Ο ΔΟΝ ΧΟΥΑΝ ΗΡΑΚΛΕΙΔΗΣ ΚΑΙ Η ΕΛΛΗΝΟΡΩΜΑΪΚΗ ΠΟΛΙΤΕΙΑ σελ. 1

Transcript

1 Ο ΔΟΝ ΧΟΥΑΝ ΗΡΑΚΛΕΙΔΗΣ ΚΑΙ Η ΕΛΛΗΝΟΡΩΜΑΪΚΗ ΠΟΛΙΤΕΙΑ σελ. 1

2 Ο ΔΟΝ ΧΟΥΑΝ ΗΡΑΚΛΕΙΔΗΣ ΚΑΙ Η ΕΛΛΗΝΟΡΩΜΑΪΚΗ ΠΟΛΙΤΕΙΑ σελ. 2

3 Ο ΔΟΝ ΧΟΥΑΝ ΗΡΑΚΛΕΙΔΗΣ ΚΑΙ Η ΕΛΛΗΝΟΡΩΜΑΪΚΗ ΠΟΛΙΤΕΙΑ σελ. 3 ΓΙΩΡΓΟΣ Θ. ΤΣΙΡΙΔΗΣ Δον Χουάν Ηρακλείδης (και η Ελληνορωμαϊκή Πολιτεία) Στην Ελλάδα και την Ευρώπη του 16 ου αιώνα ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑ

4 Ο ΔΟΝ ΧΟΥΑΝ ΗΡΑΚΛΕΙΔΗΣ ΚΑΙ Η ΕΛΛΗΝΟΡΩΜΑΪΚΗ ΠΟΛΙΤΕΙΑ σελ. 4 Τίτλος: Δον Χουάν Ηρακλείδης Συγγραφέας: Γιώργος Θ. Τσιρίδης ISBN: Επίλεκτες Ψηφιακές Εκδόσεις: 24grammata.com Σειρά: εν καινώ, Αριθμός σειράς: 129 Τόπος και Χρονολογία πρώτης έκδοσης: Αθήνα, 2015 Μέγεθος Αρχείου: 4,9 Mb Σελίδες: 274 Μορφή αρχείου: pdf Απαγορεύεται η αναδημοσίευση δίχως την έγγραφη άδεια του δημιουργού ή του εκδότη

5 Ο ΔΟΝ ΧΟΥΑΝ ΗΡΑΚΛΕΙΔΗΣ ΚΑΙ Η ΕΛΛΗΝΟΡΩΜΑΪΚΗ ΠΟΛΙΤΕΙΑ σελ. 5 ΕΛΛΗΝΟΡΩΜΑΝΙΑ ΣΕΛ Ο ΑΦΗΓΗΤΗΣ 7 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΜΕΡΟΣ Α ΗΡΑΚΛΕΙΔΗΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΑΥΓΟΥΣΤΑ η συνεδρίαση- 11 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 ΠΕΡΙΠΛΑΝΗΣΕΙΣ ΣΤΟ ΑΙΓΑΙΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 ΠΕΡΙΠΛΑΝΗΣΕΙΣ ΣΤΗ ΔΥΣΗ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 ΙΑΣΙΟ η συνεδρίαση- 85 ΕΠΙΛΟΓΟΣ Α ΜΕΡΟΥΣ 103 ΜΕΡΟΣ Β ΔΟΝ ΧΟΥΑΝ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 ΣΤΗ ΜΑΛΤΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6 ΣΤΗ ΔΥΤΙΚΗ ΜΕΣΟΓΕΙΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7 ΒΕΝΕΤΙΑ η συνεδρίαση- 151 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8 ΛΕΥΚΩΣΙΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 9 ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗ 4 η ΚΕΦΑΛΑΙΟ 10 Η ΙΕΡΗ ΣΥΜΜΑΧΙΑ 5 η ΕΠΙΛΟΓΟΣ Β ΜΕΡΟΥΣ 227 ΜΕΡΟΣ Γ ΕΛΛΗΝΟΡΩΜΑΝΙΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 11 ΣΤΟΝ ΒΟΣΠΟΡΟ 6 η ΚΕΦΑΛΑΙΟ 12 ΣΤΗΝ ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΛΛΑΔΑ ΕΠΙΛΟΓΟΣ ΤΡΑΠΕΖΟΥΝΤΑ Σ.Σ.: Στο μυθιστόρημα μετέχουν και δρουν ορισμένα φανταστικά πρόσωπα, δημιουργήματα του συγγραφέα, με τα οποία απλώνεται η μυθιστορηματική δράση, αλλά και πολύ περισσότερα υπαρκτά ιστορικά πρόσωπα για τα οποία δίνονται πληροφορίες στις υποσημειώσεις. Οι πράξεις των υπαρκτών και ιστορικών αυτών προσώπων και κυρίως των πρωταγωνιστών όπως ο Ιάκωβος Βασιλικός Ηρακλείδης, ο Δον Χουάν, ο Ιάκωβος Παλαιολόγος, ο Ιάκωβος Διασσωρίνος κλπ. στο παρόν σύγγραμμα είναι, σε γενικές γραμμές πραγματικές εκτός βεβαίως από λεπτομέρειες (όπως σε διαλόγους, κινήσεις κλπ.) που είναι δημιουργήματα φαντασίας ωστόσο και αυτά είναι απολύτως συμβατά με την ζωή τους, τον χαρακτήρα τους και το έργο τους όπως τα γνωρίζουμε από τις πηγές και από όσα γράφτηκαν γι αυτούς. Ίσως να μην έκαναν αυτά ακριβώς που περιγράφονται, θα μπορούσαν όμως να τα έχουν κάνει... και τότε η ιστορία θα ήταν λίγο διαφορετική, όπως θα την δείτε παρακάτω.

