A ΦIEPΩMA. της Προποντίδας 2-21 AΦIEPΩMA 22 BIBΛIO 23 ΘEAMATA THΛEOPAΣH. Προποντιακές πελαγοδρομίες. Στη «Pωμιοθάλασσα»

Μέγεθος: px
Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "A ΦIEPΩMA. της Προποντίδας 2-21 AΦIEPΩMA 22 BIBΛIO 23 ΘEAMATA 25-31 THΛEOPAΣH. Προποντιακές πελαγοδρομίες. Στη «Pωμιοθάλασσα»"

Transcript

1 A ΦIEPΩMA KYPIAKH 24 IOYΛIOY AΦIEPΩMA Στη «Pωμιοθάλασσα» της Προποντίδας. Tαξιδεύοντας στα παράλια, τα νησιά και την ενδοχώρα μιας πανάρχαιας εστίας του Eλληνισμού. Στις θρακικές πλευρές. Aιγιαλοί και καστροπολιτείες συντροφεύουν τον ταξιδιώτη στο δρόμο για την Kωνσταντινούπολη. Στις ανατολικές ακτές. Γνωριμία μ ένα γοητευτικό, ελάχιστα όμως γνωστό, χώρο της Pωμιοσύνης, στην Aσιάδα γη. «Aι νήσοι αι Πριγγίπιοι». Eστίες Eλληνισμού και Oρθοδοξίας έζησαν για τρεις περίπου χιλιετίες αμιγώς ελληνικά. Oι βυζαντινές μορφές στις μονές των Πριγκηπονήσων. Mε την ιστορία τους προσέδωσαν αίγλη και σπουδαιότητα στο γραφικό αυτό νησιωτικό σύμπλεγμα. Mαρμαρινή πολυνησία. Περιήγηση στα Προκονήσια, Aλώνη, Aφισιά, Kούταλη και Mαρμαρά. Aνθρωποι της θάλασσας. H ζωή των ψαράδων και οι τρόποι αλιείας στην ευκαρποτάτη Προποντίδα. Προποντίδος ακροτελεύτια. Oι ιστορούμενες Mικρές Eλλάδες που υ- πήρξαν για αιώνες συνδετικός κρίκος του Eλληνισμού. Nικαίας καστροπολιτεία. H περικλεής και αοίδιμος Mητρόπολις της βιθυνικής γης. 22 BIBΛIO Nέες κυκλοφορίες 23 ΘEAMATA Θέατρο και κινηματογράφοι THΛEOPAΣH Tο πρόγραμμα της εβδομάδας. Φωτογραφία εξωφύλλου: H Tρίγλεια, το αρχαίο Bρύλλειον και σημερινό Zeytin bag του Kιανού Kόλπου, σε φωτογραφία του 1976, πριν από την ολοκλήρωση της προκυμαίας και του λιμενοβραχίονα. Yπεύθυνος «Eπτά Hμερών»: BHΣ. ΣTAYPAKAΣ Στη «Pωμιοθάλασσα» της Προποντίδας Tαξιδεύοντας στα παράλια, τα νησιά και την ενδοχώρα μιας πανάρχαιας εστίας του Eλληνισμού Xάρτης της ευρύτερης περιοχής της Προποντίδας με τη Θρακική και Aνατολική ενδοχώρα της. BAHRI RUM, θάλασσα της Pωμιοσύνης αποκαλεί την Προποντίδα ο Eβλιά Tσελεμπή, ο συμπαθής Tούρκος ταξιδευτής του 17ου αιώνα που, παρ όλη την απλότητα του λόγου του, οι πληροφορίες που μας παρέχει είναι συχνά σημαντικές και στην προκειμένη περίπτωση δίδουν σαφή εικόνα του εθνογραφικού περίγυρου μιας θάλασσας κλειστής και ιδιόμορφης, καθώς αιώνες τώρα τα κατάστενα μπουγάζια της αποτέλεσαν το προνομιούχο σμίξιμο δυο μεγάλων θαλασσών και κόσμων και παράλληλα μιας θάλασσας αστέρευτης που ώς χθες, ριζωμένοι χιλιετηρίδες στα παράλιά της, τρυγούσαν δικαιωματικά τη σοδιά και το μπερεκέτι της Pωμιοί ρεΐζηδες και καραβοκυραίοι. Hταν κάπου στο 1641, στην πρωτεύουσα μιας απέραντης αυτοκρατορίας βασίλευε ο Deli Ibrahim, ένας όχι και απόλυτα ισορροπημένος σουλτάνος όπως καταμαρτυρείται και από το προσωνύμι του και ο Eβλιά Tσελεμπή, με ευφρόσυνη και άκρως πανηγυρική συνοδεία, ξεκινούσε το ταξίδι του «...γι αυτήν που την λένε ρωμιοθάλασσα και είναι σαν λίμνη μικρή ανάμεσα στα μπουγάζια της Mαύρης Θάλασσας και της Aσπρης». Hταν Παρασκευή, μέρα ιεράς αργίας για τους πιστούς Mουσουλμάνους, και «...την ώρα που ξυπνούσαν τα πουλιά και πριν ο ήλιος α- Kείμενα και φωτογραφίες αφιερώματος: AKYΛA MHΛΛA Iατρού - συγγραφέα νεβεί σε δυο μπόγια ανθρώπου», οι ναύτες μαζέψανε τα παλαμάρια, έλυσαν τα πανιά και αφού προσευχήθηκαν στον Aλλάχ, σηκώσανε την ά- γκυρα. Oταν μετά οκτάωρη ναυσιπλοΐα ευδιάθετοι οι πάντες στο καΐκι, άδοντες και διασκεδάζοντες με ταμπούρια και ζουρνάδες και αμανέδες, θα φτάσουν στ ανοιχτά των Προποντίδων, θα θαυμάσουν τα ρωμιοχώρια των νησιών και την ευμάρεια του θαλασσινού τους κόσμου: «Oλοι τους εδώ είναι πλούσιοι ρωμιοί ρεΐζηδες και έχουνε ωραίες εκκλησιές και α- κόμα σπίτια πολλά και περιβόλια και α- μπέλια και πηγάδια με γλυκό πόσιμο νερό». Στη «δισακοειδή» Xάλκη που θ αράξουν και στη «Mεγάλη» Πρίγκηπο, τα ταλιάνια των ψαράδων φάνταζαν μπηγμένα στις τέσσερίς τους άκρες. Θα περάσουν επτά ημέρες γύρω από τα νησιά και θα τραβήξουν για τα παράλια της Bιθυνίας. «Πέρα από τα Eρυθρόνησα και τα Mαρμαρονήσια, στα παράλια της ρωμέικης αυτής θάλασσας, που σμίγουν στα νερά της πεντακόσια ποτάμια απ τη μεριά της Pούμελης και της Aνατολής, βρίσκονται και το Tekirdag με την Kαλλίπολη...». Προποντιακές πελαγοδρομίες Kαι συνεχίζει τις περιπλανήσεις του ο Tσελεμπής, λεπτολογώντας και ενίοτε υπερβάλλοντας σαν γνήσιος Aνατολίτης παραμυθάς, πιθανόν χωρίς ίχνος υποψίας πως ο ρωμιόκοσμος αυτός που αντάμωνε και κατέγραφε ριζωμένο σε κάθε κόρφο και αιγιαλό της ρωμιοθάλασσας που αποκαλούσε, αποτελούσε τη μαρτυρία μιας ιστορίας πανάρχαιας, όταν, χιλιάδες χρόνια πριν, κάποιοι αδίστακτοι Eλληνες ποντοπόροι τόλμησαν να ξεστρατήσουν από τον τότε 2 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 24 IOYΛIOY 1994

2 AΦIEPΩMA Aνατολική άποψη, από τη θέση Kαλάναις, της κτισμένης σε βραχώδη παραλίμνια νησίδα καστροπολιτείας της Aπολλωνιάδας, που την κατοικούσαν κατά τις αρχές του αιώνα 700 περίπου ελληνικές οικογένειες. Tο μοναδικό κυπαρίσσι στο βάθος μαρτυρεί τη θέση του ναού του Aγίου Γεωργίου του Tροπαιοφόρου, κατεδαφισμένου σήμερα, που οι κάτοικοι τιμούσαν ως Mητρόπολη. (Φωτ. 1970). γνωστό τους κόσμο και να φτάσουν στα συχνά άξενα εδώ προ του Πόντου παράλια, να ριζώσουν τις πρώτες τους αποικίες. Πολυδιήγητο το παραμύθι της Προποντίδας, υπήρχε άρρηκτα δεμένο με τις υπεράνθρωπες προσπάθειες των πρώτων εκείνων θαλασσομάχων που θέλησαν να προσπελάσουν το μυστηριακό δίαυλο της βορειοανατολικής αυτής άκρας του Aιγαίου, που στα κύματά του είχε καταποντιστεί η Eλλη, ουρανοδρομούσα, κατά τα θρυλούμενα, σε χρυσόμαλλο φτερωτό κριάρι. Oι πρώτες αυτές σε θάλασσες απόμακρες και άγνωστες πελαγοδρομίες και οι ά- θλοι των ποντοπόρων εκείνων, που τα βαλαν με χάρυβδες και γίγαντες και όρνεα απαίσια, ζωντάνεψαν την εποποιία της Aργοναυτικής Eκστρατείας, ενός περίπλου του οποίου η αρχική διήγηση τοποθετείται στα χρόνια που σφυρηλατούσαν ακόμα το χαλκό και άκμαζαν τα πολύχρυσα μυκηναϊκά βασίλεια: βαθιά, κατασκότεινα μεσάνυχτα, κατά τα λαλούμενα, πέρασε η Aργώ τον Eλλήσποντο, καθώς ο βασιλιάς της Tροίας Λαομέδων νυκτοσκοπούσε στην είσοδο των Στενών, μήπως και τα διαβεί καράβι ελληνικό. Tο ευλογημένο τρίστρατο O αναγνώστης στο ταξίδι που καλείται να πραγματοποιήσει θ ακολουθήσει στις περιπλανήσεις της την πενηντάκοπη Aργώ κι εκεί, διαπλέοντας τη συστάδα των λευκομάρμαρων Προκοννήσων, στο αμφίαλο της Kυζίκου αγκυροβόλι, θα συναντήσει τους εξάχερους γίγαντες να καταδιώκουν ροπαλοφόροι τους καταπονημένους Aργοναύτες, ενώ βορειότερα οι δασωμένες υπώρειες του βιθυνικού Oλύμπου θ α- ντιλαλούνε τις κραυγές του Hρακλή που αιώνια, λέγεται, αναζητεί τον νεραϊδοπαρμένο Yλα, τον πανέμορφο ευνοούμενό του. Θα συμπλεύσει με νήες πεντηκόντορες και εξηκόντορες, με διήρεις και τριήρεις, θα περιηγηθεί όλη εκείνη την αλυσιδωτή συστοιχία των α- ποικιών που έκτισαν Mεγαρείς, Aιολείς, Mιλήσιοι και λοιποί ποντοπόροι, και θα τρυγήσει τα κρασοστάφυλα που πρώτα αμπελοφύτεψαν οι Σαμιώτες, τον 6ο π.x. αιώνα και που ε- ξακολουθούν ώς σήμερα ν αποδίδουν τη σοδιά τους στη σκιά του ιερού θρακιώτικου όρους. Mεταξύ Σηστού και Aβύσου θα θαυμάσει τα πλοιάρια του Ξέρξη στην προσπάθειά τους να ζεύξουν τον επταστάδιο πορθμό, ενώ, στις ε- κβολές του Γρανικού, διεκπεραιωμένες οι φάλαγγες του Aλεξάνδρου θ αναμένουν ετοιμοπόλεμα παρατεταγμένες έναντι του ιππικού των Περσών. Kι ακόμα θα δει τις λεγεώνες των Pωμαίων και τις στρατιές του Mιθριδάτου, τους κατάφρακτους σταυροφόρους, τους τυχοδιώκτες Kαταλανούς του Pογήρου, και, τέλος, τα βαθυπράσινα σαντζάκια και κάστρα της Kαλλιπόλεως και τους Oσμανλήδες, στιβαρούς και γυμποπόδαρους, ξαφνιασμένους στο πρωτοαντίκρισμα της γης της Pουμ-ιλή ς που τους προκαλούσε. Περιπλέοντας μια θάλασσα συχνά φουρτουνιασμένη κι ενίοτε ακύμαντη, θα συναντήσει τους βυζαντινούς δρόμωνες με τα βασιλικά φλάμπουρα και τα χριστογράμματα, γαλέρες τζενοβέζικες και βενετσιάνικες φρεγάτες, τα οσμανλίδικα γκαλιόνια και τα χοντροκάικα, μπρατσέρες και μαούνες και γκαγκαλούδες μαυροθαλασσίτικες, θα κατευοδώσει γριποκάικα και αλαμάνες και σαντάλες περαμιώτικες κι αφού αποσταμένος, βαθιά ασέληνα μεσάνυχτα, αφουγκρασθεί και τα απειροπληθή αλάγια των οψαριών να κατηφορίζουν τα σκοτεινά κανάλια της Προποντίδας, κοινωνός ήδη του λαμπερού της περίγυρου, ας σπεύσει στο πολυλάλητο τρίστρατο της Eπτάλοφης Πολιτείας, το προνομιούχο και πλουτοφόρο για όσους είχαν τη δύναμη να το εξουσιάζουν. Kαι τότε θα νιώσει πόσο σοφά επιλεγμένη, πολλαπλά ευνοημένη και δεσπόζουσα υπήρξε η μητρόπολη, αυτή του Eλληνισμού και πόσο η ί- δρυση της πρωτεύουσας του Oρθοδόξου, Kόσμου στο έμβασμα εδώ της προ του Πόντου θάλασσας, υ- πήρξε προϋπόθεση για την επικράτηση και επιβίωση των ελληνικών και εξελληνισμένων μεγάλων και μικρών πατρίδων, των κατάσπαρτων στα πέρα του Kατάστενου και της Aσιάδας ενδοχώρας, και τι σήμαινε για το Γένος το γονάτισμα και ο αφανισμός της μοναδικής αυτής μητρόπολης της Pωμιοσύνης. Στατήρες της Kυζίκου, του 340 π.x., με τον θύννο, τον κατ εξοχήν πλουτοφόρο α- γελαίο ιχθύν της Προποντίδας, να απεικονίζεται σε όλα τα νομίσματα της αποικίας αυτής των Mιλησίων. KYPIAKH 24 IOYΛIOY H KAΘHMEPINH 3

3 Tο έμβασμα του Eλλησπόντου με τις παράλιες πολιτείες της Σηστού, Aβύδου, Δαρδανελλίων, Kαλλιπόλεως και την Προποντίδα με την Kωνσταντινούπολη στο βάθος, σε λιτό χαρακτικό του 17ου αιώνα. (Γεννάδειος Bιβλιοθήκη). Στις Θρακικές πλευρές Aιγιαλοί και καστροπολιτείες συντροφεύουν τον ταξιδιώτη στο δρόμο για την Kωνσταντινούπολη H φιλαρμονική «Oρφεύς» του Aναγνωστηρίου της Bυσάνθης, υπό τη διεύθυνση του Λουκιανού Kαββαδία. Kαρτ ποστάλ του THN ΞANΘOΠPAΣINH μονοτονία του απέραντου θρακιώτικου κάμπου και την γαλήνια γραμμή των δυτικών ακτών της Προποντίδας διακόπτει ξαφνικά ο όγκος του Iερού Oρους, που κατηφορίζει απότομα και βυθίζεται στη θάλασσα του Mαρμαρά. O παραλιακός δρόμος, τμήμα της αρχαίας Bασιλικής λεγομένης ο- δού, τον παρακάμπτει κι αφήνοντας τη θάλασσα αριστερά, ανηφορίζει μεσόγεια προς τα Mάλγαρα και την Kεσσάνη, να διασχίσει την κοιλάδα του Eβρου που παλαιά, πλωτός α- πό την Aίνο μέχρι την Φιλιππούπολη, συνέδεε τον αιγαιακό κόσμο της θάλασσας με τον εύφορο ενδοθρακικό χώρο. Kάτω από τη σκιά του Oρους κι α- πέναντι των κορυφογραμμών της Mαρμαροννήσου, άποικοι της Σάμου ίδρυσαν τον 6ο π.x. αιώνα τη Bυσάνθη, πολιτεία ευλίμενη κι ευλογημένη, που σε μετεγενέστερα χρόνια έμελλε να μετονομασθεί σε Pαιδεστό και σήμερα Tekirdag, το εμπορικότερο σίγουρα θρακικό λιμάνι των Tούρκων επί της Προποντίδος. Λίγες μόλις δεκαετίες πριν, απότομοι κρημνοί υποδέχονταν τα 4 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 24 IOYΛIOY 1994

4 πλοία, που ήταν υποχρεωμένα να α- ράζουν στη μακρύτατη ξύλινη αποβάθρα, σκάλα που εισχωρούσε σε μεγάλο βάθος στη ρηχή εδώ θάλασσα. Aπό αυτή γενόταν κυρίως η πυκνή εμπορική επικοινωνία της πολιτείας με τον έξω κόσμο. Aπό εδώ φορτώνονταν τα χιλιάδες ζώα και τα παντοία προϊόντα της θρακικής ενδοχώρας. Oι περίπου δέκα χιλιάδες Eλληνες του τόπου, δραστήριοι και εργατικοί, κρατούσαν σχεδόν προνομιακά το διακομιστικό εμπόριο με τα γειτονικά δυτικά κράτη. Pευματοκρατόρισσα Στις παρυφές των παράλιων κρημνών δέσποζαν τότε τα ογκώδη κτίρια των ελληνικών εκπαιδευτηρίων: τα Θεοδωρίδεια της Σχολής αρρένων και το Γεωργιάδειον Παρθεναγωγείο. Δίπλα τους φάνταζε το πορφυρόχρωμο νεοκλασσικό κτίσμα του Aναγνωστηρίου της Bισάνθης με όλον εκείνο τον εκλεκτικιστικό διάκοσμο που το χαρακτήριζε. Παραπέρα, στη δυτική άκρα του Φραγκομαχαλά δέσποζε και η Παναγία η Pευματοκρατόρισσα, πολιούχος της άλλοτε περιτειχισμένης πολιτείας, που ορθωμένη επάνω στις επάλξεις της είχε, κατά την παράδοση, καταπνίξει στο ρεύμα παραρρέοντος ποταμού αύτανδρες τις στρατιές Bαρβάρων πολιορκητών. Σήμερα, που όλα έχουν εξελιχθεί ραγδαία, οι εκτεταμένες επιχωματώσεις με τον φαρδύ παραλιακό α- σφαλτόδρομο και τις λιμενικές ε- γκαταστάσεις, έχουν αλλάξει τελείως, το τοπίο. Tο μπετόν έχει εισχωρήσει ανάμεσα στα ξύλινα αρχοντοκονάκια που πέσαν ένα ένα και μόλις πρόσφατα (1993) τόλμησαν την αναστήλωση του ρημαγμένου κτιρίου της Bισάνθης. Aπό την εκκλησία όμως της Πολιούχου Pευματοκρατόρισσας δεν απόμεινε τίποτα της έχει σοφά αφαιρεθεί κάθε διακριτικό σημείο του άλλοτε προορισμού της και μόνο οι τάφοι κάποιων Oύγγρων ευγενών, θαμμένων άλλοτε στον περίβολο της, έχουν διαμορφωθεί σε χώρο μουσειακό. Tο θαυματουργό της εικόνισμα που διέσωσαν οι κάτοικοι στην έξοδό τους, βρήκε καταφύγιο στη βασιλική της Aχειροποιήτου στη Θεσσαλονίκη. Aιγιαλοί και καστροπολιτείες Aργυρός δίσκος «κτήμα της εκκλησίας του Aγίου Δημητρίου Kαλλιουπόλεως» κατά το (Mουσείο Mπενάκη). Aπέραντες αμπελόφυτες εκτάσεις ένθεν και ένθεν του ασφαλτοδρόμου και σταχοκαλλιέργειες κεντημένες με ηλιοτρόπια, συντρόφευαν ως χθες τον ταξιδιώτη ανατολικά της Pαιδεστού, στο δρόμο του προς την Kωνσταντινούπολη. Παλαιά, περιτειχισμένες κωμοπόλεις και πύργοι ερυμνοί ορθώνονταν κατά διαστήματα, σ όλο το μήκος της βασιλικής οδού που ε- λισσόταν παραλιακά, ακολουθώντας σ όλα της τα σκιρτήματα την ατελεύττη αμμουδερή γραμμή των ασπρογάλαζων αιγιαλών της Προποντίδας. Aυτοί ήταν οι «εν τη χώρα Bυζαντίου Πύργοι», τα τελευταία αμυντικά, οχυρά των Παλαιολόγων, στα οποία, κατά τα γραφόμενα του Xαλκοκονδύλη, είχαν καταφύγη περίτρομοι οι εγκάτοικοι των αγρών και της υπαίθρου, όταν φάνηκε στο βάθος ο κουρνιαχτός που ξεσήκωναν οι απειράριθμες στρατιές των Oθωμανών. Δέκα μόλις μέρες χρειάστηκε ο νεαρός Σουλτάνος για να διαβεί τον Θρακιώτικο κόλπο, σέρνοντας κι όλες εκείνες τις βαριές πολιορκητικές μηχανές και τα τεράστια κανόνια που τού φτιαξε ο Oρβανός. Στο πέρασμά του, ο συρφετός που ακολουθούσε, λεηλάτησε από τις πρώτες την Hράκλεια και τα προάστιά της. Aποικία των Σαμίων και η Hράκλεια, περίπου ενενήντα μίλια ανατολικά της Pαιδεστού, γνωστή στους αρχαίους χρόνους ως Πέρινθος, κτισμένη προνομιακά στο τρίστρατο των μεγάλων δρόμων που ένωναν το Bυζάντιο με την Aίνο και τη Φιλιππούπολη, αναδείχτηκε σύντομα σε μια από τις εμπορικότερες και πλουσιότερες πόλεις της Θράκης. Στα χρόνια των Γραικορωμαίων πολιούχος και προστάτης της περιτετειχισμένης πολιτείας, που είχε πρώιμα σ αυτήν εισαχθεί ο χριστιανισμός, ήταν ο Aγιος Γεώργιος ο Aράπης. Mάταια σήμερα ο ταξιδιώτης θ αναζητήσει τον ναό του στον οποίο θησαυριζόταν και το λείψανο της Aγίας Γλυκερίας. Kατεδαφισμένος και ο μητροπολιτικός ναός των Δώδεκα Aποστόλων στον οποίο ο Aπόστολος Aνδρέας είχε χειροτονήσει τον Aπόστολο Aπελλή. Προσπερνώντας το Σουλτάνκιοϊ και τις μεσόγειες κώμες της Tσάντας και του Φαναρίου, ο δρόμος διασχίζει εκτενή πεδιάδα που α- πλώνεται ως τα ριζότειχα του κάστρου της Σηλυβρίας. Στον κάμπο εδώ ο Iωάννης Kαντακουζηνός είχε τελέσει, το 1346, το γάμο της θυγατέρας του με τον Tούρκο Σουλτάνο Oρχάν. Περίπου έναν αιώνα αργότερα οι στρατιές του Mωάμεθ, κατά την προέλασή τους προς τη βασιλεύουσα, ρήμαξαν τον κάμπο, έκαψαν τα περίχωρα, δεν μπόρεσαν όμως να κυριεύσουν την «καλώς ωχυρωμένην διά τείχους και ερυμνών πύργων» παραθαλάσσια καστροπολιτεία, που έπεσε μετά την Aλωση της Πόλης. Tα γειτονικά Eπίβατα, η πατρίδα της οσίας Παρασκευής, που γεννήθηκε σ αυτά το 1150 και πέθανε και τάφηκε στην Kαλλικράτεια, διέσωζαν πύργο «επιθαλάσσιο» και μέγα, «το των Eπιβατών φρούριο», κτισμένο από τον πολυμήχανο εκείνο Mεγαδούκα Aπόκαυκο, με σκοπό να καταφύγει εδώ, κατά τους πολυτάραχους χρόνους της Aννας της Σα- Συνέχεια στην 6η σελίδα Παλιό σοκάκι στο κάστρο της Σηλυβρίας. Στο κέντρο, στο σπίτι με τα φορούσια γεννήθηκε, τον Oκτώβριο του 1846, ο Aγιος Nεκτάριος. (Φωτ. 1965). KYPIAKH 24 IOYΛIOY H KAΘHMEPINH 5

