ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗ ΚΑΙ ΠΡΟΣΦΥΓΙΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΤΟΥ 20 ου ΚΑΙ ΤΟΥ 21 ου ΑΙΩΝΑ.

Transcript

1 ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗ ΚΑΙ ΠΡΟΣΦΥΓΙΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΤΟΥ 20 ου ΚΑΙ ΤΟΥ 21 ου ΑΙΩΝΑ. ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Α ΛΥΚΕΙΟΥ 3 Ο ΓΕΛ ΑΡΓΟΥΣ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ

2 ΟΜΑΔΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Αντωνόπουλος Ανδρέας Γιολάρης Ανδριανός Δαγρές Γεώργιος Δουδούμης Ιωάννης Θεοδώρου Χρήστος Καλαφατάς Νικόλαος Κατακουζηνός Μιχαήλ Κατσαμπής Γρηγόριος Κοκκορός Κωνσταντίνος Κοτίτσας Σωτήριος Μαραγκός Ζαφείρης Μητροβγένη Κωνσταντίνα Παπαγεωργίου Βασίλειος Σαμαράς Μελιάν Σελλής Σωτήριος Σελλής Χρήστος Υπεύθυνες καθηγήτριες Τσεκέ Ελένη Φίλη Παρασκευή - 1 -

3 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Θελήσαμε να ασχοληθούμε με την Μετανάστευση και την Προσφυγιά προς και από την Ελλάδα τον 20ο και 21ο αιώνα γιατί είναι ένα θέμα το οποίο τα τελευταία χρόνια απασχολεί πολλούς ανθρώπους, μαζί και εμάς! Ιδιαίτερα, αν σκεφτούμε ότι τον τελευταίο καιρό με την οικονομική κρίση πολλοί νέοι Έλληνες αναγκάζονται να ακολουθήσουν το δρόμο της ξενιτιάς για την ανεύρεση μιας καλύτερης τύχης. Διερευνήσαμε λοιπόν τους όρους που σχετίζονται με το φαινόμενο, καταλήξαμε στα πιο μεγάλα μεταναστευτικά ρεύματα που απασχόλησαν την Ελλάδα και προσπαθήσαμε να τα προσεγγίσουμε. Στο ενδιάμεσο της πορείας μας, θελήσαμε να διατυπώσουμε κάποιες ερωτήσεις σε μορφή ερωτηματολογίου τις οποίες απευθύναμε σε γνωστούς και φίλους μετανάστες στη χώρα μαςώστε να αντιληφθούμε μέσα από εμπειρίες τις πλευρές του θέματος. Η εργασία μας, αν και ανολοκλήρωτη, πιστεύουμε πως τελικά παρέχει ευκαιρίες για προβληματισμό

4 Η ΞΕΝΙΤΙΑ ΣΤΗΝ ΠΟΙΗΣΗ ΚΑΙ ΣΤΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ «Ως πότε πια η τύχη μου θα μ' έχει δικασμένο να σέρνομαι στην ξενιτιά σαν φύλλο μαραμένο». (Αμανές) Παρηγοριά έχ ο θάνατος παρηγοριά έχ ο χάρος ο ζωντανός ξεχωρισμός παρηγοριά δεν έχει χωρίζει η μάνα το παιδί (Δημοτικό) «Την ξενιτιά, τη γυμνωσιά, την πίκρα και τον χάρο, τα τέσσερα τα ζύγισαν, βαρύτερα είν τα ξένα» (Δημοτικό τραγούδι) «Εδώ στην ξένη χώρα αχ τι στεναχώρια Κάθε βράδυ στον σταθμό τριγυρίζω για να πω μια κουβέντα σ' ένα φίλο Κι αν μια νύχτα δεν τον βρω μοιάζω με χαμένο σκύλο» (Στίχοι Γιώργος Σκούρτης και μουσική του Γιάννη Μαρκόπουλου) «Στις φάμπρικες της Γερμανίας και στου Βελγίου τις στοές πόσα παιδιά σκληρά δουλεύουν και κλαίνε οι μάνες μοναχές Κακούργα μετανάστευση κακούργα ξενιτιά μας πήρες απ' τον τόπο μας τα πιο καλά παιδιά...» (Στις φάμπρικες της Γερμανίας Λαϊκό, Στέλιος Καζαντζίδης) - 3 -

5 Για τον όρο «μετανάστες» Λαθεμένο μού φαινόταν πάντα τ' όνομα που μας δίναν: «Μετανάστες». Θα πει, κείνοι που αφήσαν την πατρίδα τους. Εμείς, ωστόσο, δε φύγαμε γιατί το θέλαμε, λεύτερα να διαλέξουμε μιαν άλλη γη. Ούτε και σε μιαν άλλη χώρα μπήκαμε να μείνουμε για πάντα εκεί, αν γινόταν. Εμείς φύγαμε στα κρυφά. Μας κυνηγήσαν, μας προγράψανε. Κι η χώρα που μας δέχτηκε, σπίτι δε θα 'ναι, μα εξορία. Έτσι, απομένουμε δω πέρα, ασύχαστοι, όσο μπορούμε πιο κοντά στα σύνορα, προσμένοντας του γυρισμού τη μέρα, καραδοκώντας το παραμικρό σημάδι αλλαγής στην άλλην όχθη, πνίγοντας μ' ερωτήσεις κάθε νεοφερμένο, χωρίς τίποτα να ξεχνάμε, τίποτα ν' απαρνιόμαστε, χωρίς να συχωράμε τίποτ' απ' όσα έγιναν, τίποτα δε συχωράμε. Α, δε μας ξεγελάει τούτη η τριγύρω σιωπή! Ακούμε ίσαμ' εδώ τα ουρλιαχτά που αντιλαλούν απ' τα στρατόπεδά τους. Εμείς οι ίδιοι μοιάζουμε των εγκλημάτων τους απόηχος, που κατάφερε τα σύνορα να δρασκελίσει. Ο καθένας μας, περπατώντας μες στο πλήθος με παπούτσια ξεσκισμένα, μαρτυράει την ντροπή που τη χώρα μας μολεύει. Όμως κανένας μας δε θα μείνει εδώ. Η τελευταία λέξη δεν ειπώθηκε ακόμα. Μπ. Μπρεχτ, Ποιήματα, μτφρ. Μάριος Πλωρίτης, Θεμέλιο - 4 -

6 ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΟΡΙΣΜΟΣ Με τον όρο μετανάστευση (migration), τόσο κατά τις κοινωνικές επιστήμες όσο και κατά το Διεθνές Δίκαιο, εννοούμε την, για διάφορους λόγους, γεωγραφική μετακίνηση ανθρώπων είτε μεμονωμένα είτε κατά ομάδες από την περιοχή στην οποία ζει σε μια άλλη εντός ή εκτός συνόρων. Η ευρεία αυτή έννοια έχει διαφορετικές νομικές εκδοχές στις σύγχρονες τάξεις. Για τον ΟΗΕ μετανάστης εργαζόμενος είναι εκείνος που έχει διανύσει περισσότερο από ένα έτος ζωής και εργασίας σε χώρα διαφορετική από εκείνη της ιθαγένειάς του. Στην ευρωπαϊκή ένωση ο όρος μετανάστης περιγράφει τους πολίτες τρίτων χωρών δηλαδή από χώρες εκτός της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Αντίθετα στο κοινωνικό δίκαιο οι πολίτες της Ευρωπαϊκής Ένωσης που μετακινούνται από τη μια χώρα σε μια άλλη της Ένωσης ονομάζονται διακινούμενοι εργαζόμενοι. Ο ίδιος επίσης όρος χρησιμοποιείται και στις μετακινήσεις των ζώων, πτηνών και ιχθύων. Ειδικότερα εκ της αιτίας της μετακίνησης τα μεν ζώα και πουλιά καθιερώθηκε να χαρακτηρίζονται "αποδημητικά", ενώ τα ψάρια "μεταναστευτικά". Από την άλλη, με τον όρο πρόσφυγας εννοούμε αυτόν που αναγκάζεται ή εξαναγκάζεται να εγκαταλείψει την πατρίδα του ή τον τόπο της μόνιμης κατοικίας του και να καταφύγει σε μια ξένη χώρα ή στη χώρα της εθνικής του προέλευσης για πληθυσμούς ή για άτομα που μετακινούνται ομαδικά: Οι πρόσφυγες από τη Mικρά Aσία, οι ελληνικοί πληθυσμοί που ήρθαν στην Ελλάδα μετά τη Mικρασιατική καταστροφή. Kύματα προσφύγων εγκαταλείπουν τις περιοχές όπου μαίνεται ο πόλεμος (πολιτικοί / οικονομικοί πρόσφυγες, που εγκατέλειψαν τη χώρα τους για πολιτικούς / οικονομικούς λόγους.) Διαφορές μετανάστη και πρόσφυγα Μετανάστης: Είναι κάποιος που φεύγει από τον τόπο του με τη θέλησή του και εγκαθίσταται είτε σε άλλο τόπο μέσα στην ίδια του τη χώρα (εσωτερικός μετανάστης) είτε σε ξένη χώρα (εξωτερικός μετανάστης), ιδίως με κίνητρο την εργασία. Πρόσφυγας: Οι αιτούντες άσυλο είναι εκείνα τα άτομα που έχουν δικαιολογημένο φόβο δίωξης για λόγους φυλής, θρησκείας, εθνικότητας, συμμετοχής σε ορισμένη κοινωνική ομάδα ή λόγω πολιτικών πεποιθήσεων και εγκαταλείπουν τη χώρα διαμονής τους για να αιτηθούν άσυλο σε κάποια ασφαλή χώρα. Άρα η μετακίνηση τους προκύπτει λόγω του κινδύνου που διατρέχει η ζωή τους, σε περίπτωση παραμονής τους στην χώρα προέλευσης τους

7 Διαφορές πρόσφυγα μετανάστη λαθρομετανάστη Λαθρομετανάστης: Tο πρόσωπο που μετακινείται και εγκαθίσταται σε άλλη χώρα χωρίς να πληρεί τους απαραίτητους όρους ή χωρίς να έχει περάσει από τις νόμιμες διαδικασίες. Πρόσφυγας είναι το άτομο που λόγω διαφόρων διώξεων, θρησκευτικούς, πολιτικούς κ.α. αναγκάζεται να φύγει από τη χώρα του της οποίας έχει την ιθαγένεια και δεν επιθυμεί να απολαμβάνει την προστασία της χώρας του. Οι μετανάστες και οι πρόσφυγες χρησιμοποιούν όλο ένα και περισσότερο τις ίδιες οδούς και τα ίδια μέσα, για να μετακινηθούν, έχουν όμως θεμελιώδες διαφορές και για αυτό το λόγο αντιμετωπίζονται πολύ διαφορετικά από το διεθνές δίκαιο. Οι μετανάστες ιδιαίτερα οι οικονομικοί μετανάστες, επιλέγουν να μετακινηθούν, προκειμένου να βελτιώσουν τη ζωή τους. Ενώ οι πρόσφυγες αναγκάζονται να μετακινηθούν προκειμένου να σώσουν τη ζωή τους ή να διαφυλάξουν την ελευθερία τους. Παλιννόστηση είναι η επάνοδος, ο επαναπατρισμός, του ατόμου ή μιας ομάδας ατόμων εκεί που αναχώρησαν ή η επιστροφή στην πατρίδα μετά από ένα μεγάλο διάστημα απουσίας απ αυτή. Η παλιννόστηση δίνει αίσιο τέλος στην νοσταλγία, αν και πολλές φορές σημαίνει προβλήματα και δυσχέρειες προσαρμογής σε νέα δεδομένα που ίσως, να μην υπήρχαν πριν την αναχώρηση για ξένες χώρες. Παράνομη μετανάστευση: Πρόκειται για τους αλλοδαπούς οι οποίοι, είτε εισήλθαν στη χώρα εξαρχής, χωρίς νόμιμα ταξιδιωτικά έγγραφα, οπότε χαρακτηρίζονται «λαθρομετανάστες» είτε εισήλθαν νόμιμα μεν, υπό κάποια ιδιότητα (τουρισμός, σπουδές κτλ.) αλλά στη συνέχεια παραμένουν παράνομα στη χώρα ως παράνομοι μετανάστες

8 Είδη μετανάστευσης Α. Ανθρώπινη μετανάστευση Μεγαλύτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η μετανάστευση των ανθρώπων, που είναι φαινόμενο πανάρχαιο και που κάθε φορά καθορίζεται από διαφορετικούς παράγοντες. Στα προϊστορικά ακόμη χρόνια, οι διάφορες ανθρώπινες φυλές ήταν αναγκασμένες να μεταναστεύουν από τον έναν τόπο στον άλλο, προσπαθώντας να επιβιώσουν. Από τα κρύα κλίματα πήγαιναν στα πιο ζεστά, από τα ορεινά στα πεδινά, από τα φτωχά σε καρπούς και κυνήγι στα περισσότερο πλούσια. Βλέπουμε λοιπόν πως ο κύριος λόγος που δικαιολογούσε τη σταθερή μετανάστευση στο παρελθόν, ήταν η προσπάθεια επιβίωσης. Ο ίδιος λόγος ισχύει σε σημαντικό βαθμό και μέχρι σήμερα, που η μετανάστευση εμφανίζεται με καινούριες μορφές. Ενώ στα προϊστορικά χρόνια ήταν γενικό φαινόμενο η μετανάστευση κι αναγκαστικό πολλές φορές, στην ιστορική πια εποχή αρχίζει να διαφοροποιείται χωρίς να σταματά βέβαια. Τώρα, μεγάλες ομάδες ανθρώπων μεταφέρονται από τον ένα τόπο στον άλλο, μέσα στα πλαίσια κυριάρχησης πάνω στους συνανθρώπους τους και κατάκτησης καινούριων χωρών. Κάποια από τα είδη της ανθρώπινης μετανάστευσης είναι η εσωτερική, η εξωτερική, η εκούσια, η πρωτογενής/δευτερογενής, οι λεγόμενες πλήρεις και ατελείς (στην οποία εντάσσονται οι πρόσφυγες), επίσης η συντηρητική, η ανανεωτική ή ανάλογα του χρόνου βραχυπρόθεσμη ή μακροπρόθεσμη, προσωρινή, η μόνιμη και τέλος η ηπειρωτική (όταν γίνεται προς τις χώρες της ίδιας ηπείρου) και η υπερπόντια (όταν γίνεται από την μία ήπειρο σε μία άλλη, συνήθως Αμερική ή Αυστραλία). Β. Οικολογική μετανάστευση Εκτός όμως από την ανθρώπινη μετανάστευση, υπάρχει και η μετανάστευση των ζώων και των πουλιών. Υπάρχουν διάφορες κατηγορίες ζώων, που μια ορισμένη περίοδο της ζωής τους μεταναστεύουν ομαδικά σε άλλες περιοχές. Οι λόγοι που τα εξαναγκάζουν σε αυτές τις μετακινήσεις είναι οι εξής: - αλλαγή των καιρικών συνθηκών - έλλειψη τροφής - αναπαραγωγή

9 ΑΙΤΙΑ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗΣ Οι λόγοι που γεννούν το φαινόμενο της μετανάστευσης είναι ποικίλοι κι εξαρτώνται από τις συνθήκες που επικρατούν κατά δεδομένη κάθε φορά χρονική περίοδο από τους τόπους της προγενέστερης διαμονής στους τόπους αποδημίας. ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΤΙΚΑ ΡΕΥΜΑΤΑ Μεγάλα μεταναστευτικά ρεύματα είχαμε από την Ελλάδα τις χρονολογίες: από Ελλάδα προς ωκεάνιες χώρες, προς Ευρωπαϊκές χώρες και κυρίως Γερμανία μεταναστευτικά ρεύματα προς την Ελλάδα κυρίως από Βαλκανικές χώρες και πρώην ΕΣΣΔ και σήμερα έχουμε μεταναστευτικά ρεύματα από Ινδία, Πακιστάν, Αίγυπτο. Τόσο οι μεταναστευτικές εκροές όσο και οι μεταναστευτικές εισροές αυτές είχαν πολύ σημαντικό αντίκτυπο στην ελληνική οικονομία και κοινωνία. Μαζί με όλες αυτές τις μαζικές μετακινήσεις πληθυσμών προς και από την Ελλάδα λογικό είναι να μεταφερθούν και οι πολιτιστικές ιδεολογίες και η κουλτούρα των λαών αυτών. Η Ελλάδα έχει αισθανθεί πολύ έντονα αυτό το γεγονός, αφού οι περισσότεροι μετανάστες στην Ελλάδα είναι κυρίως Μουσουλμανικής θρησκείας και απαιτούν την κατασκευή τζαμιών και πολλά άλλα, όπως για παράδειγμα την εύρεση εργασίας, την παροχή στέγης κ.λ.π. Το γεγονός αυτό έχει φέρει τους Έλληνες σε σημείο που να τους κάνει να φέρονται με απέχθεια και μερικές φορές ρατσιστικά απέναντι στους ξένους μετανάστες, γιατί για να εκπληρωθούν αυτές οι επιθυμίες απαιτούνται δαπάνες στον οικονομικό τομέα του κράτους. Ας δούμε όμως τα πράγματα και από την πλευρά των μεταναστών. Οι ξένοι μετανάστες μπορεί να έχουν πολλές απαιτήσεις αλλά αντιμετωπίζουν και αυτοί πολλές δυσκολίες. Δυσκολεύονται να ενταχθούν στο κοινωνικό σύνολο και να αφομοιωθούν με τον υπόλοιπο πληθυσμό, αφού δεν ξέρουν την γλώσσα και δεν έχουν την κοινωνική στήριξη που απαιτείται για να τη μάθουν