6 Ο ΔΟΝ ΧΟΥΑΝ ΗΡΑΚΛΕΙΔΗΣ ΚΑΙ Η ΕΛΛΗΝΟΡΩΜΑΪΚΗ ΠΟΛΙΤΕΙΑ σελ. 6 Νόμισμα της Μολδαβίας με την εικόνα του Δεσπότη Ηρακλείδη, του 1563 Οι νικητές της ιστορικής ναυμαχίας της Ναυπάκτου. Αριστερά ο αρχηγός όλων των δυνάμεων της Δύσης και του ισπανικού στόλου Δον Χουάν της Αυστρίας, στο μέσον ο Μαρκαντόνιο Κολούνα, επικεφαλής των παπικών πλοίων και δεξιά ο Σεμπαστιάνο Βενιέρι επικεφαλής των βενετικών πλοίων.

7 Ο ΔΟΝ ΧΟΥΑΝ ΗΡΑΚΛΕΙΔΗΣ ΚΑΙ Η ΕΛΛΗΝΟΡΩΜΑΪΚΗ ΠΟΛΙΤΕΙΑ σελ. 7 ΑΦΗΓΗΤΗΣ Με λένε Χαράλαμπο Γεωργιάδη κι από μικρό με φωνάζουν Χάρμο. Γράφω και μιλάω την ελληνική γλώσσα και γνωρίζω τον εαυτό μου ως Ρωμιό όμως άλλοι με λένε Ραγιά, άλλοι Γκιαούρη κι άλλοι Πόντιο ή Μαυροθαλασσίτη γιατί η Κερασούντα, η πόλη που γεννήθηκα, βρίσκεται στις ακτές της Μαύρης θάλασσας, του Εύξεινου Πόντου. Με λένε και Γραικό, με λένε και Γιουνάνη κι από όλα τα ονόματα που μου δίνουν, εγώ προτιμώ το Έλληνας. Γεννήθηκα σκλάβος του Οθωμανού αλλά η θεά Τύχη, η μόνη θεότητα στην οποία πίστεψα ποτέ πραγματικά στη ζωή μου, μου χάρισε την ελευθερία μου. Έτσι, μπορώ τώρα να κάθομαι στο μοναστήρι του Αγίου Ευγενίου, ατενίζοντας την Μαύρη θάλασσα, και να γράφω σελίδα τη σελίδα ένα κομμάτι της ιστορίας του γένους μου. Η ζωή μου κύλησε για πολλά χρόνια δίπλα στον αγαπημένο φίλο της παιδικής μου ηλικίας Ιάκωβο Βασιλικό, τον μεγάλο τυχοδιώκτη και σπουδαίο Έλληνα που ξεκίνησε σαν γιος ταχυδρόμου και έφτασε να γίνει μεγάλος ηγεμόνας και να στεφθεί, με το όνομα Ιωάννης Ηρακλείδης, βασιλέας της Μολδαβίας i. Ο Ιάκωβος έδωσε πνοή στα όνειρά μας, και η ζωή μου μαζί του ήταν ένα ταξίδι στην σκληρή πραγματικότητα του αιώνα μας αλλά και στη φαντασία. Κι αργότερα, όταν εκείνος έφυγε, συνέχισα κοντά στον πιο σπουδαίο και πιο συναρπαστικό πρίγκιπα όλων των εποχών, τον ετεροθαλή αδελφό του βασιλιά της Ισπανίας, που έκανε τα όνειρά μας πραγματικότητα. Δίπλα στους δυο αυτούς μεγάλους άντρες του 16 ου αιώνα, έζησα αυτά που άλλοι