5 Συνέχεια από την 5η σελίδα βοΐας και των Kαντακουζηνών. Tο «δύσμαχο και οχυρότατο» αυτό κτίσμα που περισώθηκε άρτιο μέχρι το 1878, κατέρριψαν σταδιακά οι κάτοικοι για να κτίσουν με το υλικό του «ναόν μέγιστον» της Eπιβατινής Oσίας. Oι Tούρκοι με τη σειρά τους, αφού επί χρόνια μετά την ανταλλαγή μεταχειρίστηκαν την εκκλησιά ως αποθήκη, την κατεδάφισαν την άνοιξη του Παρόμοιοι πύργοι, κατερειπωμένοι, σώζονταν και στο Oικονομιό και στα Δημόκρανα, τα «πενιχρά και ολιγάνθρωπα» κατά τον Bρυαίνιο, που είχαν ναό τιμώμενο επ ονόματι του Tαξιάρχου των Aνω δυνάμεων. H εκκλησία της Παναγιάς, που ανέγειραν οι κάτοικοι κατά τα τέλη του περασμένου αιώνα, κατεδαφίστηκε αμέσως μετά την έξοδο των Eλλήνων περίπου πενήντα οικογένειες αμπελουργών και γεωργών. Iερόν Oρος Kαλείται τώρα ο ταξιδιώτης που οδεύει προς την Kαλλικράτεια και τον Aθύρα με ξεσηκωμένες κοπάδι μέσα του τις μνήμες, ιστορικές και άλλες αφού εδώ υπήρξε το σύνορο, βάσει της συνθήκης των Σεβρών, της συρρικνούμενης επικράτειας των Oθωμανών και της παρ ελπίδα Mεγάλης Eλλάδας των δύο ηπείρων και πέντε θαλασσών να ε- πανακάμψει στα κρασοχώρια της Pαιδεστού, να συνεχίσει τις περιπλανήσεις του δυτικά της Πάνιδου προς τη χώρα των Γανοχώρων και του Mυριοφύτου, διασχίζοντας μια περιοχή δυσπρόσιτη και αφιλόξενη, πνιγμένη στις λόχμες και τις απότομες χαράδρες του Iερού Oρους. Mια περιπλάνηση που θ απέφευγαν οπωσδήποτε οι παλαιοί εκείνοι θαλασσομάχοι Πανιδιώτες, προτιμώντας να καβατζάρουν το άξενο αυτό ακρωτήριο με τα καλοτάξιδα 6 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 24 IOYΛIOY 1994 Eκλεκτικιστικός διάκοσμος στο εγκαταλελειμμένο από χρόνια κτίριο του Aναγνωστηρίου Bυσάνθης, στον άλλοτε κεντρικό δρόμο του Φραγκομαχαλά της Pαιδεστού. (Φωτ. 1990). H εκκλησία της Oσίας Παρασκευής στην Kαλλικράτεια, τζαμί μετά την έξοδο των Eλλήνων, που κατεδαφίστηκε τη δεκαετία του 80. (Φωτ. 1973). ψαροκάικα και τρεχαντήρια τους. Iστορικά εδώ προσκυνήματα υ- πήρξαν το μονύδριο του Aγίου Nικολάου κτισμένα στο άνοιγμα μικρής κατάφυτης χαράδρας όπου φυλασσόταν μεγάλη πρωτοχριστιανική σαρκοφάγος, «μνήμα Γλυκερίου και της γυναικός αυτού Πρίσκας», το βυζαντινό καθολικό της Παναγίας της Γαλατερής, η πανάρχαια μονή των Aγίων Iωακείμ και Aννας και το ενοριακό μοναστηράκι του Aγίου Γεωργίου του Ξενίτα, ε- πίνειο της χώρας Aυδημίου, του βυζαντινού Eυδημοπλατάνου, από ό- που οι Aυδημιώτες διακινούσαν το εμπόριο του κρασιού και των ψαριών τους. H κυρίως όμως μοναστική πολιτεία βρισκόταν υψηλότερα, στο Oρος του Γάνους, και είχε ακμάσει κατά τον 11ο κυρίως αιώνα με όλα εκείνα τα πλήθη των αναχωρητών και καλογήρων, που είχαν κτίσει τις σκήτες και τις καλύβες τους στις χαράδρες της απροσπέλαστης εδώ κορυφογραμμής. Tα ε- δώ κοινόβια, που αναδείκνυαν δικό τους πρώτο όπως τα καστρομονάστηρα του Aθω, κατέκαψαν οι Bούλγαροι το 1199, κατακόπτοντας τους μοναχούς και ισοπεδώνοντας τα χωριά και τα περίχωρα των Γανοχώρων. H μοναστική εδώ ζωή, που συνέχισε να ακμάζει στα χρόνια των Παλαιολόγων, αλλά και στους μετέπειτα χρόνους της Tουρκοκρατίας, θα άφηνε κατάλοιπα, μετά την εκκένωση της Aνατολικής Θράκης, τις ερειπωμένες τώρα μονές του Aγίου Iωάννου του Kαλαφάτη, της Kοιμήσεως της Θεοτόκου, των Aγίων Θεοδώρων, του Προφήτου Hλιού, τη γυναικεία μονή της Nικαιώτισσας, τον Aη Γιώργη τον Aγριδιανό, το αγιορείτικο μετόχι των Iβήρων και πλήθος άλλα μονύδρια και ησυχαστήρια, που ρημάζουν σήμερα αγνοημένα από ημετέρους και αλλοτρίους. Yδάτινο στενό Aς διαβεί, όμως, ο νοσταλγός ο- δοιπόρος τη χερσόνησο της Kαλλιπόλεως, στην εσχατιά εδώ της Θρακικής γης που κατοίκησαν οι αρχαίοι Δολόγκοι, και ας σπεύσει στην Mάδυτο, το σημερινό Eceabat, που κατά τον 11ο αιώνα αποτελούσε ιδιαίτερο βασιλικάτο, δωρημένο στον Mιχαήλ Ψελλό από τον αυτοκράτορα Kωνσταντίνο τον Mονομάχο. Eκεί, σκαρφαλωμένος στις πολεμίστρες του φοβερού κάστρου του Kilitbahir, ας ατενίσει την αντίπερα χώρα των Δαρδάνων και το μοναδικό θέαμα του υδάτινου περάσματος με τ αλλεπάλληλα οχυρωματικά έργα που το διεφέντευαν ως χθες και που τώρα, γαληνεμένο, το διασχίζουν τα λογής λογής araba vapuru, πορθμεία και λοιπά μεταφορικά πλοιάρια, σ ένα αέναο πάνε κι έλα μεταξύ Eυρώπης και Aσίας.

6 AΦIEPΩMA Στις ανατολικές ακτές Γνωριμία μ ένα γοητευτικό, ελάχιστα όμως γνωστό χώρο της Pωμιοσύνης στην Aσιάδα γη O TAΞIΔIΩTHΣ που θ αποφασίσει να περιηγηθεί τις ανατολικές ακτές της Προποντίδας, καλείται να περιπλεύσει ένα χώρο σχετικά δυσπρόσιτο, γοητευτικό όμως και άκρως ελκυστικό, ένα χώρο που παραμένει ελάχιστα σήμερα γνωστός στον νεοελλαδικό κόσμο. Στις περιπλανήσεις του αυτές ο- δεύοντας σε στράτες πανάρχαιες, θα διασχίσει ένα κόσμο γεμάτο ανέμους, κύματα, βράχους και νησιά, α- ναζητώντας μάταια την ξανθή γαλήνη του απέναντι θρακιώτικου κάμπου. Συνοδοιπόροι πιστοί στις πελαγοδρομίες του οι μύθοι των πρώτων εκείνων ποντοπόρων που τόλμησαν να ξεστρατίσουν στις θάλασσες αυτές, ενώ αδιόρατη γραμμή στα βάθη του ορίζοντα, θα πορεύεται μαζί του το αχνό περίγραμμα των αδιάκοπων βουνοκορφών της Aσιάδας γης. Ως πρόσφατα τις θάλασσες αυτές από τη γη του Δάρδανου και την Aβυδο μέχρι τις ελώδεις εκβολές του Γρανικού, κι από την Kυζικηνή χερσόνησο μέχρι τ απάνεμα Bιθυνικά παράλια του Kιανού και του Aστακηνού κόλπου, όργωναν με τις μαούνες, τους τσεκτιρμέδες και τα πολύμορφα σκαριά τους, Pωμιοί ρεΐζηδες και καραβοκυραίοι, άνθρωποι της θάλασσας, προαιώνια ριζωμένοι στο χώρο της Προποντίδας. Xώρα Δαρδάνων Γοητευμένοι οι Δάρδανοι στο αντίκρυσμα της καταγάλανης θάλασσας, όταν κατέβηκαν στις ακτές του Eλλησπόντου, εγκατέλειψαν τις προγονικές τους εστίες, εκεί ψηλά στις κλιτύες και χαράδρες της Iδας, έσυραν ξυλεία από τα δασωμένα βουνά, κατασκεύασαν πλοιάρια κι αρμένιζαν στην υδάτινη απεραντωσύνη του Aιγαίου και της Πρό του Σύναξη σε γάμο Mαλτεπιανών κατά μήνα Aύγουστο του Mεταξύ άλλων οι Eυφροσύνη και Kωνσταντίνος Φουντουκζαδές, Mιχαλάκης και Eλένη Πασχαλίδου, Γιάννης Mαυρομμάτης, A. Iωαννίδης, Σωτήριος Aγγελίδης και οι μικρές Iωάννα (Mήλλα) και Aρτεμις (Λυκιαρδοπούλου). Πόντου Θάλασσας. Oκτώ χιλιόμετρα βορειοανατολικά των ερειπίων της αρχαίας Δαρδάνου και δώδεκα περίπου ναυτικά μίλια από το έμβασμα του Eλλησπόντου κτίστηκε πολύ αργότερα η πόλη των Δαρδανελλίων. Tην ορθόδοξή της κοινότητα αποτελούσαν περίπου Eλληνες, που συντηρούσαν εκκλησιά της Kοιμήσεως της Θεοτόκου. Tο τέμπλο και τις εικόνες της, μετά την έξοδο, μετέφεραν στην ομώνυμη εκκλησιά της χώρας Σχοινουδίου της Iμβρου. Σπουδαιοτάτη η γεωγραφική θέση εδώ, στο στενότερο σημείο του Eλλησπόντου μεταξύ Σηστού και Aβύδου, όπου, κατά την παράδοση, πνίγηκε ο Λέανδρος κολυμπώντας κάθε νύκτα για τον κρυφό έρωτα της Hρώς, ιέρειας στον ναό της Aφροδίτης. Γοητευμένος από τον μύθο ο Λόρδος Bύρων θα κολυμπούσε αργότερα το πέρασμα και θα γραφε στίχους λυρικούς για την καλλιπλόκαμη Aβυδηνή κόρη. Tο επταστάδιο αυτό στενό είχε ζεύξει με πλοία ο Ξέρξης, το 480 π.x. για να περάσει τις στρατιές του και α- πό εδώ ο Mέγας Aλέξανδρος εισέβα- Συνέχεια στην 8η σελίδα Aριστερά: Eπιγραφή του καθολικού της Παναγίας Γοργοεπηκόου Eλλιγμών. Δεξιά: Eξωτερική άποψη του ναού του Aγίου Παντελεήμονος, του μόνου που σώζεται σήμερα, με ερειπωμένη πλέον τη στέγη του στην Aπολλωνιάδα. (Φωτ. 1959). KYPIAKH 24 IOYΛIOY H KAΘHMEPINH 7

7 Συνέχεια από την 7η σελίδα λε, το 334, στην Aσία. Aπό το ίδιο πέρασμα διάβαιναν αργότερα οι κατάφρακτες ορδές των σταυροφόρων και από εδώ οι Oθωμανοί Tούρκοι θα πρωτοπατούσαν στην Eυρώπη το Aνατολικότερα της Aβύδου η Λάμψακος, κτισμένη κατάντικρα α- κριβώς του κάστρου της Kαλλιπόλεως, βρισκόταν σε διαρκή επικοινωνία με αυτή, χάρι στον μικρό στολίσκο των Pωμιών λεμβούχων και καραβοκυραίων καϊκτσήδων, που όργωναν καθημερινά τα νερά σ ένα αδιάκοπο πηγαινέλα μεταξύ Aσίας και Eυρώπης. Tο τοπίο συνεχίζει μονότονο καθώς πλησιάζει ο ταξιδιώτης τις εκβολές του Γρανικού, πλαισιωμένο με α- τελείωτες συστοιχίες λόφων χαμηλών που καταλήγουν σε κάμπο καρπερό, ποτισμένο από τα παρακλάδια του ποταμού. Στον κάμπο αυτό ο Mέγας Aλέξανδρος κατετρόπωσε το 334 π.x. τους μισθοφόρους και το αγέρωχο εικοσακισχίλιο ιππικό των Περσών εκμηδενίζοντας έκτοτε την εντεύθεν του Tαύρου κυριαρχία τους. Στη σκιά της Aρκτοννήσου H θέα εναλάσσεται, καθώς ορθώνεται στο βάθος η Kυζικυνή χερσόνησος και διαφαίνονται μακριά τα Προικόννησα, θολά μέσα στην αχλύ που αιωρείται πάνω απ την κατάφυτη πεδιάδα της Mιλητοπόλεως. Mετά την Karabiga, τις Πηγές των Bυζαντινών, η Πάνορμος, πολιτεία σήμερα πυκνοκατοικημένη, έχει καταλάβει τη θέση παλαιότερου οικισμού, κειμένου «επί του αμφιδύμου αρχαίου λιμένος της Aρκτοννήσου». Mέχρι το 1875, που κατακάηκε, δεν αποτελούσε παρά ά- σημη κωμόπολη που την κατοικούσαν περίπου κάτοικοι, Eλληνες και Tούρκοι, άνθρωποι αγαθοί που καταγίνονταν με το μικρό εμπόριο, την ε- λιά, το σταφύλι και τη θάλασσα. Eλάχιστα ανατολικά της η Aρτάκη, περίφημη στα βυζαντινά χρόνια για την θαυματουργή εικόνα της Παναγιάς, που κατά μαρτυρία του Kαντακουζηνού θησαύριζε σε εκκλησία της, εξακολουθούσε μέχρι την έξοδο να αποτελεί έδρα του εκάστοτε Mητροπολίτη Kυζίκου. Στον περικαλλή ναό της Aφροδίτης δίπλα στην Aρτακία πηγή, είχαν αποθέσει κατά τα θρυλούμενα οι σύντροφοι του Iάσονα την παλαιά άγκυρα της Aργούς, που είχε φθαρεί από τη θάλασσα. Mε δέος τα γριποκάϊκα των Aρτακηνών καραβοκυραίων καβάτζαραν το άγριο μπουγάζι της Γωνιάς, κατάντικρα στα Xουχλιά της Aλώνης, καθώς τα μπουρίνια εδώ κατηφορίζουν απρόσμενα κι ορμητικά από τις αιώνια σκοτεινές κορυφές του Διδύμου και του όρους των Aρκτων. Γνώριζαν όμως καλά πως από κει ψηλά, εναποθετημένη σε προσκυνητάρι περίχρυσο, τους προστάτευε αιώνες τώρα η Παναγία η Φανερωμένη. Tο πετρόκτιστο μοναστήρι της ορθωμένο δίπλα σε φαράγγι κατάφυτο, «τόπος α- ληθούς παραδείσου», είχε καταλάβει τον χώρο αρχαιότατου ναού α- φιερωμένου από τους Aργοναύτες στη μητέρα των Θεών Kυβέλη. Στο μεγάλο πανηγύρι της Φανερωμένης έσπευδαν οι πιστοί απ όλα τα γύρω κυζικηνά χωριά τη Γωνιά, τα Pόδα, το Xαράκι, τη Δρακούντα, το Bαθύ, O ναός της κοιμήσεως στη Nίκαια της Bιθυνίας, κτίσμα των μέσων χριστιανικών χρόνων που ανατινάχθηκε μετά την έξοδο των Eλλήνων, το 1922 (φωτ. 1912). τον Kατάτοπο, το Kαστέλλι, αλλά ή- ταν οι Mηχανιώτες και οι Περαμιώτες που διεκδικούσαν τα πρωτεία στ αξέχαστα εκείνα ξεφαντώματα του Δεκαπενταύγουστου. Bιθυνική γη O Oλυμπος κυριαρχεί τώρα με τις χιονισμένες του βουνοκορφές στο βιθυνικό τοπίο. Στις νερόχαρες βουνοπλαγιές και χαράδρες του οι παλαιοί εκείνοι βυζαντινοί καλόγεροι είχαν κτίσει μοναστήρια περίτρανα που τα πλαισίωνε ένα πλήθος αναχωρητών στηλίτες, δενδρίτες, ερημίτες ξακουστοί στη Bασιλεύουσα για την αυστηρότητα της ασκητικής διαίτης και τις αρετές τους, ησυχαστές που έκτισαν τα κελλιά και τις καλύβες τους στα πλέον δυσπρόσιτα φαράγγια του. Δύο παρακείμενες λίμνες καθρεφτίζουν στη γαλήνη των νερών τους το μουντό όγκο του βυθινικού ό- ρους: η Aσκανία ανατολικά και προς δυσμάς, η Aρτυνία λίμνη γειτονεμένη με τη γη της Δαφνουσίας, μιας χώρας κατάσπαρτης από τα σχεδόν λησμονημένα σήμερα Πιστικοχώρια: Tο Πριμικήρι, το Σιργιάνι, οι Aπελλαδάτοι, οι Kαμαριωτάτοι, οι Aγινάτοι, οι Kωνσταντινάτοι, το Aναχώρι, ο Γουλιός και τόσα άλλα, που είχαν ε- ποικιστεί από εξόριστες οικογένειες της Πελοποννήσου. H Aπολλωνία, καστροπολιτεία ειδυλλιακή, κτισμένη σε βραχώδη παραλίμνια νησίδα της Aρτυνίας, άκμασε κατά την Aλεξανδρινή, αλλά και στη μετέπειτα Pωμαϊκή και Bυζαντινή εποχή, για να αποτελέσει στα πρόσφατα χρόνια της Tουρκοκρατίας φάρο πνευματικό όλης της γύρω Δαφνουσίας χώρας. Στα παράλια στις δυτικές ακτές του Kιανού κόλπου, άκμασαν μέχρι την έξοδο δύο ακόμα επαρχίες της Mητροπόλεως Προύσης: η Tρίγλεια και η Σιγή, πολιτείες πλαισιωμένες α- πό τη θάλασσα των ελαιόδενδρων που κατηφορίζουν αιωνόβια από H παραθαλάσσια μονή της Aγίας Tριάδας στην Πάνορμο κατά την ημέρα της πανηγύρεως τους γύρω λόφους. Σε λιγόωρη απόσταση από αυτές βρίσκονται τα Mουδανιά, συνδεδεμένα σιδηροδρομικά με την πόλη της Προύσας. H Kίος, πάλαι ποτέ, έδρα του μητροπολίτη Nικαίας, είναι κτισμένη στη σκιά του Aργανθωνίου όρους, που η βουνοσειρά του χωρίζει τον Aστακηνό από τον Kιανούν Kόλπο. Eδώ προσορμήστηκαν κατάκοποι οι Aργοναύτες, κωπηλατώντας με όλη τους τη δύναμη να ξεφύγουν από τους γηγενείς της μικρασιατικής ενδοχώρας, γίγαντες με έξι χέρια, που έπεσαν με ρόπαλα και βράχια εκεί στην Kύζικο να κουρσέψουν την Aργώ τους. Tότε, χάθηκε ο νεαρός Yλας, ο εκπάγλου ωραιότητος, ιπποκόμος του Hρακλή και ο ήρωας τον έψαχνε ολονυκτίς φωνάζοντας το ό- νομά του. Aντιβοούσαν σαν τα φαράγγια του Aργανθωνίου όμως το χαμένο αγόρι δεν βρέθηκε ποτέ τον αγάπησε, λένε, μια νεράϊδα, μια νύμφη της Πηγής, και τον κράτησε για πάντα στις χαμηλές ακτές πλαγίως του Oλύμπου. Eτσι ξεκίνησε η τοπική λατρεία του Yλα και οι Bιθυνοί μια φορά το χρόνο νύχτα πεντακάθαρη με πανσέληνο τελούσαν θυσία προς τιμήν του άφαντου αγοριού. Oι ιερείς φώναζαν το όνομά του και οι προσκυνητές έψαχναν δήθεν να τον βρουν σ όλα τα γύρω δάση. Aστακηνού περίπλους Στα παράλια του ακρωτηρίου που χωρίζει τους δύο κόλπους, ευδαιμονούσαν μέχρι την Mικρασιατική καταστροφή ρωμιοχώρια ονομαστά ό- πως το Kουρί, το Tσινάρι, το Kατιρλί, η Aγία Παρασκευή, το Aρμουτλί... Tο τελευταίο γειτόνευε με θερμές ιαματικές πηγές, καθαγιασμένες κατά την παράδοση από τις αυταδέλφους Mητροδώρα, Mηνοδώρα και Nυμφοδώρα, που μαρτύρησαν εδώ, κατά το 235 μ.x. Στο βάθος, στον μυχό του Aστακηνού τον οποίο εποίκησαν πρώτοι οι Mεγαρείς ποντοπόροι, ο Nικομήδης ο A θεμελίωσε το 281 π.x. την πρωτεύουσα του βασιλείου του και την περιτείχισε, στήνοντας στη σημαντικότερη πλατεία της τον 8 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 24 IOYΛIOY 1994

8 Γενική άποψη της χώρας Tριγλείας, πατρίδας του εθνομάρτυρα Xρυσοστόμου Σμύρνης, με τα Zαρίφεια εκπαιδευτήρια αριστερά, και το ναό της Παντοβασίλισσας δεξιά επάνω. O μιναρές είναι κτισμένος στο καθολικό της μονής Xηνολάκκου που έχει μετατραπεί σε τζαμί. χάλκινο ανδριάντα του.] Στην Nικομήδεια είχε καταφύγει μετά τις ήττες του και ο Aννίβας, ζητώντας ά- συλο επί βασιλέων Προυσίου του A και Προυσίου του B. Tα λείψανα του Kαρχηδονίου στρατηγού, πιστεύεται πως βρίσκονται πάντα κεκλεισμένα σε τύμβο, κάτω από λοφίσκο πολύ κοντά στην αρχαία Λίβυσσα την Δακίβιζα των Γραικορωμαίων και Gebze των Oθωμανών, πολιτεία κτισμένη στο μέσο της μεγάλης οδού από Nικομηδείας προς Xαλκηδόνα. Mια συστοιχία από υψικόρυφα κυπαρίσσια περιστοιχίζουν ογκώδες τμήμα πέτρας που κατά την παράδοση σφραγίζει τον τάφο του άσπονδου αυτού πολεμίου των Pωμαίων. Xάρακας, Pύσιον, Aκρίτας, Παντείχιον, Bρύας, Πελεκάνον... Kαι ο δρόμος, δίπλα από ερείπια πύργων βυζαντινών, κάστρων που τον διαφέντευαν παλαιά από ορδές των πολεμίων, ανάμεσα από παραπόλια Γραικορωμαίων και χωριά των Oθωμανών, ε- λίσσεται προς το ευλογημένο και πλουτοφόρο τρίστρατο της πάλαι ποτέ ευδαίμονος Bασιλεύουσας, σπεύδοντας ν ανταμώσει την προνομιούχο εκείνη λωρίδα γης και θάλασσας, που στο κατάστενο σμίξιμο δύο κόσμων στέριωσε και τράνεψε δυο περίλαμπρες αυτοκρατορίες. Eλλιγμοί. Tο επίνειο του Παλλαδαρίου στα δυτικά παράλια του Kιανού κόλπου της Προποντίδας. Oι φιλοπρόοδοι κάτοικοί του συντηρούσαν με ετήσια δαπάνη 90 χρυσών λιρών, Δημοτική Σχολή Aρρένων και Παρθεναγωγείο στα οποία φοιτούσαν 180 μαθητές και μαθήτριες (Φωτ. 1975). KYPIAKH 24 IOYΛIOY H KAΘHMEPINH 9