10 Μετανάστευση και Ελλάδα Στη διάρκεια των δύο τελευταίων αιώνων, η Ελλάδα γνώρισε έντονα μεταναστευτικά ρεύματα. Οι μεταναστεύσεις από τον ελλαδικό χώρο προς τις άλλες περιοχές της Βαλκανικής και τα μεγάλα αστικά κέντρα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας συρρικνώνονται στη διάρκεια των πρώτων δεκαετιών του 20ού αιώνα και νέοι προορισμοί αναδύονται προοδευτικά (ΗΠΑ, Αυστραλία, Καναδάς). Οι αγροτικοί πληθυσμοί του βορείου τμήματος της Πελοποννήσου, είναι οι πρώτοι που μετακινήθηκαν μαζικά προς την αμερικανική ήπειρο με την έναρξη της σταφιδικής κρίσης, ενώ εκτιμάται ότι περίπου άτομα (15%-20% του πληθυσμού της Ελλάδας στα τότε σύνορά της) εγκατέλειψαν τη χώρα ανάμεσα στο 1889 και το Την ίδια περίοδο, αναδύονται και τα πρώτα ρεύματα εσωτερικής μετανάστευσης, με αποτέλεσμα την αύξηση του αστικού πληθυσμού (15% το 1889, 23% το 1920). Η μετανάστευση προς το εξωτερικό ατονεί την περίοδο του μεσοπολέμου, ενώ την επαύριον της Μικρασιατικής καταστροφής, 1,2 εκατομ. πρόσφυγες εγκαταστάθηκαν στη χώρα μας, που θα απολέσει ταυτόχρονα κατοίκους, με την ανταλλαγή των πληθυσμών. Ένα σημαντικό τμήμα των εισερχομένων θα εγκατασταθεί σε αστικές περιοχές, προκαλώντας την πρώτη σημαντική αύξηση του πληθυσμού των πόλεων (αύξηση κατά 8 ποσοστιαίες μονάδες ανάμεσα στο 1920 και το 1928, από 23% στο 31%). Η ταραγμένη περίοδος, που θα ακολουθήσει τη γερμανική εισβολή (κατοχή και εμφύλιος), θα προκαλέσουν μια έντονη κινητικότητα στο εσωτερικό της χώρας. Οι συγκρούσεις και οι καταστροφές αναγκάζουν αγροτικούς και ορεινούς - ημιορεινούς πληθυσμούς της Μακεδονίας, της Ηπείρου, της Πελοποννήσου (και σε μικρότερο βαθμό της Στερεάς Ελλάδας και της Θεσσαλίας) να καταφύγουν στα μεγαλύτερα αστικά και ημιαστικά κέντρα της ηπειρωτικής Ελλάδας. Ένα τμήμα τους, μετά την πρώτη αυτή αστική εμπειρία, με τη μερική ένταξή του στη μισθωτή εργασία και αποθαρρυμένο από τις καταστροφές παραμένει στα κέντρα "υποδοχής" και μετά τη λήξη του εμφυλίου. Ένα άλλο (το μεγαλύτερο) επιστρέφει στους τόπους καταγωγής του και παραμένει εν αναμονή της δημιουργίας ευνοϊκών συνθηκών για την μετακίνησή του, είτε στα αστικά κέντρα του εσωτερικού, είτε στις βιομηχανικές χώρες της Ευρώπης και της Αμερικής. Δημιουργείται έτσι ένα εν δυνάμει μεταναστευτικό απόθεμα, απόθεμα που θα τροφοδοτήσει τις επόμενες δεκαετίες τόσο την εξωτερική - 9 -

11 μετανάστευση (προς τις ΗΠΑ, τον Καναδά και την Αυστραλία αρχικά, τις βιομηχανικές χώρες της Ευρώπης αργότερα) όσο και την εσωτερική μετανάστευση με προορισμό τα μεγάλα αστικά κέντρα. Η εξωτερική μετανάστευση, σύμφωνα με τους ερευνητές, συνυπάρχει την περίοδο αυτή, με την έξοδο από την ύπαιθρο και την ταχύτατη αστικοποίηση, με αποτέλεσμα στην απογραφή του 1981 το 58% του πληθυσμού της Ελλάδας να έχει πλέον συγκεντρωθεί στις αστικές περιοχές και ιδιαίτερα στην Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη, που τριπλασιάζουν σχεδόν τον πληθυσμό τους, ανάμεσα στο 1940 και το Η μετανάστευση προς το εξωτερικό ατονεί, όμως, μετά το 1973 (και ακόμη περισσότερο μετά το 1980, τείνοντας να μηδενισθεί τις δύο τελευταίες δεκαετίες), παραχωρώντας αρχικά τη θέση της στην παλιννόστηση τμήματος των Ελλήνων μεταναστών των προηγούμενων δεκαετιών, μια παλιννόστηση που θα περιοριστεί σημαντικά μετά το Ακολουθεί η μαζική εισροή αλλοδαπών από τις πρώην σοσιαλιστικές χώρες (κυρίως δε από την Αλβανία) σε μια πρώτη φάση ( ), από τις λιγότερο ανεπτυγμένες χώρες της Ασίας την τελευταία πενταετία. Η Ελλάδα μετατρέπεται έτσι από χώρα εξαγωγής σε χώρα υποδοχής αλλοδαπών, με αποτέλεσμα ο πληθυσμός των αλλοδαπών να ανέλθει, σύμφωνα με τα στοιχεία της τελευταίας απογραφής, στις (σχεδόν 7% του απογραφέντος πληθυσμού που αγγίζει τα 11 εκατ. άτομα). Η κινητικότητα στο εσωτερικό της χώρας μας συνεχίζεται -αν και με μειωμένη ένταση- και μετά τη διακοπή της εξωτερικής μετανάστευσης, με αποτέλεσμα ο αστικός πληθυσμός να προσεγγίζει, το 2010, το 62%. Η εσωτερική αυτή κινητικότητα χαρακτηρίζεται βασικά από μετακινήσεις πληθυσμών από ορεινές - ημιορεινές περιοχές σε πεδινές και από αγροτικές σε αστικές και δευτερευόντως από μετακινήσεις από μικρότερα αστικά κέντρα σε μεγαλύτερα. Η μαζική είσοδος των αλλοδαπών μετά το 1990 δεν φαίνεται να αίρει την πρότερη της εγκατάστασής τους ανισοκατανομή του πληθυσμού στον ελλαδικό χώρο και την έντονη αστικοποίησή του, ενώ, τις

12 τελευταίες δεκαετίες, τα μεταναστευτικά αποθέματα πολλών αγροτικών περιοχών της χώρας τείνουν πλέον να εξαντληθούν. Στην επιβράδυνση αυτή, μετά το 1980, της εξόδου από την ύπαιθρο συνέβαλε η προοδευτική βελτίωση των όρων της εργασίας και του αγροτικού εισοδήματος, μετά την είσοδο της Ελλάδας στην Ευρωπαϊκή Κοινότητα, η ενίσχυση της περιφέρειας, η ανάπτυξη του τουρισμού και η αποβιομηχάνιση μεγάλων αστικών κέντρων (αλλά και η δημογραφική γήρανση του χώρου αυτού), ενώ ταυτόχρονα εμφανίζονται δειλά κάποιες τάσεις για αναστροφή των μεταναστευτικών ρευμάτων από τις αστικές περιοχές προς την περιφέρεια. Τα προαναφερθέντα ρεύματα εσωτερικής μετανάστευσης, σε συνδυασμό με την επιλεκτική εξωτερική μετανάστευση και την παλιννόστηση (στο βαθμό που μεγάλο τμήμα των Ελλήνων μεταναστών, που επέστρεψε στην Ελλάδα δεν εγκαταστάθηκε στον τόπο καταγωγής του) άλλαξαν ριζικά τον μεταπολεμικό πληθυσμιακό χάρτη της χώρας μας και συμμετείχαν ενεργά στην ταχύτατη αστικοποίηση του πληθυσμού της, το ειδικό βάρος του οποίου διπλασιάζεται σχεδόν σε μια εβδομηκονταετία (από 33% το 1940 στο 62% το 2010). Τα διαχρονικά αίτια των ελληνικών μεταναστεύσεων Στην αναζήτηση των διαχρονικών αιτίων των νεοελληνικών μεταναστεύσεων η ελληνική ιστοριογραφία κινήθηκε γύρω από δυο ερμηνευτικούς πόλους: ο ένας επικεντρώνεται στα πολιτικά αίτια, αφού τα χρόνια που ακολούθησαν τη δημιουργία του ελληνικού κράτους, η τάση αυτή υπερτονίζει το ρόλο που έπαιξαν στις ελληνικές μετοικεσίες οι εθνικές περιπέτειες του Eλληνισμού, προπάντων στα τέλη του 19ου αιώνα και τους δύο Παγκοσμίους Πολέμους, αλλά και οι εσωτερικές κοινωνικές και πολιτικές αντιπαραθέσεις στα ατέλειωτα χρόνια του Eθνικού Διχασμού, του ταραγμένου Μεσοπολέμου, του αιματηρού Eμφυλίου και της ανασφαλούς μετεμφυλιακής περιόδου Ο άλλος ερμηνευτικός πόλος προβάλλει τη θέση ότι το σύνολο, σχεδόν, των ελληνικών μεταναστεύσεων θα πρέπει να αποδοθεί, καταρχάς και κατά προτίμηση, σε οικονομικά και κοινωνικά και ελάχιστα ή καθόλου σε πολιτικά αίτια. Για την περίοδο που εξετάζουμε φαίνεται ότι τα μεγαλύτερα μεγέθη των ελληνικών μεταναστεύσεων προκλήθηκαν από καθαρά οικονομικά αίτια ή ότι και στις πολιτικές αφορμές εμπεριέχεται κατά βάθος το οικονομικό και κοινωνικό στοιχείο

13 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ Το πρώτο μεταναστευτικό κύμα του Ελληνικού Κράτους Η περίοδος χαρακτηρίζεται από σημαντικές τομές που διαπερνούν την ελληνική κοινωνία. Tο μικρό βασίλειο του 19ου αιώνα αποκτά τα σημερινά του περίπου σύνορα.h εδαφική επέκταση συνοδεύεται από μια σειρά μεταρρυθμίσεις στον κοινωνικό, οικονομικό, πολιτικό και πολιτιστικό τομέα, οι οποίες σημειώνονται μετά το κίνημα στο Γουδί και εκφράζονται πολιτικά από τη βενιζελική παράταξη εξουσίας. Στο πλαίσιο αυτών των εξελίξεων δημιουργήθηκε το κοινωνικό ρήγμα, το οποίο εκδηλώθηκε με τον Eθνικό Διχασμό, την εποχή που η χώρα εισερχόταν στο στρόβιλο του διεθνούς ανταγωνισμού και του Μεγάλου Πολέμου. Στα χρόνια που εξετάζουμε ο πληθυσμός και η έκταση της χώρας σχεδόν διπλασιάζονται. Παράλληλα, παρατηρούνται σημαντικές μετακινήσεις ανθρώπων. Aφενός στις αρχές του αιώνα υπήρξε ένα μεγάλο μεταναστευτικό ρεύμα κυρίως προς τις Hνωμένες Πολιτείες. Aφετέρου υπήρξε μια κίνηση προς το εσωτερικό, με την έλευση Ελλήνων προσφύγων από τις περιοχές όπου διεξάγονταν πολεμικές επιχειρήσεις ή από άλλες που βρίσκονταν υπό τον έλεγχο ξένων δυνάμεων. O αγροτικός τομέας απασχολεί το μεγαλύτερο μέρος του εργατικού δυναμικού της χώρας. Στο πλαίσιό του εμφανίζεται το θεσσαλικό ζήτημα, που εξελίχθηκε στη σημαντικότερη κοινωνική κινητοποίηση της περιόδου με τις εξεγέρσεις της πρώτης δεκαετίας του αιώνα. Για τη λύση του αλλά και την υπέρβαση αντίστοιχων προβλημάτων που δημιούργησε η παρουσία προσφύγων και ακτημόνων στα νέα εδάφη πραγματοποιήθηκε η αγροτική μεταρρύθμιση του Στην ίδια κατεύθυνση έγιναν μια σειρά από θεσμικές καινοτομίες στον αγροτικό τομέα, όπως η ίδρυση αγροτικών συνεταιρισμών και Yπουργείου Γεωργίας. H ανάπτυξη των αστικών κέντρων προχωρά με γρήγορους ρυθμούς, αυξάνεται ο πληθυσμός τους όπως επίσης και οι δραστηριότητες που διεκπεραιώνονται στο εσωτερικό τους. Nέες μεγάλες πόλεις με παράδοση στον οικονομικό και πολιτιστικό τομέα όπως η Θεσσαλονίκη, τα Γιάννενα και η Καβάλα ενσωματώνονται στην ελληνική επικράτεια. Στις πόλεις συσσωρεύονται εσωτερικοί μετανάστες που συγκροτούν τα πρώτα εργατικά στρώματα. Yπάρχει σημαντικό πρόβλημα ανεργίας, στέγασης και συνθηκών υγιεινής και κάποιες ομάδες από αυτούς ζουν στο περιθώριο των δραστηριοτήτων της πόλης. Mετά το 1910 έχουμε την ανάπτυξη των πρώτων μορφών του εργατικού κινήματος, ενώ από την πλευρά του κράτους θεσπίζεται για πρώτη φορά προστατευτική κοινωνική πολιτική. Διάφορα παραδοσιακά μικροαστικά στρώματα, μικροεπιχειρηματιών και χαμηλόβαθμων δημόσιων υπαλλήλων, εξακολουθούν να αναπαράγονται. Την ίδια στιγμή, με όλες τις πολεμικές περιπέτειες και τις εσωτερικές κρίσεις, η Αθήνα κινείται και αυτή με τη σειρά της στο κλίμα της belle epoque. Μια νέα επιχειρηματική αστική τάξη

14 αναπτύσσεται, που τείνει να παραμερίσει τα από παλαιότερα συγκροτημένα ανώτερα αστικά στρώματα, τα παλιά "τζάκια", που σχετίζονταν άμεσα με τις κρατικές λειτουργίες. Πολύ έντονος κατά την περίοδο αυτή ήταν ο αγώνας των δημοτικιστών για την καθιέρωση της δημοτικής. O δημοτικισμός διευκόλυνε την εξάπλωση ποικίλων ιδεών και συνέδεσε τους σοσιαλιστές διανοούμενους με τη βενιζελική εκπαιδευτική μεταρρύθμιση. Στο επίπεδο της άσκησης της πολιτικής και της ιδεολογίας, εμφανίζεται μια ομάδα νέων επιστημόνων που επιδίωκαν ριζοσπαστικές μεταρρυθίσεις και ονομάστηκαν "Oμάδα των Kοινωνιολόγων". Tην ίδια εποχή ο Γεώργιος Σκληρός με το έργο του Tο Kοινωνικό μας Zήτημα θέτει τις βάσεις για μια μαρξιστική θεωρητική προσέγγιση της ελληνικής κοινωνίας. Για πρώτη φορά επίσης αρθρώνεται στην Ελλάδα αντιμοναρχικός λόγος και προτάσσεται η προοπτική αβασίλευτου δημοκρατικού πολιτεύματος. Εποχή μετάβασης και ως προς τις διεκδικήσεις των γυναικών, σημειώνει την εξέλιξη από αιτήματα για συμμετοχή στην εκπαίδευση και την εργασία σε διεκδίκηση πολιτικής συμμετοχής. Tην ίδια εποχή έξω από το εθνικό κέντρο οι ελληνικές κοινότητες της οθωμανικής Ανατολής αλλά και η ελληνική διασπορά ζουν και αναπτύσσονται παράλληλα με την ελλαδική πραγματικότητα, μέχρι βέβαια τα δραματικά γεγονότα του τέλους της περιόδου να ανατρέψουν καταστάσεις χρόνων