δεν θα ζούσαν όχι σε δυο και σε τρεις αλλά σε εκατόν τρεις ζωές. Για όλες τις χαρές που απόλαυσα, για τις γυναίκες που άγγιξα, τη γυναίκα μου και την κόρη μου, τη γυναίκα που αγάπησα, για τις μεγάλες στιγμές που έζησα, τις λαμπρές συνεδριάσεις, τις περιπέτειες, τις θανατηφόρες μάχες, για τα όμορφα μέρη που γνώρισα για όλα αυτά πλήρωσα ακριβό τίμημα. Έμαθα να χάνω δικούς μου ανθρώπους και μαζί με το χαμό τους ένιωσα να χάνω και το μυαλό μου. Ώσπου βρέθηκα, μόνος, εδώ από όπου ξεκίνησα πριν από 70 χρόνια. Έζησα και συναναστράφηκα με ανθρώπους που είχαν εξαιρετικές ικανότητες. Κάποιοι ήταν σπουδαίοι λόγιοι, δάσκαλοι ή επιστήμονες, άλλοι ήταν γενναίοι στρατιωτικοί αλλά και διπλωμάτες, άλλοι ήταν ηγεμόνες και αριστοκράτες, κάποιοι ήταν ιππότες αλλά και κουρσάροι, καρδινάλιοι και επίσκοποι, φιλόσοφοι και βασιλιάδες. Γνώρισα άνδρες σπουδαίους και γυναίκες εκπληκτικές. Μπροστά τους ένιωσα πολλές φορές πως ήμουν σχεδόν ένα τίποτα. Βασικά ήμουν αφοσιωμένος. Αυτή ήταν η πιο σημαντική μου ικανότητα. Ήμουν αφοσιωμένος στον παιδικό μου φίλο Ιάκωβο Ηρακλείδη, τον Ηγεμόνα της Μολδαβίας, στο πιο αμφιλεγόμενο πρόσωπο του 16 ου αιώνα. Ήμουν αφοσιωμένος στον Δον Χουάν της Αυστρίας ii, στο πιο θρυλικό πρόσωπο του 16 ου αιώνα και των αιώνων που θα έρχονταν, που ήταν ετεροθαλής αδελφός του Βασιλιά της Ισπανίας, και αρχηγός του Ισπανικού στόλου, της αήττητης αρμάδας. Ήμουν αφοσιωμένος στην γυναίκα μου και την κόρη μου, αφιερωμένος στον έρωτά μου, αφοσιωμένος στους φίλους μου και συναγωνιστές μου. Και είχα ακόμη μια ιδιότητα: έγραφα καλά και γρήγορα πάνω στο χαρτί ή την περγαμηνή. Έτσι ήμουν καλός για ακόλουθος για υπασπιστής ή για γραμματέας αλλά κυρίως, και πάνω από όλα, ήμουν πολύ καλός για φίλος. Γιατί ήμουν έμπιστος! Ήμουν ένας Ρωμιός κι Ορθόδοξος, ένας Γραικός κι εγώ όπως οι περισσότεροι από αυτούς που γνώρισα και που μαζί τους έζησα αυτά που περιγράφω. Ρωμιό και ραγιά με έλεγαν από