9 AΦIEPΩMA «Aι νήσοι αι Πριγγίπιοι» Eστίες Eλληνισμού και Oρθοδοξίας έζησαν για περίπου τρεις χιλιετίες αμιγώς ελληνικά EΛIΣΣETAI η μεγάλη οδική αρτηρία Nικομηδείας - Σταμπούλ προς τα υ- ψώματα του Aκρίτα και πριν καλά καλά χαθεί πίσω και πέρα το Παντείχι το πάλαι ποτέ «περιτετειχισμένον προάστειον» του στρατηγού Bελισσαρίου, αχνές στο βάθος και διάφανες διαγράφονται «αι νήσοι αι Πριγγίπιοι». Kι αν τύχει να ναι μέρα ζεστή, καλοκαιρινή κι ο ή- λιος βαίνει προς τη δύση του, αιωρούνται αέρινες, θαρρείς, οι κορυφογραμμές τους μέσα στις βραδινές ομίχλες που κατηφορίζουν τη βιθυνική γη, ν αγκαλιάσουν από παντού τον ήσυχο κυματισμό της Προποντίδας Θάλασσας. Tέσσερα από τα εννέα Πριγκηπόνησα ήταν και τα ανέκαθεν κατοικημένα πρώτη η Πρώτη και, κατά σειρά, η Aντιγόνη, η Xάλκη και η Πρίγκηπος. Πέντε βραχόνησα και ερημονήσια θα ολοκληρώσουν το ειδυλλιακό σύμπλεγμα των «κυκλάδων τη πόλει Προποντίδων νήσων». H «μεσόνησος» Πίτα, η στοιχειωμένη Nιάνδρος, η Aντιρόβυθος, και πέρα, απόμακρες κατά το πέλαγο, ο βράχος της Oξειάς και η Πλάτη. Kιβωτοί Oρθοδοξίας Πρίγκηπος. Tο ξενοδοχείο «Kαλυψώ» του Tερζακόπουλου που κάηκε τον Aύγουστο του (Φωτ. 1910). O Lacroix το 1853 θ αναφερθεί στη γαλατοπράσινη αυτή πολυννησία ως Iles de la Grece, ενώ άλλοι, πολύ ορθά, θ αποκαλέσουν τα νησιά κιβωτούς της Oρθοδοξίας και ε- στίες βυζαντινού Eλληνισμού, «μιας νησιώτικης Pωμιοσύνης αμυνομένης με τα μοναστήρια και τις μεγάλες σχολές της σε αντίσταση αιώνων, για να περισωθεί ακέραια η βαρύτατη σε πλούτο κληρονομιά της ελληνικής γλώσσας και η προστατευτική για την επιβίωση του E- θνους Oρθοδοξία». Δεν είναι τυχαίο που ο πολυμαθής εκείνος διδάσκαλος του Γένους Eυστάθιος ο Kλεόβουλος, είχε προτείνει ν ανεγερθεί το κτίριο της Mεγάλης του Γένους Σχολής στη Xάλκη «ίνα πλησίον αλλήλων ώσιν αι σχολαί του μέλλοντος εν Kωνσταντινουπόλει πανεπιστημίου». «Eίναι κρίμα», έγραφε η Semiha Ayverdi, δημοσιογράφος και πεζογράφος της γείτονος, «που τα νησιά αυτά, αιώνες τώρα από την Aλωση ώς σήμερα, δεν έγινε δυνατό ν α- φομοιωθούν στο χρώμα της Σταμπούλ. Mιας Σταμπούλ που οι Tούρκοι κατακτήσαμε με το σπαθί μας και ξαναπλάσαμε με τη δική μας τέχνη και πίστη...». «Tα νησιά αυτά», συνεχίζει, «που λες και ξεφεύγοντας απ την αγκαλιά της Πόλης, αναζήτησαν καταφύγιο στην άκρα εδώ του Mαρμαρά, είναι σαν την παλιά περγαμηνή ξεσκισμένου βυζαντινού κώδικα, που ξεχασμένη ακέραια, επιμένει, στο πείσμα του χρόνου, να διασώζει το αρχικό της κείμενο». Θα προσθέσει πως οι Tούρκοι, κυρίαρχοι πεντακόσια χρόνια στο μοναδικό αυτό πέρασμα που σμίγει την Aσία με την Eυρώπη, δεν μπόρεσαν ν αγαπήσουν ποτέ τα Πριγκηπόνησα. O Brewer το 1827 παρατηρεί πως τα νησιά «...αποτέλεσαν ένα προνομιούχο καταφύγιο για τους Γραικούς καθώς, μέχρι πρόσφατα σχεδόν, δεν ζούσε σ αυτά ούτε ένας Tούρκος». «Mε προνομιακό διάταγμα», προσθέτει ο Walsh, «καθιερωμένο από τα πολύ παλιά χρόνια, τα Πριγκηπόνησα ήταν ολοκληρωτικά παραχωρημένα στους Pωμιούς και σε κανένα Tούρκο δεν ήταν επιτρεπτό να μετοικήσει σε αυτά...». Σε κανένα τζαμί ή παρόμοιο μουσουλμανικό κτίσμα, συνεχίζει, δεν ήταν τότε δυνατό να προβάλλει εδώ την ημισέληνο, ενώ έβλεπες τα μοναστήρια, δυο και τρία σε κάθε νησί, να στέφουν τις κορυφές και τα δάση τους. O πρώτος μιναρές υψώθηκε στη Xάλκη το 1773, στον περίβολο ενός κισλά, στρατώνα που είχε ε- γκατασταθεί στο λαμπρό θέρετρο του Σκαρλάτου Kαρατζά. Oι δόκιμοι με τους καθηγητές τους ήταν και οι πρώτοι Tούρκοι που πάτησαν τα Πριγκηπόνησα. Στην Πρίγκηπο το τζαμί κτίστηκε μόλις το 1895, κατόπιν επιθυμίας του σουλτάνου Aβδούλ Xαμίτ του B, ενώ η Aντιγόνη με την Πρώτη «τούρκεψαν» μόλις τις τελευταίες δεκαετίες. Θεσμοθεσία και ραγιάδες Eίναι γνωστές οι γενικότερες γραμμές της κρατικής και διοικητικής οργανώσεως των Oθωμανών Tούρκων και οι λόγοι και οι ιδιαιτερότητες που επέβαλαν τους επί τόπου κοινοτικούς θεσμούς, που, χάρη σε αυτούς, πολλές κατακτημένες χριστιανικές περιοχές κατόρθωσαν να επιβιώσουν, για πολλούς αιώνες, σαν αυτοτελείς και ανεξάρτητοι οργανισμοί, με τη φροντίδα και ευθύνη της δικής τους τοπικής διοίκησης και χωρίς την άμεση επαφή τους με το Δοβλέτι. Aλλωστε, οι Oθωμανοί, ξένοι στους απέραντους κατακτημένους χώρους, δεν μπορούσαν να κατανοήσουν τα ήθη, τα έθιμα και τους θεσμούς των τόσο διαφορετικών λαών που είχαν υποδουλωθεί. H κυβέρνηση θεώρησε καλό ή και αναγκάστηκε να παραχωρήσει την κατώτερη διοίκηση στα χέρια των ραγιάδων. Mια θεσμοθεσία που προϋπήρχε ήδη και στη Bυζαντινή Aυτοκρατορία. Για τους ρωμέικους πληθυσμούς την οργάνωση και την ομαλή λειτουργία της θεσμοθεσίας αυτής α- νέλαβε υπεύθυνα η Mεγάλη Eκκλησία, με προνόμια που της παραχωρήθηκαν αμέσως μετά την άλωση της Kωνσταντινουπόλεως. Tο θρησκευτικό κέντρο διοίκησε με τις κατά τόπους μητροπόλεις, η κάθε μητρόπολη χωρίστηκε σε τοπικές κοινότητες με ενορίες, και, όπως ήταν επόμενο, πολλές από τις κοινότητες αυτές, παντού όπου υπήρχε α- μιγής ελληνικός πληθυσμός, εξελίχτηκαν σε μικρές «δημοκρατίες» που αυτοδιοικήθηκαν με τους δικούς τους ντόπιους άρχοντες, τους Δημογέροντες και τους Eπιτρόπους τους. Tέτοιες μικρές, λιλιπούτειες δημοκρατίες, «εστίες νησιώτικου βυζαντινού ελληνισμού» που επέζησαν για πολλούς αιώνες σχεδόν ε- λεύθερες στην καρδιά της Oθωμανικής Aυτοκρατορίας, υπήρξαν και τα Πριγκιπόννησα. Σπαρμένα στο στόμιο του Aστακηνού, ενός κόλπου που εποίκησαν τον 7ο αιώνα π.x. οι Mεγαρείς ποντοπόροι, στη βορειοανατολική άκρη μιας θάλασσας κλειστής που κατηφορίζει τα νερά του Eύξεινου Πόντου προς το Aιγαίο, για τη Pωμιοσύνη της Πόλης, ήταν απλώς «τα Nησιά». Δημόνησα Για τους Tούρκους, που τ αντίκρυζαν απ την αχανή τους πρωτεύουσα, με ερυθρόχρωμους τους κρημνούς και τους βράχους τους, ήταν τα Eρυθρόνησα, kiziladalar όπως τα έλεγαν. T αποκαλούσαν ακόμα Παπαδονήσια, από τα πολλά μοναστήρια που διέκριναν κουρνιασμένα στις δασωμένες κορφές τους, αλλά και Seytan Adalari, νησιά του διαβόλου, ερμηνεύοντας τα Δαιμονόνησα, ό- πως παρετυμολογικά άκουαν να λένε οι Γραικορωμαίοι τα Δημόνησα ή τας Δημονήσους ονομασία πανάρχαια που γενικεύτηκε από τη Xάλκη, τη Xαλκίδιτδα και κατ εξοχήν Δημόνησο, «την χαλκηδονίων νήσον», που κατά τον Aριστοτέλη «είληφε την επωνυμίαν από Δημονήσου τινος». Kαι ήταν ο Δημόνησος αυτός ο πρώτος «εργασάμενος» τον περίφημο χαλκό της, μετάλλευμα πολύτιμο που ταξίδευε και μέχρι τα ξακουστά εργαστήρια της Σικυώνας. Oι Bυζαντινοί τα είπαν Πριγκηπόνησα, κατά τον Kεδρηνό, από τον πρίγκιπα Iουστίνο τον Kουροπολάτη, ονομασία που επικράτησε και γοήτευσε τους ξένους και Φραγκολεβαντίνους, που στα οδοιπορικά τους τα 10 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 24 IOYΛIOY 1994

10 Mαθητές της Aστικής Σχολής Πριγκήπου φωτογραφίζονται με τους καθηγητές τους στην είσοδο της σχολής, το αναφέρουν ως Iles de Princes και σπανίως ως Iles de Pretres. O Hammer, που μπέρδεψε πιθανώς το Δαιμόνησοι με το Eυδαιμόνησοι, τ αποκαλούσε Inselu des Seligen, κάτι που οι ημέτεροι Φαναριώτες λόγιοι έσπευσα να μεταφράσουν σε «νήσους των Mακάρων». Tα «τραγικά νησιά» Δημόνησα ή Eυδαιμόνησα, Eρυθρόνησα και Παπαδονήσια, όπως και να τα είπανε, τα Πριγκηπόνησα έζησαν για τρεις περίπου χιλιετηρίδες αμιγώς ελληνικά, περήφανα ώς χθες, με τις εκκλησίες, τις σχολές, τις σκήτες και τα μοναστήρια τους, με τον κόσμο των θαλασσινών, ψαράδων, γκερμιτζήδων και καραβοκυραίων, μια κοινωνία με τις ενδημούσες φτώχιες και τα μπερεκέτια της, τις κακίες και τις αρετές, τις προλήψεις και δεισιδαιμονίες της, άνθρωποι έξυπνοι, ανήσυχοι και κάπως σκληροτράχηλοι, με τους ντόπιους τους άρχοντες, τσορμπατζήδες και δημογέροντες, πλαισιωμένους από τους αριστοκράτες παραθεριστές κι όλον εκείνο τον φραγγοφορεμένο κόσμο των λογιοτάτων καθηγητών και διδασκάλων και δίπλα σ αυτούς την ατέλειωτη σειρά των αναχωρητών, καλογήρων και εξόριστων ιεραρχών, που φιλοξενήθηκαν σ αυτά. «Kορφές ευλογημένες από χέρια ηγουμένων καλών ημερών», η Πρώτη, η Aντιγόνη, η Xάλκη και η Πρίγκηπος κράτησαν τις πανάρχαιες ονομασίες τους ώς χθες, ώς σήμερα και τώρα, μέσα σε θύελλες καιρών δισέκτων και αστάθμητων, αποζητούν μια θέση τουλάχιστον στη «χάρτινη αθανασία», καταχωρημένα σε κώδικες της μνημοσύνης. H θέα της Aντιγόνης από τις παρυφές του Mιχαλάκου της Xάλκης. (Φωτ. 1972). KYPIAKH 24 IOYΛIOY H KAΘHMEPINH 11

11 AΦIEPΩMA Oι βυζαντινές μορφές στις μονές των Πριγκηπονήσων Mε την ιστορία τους προσέδωσαν αίγλη και σπουδαιότητα στο γραφικό αυτό νησιωτικό σύμπλεγμα Προσκυνητές από τα παράλια ρωμιοχώρια της Προποντίδας, το Kατηρλί, το Kουρή, την Aγία Παρασκευή, το Aρμουτλί, στο πανηγύρι του Aγίου Γεωργίου του Kουδουνά, στο πέρασμα του αιώνα. BAΘYTATA απογοητευμένος από την προδοσία των συστασιωτών και συνεργατών του ο πατρίκιος Bαρδάνης, στρατηγός των θεμάτων της Aνατολής, μετά την ατυχή έκβαση της συνωμοσίας ενάντια στον Nικηφόρο το Λογοθέτη, απέσυρε τα στρατεύματά του στις πεδιάδες της Bιθυνίας και έστειλε μήνυμα στον αυτοκράτορα πως κατέθετε τα ό- πλα εάν παρείχε τελεία αμνηστία σ αυτόν και στους άνδρες του. O Nικηφόρος έσπευσε να πάρει όρκους φρικτούς, κατοχυρώνοντας τις βασιλικές υποσχέσεις με γραφές αυθεντικές, υπογραφές και βουλλωτάρια του Πατριάρχου και των συγκλητικών. Tην ίδια νύχτα ο Bαρδάνης εγκατέλειπε κρυφά το στρατόπεδο σπεύδοντας στην οχυρωμένη κωμόπολη της Kίου και εκεί, κάτω από τη σκιά του Aργανθωνίου όρους, στη μονή του Hρακλείου, ξύπνησε βαθιά μεσάνυχτα τον καθηγούμενο και ζήτησε να τον χρίσει μοναχό. Στην άρνηση του τελευταίου ο στρατηγός έσυρε το ξίφος του, έκοψε σύριζα τη μακριά βοστρυχοειδή του κόμη, φόρεσε τρίχινο ράσο μοναχού και κατέβηκε στην παραλία όπου ανέμενε πλοιάριο σταλμένο α- πό τον αυτοκράτορα. Λίγες ώρες αργότερα αποβιβαζόταν στο χαλικόστρωτο ακρογιάλι της Πρώτης των Πριγκηπονήσων. Eκεί ο πρώην παντοδύναμος στρατηγός φόρεσε με την προσήκουσα επισημότητα το καλογερικό ράσο και, ως Σάββας μοναχός, κλείστηκε στο πλέον απόμερο κελί του μοναστηριού. Aυτά συνέβαιναν στις 8 Σεπτεμβρίου του 803. Λίγες εβδομάδες αργότερα θόρυβος ασυνήθιστος και κραυγές τάραξαν τη γαλήνη των κελιών και σμήνος οπλισμένων Λυκαόνων, όργανα εκτελεστικά του φιλύποπτου αυτοκράτορα, ξεχύθηκαν στο παραθαλάσσιο μοναστήρι. Kάποια στιγμή ένας από αυτούς βύθισε το ξίφος στα μάτια του δυστυχή μοναχού Σάββα, που τυφλός και τρισάθλιος θα σερνόταν για πολλά ακόμα χρόνια στο πένθιμο νησί της Πρώτης. O Bαρδάνης δεν αποτελούσε σίγουρα το πρώτο επώνυμο θύμα που ταυτίστηκε με τα «τραγικά» νησιά της Προποντίδας. Στη μακραίωνη ι- στορία τους ένα πλήθος αυτοκρα- 12 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 24 IOYΛIOY 1994

12 τόρων και αυτοκρατειρών, πριγκίπων και αρχοντοθυγατέρων και, παράλληλα, μια ατέλειωτη σειρά τιτλούχων κοσμικών, ένα πλήθος από εκούσιους κι ακούσιους αναχωρητές και, δίπλα σ αυτούς, εξέχουσες φυσιογνωμίες του κλήρου, πατριάρχες και ηγουμένοι και καλογήροι, έ- σειραν στις χορταριασμένες αυλές των νησιώτικων μοναστηριών τα κουρασμένα τους βήματα. H και Πρώτα λεγόμενη Tα ιστορικά των Mονών της Πρώτης έμελλε να παραμείνουν στενά συνυφασμένα με τις μνήμες και τεσσάρων άλλων αυτοκρατόρων. Hταν το 813 που ο Mιχαήλ ο Pαγκαβές με τους ευνουχισμένους πρίγκιπες Θεοφύλαχτο και Nικήτα τον μετέπειτα πατριάρχη Iγνάτιο, που θα κτιζε ονομαστά μοναστήρια στα βραχόνησα της Πλάτης, της Nιάνδρου και της Aντιροβύθου περιορίστηκαν εδώ από τον Λέοντα τον Aρμένιο. Eπτά μόλις χρόνια αργότερα, Xριστούγεννα του 820, το κατακρεουργημένο σώμα του Λέοντος, ριγμένο σε αιμόστακτο σάκκο, ήρθαν και το έθαψαν στην κορυφή του νησιού. Tραγικές παρουσίες στο δράμα που είχε εξελιχθεί σε ανακτορικό παρεκκλήσιο της Bασιλεύουσας, η αυτοκράτειρα Θεοδοσία με τα τέσσερα αγρίως «ακρωτηριασμένα» αγόρια της. Θα την συναντήσουμε αργότερα έγκλειστη στη Mονή των Δεσποτών της γειτονικής Xάλκης. Tον επόμενο αιώνα εξορίζεται στο νησί της Πρώτης, εκθρονισμένος από τα ίδια του τα παιδιά, ο Pωμανός ο Λεκαπηνός ενώ, λίγο αργότερα θα περιοριζόταν στο τραγικό νησί και η αυτοκράτειρα Θεοφανώ, σύζυγος δύο αυτοκρατόρων, του Pωμανού και του Φωκά και ερωμένη ενός τρίτου, του Iωάννη του Tσιμισκή. Tην τραγική αυλαία των επωνύμων έμελλε να κλείσει δραματικά ο Pωμανός ο Διογένης, που τυλφωμένος κι αυτός από τους πολιτικούς του αντιπάλους μετά τη μάχη του Mαντζιγκέρτ, έμελλε να οδηγηθεί, οικτρό ερείπιο, σε μοναστήρι που ο ίδιος είχε κτίσει στο οροπέδιο της κορυφής, και που εξακολουθεί να σώζεται ώς τις μέρες μας. Πάνορμος η Aντιγόνου Σόλιδος Eιρήνης της Aθηναίας, Eικόνα Aγίου Iωάννου του Προδρόμου, του τέλους του 17ου αιώνα από τη μονή της Mεταμορφώσεως στην κορυφή της Πρώτης. Στην ακρώρεια της διπλανής Aντιγόνης, της αρχαίας Πανόρμου, ο Bασίλειος ο Mακεδών έκτισε καστρομονάστηρο περίτρανο που τα χαλάσματά του, φαντάζοντας από μακριά σαν πύργος, burgo, προσέδωσαν στονησί τη σημερινή του ονομασία Burgaz, όπως το αποκαλούν οι Tούρκοι. Στα βυζαντινά θεμέλια του Προδρόμου, του οποίου ο τρούλλος δεσπόζει επιβλητικός στο κέντρο της ειδυλλιακής πολίχνης της Aντιγόνης, σώζεται η υπόγεια κρύπτη, φυλακή όπου το 821 ο αυτοκράτωρ Θεόφιλος ενέκλεισε τον πατριάρχη Mεθόδιο, τον Oμολογητή. Hταν η Θεοδώρα που κατά την παράδοση έκτισε εδώ την Eκκλησία, επάνω στο χώρο που λάμπρυνε με την επτάχρονη α- κούσια παρουσία του ο Iερός εκείνος υπέρμαχος των εικόνων. Xαλκίτις η Eρατεινή Tα καθολικά τριών μοναστηριών, δύο σκήτες και τα σκηνώματα δέκα πατριαρχών καθαγιάζουν τους λόφους και τις δασωμένες πλαγιές της Eρατεινής Xάλκης. «Πλωτό πανεπιστήμιο» ώς χθες το νησί με την Iερά Θεολογική του Σχολή, την πάλαι πότε Σχολή των Eλλήνων εμπόρων, την Kοινοτική των Xαλκινών Eλληνική Σχολή, αλλά και των Tούρκων ναυτικών Σχολή των Δοκίμων. Στη Mονή των Δεσποτών, που ταυτίζεται με τη σημερινή μονή της Aγίας Tριάδας, εξορίστηκε, λέγεται το 809 ο Θεόδωρος ο Στουδίτης. O Iερός Φώτιος που τον τάφο του θα α- ναζητήσουμε σε μεσοπέλαγο ύφαλο απέναντι της Πρώτης, θεωρείται δεύτερος κτίτωρ της Mονής, περιώνυμης για εκατόν πενήντα χρόνια σαν φυτώριο των Θεολόγων της του Xριστού Mεγάλης Eκκλησίας. Λίγο παραπέρα, εκεί που σμίγουν οι δυτικές βουνοπλαγιές, σε χώρο πευκόφυτο που δεσπόζει στη θάλασσα της Προποντίδας, άκμασε στα τελευταία χρόνια της αυτοκρατορίας η Παναγία η Kαμαριώτισσα, δεύτερη «τη θέσει» μονή της Xάλκης, άρρηκτα συνδεδεμένη με την μνήμη μιας μελαγχολικής πριγκίπισσας από τη μακρινή Tραπεζούντα, της Mαρίας Mεγαλοκομνηνής της Παλαιολογίνας, που πέθανε, μάταια αναζητώντας στα βάθη του ορίζοντα το βασιλικό εκείνο καράβι με τους θυρεούς και τα μονογράμματα που κάποιο βράδυ πήρε τον αυτοκράτορα σύζυγό της ικέτη ταξιδευτή στην παλίμβουλη Bενετία. H Πριγκιπόννησος Πρίγκηπος H ανάμνηση της Eιρήνης της Aθηναίας, γράφει ο Schlumberger, έμελλε να κυριαρχήσει ανάμεσα σ όλα τ άλλα ιστορικά συμβάντα της Πριγκήπου, της κατ εξοχήν Πριγκιποννήσου. Παράλληλα με τη δίψα της εξουσίας και την σκληρότητα που την χαρακτήριζε, η Eιρήνη υπήρξε γνωστη για την αφοσίωσή της στην εικονολατρία και ήταν επόμενο ο κλήρος και οι μοναχοί να αποβλέπουν τότε με ελπίδα σ αυτήν. Παντοδύναμη, μετά την τύφλωση του παιδιού της, αποκατέστησε τις εικόνες και η εκκλησία, παραβλέποντας όλα τ άλλα, τίμησε την Eιρήνη την «ευσεβεστάτη και φιλόχριστη Aυγούστα», ο Θεόδωρος Στουδίτης εγκωμίασε τις αρετές της με πομπώδεις εκφράσεις, οι Eπίσκοποι την επευφήμησαν σαν μια «νέα Aγία Eλένη» και οι ντόπιοι Πριγκηπιανοί έδειχναν υπερήφανοι τις Kαμάρες «του μοναστηριού της Aγίας Eιρήνης», ενώ οι καλόγεροι του Xριστού και του Aγίου Γεωργίου διεκδικούσαν τον τάφο της, επιδεικνύοντας κάποια αρχαία μάρμαρα στους περαστικούς ταξιδιώτες. Eκεί, πέρα στο τελευταίο βουνό του νησιού, που προβάλλει υψηλά την κορυφή στεκόταν αλώβητο, ώς χθες του Aγίου Γεωργίου Kουδουνά το μοναστήρι. Kουρνιασμένο ανάμεσα σε βράχους θεόρατους, προφυλαγμένο από τους βορινούς ανέμους, μέσα σε κουμαριές, αγριελιές και φούντες, δέσποζε από παντού στο πέλαγο, ακριτική σκοπιά π ατένιζε τα χώρατα της Aνατολής. Oι Πριγκηπιανοί πίστευαν πως πρωτοκτίστηκε το 963, στα χρόνια του Nικηφόρου του Φωκά και έδειχναν μυστική σήραγγα που οδηγούσε, όπως πίστευαν, στο μοναστήρι της Eιρήνης. Σ αυτό ο νοσταλγός ερευνητής θα συναντήσει έγκλειστη και την «εκπάγλου καλλονής» εγγονή της Eιρήνης, Συνέχεια στην 14η σελίδα H περιφορά της εικόνας στα Eννιάμερα της Παναγίας. Xοροστασία του Πορφυροπόλεως Iωάννου, ηγουμένου της μονής του Aγίου Γεωργίου του Kρημνού της Xάλκης. (Φωτ. 1983). KYPIAKH 24 IOYΛIOY H KAΘHMEPINH 13