15 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ Μικρασιατική Καταστροφή και Πρόσφυγες Τα αίτια της Μικρασιατικής καταστροφής 1.Ο διχασμός της ελληνικής κοινωνίας σε «φιλοβασιλικούς» και «βενιζελικούς». 2. Η διπλωματική απομόνωση της Ελλάδας εξαιτίας: (α) της επιστροφής του Κωνσταντίνου (έδωσε το πρόσχημα στις Δυνάμεις της Αντάντ ) και (β) των διπλωματικών ικανοτήτων του Κεμάλ Ατατούρκ (υπογραφή συμφωνιών συνεργασίας με Σοβιετική Ένωση, Γαλλία και Ιταλία) 3. Η συνέχιση των πολεμικών επιχειρήσεων στη Μικρά Ασία, παρά τις αντίθετες υποσχέσεις της φιλοβασιλικής κυβέρνησης 4. Οι λανθασμένες στρατιωτικές ενέργειες - δεν έπρεπε ο ελληνικός στρατός να φτάσει μέχρι τον ποταμό Σαγγάριο- που δημιούργησαν πρόβλημα ανεφοδιασμού του ελληνικού στρατού 5. Η κούραση του ελληνικού στρατού (πολεμούν από το Α' Βαλκανικός- και η υπερπροσπάθεια για επέκταση) 6.Οι στρατιωτικές ικανότητες του Κεμάλ και ο εθνικισμός των Τούρκων ΠΡΟΣΦΥΓΕΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΚΑΤΑ ΤΟΝ 20ό ΑΙΩΝΑ Ποια ήταν η τύχη των Ελλήνων της Μικράς Ασίας: Α. Πριν από την καταστροφή : πολλοί ελληνικοί πληθυσμοί από Πόντο, Κιλικία, Καππαδοκία είχαν καταφύγει στη Σμύρνη ή την Ελλάδα (πριν τον Αύγουστο του 1992) Β. Μετά την καταστροφή :

16 1. Εγκαταλείπονται Βούρλα, Αϊβαλί, Μοσχονήσια. 2. Διώξεις σημειώθηκαν και στη Βορειοδυτική Μικρασία (Προποντίδα). 3. Αιχμάλωτοι στρατιώτες και ντόπιοι ετών συγκεντρώθηκαν σε στρατόπεδα και μαζί με ομήρους οδηγούνται στο εσωτερικό της Μ. Ασίας (πολλοί πέθαναν από κακουχίες και ασιτία). 4. Στους κατοίκους της Ανατολικής Θράκης δίνεται προθεσμία ενός μήνα για να εκκενώσουν την περιοχή (μπορούσαν έτσι να πάρουν ό,τι ήθελαν από κινητή περιουσία τους). 5. Οι Έλληνες της χερσονήσου της Καλλίπολης φεύγουν αργότερα. Συνολικά το φθινόπωρο του 1922 έφτασαν στην Ελλάδα περίπου πρόσφυγες Έλληνες παρέμειναν στην Καππαδοκία και γενικότερα στην Κεντρική και Νότια Μ. Ασία 2. Αυτοί μεταφέρθηκαν το 1924 και το 1925 από τη Μ.Ε.Α (Μικτή Επιτροπή Ανταλλαγής) 3. Έλληνες του Πόντου κατέφυγαν στη Ρωσία. Προβλήματα που αντιμετώπιζαν οι Πρόσφυγες του 1922 κατά το πρώτο διάστημα Το τέλος της μικρασιατικής εκστρατείας δημιούργησε μια έκρυθμη κατάσταση στην Ελλάδα. Την ηγεσία αναλαμβάνουν οι συνταγματάρχες Νικόλαος Πλαστήρας και Στυλιανός Γονατάς καθώς και ο αντιπλοίαρχος Δημήτριος Φωκάς. Η συνθήκη της Λωζάνης (11 Ιουλίου 1923) κλείνει οριστικά την τραγωδία και επικυρώνει την οδύσσεια της άφιξης των προσφύγων εξαιτίας της ανταλλαγής των πληθυσμών, που είχε αρχίσει με το Σύμφωνο για την ανταλλαγή πληθυσμών μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας της 30ής Ιανουαρίου 1923, και τις δυσκολίες της εγκατάστασης και κοινωνικής ένταξης στο σώμα της Ελλάδας. Το Ελληνικό κράτος εξαιτίας της Μικρασιατικής εκστρατείας είναι εξαντλημένο οικονομικά και είναι υποχρεωμένο να θρέψει, να στεγάσει, να περιθάλψει, να τονώσει ηθικά και να εντάξει κοινωνικά Μικρασιάτες πρόσφυγες. Το 1923 ιδρύθηκε αυτόνομος οργανισμός με την επωνυμία «Επιτροπή αποκατάστασης Προσφύγων (ΕΑΠ)», με έδρα την Αθήνα υπό την εποπτεία της ΚτΕ και υπό την

17 προεδρία του Αμερικανού διπλωμάτη Ερρίκου Μοργκεντάου με τετραμελές συμβούλιο, και με σκοπό την οριστική στέγαση και την απασχόληση των προσφύγων. Για την περίθαλψή τους διατέθηκαν πόροι του Ελληνικού κράτους, συνεισέφεραν ιδιωτικές οργανώσεις και βοήθησαν ορισμένοι οργανισμοί Ιδιαίτερα τα πρώτα χρόνια της άφιξής τους οι Μικρασιάτες πρόσφυγες παρουσίασαν μεγάλη κινητικότητα στις μετακινήσεις τους, περιφερόμενοι σε αναζήτηση μόνιμης εγκατάστασης από τις αστικές προς τις αγροτικές περιοχές και τ ανάπαλιν, παρά τις επιδιώξεις των διαδοχικών κυβερνήσεων για αύξηση της αγροτικής παραγωγής. Η ίδια η ΕΑΠ φρόντισε ώστε οι αστοί στην πλειοψηφία τους πρόσφυγες που προέρχονταν από τον ίδιο οικισμό ή ευρύτερη περιοχή να εγκαθίστανται μαζί στο ελληνικό έδαφος ως μικροϊδιοκτήτες. Η προσωρινή στέγαση Μικρασιατών προσφύγων έγινε καταρχήν σε γήπεδα, θέατρα, αυλές εκκλησιών, δημόσια κτήρια, σε παράγκες, σε σκηνές, σε χαμόσπιτα και σε καλύβες που βρίσκονταν σε εγκαταλελειμμένα χωριά, σε οικισμούς αμιγώς προσφυγικούς. Οι συνθήκες διαβίωσης ήταν άθλιες. Δεν υπήρχαν έργα υποδοχής, ούτε δίκτυα ύδρευσης, ηλεκτροφωτισμού και αποχέτευσης. Έλειπαν παντελώς οι χώροι αναψυχής, ενώ μεταδίδονταν εύκολα επιδημικές ασθένειες. Φαίνεται λογικό, το γεγονός ότι δόθηκε προτεραιότητα στην αντιμετώπιση στοιχειωδών και πιεστικών αναγκών. Στους αγροτικούς πληθυσμούς τα πράγματα δεν ήταν καλύτερα, με μεγαλύτερη πληγή εκεί την ελονοσία. Το δεύτερο εξάμηνο το 1923, με βάση επίσημες στατιστικές, στους 100 θανάτους προσφύγων που διαπιστώθηκαν στην Μακεδονία οι 70 οφείλονταν στην ασθένεια αυτή. Τον επόμενο χρόνο, οικισμοί προσφύγων στην Χαλκιδική, στις Σέρρες, τα Γιαννιτσά, την Πιερία και το Κιλκίς έχασαν περίπου το 20% του πληθυσμού τους από ελονοσία, τύφο και δυσεντερίες, που οφείλονταν κυρίως στην κατανάλωση μολυσμένου νερού. Δύο χρόνια αργότερα, το 1926 εκπρόσωποι προσφυγικών οργανώσεων έκρουαν τον κώδωνα του κινδύνου, καθώς διαπίστωναν το 95% των προσφυγικών οργανώσεων είχε προσβληθεί «υπό ελωδών». Επιπλέον, παρά το γεγονός ότι η φυματίωση δεν ήταν διαδομένη στους αγροτικούς πληθυσμούς, όσο ήταν στους αστικούς, ένα 15% βρισκόταν στο στάδιο της προφυματίωσης. Το ισοζύγιο γεννήσεων και θανάτων αποτελούσε ένα στατιστικό σοκ για τους υγιεινολόγους καθώς σε κάθε μία γέννηση αντιστοιχούσαν τρεις θάνατοι προσφύγων. Σε ορισμένα χωριά της Μακεδονίας δεν υπήρχαν γεννήσεις παιδιών για πάνω από ένα χρόνο. Η ουσιαστική παράμετρος που διαμόρφωνε την αρνητική αυτή βαθμολογία δεν ήταν μονάχα η αυξημένη θνησιμότητα των προσφύγων, αλλά κυρίως το γεγονός ότι οι κακουχίες και τα βάσανα, ιδίως του πρώτου καιρού, οδηγούσαν σε χιλιάδες πρόωρους τοκετούς και αποβολές. Η βρεφική θνησιμότητα ανάμεσα στο 1921 και το 1925 είχε σχεδόν διπλασιαστεί σε πανελλαδικό επίπεδο. Δεδομένης της προσμονής εκμετάλλευσης των γαιών από τους ντόπιους πληθυσμούς, της υπερπροσφοράς εργασίας και των προσπαθειών του κεφαλαίου να την εκμεταλλευτεί, όπως επίσης και

18 των συχνών επιτάξεων κατοικιών, οι πρόσφυγες αντιμετωπίστηκαν εχθρικά τόσο στις αστικές όσο και στις αγροτικές περιοχές. Στον αντίποδα πιθανώς βρίσκεται η βοήθεια μερίδας ντόπιων κατοίκων και πολλοί ιδιωτών, οι οποίοι πρόσφεραν ατομικά ή οργανωμένα με τη διενέργεια εράνων, την οργάνωση πρόχειρων συσσιτίων, τη διανομή ψωμιού, την παροχή ρουχισμού, φαρμάκων κ.α. Η συμβολή στην οικονομία Οι επιδράσεις του προσφυγικού εποικισμού στη Μακεδονία είναι χαρακτηριστικό δείγμα της αξιοποίησης του επαγγελματικού δυναμικού των προσφύγων. Οι πρόσφυγες προβαίνουν στην εκτέλεση μεγάλων έργων, ανοίγουν δρόμους, κατασκευάζουν γέφυρες, εκτελούν μεγάλα λιμενικά έργα, εγγειοβελτιωτικά και αρδευτικά έργα, κυρίως σε τρεις περιοχές, στις πεδιάδες των Σερρών, της Δράμας και της Θεσσαλονίκης. Διευθετούν τις κοίτες χειμάρρων και των μεγάλων ποταμών, όπως του Αξιού, του Στρυμόνα, αποξηραίνουν λίμνες, όπως του Αχινού, Γιανιτσών, Αρτζάν, Αματόβου και παραδίδουν τις γαίες σε ακτήμονες πρόσφυγες και γηγενείς. Ένα μεγάλο τμήμα του προσφυγικού πληθυσμού εμφανίστηκε ως αξιόλογη και ειδικευμένη φθηνή εργατική δύναμη, παρέχοντας επιπλέον κίνητρα για τη δημιουργία νέων παραγωγικών μονάδων. Πέραν τούτου, η παρουσία των προσφύγων στην Ελλάδα επέφερε επίσης μια αξιόλογη διεύρυνση της εσωτερικής αγοράς. Η τεράστια προσπάθεια για την εγκατάστασή τους στους αστικούς και αγροτικούς χώρους λειτούργησε ταυτόχρονα και ως ευκαιρία για την αξιοποίηση κεφαλαίων και την ευκαιρία κέρδους. Σε αυτό το στενό εννοιολογικό πλαίσιο θα μπορούσε να ισχυριστεί κανείς ότι η διεύρυνση της πιστωτικής πολιτικής των τραπεζών επέφερε διαρκή τόνωση της αγοράς. Η άφιξη των προσφύγων στην Ελλάδα έγινε η αιτία για να επιταχυνθεί και επεκταθεί η διαδικασία διανομής των μεγάλων αγροκτημάτων στους καλλιεργητές. Δεδομένης της υποχρέωσης της ελληνικής κυβέρνησης να μεταβιβάσει περίπου στρ. γης στην ΕΑΠ και της προσωρινής αδυναμίας της να εκποιήσει τα μουσουλμανικά τσιφλίκια, η αναδιανομή γαιών έγινε σταδιακά και με συνεχείς διαβουλεύσεις. Τα μουσουλμανικά εδάφη που αποδόθηκαν, περίπου στρ., στην ΕΑΠ για την αποκατάσταση ακτημόνων προσφύγων θεωρείται πως συνέβαλαν αποφασιστικά στην ομογενοποίηση της εθνικής ταυτότητας του προσφυγικού αγροτικού πληθυσμού, τον οποίο μετέτρεψε σε κοινωνό της εθνικής κοινότητας. Γενική συνέπεια από την εγκατάσταση των προσφύγων και τη διανομή των μεγάλων αγροκτημάτων στους άμεσους καλλιεργητές ήταν η κινητοποίηση των εγχώριων πόρων για την εκβιομηχάνιση, με βάση την εσωτερική αγορά αλλά και την περαιτέρω επιδείνωση των συνθηκών της αγοράς εργασίας. Η προσπάθεια στο σύνολό της θεωρήθηκε τόσο σημαντική ώστε προκάλεσε την εισροή και ξένων κεφαλαίων, αγγλικών και αμερικανικών, που επενδύθηκαν στην Ελλάδα με σκοπό την αξιοποίηση αυτής της οικονομικής συγκυρίας, κυρίως σε εισαγωγές που ελέγχονταν από την ΕΑΠ και συνήθως δεν απευθύνονταν σε Έλληνες παραγωγούς

19 Κλάδοι παραγωγής Ο κλάδος που απεικονίζει την επίδραση των προσφύγων στον μεταποιητικό τομέα ήταν η ταπητουργία, κλάδος άγνωστος στην Ελλάδα πριν από τον ερχομό των προσφύγων. Πέραν της ταπητουργίας σημαντικές εξελίξεις παρατηρήθηκαν και στους τομείς της εκβιομηχάνισης μετά το 1927 και της κλωστοϋφαντουργίας, στην οποία απασχολήθηκε σημαντικός αριθμός προσφύγων όσο η ελάχιστη διάρκεια εργασίας ξεπερνούσε το δεκάωρο, Ιδρύθηκε εργοστάσιο κοπής και ραφής, που κρίθηκε απαραίτητο μετά τη σύμβαση της εταιρείας με το Δημόσιο. Οι αλυσιδωτές επενδύσεις οδήγησαν στην ίδρυση εργοστασίου ξυλουργείου, μηχανουργείου και σιδηρουργείου για τις ανάγκες των επιχειρήσεων Ο πολιτισμός των προσφύγων Προερχόμενοι από τόπους με μακραίωνη πολιτισμική παράδοση, οι πρόσφυγες μετέφεραν στην νέα τους πατρίδα τον πολιτισμό τους. Η μουσική τους επηρέασε τα λαϊκά στρώματα, παρέχοντας νέους τρόπους έκφρασης. Το 1922 θεωρείται σημαντικός σταθμός για τη λογοτεχνία. Πέραν της μουσικής και της λογοτεχνίας ο χορός, η διατροφή, η ενδυμασία και τα κοινωνικά έθιμα εμπλούτισαν την ελληνική παράδοση, παράγοντας νέα ρεύματα για την επιστήμη της λαογραφίας. ΣΥΝΟΨΗ Οι πρόσφυγες, χωρίς να εκμεταλλευθούν εντέλει προς ίδιον όφελος το εργατικό δυναμικό τους εκτός εξαιρέσεων- έβγαλαν την ελληνική οικονομία από τον λήθαργό της και την ώθησαν σε κρίσιμες αναδιαρθρώσεις. Στα παραπάνω είναι αναγκαίο να συνδυαστεί και η πολιτισμική τους προσφορά, ως τόνωση της πνευματικής ζωής και διαμόρφωση μιας νέας ελληνικής πολιτισμικής ταυτότητας. Ωστόσο, σε τούτη την ψυχρή ιστορική αποτίμηση θα πρέπει να λάβουμε υπ όψιν μας ότι σε κοινωνικό επίπεδο οι μαζικοί θάνατοι από την εξαθλίωση, τις κακουχίες και τις ασθένειες, η ψυχολογική αναταραχή, οι άθλιες συνθήκες εργασίας και οι προσωπικές απώλειες δεν μπορούν να εξισορροπήσουν ως ανταλλάγματα τις όποιες οικονομικές ή πολιτισμικές ωφέλειες στη βραχυπρόθεσμη οπτική γωνία της βραχύβιας ανθρώπινης ζωής