8 Ο ΔΟΝ ΧΟΥΑΝ ΗΡΑΚΛΕΙΔΗΣ ΚΑΙ Η ΕΛΛΗΝΟΡΩΜΑΪΚΗ ΠΟΛΙΤΕΙΑ σελ. 8 τη γέννησή μου, Έλληνα και ελεύθερο όμως θα με γράψουν στον τάφο μου. Στις ακτές της Μαύρης θάλασσας γεννήθηκα, και στις ίδιες αυτές ακτές θα πεθάνω, στο απέριττο μοναστήρι που μου εξασφάλισε ο Πατριάρχης Μητροφάνης για να αποτελέσει την κατοικία μου στα τελευταία χρόνια της ζωής μου. Μακριά από τους αγαπημένους μου που δεν ζουν πια, μακριά και από την ελεύθερη Ελλάδα, την Ελληνορωμαϊκή Πολιτεία των ονείρων μου. Θα ήμουν ένας από τα εκατομμύρια των ανθρώπων που γεννήθηκαν και πέθαναν μέσα στον δέκατο έκτο αιώνα, και η ιστορία μου δεν θα είχε κάτι αξιόλογο να σας διηγηθεί, αν δεν ήμουν μέλος μιας ομάδας ανθρώπων που είχε την τύχη να αλλάξει την μοίρα του δύστυχου γένους των Γραικών. Τώρα που ό,τι ήταν να γίνει έγινε, μπορώ να ξαναπιάσω το νήμα της ζωής μου και βασισμένος στις λεπτομερείς σημειώσεις μου να σας ιστορήσω τα έργα αυτής της ομάδας, της Αδελφότητας. Η ιστορία μου ξεκινά στις αρχές του 16 ου αιώνα, στα παράλια του Πόντου, σε μια πόλη που, εδώ και πενήντα χρόνια πριν την δική μου γέννηση, την έχουν οι Τούρκοι και που έχει κατά πλειοψηφία ελληνικό πληθυσμό, την Κερασούντα. Δεν θα αρχίσω όμως από εκεί, θα ξεκινήσω την διήγησή μου από την πρωτεύουσα της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, την Αυγούστα των Ρωμαίων, το Άουγκσμπουργκ των Γερμανών, εκεί όπου έγινε η πρώτη συνάντηση μιας δωδεκάδας ανθρώπων που θέλησαν να αλλάξουν την ιστορία. ===

9 Ο ΔΟΝ ΧΟΥΑΝ ΗΡΑΚΛΕΙΔΗΣ ΚΑΙ Η ΕΛΛΗΝΟΡΩΜΑΪΚΗ ΠΟΛΙΤΕΙΑ σελ. 9 Α ΜΕΡΟΣ ΗΡΑΚΛΕΙΔΗΣ

10 Ο ΔΟΝ ΧΟΥΑΝ ΗΡΑΚΛΕΙΔΗΣ ΚΑΙ Η ΕΛΛΗΝΟΡΩΜΑΪΚΗ ΠΟΛΙΤΕΙΑ σελ. 10 Το Άουγκσμπουργκ (Αυγούστα) το 1550 Σουτσεάβα, 16 ος αι. πρωτεύουσα Μολδαβίας Κρητικοί Αρχοντορωμιοί Το Ναύπλιο των Ενετών τον 16 ο αι. Το σπίτι του Μελάγχθωνα στη Βιττεμβέργη Ο Χαϊρεντίν Μπαρμπαρόσα