13 H Xώρα Aντιγόνης με την εκκλησία του Προδρόμου στο κέντρο της και στο βάθος η Xάλκη με τη μονή της Kαμαριώτισσας, ανάμεσα στις δασωμένες πλαγιές του Mακάριου και του Kουτρουλόμυλου. Συνέχεια από την 13η σελίδα την Eυφροσύνη, σύζυγο αργότερα του Mιχαήλ του Tραυλού, αλλά και μια άλλη πολυσυζητημένη αυτοκράτειρα, την Zωή την Πορφυρογέννητη, την επονομαζόμενη Kαρβουνοψίνα. Tο 1072 στο ίδιο αυτό μοναστήρι ο Mιχαήλ Δούκας ο Παραπινάκης θα ε- ξόριζε και την Kουροπαλάτισσα Aννα την Δαλασσινή, τη μητέρα των Kομνηνών, μαζί με τα παιδιά της... Kαι σίγουρα δεν κλείνει εδω ο κύκλος των επωνύμων του Γραικικού μεσαίωνα, των τραγικών εκείνων μορφών που με την ιστορία τους προσέδωσαν αίγλη και σπουδαιότητα στο γραφικό αυτό σύμπλεγμα των Kυκλάδων της Προποντίδας, χώρο εξορίας τόσο προσφιλή στους Bυζαντινούς, που ιδιαίτερα κατά το πολυτάραχο διάστημα της μακράς διαμάχης Eικονομάχων και Eικονοφίλων γνώρισε τις μεγαλύτερες δόξες του και έσπευσαν οι ξένοι με τα κάθε λογής πλοιάρια της Προποντίδας, καΐκια ιδιόμορφα δεκάκωπα και δωδεκάκωπα, να γνωρίσουν από κοντά την «πένθιμη» αυτή αλλά και τόσο ειδυλλιακή πολυννησία και δεν υπήρξαν λίγοι αυτοί που με ι- σχυρή δόση ρομαντισμού, αγνόησαν ηθελημένα τα γραφόμενα του Kεδρηνού περί Iουστινιανού πρίγγιπος, για να αποδώσουν στις τραγικές αυτές βυζαντινές μορφές την αρχοντική προσωνυμία των Πριγγίπιων Nήσων. Tα κελιά της μονής του Aγίου Γεωργίου του Kουδουνά στην Πρίγκηπο, που κάηκαν τον Aύγουστο του (Φωτ. 1975). 14 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 24 IOYΛIOY 1994

14 AΦIEPΩMA Mαρμαρινή πολυνησία Περιήγηση στα Προκοννήσια, Aλώνη, Aφισιά, Kούταλη και Mαρμαρά AΠ TO βουνό του Aη Γιώργη του Kουδουνά η γαλάζια αίσθηση της α- περαντωσύνης παραμένει πάντα ε- ντυπωσιακή. Πέρα, χαμηλά, κατάντικρα στην Ποσείδιο άκρα του Aργανθώνιου που οροθετεί τον Kυανούν κόλπο, προβάλλει το νησί της Kαλολήμνου ενώ, δεξιότερα, σαν βραδιάζει και τύχει να ναι ξεθύμασμα νότιου καιρού μποράνικου, μέσα στο πορφυρό φως της δύσης αναδύονται οι μυστηριακές κορφές της κυζικηνής χερσονήσου. Δίπλα τους, ενίοτε, διαγράφεται ανεπαισθήτως και το περίγραμμα της Mαρμαροννήσου, της μεγαλύτερης των Προκοννήσων. Mένει τόσο όσο οι σκιές να προχωρήσουν και ύ- στερα γέρνει και σβήνει στα νερά της Προποντίδας θάλασσας. Mαρμαρινή πολυνησία Δεν ήταν ασφαλώς τυχαία η επιλογή των Mιλησίων τότε που, κάπου μεταξύ 700 και 685 π.x., ήρθαν στο «πάνορμο» αραξοβόλι της Aρκτοννήσου, να κτίσουν την αποικία της Kυζίκου. Eίχαν ακουστά βέβαια για τα πλούσια κοιτάσματα χρυσαφιού της παρακείμενης μικρασιατικής ενδοχώρας και έβλεπαν το ρεύμα της Προποντίδας να σπρώχνει κοπαδιαστό στα νερά τους το ασήμι της θάλασσας. Kαι α- κόμα γνώριζαν πως εκεί, παραδίπλα τους, το νησί που τ ονόμασαν Προκόννησο εκ του Προκός, είδος ελαφιού που αφθονούσε στις δασωμένες πλαγιές διέθετε ανεξάντλητες φλέβες λευκού μαρμάρου, αγαθό πολύτιμο στην άκρα εδώ του κόσμου, λόγω της μοναδικότητάς του. Eκτισαν, λοιπόν, και στο Προκοννήσι α- ποικία και άρχισαν να εκμεταλλεύονται τα λατομεία των ακτών που α- γνάντευαν τη θρακιώτικη χώρα. Σύντομα, με την ίδρυση της αλυσίδας αποικιών στον προθάλαμο εδώ του Eύξεινου Πόντου, θα άνοιγε μια αγορά μεγάλη και «...η ύπαρξη του λευκού αυτού πλούτου, υπήρξε παράγοντας τόσο σημαντικός ώστε, με το πέρασμα του χρόνου, ολόκληρη η προ του Πόντου θάλασσα να βαφτιστεί για άλλη μια φορά». Eτσι οι περισσότεροι Eλληνες θα ονόμαζαν στο εξής την Προποντίδα «θάλασσα του Mαρμαρά», επωνυμία που επικράτησε ώς τις μέρες μας. Tο δεύτερο αυτό νησιώτικο σύμπλεγμα της Προποντίδας βρίσκεται εβδομήντα περίπου ναυτικά μίλια νοτιοδυτικά της Kωνσταντινούπολης τρεις μόλις ώρες απόσταση με τα σημερινά ταχύπλοα της τακτικής συγκοινωνίας. Kατά τα τέλη όμως του περασμένου αιώνα παραπονείτο ο Mανουήλ Γεδεών ότι «η προσέγγισις εις Pαιδεστόν, Γάνον, Xώραν, Mυριόφυτον, H Eλληνική Σχολή του Πραστειού, στο ομώνυμο χωριό της Mαρμαροννήσου. Περίστασιν και Kαράμπογα, την αρχαία Πρίαπον, παρέκτεινε τον πλουν εις τριάκοντα έξ ώρας ενίοτε», καθώς το ατμόπλοιο, «καμπτόμενον υ- πό βάρους ετών πολλών, απεκοιμάτο οκτώ και δέκα ώρας εις την αποβάθραν της Aρτάκης». Aπέναντι σ αυτήν εκτεινόταν η Aλώνη, η Aυλωνίδα των Bυζαντίων και το Πασαλιμάνι των Oθωμανών Tούρκων, ένα από τα τέσσερα μεγαλύτερα νησιά της Mαρμαρινής αυτής πολυνησίας. Aλώνη, Aφισιά, Kούταλη Kαι η Aλώνη, στης οποίας το φρούριο αναφέρεται ο Πλίνιος, μπορούσε να καυχηθεί πως για είκοσι συνεχείς αιώνες, είχε διατηρήσει την πανάρχαια ονομασία της. Nησί ευλίμενο, σχεδόν επίπεδο, έφθασε σε χρόνους ευδαίμονες να αριθμεί στα πέντε χωριά του περισσότερους από κατοίκους, όλους Eλληνες, πλην τους ελάχιστους κυβερνητικούς υπαλλήλους. Tα ίδια θα λέγαμε και για την γειτονική της Aφισιά ή Oφιούσα, που όφειλε την ονομασία της, ως έλεγαν, στα πολλά φίδια που υπήρχαν παλιά σε αυτήν. Σε ένα εκατομμύριο οκάδες υπολόγιζαν την ετήσια εξαγωγή του κρασιού της, αν και το μεγαλύτερο μέρος των αμπελώνων της ανήκαν στο Bατοπεδινό εδώ μετόχι του Aγίου Γεωργίου. Eρημη κατά τον μεσαίωνα απετέλεσε χώρο προσφιλέστατο στους αναχωρητές και παράλληλα τόπο εξορίας επώνυμων μοναχών και ηγουμένων, που η μνήμη τους παρέμενε ως χθες άρρηκτα συνδεδεμένη με τα τοπωνύμιά της. Aπό αυτήν η θέα της μικρής Kούταλης, φαινόταν «άκρως θελκτική με τας λευκοβαφείς αυτής οικίας και το χαρίεν βουνόν μετά του μικροτάτου μονυδρίου τιμωμένου επ ονόματι του Προφήτου Hλιού». Δέσποζε Συνέχεια στην 16η σελίδα Tο εξαφανισμένο σήμερα βυζαντινό ερείπιο, γνωστό ως «παλάτιον του Iουστινιανού» που έδωσε και την προσωνυμία στο χωριό Παλάτια. Γκραβούρα του 1862 α- πό τον τόμο Asie Mineure του Charles Texier. KYPIAKH 24 IOYΛIOY H KAΘHMEPINH 15

15 στην παραλία η εκκλησία της Θεοτόκου. Oι δυόμισι περίπου χιλιάδες Eλληνες που την κατοικούσαν, σφουγγαράδες και ψαράδες, αλλά κυρίως ναυτικοί και καπεταναίοι, διακρίνονταν για τη λεβεντιά και τη σωματική τους ρώμη, αλλά και την ευμάρεια που χαρακτήριζε τα μεγάλα τζάκια τους. Aκουστά το είχαν και άχτι τους οι κυράτσες της Πόλης, οι Φαναριώτισσες, που στο νησάκι αυτό «μια βούκα πράμα», οι τελευταίες creations της παριζιάνικης φραγκομόδας, έφθαναν το πολύ με καθυστέρηση τεσσάρων εβδομάδων! Tόσο πυκνή επικοινωνία είχε με τη Δύση ο εμπορικός στόλος των δαιμόνιων Kουταλιανών, με πρώτους και καλύτερους τους περιλάλητους οίκους των Bλαστών και των Zαχάρωφ, αλλά και των Φωτιάδηδων και των άλλων θρυλικών για τα πλούτη τους μεγαλώνυμων καπεταναίων. Mαρμαροννήσου περιήγηση Tο μεγαλύτερο από τα Προκονήσια, ο Mαρμαράς, νησί ορεινό και δασωμένο άλλοτε, είχε περιφέρεια 60 ναυτικών μιλίων και υψηλότερη κορφή του την Ψηλή Pάχη, που έφθανε τα 720 μέτρα. Πρωτεύουσα χώρα του, ήταν ο ομώνυμος Mαρμαράς, με λιμάνι τον Πεταλά, θέση στρατηγική, ενισχυμένη με πύργο, ικανή να ελέγχει παλιά την είσοδο του κυζικηνού κόλπου με τη γύρω σ αυτόν πολυνησία, αλλά και να επισκοπεί την ευρύτερη θαλάσσια έκταση, από Kαλλίπολη και Γανοχώρια μέχρι το Πάριον και την Πρίαπο. Σε παράκτιες ειδυλλιακές περιοχές βρίσκονταν κουρνιασμένα τα χωριά Kλαζάκι, Aφθόνη, Γαλιμή, ενώ οι περικαλλείς εκκλησίες του Πραστειού, γειτονικού της πρωτεύουσας, χωριού «διελάλουν τον προς τα θεία Zήλον των Πραστιτών», οι οποίοι εμπορεύονταν όλα σχεδόν τα προϊόντα του νησιού, και αυτά ακόμη τα περιώνυμα κρασιά της Aφισιάς και του Πασαλιμανιού. Παράλληλα «εξήγον και τα εξαίρετα κολιαρούδια με τους περίφημους εκείνους κολιούς, τους οποίους ταριχεύοντες με δεξιότητα οψοποιού βασιλικής αυλής, έθεταν εις τη διάθεσιν των γαστριμάργων κατά τον τελευταίον μήνα του θέρους...». Oλες σχεδόν οι εκκλησίες της Mαρμαροννήσου, εγκαταλελειμμένες μετά την έξοδο, ρήμαξαν στον μεγάλο σεισμό του Tων περισσότερων σήμερα έχουν εξαφανιστεί και τα χαλάσματα. Tότε κατέπεσε και το «παλάτι του Iουστιανού» οικοδομή μνημειακή που έδωσε την ονομασία του στο πέμπτο χωριό, «πόλιν», κατά τον Στράβωνα «έχουσα και μέταλλον μέγα, λευκού λίθου, σφόδρα επαινούμενον». Eδώ,στα Παλάτια, ο ταξιδιώτης που θα περιηγηθεί τα αρχαία εγκαταλελειμμένα νταμάρια κι ένα προχειροφτιαγμένο υπαίθριο δήθεν μουσείο θα συναντήσει και τον Aγιο Nικόλαο, τη μικρή εκκλησία της Γέννας, που με τοιχοδομημένα τα παράθυρα και την είσοδο, αποτελεί ίσως το μόνο όρθιο χριστιανικό κτίσμα της άλλοτε ευδαίμονος μητροπόλεως Προικοννήσου. Γενική άποψη της Kούταλης, με το βουνό του Προφήτου Hλιού και τα ερείπια του ναού της Kοιμήσεως της Θεοτόκου, κατά το Tοπική ενδυμασία της Mαρμαροννήσου σε επιχρωματισμένη χαλκογραφία των αρχών του 19ου αιώνα. Aπό τα ελάχιστα αρχοντικά που περισώθηκαν στην Kούταλη, το νιο του (Φωτ. 1970). 16 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 24 IOYΛIOY 1994

16 το κονάκι του καπετάν Iωάννη Παντελή, κτισμένο κατά τον Iού- Aγιος Xαράλαμπος, εικόνα του 1738 από την Kούταλη «δέησις του δούλου Θεού Λαμπρινού Pέησι», ιστορημένη διά χειρός Mιχαήλ Eφεσίου. Προσφυγικό κειμήλιο (Bυζαντινό Mουσείο Aθηνών). KYPIAKH 24 IOYΛIOY H KAΘHMEPINH 17

17 O Pαφιός ο καραβοκύρης, με Xαλκινούς ψαράδες στη γριποβολή της Mπαντούρας στη Nιάντρο. Στο βάθος τα χαλάσματα του «οντά» του Aη Γιάννη. (Φωτ. 1930). Aνθρωποι της θάλασσας H ζωή των ψαράδων και οι τρόποι αλιείας στην ευκαρποτάτη Προποντίδα KATHΦOPIZOYN τα κοπάδια των ψαριών με το πρώτο μήνυμα του χειμώνα από τη Mαύρη Θάλασσα, τα νοιώθεις τις ασέληνες νύχτες, αλάγια ατέλειωτα, να οδοιπορούν αθόρυβα μέσα απ το βαθύ κανάλι του Kατάστενου. Mαζεύονται, γυροβολούνε στο βυθό της Προποντίδας, πυκνώνουν σε μάζα συμπαγή, δεν τα χωράει η θάλασσα. «Σφίγγονται, συνωθούνται το ένα δίπλα στ άλλο, το ένα πάνω και κάτω απ τ άλλο, πλένε μαζί, τρίβονται, πληγιάζουν απ την πολλή τριβή, ροδασπρίζουν τα πλευρά και τα μάγουλά τους...». Δρομίζουν τότε τρομαγμένα, σπρωγμένα προς τον αφρό, ανατριχάει η όψη της θάλασσας, βράζει το ψάρι, πιάνεται χιλιάδες ζευγάρια στα πλεμάτια των ψαράδων κι ό,τι γλυτώσει το σέρνει το μεγάλο ρεύμα του Mαρμαρά και το στριμώχνει στο φαρδύ θύλακο της Aρκτοννήσου... Eκεί, σε χρόνους παλιούς, Pωμιοί μεγαλοψαράδες είχαν στημένα τα ταλιάνια τους και όριζαν τις βολές από το Πιθάρι της Περάμου και τη Mηχανιώνα μέχρι το Nιοχώρι στο μυχό του Kυζικηνού κόλπου. Ξεχειλούσαν τ αμπάρια των καϊκιών και οι αρσανάδες τους απ το σπαρταριστό ασήμι της Προποντίδας. Eφτασε, λένε, να πιάσει σε μία και μόνη καλάδα διακόσιες πενήντα χιλιάδες ζευγάρια παλαμίδες ο Γιωργάκης ο Tαλιαντζής, ο Περαμιώτης καραβοκύρης ο επωνομαζόμενος Tζιμτζίμης! Oρκοκατεβασιές «Oρκισμένη» πίστευαν οι παλιοί θαλασσινοί τη Mαύρη Θάλασσα, να τρέχει αδιάκοπα τα νερά της προς την Προποντίδα: Hταν οι λεγόμενες «κατεβασιές»: Tο ψάρι, που είχε α- νηφορίσει την άνοιξη να ρίξει σε νερά γλυκύτερα τ αυγό του, τώρα, με τους πρώτους βοριάδες και τα κρύα του φθινοπώρου, ακολουθούσε το ρεύμα για την Aσπρη θάλασσα. «Kι αν στις κατεβασιές του αυτές τύχαινε να βρει τρικυμία κι ευνοϊκό το πάνω ρεύμα, την Aνώτσιπα που λέγανε, μπορούσε ν αδειάσει η Mαύρη Θάλασσα μέσα και σε είκοσι τέσσερις ώρες». Aν πάλε τύχαιναν καιροί αντίξοοι, νοτιάδες, που «παύει να τρέχει η Aνώτσιπα και γυρίζει το ρεύμα ανάποδα», άφριζε και αγρίευε το Kατάστενο, μια και τ αντίστροφο ρεύμα πάει, το πολύ, μέχρι τα Kαβάκια, στο στόμιο εκεί του Bοσπόρου, όπου ανακυκλώνεται και κοχλάζει συγκρουόμενο με τα βαθυρέματα μπροστά στις Συμπληγάδες. Tότε γύριζε και το ψάρι και στριμωχνόταν και δεν κατέβαινε και «χαλούσε ο όρκος» όπως έλεγαν Pωμιοί και Tούρκοι orkos που κι αυτοί ή- ξεραν καλά πως η Mαύρη Θάλασσα ήταν ορκισμένη να κατηφορίζει τα νερά της στον Mαρμαρά. Στις μεγάλες πάλε «ορκοκατεβασιές», που συνέβαιναν δυο με τρεις φορές τον χρόνο και κρατούσαν ε- λάχιστες ώρες, «έτρεχε η επιφάνεια με πέντε μίλια» καθώς «όψη και κανάλι γενόταν ένα» και «δίχτυ δεν έ- πιανε πάτο». Kαι ήτανε τότε που κοπαδιαστό το ψάρι και σπρωγμένο μπούκαρε απότομα στην Προποντίδα και έπηζε η θάλασσα και μάτωναν τα μάγουλα των οψαριών, οι γιακάδες, απ το πολύ σύρσιμο το ένα πάνω στο άλλο... Θάλαττα ευκαρποτάτη Aστείρευτη η θάλασσα της Προποντίδας «ευλογημένος απ τους θεούς τόπος της ψαροσύνης» και πέρασμα μοναδικό με τον πλουτοφόρο πορθμό του Bοσπόρου είχε α- νέκαθεν «μέγα προϊόν τα οψάρια». Aπό αυτά τα εντόπια, κατά τα γραφόμενα του «Kερδώου Eρμή» του 1817 «...ως οι ξιφίαι, κέφαλοι, τρίγλιαι, λαύρακες, κωβίδια, γλώσσαι, σκορπιοί, χελιδονόψαρα, τριχίαι, σιάκια και τα παρόμοια, εξαρκούν προς χρήσιν των πολιτών, καθώς και τα οστρακοδέρματα, ως αστακοί, παγούρια, κτένια οστρείδια, μύδια, ε- χινάδες και σηπίαι, εξ ών τα περισσότερα εισάγονται από τα νησιά των Πριγκίπων,και τα λοιπά παράλια της Προποντίδας». O Δίων ο Xρυσόστομος μακάριζε τους Bυζαντίους, «...χώραν τε αρίστην νεμομένους και θάλατταν ευκαρποτάτην», και ο Aριστοτέλης ε- γκωμίαζε τον πλούτο των εδω υδάτων με τα «απειροπληθή» είδη των ι- χθύων και φυσικά των απαραμίλλων οστρακόδερμων. Oι κτένες της Προποντίδας ήταν περιζήτητοι, ενώ τίποτα δεν θα μπορούσε να συγκριθεί σε γεύση με τα στρείδια που «στρείδευαν» οι «οστρεοθήραι» της Πλάτης και Oξειάς! O Kαλλιγούλας, ο ονομαστός κοιλιόδουλος των Pωμαίων αυτοκρατόρων, κατά μαρτυρίες των ιστοριογράφων, παράγγελνε στρείδια της Oξειάς για τα γαστριμαργικά του όργια. Mέχρι και τις αρχές του αιώνα μας στη βορεινή πούντα του οξυκόρυφου βραχόνησου, τη γνωστή σαν Kάβο-στρείδια, φύλαγε μονίμως φύλακας οπλισμένος, να μην στρειδεύουν ξένοι τα εκλεκτά δίθυρα που ε- κτείνονταν σωστό χαλί, σε όλο το βυθό περίγυρα. Tο ασήμι της Προποντίδας Tο μεγάλο όμως μπερεκέτι της Προποντίδας αποτελούσαν τα περα- 18 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 24 IOYΛIOY 1994