20 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΡΙΤΟ Μεταναστευτικό Ρεύμα Την πρώτη δεκαετία του 20ού αιώνα κάπου Έλληνες είχαν φτάσει στις ΗΠΑ και μέχρι το 1920 ο αριθμός των μεταναστών είχε ανέλθει σε ψυχές που είχαν διασχίσει τον Ατλαντικό προερχόμενοι από κάθε γωνιά της Ελλάδας. Συνήθως οι Έλληνες τότε εργάζονταν ως ανθρακωρύχοι στους σιδηροδρόμους και σε βιομηχανίες. Ήταν αναγκασμένοι να μένουν πολλοί μαζί, μέσα σε ένα μικρό διαμέρισμα, με μεγάλες στερήσεις. Είχαν να αντιμετωπίσουν την έλλειψη τροφής, τη φυματίωση, αλλά επιπροσθέτως και την εχθρική αντιμετώπιση της κοινωνίας. Οι συνθήκες προφανώς ήταν εξαιρετικά δύσκολες, αφού οι περισσότεροι ούτε ήξεραν τη γλώσσα ούτε είχαν επάνω τους τα απαραίτητα χρήματα για να ζήσουν. Έφευγαν από την Ευρώπη με ελάχιστα δολάρια και επιπλέον έπρεπε να φτάσουν στον προορισμό τους υγιείς, για να κερδίσουν την άδεια παραμονής, αφού οι αμερικανικές Αρχές δεν έκαναν δεκτούς στη χώρα όσους έπασχαν από ασθένειες. Στο νησί Έλλις περνούσαν εξετάσεις και ολόκληρες οικογένειες με καρφιτσωμένους αριθμούς περίμεναν υπομονετικά να ανέβουν τα σκαλιά που οδηγούσαν στη νέα τους πατρίδα. Μεταφορά επιβατών στη Νέα Γη H σωστή μεταφορά των επιβατών σε διάφορα κράτη ολοένα και δυσκόλευε λόγω της καθυστέρησης θέσπισης διατάξεων που είχε σαν αποτέλεσμα οι ατμοπλοϊκές εταιρείες να οργιάζουν κατά των μεταναστών. Το 1822 ψηφίστηκε ένας νόμος ο όποιος προστάτευε τους επιβάτες της τρίτης θέσης και προέβλεπε ότι ο κάθε επιβάτης έπρεπε να είχε ένα ατομικό και σχετικά μικρό χώρο για να περάσει το ταξίδι του. Εκεί ο μετανάστης έπρεπε να περνάει όλες τις ώρες μέρα-νύχτα να ζει, να κοιμάται, να ντύνεται. Δεν υπήρχε διαχωρισμός ανάμεσα στις γυναίκες και στους άνδρες. Για τον εξαερισμό υπήρχαν δυο ανεμοδόχοι για κάθε 50 άτομα. Κάθε μέρα εξετάζονταν από γιατρούς καθ όλη τη διάρκεια του ταξιδιού. Έπρεπε να είναι σε μια ουρά και να περάσουν όλους τους γιατρούς του πλοίου που δεν έγινε ποτέ. Οι άνδρες έτρωγαν σε κάποιο χώρο που έβρισκαν ελεύθερο αλλά οι γυναίκες εκείνη την ώρα έβρισκαν την ευκαιρία να ντυθούν με αποτέλεσμα να χάνουν το φαγητό. Κάθε πλοίο μόλις αγκυροβολούσε περικυκλωνόταν από μικρές βάρκες οι οποίες είχαν γιατρούς με σκοπό την εξέταση των επιβατών. Αν κάποιος ήταν άρρωστος επέστρεφε στον τόπο επιβίβασής του

21 Οι υπόλοιποι μετανάστες έπρεπε να κουβαλήσουν όλα τα πράγματα τους μόνοι τους μέχρι την πόλη. Οι λαθρομετανάστες συλλαμβάνονταν από τις αρχές και πλήρωναν πρόστιμο χίλια δολάρια. Οι μετανάστες τελικά μετά τις ταλαιπωρίες που είχαν περάσει πατάνε στη νέα Γη, καινούργιες περιπέτειες αρχίζουν για αυτούς. όπου εκεί Η άφιξη στην Αμερική Κανείς από τους μετανάστες δεν μπορεί να ξεχάσει την πρώτη ημέρα που είδε την Αμερική. Είχαν φτάσει στον προορισμό τους ερχόμενοι από έναν τόπο όπου δεν υπήρχε ηλεκτρικό ρεύμα, οι λιγοστοί χωματόδρομοι με δυσκολία οδηγούσαν στην κοντινή πόλη, οι περισσότεροι δεν είχαν μπει ποτέ σε αυτοκίνητο και αρκετοί, ίσως, δεν είχαν δει ποτέ στο παρελθόν τη θάλασσα. Κατά την περίοδο , άτομα εγκατέλειψαν τη χώρα μας και εγκαταστάθηκαν μόνιμα σε διάφορες υπερπόντιες χώρες. Μετά το τέλος του Β' Παγκόσμιου Πολέμου και συγκεκριμένα μετά το 1946, η μετανάστευση επαναλαμβάνεται με βραδύ ρυθμό και οι μετανάστες μετακινούνται κυρίως, όχι προς τις Η.Π.Α., αλλά προς τις άλλες υπερπόντιες χώρες. Κατά την πολεμική περίοδο , έγιναν βίαιες μετακινήσεις πληθυσμού προς τις χώρες της Κεντρικής Ευρώπης ( ) και προς τις χώρες του Ανατολικού Συνασπισμού ( ). Από το έτος 1955 μέχρι και το 1971, ο πληθυσμός των μόνιμων μεταναστών ανέρχεται σε άτομα. Το μεγαλύτερο μεταναστευτικό ρεύμα παρατηρείται κατά τα έτη και , όπου το σύνολο των μεταναστών ανέρχεται σε άτομα και καλύπτει το 54.3% της μεταναστευτικής κίνησης της περιόδου Η μετανάστευση της περιόδου (εκτός από τα έτη 1967 και 1968) υπερέχει από την αντίστοιχη φυσική αύξηση του πληθυσμού. Οι χώρες που έχουν απορροφήσει το μεγαλύτερο μέρος των μεταναστών, κατά τη χρονική περίοδο , είναι : η Δ. Γερμανία, η Αυστραλία, οι Η.Π.Α., οι ήπειροι Αφρική και Ασία και ο Καναδάς

22 Ο μεγαλύτερος αριθμός μεταναστών προέρχεται από άτομα ηλικίας ετών. Τα άτομα της ηλικίας αυτής καλύπτουν, κατά μέσο όρο, το 81 % των μεταναστών. Η ΕΞΩΤΕΡΙΚΗ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗ ΚΑΤΑ ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΑ ΔΙΑΜΕΡΙΣΜΑΤΑ Κατά την περίοδο Τρία κυρίως είναι τα γεωγραφικά διαμερίσματα που αποτελούν τις πηγές του κύριου όγκου της μετανάστευσης προς το εξωτερικό. Πρόκειται για τα γεωγραφικά διαμερίσματα της Περιφέρειας Πρωτεύουσας, της Μακεδονίας και της Πελοποννήσου. Τα τρία αυτά γεωγραφικά διαμερίσματα καλύπτουν το 59,3 % της συνολικής εξωτερικής μετανάστευσης της περιόδου Ακολουθούν, σε μικρότερο βαθμό, η Ήπειρος, η Θράκη και τα Νησιά του Αιγαίου. Από το υλικό που επεξεργαστήκαμε, τα συμπεράσματα που μπορούμε να εξάγουμε είναι πως τη μεγαλύτερη μεταναστευτική αφαίμαξη έχουν υποστεί η Μακεδονία, η Πελοπόννησος, η Θράκη, τα Νησιά του Αιγαίου και η Στερά Ελλάδα (πρβλ. Παράρτημα 1-Πίνακες). ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΗΣ ΕΞΩΤΕΡΙΚΗΣ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗΣ Τα πλεονεκτήματα της μετανάστευσης συνοψίζονται στα ακόλουθα:

23 Ενίσχυση του Ισοζυγίου πληρωμών Διέξοδος στο πρόβλημα της ανεργίας και υποαπασχόλησης Σύσφιξη των οικονομικών και πολιτιστικών δεσμών της χώρας μας με τις κυριότερες υπερπόντιες και ευρωπαϊκές χώρες. Τα μειονεκτήματα της μετανάστευσης συνοψίζονται στα ακόλουθα: Μείωση του εργατικού δυναμικού, την ερήμωση της υπαίθρου, την επιτάχυνση της διαδικασίας γήρανσης του πληθυσμού, τη δημιουργία ψυχολογικών προβλημάτων στους μετανάστες και στα μέλη των οικογενειών τους κτλ. Στην πτώση της γεννητικότητας και στη γήρανση του πληθυσμού, ιδιαίτερα των αγροτικών περιοχών, από τις οποίες προέρχονται τα 80% των μεταναστών. Πολλές εκτάσεις έμειναν ακαλλιέργητες ή διατηρήθηκαν σαν αρχέγονες γεωργικές εκμεταλλεύσεις στα χέρια ηλικιωμένων αγροτών που αντιμετωπίζουν αδυναμία προσαρμογής προς τη σύγχρονη τεχνολογία της γεωργικής οικονομίας και τα σύγχρονα συστήματα. Οι μεταβολές αυτές της δομής του πληθυσμού έχουν άμεση επίπτωση σε όλα τα δημογραφικά μεγέθη : στους γάμους, στη θνησιμότητα, στη γεννητικότητα κτλ

24 ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΕΝΤΑΞΗΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ ΑΜΕΡΙΚΗ Οι Έλληνες τα πρώτα χρόνια που μετανάστευσαν στην Αμερική ζούσαν σε συνθήκες άθλιες. Η γνώση της Αγγλικής γλώσσας δεν αποτελούσε για αυτούς προτεραιότητα μιας και οι δουλειές που έβρισκαν ως ανειδίκευτοι εργάτες δεν ήταν απαιτητικές. Οι περισσότεροι ήταν πλανόδιοι, ζούσαν στοιβαγμένοι σε υπόγεια σε άσχημα και ανθυγιεινά δωμάτια και τις περισσότερες φορές ήταν νηστικοί. Οι συνηθισμένες εργασίες που έκαναν ήταν σε στιλβωτήρια ή στις γραμμές των τρένων όπου τα βαγόνια αποτελούσαν και την κατοικία τους. Διάχυτη στη συντηρητική κοινωνία των ΗΠΑ ήταν η άποψη ότι οι Έλληνες είναι ανάξιοι των προγόνων τους. Φτωχοί συγγενείς της δοξασμένης κληρονομιάς. Ανατολίτες, όχι ευρωπαίοι, άξεστοι και αδύναμοι να σηκώσουν το βάρος του κλέους του αρχαίου πολιτισμού. Την πείνα της περιόδου και την ανάγκη για εργασία εκμεταλλεύτηκαν οι «ευαγγελιστές» της Γης της Επαγγελίας. Άνθρωποι περιέγραφαν με λαμπρούς και γεμάτους μέλι χαρακτηρισμούς τη ζωή στις ΗΠΑ και τον Καναδά (όπως οι δουλέμποροι δείχνουν βίντεο με πισίνες στους «δικούς μας» μετανάστες). «Στο ψωμί τους βάζουν βούτυρο!» έλεγαν στο ξυπόλητο 15χρονο και η οικογένεια αποχωριζόταν τους άντρες της. Τα ναύλα είτε τα πλήρωναν κανονικά, είτε τα χρωστούσαν στον μεταφορέα με υποθήκη την περιουσία τους (σπίτια ή κτήματα). Αν δεν είχαν περιουσία, τότε υπέγραφαν «σύμβαση εκμετάλλευσης» γινόμενοι πια δούλοι υπό ενοικίαση ή πώληση. Στο ταξίδι τους κοιμόντουσαν στο κατάστρωμα, είτε στο κουφάρι του πλοίου. Συνωστισμένοι, άπλυτοι επί 30 σχεδόν μέρες ταξίδευαν στη θάλασσα που πολλοί από αυτούς πρώτη φορά έβλεπαν (με αποτέλεσμα πολλούς εμέτους και αρρώστιες). Προκαλεί η άποψη ότι στα τέλη του 19ου και στα πρώτα χρόνια του 20ου αιώνα, οι Έλληνες δεν κατατάσσονταν στους «λευκούς»! Θεωρούνταν, όπως προκύπτει απ τα δημοσιεύματα και τις μαρτυρίες της περιόδου, Ανατολίτες και μη Ευρωπαίοι. Αυτό μη σας λυπεί διότι την ίδια αντιμετώπιση επιφύλασσαν οι Αμερικάνοι για όλους τους νοτιοευρωπαίους. Ο χαρακτηρισμός «λευκός» δεν απευθυνόταν στο δέρμα και το χρώμα του, αλλά στην κοινωνική τάξη-αντίληψη. Οι βορειοευρωπαίοι, για παράδειγμα, θεωρούνταν λευκοί. Το αστείο είναι ότι φορείς της εν λόγω προκατάληψης ήταν οι εξαμερικανισμένοι Ιρλανδοί που είχαν προηγηθεί ως μεταναστευτικό κύμα και είχαν αφομοιωθεί απ την Βορειοαμερικανική κοινωνία των ευγενών προτεσταντών. Οι Ιρλανδοί, οι οποίοι υπέστησαν την ίδια διάκριση θεωρούμενοι απ τους ντόπιους ως «μη λευκοί»! Είναι ακριβώς, όπως στο ρεπορτάζ που ένας Σύριος μιλά για ληστεία που του έκαναν στο μαγαζί του στο κέντρο της Αθήνας και ζητά εδώ και τώρα να φύγουν οι

25 Μπαγκλαντεσιανοί και οι Πακιστανοί!;! Όπως μια φίλη Ρωσίδα που έχει απηυδήσει με τους Αλβανούς κ.ο.κ.. Την απέχθεια αυτή την σημάδεψε το μένος της Κου-Κλουξ-Κλαν (ΚΚΚ), της περίφημης ρατσιστικής οργάνωσης, που έδειξε ιδιαίτερη συμπάθεια πέραν από τους ανθρώπους μαύρου δέρματος και στους Έλληνες. Πυροβολισμοί, εμπρησμοί και άλλες κορυφώσεις έγραψε η ιστορία αυτής της «σχέσης». Ο τρόπος διαβίωσης των Ελλήνων ήταν όπως σχεδόν βλέπουμε σήμερα τους μετανάστες στη χώρα μας. Αλλά ακριβώς, όπως και σήμερα, οι μετανάστες θεωρούνταν πηγή μόλυνσης. Κίνδυνος για τη δημόσια υγεία. Εκεί μας κόλλησαν το «filthy Greeks», δηλαδή «βρωμοέλληνες». Η επαίσχυντη συμπεριφορά θωρούνταν σε μαρκίζες εστιατορίων, όταν οι Έλληνες έκαναν τα πρώτα βήματα στην εστίαση, αναγράφοντας «All American. No rats. No Greeeks» (Μετάφραση; «Αμιγές Αμερικάνικο. Όχι ποντίκια. Όχι Έλληνες»). Ακριβώς σαν το πιο πρόσφατο «Απαγορεύονται οι Έλληνες και τα σκυλιά!» που λέγεται για τη Γερμανία και το δικό της ρατσισμό. Στα εργασιακά; Όπως λέει ο καθηγητής κος D. Georgakas, όταν πρωτοσυστάθηκαν εργατικά συνδικάτα στους μύλους της Ουάσινγκτον, οι Έλληνες αποκλείστηκαν απ τις κεντρικές οργανώσεις ως μη λευκοί. Έτσι, για να υπερασπιστούν τα συμφέροντά τους σχημάτισαν εργατικό συνδικάτο με τους Τούρκους και τους Αλβανούς μετανάστες. Επιστέφοντας στην εργασιακή συμπεριφορά και οργάνωση οι Έλληνες έδειξαν ένα μεικτό πρόσωπο. Από τη μία πρωτοστάτησαν ή συμμετείχαν σε συνδικάτα και αγώνες. Από την άλλη, όμως, χρησιμοποιήθηκαν ως απεργοσπάστες, όπου η εργοδοσία εύρισκε ανθρώπους που θα ρίσκαραν ώστε να κερδίσουν τα ως προς το ζην. Χαρακτηριστικό ήταν το πογκρόμ που υπέστη η Ελληνική κοινότητα της Νότιας Ομάχα (South Omaha- 1909), πληθυσμού γύρω στους Η χρήση Ελλήνων ως απεργοσπάστες σε κινητοποίηση των κατοίκων της περιοχής εξόργισε τον κόσμο. Σε μια ένταση που δημιουργήθηκε συνέπεια αντίδρασης των εργαζομένων, ένας αστυνόμος (Εντ Λόουρι) δολοφονείται από Έλληνα απεργοσπάστη (Γιάννης Μουσουρίδης). Τότε ξεσπά λυντσάρισμα σε όποιον Έλληνα κινούνταν στην πόλη και εμπρησμοί των ιδιοκτησιών (κατοικιών και καταστημάτων) των ομοεθνών μας. Δεν ήταν τα μόνα κρούσματα διωγμών που συνέβησαν εις βάρος των ομοεθνών μας τη δύσκολη εκείνη εποχή ( Νιου Χαμσάιρ- 1906, Σικάγο 1907, Γουάιτ Πάιν-1908 κ.α.). Σε ένα συμβάν στην Ουάσινγκτον, Αμερικάνοι έβαλαν Έλληνες σε πλοιάριο και τους είπαν να μην επιστρέψουν γιατί θα πυροβοληθούν Τα φθηνά χέρια των Ελλήνων τους έφερναν στις δουλειές κυρίως όταν κατά τη Μεγάλη Ύφεση (1929) οι Αμερικάνοι βίωναν μεγάλα ποσοστά ανεργίας. Αλλά κατηγορούσαν τους Έλληνες ότι τους έπαιρναν τις δουλειές στις οποίες την ίδια ώρα οι Αμερικάνοι δεν ήθελαν να εργάζονται