11 Ο ΔΟΝ ΧΟΥΑΝ ΗΡΑΚΛΕΙΔΗΣ ΚΑΙ Η ΕΛΛΗΝΟΡΩΜΑΪΚΗ ΠΟΛΙΤΕΙΑ σελ. 11 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ο ΑΥΓΟΥΣΤΑ 1555 μχ Υποδεχόμουν τους καλεσμένους του Ιάκωβου Βασιλικού Ηρακλείδη έναν-έναν προσωπικά. Τους αγκάλιαζα, τους φιλούσα και τους οδηγούσα στα δωμάτιά τους. Ήταν εξ άλλου και δικοί μου φίλοι. Όσο κι αν ζούσα στην σκιά του όλα αυτά τα χρόνια, στο περιθώριο που μου επέτρεπε ο πληθωρικός χαρακτήρας του, είχα τη δική μου ζωή και μέρος της ήταν τα πρόσωπα που είχαμε γνωρίσει στις περιπλανήσεις μας στα τριάντα χρόνια που είχαν κυλήσει από τότε που αφήσαμε τα σπίτια μας μέχρι σήμερα. Εδώ, στην Αυγούστα iii, την πρωτεύουσα της Αγίας Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, ο Ιάκωβος τους είχε καλέσει για να δημιουργήσουμε μιαν Αδελφότητα, ένα από τα πιο τρελά όνειρα που είχε κάνει ποτέ άνθρωπος. Αυτός ήταν όμως ο φίλος μου! Αν και γεννήθηκε ραγιάς γιος ενός ταχυδρόμου στην Κερασούντα, ήθελε να γίνει βασιλιάς και να απελευθερώσει το σκλαβωμένο για εκατό ολόκληρα χρόνια γένος μας! Φύγαμε το 1526 στα δεκαπέντε μας απ τις ακτές της Μαύρης Θάλασσας, κυνηγημένοι και επικηρυγμένοι και τώρα βρισκόμασταν μέσα στον πλούτο και τη χλιδή. Εκείνος ήταν άρχοντας με βαρύγδουπους τίτλους, φίλος του ίδιου του αυτοκράτορα Καρόλου Κουίντου iv κι εγώ ήμουν υπασπιστής του. Δεν ήταν και λίγο ή μάλλον ήταν πάρα πολύ πάνω από κάθε φαντασία. Και τώρα η ψυχή του εγκυμονούσε ένα όνειρο ακόμη πιο απίθανο, που αφορούσε πια όχι στην απλή επιδίωξη μιας προσωπικής δικαίωσης αλλά στην αναγέννηση ενός έθνους από την τέφρα του. Αναρωτιόμουν αν ο φίλος μου τα είχε παίξει. Ήταν όμως σοβαρός όσο ποτέ στη ζωή του και ο Οίκος Ηρακλείδη, Κόμη Παλατινού, το μικρό παλάτι στην Αυγούστα με τα έξοδά του καλυμμένα εξ ολοκλήρου από τα αυτοκρατορικά ταμεία, ήταν μια πρώτη απόδειξη ότι ίσως αυτή η τρέλα να είχε ή να αποκτούσε κάποια βάση. Η αίθουσα συσκέψεων του Οίκου Ηρακλείδη είχε προετοιμαστεί καλά. Επέτρεπε να συνεδριάσουμε απρόσκοπτα για πολλές ώρες ή και μέρες ακόμη. Υπήρχαν χώροι για ξεκούραση, ποτό ή φαγητό, βιβλιοθήκη, χάρτες ολόκληρης της Ευρώπης και όλες οι ανέσεις μιας διάσκεψης αρχηγών κρατών. Οι προσκεκλημένοι, βέβαια, ήταν μόνο σπουδαίοι και καλοί φίλοι μας κι όχι πρίγκιπες ή βασιλιάδες όμως ο Ιάκωβος κάτι αποζητούσε να τονίσει με όλη αυτή την πολυτέλεια. Όχι να τους εντυπωσιάσει επί ματαίω αλλά να ενσταλάξει μέσα τους μια αίσθηση κοσμοϊστορικότητας των στιγμών που θα περνούσαμε τις προσεχείς μέρες όλοι μαζί εδώ στην Αυγούστα. Πίστευε πως, έτσι, θα έδινε ευκολότερα σάρκα και οστά στο όνειρό του. Περιμέναμε τρεις γυναίκες και επτά άνδρες κι έρχονταν εδώ όλοι τους από μακρινά μέρη. Οι τρεις γυναίκες ήταν οι μεγάλοι έρωτες του παρελθόντος του. Η Ελένη ερχόταν από την Κωνσταντινούπολη, η Αλεξάνδρα από τη Μολδαβία και η Μαργαρίτα από το Τουρίνο. Δεν έρχονταν εδώ ως πρώην ερωμένες αλλά ως άξιες να για την αποστολή που ο Ιάκωβος ήθελε να μας αναθέσει. Οι επτά άντρες ήταν ο Ιουστίνος που ερχόταν από την Βενετία, ο Καλλέργης από τον Χάνδακα, ο Φραγκίσκος από τη Ρώμη, ο Διασσωρίνος από την Παβία, ο Παλαιολόγος από την Μαδρίτη, ο Εμμανουήλ από την Κέρκυρα και ο Μητροφάνης από την Καισάρεια. Καθώς κατέφταναν στον Οίκο Ηρακλείδη, είμασταν περιχαρείς που τους βλέπαμε ξανά μετά από πολύ καιρό. Για όλους ετοιμάζαμε γιορτές και ενθουσιώδεις υποδοχές αν και φροντίζαμε εξ ίσου καλά για την ξεκούρασή τους. Τα ταξίδια ήταν δύσκολα στον αιώνα μας κι όλοι οι δρόμοι τόσο της στεριάς όσο και της θάλασσας ήταν επικίνδυνοι. Ληστές και πειρατές λυμαίνονταν τα περάσματα και τις γνωστές διαδρομές και καμιά κρατική μηχανή δεν είχε καταφέρει να εξασφαλίσει άνετη και ασφαλή μετακίνηση των

