηνύλ θαη λα επηκέλνπλ παξάιιεια ζηα κέηξα πγηεηλήο θαη πξνζηαζίαο ησλ κειηζζηώλ. Μεγαιύηεξε δεκηά θάλεη ν θαθόο κειηζζνθόκνο παξά ε αζζέλεηα ε ίδηα. ΒΗΒΛΗΟΓΡΑΦΗΑ Αssil H and Sporns P, 1991 Elisa and HPLC methods for analysis of fumagillin and its decomposition products in honey. J. Agric. Food Chem. 39: Chioveanu C., Ionescu D. Mardare A (2004) Control of nosemosis the treatment with Protofil. Apiacta 39:31-38 Furgala B and T.A. Gochnauer (1969). Chemotherapy of Nosema disease. Am. Bee J 109(10): , 395 Gurgulova kalinka, Ivanka Zhelazkova, Vera Popova(2010) Veterinary drugs for organic beekeeping. Apimondia 1 st World Conferences on Organic Beekeeping. Proceedings Grobov O.F., Mikitiuk V.C. and Guseva L.N. (1981) Thymol, a substance with a wide spectrum of action. Apiacta 16:64-65, 76 Jeffree E.P. and M.D. Allen (1956) The influence of colony size and Nosema disease on the rate of population loss in bee colonies in winter. J. Econ. Entomology 49: Maistrello Lara, Marco Lodesani, Cecilia Costa, Francesco Leonard, Giovanna Marani, Mauro Caldon, Franco Mutinelli, Anna Granato (2008) Screening of natural compounds for the control of nosema disease in honeybees (Apis mellifera). Apidologie 39: Rice R.N. (2001) Nosema disease in honey bees: Genetic variation and control. Rural Ind. Res. Dev. Corp, pp:36 Yucel B. and Dogaroglu M. (2005). The impact of Nosema apis Z. infestation of honey bee (Apis mellifera L.) colonies after using different treatment methods and their effects on the population levels of workers and honey production on consecutive years. Pakistan Journal of Biological Sciences 8(8): Zoran Stanimirovic a, Jevrosima Stevanovica, Vladan Bajic b, Ivica Radovic (2007) Evaluation of genotoxic effects of fumagillin by cytogenetic tests in vivo. Mutation Research 628:1-10 Xαξηζηόο Λεσλίδαο θαη Φαλή Υαηδήλα (2011) Φπηηθά ζθεπάζκαηα: Καηαζηέιινπλ ή όρη ηε λνζεκίαζε;μειηζζνθνκηθό Βήκα 9(49): Aπαγνξεύεηαη ε αλαδεκνζίεπζε ρσξίο ηελ έγθξηζε ηνπ ζπγγξαθέα