26 θεωρώντας τες κατώτερες και ευτελείς. Όπως δηλαδή, τώρα κατηγορούμε τους μετανάστες για το ότι δεν βρίσκεις δουλειά σε οικοδομή. Τι έλεγε ο Τύπος της εποχής; ΕΠΙΚΙΝΔΥΝΟΙ. ΤΣΑΝΤΑΚΗΔΕΣ. ΒΙΑΣΤΕΣ ΑΝΗΛΙΚΩΝ. ΔΟΥΛΕΜΠΟΡΟΙ ΑΝΗΛΙΚΩΝ. ΒΡΩΜΙΑΡΗΔΕΣ. ΑΠΕΡΓΟΣΠΑΣΤΕΣ. ΣΩΜΑΤΕΜΠΟΡΟΙ. είναι μόνο μερικοί από τους τίτλους εφημερίδων την εποχή εκείνη. Το αντίδοτο στην αύξηση των πιθανοτήτων παραβατικότητας φέρνει η ισορροπία στη σύνθεση αντρών-γυναικών, η μόρφωση, η εκμάθηση της γλώσσας υποδοχής και άλλες ενέργειες που ωθούν σταδιακά σε αφομοίωση των «ξένων» στη νέα τους πατρίδα. Η ισορροπία αυτή επέρχεται σταδιακά μετά την Μικρασιατική Καταστροφή όταν άρχισαν περισσότερες Ελληνίδες να περνούν τον Ατλαντικό. Χαρακτηριστική είναι η μείωση της εγκληματικότητας των παιδιών των μεταναστών. Ακόμη πιο μικρή (πάντα σε σχέση με εκείνη των ντόπιων) εκείνη των παιδιών των πρωτο-μεταναστών. Η αφομοίωση εξομαλύνει σχέσεις και συμπεριφορές. Σε σημείο μάλιστα που πολλοί από τους τωρινούς ομογενείς Έλληνες των ΗΠΑ να δυσανασχετούν με την αύξηση της μετανάστευσης στη χώρα του Θείου Σαμ Η διάκριση μεταξύ Βορρά-Νότου για τους κατοίκους της Ευρώπης δεν συναντιόταν μόνο στις ΗΠΑ, αλλά και σε άλλες Αγγλοσαξονικές χώρες. Η Αυστραλία, λόγου χάρη, έστειλε απεσταλμένο στην Ευρώπη για να ανακοινώσει τη μείωση των μεταναστών που θα δέχεται από Ελλάδα (και άλλες χώρες του Νότου) και την προτίμηση προς χώρες όπως η Γερμανία (και άλλες χώρες του Βορρά). Η αντίληψη του κόσμου για τον «Έλληνα» άλλαξε όταν ειπώθηκε το ΟΧΙ από τον Ελληνικό Λαό ο οποίος χίμηξε στον άνισο αγώνα κατά της Ιταλικής και μετά της Γερμανικής πολεμικής μηχανής. Στον αγώνα της αξιοπρέπειας (και όχι του ρεαλισμού). Τότε και μόνον τότε το να αποκαλείσαι Έλληνας αποτέλεσε στοιχείο αυτοσεβασμού. Απαραίτητη φαίνεται, επίσης, να είναι η ύπαρξη μεταναστευτικής πολιτικής. Πολιτική που θα κινείται μακριά από τη "χρήση" των μεταναστών για λόγους εντυπωσιασμού και ψηφοθηρίας από πατριδοκάπηλους. "Χρήση" που επιδεινώνει τη ροπή προς το έγκλημα μιας και ο μηδενισμός οδηγεί σε συμπλέγματα που κάποια φορά μπορεί να εκδηλωθούν παραβατικά. Αλλά μια Πολιτική σύμφωνη με τη Διακήρυξη των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων και αποφασιστική (με την καλή την έννοια)

27 ΓΕΡΜΑΝΙΑ «Σύμβαση Περί Επιλογής και Τοποθετήσεως Ελλήνων εργατών εις γερμανικάς επιχειρήσεις», 30 Μαρτίου του Αυτό ήταν το ξεκίνημα της πιο έντονης μετανάστευσης των Ελλήνων, που βιώθηκε όσο καμία άλλη. Ήταν η κορύφωση και το τέλος του μαζικού ξενιτεμού των Ελλήνων προς την Αμερική, την Αυστραλία, την Αφρική, τον 20ο αιώνα. Στην ουσία, πολλοί εξ αυτών δεν γνώριζαν καν τι υπογράφουν, έπαιρναν τις απαραίτητες οδηγίες και με τη σφραγίδα στο διαβατήριο έφευγαν για τη χώρα, που τούς υπόσχονταν ένα καλύτερο μέλλον από αυτό που τους επιφύλασσε η πατρίδα. Τελικά, ήταν μία μετανάστευση «άγρια», όπως τονίζουν πολλοί από τους πρώτους Έλληνες, που πήραν τον δρόμο για τα ξένα. Χωρίς προοπτικές. Οι Γερμανοί τούς θεωρούσαν τότε προσωρινούς, φιλοξενούμενους εργάτες, «τεμάχια», όπως τους χαρακτήριζαν τα γερμανικά εργοστάσια και τα ανθρακωρυχεία, όταν ζητούσαν εργατικά χέρια από την Ελλάδα και αλλού. Gastarbeiter (φιλοξενούμενοι εργαζόμενοι) τούς αποκαλούσαν ή Katzelmacher, όπως υποτιμητικά χαρακτήριζαν στη Βαυαρία τους μετανάστες, που προέρχονται από τις νότιες χώρες. Σκληρά τα πρώτα χρόνια και όπως διαπίστωσαν οι μετανάστες η Γερμανία δεν ήταν Αμερική, όπως την ονειρεύονταν κάποιοι. Πολλοί από τους πρώτους Έλληνες μετανάστες, έχοντας συνταξιοδοτηθεί, επέστρεψαν στα χωριά τους. Δεν είναι λίγοι, όμως, εκείνοι που έμειναν στη Γερμανία, για να είναι κοντά στα παιδιά και τα εγγόνια τους, στη δεύτερη πια πατρίδα. Ο κ. Έκχαρντ, που έρχεται συχνά στην Ελλάδα, και δη στη βόρεια- «ο ωραιότερος προορισμός», όπως λέει- μιλάει με σεβασμό για τους Έλληνες της Γερμανίας, που κατάφεραν να ενσωματωθούν καλύτερα από όλους τους αλλοδαπούς. Φρόντισαν τη μόρφωση των παιδιών τους, τα οποία σήμερα έχουν καταλάβει καίριες θέσεις στη Γερμανία σε πολλούς τομείς, ενώ κρατούν την παράδοση και τον πολιτισμό τους. Όσο για την Μπιλντ και το Φόκους τονίζει πως, όσα γράφονται δεν αντικατοπτρίζουν τα αισθήματα των περισσοτέρων Γερμανών. «Γραμμή της Ελπίδας» Αν, λοιπόν, ήταν τυχεροί οι υποψήφιοι μετανάστες, που κατακλύζανε καθημερινά τις Γερμανικές Επιτροπές, έπαιρναν την πολυπόθητη «πράσινη κάρτα» εργασίας. Γι' αυτούς που έκαναν αίτηση στην Αθήνα, το ταξίδι ξεκινούσε συνήθως από τον Πειραιά, με το θρυλικό φέριμποτ «Κολοκοτρώνης», για να φτάσουν στο Μπρίντεζι της Ιταλίας και στη συνέχεια, με τρένο, για τη Γερμανία. Από τη Θεσσαλονίκη ταξίδευαν προς το Μόναχο, με ειδικές αμαξοστοιχίες, που ήταν συνήθως υπερπλήρεις, καθώς μετέφεραν, σε πολλές περιπτώσεις, πάνω από άτομα. Τα

28 μαζικά αυτά ταξίδια, τα οποία η γερμανική διοίκηση μέχρι το 1972 τα ονόμαζε «μεταφορές», έχουν χαραχτεί βαθιά στη μνήμη των μεταναστών. Στο Μόναχο, τα τρένα έφθαναν στη γραμμή 11, την οποία οι Ιταλοί είχαν βαφτίσει «Γραμμή της Ελπίδας». Από εκεί, τούς οδηγούσαν στο πρώην αεροπορικό καταφύγιο, κάτω από το σιδηροδρομικό σταθμό, που είχε διαμορφωθεί σε αίθουσα διαμονής. Από την πρωτεύουσα της Βαυαρίας, οι μετανάστες προωθούνταν κυρίως στη μεταλλουργική βιομηχανία, στα εργοστάσια κατασκευής ηλεκτρολογικών και ηλεκτρονικών ειδών, αλλά και στις χημικές βιομηχανίες, από τη Νυρεμβέργη έως τη Στουτγάρδη, την Κολωνία και το Ντίσελντορφ, το Αμβούργο και το Βερολίνο. «Φωνάξαμε εργάτες και ήρθαν άνθρωποι» Ένας από τους Έλληνες που ασχολήθηκε ιδιαίτερα με τους μετανάστες, είναι ο Γρηγόρης Ζαρκάδας, από τη Φρανκφούρτη, όπου ζει από το Ο ίδιος εργάστηκε, επί 30 χρόνια, ως κοινωνικός λειτουργός, στο Κέντρο Μεταναστών Φρανκφούρτης, πρώτα με τους Έλληνες και αργότερα με άλλης εθνικότητας μετανάστες. Από το 1997 μέχρι σήμερα, εκλέγεται δημοτικός σύμβουλος στον κεντρικό δήμο της Φρανκφούρτης, έχοντας διατελέσει πρόεδρος της Επιτροπής Αλλοδαπών, από την ίδρυσή της, το 1992, έως το Μιλώντας στο ΑΠΕ-ΜΠΕ, ο κ. Ζαρκάδας σημειώνει ότι, η απαρχή «προμήθειας» εργατικού δυναμικού στη Γερμανία, με συμβάσεις εργασίας, έγινε με την Ιταλία και συνέχισε με την Ελλάδα, την Ισπανία, την Τουρκία, το Μαρόκο, την Πορτογαλία, την Τυνησία και τη Γιουγκοσλαβία. Οι συμβάσεις αυτές, στο σύνολο τους, κατοχύρωναν πλήρως τα εργασιακά- ασφαλιστικά δικαιώματα των εργατών. Και αυτό γιατί τα ανανεωμένα γερμανικά συνδικάτα (DGB), φρόντισαν να μην χρησιμοποιηθούν οι ξένοι εργάτες ως μοχλός πίεσης μισθών και ημερομισθίων. Παρ όλα αυτά προβλήματα υπήρχαν. Συγκροτημένη ομοσπονδιακή πολιτική ενσωμάτωσης, τα χρόνια εκείνα, δεν υπήρχε, οπότε τα κρατίδια και οι Δήμοι, ανάλογα με την πίεση και το ποσοστό των αλλοδαπών, αλλά και την επίδραση προοδευτικών πολιτικών δυνάμεων, εφάρμοζαν μέτρα, που θεωρούσαν σωστά για την κοινωνική ενσωμάτωση αλλοδαπών. «Το 1967 παρατηρήθηκε η πρώτη μικρή οικονομική κρίση στη Γερμανία και φούντωσε η συζήτηση για μαζική απέλαση των αλλοδαπών. Για όλα τα προβλήματα ανεργίας, εγκληματικότητας κλπ. οι αλλοδαποί ήταν ο αποδιοπομπαίος τράγος», θυμάται ο κ. Ζαρκάδας. Μόλις το 1973, όταν η Γερμανία πάγωσε μονόπλευρα όλες τις συμβάσεις πρόσληψης αλλοδαπών, δειλά-δειλά άρχισαν να αναγνωρίζονται οι μετανάστες, ως αναπόσπαστο κομμάτι της γερμανικής κοινωνίας

29 Ένας τρίτος σταθμός στην πορεία του μεταναστευτικού κινήματος στη Γερμανία είναι η προσπάθεια του φιλελεύθερου σοσιαλδημοκρατικού συνασπισμού να προχωρήσει σε θεσμοθετημένη πολιτική ενσωμάτωσης των μεταναστών. «Η νέα εποχή για τους μετανάστες στη Γερμανία αρχίζει μετά το 1998, με τη συνεργασία των πρασίνων και των σοσιαλδημοκρατών στην ομοσπονδιακή κυβέρνηση», επισημαίνει ο κ. Ζαρκάδας, σημειώνοντας: «Αμέσως αναγνωρίζεται, θεσμοθετημένα πλέον, η Γερμανία ως χώρα μετανάστευσης. Άμεσα προωθήθηκε η αλλαγή του νόμου για την απόκτηση της υπηκοότητας και αναγνωρίστηκε το δικαίωμα στη γερμανική υπηκοότητα, με αρχή τον τόπο γέννησης και όχι τη φυλετική προέλευση, που ίσχυε ως τότε. Ο νόμος τέθηκε σε ισχύ από την 1η Ιανουαρίου του Ήταν η χρονιά που άρχισαν να εκλέγονται και οι πρώτοι Έλληνες σε δημοτικά συμβούλια διαφόρων κρατιδίων στη Γερμανία». Οργάνωση των Ελλήνων Οι Έλληνες της Γερμανίας είναι και η πρώτη μεταναστευτική ομάδα που προχώρησε στην ίδρυση συλλόγων, που το 1965 συνενώθηκαν κάτω από την «ομπρέλα» της Ομοσπονδίας Ελληνικών Κοινοτήτων (ΟΕΚ), που ιδρύθηκε στη Στουτγάρδη. Γεννημένος στη Γερμανία, με καταγωγή από τη Θεσπρωτία, ο κ. Δημητρίου έχει βιώσει, ως παιδί, τις συνέπειες της μετανάστευσης, έχοντας ζήσει για πολλά χρόνια κοντά στους παππούδες και τις γιαγιάδες, στην Ελλάδα. Αποκαλεί «γενιά της θυσίας» τους πρώτους μετανάστες, που στερήθηκαν την ασφάλεια της οικογένειας, την πατρίδα, τη νεότητά τους. «Μπορεί όλα αυτά να ακούγονται μελό είναι όμως η αλήθεια», σημειώνει ο κ. Δημητρίου, προσθέτοντας: «Πενήντα χρόνια μετά θα πρέπει, όμως, να κάνουμε και τον απολογισμό μας, που είναι θετικός, και αυτό τονίστηκε στην εκδήλωση, που είχαμε στις 2 Μαΐου, στην παλιά βουλή, στη Βόννη. Όλα αυτά τα χρόνια, οι Έλληνες της Γερμανίας πέτυχαν να κερδίσουν μία περίοπτη θέση στην αγορά εργασίας, αλλά και να ενσωματωθούν με τέτοια επιτυχία, ώστε οι γερμανικές αρχές να τους περιγράφουν ως 'η αφανής μειονότητα'. Είτε σαν εργάτες - ειδικευμένοι ή ανειδίκευτοι - είτε σαν υπάλληλοι, γιατροί, γαστρονόμοι ή επιχειρηματίες ακόμη και σαν ερευνητές και καθηγητές πανεπιστημίων, έχουν καταστεί πλέον αναπόσπαστο μέρος της γερμανικής κοινωνίας». Τα παιδιά που έμεναν πίσω Τραγική πτυχή στην υπόθεση της μετανάστευσης των Ελλήνων στη Γερμανία αποτέλεσαν τα παιδιά τους, που ήταν αναγκασμένοι να αφήσουν πίσω, με τους παππούδες και τις γιαγιάδες ή σε