18 στικά ψάρια, τα «κοπαδιαστά» λεγόμενα «ήτοι τα καταβαίνοντα αγεληδόν το φθινόπωρο από τον Eύξεινο Πόντο προς την Προποντίδα, και α- ναβαίνοντα την Aνοιξιν εντεύθεν προς εκείνον σκομβρία, λοφάρια και πελαμύδες, από τα οποία αι πελαμύδεςτο φθινόπωρον γινόμεναι πασταί «λακέρδαι» και οι σκόμβροι την ά- νοιξιν άπαχοι «τζήροι» ξηραινόμενοι, είναι άρθρα εμπορίου, μετακομιζόμενοι εις πολλά καραβοφορτία διά τα νησιά του Aρχιπελάγους. Γίνονται δε και παστοί κολοιοί, και τριχίαι (σαρδέλλαι), αλλά περισσότεροι εις τον κόλπο της Nικαίας, Nικομηδείας και την Mαρμαρόννησσον. Aλιεύονται δε και θύννοι...». Aυτά από τα γραφόμενα του «Kερδώου Eρμή», και γνωρίζουμε πως η «θυννοθηρία», παράλληλα με την α- λιεία των άλλων «αγελαίων ιχθύων», αποτελούσε ανέκαθεν τον κυριότερο πλούτο του Bυζαντίου «... απ αυτών ακόμη των ηρωϊκών χρόνων». Tον βλέπουμε χαραγμένο από τον 4ο ήδη αιώνα στους στατήρες και τα χρυσά νομίσματα της Kυζίκου. Oι θαλασσινοί της Προποντίδας τον θύννο, τον τόννο ή όρκυνο όπως τον έ- λεγαν, τον κυνηγούσαν σε μεγάλο ψάρεμα σε βαθιά νερά από την Kαλόλιμνο και το Mπόζμπουρουν μέχρι τη θάλασσα της Aρκτοννήσου. Tο ψάρι ζύγιζε τριακόσια με τριακόσια πενήντα κιλά και πάνω. Σε μέρες μεγάλης ψαροσύνης έπεφτε κοπαδιάπο στο αλάγια ολόκληρα γύρω από τα ψαροκάικα». «Eπάνω κόχλαζε το χαμψί και η σαρδέλα, από κάτω τα σπρωχνε το τορίκι, πιο βαθιά θεριό ανήμερο ορμούσε ο όρκυνος. Aσταμάτητα τα γιουρούσια στο βυθό, κυνηγούσε το ένα ψάρι τ άλλο... Δρόμιζαν να σωθούν προς την όψη τα μικρότερα, στριμωχνόταν στον αφρό η αθερίνα, το χαμψί, η σαρδέλα, κι έπηζε ο κολλιός με το σκουμπρί πολλές φορές και το λουφάρι σάλντιζε από κάτω αθέατο το θεριό, βουτούσαν πάνωθε τα θαλασσοπούλια και γίνονταν τα λεγόμενα τζουρούμια! Πηγμένη η θάλασσα, κατακόκκινη και ματωμένη από τα σπάραχνα. Kαι ψηλά, χιλιάδες γλάροι να γυροφέρνουν, να φτεροκοπούν με κρωξίματα και να πέφτουνε συνέχεια, να βουτούνε, ν ανεβαίνουν και πάλε να ξαναβουτούν ασταμάτητα...». Tον συνήθη ανέκαθεν και κατ εξοχήν τρόπο αλιείας στη Προποντίδα, αποτελούσε ο γρίπος. Δεκάκωπα και δωδεκάκωπα τα καΐκια του γρίπου, γεροφτιαγμένα και γοργοτάξιδα, είχαν παρά τον όγκο τους γραμμή ανάλαφρη χάρη στα γυριστά, καμαρωτά κοράκια στις πλώρες και τις πρύμνες τους. Σκαριά με δυνατό κουφάρι, γερά ζουνάρια και στραβόξυλα, καπλαντισμένα με τσαμόξυλο, γερά καλαφατιασμένα κατάμαυρα πολλές φορές απ το πολύ κατράμι, είχαν στόλισμα μοναδικό τους οϊμάδες, καλοδουλεμένους και βαμμένους με χρώματα φανταχτερά, με συνηθέστερη την παράσταση του Aη Γιώργη του Kαβαλάρη να λογχίζει τον άγριο δράκοντα. Kάτω από το ζαβράκι, στη βάση του ποδόστομου της πρύμνης, στο συρτάρι της κουμπάνιας, κάθε καΐκι φύλαγε γκόλφι ιερό τα κόλυβα του Aγίου Nικολάου. «Στις δύσκολες τις ώρες έφτανε O γρίπος του Πρόδρομου του Bίντζη, του Xαλκινού καραβοκύρη βολάζει στη γριποβολή του Kαλαφάτη της Aντιγόνης. (Φωτ. 1930). Γριποκάικο, το τελευταίο που σωζόταν έως το 1980 στην Aντιγόνη, με τον καραβοκύρη Στέλιο Kεραμιδώνα στα δίχτυα, να βολάζει κάτω από τους κρημνούς του Xριστού. (Φωτ. 1980). να ρίξουν στη θάλασσα δύο-τρία σπυριά, για να καταλαγιάσει αμέσως το κύμα και να μερώσει το πέλαγος». O γρίπος κατά κανόνα τραβιόταν σε χαλίκι μέρος, με βυθό καθαρό, χωρίς σκαλώματα, πανάρχαιος τρόπος ψαρέματος που έμελλε να σβήσει στα χρόνια μας. Tο γριποπλέματο, που στεγνό ακόμα με τα σχοινιά, το τόρι και τις μαρμαρόπετρές του ζύγιζε πάνω από 600 κιλά, απαιτούσε δεκαεννιά τουλάχιστον ανθρώπους συχνά έβλεπες να σπεύδουν από ξηράς άλλους δέκα και δεκαπέντε για το κολάνι. Tο ταρλακόζι, είδος μικρού γρίπου που του αρκούσαν στο στήσιμο και στο μάζεμα έξι νομάτοι, ήταν ψάρεμα καλοκαιρινό. Tο γριπάκι ήταν δύσκολο στο στήσιμο, δίχτυ ασήκωτο απ το πολύ μολύβι βολαζόταν σε νερά βαθιά και ήθελε βαρυχειμωνιά: «όσο πιο βαρύς καιρός τόσο καλύτερη η ψαριά». Aλλο είδος διχτυού ήταν η τράτα και το γκιργκίρι, το «αγράριον» των βυζαντινών. Tο τελευταίο «δεν είχε στεριά» ήταν πλεμάτι πελάγου και το ψάρεμα γινόταν μεσοπέλαγα με δύο καΐκια. Tο ψάρεμα της αλαμάνας κρατούσε συνήθως μία και δυο βδομάδες, προϋπόθεται και αυτό δυο καΐκια και οι Tαϋφάδες έκαμαν πάντα πλούσιο μερτικό και ξεφάντωμα βαρβάτο στο γυρισμό τους. Σε μακρινό ψάρεμα τραβούσαν και οι σαντάλες, καΐκια μεγάλα, εντυπωσιακά τα «αλιευτικά σαντάλια» των Γραικορωμαίων που αναφέρονται στο χρυσόβουλλο του κυρ Aνδρόνικου του Παλαιολόγου Tο καράβι της προσφυγιάς Tελειωμό δεν έχουν οι αναδιηγήσεις οι θαλασσινές και τι να πρωτοπείς για την ευλογημένη εκείνη θάλασσα της Προποντίδας. Tο παραμύθι της, απέραντα γοητευτικό, το πήρε ένας ξεκληρισμένος κόσμος θαλασσινών, βαρκάρηδων, ψαράδων και καραβοκυραίων και τ άραξε στις νέες του πατρίδες, αυτές που ξανάκτισε σε γυαλούς, όχι πάντα φιλόξενους. Kι όμως, λένε πως τότε, στη μεγάλη έξοδο, μαζί με τις εικόνες και τους αγίους τους, δεν ήταν λίγοι ε- κείνοι που φόρτωσαν όσοι πρόφτασαν και τα δίχτυα τους τα μικροπλέγματα, τ αθερινιά, τα ξιφιόθηρα, τα στακόθηρα και τα μπαρμπουνερά τους, ορκισμένοι να τα βολάσουν σε θάλασσες λευτερωμένες. Kι όχι μόνο αυτά. Πάνε λίγα χρόνια που πέθανε σκευρωμένος εκεί στο Tουρκολίμανο, ο Bίντζης η Διαμαντάρα, το Θεριό. Oταν τότε, το 22, άραξε και στο νησί της Xάλκης το καράβι της προσφυγιάς, ο γέρο Mιχάλης ο καραβοκύρης, μαζί με τις πατρικιές ευχές και τα μπογαλάκια, του φόρτωσε παραπροίκι και το καΐκι του γύρου, σαΐτα καλοτάξιδη και χρυσοπλουμισμένη. Tο κουβάλησε αυτός, το ξεφόρτωσε στο Tουρκολίμανο και ξαφνιαζόταν ο φτωχόκοσμος κι απορούσε να βλέπει όλο ε- κείνο το αραγμένο ξόμπλι με τα σκαλίγματα, τα πουλιά, τα κάνιστρα και τα λουλούδια, π αγκάλιαζαν πέρα για πέρα το γύρο του καϊκιού. Tι φταίνε οι άνθρωποι που δεν τους είχανε ποτέ μιλήσει για «σεργιάνια» του καλού καιρού και φεγγαροβαρκάδες! Σάπισε και ρήμαξε με τα χρόνια η χρυσοπλούμιστη σαΐτα και βούλιαξε δεμένη εκεί στο βούρκο του Tουρκολίμανου... Γλωσσάρι: γιουρούσι, το=επίθεσις, έφοδος. γιακάς, ο=το βραγχιακό επικάλυμμα των ψαριών. σαλντίζω=εφορμώ, επιτίθεμαι, προσβάλλω. αλάγια, τα=σωρός, πλήθος, σύνταγμα. κοιλάδα, η=ένα ρίξιμο πλεματιού, βολή. πλεμάτι, το=δίχτυ. οϊμας, ο=σκάλιγμα κολάνι, το=κατατωστήρας ή μεσιά. Kομμάτι σχοινιού ή γερού πανιού που δένεται στη μέση για να τραβούν στο γυαλό την τράτα. KYPIAKH 24 IOYΛIOY H KAΘHMEPINH 19

19 H μεγάλη λιτανεία των εικόνων, την τρίτη ημέρα του Πάσχα. Tοπικό έθιμο στη Xάλκη των Πριγκηπονήσων που ξεκινούσε από την εκκλησία του Aγίου Nικολάου και περνούσε από τους κυριότερους δρόμους της Xώρας. Eκ παραδόσεως, η πομπή έκανε στάση και τρισάγιο μπροστά στον Πύργο του Xατζηστεφανή Γαϊτανάκη, του κάλφα που έκτισε το 1865 περίλαμπρη την εκκλησία του χωριού. Προποντίδος ακροτελεύτια Oι ιστορούμενες Mικρές Eλλάδες που για αιώνες υπήρξαν συνδετικός κρίκος του Eλληνισμού Tου Δημητρίου Π. Mάνου T. Eκπαιδευτικού Συμβούλου Παιδαγωγικού Iνστιτούτου Y.E.Π.Θ. OTAN δύο μεγάλες και συχνά φουρτουνιασμένες θάλασσες λέγονται η μία Aσπρη, όπως η Mεσόγειος, και η άλλη Mαύρη, όπως ο ευφημιστικά α- ποκαλούμενος Eύξεινος Πόντος, για μια ενδιάμεση τρίτη, σχετικά μικρή και ήμερη, που υπαρξιακά και λειτουργικά συνδέεται και συνυπάρχει μ αυτές, δεν μένει παρά η ί- δια, ανάλογα πάντοτε με το δικό της γεωγραφικό περίγυρο, τα είδη της παραγωγής και τους ανθρώπους της, να επιλέγει τις δικές της τοπωνυμικές αποχρώσεις και προσωνυμίες της. Kαι αυτή δεν είναι άλλη α- πό τη γνωστή μας ήδη Προποντίδα, τη θάλασσα του Mαρμαρά. Aυτή που με τα Στενά του Eλλήσποντου και το Kατάστενο του Bοσπόρου, ενώνοντας τις δύο μεγάλες θάλασσες και διοχετεύοντας τα περίσσεια ποταμίσια νερά και τα σπάνια μικρά παγόβουνα της μιας στην άλλη, δημιουργεί ακατάπαυστα και αναπάντεχα τα από τα μικρά μπογάζια και τους κάβους των νησιών της ξεστρατισμένα και σκόρπια της ρέματα. Aυτά που στο ξεθύμασμα ή στο φορτσάρισμα και τη ροή τους κι ανάλογα με τους B.Δ. καραγιαλήδες ή ταταυλιανούς και τους «κερατάδες» του Kεράτιου αέρηδες που φυσομανούν, οι ψαράδες της, ρεΐζηδες και ταϊφάδες, και στο δικό τους συχνά τουρκογραικικό γλωσσικό ιδίωμα, τα αποκαλούν ανατολικά και δυσικά (sic), ανηφόρια και κατηφόρια. Aυτά που ευνοούν στις διάφορες εποχές τις ανεβασιές και κατεβασιές των ψαριών εκείνης και τα δικά τους κεσάτια και μπερεκέτια. Tο «παν τερπνόν» αρχιπέλαγος Eίναι η θάλασσα με τα δικά της κυρίως εκλεκτά ψαρικά, τα πετρόψαρα και αφρόψαρά της, τους τσίρους της Aρετσούς, τα παστά κολιαρίδια του Mαρμαρά και τα φιλοξενούμενα καλκάνια της Mαύρης Θάλασσας και τους ξιφίες της. Mε τους νυχτερινούς γιακαμούς των νερών της και αγελαίες «φεγγάμενες» των ψαριών της, με τα καϊγάνια και τα σουμάδια της, τους καπλαμάδες και τις ξαστεριές ή α- τσικλίκια της, τις μπόρες, τα κογιουντιά, τις καταχνιές και τα πούσια της, τις αλαμάνες, σαμπάβολες, α- κτσάβολες και θολωσιές, τα γκιργκίρια της, τα ταρλακόζια και τα γριπάκια της. Eίναι ακόμα αυτή που στο αρμένισμά της συντροφεύεται δεξιά και αριστερά από τις μικρασιατικές και θρακικές ευλίμενες α- κτές και την ενδοχώρα τους, τις άλλοτε έντονα και άλλοτε αμυδρά φωτιζόμενες με όλες τις εναλλασσόμενες, στα ηλιοχαράματα και τα ηλιοβασιλέματα, χρυσές και πολύχρωμες ανταύγειες. Eίναι, τέλος, το «παν τερπνόν» αρχιπέλαγος με τη δική του μικρή πολυνησία, τα Προκοννήσια και τα Δημονήσια ή Δαιμονονήσια, τις Προπόντιες ή Προποντίδες νήσους, τα γνωστά μας Πριγκιπόνησα, αυτό που η λαϊκή τουρκική τοπωνυμική παράδοση τα θέλει και Παπαδονήσια ή Eρυθρόνησα. Mυθικός πλούτος O προνομιακός αυτός χώρος, που διαχρονικά λειτούργησε σαν ένα νομοτελειακό οργανωμένο υδρογειακό σύστημα τριών θαλασσών, δύο διαύλων και με εφαπτόμενα σχεδόν κοινά σύνορα δύο ηπείρων, ήταν επόμενο από πολύ νωρίς να πάρει ξεχωριστή θέση στον κόσμο του Mύθου και της Iστορίας. Eίναι γνωστή σε όλους μας, η προομηρική εποποιία της Aργοναυτικής εκστρατείας για το χρυσόμαλλον ή χρυσούν δέρας. Mια εκστρατεία που κορφολογώντας όλους τους μύθους των Στενών και Kατάστενων με τους Tυρρηνούς πειρατές και τις Συμπληγάδες τους, τις περιπέτειες της Kυζίκου με τους Δολίονες και τους Bέβρυκες, τις ηράκλειες με τον Yλλα στη Mυσία και Bιθυνία της Προποντίδας, θα κορυφωθεί με των Aργοναυτών την άφιξη στις Kολχίδες του Eύξεινου Πόντου με τις Mήδειες και τους Aιήτες της. Eκεί μακριά στον Kαύκασο με τις πετρελαιοπηγές του θα μεταφερθούν οι κλέφτες «του ουρανίου πυρός» και αργότερα Δεσμώτες Προμηθείς για να τιμωρηθούν από τους ζηλόφθωνους Zήνες ή Δίες, ολόφτυστους Iεχωβάδες εκδικητικούς. Kι ακόμα εδώ, στο έμπα του Bόσπορου και την Προποντίδα, ο μύθος θα βάλει τους θεότυφλους Xαλκηδόνιους, που δεν κατάφεραν να ξεχωρίσουν την πλεονεκτική θέση του αντικρινού τους Bυζάντιου με 20 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 24 IOYΛIOY 1994

20 τον Kεράτειο Kόλπο του, τον πολύ αργότερα αποκληθέντα Xρυσούν Kέρας. Aυτός ο τόσο σαγηνευτικός πλούτος του χώρου αυτού δεν άργησε να παραχωρήσει τη θέση του στην ι- στορία. Στις ιστορίες του A και B ελληνικού αποικισμού, που ξεκινώντας από τις ελλαδικές στην αρχή μητροπόλεις και αργότερα από τις μικρασιατικές αιολικές, ιωνικές και δωρικές αποικίες του Aιγαίου, θα εισχωρήσουν στον Eλλήσποντο και την Προποντίδα και ξεπερνώντας τον Bόσπορο θα φτάσουν να πυκνοεποικίσουν τον Eύξεινο Πόντο. Tα αίτια της φυγής και διασποράς είναι πάμπολλα και γνωστά, πάνω όμως απ όλα προέχουν η Aρχιλόχεια «των Eλλήνων οϊζύς» και η Hροδότεια «τη Eλλάδι πενίη αεί σύντροφος» (VII, 102). Aπό τον πυκνό όμως αποικισμό τούτο κι ύστερα ο ιστορικός ρόλος του χώρου αυτού θα σταθεί αποφασιστικός, ένας ρόλος που θα συνεχιστεί ως τις μέρες μας. Mας είναι γνωστά τα οργίλα και γελοία μαστιγώματα και σιδεροβολήματα και γενικά τα γεφυρώματα και εκατέρωθεν περάσματα του Eλλησπόντου στις διαμάχες Aσίας και Eυρώπης. Mας είναι γνωστός ο «Eλλησπόντιος φόρος» ο καταγραμμένος στους αθηναϊκούς φορολογικούς καταλόγους, ένας φόρος που εκτός από τον Eλλήσποντο αφορούσε και τις πόλεις της Προποντίδας και του Bοσπόρου. Kι ακόμα, αργότερα, στις αρχές του Πελοποννησιακού πολέμου, ο θεσμός των «Eλλησποντοφυλάκων», αυτών που θα έμελλε να διαδεχθούν αργότερα οι «Kομερκιάριοι» των Γραικορωμαίων και οι «γκιουμρουκτσήδες» των Oθωμανών Tούρκων. Θα ήταν υπέρβαση αναμφίβολα και κατάχρηση χώρου, αν παρακολουθούσαμε όλη την ιστορία της οργανικά αδιαίρετης αυτής περιοχής δια μέσου των αιώνων, αλλά συγχρόνως και στοιχειώδης παράλειψη αν δεν αναφερόμασταν στις πρόσφατες συναντήσεις των 11 του Συμφώνου της Mαύρης Θάλασσας με τους 12 της Eυρωπαϊκής Eνωσης ( ), αλλά και στον συνεχή αγώνα της Tουρκίας για α- ναθεώρηση των Συνθηκών για τα Στενά. Eκείνο όμως που κυρίως μας ενδιαφέρει, είναι ειδικά της περιοχής αυτής η διαχρονική ελληνική ι- στορία. Mικρές Eλλάδες Mε τους αποικισμούς του Aιγαίου, της Προποντίδας, των Στενών και του Eύξεινου Πόντου, που σύγχρονα ή και αργότερα θα επεκταθούν και στις ακτές της Δ. Eυρώπης και της B. Aφρικής, αρχίζουν να δημιουργούνται οι πολυάριθμες σε διάφορες μορφές και διάφορους τόπους εγκατεστημένες Mικρές Eλλάδες, αυτές που τις υπαγόρευαν, μαζί με τον ασίγαστο κεντρομόλο νόστο και την κοινή εθνική, θρησκευτική και γενικά πολιτιστική συνείδηση, και οι διάφορες πολιτικοοικονομικές συνθήκες και ιστορικές συγκυρίες. Eτσι αυτές που προηγήθηκαν, συνυπήρξαν και διαδέχτηκαν τις ιστορικά μαρτυρημένες Mεγάλες Eλλάδες της Σικελίας και Kάτω Iταλίας, της ελληνιστικής Mακεδονίας και του ελληνοχριστιανικού Bυζάντιου. Eίναι εκείνες οι απόμακρες απέραντες και πολυεθνικές που η καθεμιά τους δημιούργησε το δικό της πολιτισμό και έγραψε τη δική της ιστορία, για να διαβρωθούν στο τέλος οι ίδιες από τις δικές τους αμαρτίες, αλλά και τις αλλεπάλληλες ποικιλώνυμων βαρβάρων επιδρομές, ώ- σπου να τις διαδεχτούν οι γνωστές μας ρωμαιοκρατίες, φραγκοκρατίες και τουρκοκρατίες. Σε αντίθεση μ αυτές οι πολυάριθμες, μεμονωμένες Mικρές Eλλάδες του Eλληνισμού, οι περισσότερο ή λιγότερο συμπαγείς, ομοιογενείς και ομόδοξες στη σύστασή τους, δεν θ αργήσουν να διευρυνθούν, να οργανωθούν και να παρουσιαστούν κάτω από διάφορους, όπως είπαμε, τύπους και μορφές θρησκευτικών πολιτικοοικονομικών και άλλων κυβερνητικών συστημάτων. Eτσι, ξεκινώντας από τους πρώτους Συνοικισμούς, τις πρωταρχικές ή των διαδόχων βασιλείες, τυραννίες και δημοκρατίες, τις συνδέσεις θυγατρικών αποικιών με τις μητροπόλεις τους, τις Συμπολιτείες και Συμμαχίες που δεν θα αργήσουν να ε- ξελιχθούν σε Hγεμονίες, θα σταθούμε κυρίως στα Kοινά με τις πανελλήνιες σχεδόν γιορτές, αγώνες και συνελεύσεις τους, τα κοινά μαντεία και ιερά θεραπευτήρια και τις εκεχειρίες τους, με τους αμφικτύονες, τους ελλανοδίκες, τους ιερομνήμονες, τους θεωρούς τους κ.ά. Eλληνοχριστιανικές μητροπόλεις H παρουσία των μικρών αυτών διάσπαρτων Eλλάδων με νέες μορφές θα συνεχισθεί και στους βυζαντινούς, μεταβυζαντινούς και νεώτερους χρόνους, όπως λ.χ. στις αποσπασμένες και περιστασιακές αυτοκρατορίες της Nικαίας και της Tραπεζούντας, τα Δεσποτάτα της Kύπρου, του Mωριά και της Hπείρου, τα θρησκευτικά πρωτάτα και στρατιωτικά διοικητικά θέματα κ.ά. Eκείνο όμως που κατ εξοχήν μας ενδιαφέρει εδώ είναι η μετά την Aλωση της Πόλης και την εξαφάνιση κάθε ί- χνους πολιτικής εξουσίας, εμφάνιση των Mικρών Eλλάδων της Pωμιοσύνης. Kαι δεν είναι αυτές άλλες από τις ελληνοχριστιανικές ιερές Mητροπόλεις με τους σεβασμιότατους και θεοπρόβλητους υπέρτιμους και έξαρχους ευρύτατων περιοχών, πατέρες και ποιμενάρχες μητροπολίτες τους. Eίναι οι Eπισκοπές, οι μεγαλώνυμες κοινότητες και οι μικρές ενορίες τους, με τις εκκλησίες και τους πολιούχους αγίους τους, τα ιαματικά αγιάσματα, τα μοναστήρια, τα ξωκκλήσια τους, με τα σχολεία, τα ιατρεία, τα συσσίτια, τους συλλόγους, τα σωματεία, τις αδελφότητες, τα πανηγύρια τους. Mερικές μάλιστα με το δικό τους εκκλησιαστικό νόμισμα, τα συχνά επιγραφόμενο το «Kαλόν», αυτό που ελεύθερα θα κυκλοφορεί ακόμη και σε άλλων νομών τα τουρκικά παζάρια! Kαι στον τομέα αυτό ακριβώς ο ι- Παραδοσιακή αρχιτεκτονική στα ξύλινα σπίτια της Γλύφας, της αρχαιότερης γειτονιάς της Xώρας Xάλκης (από αριστερά οικίες: Kάργα, Iωσηφίδη, Διογένη και Eπιβατινού). Φωτ.: N. Mπαξεβάνογλου. στορούμενος αδιαίρετος και πάντα ενιαίος χώρος μας Eλλησπόντου - Προποντίδος - Bοσπόρου και Eύξεινου Πόντου εμφανίζεται να κατέχει ξεχωριστή θέση. Σύμφωνα με μια στατιστική Mητροπόλεων και Eπισκοπών των αρχών του αιώνα μας, που υπάγονται στο Oικουμενικό Πατριαρχείο Kωνσταντινουπόλεως, εκτός από τις Kαισαρείας, Kαππαδοκίας, Eφέσου και Σμύρνης που φιλοδοξούν να είναι και πάσης Aνατολής και πάσης Aσίας, έχουμε ειδικά τις Kυζίκου και παντός Eλλησπόντου, Προκοννήσου και πάσης Προποντίδας και Δέρκων Bοσπόρου Θρακικού και Kυανέων, τις Hρακλείας και Pαιδεστού, Γάνου και Xώρας κ.ά., Θράκης, Mακεδονίας και Θράκης Παραλίας, και γενικά τις Xαλκηδόνας, Nικομήδειας, Προύσης, Nικαίας και πάσης Bιθυνίας και τις Aμασείας, Tραπεζούντος, Mεσημβρίας, Bιζύης και Mηδείας, Aγχιάλου, Bάρνης, Σωζοαγαθουπόλεως και παντός Eυξείνου ή Mαύρης Θάλασσας και Λαζικής. Oλες αυτές μαζί και με την ενδοχώρα τους καταλήγουν στις ακτές της Προποντίδος και του Eυξείνου, στην Ξενοφώντεια των Mυρίων και άλλων μυριάδων Eλλήνων «Θάλαττα», αυτές που παρά τη ρευστότητά τους στάθηκαν πάντα ο σταθερός κρίκος ενότητας του Eλληνισμού. Eίναι οι μεταβυζαντινές νέες μικρές πατρίδες της Pωμιοσύνης και παρά τους βίαιους εξισλαμισμούς, τους ύ- πουλους προσηλυτισμούς και τους ελκυστικούς λεβαντινισμούς, εξορίες, εκτοπισμούς, πορείες θανάτου και γενοκτονίες, δεν θα πάψουν να δημιουργούν την υπόνοια ή και την πεποίθηση ακόμα της ύπαρξης ενός κράτους εν κράτει, και να τροφοδοτούν και συντηρούν το όνειρο της «Mεγάλης Iδέας», αυτής που θα καταρρεύσει και θα σβήσει μαζί τους. Rum denizi Oλων αυτών των ελληνοχριστιανικών και ορθόδοξων Mητροπολιτικών Mικρών Eλλάδων της Pωμιοσύνης όπως και των μεταγενέστερων και σύγχρονων της μεταναστευτικής Oμογένειαςή Διασποράς, κορυφαία πάντοτε και κεντρική Mητρόπολις το Oικουμενικό Πατριαρχείο Kωνσταντινουπόλεως, που παρά την τραγική του επιβίωση εξακολουθεί να μένει ο «βραχνάς» των ε- δώ και μισή χιλιετία και πάνω κατακτητών ισλαμιστών και σωβινιστών, και ξεθωριασμένο μπαϊράκι Tούρκων κομματαρχών και πατριδοκαπήλων. Oλων αυτών που με λιθοβολισμούς και εμπρησμούς επιχειρούν την εξαφάνισή του. Παρ όλες όμως αυτές τις αντιξοότητες και τραγικότητες η ιστορία με το στόμα ενός Tούρκου περιηγητή, του Evliya Celebi, το είπε. Kοντά στις ευρύτερες ή στενότερες ευρωπαϊκές Pούμελες και Pωμυλίες είδε και μαρτύρησε μιαν άλλη θαλασσινή, μια άλλη Pωμιοθάλασσα που θα ενώνει «εσαεί» Aσία και Eυρώπη, τη Rum denizi, την Προποντίδα. KYPIAKH 24 IOYΛIOY H KAΘHMEPINH 21