30 κάποια θεία, ακόμα και σε μακρινό συγγενή. Τραύματα ανεξίτηλα άφησε η ιστορία αυτή και στα παιδιά και στους γονείς. Τα παιδιά, που κάποια από αυτά καλά- καλά δεν θυμόνταν τους γονείς, πάσχιζαν να είναι υπόδειγμα. Οι δε γονείς, που τα έβλεπαν να μεγαλώνουν μέσα από τις φωτογραφίες, «ξεγελούσαν» τον εαυτό τους, με την παρηγοριά πως ό,τι έκαναν ήταν για το δικό τους καλό. Αυστραλία Επαγγέλματα Όλοι σχεδόν οι Έλληνες μετανάστες στην Αυστραλία πριν το 1880 δοκίμασαν την τύχη τους στα χρυσωρυχεία, ενώ μερικοί δούλεψαν και στα ανθρακωρυχεία. Η οικονομική αδυναμία των Ελλήνων μεταναστών εκείνης της εποχής, σε συνδυασμό με την τάση που υπήρχε να αποκλείονται οι ξένοι (οι μη Αυστραλοί) από τα πιο σταθερά και επικερδή επαγγέλματα, οδήγησε τους Έλληνες να στραφούν προς την απασχόληση σε μικρές εμπορικές επιχειρήσεις (συνήθως ψαράδικα, μανάβικα, εστιατόρια κλπ) και όχι προς την κτηνοτροφία ή την γεωργία, επαγγέλματα που επιτρέπουν το σχηματισμό σταθερών και βιώσιμων οικισμών και παροικιών. Είναι χαρακτηριστικό ότι σε όλη την περίοδο πριν το 1880, μόνο δυο-τρεις Έλληνες κατάφεραν να γίνουν αγρότες. Οι περισσότεροι στράφηκαν προς τις μικρές εμπορικές επιχειρήσεις που προαναφέραμε. Οι επιχειρήσεις αυτές δεν απαιτούσαν μεγάλο κεφάλαιο, αλλά κυρίως εντατική και σκληρή προσωπική εργασία. Επιπλέον, η ενασχόληση με τέτοιου είδους δραστηριότητες δεν έφερνε τους Έλληνες σε σύγκρουση με τις οργανωμένες Αυστραλιανές κοινωνικές τάξεις και συνδικαλιστικές και επαγγελματικές ομάδες. Ακόμη, δημιουργούσε τις προϋποθέσεις για ανάπτυξη και επέκταση των επιχειρήσεων αυτών και, πιο σημαντικό, δημιουργούσε ευκαιρίες για απασχόληση άλλων μεταναστών ή ακόμη και για προσέλκυση νέων μεταναστών. Η προπολεμική κρίση δεν άλλαξε την κατάσταση και τις ευκαιρίες απασχόλησης των Ελλήνων στην Αυστραλία. Σημαντική αλλαγή αρχίζει να παρατηρείται μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, όταν η Αυστραλιανή Κυβέρνηση συνειδητοποίησε την ανάγκη επάνδρωσης της αναπτυσσόμενης τότε βιομηχανίας της με εργατικό δυναμικό που δεν μπορούσε να στρατολογηθεί από τον πληθυσμό εκείνης της εποχής, λόγω του μικρού του αριθμού. Η παρατήρηση αυτή οδήγησε στην απόφαση της ενίσχυσης της μετανάστευσης προς την Αυστραλία, πολιτική η οποία πήρε διάφορες μορφές, μέχρι και την επιδότηση επίδοξων μεταναστών με κάλυψη των εξόδων μετακίνησής τους. Η πολιτική αυτή όχι μόνο εξηγεί την αύξηση του μεταναστευτικού ρεύματος από την Ελλάδα προς την Αυστραλία μετά το 1950, αλλά δικαιολογεί και την αλλαγή στα

31 επαγγέλματα των Ελλήνων μεταναστών, πολλοί από τους οποίους στράφηκαν τότε προς τη βιομηχανία. Οικονομική κατάσταση Αν και όπως είδαμε οι πρώτοι μετανάστες προς την Αυστραλία ήταν άνθρωποι φτωχοί και πολλοί απ' αυτούς δεν μπόρεσαν να βρουν καλύτερη τύχη στην Αυστραλία απ' ό,τι είχαν στην Ελλάδα, ωστόσο αρκετοί κατάφεραν να ορθοποδήσουν οικονομικά και να αναδειχθούν σε σημαντικούς οικονομικούς παράγοντες της Αυστραλίας. Σήμερα στην Αυστραλία υπάρχουν πολλοί πετυχημένοι επιχειρηματίες, οι περιουσίες των οποίων υπολογίζονται σε εκατομμύρια δολάρια. Οι δραστηριότητές τους εκτείνονται σε διάφορους οικονομικούς τομείς, όπως μεσιτικά γραφεία, μεγάλα χαρτοφυλάκια μεγάλων εταιρειών, αλιευτικοί στόλοι, εργοστάσια επεξεργασίας αλιευτικών προϊόντων, οικοδομικές εταιρείες, κλπ. Οι περισσότεροι είναι αυτοδημιούργητοι επιχειρηματίες της πρώτης ή της δεύτερης γενιάς, που αναδείχθηκαν κύρια λόγω της προσωπικής τους σκληρής εργασίας. Πολύ λίγοι απ' αυτούς έτυχαν βασικής εκπαίδευσης και ακόμη λιγότεροι απόκτησαν Πανεπιστημιακά πτυχία. Ωστόσο, με το επιχειρηματικό τους δαιμόνιο κατάφεραν να ξεχωρίσουν, όχι μόνο μέσα στην Ελληνική κοινότητα, αλλά και στην Αυστραλιανή κοινωνία. Η συνολική όμως οικονομική εικόνα των Ελλήνων της Αυστραλίας δεν είναι τόσο ρόδινη. Πράγματι, 56.0% των Ελλήνων δηλώνουν εισόδημα μικρότερο των δολαρίων το χρόνο, ενώ το αντίστοιχο ποσοστό για όλο τον Αυστραλιανό πληθυσμό είναι 53.3%. Οι Έλληνες υστερούν σε σχέση με το σύνολο του Αυστραλιανού πληθυσμού στις εισοδηματικές ομάδες με εισόδημα μεγαλύτερο από δολάρια το χρόνο, ή μικρότερο από δολάρια το χρόνο. Ωστόσο, το μέσο εισόδημα των Ελλήνων είναι ψηλότερο από εκείνο του συνολικού πληθυσμού της Αυστραλίας και με μικρότερη διασπορά. Έτσι, θα μπορούσαμε να πούμε ότι οι Έλληνες στην Αυστραλία ανήκουν σε μάλλον μεσαία εισοδηματικά στρώματα, στο σύνολό τους

32 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΕΤΑΡΤΟ ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΔΙΚΤΑΤΟΡΙΑΣ - ΚΥΠΡΟΣ Με την ονομασία Χούντα των Συνταγματαρχών ή Δικτατορία των Συνταγματαρχών, ή απλούστερα εκ του διεθνούς ισπανικού και λατινοαμερικάνικου όρου Χούντα καθιερώθηκε να χαρακτηρίζεται η περίοδος της δικτατορίας στην Ελλάδα που επικράτησε μετά το πραξικόπημα των Συνταγματαρχών στις 21 Απριλίου 1967.Η περίοδος αυτή φέρεται να κράτησε μέχρι τις 23 Ιουλίου 1974, δηλαδή "επτά χρόνια" (οι οκτώ τελευταίοι μήνες της οποίας είναι γνωστοί και ως Χούντα του Ιωαννίδη) εξ ου και η περίοδος αυτή αποκαλείται "επταετία". Στη διάρκεια της επταετίας σχηματίστηκαν τέσσερις δικτατορικές κυβερνήσεις: Στις 24 Ιουλίου 1974, αδυνατώντας η τελευταία κυβέρνηση να χειριστεί τα εξ υπαιτιότητάς της γεγονότα της Κύπρου, ο τότε Πρόεδρος της Δημοκρατίας στρατηγός Φαίδων Γκιζίκης, προσκάλεσε από το εξωτερικό και διόρισε πρωθυπουργό τον Κ. Καραμανλή ο οποίος και ανέλαβε την λεγόμενη Κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας. Το Κίνημα του Ναυτικού, η σημαντικότερη ίσως αντίσταση μέχρι τότε, οργανώθηκε με σκοπό μόνο την απελευθέρωση του κράτους και όχι μιας απλής αντικατάστασης των δικτατόρων. Ουσιαστικά εξέφραζε τον λαό, αφού ήταν μια επανάσταση του στόλου και δεν ήταν καθοδηγούμενη από κανένα πολιτικό πρόσωπο ή συμφέρον. Το σημαντικότερο αποτέλεσμα ήταν η ανανέωση της αντίστασης, αφού από το 1971 η Χούντα είχε δώσει την αίσθηση ότι είχε εδραιωθεί και ότι όλες οι ένοπλες δυνάμεις ήταν με το μέρος της. Αυτός όμως ο μύθος καταρρίφθηκε με την εκδήλωση του κινήματος. ΤΟΥΡΚΙΚΗ ΕΙΣΒΟΛΗ ΣΤΗΝ ΚΥΠΡΟ ΠΡΟΣΦΥΓΕΣ Ο Τούρκικος Στρατός μετά την κατοχή περιοχών στην Κύπρο, έδιωξε με την βία περίπου Έλληνες Κύπριους. Εξαναγκάστηκαν να φύγουν από τα σπίτια τους και να πάνε στις ελεύθερες περιοχές. Πρόσφυγες στην ίδια τους την πατρίδα, οι περισσότεροι ήταν άστεγοι, αφού έχασαν όλες τις περιουσίες τους, και έμεναν σε καταυλισμούς που δημιουργήθηκαν γι αυτό το σκοπό. Σήμερα 39 χρόνια αργότερα, η κυβέρνηση της Κυπριακής Δημοκρατίας φρόντισε τα άτομα αυτά να στεγάζονται προσωρινά σε οικισμούς. Προσωρινά γιατί ο στόχος είναι να επιστρέψουν όλοι οι πρόσφυγες στην πατρογονική τους γη. Σήμερα πολλοί Τούρκοι έποικοι και Άγγλοι που ζουν στις βόρειες περιοχές της Κύπρου σφετερίζονται τις περιούσιες των Κυπρίων. Σε μια όμως περίπτωση μια Κύπρια η Τιτίνα Λοϊζίδου κατέφυγε στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο

33 Ανθρώπινων Δικαιωμάτων λόγω της στέρησης της περιουσίας της από τους Τούρκους. Μετά από τη δικαίωση της εξασφάλισε αποζημίωση για στέρηση περιουσίας και το δικαίωμα της επιστροφής της περιουσίας της, που έχασε κατά τη διάρκεια της Τουρκικής εισβολής στην Κύπρο. Έτσι η Τιτίνα Λοϊζίδου άνοιξε το δρόμο στα υπόλοιπα θύματα της Τουρκικής εισβολής για προσφυγή στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων. ΕΓΚΛΩΒΙΣΜΕΝΟΙ Στο τέλος της δεύτερης φάσης της τουρκικής εισβολής στα τέλη Αυγούστου του 1974, περίπου Έλληνες και Μαρωνίτες κατοικούσαν σε χωριά και κωμοπόλεις κυρίως στη χερσόνησο της Καρπασίας και στη βορειοανατολική Κύπρο σε χωριά δυτικά της Κερύνειας. Σήμερα 39 χρόνια μετά, συνολικά μόλις 438 άτομα παραμένουν ακόμη στην κατεχόμενη Κύπρο. Τα άτομα αυτά είναι γνωστά ως «εγκλωβισμένοι». Μέχρι σήμερα ζουν υπό άθλιες συνθήκες διαβίωσης. ΑΓΝΟΟΥΜΕΝΟΙ Κατά την διάρκεια της τουρκικής εισβολής και αργότερα, χιλιάδες Ελληνοκύπριοι είχαν συλληφθεί και κρατηθεί σε στρατόπεδα συγκέντρωσης στην Κύπρο από τον τουρκικό στρατό. Επίσης, πολλοί Κύπριοι, αιχμάλωτοι πολέμου είχαν μεταφερθεί παράνομα στην Τουρκία και κρατηθεί σε τουρκικές φυλακές. Κάποιοι από αυτούς δεν αφέθησαν ελεύθεροι κι εξακολουθούν να αγνοούνται. Εκατοντάδες άλλοι Κύπριοι, εξαφανίστηκαν σε περιοχές όπου ήταν υπό τουρκική κατοχή και είναι σήμερα αγνοούμενοι.1619 άτομα σήμερα παραμένουν αγνοούμενοι Η δράση των καλλιτεχνών κατά τη διάρκεια της Χούντας Κατά τη διάρκεια της Χούντας στην Ελλάδα, πολλοί ήταν οι Έλληνες καλλιτέχνες που δρούσαν σε βάρος της, κυρίως στο εξωτερικό. Παρόλα αυτά, ιδιαίτερη μνεία πρέπει να γίνει στους καλλιτέχνες Μαρία Φαραντούρη και Μίκη Θεοδωράκη που, παρά τις αρκετά αντίξοες συνθήκες, κατάφεραν με διάφορες εκδηλώσεις να διαδώσουν σε όλον τον κόσμο την κατάσταση που επικρατούσε στη χώρα μας. Ας πάρουμε όμως τα γεγονότα χρονολογικά. Στο πλευρό του Θεοδωράκη, που μεταμόρφωσε ριζικά τη σύγχρονη ελληνική μουσική και ιδιαίτερα το τραγούδι, η Μαρία Φαραντούρη έκανε γνωστούς στο ελληνικό κοινό τους νομπελίστες Σεφέρη και Ελύτη και τους άλλους μείζονες ποιητές. Αυτό το μουσικό - πολιτιστικό κίνημα αναπτύχθηκε μέχρι το στρατιωτικό πραξικόπημα του 67. Με την εγκαθίδρυση της δικτατορίας η μουσική του Θεοδωράκη απαγορεύθηκε και ο ίδιος, μετά από τέσσερις μήνες καταδίωξης, συνελήφθη. Νωρίτερα, σ' ένα χαρτάκι από μαστίχα, είχε προλάβει να στείλει κρυφά στη Μαρία ένα σύντομο μήνυμα, με το οποίο τη συμβούλευε να φύγει για το εξωτερικό. Ήταν μόλις 20 ετών, όταν εγκατέλειψε την Αθήνα για το Παρίσι, και έκανε αυτό που θεωρούσε

34 αυτονόητο: τραγουδούσε αφιλοκερδώς σε πλήθος συναυλιών, τα έσοδα των οποίων διοχετεύονταν στην αντιδικτατορική δράση. Έγινε σύμβολο αντίστασης και ελπίδας, και σε όλη τη διάρκεια της καλλιτεχνικής της πορείας, ευαισθητοποιημένη στα κοινωνικά προβλήματα, συμπαρίστατο εμπράκτως στο γυναικείο κίνημα, στις οικολογικές κινητοποιήσεις και στον αγώνα κατά των ναρκωτικών.kράτησε ζωντανή τη μουσική του Θεοδωράκη. Εκείνος (σε εξορία, τότε, στην ορεινή Ζάτουνα) της διοχέτευε μυστικά κασέτες με πρόχειρες ηχογραφήσεις των νέων έργων του - με τη φωνή του και τον ίδιο στο πιάνο. Η Μαρία έβρισκε τους κατάλληλους συνεργάτες για να γίνουν οι ενορχηστρώσεις, και ο Θεοδωράκης άκουγε το αποτέλεσμα από τα βραχέα, σε τρανζιστοράκι που είχε αποκρύψει από τους δεσμοφύλακές του. Κάτω από αυτές τις συνθήκες άκουσε για πρώτη φορά την Κατάσταση Πολιορκίας, σε μετάδοση από το Roundhouse του Λονδίνου: Μια ιστορική συναυλία, στην οποία συνέβαλαν πλήθος καλλιτεχνών, από τον Μίνω Βολανάκη έως τους ηθοποιούς του μιούζικαλ Hair, που σε μια ανάπαυλα των παραστάσεών τους έσπευσαν να στηρίξουν τον αγώνα των Ελλήνων συναδέλφων τους. Ο Sir John Geilgud, ο Alan Bates, η Peggy Ashcroft και η Μελίνα Μερκούρη συνεισέφεραν λίγο αργότερα σε άλλη συναυλία της Μαρίας στο Albert Hall.Την ίδια εποχή άρχισε η συνεργασία της με τον Μάνο Χατζιδάκι, ο οποίος συνέθετε τότε την Εποχή της Μελισσάνθης, ένα έργο βιωματικό για τον ίδιο, που αναφερόταν στους χαλεπούς καιρούς της δικής του νιότης, στα ανοιχτά τραύματα που είχε αφήσει η γερμανική κατοχή και που αναζωπυρώνονταν, υποδαυλισμένα από τα νέα πλήγματα που κατάφερε στην Ελλάδα το στρατιωτικό καθεστώς. Κεντρικό ρόλο σ αυτό το έργο ο Μάνος Χατζιδάκις επεφύλαξε για τη Μαρία, εξ ου και έδωσε τον υπότιτλο Μια μουσική ιστορία με την Μαρία Φαραντούρη. Το έργο θα ολοκληρωνόταν χρόνια αργότερα, αλλά η μουσική σχέση της Μαρίας με τον Μάνο είχε ήδη αρχίσει να διαγράφει μια δημιουργική πορεία, Δύο χρόνια νωρίτερα -και ύστερα από διεθνή κινητοποίηση προσωπικοτήτων των γραμμάτων και των τεχνών- ο Θεοδωράκης με κλονισμένη υγεία (μετά από φυλακίσεις, εξορίες και κατ οίκον περιορισμούς) είχε αφεθεί ελεύθερος. Με τη μεσολάβηση του Γάλλου Jean-Jacques Servan-Schreiber είχε μεταβεί στο Παρίσι, απ όπου άρχισε την αέναη περιήγησή του ανά τον κόσμο: Ευρώπη, Αυστραλία, Βόρεια και Λατινική Αμερική και Μέση Ανατολή. Η Μαρία, πάντα μαζί του, πρωτοστατούσε στις συναυλίες, που γίνονταν πυλώνας δύναμης για τους αυτοεξόριστους Έλληνες και βήμα για τους απανταχού καταπιεσμένους με τη συμπαράσταση διάσημων ξένων καλλιτεχνών, διανοουμένων και άλλων προσωπικοτήτων. Ειδικά οι Ευρωπαίοι στάθηκαν στο πλευρό των ανέστιων -τότε- Ελλήνων, αγκαλιάζοντας τον αγώνα τους για ελευθερία. Μυθικές οι συναυλίες στις αίθουσες Olympia, Salle Pleyel, Bobino, Mutualité, Lincoln Center, Albert Hall, Tschaikovsky: μερικές μόνο από εκείνες που έγιναν μάρτυρες αυτής της πάλης. Συγχρόνως, το ξένο κοινό ερχόταν σε επαφή με τη σύγχρονη ελληνική μουσική και ενθουσιαζόταν από τη