Πάσχα στα «πόδια» της Χαλκιδικής Άγιον Όρος, 5 μέρες. 18 22 Απριλίου 2014

Πάσχα στα «πόδια» της Χαλκιδικής Άγιον Όρος, 5 μέρες. 18 22 Απριλίου 2014 Σίνα 14 & Ακαδημίας, τηλ. 210 3642707, φαξ. 201-3642707 e-mail: info@cosmorama.gr Πάσχα στα «πόδια» της Χαλκιδικής Άγιον Όρος, 5 μέρες 18 22 Απριλίου 2014 Μόνο σε εμάς θα βρείτε: Πλούσιες πρωινές ξεναγήσεις

Διαβάστε περισσότερα

32. Η Θεσσαλονίκη γνωρίζει μεγάλη ακμή

32. Η Θεσσαλονίκη γνωρίζει μεγάλη ακμή 32. Η Θεσσαλονίκη γνωρίζει μεγάλη ακμή Η Θεσσαλονίκη, από τα πρώτα βυζαντινά χρόνια, είναι η δεύτερη σημαντική πόλη της αυτοκρατορίας. Αναπτύσσει σπουδαία εμπορική, πνευματική και πολιτική κίνηση, την

Διαβάστε περισσότερα

ΤΑ ΝΗΣΙΑ ΤΩΝ ΚΥΚΛΑΔΩΝ

ΤΑ ΝΗΣΙΑ ΤΩΝ ΚΥΚΛΑΔΩΝ ΤΑ ΝΗΣΙΑ ΤΩΝ ΚΥΚΛΑΔΩΝ Η Σύρος είναι νησί των Κυκλάδων. Πρωτεύουσά της είναι η Ερμούπολη, η οποία είναι πρωτεύουσα της Περιφέριας Νότιου Αιγαίου αλλά και του πρώην Νομού Κυκλάδων. Η Σύρος αναπτύχθηκε ιδιαίτερα

Διαβάστε περισσότερα

Εικόνες από τη Σαλαμίνα. Photo Album. by Πρίμπας Γεώργιος. Γιώργος Πρίμπας

Εικόνες από τη Σαλαμίνα. Photo Album. by Πρίμπας Γεώργιος. Γιώργος Πρίμπας Εικόνες από τη Σαλαμίνα Photo Album by Πρίμπας Γεώργιος Γιώργος Πρίμπας Σαλαμίνα. Προηγούμενα σχετικά αφιερώματα: Κυνόσουρα εδώ. Η Σπιναλόγκα του Σαρωνικού εδώ, Το σκεπτικό στη δημιουργία του παρόντος

Διαβάστε περισσότερα

Αυτός είναι ο αγιοταφίτης που περιθάλπει τους ασθενείς αδελφούς του. Έκλεισε τα μάτια του Μακαριστού ηγουμένου του Σαραντάριου.

Αυτός είναι ο αγιοταφίτης που περιθάλπει τους ασθενείς αδελφούς του. Έκλεισε τα μάτια του Μακαριστού ηγουμένου του Σαραντάριου. 01/08/2019 Αυτός είναι ο αγιοταφίτης που περιθάλπει τους ασθενείς αδελφούς του. Έκλεισε τα μάτια του Μακαριστού ηγουμένου του Σαραντάριου. Πατριαρχεία / Πατριαρχείο Ιεροσολύμων Ο ηγούμενος της Ιεράς Μονής

Διαβάστε περισσότερα

Ο τόπος µας. Το σχολείο µας. Πολιτισµός. Η τάξη µας

Ο τόπος µας. Το σχολείο µας. Πολιτισµός. Η τάξη µας Ο τόπος µας Το σχολείο µας Πολιτισµός Η τάξη µας Ο ΤΟΠΟΣ ΜΑΣ Ανάµεσα στις ακτές του νοµού Μαγνησίας και τη Σκόπελο και απέναντι από το Πήλιο, βρίσκεται η Σκιάθος, ένα νησί µε έκταση 48 τετραγωνικά χιλιόµετρα.

Διαβάστε περισσότερα

Το Φρούριο της Καντάρας. Κατεχόμενη Κύπρος

Το Φρούριο της Καντάρας. Κατεχόμενη Κύπρος Το Φρούριο της Καντάρας Κατεχόμενη Κύπρος Εισαγωγή Το φρούριο της Καντάρας αποτελεί ένα από τα τρία σημαντικά κάστρα κτισμένα πάνω στην οροσειρά του Πενταδάκτυλου στην επαρχία Αμμοχώστου στην κατεχόμενη

Διαβάστε περισσότερα

Η Βυζαντινή Κωνσταντινούπολη

Η Βυζαντινή Κωνσταντινούπολη Η Βυζαντινή Κωνσταντινούπολη ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΠΑΓΚΑΛΟΣ Ε ΤΑΞΗ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ Σελίδα 1 Κωνσταντινούπολη Η ξακουστή και δοξασµένη πολιτεία, µε τη λαµπρή, χιλιόχρονη ιστορία, που για δέκα αιώνες δέσποζε πρωτεύουσα της

Διαβάστε περισσότερα

ΤΟ ΤΑΞΙΔΙ ΜΑΣ ΣΤΗΝ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗ

ΤΟ ΤΑΞΙΔΙ ΜΑΣ ΣΤΗΝ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗ ΤΟ ΤΑΞΙΔΙ ΜΑΣ ΣΤΗΝ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗ Η πολυπόθητη μέρα για την εκδρομή μας στην Κωνσταντινούπολη είχε φτάσει! Βαλίτσες, φωτογραφικές μηχανές, τα λόγια που είχε να μάθει ο καθένας από όσους συμμετέχουμε

Διαβάστε περισσότερα

E N O T H T A YΠOMNHMA. Οδηγοί του κόσμου, Τα ελληνικά νησιά, εκδ. ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, Αθήνα, 1998

E N O T H T A YΠOMNHMA. Οδηγοί του κόσμου, Τα ελληνικά νησιά, εκδ. ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, Αθήνα, 1998 0-0086_D3_GLOSSA_TEYXOS C GLOSSA 2/9/2 0:6 AM Page 78 6 Η Ρόδος Η Ρόδος είναι το μεγαλύτερο νησί των Δωδεκα - νήσων. Δίκαια την αποκαλούν το μαργαριτάρι της Μεσογείου. Οι σπάνιες ομορφιές της ξεδιπλώ νο

Διαβάστε περισσότερα

ΙΟΝΙΑ ΝΗΣΙΑ ΤΑΞΙΔΕΥΟΝΤΑΣ ΣΤΟ ΙΟΝΙΟ

ΙΟΝΙΑ ΝΗΣΙΑ ΤΑΞΙΔΕΥΟΝΤΑΣ ΣΤΟ ΙΟΝΙΟ ΙΟΝΙΑ ΝΗΣΙΑ ΤΑΞΙΔΕΥΟΝΤΑΣ ΣΤΟ ΙΟΝΙΟ ΚΕΡΚΥΡΑ Η Κέρκυρα είναι ένα από τα ωραιότερα νησιά της Ελλάδας, που με τη πολυσήμαντη ιστορία της, την καταπράσινη ύπαιθρο, τις δαντελένιες ακρογιαλιές και κυρίως με

Διαβάστε περισσότερα

Τα προσκυνήματα του Δεκαπενταύγουστου από την Τήνο μέχρι την Αμοργό

Τα προσκυνήματα του Δεκαπενταύγουστου από την Τήνο μέχρι την Αμοργό Τα προσκυνήματα του Δεκαπενταύγουστου από την Τήνο μέχρι την Αμοργό Όπου και να βρεθεί κανείς τον Δεκαπενταύγουστο μοσχοβολά η χάρη Της. Αυτή θα σε οδηγήσει να ανάψεις ένα κερί και να γιορτάσεις μαζί Της

Διαβάστε περισσότερα

Από τα παιδιά της Β 2

Από τα παιδιά της Β 2 Από τα παιδιά της Β 2 Γιαλούσα Η Γιαλούσα βρίσκεται στην Καρπασία. Είναι κοντά στο Μοναστήρι του Αποστόλου Ανδρέα. Το χωριό οφείλει το όνομα του στη θέση του, που είναι δίπλα από τη θάλασσα. Οι κάτοικοι

Διαβάστε περισσότερα

ΚΑΛΑΜΠΑΚΑ-ΜΕΤΕΩΡΑ ΜΕΤΕΩΡΑ

ΚΑΛΑΜΠΑΚΑ-ΜΕΤΕΩΡΑ ΜΕΤΕΩΡΑ ΚΑΛΑΜΠΑΚΑ-ΜΕΤΕΩΡΑ ΜΕΤΕΩΡΑ Στο δρόµο Τρικάλων- Καλαµπάκας, 3 χιλιόµετρα πριν από ταμετέωρα, ορθώνεται πάνω από το χωριό Θεόπετρα ένας βραχώδης ασβεστολιθικός όγκος, στη βορειοανατολική πλευρά του οποίου

Διαβάστε περισσότερα

Το νησάκι της Δοκού απέχει 7 ναυτικά μίλια από το

Το νησάκι της Δοκού απέχει 7 ναυτικά μίλια από το ΔΙΑΔΡΟΜΗ 5 ΝΗΣΟΣ ΔΟΚΟΣ Προβλήτα στο ΚΑΣΤΕΛΛΙ ΚΑΣΤΡΟ Κορυφή ΔΟΚΟΥ Μήκος διαδρομής Χρόνος χωρίς στάσεις Ομορφιά διαδρομής 5,8 χλμ. 2 ώρ. 05 3 * Το νησάκι της Δοκού απέχει 7 ναυτικά μίλια από το λιμάνι της

Διαβάστε περισσότερα

Αρχαίος Πύργος Οινόης Αρχαίο Φρούριο Ελευθερών Αρχαιολογικός χώρος Οινόης. Γιώργος Πρίμπας

Αρχαίος Πύργος Οινόης Αρχαίο Φρούριο Ελευθερών Αρχαιολογικός χώρος Οινόης. Γιώργος Πρίμπας Αρχαίος Πύργος Οινόης Αρχαίο Φρούριο Ελευθερών Αρχαιολογικός χώρος Οινόης Γιώργος Πρίμπας Το παρόν φωτογραφικό άλμπουμ είναι ένα αφιέρωμα για τους τρεις μεγάλης αρχαιολογικής αξίας χώρους στην περιοχή

Διαβάστε περισσότερα

ΒΑΛΤΙΚΕΣ ΠΡΩΤΕΥΟΥΣΕΣ. Ρίγα-Πάρνου-Ταλλίν-Σιγκούλντα- Ρουντάλε-Βίλνιους-Τρακάι. Αναχωρήσεις: 14/7, 21/7, 28/7, 4/8, 11/8, 18/8

ΒΑΛΤΙΚΕΣ ΠΡΩΤΕΥΟΥΣΕΣ. Ρίγα-Πάρνου-Ταλλίν-Σιγκούλντα- Ρουντάλε-Βίλνιους-Τρακάι. Αναχωρήσεις: 14/7, 21/7, 28/7, 4/8, 11/8, 18/8 ΒΑΛΤΙΚΕΣ ΠΡΩΤΕΥΟΥΣΕΣ Ρίγα-Πάρνου-Ταλλίν-Σιγκούλντα- Ρουντάλε-Βίλνιους-Τρακάι Αναχωρήσεις: 14/7, 21/7, 28/7, 4/8, 11/8, 18/8 Με πτήσεις των Βαλτικών Αερογραμμών Λάρνακα Ρίγα BT 658 03:10 06:55 Ρίγα Λάρνακα

Διαβάστε περισσότερα

Περπατώντας στην ªÂÛ ÈˆÓÈÎ fiïë

Περπατώντας στην ªÂÛ ÈˆÓÈÎ fiïë Περπατώντας στην ªÂÛ ÈˆÓÈÎ fiïë Σπάνια έχει κάποιος την ευκαιρία να διαβεί 2400 χρόνια ιστορίας, συγκεντρωµένα σε µια έκταση 58,37 εκταρίων που περικλείεται ανάµεσα στα τείχη της Μεσαιωνικής Πόλης. Έναν

Διαβάστε περισσότερα

ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ 2016 Εκκλησίες της Σωτήρας. Πρόγραμμα Μαθητικών Θρησκευτικών Περιηγήσεων «Συνοδοιπόροι στα ιερά προσκυνήματα του τόπου μας»

ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ 2016 Εκκλησίες της Σωτήρας. Πρόγραμμα Μαθητικών Θρησκευτικών Περιηγήσεων «Συνοδοιπόροι στα ιερά προσκυνήματα του τόπου μας» ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ 2016 Εκκλησίες της Σωτήρας Πρόγραμμα Μαθητικών Θρησκευτικών Περιηγήσεων «Συνοδοιπόροι στα ιερά προσκυνήματα του τόπου μας» ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ Αγία Θέκλα Βρίσκεται 7χλμ νότια από το κέντρο της Σωτήρας.

Διαβάστε περισσότερα

ΟΡΘΟΔΟΞΑ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΑ ΠΡΟΣΚΥΝΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΒΟΙΩΤΙΑΣ ΙΕΡΟΣ ΝΑΟΣ ΠΑΝΑΓΙΑΣ ΣΚΡΙΠΟΥ

ΟΡΘΟΔΟΞΑ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΑ ΠΡΟΣΚΥΝΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΒΟΙΩΤΙΑΣ ΙΕΡΟΣ ΝΑΟΣ ΠΑΝΑΓΙΑΣ ΣΚΡΙΠΟΥ ΟΡΘΟΔΟΞΑ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΑ ΠΡΟΣΚΥΝΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΒΟΙΩΤΙΑΣ ΙΕΡΟΣ ΝΑΟΣ ΠΑΝΑΓΙΑΣ ΣΚΡΙΠΟΥ ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η μονή της Παναγίας Σκριπού της Ορχομενιώτισσας της Βοιωτίας, κοντά στον αρχαίο Ορχομενό, περιλαμβάνει το πιο σημαντικό

Διαβάστε περισσότερα

Τα παραμύθια της τάξης μας!

Τα παραμύθια της τάξης μας! Τα παραμύθια της τάξης μας! ΟΙ λέξεις κλειδιά: Καρδιά, γοργόνα, ομορφιά, πυξίδα, χώρα, πεταλούδα, ανηφόρα, θάλασσα, φάλαινα Μας βοήθησαν να φτιάξουμε αυτά τα παραμύθια! «Χρυσαφένια χώρα» Μια φορά κι έναν

Διαβάστε περισσότερα

Βηθλεέμ Ιστορικές και θρησκευτικές αξιώσεις

Βηθλεέμ Ιστορικές και θρησκευτικές αξιώσεις 26/12/2018 Βηθλεέμ Ιστορικές και θρησκευτικές αξιώσεις / Επικαιρότητα Η πόλη της Βηθλεέμ είναι ένας προορισμός μεγάλου ενδιαφέροντος όχι μόνο θρησκευτικού αλλά και ιστορικού. ΘΕΜΑ ΠΡΑΚΤΟΡΕΙΟ ΟΡΘΟΔΟΞΙΑ

Διαβάστε περισσότερα

Η ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΑ ΤΩΝ ΒΥΖΑΝΤΙΝΩΝ

Η ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΑ ΤΩΝ ΒΥΖΑΝΤΙΝΩΝ Η ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΑ ΤΩΝ ΒΥΖΑΝΤΙΝΩΝ Οι βυζαντινοί ήταν καλά πληροφορημένοι για τις γειτονικές χώρες από δικούς τους ανθρώπους. Όταν έφταναν επισκέπτες, έμποροι, μισθοφόροι ή στρατιωτικοί φυγάδες, ή ακόμα κρατικές

Διαβάστε περισσότερα

Ο Ιερός Ναός του Αγ. Παντελεήμονος στη Μεσαιωνική Πόλη της Ρόδου

Ο Ιερός Ναός του Αγ. Παντελεήμονος στη Μεσαιωνική Πόλη της Ρόδου 28/07/2019 Ο Ιερός Ναός του Αγ. Παντελεήμονος στη Μεσαιωνική Πόλη της Ρόδου / Ορθόδοξες Προβολές Στη βορειοανατολική ακμή των τειχών της μεσαιωνικής πόλης της Ρόδου και σε απόσταση μόλις Παντελεήμονος.

Διαβάστε περισσότερα

Ο δρόμος του αλατιού

Ο δρόμος του αλατιού Ο δρόμος του αλατιού Το Μέγα γεφύρι, βρισκόταν πάνω από τον Μέγδοβα, στα όρια Ευρυτανίας και Καρδίτσας, στη περιοχή Κοκκινέϊκα.. Πάνω από την Μαυρομμάτα όπου υπήρχε το γεφύρι της Κότσιτας, ήταν το μοναδικό

Διαβάστε περισσότερα

Ψηφιοποίηση, επεξεργασία, προσθήκες, χαρτογραφικό υλικό: Αρχείο Πανοράματος (http://www.apan.gr) Απρίλιος 2014

Ψηφιοποίηση, επεξεργασία, προσθήκες, χαρτογραφικό υλικό: Αρχείο Πανοράματος (http://www.apan.gr) Απρίλιος 2014 Από τα Θρακικά τ. 25 (1956) σσ. 149-158 Άρθρο του Γεώργιου Μαμέλη για την ιδιαίτερη πατρίδα του, το Ξαμίλι ή Εξαμίλιον, ένα μικρό ελληνικό χωριό της Ανατολικής Θράκης / Ευρωπαϊκής Τουρκίας. Ψηφιοποίηση,

Διαβάστε περισσότερα

ΘΕΜΑ: «Προτάσεις για την Τουριστική Ανάπτυξη και προβολή της Τοπικής Κοινότητας Στράτου» Κύρια πύλη δευτερεύουσα πύλη πύλη Ακρόπολης Παραποτάμια πύλη

ΘΕΜΑ: «Προτάσεις για την Τουριστική Ανάπτυξη και προβολή της Τοπικής Κοινότητας Στράτου» Κύρια πύλη δευτερεύουσα πύλη πύλη Ακρόπολης Παραποτάμια πύλη ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ Στράτος 29-12 - 2011 ΝΟΜΟΣ ΑΙΤΩΛΟΑΚΑΡΝΑΝΙΑΣ Αριθμ. Πρωτ.: ΔΗΜΟΣ ΑΓΡΙΝΙΟΥ ΔΗΜΟΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ ΣΤΡΑΤΟΥ ΤΟΠΙΚΗ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ ΣΤΡΑΤΟY ΠΛΗΡ: Πατσέας Αναστάσιος ΤΗΛ: 6978558904 Π Ρ Ο Σ Κο Αντιδήμαρχο

Διαβάστε περισσότερα

29 Μαΐου 1453: Η ΠΟΛΙΣ ΕΑΛΩ!

29 Μαΐου 1453: Η ΠΟΛΙΣ ΕΑΛΩ! Κωνσταντίνα Ευείδη 29 Μαΐου 1453: Η ΠΟΛΙΣ ΕΑΛΩ! Η χιλιόχρονη αυτοκρατορία έπεσε. Ο θρύλος λέει ότι «ήτανε θέλημα Θεού». Από τότε το φρόνημα των Ελλήνων το κρατάνε ζωντανό ακριβώς αυτοί οι θρύλοι για την

Διαβάστε περισσότερα

Το καράβι της Κερύνειας

Το καράβι της Κερύνειας Το καράβι της Κερύνειας Το αρχαίο Καράβι της Κερύνειας Το 300π.Χ. το αρχαίο εμπορικό πλοίο ξεκινούσε από τη Σάμο απ όπου φόρτωσε κρασί. Αφού πέρασε από τα νησιά Κω και Ρόδο και πήρε αμφορείς ταξίδευε προς

Διαβάστε περισσότερα

Κυριότερες πόλεις ήταν η Κνωσός, η Φαιστός, η Ζάκρος και η Γόρτυνα

Κυριότερες πόλεις ήταν η Κνωσός, η Φαιστός, η Ζάκρος και η Γόρτυνα Ηφαίστειο της Θήρας Η Μινωική Κρήτη λόγω της εμπορικής αλλά και στρατηγικής θέσης της έγινε γρήγορα μεγάλη ναυτική και εμπορική δύναμη. Οι Μινωίτες πωλούσαν τα προϊόντα τους σε όλη τη Μεσόγειο με αποτέλεσμα

Διαβάστε περισσότερα

Το Πρακτορείο Ορθοδοξία στην Κρύπτη της Αγίας Φιλοθέης

Το Πρακτορείο Ορθοδοξία στην Κρύπτη της Αγίας Φιλοθέης 19/02/2019 Το Πρακτορείο Ορθοδοξία στην Κρύπτη της Αγίας Φιλοθέης / Επικαιρότητα Επισκέψιμος είναι για πολλούς, ο τόπος ταφής της Αγίας Φιλοθέης, η κρύπτη της, που βρίσκεται ακριβώς δίπλα από τον ναό της

Διαβάστε περισσότερα

Εκεί που φυλάσσονται τα γράμματα του Γέρου του Μοριά

Εκεί που φυλάσσονται τα γράμματα του Γέρου του Μοριά 11/02/2019 Εκεί που φυλάσσονται τα γράμματα του Γέρου του Μοριά / Ιερές Μονές Η Ιερά Μονή Τιμίου Προδρόμου κοντά στη Στεμνίτσα και τη Δημητσάνα Αρκαδίας είναι επιβλητικές και προκαλούν δέος. Πρόκειται

Διαβάστε περισσότερα

Η Κρήνη είναι οικισμός και πρώην κοινότητα της Επαρχίας Πατρών του Νομού Αχαΐας και σήμερα είναι κοινοτικό διαμέρισμα του Δήμου Πατρέων, που

Η Κρήνη είναι οικισμός και πρώην κοινότητα της Επαρχίας Πατρών του Νομού Αχαΐας και σήμερα είναι κοινοτικό διαμέρισμα του Δήμου Πατρέων, που ΚΡΗΝΗ Η Κρήνη είναι οικισμός και πρώην κοινότητα της Επαρχίας Πατρών του Νομού Αχαΐας και σήμερα είναι κοινοτικό διαμέρισμα του Δήμου Πατρέων, που συνορεύει με τις πρώην κοινότητες και επίσης δημοτικά

Διαβάστε περισσότερα

Μαρία αγγελίδου. το βυζάντιο σε έξι χρώματα. χ ρ υ σ ο. eikonoγραφηση. κατερίνα βερουτσου

Μαρία αγγελίδου. το βυζάντιο σε έξι χρώματα. χ ρ υ σ ο. eikonoγραφηση. κατερίνα βερουτσου Μαρία αγγελίδου χ ρ υ σ ο το βυζάντιο σε έξι χρώματα eikonoγραφηση κατερίνα βερουτσου «Ένας Θεός στον ουρανό, ένας βασιλιάς στη γη: ένας αυτοκράτορας. Και μια πόλη ολόλαμπρη, απ το χρυσάφι ολολαμπρότερη».

Διαβάστε περισσότερα

ΤΟ ΜΟΝΑΣΤΥΡΙ ΤΟΥ ΑΠΟΣΤΟΛΟΥ ΑΝΤΡΕΑ ΠΙΕΡΙΟΣ ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ

ΤΟ ΜΟΝΑΣΤΥΡΙ ΤΟΥ ΑΠΟΣΤΟΛΟΥ ΑΝΤΡΕΑ ΠΙΕΡΙΟΣ ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟ ΜΟΝΑΣΤΥΡΙ ΤΟΥ ΑΠΟΣΤΟΛΟΥ ΑΝΤΡΕΑ ΠΙΕΡΙΟΣ ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ Ο ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ ΑΝΤΡΕΑΣ Το Μοναστήρι του Αποστόλου Αντρέα.Το μοναστήρι του Αποστόλου Αντρέα είναι κτισμένο στο ομώνυμο ακρωτήρι της Κύπρου που βρίσκεται

Διαβάστε περισσότερα

ΤΟ ΟΝΕΙΡΟ ΚΑΙ ΤΟ Σ ΑΓΑΠΑΩ

ΤΟ ΟΝΕΙΡΟ ΚΑΙ ΤΟ Σ ΑΓΑΠΑΩ ΤΟ ΟΝΕΙΡΟ ΚΑΙ ΤΟ Σ ΑΓΑΠΑΩ (Αόρατος) ΑΦΗΓΗΤΗΣ: Κάποτε στη γη γεννήθηκε το Όνειρο. Το όνομά του δεν ήταν έτσι, όμως επειδή συνεχώς ονειρευόταν, όλοι το φώναζαν Όνειρο. Δεν ήταν κάτι το σπουδαίο, ήταν σαν

Διαβάστε περισσότερα

ΣΤΟ ΚΑΣΤΡO ΤΗΣ ΚΩ Η ΓΕΦΥΡΑ ΤΟΥ ΚΑΣΤΡΟΥ

ΣΤΟ ΚΑΣΤΡO ΤΗΣ ΚΩ Η ΓΕΦΥΡΑ ΤΟΥ ΚΑΣΤΡΟΥ ΣΤΟ ΚΑΣΤΡO ΤΗΣ ΚΩ Το Κάστρο των Ιπποτών είναι ένα από τα σημαντικότερα ιστορικά μνημεία της Κω. Ιδιαίτερα εντυπωσιακό και επιβλητικό είναι ένα από τα αξιοθέατα που κάθε επισκέπτης του νησιού πρέπει να

Διαβάστε περισσότερα

Έτσι ήταν η Θεσσαλονίκη στην αρχαιότητα - Υπέροχη ψηφιακή απεικόνιση

Έτσι ήταν η Θεσσαλονίκη στην αρχαιότητα - Υπέροχη ψηφιακή απεικόνιση Έτσι ήταν η Θεσσαλονίκη στην αρχαιότητα - Υπέροχη ψηφιακή απεικόνιση - Με την βοήθεια της τεχνολογίας αρχαιολόγοι κατάφεραν να απεικονίσουν την Θεσσαλονίκη της αρχαιότητας - Μια ζηλευτή πόλη με Ιππόδρομο,

Διαβάστε περισσότερα

29. Νέοι εχθροί εμφανίζονται και αποσπούν εδάφη από την αυτοκρατορία

29. Νέοι εχθροί εμφανίζονται και αποσπούν εδάφη από την αυτοκρατορία 29. Νέοι εχθροί εμφανίζονται και αποσπούν εδάφη από την αυτοκρατορία Οι Σελτζούκοι Τούρκοι και οι Νορμανδοί απειλούν την αυτοκρατορία και την Πόλη. Η Ανατολική και η Δυτική εκκλησία χωρίζονται οριστικά.

Διαβάστε περισσότερα

Η αυθεντική Τήνος μέσα από τη ματιά του Vega Apartments

Η αυθεντική Τήνος μέσα από τη ματιά του Vega Apartments Η αυθεντική Τήνος μέσα από τη ματιά του Vega Apartments Ημέρες Ταξιδιού 4 στην καρδιά της Τηνιακής γης! Πολιτισμός, φύση και γαστρονομία που ξαφνιάζει! Από: Wondergreece Traveler ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΤΑΞΙΔΙΟΥ Μέρα

Διαβάστε περισσότερα

Το ρωμαϊκό κράτος κλονίζεται

Το ρωμαϊκό κράτος κλονίζεται Ι. Η ΜΕΤΕΞΕΛΙΞΗ ΤΟΥ ΡΩΜΑΪΚΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ 1. Από τη Ρώμη στη Νέα Ρώμη Ας διαβάσουμε τι θα μάθουμε στο σημερινό μάθημα: Σκοπός: Σκοπός του παρόντος μαθήματος είναι να απαντήσουμε σε ένα «γιατί»: Γιατί χρειάστηκε

Διαβάστε περισσότερα

Ενα πλακόστρωτο μονοπάτι οδηγεί βόρεια από τη Μονή Γουβερνέτου μέσα στο φαράγγι Αυλάκι που κατηφορίζει μέχρι τη θάλασσα.

Ενα πλακόστρωτο μονοπάτι οδηγεί βόρεια από τη Μονή Γουβερνέτου μέσα στο φαράγγι Αυλάκι που κατηφορίζει μέχρι τη θάλασσα. Η Μονή Γουβερνέτου Η Μονή Γουβερνέτου μοιάζει σαν κάστρο, με πύργους που χρησίμευαν για την προστασία από επιδρομείς. Ειδικά η εξωτερική όψη του μοναστηριού φανερώνει τις έντονες ενετικές επιδράσεις: μοιάζει

Διαβάστε περισσότερα

Στο Πίνοβο με την υπέροχη κορυφογραμμή του

Στο Πίνοβο με την υπέροχη κορυφογραμμή του Στο Πίνοβο με την υπέροχη κορυφογραμμή του Το όρος Πίνοβο είναι ένα σχετικά άγνωστο βουνό. Ο ορεινός του όγκος απλώνεται στα βορειοδυτικά του νομού Πέλλας, ανάμεσα στα όρη Βόρας (Καϊμακτσαλάν) και Τζένα.

Διαβάστε περισσότερα

Θρύλοι και παραδόσεις για την Παναγία από την κωμόπολη Ριζοκαρπάσου

Θρύλοι και παραδόσεις για την Παναγία από την κωμόπολη Ριζοκαρπάσου Θρύλοι και παραδόσεις για την Παναγία από την κωμόπολη Ριζοκαρπάσου 29/08/2016 Γράφει η Νάσα Παταπίου Η κωμόπολη Ριζοκαρπάσου, μέσα και γύρω από αυτήν, είναι διάσπαρτη από αγιολογικά τοπωνύμια, αλλά και

Διαβάστε περισσότερα

ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΟΣ ΠΑΤΡΙΑΡΧΗΣ ΠΡΟΚΟΠΙΟΣ Ο ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΙΟΣ. Υπό του Περικλή Π. Παπαβασιλόπουλου

ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΟΣ ΠΑΤΡΙΑΡΧΗΣ ΠΡΟΚΟΠΙΟΣ Ο ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΙΟΣ. Υπό του Περικλή Π. Παπαβασιλόπουλου ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΟΣ ΠΑΤΡΙΑΡΧΗΣ ΠΡΟΚΟΠΙΟΣ Ο ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΙΟΣ Υπό του Περικλή Π. Παπαβασιλόπουλου Η Σίτσοβα (νυν Αλαγονία) είναι ένα από τα έξι χωριά του τέως Δήμου Αλαγονίας Τα έξι αυτά χωριά που είναι κτισμένα στις

Διαβάστε περισσότερα

ΙΕΡΟΣ ΚΑΘΕΔΡΙΚΟΣ ΝΑΟΣ ΤΗΣ ΤΟΥ ΘΕΟΥ ΣΟΦΙΑΣ

ΙΕΡΟΣ ΚΑΘΕΔΡΙΚΟΣ ΝΑΟΣ ΤΗΣ ΤΟΥ ΘΕΟΥ ΣΟΦΙΑΣ 3 o ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΓΑΛΑΤΣΙΟΥ Σ.Χ. ΕΤΟΣ 2011-2012 ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ: «ΓΝΩΡΙΖΟΝΤΑΣ ΤΟΥΣ ΓΕΙΤΟΝΕΣ ΜΑΣ» ΤΑ ΜΝΗΜΕΙΑ ΤΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗΣ ΙΕΡΟΣ ΚΑΘΕΔΡΙΚΟΣ ΝΑΟΣ ΤΗΣ ΤΟΥ ΘΕΟΥ ΣΟΦΙΑΣ Εργασία του μαθητή: Μαγγιώρου

Διαβάστε περισσότερα

Τα θέατρα της Αμβρακίας. Ανδρέας Μαυρίκος, ΒΠΠΓ

Τα θέατρα της Αμβρακίας. Ανδρέας Μαυρίκος, ΒΠΠΓ Τα θέατρα της Αμβρακίας Ανδρέας Μαυρίκος, ΒΠΠΓ Αμβρακία Η Αμβρακία, μία από τις αξιολογότερες κορινθιακές αποικίες, ήταν χτισμένη στην περιοχή του Αμβρακικού κόλπου κοντά στην όχθη του ποταμού Άραχθου.

Διαβάστε περισσότερα

Η Παναγία που ευλογεί το Αιγαίο από ψηλά

Η Παναγία που ευλογεί το Αιγαίο από ψηλά 26/12/2018 Η Παναγία που ευλογεί το Αιγαίο από ψηλά / Επικαιρότητα Με θέα που κόβει την ανάσα, το Ιερό Ενοριακό Παρεκκλήσι της Παναγιάς της Θεοσκέπαστης (Σύναξη της Υπεραγίας Θεοτόκου) είναι χτισμένο στην

Διαβάστε περισσότερα

Το ηφαίστειο- ναός που αναβλύζει αντί για λάβα, Ορθοδοξία

Το ηφαίστειο- ναός που αναβλύζει αντί για λάβα, Ορθοδοξία 10/08/2019 Το ηφαίστειο- ναός που αναβλύζει αντί για λάβα, Ορθοδοξία / Ορθόδοξες Προβολές Μοναδικό γεωλογικό- θρησκευτικό φαινόμενο αποτελεί στην Ελληνική επικράτεια και πιθανότατα και στην Ευρώπη- ένα

Διαβάστε περισσότερα

Η Πόλη έξω από τα Â Ë

Η Πόλη έξω από τα Â Ë Η Πόλη έξω από τα Â Ë Είναι τόσα πολλά αυτά που έχει να κάνει και να δει ο επισκέπτης της Πόλης της Ρόδου, τόσες πολλές οι επιλογές που σίγουρα δεν θα πλήξει. Μέρες ολόκληρες θα µπορούσε κανείς να περάσει

Διαβάστε περισσότερα

Φρούρια, Κάστρα Κέρκυρα. Παλαιό Φρούριο

Φρούρια, Κάστρα Κέρκυρα. Παλαιό Φρούριο Παλαιό Φρούριο Είναι χτισμένο σε μια δίκορφη φυσική τοποθεσία από τον 16ο αιώνα στην άλλοτε Βυζαντινή πόλη της Κέρκυρας. Το Παλιό φρούριο είναι ένα χαρακτηριστικό σύμβολο της παλιάς πόλης και οι δύο κορυφές

Διαβάστε περισσότερα

ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟΣ ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΚΑΣΤΕΛΛΙΑΝΩΝ «Ο ΚΕΡΑΜΟΣ»

ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟΣ ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΚΑΣΤΕΛΛΙΑΝΩΝ «Ο ΚΕΡΑΜΟΣ» ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟΣ ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΚΑΣΤΕΛΛΙΑΝΩΝ «Ο ΚΕΡΑΜΟΣ» Εικόνα 1.Διαδρομή προς το Καστέλλι Το Καστέλλι (Τοπική Κοινότητα Καστελλίου Φουρνής) βρίσκεται στην Ανατολική Κρήτη και πιο συγκεκριμένα στην περιφέρεια της

Διαβάστε περισσότερα

«Εγώ και ο τόπος μου»

«Εγώ και ο τόπος μου» «Εγώ και ο τόπος μου» Στ Τάξη (ΚΒ) - ΤΣΙΡΕΙΟ Στοιχεία Ενότητας Θέμα: Εγώ και ο τόπος μου Σύντομη Περιγραφή Ενότητας: Τα παιδιά, άλλοτε ατομικά και άλλοτε ομαδικά, διερεύνησαν και κατέγραψαν στοιχεία και

Διαβάστε περισσότερα

ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΕΚΔΡΟΜΗ ΤΗΣ Γ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΣΤΟ ΒΟΛΟ, ΠΗΛΙΟ, ΜΕΤΕΩΡΑ 30, 31 ΜΑΡΤΙΟΥ 1, 2 ΑΠΡΙΛΙΟΥ

ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΕΚΔΡΟΜΗ ΤΗΣ Γ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΣΤΟ ΒΟΛΟ, ΠΗΛΙΟ, ΜΕΤΕΩΡΑ 30, 31 ΜΑΡΤΙΟΥ 1, 2 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 2 ο ΓΥΜΝΑΣΙΟ Ν. ΜΟΥΔΑΝΙΩΝ ΣΧΟΛ. ΕΤΟΣ : 2016-17 ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΕΚΔΡΟΜΗ ΤΗΣ Γ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΣΤΟ ΒΟΛΟ, ΠΗΛΙΟ, ΜΕΤΕΩΡΑ 30, 31 ΜΑΡΤΙΟΥ 1, 2 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 1 η μέρα Ξεκινήσαμε το πρωί στις 8:00 από τα Ν. Μουδανιά και, μετά

Διαβάστε περισσότερα

Ο οικισμός του Σουλίου έχει ανακηρυχθεί διατηρητέος και κατοικούν εκεί λίγες οικογένειες κτηνοτρόφων.

Ο οικισμός του Σουλίου έχει ανακηρυχθεί διατηρητέος και κατοικούν εκεί λίγες οικογένειες κτηνοτρόφων. ΤΟ ΣΟΥΛΙ ΣΗΜΕΡΑ Σήμερα η κοινότητα Σουλίου είναι ο τέταρτος σε έκταση Οργανισμός Τοπικής Αυτοδιοίκησης του Ν. Θεσπρωτίας (93.230 στρέμματα). Έχει πληθυσμό λιγότερο από 1.000 κατοίκους, καθώς η ιδιαίτερα

Διαβάστε περισσότερα

Από όλα τα παραμύθια που μου έλεγε ο πατέρας μου τα βράδια πριν κοιμηθώ, ένα μου άρεσε πιο πολύ. Ο Σεβάχ ο θαλασσινός. Επτά ταξίδια είχε κάνει ο

Από όλα τα παραμύθια που μου έλεγε ο πατέρας μου τα βράδια πριν κοιμηθώ, ένα μου άρεσε πιο πολύ. Ο Σεβάχ ο θαλασσινός. Επτά ταξίδια είχε κάνει ο 4 Από όλα τα παραμύθια που μου έλεγε ο πατέρας μου τα βράδια πριν κοιμηθώ, ένα μου άρεσε πιο πολύ. Ο Σεβάχ ο θαλασσινός. Επτά ταξίδια είχε κάνει ο Σεβάχ. Για να δει τον κόσμο και να ζήσει περιπέτειες.

Διαβάστε περισσότερα

μετάφραση: Μαργαρίτα Ζαχαριάδου

μετάφραση: Μαργαρίτα Ζαχαριάδου μετάφραση: Μαργαρίτα Ζαχαριάδου Δύο Σε μια σπουδαία αρχαία πόλη που την έλεγαν Ουρούκ, ζούσε ένας νεαρός βασιλιάς, ο Γκιλγκαμές. Πατέρας του Γκιλγκαμές ήταν ο βασιλιάς Λουγκαλμπάντα και μητέρα του η

Διαβάστε περισσότερα

Ε Ρ Γ Α Σ Ι Α Μ Α Θ Η Τ Ω Ν ΤΗΣ Ε ΚΑΙ ΣΤ ΗΜΟΤΙΚΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΗΡΙΩΝ «ΑΘΗΝΑ» ΘΕΜΑ: ΑΚΡΟΠΟΛΗ ΤΩΝ ΑΘΗΝΩΝ

Ε Ρ Γ Α Σ Ι Α Μ Α Θ Η Τ Ω Ν ΤΗΣ Ε ΚΑΙ ΣΤ ΗΜΟΤΙΚΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΗΡΙΩΝ «ΑΘΗΝΑ» ΘΕΜΑ: ΑΚΡΟΠΟΛΗ ΤΩΝ ΑΘΗΝΩΝ Ε Ρ Γ Α Σ Ι Α Μ Α Θ Η Τ Ω Ν ΤΗΣ Ε ΚΑΙ ΣΤ ΗΜΟΤΙΚΟΥ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΗΡΙΩΝ «ΑΘΗΝΑ» ΘΕΜΑ: ΑΚΡΟΠΟΛΗ ΤΩΝ ΑΘΗΝΩΝ Ε ΗΜΟΤΙΚΟΥ ΣΤ ΗΜΟΤΙΚΟΥ ΑΡΒΑΝΙΤΗΣ ΓΙΑΝΝΗΣ ΙΑΜΑΝΤΟΠΟΥΛΟΥ ΕΛΕΝΗ ΓΕΡΕΝΤΕ ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΤΡΑΚΑ ΗΜΗΤΡΑ

Διαβάστε περισσότερα

"ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ ΣΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ"

ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ ΣΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ "ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ ΣΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ" Σο Βυζάντιο, ήταν αρχαία ελληνική αποικία που ιδρύθηκε στα στενά του Βοσπόρου, στην περιοχή όπου βρίσκεται σήμερα η Κωνσταντινούπολη. ύμφωνα με τον επικρατέστερο ιδρυτικό μύθο

Διαβάστε περισσότερα

Η Ιερά Μονή Κουδουμά ένας επίγειος παράδεισος στην Κρήτη

Η Ιερά Μονή Κουδουμά ένας επίγειος παράδεισος στην Κρήτη 24/01/2019 Η Ιερά Μονή Κουδουμά ένας επίγειος παράδεισος στην Κρήτη / Ιερές Μονές Η Μονή Κουδουμά, βρίσκεται στη νότια Κρήτη, στα νότια παράλια του Νομού Ηρακλείου. Από το Ηράκλειο απέχει 2-2,5 ώρες, μια

Διαβάστε περισσότερα

Το Νησάκι βρίσκεται στη βορειοανατολική ακτή της Κέρκυρας και μόλις 25χλμ από την πόλη της Κέρκυρας.

Το Νησάκι βρίσκεται στη βορειοανατολική ακτή της Κέρκυρας και μόλις 25χλμ από την πόλη της Κέρκυρας. Το Νησάκι είναι άλλο ένα ήσυχο και γραφικό χωριό στη βορειοανατολική ακτή της Κέρκυρας. Στο παρελθόν, σύμφωνα με τους παλιούς χωρικούς, το Νησάκι ήταν ένα μικρό βραχώδες νησί, το οποίο ενώθηκε με την στεριά

Διαβάστε περισσότερα

ΕΘΝΙΚΟΣ ΔΡΥΜΟΣ ΠΙΝΔΟΥ

ΕΘΝΙΚΟΣ ΔΡΥΜΟΣ ΠΙΝΔΟΥ ΕΘΝΙΚΟΣ ΔΡΥΜΟΣ ΠΙΝΔΟΥ Γεωγραφικά στοιχεία Ο Εθνικός Δρυμός Πίνδου, γνωστός και ως Βάλια Κάλντα βρίσκεται σε ιδιαίτερα δυσπρόσιτη περιοχή της οροσειράς της Πίνδου στα όρια μεταξύ των νομών Γρεβενών και

Διαβάστε περισσότερα

Η Μάνη, το Γύθειο και η συγκίνηση στη θέα τους

Η Μάνη, το Γύθειο και η συγκίνηση στη θέα τους 20 Σεπτεμβρίου 2017 Η Μάνη, το Γύθειο και η συγκίνηση στη θέα τους Πολιτισμός / Ταξιδεύοντας Γρηγόρης Τσούνης, Βιολόγος Η Νότια Πελοπόννησος γοητεύει τον επισκέπτη της με τον συνδυασμό των αγέρωχων ψηλών

Διαβάστε περισσότερα

Συγγραφέας. Ραφαέλα Ρουσσάκη. Εικονογράφηση. Αμαλία Βεργετάκη. Γεωργία Καμπιτάκη. Γωγώ Μουλιανάκη. Ζαίρα Γαραζανάκη. Κατερίνα Τσατσαράκη

Συγγραφέας. Ραφαέλα Ρουσσάκη. Εικονογράφηση. Αμαλία Βεργετάκη. Γεωργία Καμπιτάκη. Γωγώ Μουλιανάκη. Ζαίρα Γαραζανάκη. Κατερίνα Τσατσαράκη Συγγραφέας Ραφαέλα Ρουσσάκη Εικονογράφηση Αμαλία Βεργετάκη Γεωργία Καμπιτάκη Γωγώ Μουλιανάκη Ζαίρα Γαραζανάκη Κατερίνα Τσατσαράκη Μαρία Κυρικλάκη Μαριτίνα Σταματάκη Φιλία Πανδερμαράκη Χριστίνα Κλωνάρη

Διαβάστε περισσότερα

Μεγάλο Μετέωρο-Το παλαιότερο και μεγαλύτερο από όλα τα μοναστήρια των Μετεώρων

Μεγάλο Μετέωρο-Το παλαιότερο και μεγαλύτερο από όλα τα μοναστήρια των Μετεώρων 05/02/2019 Μεγάλο Μετέωρο-Το παλαιότερο και μεγαλύτερο από όλα τα μοναστήρια των Μετεώρων / Ιερές Μονές Τα Μετέωρα είναι το σημαντικότερο μετά το Άγιο Όρος, μοναστικό συγκρότημα στην Ελλάδα. Ανήκουν στο

Διαβάστε περισσότερα

Σουλτανάτο του Ομάν Κάστρα της Ερήμου, Μπαχρέιν, 5 ημέρες

Σουλτανάτο του Ομάν Κάστρα της Ερήμου, Μπαχρέιν, 5 ημέρες Ηράκλειο : Ζωγράφου 12 τηλ. 2810 280040-fax 2810281506 Αθήνα : Σαχτούρη 103 Πειραιάς τηλ. 210 3319761 e-mail : roundtravel@roundtravel.gr www.roundtravel.gr Σουλτανάτο του Ομάν Κάστρα της Ερήμου, Μπαχρέιν,

Διαβάστε περισσότερα

Κατακόμβες έχουν βρεθεί στη Ρώμη (60+) στην Αίγυπτο,στη Νάπολη, στη Μάλτα, στη Σικελία και στη Μήλο Οι κρύπτες ήταν διακοσμημένες με τοιχογραφίες που

Κατακόμβες έχουν βρεθεί στη Ρώμη (60+) στην Αίγυπτο,στη Νάπολη, στη Μάλτα, στη Σικελία και στη Μήλο Οι κρύπτες ήταν διακοσμημένες με τοιχογραφίες που Κατακόμβες Κατακόμβες έχουν βρεθεί στη Ρώμη (60+) στην Αίγυπτο,στη Νάπολη, στη Μάλτα, στη Σικελία και στη Μήλο Οι κρύπτες ήταν διακοσμημένες με τοιχογραφίες που είχαν συμβολικές απεικονίσεις με θρησκευτικό

Διαβάστε περισσότερα

3 ο Δημοτικό Σχολείο Βροντάδου Χίου Οι Τρεις Ιεράρχες, η ζωή και το έργο τους. Χίος, 29 Ιανουαρίου 2016 Εκπαιδευτικός: Κωσταρή Αντωνία

3 ο Δημοτικό Σχολείο Βροντάδου Χίου Οι Τρεις Ιεράρχες, η ζωή και το έργο τους. Χίος, 29 Ιανουαρίου 2016 Εκπαιδευτικός: Κωσταρή Αντωνία 3 ο Δημοτικό Σχολείο Βροντάδου Χίου Οι Τρεις Ιεράρχες, η ζωή και το έργο τους Χίος, 29 Ιανουαρίου 2016 Εκπαιδευτικός: Κωσταρή Αντωνία Εισαγωγή Και οι τρεις γεννήθηκαν τον 4ο αιώνα μ.χ., στα Βυζαντινά Χρόνια.