35 δημιουργία του Θεοδωράκη. Παράλληλα με τις συναυλίες της, η Μαρία ηχογραφούσε δίσκους που έφθαναν κρυφά στην Ελλάδα -μέσα σε διαφορετικά εξώφυλλα- για να δώσουν θάρρος και ευψυχία στους αγωνιστές. Έτσι, εν κρυπτώ μεταφέρθηκαν εκτός Ελλάδος και οι ταινίες με το ηχητικό υλικό της "Μεγάλης Αγρυπνίας", του πρωτόλειου έργου της νεοεμφανιζόμενης -τότεσυνθέτριας Ελένης Καραΐνδρου, σε ποίηση Κώστα Γεωργουσόπουλου. Η Μαρία πρόσθεσε τη φωνή της σε ένα λονδρέζικο στούντιο, τοποθετώντας τη σφραγίδα της στον μοναδικό κύκλο τραγουδιών της Καραΐνδρου, καταξιωμένης -σήμερα- συνθέτριας κινηματογραφικής μουσικής. Έτσι άρχισε και η φιλία τους. Στο Παρίσι, ο Θεοδωράκης ήλθε σ επαφή με όλες τις προοδευτικές προσωπικότητες της εποχής. Με συναυλίες του στήριξε τον ηγέτη του γαλλικού σοσιαλιστικού κόμματος François Mitterand στην προεκλογική του εκστρατεία. Εντυπωσιασμένος ο Mitterrand από τη Μαρία έγραψε ένα μοναδικής εμπνεύσεως σχόλιο για αυτήν, στο βιβλίο του "Η μέλισσα και ο Αρχιτέκτονας", όπου την παρομοιάζει με την ίδια την Ελλάδα και τη θεά Ήρα: δυνατή, αγνή και άγρυπνη. Με την πτώση της χούντας ο Μίκης Θεοδωράκης και η Μαρία Φαραντούρη επέστρεψαν στην Ελλάδα, όπου έδωσαν στιγμές έντονης συγκίνησης στο ελληνικό κοινό, μετά από επτά χρόνια βίας και ψυχαναγκασμού. Εκατόν είκοσι πέντε χιλιάδες ήταν μόνον όσοι παρακολούθησαν το Canto General του Θεοδωράκη στο Στάδιο Καραϊσκάκη. Ένα έργο που η Μαρία με τον εξέχοντα συνάδελφο της Πέτρο Πανδή σφράγισαν με την ερμηνεία τους και που είχαν την ευκαιρία μερικά χρόνια νωρίτερα, όταν το συνέθετε ο Θεοδωράκης στο Παρίσι, να κάνουν τις δοκιμές παρουσία του δημιουργού του, ποιητή Pablo Neruda

36 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΕΜΠΤΟ ΠΕΡΙΟΔΟΣ Το Μεταναστευτικό ζήτημα στην Ελλάδα αναφέρεται στη συστηματική παράνομη είσοδο μεγάλου αριθμού μεταναστών στην κατά την περίοδο Η πτώση των Σοσιαλιστικών καθεστώτων στην ανατολική Ευρώπη το 1989, δημιούργησε το πρώτο κύμα μετανάστευσης προς την Ελλάδα. Κατά την δεκαετία η Ελλάδα έγινε πόλος έλξης εκατοντάδων χιλιάδων μεταναστών όχι μόνο από τις πρώην σοσιαλιστικές χώρες αλλά από ολόκληρο τον κόσμο με αποτέλεσμα ένας στους δέκα περίπου κατοίκους στην Ελλάδα να είναι αλλοδαπός. Η συσσώρευση μεγάλου πλήθους μεταναστών, δημιούργησε ένα μείζoν πολιτικό ζήτημα με τελείως διαφορετικές αναλυτικές προσεγγίσεις και προτάσεις επίλυσης από το κάθε ελληνικό πολιτικό κόμμα. Η Ελλάδα το διάστημα χαρακτηρίστηκε ως κύρια-είσοδος μετανάστευσης στην Ευρώπη. Η Ελληνική κρίση χρέους δεν έχει μειώσει τον αριθμό των μεταναστών που έρχονται στην Ελλάδα, η οποία αποτελεί το κύριο δρόμο εισόδου στην Ευρώπη. Το στους 10 μετανάστες που εισήλθαν παράνομα στην Ευρώπη, εισήλθαν μέσω της Ελλάδος. Πολλοί μετανάστες που εισέρχονται στην Ελλάδα, ξαναφεύγουν μετά από χρονικό διάστημα. Ωστόσο, οι πολιτικές εξελίξεις στα κράτη της βορείου Αφρικής το 2011, επανέφεραν την μετανάστευση προς την Ευρώπη μέσω της Ιταλίας. Νομοθετικό πλαίσιο Το φαινόμενο της μετανάστευσης έχει οδηγήσει την Ελλάδα και την Ευρωπαϊκή ένωση στην θέσπιση νόμων. Από το 1991 η Συμφωνία Σένγκεν τέθηκε σε εφαρμογή και η Ευρωπαϊκή Ένωση απέκτησε ενιαία σύνορα. Το 2004 δημιουργήθηκε η FRONTEX (Ευρωπαϊκή δύναμη φύλαξη των συνόρων) με σκοπό τον περιορισμό της μετανάστευσης. Η Ελλάδα λόγω της κακής οικονομικής κατάστασης δεν προσέλκυε οικονομικούς μετανάστες αλλά αντίθετα ωθούσε Έλληνες στην μετανάστευση. Η Ελλάδα ως χώρα υποδοχής μεταναστών έγινε την δεκαετία του 1990 και τότε ξεκίνησε η διαμόρφωση της μεταναστευτικής πολιτικής. Η μετανάστευση αυξήθηκε το διάστημα και το 2010 εκτιμήθηκε ότι εισήλθαν στην Ελλάδα γύρω στους μετανάστες. Το διάστημα η μετανάστευση γίνεται κυρίως μέσω της Τουρκίας διαμέσου του Έβρου ποταμού και των νησιών του Αιγαίου με σκοπό (συνήθως) την μετάβαση σε κάποια άλλη χώρα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, συνήθως μέσω του λιμανιού της Πάτρας ή της Ηγουμενίτσας

37 Πληθώρα ειδικών παραγόντων έχουν διαμορφώσει το ζήτημα των μεταναστευτικών ρευμάτων εισροής στην Ελλάδα. Η γεωγραφική θέση της χώρας, με χερσαία και θαλάσσια σύνορα που φυλάγονται δύσκολα, δημιουργεί προϋποθέσεις ευκολότερης πρόσβασης πληθυσμών από γειτονικές χώρες ενώ παράλληλα, ως σταυροδρόμι ανάμεσα σε δύο ηπείρους, αποτελεί ενδιάμεσο σταθμό αρκετών μεταναστών. Η ύπαρξη σχετικά μεγάλου αγροτικού τομέα, μεγάλου αριθμού μικρομεσαίων επιχειρήσεων αλλά και παραοικονομίας, συντελούν επίσης στην ευκολότερη απορρόφηση μεταναστευτικής εργασίας, συχνά εποχικής ή περιοδικής, κυρίως στους τομείς των κατασκευών, του αγροτικού τομέα, της παροχής υπηρεσιών και της βιοτεχνίας. Επιπλέον, η διαμόρφωση ενός εν γένει χαλαρού θεσμικού πλαισίου εκτιμάται πως ευνόησαν ή ενθάρρυναν την είσοδο μεταναστών. Η Ελλάδα θεωρείται η κύρια-είσοδος μετανάστευσης στην Ευρώπη καθώς οι δίοδοι μέσω άλλων χωρών όπως της Ιταλίας και της Ισπανίας έχουν φραγεί μεταφέροντας την αντιμετώπιση του προβλήματος σε τρίτες χώρες όπως το Μαρόκο, την Λιβύη και την Τυνησία. Η Ευρωπαϊκή Ένωση υπολογίζει ότι το 90% των ανθρώπων που εισέρχονται παράνομα στην Ευρώπη συλλαμβάνονται στα Ελληνικά σύνορα. Ανάμεσα στους μετανάστες βρίσκονται και πολλοί ασυνόδευτοι ανήλικοι οι οποίοι κινδυνεύουν από τα κυκλώματα των δουλεμπόρων. Ανήλικοι μετανάστες ωθούνται σε εξαναγκαστική εργασία, πορνεία και αφαίρεση οργάνων. Σύμφωνα με την Βρετανική υπηρεσία Ελέγχου για το άσυλο το 60% των παιδιών που εμφανίζονται σε κέντρα υποδοχής μεταναστών στην Ευρώπη παρασύρεται από τα παραπάνω κυκλώματα. Το Φθινόπωρο 2010 από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή εγκρίθηκε από το κοινοτικό ταμείο για την Ελλάδα το ποσό των 323 εκ. ευρώ για την αντιμετώπιση των ροών μεταναστών ενώ παράλληλα η επιτροπή έχει προσφύγει στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο κατά της Ελλάδας για παραβίαση της κοινοτικής νομοθεσίας σχετικά με το σύστημα ασύλου. Με αφορμή τις πολιτικές εξελίξεις στην Τυνησία, την Αίγυπτο και την Αλγερία τον Ιανουάριο 2011 το υπουργείο Θαλασσίων Υποθέσεων αποφάσισε τη λήψη εντατικότερων μέτρων και συνοριακών ελέγχων από τις αστυνομικές και λιμενικές αρχές της Ελλάδος (για το ενδεχόμενο πιθανό κύμα μεταναστών από την Αίγυπτο). Παράλληλα ο υπουργός Προστασίας του Πολίτη Χρήστος Παπουτσής ζήτησε από τις οργανώσεις που υποστηρίζουν τους μετανάστες να μην δημιουργήσουν εκδηλώσεις υπέρ τους. Την Τρίτη 17 Ιανουαρίου 2012 η Ελλάδα καταδικάστηκε από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (ΕΔΑΔ) για βασανισμό του Τούρκου παράνομου μετανάστη Necati Zontul από δύο άνδρες του λιμενικού σώματος Χανίων στις 5 Ιουνίου Το συμβούλιο της Ευρώπης έχει δημοσιεύει αναφορές στις οποίες καλεί την Ελλάδα να βελτιώσει τις συνθήκες κράτησης μεταναστών

38 Έβρος Το πρόβλημα της παράνομης διάσχισης των συνόρων στον Έβρο έγινε εντονότερο το 2010 και παρουσιάστηκε στα διεθνή μέσα μαζική ενημέρωσης. Υπολογίζεται ότι το 2010 (μέχρι τον Οκτώβριο 2010) καθημερινώς μετανάστες εισέρχονταν στην Ελλάδα παράνομα από τα σύνορα του Έβρου. Το πέρασμα του ποταμού είναι επικίνδυνο και έχουν καταγραφεί περιπτώσεις πνιγμών ή θάνατοι από το ψύχος. Σύμφωνα τις συμφωνίες που έχει συνάψει η Ελλάδα με την Τουρκία, οι μετανάστες που εισέρχονται παράνομα στην Ελλάδα θα πρέπει να επιστρέφονται στην Τουρκία. Κέντρα κράτησης μεταναστών Όταν οι μετανάστες εισέρχονται στην Ελλάδα συλλαμβάνονται και οδηγούνται στα κέντρα κράτησης μεταναστών. Υπάρχει συνωστισμός (υπερδιπλάσιος αριθμός ανθρώπων από το προβλεπόμενο), η κράτηση είναι μικτή (άνδρες, γυναίκες και ασυνόδευτοι ανήλικοι κρατούνται στους ίδιους χώρους) και οι συνθήκες υγιεινής άθλιες. Συγκεκριμένα τα σκεπάσματα είναι βρώμικα και οι μετανάστες δεν έχουν υγειονομική πρόσβαση. Τα κρεβάτια δεν επαρκούν και μερικοί μετανάστες κοιμούνται καθισμένοι. Ο φωτισμός και η θέρμανση είναι ελλιπής και υπάρχουν μετανάστες που δεν έχουν προαυλιστεί σε διάστημα κράτησης 4 μηνών. Οι μετανάστες δεν έχουν δυνατότητα επικοινωνίας με τον έξω κόσμο, πρόσβαση σε δωρεάν νομική βοήθεια και οι Ελληνικές αρχές δεν τους ενημερώνουν για τα δικαιώματά τους. Την κακή κατάσταση των κέντρων κράτησης σχολίασε και η Διεθνής Αμνηστεία με ανακοίνωσή της στις 8 Ιουλίου Οι Γιατροί Χωρίς Σύνορα αναφέρουν ότι το 60% των προβλημάτων υγείας των κρατούμενων μεταναστών στον Έβρο οφείλεται στις απάνθρωπες συνθήκες διαβίωσης και υγιεινής των κέντρων κράτησης. Νεκροταφείο μεταναστών χωρίς χαρτιά Η διάσχιση του Έβρου ποταμού είναι επικίνδυνη και αρκετοί μετανάστες έχουν χάσει την ζωή τους από πνιγμό ή λόγω κακών καιρικών συνθηκών όπως ψύχος στην προσπάθειά τους να εισέλθουν από την Τουρκία στην Ελλάδα. Μέσα στο πρώτο επτάμηνο του 2010 εικοσιοκτώ άτομα έχασαν την ζωή τους (πνίγηκαν στο ποταμό) προσπαθώντας να περάσουν τα Ελληνοτουρκικά σύνορα. Την ταφή των νεκρών μεταναστών (αγνώστων στοιχείων) αναλαμβάνει εδώ και 10 χρόνια ο Μουφτής Διδυμότειχου Σερίφ Δαμάδογλου σε ένα ύψωμα λίγο έξω από τη Σιδηρώ Έβρου. Στον ίδιο χώρο θάβονται και οι σωροί μεταναστών χωρίς χαρτιά που συλλέγονται από το Αιγαίο πέλαγος

39 ΜΕΤΡΑ Frontex Για να μειωθούν οι ροές μεταναστών στον Έβρο η Ελλάδα το Φθινόπωρο του 2010 ζήτησε την συνδρομή της Ευρωπαϊκής Ένωσης μέσω της δύναμης Frontex η οποία επιχειρεί στο Αιγαίο από το Στις 2-4 Νοεμβρίου 2010 κατέφθασαν 175 μέλη της Frontex μαζί με 15 λεωφορεία, 19 περιπολικά και ένα ελικόπτερο. Η Frontex συστάθηκε το 2007 και είναι η πρώτη φορά που εκτελεί επιχειρήσεις στον Έβρο. Η ομάδα Frontex σύμφωνα με τον εκπρόσωπο τύπου της Ελληνικής Αστυνομίας συμβάλει στην διαλογή και ταυτοποίηση των χώρων προέλευσης των μεταναστών. Τείχος-φράχτης - τάφρος στον Έβρο Τον Ιανουάριο 2010 δήλωσε η Ελλάδα την πρόθεσή της να χτιστεί τείχος-φράκτης μήκους 12,5 χιλιομέτρων μεταξύ Νέας Βύσσας και Καστανιών (στο μοναδικό κομμάτι όπου τα ελληνοτουρκικά σύνορα είναι χερσαία χωρίς να μεσολαβεί ποτάμι ) ώστε να αποτραπεί η είσοδος αλλοδαπών στην Ελλάδα από τα Ελληνοτουρκικά σύνορα. Την Κυριακή 16 Ιανουαρίου 2011 δημοσιεύτηκαν τρεις δημοσκοπήσεις σχετικές με το τείχοφράκτη για λογαριασμό των εφημερίδων Καθημερινή της Κυριακής, Πρώτο Θέμα και το Έθνος της Κυριακής. Στις δημοσκοπήσεις αυτές η πλειοψηφία των ερωτηθέντων συμφωνεί με τον φράκτη (σε ποσοστά 60% έως 80% δηλώνοντας «συμφωνεί ή μάλλον συμφωνεί»). Το καλοκαίρι 2011 δημοσιεύτηκαν άρθρα για την κατασκευή τάφρου παράλληλα των Ελληνοτουρκικών συνόρων στον Έβρο μήκους 120 χιλιομέτρων, βάθους 7 μέτρων και πλάτους 30 μέτρων. Το έργο ξεκίνησε τον Δεκέμβριο 2009 ως αμυντικό έργο ύψιστης στρατηγικής σημασίας (ως αντιαρματική τάφρος) με πόρους του υπουργείου Εθνικής Άμυνας και του Γενικού Επιτελείου Στρατού. Η Ελληνική κυβέρνηση επιβεβαίωσε το έργο της τάφρου ως στρατιωτικό σχέδιο εθνική ασφάλειας και άμυνας. Η κατασκευή της τάφρου σχολιάστηκε αρνητικά από την Τουρκία. Αιγαίο Αρκετοί μετανάστες εισέρχονται στην Ελλάδα μέσω του Αιγαίου από τα παράλια της Τουρκίας χρησιμοποιώντας βάρκες. Το πέρασμα του Αιγαίου είναι επικίνδυνο και έχουν καταγραφεί περιπτώσεις πνιγμών. Σύμφωνα με την εφημερίδα η Αυγή το διάστημα μετανάστες πνίγηκαν στο Αιγαίο προσπαθώντας να εισέλθουν στην Ελλάδα. Οι συνθήκες κράτησης μεταναστών στα κέντρα κράτησης μεταναστών όπως στην Παγανή και στην Σάμο έχουν λάβει αρνητικές κριτικές