Διαβάστε περισσότερα

ΟΙ ΓΕΙΤΟΝΙΕΣ ΤΗΣ ΜΥΤΙΛΗΝΗΣ

ΟΙ ΓΕΙΤΟΝΙΕΣ ΤΗΣ ΜΥΤΙΛΗΝΗΣ ΟΙ ΓΕΙΤΟΝΙΕΣ ΤΗΣ ΜΥΤΙΛΗΝΗΣ Ερευνητική έκθεση Τη φετινή χρονιά κληθήκαμε να κάνουμε μια εργασία σχετικά με τις γειτονίες της Μυτιλήνης. Η μελέτη μας ήταν κυρίως πάνω σε θέματα αρχιτεκτονικής, γεωγραφικής

Διαβάστε περισσότερα

Εθνικό δασικό πάρκο Πέτρας του Ρωμιού

Εθνικό δασικό πάρκο Πέτρας του Ρωμιού Εθνικό δασικό πάρκο Πέτρας του Ρωμιού Στις 17 Φεβρουαρίου 2014, οι τετάρτες τάξεις του Θ Δημοτικού Σχολείου Πάφου πήγαν εκδρομή στο Εθνικό δασικό πάρκο Πέτρας του Ρωμιού. Ο σκοπός τους ήταν να περπατήσουν

Διαβάστε περισσότερα

H συνεχής ιστορία του τόπου που ξεπηδά μπροστά στον περιπατητή, με μαρμάρινα ανάγλυφα στους τοίχους των παραδοσιακών κτισμάτων, με αρχαίες κολώνες στα

H συνεχής ιστορία του τόπου που ξεπηδά μπροστά στον περιπατητή, με μαρμάρινα ανάγλυφα στους τοίχους των παραδοσιακών κτισμάτων, με αρχαίες κολώνες στα Γυμνάσιο Θερμής Σε μια περιοχή κατάφυτη από ελιές και ανάμεσα σε μεγαλόπρεπους παλαιούς πύργους ξεπροβάλλει περήφανο το σχολείο μας, το Γυμνάσιο Θερμής, που βρίσκεται στους Πύργους Θερμής, οι οποίοι απέχουν

Διαβάστε περισσότερα

Ταξίδι στην Καβάλα. Σχεδιάστηκε με το trip planner του emtgreece.com. Σχεδιάστε το δικό σας ταξίδι, τώρα.

Ταξίδι στην Καβάλα. Σχεδιάστηκε με το trip planner του emtgreece.com. Σχεδιάστε το δικό σας ταξίδι, τώρα. Ταξίδι στην Καβάλα Σχεδιάστηκε με το trip planner του emtgreece.com. Σχεδιάστε το δικό σας ταξίδι, τώρα. Ταξίδι στην Καβάλα Παρασκευή, 28 Αύγουστος 2015 Παραλία Άσπρης Άμμου Αφήνοντας την πόλη της Καβάλας

Διαβάστε περισσότερα

Δεκαπενταύγουστος στην Ελλάδα

Δεκαπενταύγουστος στην Ελλάδα Δεκαπενταύγουστος στην Ελλάδα Δεκαπενταύγουστος στην Ελλάδα: κατάνυξη και παραδοσιακά γλέντια! Σε όποια γωνιά της Ελλάδας κι αν βρεθείτε τον Δεκαπενταύγουστο, σίγουρα θα υπάρχει κάποια εκκλησία που γιορτάζει

Διαβάστε περισσότερα

ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΜΝΗΜΕΙΑ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΙΩΑΝΝΑ ΙΩΑΝΝΙΔΟΥ Α1 Β ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΟ ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΛΕΥΚΩΣΙΑΣ

ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΜΝΗΜΕΙΑ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΙΩΑΝΝΑ ΙΩΑΝΝΙΔΟΥ Α1 Β ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΟ ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΛΕΥΚΩΣΙΑΣ ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΜΝΗΜΕΙΑ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΙΩΑΝΝΑ ΙΩΑΝΝΙΔΟΥ Α1 Β ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΟ ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΛΕΥΚΩΣΙΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΝΕΟΛΙΘΙΚΟΣ ΟΙΚΙΣΜΟΣ ΧΟΙΡΟΚΟΙΤΙΑΣ ΜΟΝΑΣΤΗΡΙ ΑΓΙΑΣ ΝΑΠΑΣ ΕΝΕΤΙΚΑ ΤΕΙΧΗ ΛΕΥΚΩΣΙΑΣ ΝΑΟΣ ΤΟΥ ΑΠΟΛΛΩΝΑ ΑΡΧΑΙΟ ΘΕΑΤΡΟ

Διαβάστε περισσότερα

Α Ι Ν Ο Σ ``ΕΛΛΗΝΟΜΟΥΣΕΙΟΝ. έτος ίδρυσης 1976

Α Ι Ν Ο Σ ``ΕΛΛΗΝΟΜΟΥΣΕΙΟΝ. έτος ίδρυσης 1976 Α Ι Ν Ο Σ ``ΕΛΛΗΝΟΜΟΥΣΕΙΟΝ ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΑΙΝΟΥ`` ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥΠΟΛΗΣ έτος ίδρυσης 1976 ΣΥΛΛΟΓΟΣ ``ΕΛΛΗΝΟΜΟΥΣΕΙΟΝ ΑΙΝΟΥ`` ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥΠΟΛΗΣ Εικόνες από την Αίνο Χάρτης ΓΥΣ 1945 Αίνος Ιστορική πόλη Αλησμόνητη πατρίδα

Διαβάστε περισσότερα

«Η μάνα Ηπειρώτισσα» - Γράφει η Πρόεδρος του Συλλόγου Ηπειρωτών Νομού Τρικάλων Νίκη Χύτα

«Η μάνα Ηπειρώτισσα» - Γράφει η Πρόεδρος του Συλλόγου Ηπειρωτών Νομού Τρικάλων Νίκη Χύτα Τις μέρες του καλοκαιριού είχα την τύχη να βρεθώ τόσο εγώ όσο και άλλα μέλη του Διοικητικού Συμβουλίου του Συλλόγου Ηπειρωτών Τρικάλων στην όμορφη περιοχή της Ηπείρου με την παρθένα φύση, με την πλούσια

Διαβάστε περισσότερα

Αφιέρωμα στις Παναγιές της Κρήτης

Αφιέρωμα στις Παναγιές της Κρήτης 10/08/2019 Αφιέρωμα στις Παναγιές Κρή / Ιερές Μονές Ολόκληρη η Ελλάδα, από το ένα άκρο στο άλλο, γιορτάζει σε λίγες μέρες την Κοίμηση Θεοτόκου, μία από τις μεγαλύτερες γιορτές Ορθοδοξίας. Ας δούμε τα σημαντικότερα

Διαβάστε περισσότερα

ΑΡΧΑΙΟ ΘΕΑΤΡΟ ΔΙΟΥ, Αλέξανδρος Μπαξεβανάκης, ΒΠΠΓ

ΑΡΧΑΙΟ ΘΕΑΤΡΟ ΔΙΟΥ, Αλέξανδρος Μπαξεβανάκης, ΒΠΠΓ ΑΡΧΑΙΟ ΘΕΑΤΡΟ ΔΙΟΥ, Αλέξανδρος Μπαξεβανάκης, ΒΠΠΓ ΔΙΟΝ ΑΠΟ ΤΙΣ ΠΙΟ ΟΝΟΜΑΣΤΕΣ ΠΟΛΕΙΣ ΤΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ Το αρχαίο Δίον του Ολύμπου βρίσκεται 15 χλμ. νότια της Κατερίνης, στους πρόποδες του Ολύμπου δίπλα στο

Διαβάστε περισσότερα

Ένα παραμύθι φτιαγμένο από τα παιδιά της Δ, Ε και Στ τάξης του Ζ Δημοτικού Σχολείου Πάφου κατά τη διάρκεια της συνάντησής τους με τη συγγραφέα Αμαλία

Ένα παραμύθι φτιαγμένο από τα παιδιά της Δ, Ε και Στ τάξης του Ζ Δημοτικού Σχολείου Πάφου κατά τη διάρκεια της συνάντησής τους με τη συγγραφέα Αμαλία Ένα παραμύθι φτιαγμένο από τα παιδιά της Δ, Ε και Στ τάξης του Ζ Δημοτικού Σχολείου Πάφου κατά τη διάρκεια της συνάντησής τους με τη συγγραφέα Αμαλία Πικρίδου-Λούκα. 2014 Μια φορά κι έναν καιρό υπήρχε

Διαβάστε περισσότερα

Η Βασιλική της Γεννήσεως στη Βηθλεέμ

Η Βασιλική της Γεννήσεως στη Βηθλεέμ Η Βασιλική της Γεννήσεως στη Βηθλεέμ ένα από τα πλέον σημαντικά και δημοφιλή προσκυνήματα για όλους τους Χριστιανούς από κάθε γωνιά της γης. Μαθητής : Μιχαλόπουλος Πέτρος 3ο Γυμνάσιο Κοζάνης Τάξη: Α Γυμνασίου-Τμήμα

Διαβάστε περισσότερα

γεωγραφικό γλωσσάρι για την πέμπτη τάξη (από το βιβλίο «Μαθαίνω την Ελλάδα» του ΟΕΔΒ)

γεωγραφικό γλωσσάρι για την πέμπτη τάξη (από το βιβλίο «Μαθαίνω την Ελλάδα» του ΟΕΔΒ) γεωγραφικό γλωσσάρι για την πέμπτη τάξη (από το βιβλίο «Μαθαίνω την Ελλάδα» του ΟΕΔΒ) Α Κεφ. αβιοτικό κάθε στοιχείο που δεν έχει ζωή 4 αιολική διάβρωση Η διάβρωση που οφείλεται στον άνεμο 5 ακρωτήριο ακτογραμμή

Διαβάστε περισσότερα

β) Ποιες λέξεις ή φράσεις δηλώνουν την πορεία που ακολουθεί ο συγγραφέας στην περιγραφή του τοπίου;

β) Ποιες λέξεις ή φράσεις δηλώνουν την πορεία που ακολουθεί ο συγγραφέας στην περιγραφή του τοπίου; Ο Μιστράς Σαν μια αγιογραφία έλαμπε οτο πρωινό φως, γεμάτη μαύρα κυπαρίσσια κι ηλιοψημένες εκκλησίες κι αόρατες γαλάζιες παρουσίες, ο Μιστράς. Μέσα από τα πλατάνια, τις μουριές και τις λυγαριές του Ευρώτα,

Διαβάστε περισσότερα

ΜΑΘΗΜΑ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ

ΜΑΘΗΜΑ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΜΑΘΗΜΑ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ Ιερό Αφροδίτης Π α ν α γ ι ώ τ η ς Ν ε ο φ ύ τ ο υ Β 2 Υπεύθυνη καθηγήτρια: Μαρία Χατζημιχαήλ 1 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Γενική Εισαγωγή..σελ.3 Ιστορική αναδρομή..σελ.3 Περιγραφή του χώρου.σελ.4

Διαβάστε περισσότερα

Τα 7 θαύματα του αρχαίου κόσμου Χαρίδης Φίλιππος

Τα 7 θαύματα του αρχαίου κόσμου Χαρίδης Φίλιππος Τα 7 θαύματα του αρχαίου κόσμου Χαρίδης Φίλιππος 1. Η μεγάλη Πυραμίδα της Γκίζας Η τεράστια αυτή πυραμίδα είναι το αρχαιότερο από τα εφτά θαύματα του Αρχαίου Κόσμου, αλλά είναι το μόνο που διασώζετε 4.000χ.Όταν

Διαβάστε περισσότερα

Ολοι είμαστε αδέλφια

Ολοι είμαστε αδέλφια ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ Θρησκευτικά Γ Δημοτικού (Μέρος Α ) Ολοι είμαστε αδέλφια ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ Θρησκευτικά Γ Δημοτικού Ολοι είμαστε αδέλφια (Μέρος A )

Διαβάστε περισσότερα

Χρήστος Κηπουρός ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΑΝΑΚΤΟΡΙΚΟ ΣΥΓΚΡΟΤΗΜΑ ΔΙΔΥΜΟΤΕΙΧΟΥ Θράκη 2006, Ιστορικό Ανακτορικό Συγκρότημα Διδυμοτείχου

Χρήστος Κηπουρός ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΑΝΑΚΤΟΡΙΚΟ ΣΥΓΚΡΟΤΗΜΑ ΔΙΔΥΜΟΤΕΙΧΟΥ Θράκη 2006, Ιστορικό Ανακτορικό Συγκρότημα Διδυμοτείχου Ιστορικό Ανακτορικό Συγκρότημα Διδυμοτείχου 1 ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΑΝΑΚΤΟΡΙΚΟ ΣΥΓΚΡΟΤΗΜΑ ΔΙΔΥΜΟΤΕΙΧΟΥ Copyright 2006, Χρήστος Κηπουρός Μαυρομιχάλη 13 Διδυμότειχο xkipuros@otenet.gr Ιστορικό Ανακτορικό Συγκρότημα Διδυμοτείχου

Διαβάστε περισσότερα

Η ιστορική Μονή του Σωτήρος Xριστού στο Kουμπέ Ρεθύμνου

Η ιστορική Μονή του Σωτήρος Xριστού στο Kουμπέ Ρεθύμνου 28/02/2019 Η ιστορική Μονή του Σωτήρος Xριστού στο Kουμπέ Ρεθύμνου / Ιερές Μονές Η γυναικεία Mονή του Σωτήρος Χριστού είναι κτισμένη στον λόφο του Τιμίου Σταυρού, στο προάστιο του Κουμπέ Ρεθύμνου. Η μονή

Διαβάστε περισσότερα

ΜΕ ΕΝΑ ΚΟΥΒΑΡΙ ΚΑΙ ΕΝΑ ΚΑΡΑΒΙ ΑΠ ΤΗΝ ΚΡΗΤΗ ΩΣ ΤΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ!!

ΜΕ ΕΝΑ ΚΟΥΒΑΡΙ ΚΑΙ ΕΝΑ ΚΑΡΑΒΙ ΑΠ ΤΗΝ ΚΡΗΤΗ ΩΣ ΤΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ!! ΜΕ ΕΝΑ ΚΟΥΒΑΡΙ ΚΑΙ ΕΝΑ ΚΑΡΑΒΙ ΑΠ ΤΗΝ ΚΡΗΤΗ ΩΣ ΤΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ!! etwinning συνεργασία του Νηπιαγωγείου Σεισίου και του 1 ου Νηπιαγωγείου Μουρικίου στα πλαίσια του προγράμματος «Ας ζήσουμε ένα ταξίδι με τους

Διαβάστε περισσότερα

Τουρκία: Ο παράδεισος της Ανατολής

Τουρκία: Ο παράδεισος της Ανατολής Τουρκία: Ο παράδεισος της Ανατολής Βρίσκεται στην ΝΔ Ασία και συνορεύει με την Ελλάδα, Βουλγαρία, Ιράν, Ιράκ, κ.α. Είναι ένας εύκολος προορισμός, αφού κανείς μπορεί να πάει εκεί είτε με αεροπλάνο είτε

Διαβάστε περισσότερα

Τι σημαίνει ο όρος «βυζαντινόν»;

Τι σημαίνει ο όρος «βυζαντινόν»; Τι σημαίνει ο όρος «βυζαντινόν»; Ο όρος«βυζαντινόν» αναφέρεται στο Μεσαιωνικό κράτος που εδιοικείτο από την Κωνσταντινούπολη, τη μεγάλη πόλη των ακτών του Βοσπόρου. Οι ιστορικοί χρησιμοποιούν τον όρο αυτόν

Διαβάστε περισσότερα

ΜΠΑ Μ! Μ Π Α Μ! Στη φωτογραφία μάς είχαν δείξει καλύτερη βάρκα. Αστραφτερή και καινούρια, με χώρο για όλους.

ΜΠΑ Μ! Μ Π Α Μ! Στη φωτογραφία μάς είχαν δείξει καλύτερη βάρκα. Αστραφτερή και καινούρια, με χώρο για όλους. ΕΙΝΑΙ ΑΤΥΧΙΑ ΝΑ ΤΑΞΙΔΕΥΕΙΣ ΜΕ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ. Νούρου Εγώ Κουάμι ο αδερφός μου Ράζακ ένας φίλος που συναντήσαμε στον δρόμο Στη φωτογραφία μάς είχαν δείξει καλύτερη βάρκα. Αστραφτερή και καινούρια, με χώρο για

Διαβάστε περισσότερα

ΗΡΑΚΛΕΙΟ : ΖΩΓΡΑΦΟΥ 12 Τηλ. 2810280040 fax 2810281506. ΑΘΗΝΑ: ΣΑΧΤΟΥΡΗ 106 ΠΕΙΡΑΙΑΣ Τηλ. 2103319761. Αναχώρηση στις 13 Οκτωβρίου 2014

ΗΡΑΚΛΕΙΟ : ΖΩΓΡΑΦΟΥ 12 Τηλ. 2810280040 fax 2810281506. ΑΘΗΝΑ: ΣΑΧΤΟΥΡΗ 106 ΠΕΙΡΑΙΑΣ Τηλ. 2103319761. Αναχώρηση στις 13 Οκτωβρίου 2014 ΗΡΑΚΛΕΙΟ : ΖΩΓΡΑΦΟΥ 12 Τηλ. 2810280040 fax 2810281506 ΑΘΗΝΑ: ΣΑΧΤΟΥΡΗ 106 ΠΕΙΡΑΙΑΣ Τηλ. 2103319761 Αναχώρηση στις 13 Οκτωβρίου 2014 Δε. 13/10 Τρ. 14/10 Τε. 15/10 Πε. 16/10 ΠΕΙΡΑΙΑΣ 0900 ΤΗΝΟΣ 1600 2400

Διαβάστε περισσότερα

μετάφραση: Μαργαρίτα Ζαχαριάδου

μετάφραση: Μαργαρίτα Ζαχαριάδου μετάφραση: Μαργαρίτα Ζαχαριάδου Τέσσερα ΜΠΡΟΜΠΝΤΙΝΓΚΝΑΓΚ Έπειτα από το ταξίδι του στη μικροσκοπική χώρα των Λιλλιπούτειων, ο Γκιούλλιβερ έμεινε στο σπίτι με τη γυναίκα του και τα παιδιά του αλλά πριν περάσουν

Διαβάστε περισσότερα

Ιερά Μονή Γόλας: Το μοναστήρι των δύσκολων καιρών

Ιερά Μονή Γόλας: Το μοναστήρι των δύσκολων καιρών 17/05/2019 Ιερά Μονή Γόλας: Το μοναστήρι των δύσκολων καιρών / Ιερές Μονές Το Μοναστήρι είναι κτισμένο στη Βορινή πλευρά ενός αντερείσματος που ενώνει τον Ταΰγετο με τα τελευταία προς Ανατολή προ βουνά

Διαβάστε περισσότερα

Ακολούθησέ με... στην Καστροπολιτεία του Μυστρά

Ακολούθησέ με... στην Καστροπολιτεία του Μυστρά Ακολούθησέ με... στην Καστροπολιτεία του Μυστρά Ακολούθησέ με... στην Καστροπολιτεία του Μυστρά Μυστράς Η καστροπολιτεία απλώνεται στις πλαγιές του φυσικά οχυρού λόφου του βυζαντινού Μυζηθρά, που έδωσε

Διαβάστε περισσότερα

Ακολούθησέ με... στην Καστροπολιτεία του Μυστρά

Ακολούθησέ με... στην Καστροπολιτεία του Μυστρά Ακολούθησέ με... στην Καστροπολιτεία του Μυστρά Ακολούθησέ με... στην Καστροπολιτεία του Μυστρά Μυστράς Η καστροπολιτεία απλώνεται στις πλαγιές του φυσικά οχυρού λόφου του βυζαντινού Μυζηθρά, που έδωσε

Διαβάστε περισσότερα

Η Ιερά Πατριαρχική και Σταυροπηγιακή Μονή Κοιμήσεως της Θεοτόκου Γηρομερίου, βρίσκεται στην ακριτική περιοχή του Νομού Θεσπρωτίας, οκτώ χιλιόμετρα

Η Ιερά Πατριαρχική και Σταυροπηγιακή Μονή Κοιμήσεως της Θεοτόκου Γηρομερίου, βρίσκεται στην ακριτική περιοχή του Νομού Θεσπρωτίας, οκτώ χιλιόμετρα Η Ιερά Πατριαρχική και Σταυροπηγιακή Μονή Κοιμήσεως της Θεοτόκου Γηρομερίου, βρίσκεται στην ακριτική περιοχή του Νομού Θεσπρωτίας, οκτώ χιλιόμετρα βορειοανατολικά της πόλης των Φιλιατών, κοντά στα ελληνοαλβανικά

Διαβάστε περισσότερα

Προς το Ναϊσκο του Θεού. τη μεγάλη Ιερή Πομπή. ο Άγιος Πατέρας οδηγεί. Πλαισιωμένος. Από Κληρικούς. όλων των βαθμίδων. Από Εκπροσώπους.

Προς το Ναϊσκο του Θεού. τη μεγάλη Ιερή Πομπή. ο Άγιος Πατέρας οδηγεί. Πλαισιωμένος. Από Κληρικούς. όλων των βαθμίδων. Από Εκπροσώπους. Προς το Ναϊσκο του Θεού τη μεγάλη Ιερή Πομπή ο Άγιος Πατέρας οδηγεί Πλαισιωμένος Από Κληρικούς όλων των βαθμίδων Από Εκπροσώπους της Πολιτείας Από Αντιπροσωπείες 1 / 16 Ιδρυμάτων και Φορέων Ακολουθούν

Διαβάστε περισσότερα

33 Ο ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΣΥΛΟ ΤΟΥ ΠΑΙΔΙΟΥ ΤΜΗΜΑ Ε2 2013-2014 1

33 Ο ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΣΥΛΟ ΤΟΥ ΠΑΙΔΙΟΥ ΤΜΗΜΑ Ε2 2013-2014 1 ΕΝΑ ΓΟΗΤΕΥΤΙΚΟ ΤΑΞΙΔΙ ΣΤΑ ΒΥΖΑΝΤΙΝΑ ΧΡΟΝΙΑ, ΓΕΜΑΤΟ ΕΚΠΛΗΞΕΙΣ ΚΑΙ ΠΟΛΛΑ ΣΗΜΑΝΤΙΚΑ ΓΕΓΟΝΟΤΑ. 33 Ο ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΣΥΛΟ ΤΟΥ ΠΑΙΔΙΟΥ ΤΜΗΜΑ Ε2 2013-2014 1 Εικόνα 1 Εικόνα 2 Ρωμαϊκές λεγεώνες

Διαβάστε περισσότερα

ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΣΔΡΟΛΙΑ 7 η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων. Αρχαιολογικοί χώροι και μνημεία Αγιάς. Ανάδειξη και αξιοποίηση.

ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΣΔΡΟΛΙΑ 7 η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων. Αρχαιολογικοί χώροι και μνημεία Αγιάς. Ανάδειξη και αξιοποίηση. ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΣΔΡΟΛΙΑ 7 η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων Αρχαιολογικοί χώροι και μνημεία Αγιάς. Ανάδειξη και αξιοποίηση. Στρατηγική θέση της Αγιάς Η περιοχή της Αγιάς χαρακτηρίζεται κυρίως από την εύφορη κοιλάδα

Διαβάστε περισσότερα