40 Αθήνα Μεγάλος αριθμός μεταναστών που εισέρχονται στην Ελλάδα παράνομα καταλήγουν στο κέντρο της Αθήνας χωρίς να υπάρχει κάποια επίσημη υποδομή ή μέριμνα από την πλευρά της πολιτείας. Από το 2008 ο αριθμός των μεταναστευτικών ροών στο κέντρο της Αθήνας είναι μεγάλος. Στο ιστορικό κέντρο οι μετανάστες έχουν βρεθεί στο επίκεντρο επιθέσεων ακροδεξιών ομάδων με την αδράνεια πολλές φορές της αστυνομίας και πολλοί από αυτούς έχουν πρόβλημα στην εύρεση διαμονής. Στην Αθήνα οι μετανάστες πέφτουν πολλές φορές θύματα οργανωμένων κυκλωμάτων τα οποία τους εκμεταλλεύονται ως φθηνό εργατικό δυναμικό. Σύμφωνα με έρευνα που παρουσιάστηκε τον Μάϊο 2011 σε ημερίδα του Καποδιστρικακού Πανεπιστήμιου Αθηνών οι μετανάστες στην Ελλάδα έχουν ίση πρόσβαση στην αγορά εργασίας με τους Έλληνες αλλά δουλεύουν περισσότερο χωρίς πλήρη εργασιακά δικαιώματα. Σύμφωνα με την έρευνα αυτή που έγινε το διάστημα μόνο το 60% των μεταναστών είναι ασφαλισμένοι, οι μισθοί τους είναι κατώτεροι κατά 40% από τους αντίστοιχους μισθούς που έχουν οι Έλληνες και για τις ίδιες εργασίες δουλεύουν περισσότερες ώρες. Οι μετανάστες ετεροαπασχολούνται σε διαφορετικά πεδία από ότι οι Έλληνες όπως γεωργικές και οικοδομικές εργασίες. Προβλήματα διαμονής μεταναστών Στην Αθήνα οι μετανάστες αντιμετωπίζουν δυσκολίες για να νοικιάσουν σπίτι έτσι αναγκάζονται να νοικιάσουν διαμερίσματα τα οποία συνήθως τα μοιράζονται με άλλους μετανάστες. Στο κέντρο της Αθήνας μένουν οι περισσότεροι μετανάστες. Πολλές φορές μέσα τα διαμερίσματα ζουν σε κακές υγειονομικές συνθήκες μετανάστες και υπάρχουν περιπτώσεις όπου 100 άτομα μοιράζονται μια τουαλέτα. Ρατσισμός Οι μετανάστες στην Αθήνα συχνά έχουν δεχτεί ρατσιστικές επιθέσεις. Τον Μάρτιο 2009 η εκπαιδευτική κοινότητα στην Αθήνα αναστατώθηκε όταν μαθητές του 3ου ΕΠΑΛ Αθηνών έφυγαν από το μάθημά τους και επιτέθηκαν σε Πακιστανούς μέσα στο σπίτι τους στην περιοχή του Κολωνού. Το Σάββατο 9 Μαΐου 2009 συγκέντρωση ομάδων αγανακτισμένων πολιτών και μελών της Χρυσής Αυγής επιτέθηκαν σε μετανάστες στην περιοχή της Ομόνοιας και κατόπιν προσπάθησαν να εισέλθουν στο εγκαταλειμμένο παλαιό Εφετείο το οποίο είχε καταληφθεί από μετανάστες οι οποίοι το χρησιμοποιούσαν ως χώρο κατοικίας. Στην Αθήνα δεν υπάρχει Τέμενος και οι μουσουλμάνοι μετανάστες χρησιμοποιούν ως τόπους λατρείας κάποιους ανεπίσημα διαμορφωμένους χώρους (όπως ισόγεια διαμερίσματα διαμορφωμένα ως Τζαμιά)

41 Έχουν καταγραφεί από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης επιθέσεις ακροδεξιών ομάδων στους χώρους αυτούς Η Ελληνική Αστυνομία έχει κατηγορηθεί αρκετές φορές για βασανιστήρια κατά μεταναστών. Στις 17 Ιουλίου 2007 τέσσερις αστυνομικοί μπήκαν σε διαθεσιμότητα μετά τη δημοσίευση βίντεο στο διαδίκτυο όπου στο Αστυνομικό Τμήμα της Ομόνοιας βασάνιζαν 2 μετανάστες Αλβανικής καταγωγής. Το 2011, κατά τη διάρκεια της οικονομικής κρίσης στην Ελλάδα, τα κρούσματα ρατσιστικής βίας εναντίον μεταναστών αυξήθηκαν από ακροδεξιές ομάδες στις οποίες συμμετέχουν και μαθητές. Επιθέσεις έχουν γίνει και σε υποστηρικτές των μεταναστών. Πάτρα Στην Πάτρα η ροή μεταναστών δημιουργεί έντονο κοινωνικό πρόβλημα που ταλανίζει την πόλη από τα μέσα της δεκαετίας του 90, εξ' αιτίας της αθρόας εισέλευσης οικονομικών μεταναστών και της μόνιμης διαβίωσής τους. Μέχρι σήμερα έχουν υπάρξει διακυμάνσεις στον αριθμό και στην εθνικότητα τους, ενώ το πρόβλημα λόγω των ποικίλων κοινωνικών και πολιτικών συνθηκών μέχρι σήμερα παραμένει άλυτο, εντεινόμενο ιδιαίτερα από τις αρχές του 21ου αιώνα όταν άρχισε να μετακινείται μεγάλος αριθμός Αφγανών χωρίς χαρτιά, καθώς και Σομαλοί και Σουδανοί. Σήμερα υπολογίζεται ότι διαβιούν στην Πάτρα περίπου 3000 με 5000 μετανάστες χωρίς χαρτιά, με σκοπό τη λαθραία ακτοπλοϊκή έξοδο από την Ελλάδα προς τις χώρες της ανεπτυγμένης Ευρώπης. Ηγουμενίτσα Πολλοί μετανάστες φτάνουν στο λιμάνι της Ηγουμενίτσας και έχουν σχηματίσει καταυλισμό κάτω από τη γέφυρα στο Λαδοχώρι και στο Γραικοχώρι. Οι μετανάστες στην Ηγουμενίτσα προσδοκούν να ταξιδέψουν με κάποιο τρόπο στην Ευρώπη μέσω της ακτοπλοϊκής γραμμής Ηγουμενίτσας-Ιταλίας. Η αύξηση των μεταναστών το 2009 στην Ηγουμενίτσα οφείλεται στο γκρέμισμα του αντίστοιχου καταυλισμού στην Πάτρα και την ολοκλήρωση της Εγνατίας Οδού. Απελάσεις-επαναπατρισμοί Την Δευτέρα 31 Ιανουαρίου 2011 ξεκίνησαν οι 10μελείς επιτροπές εξέτασης ασύλου αιτημάτων Διεθνούς Προστασίας και το πρόγραμμα εθελοντικού επαναπατρισμού μεταναστών. Το κόστος για κάθε μετανάστη που επαναπατρίζεται είναι ευρώ. Στις 23 Μαΐου 2011 επαναπατρίστηκαν εθελοντικά οι πρώτοι 40 μετανάστες από το Αφγανιστάν. Συμπληρωματικά παραθέτουμε αποσπασματικά το ακόλουθο άρθρο της Δήμητρας Χατζηπαναγιώτου :

42 «Η γεωγραφία των Μεταναστών στην Ελλάδα» Εκτιμάται ότι η χώρα μας φιλοξενεί σήμερα πάνω από μετανάστες από χώρες εκτός της Ευρωπαϊκής Ένωσης, αριθμός που αντιστοιχεί σε περίπου 10% του συνολικού πληθυσμού. Οι μετανάστες αυτοί εισέρχονται στη χώρα και παραμένουν για αρκετά χρόνια σε καθεστώς παρανομίας. Ένας μικρός αριθμός μεταναστών, στην αρχή, από ασιατικές, αφρικανικές χώρες, αλλά και την Πολωνία, ήρθε στην Ελλάδα και απασχολήθηκε στις κατασκευές, στη γεωργία και στις κατ οίκον υπηρεσίες, χωρίς όμως ως τότε η μετανάστευση να αποκτήσει χαρακτηριστικά μαζικού φαινομένου. Η εισροή μεταναστών συνεχίστηκε με την έλευση διαδοχικών «κυμάτων» από τα Βαλκάνια, την ανατολική Ευρώπη και πιο πρόσφατα από την Ασία και την Αφρική. Σύμφωνα με τα στοιχεία της τελευταίας απογραφής, ο πληθυσμός της χώρας μας αυξήθηκε από το 1991 σε το 2001.Η αύξηση οφείλεται κατά 97% στους μετανάστες και κατά 3% στη φυσική αύξηση του πληθυσμού. Μεταξύ των νόμιμων μεταναστών η πιο πολυπληθής εθνική ομάδα είναι οι Αλβανοί (60%) και ακολουθούν οι Βούλγαροι (8%), οι Ρουμάνοι (4,5%), οι Ουκρανοί (4,3%), οι Γεωργιανοί (2,7%), οι Πακιστανοί (2,5%), οι Ρώσοι (2,4%) και οι Μολδαβοί (2,1%). Περισσότεροι από τους μισούς μετανάστες (51,4%) είναι απασχολούμενοι και σχεδόν αποκλειστικά ως μισθωτοί. Ένα μεγάλο ποσοστό (24,5%) των μεταναστών απασχολείται στις κατασκευές, στις οικιακές υπηρεσίες το 20,5%, στη γεωργία το 17,5%, στο εμπόριο και στα ξενοδοχεία το 16% και στη μεταποίηση το 12%. Οι περισσότερες από τις εργασίες των μεταναστών είναι ανειδίκευτες και χειρωνακτικές και δεν έχουν σχέση με τα προσόντα και την εκπαίδευσή τους, η οποία είναι σχετικά καλή, αφού άνω του 60% έχει ολοκληρώσει το 3τάξιο γυμνάσιο, ενώ το 10% περίπου έχει αποφοιτήσει από την τριτοβάθμια εκπαίδευση

43 Είναι χαρακτηριστικό ότι μέχρι πριν από δύο χρόνια από τους μετανάστες που καταγράφονται μόνο είχαν λάβει άδεια παραμονής. Η γραφειοκρατία, η αδυναμία της δημόσιας διοίκησης να στηρίξει την εφαρμογή της νομοθεσίας και η απουσία κατάλληλων υποδομών δημιούργησαν σημαντικά προβλήματα και καθυστερήσεις στη διαχείριση των αιτήσεων νομιμοποίησης και οδήγησαν τις κυβερνήσεις στο παρελθόν στη λύση των προσωρινών παρατάσεων των αδειών παραμονής. «Επιδημία» μετανάστευσης στη Σύγχρονη Ελλάδα Οι Έλληνες σύμφωνα με άρθρα και έρευνες που δημοσιεύονται στον Τύπο τον τελευταίο καιρό εγκαταλείπουν και πάλι τη χώρα τους αναζητώντας ένα καλύτερο μέλλον στο εξωτερικό. Αιτίες της μετανάστευσης είναι η οικονομική κρίση που βιώνει η χώρα μας και τα αυξανόμενα ποσοστά ανεργίας. Την τελευταία πενταετία περισσότεροι από Έλληνες έχουν μεταναστεύσει σε 74 χώρες και συνολικά 528 πόλεις. Ως μετανάστες καταγράφονται διάφορες ειδικότητες επιστημόνων σε όλες τις γωνιές του κόσμου: γιατροί στη Μέση Ανατολή, χημικοί στην Αφρική, μηχανικοί στην Ασία. Ωστόσο, δημοφιλέστερος προορισμός παραμένει η Βρετανία και ακολουθούν οι ΗΠΑ, η Γερμανία, η Γαλλία, καθώς συγκεντρώνουν τον μεγαλύτερο αριθμό Ελλήνων επιστημόνων. Το 2010 υπήρχαν περίπου Έλληνες επιστήμονες (που αποτελούσαν το 10% του συνολικού αριθμού επιστημόνων που ζουν στην Ελλάδα) που εργάζονταν στο εξωτερικό. Έκτοτε ο αριθμός αυτός έχει αυξηθεί, με τις εκτιμήσεις να κάνουν λόγο για πάνω από Οι περισσότεροι από όσους βρίσκονται στο εξωτερικό (ποσοστό 61%) πριν αποφασίσουν να φύγουν ή να παραμείνουν στο εξωτερικό μετά τις σπουδές για εργασία, δεν αναζήτησαν καν δουλειά στη χώρα μας

44 ΕΠΙΛΟΓΟΣ Κάναμε μια έρευνα και ρωτήσαμε διάφορους μετανάστες για τις εμπειρίες τους. Αυτοί μας ανοίχτηκαν και μας μίλησαν ελεύθερα. Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι: Οι περισσότεροι ήρθαν κατά την διάρκεια ,για εργασία ή για οικονομικούς λόγους άλλοτε με παράνομο και άλλοτε νόμιμο τρόπο. Όλοι ήρθαν με δική τους πρωτοβουλία, εκτός από τα παιδιά τα οποία δεν αποφάσιζαν μόνα τους. Σχεδόν όλοι είχαν πρόβλημα με την γλώσσα και αυτό έκανε τα πράγματα στην αρχή πολύ πιο δύσκολα αλλά μετά έμαθαν την γλώσσα και όλα κύλισαν ομαλά. Πάντως όλοι είχαν καλές σχέσεις με τους ντόπιους και συνέχισαν να έχουν μέχρι και σήμερα. Τελικά αποδείχτηκε σχεδόν κανένας δεν θέλει να γυρίσει πίσω στην χώρα του γιατί δεν υπάρχει δουλειά και καλές συνθήκες.για το μόνο που θέλουν να πάνε είναι είτε για διακοπές είτε για να δουν τους συγγενείς τους

45 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 1 ΠΙΝΑΚΕΣ Προέλευση των Προσφύγων που κατέφυγαν στην Ελλάδα κατά τις πρώτες τρεις δεκαετίες του 20ού αιώνα : ΠΕΡΙΟΧΗ ΑΡΙΘΜΟΣ ΠΟΣΟΣΤΟ Μικρά Ασία % Ανατολική Θράκη % Πόντος % Κωνσταντινούπολη % Τουρκία (σύνολο) % Καύκασος % Ρωσία % Ρωσία (σύνολο) 58, % Βουλγαρία % Σερβία % Αλβανία % Άλλες περιοχές(δωδεκάνησα, Ρουμάνια, Κύπρος, Αίγυπτος) %

46 ΠΡΟΣΦΥΓΕΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ χρονολογία 19 ος αιώνας 20 ος αιώνας τόποι προέλευσης προσφύγων μέγεθος κύματος προσφύγων χαρακτήρας μετανάστευσης αίτια μετανάστευσης Μικρά Ασία Ελλαδικός ηπειρωτικός χώρος Νησιά του Αιγαίου περιορισμένο Δεν εντάσσεται σε γενικότερο σχέδιο εκρίζωσης ελληνικού στοιχείου Το προσφυγικό ρεύμα από την ηπειρωτική χώρα και τα νησιά ήταν αποτέλεσμα της αποτυχίας του απελευθερωτικού κινήματος Κλίμα ανασφάλειας και φόβου λόγω των τρομοκρατικών ενεργειών των Τούρκων Αν. Ρωμυλία Ρουμανία Βουλγαρία πρώτα κύματα Δ. Θράκη Αν. Μακεδονία Ρωσία Δωδεκάνησα Μικρά Ασία Ανατολική Θράκη κορύφωση Συχνότερα και πολυπληθέστερα κύματα προσφύγων Οριστικός χαρακτήρας εκδίωξης του ελληνικού στοιχείου η ελληνική πολιτεία αναλαμβάνει συστηματικότερα μέτρα για την περίθαλψη και την αποκατάσταση των προσφύγων η πολιτεία αναχαιτίζει το κύμα Πολεμικές συγκρούσεις Μικρασιατική καταστροφή Εχθρότητα μεταξύ των βαλκανικών κρατών Ανταγωνισμός στα Βαλκάνια Βιαιοπραγίες των Βουλγάρων Έξαρση του Κουτσοβλαχικού ζητήματος Συνθήκη Βουκουρεστίου ( οι περιοχές Δ. Θράκη και Αν Μακεδονία κατοχυρώνονται στη Βουλγαρία και τη Σερβία) Ελπίδα παραχώρησης γης στους Έλληνες της Ρωσίας

47 Κατά την περίοδο Κατά την περίοδο

48 Κατά την περίοδο Η ΕΞΩΤΕΡΙΚΗ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗ ΚΑΤΑ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑ ( )