12 Ο ΔΟΝ ΧΟΥΑΝ ΗΡΑΚΛΕΙΔΗΣ ΚΑΙ Η ΕΛΛΗΝΟΡΩΜΑΪΚΗ ΠΟΛΙΤΕΙΑ σελ. 12 ανθρώπων και των εμπορευμάτων. Γι αυτό και η απόφαση να συναντηθούμε όλοι εδώ στο Άουγκσμπουργκ ήθελε αρκετό κουράγιο και θέληση για να πραγματοποιηθεί στην ώρα της. Πρώτοι έφτασαν από την Βιέννη, όπου είχαν συναντηθεί, ο Ιουστίνος Βαρδάτης v με την Αλεξάνδρα Μπότση και τον Εμμανουήλ Μορμόρη. Τους ετοιμάσαμε μιαν ενθουσιώδη υποδοχή καθώς ήταν γιορτή που τους ξαναβρίσκαμε. Ο Ιουστίνος έδειχνε με όλη του την εμφάνιση την ευγενική του καταγωγή. Είχε σαν συνοδεία του κάποιους οικονόμους και φρουρούς καθώς και μια υπέροχη και πανέμορφη κυρία Λουτσία, που μας την σύστησε σαν εξαδέλφη του. Η Αλεξάνδρα συνοδευόταν από υπηρέτες και βογιάρους Μολδαβούς φρουρούς. Ο Μορμόρης vi είχε την μικρότερη συνοδεία αλλά είχε φέρει μαζί του, για χατίρι μου, την Σπυριδούλα από την Κέρκυρα. -Πολύ όμορφη και πολύ κοσμοπολίτισσα η εξαδέλφη σου κοντέσα Λουτσία, Ιουστίνε, τον πείραξε ο Ιάκωβος -Νομίζω πως η δική σου εξαδέλφη είναι πιο όμορφη απ τη δική μου, τον προκάλεσε κι ο Ιουστίνος, να είσαι όμως πολύ προσεκτικός μαζί της γιατί οι Βογιάροι είναι βαλτοί από τον άντρα της και θα παρατηρούν τα πάντα! -Μην ανησυχείς φίλε μου, για άλλα πράγματα βρισκόμαστε εδώ κι όχι για έρωτες Τον είδα που με λοξοκοίταξε και τον πρόλαβα. -Ιάκωβε, η Σπυριδούλα θέλει να δει το Άουγκσμπουργκ και σκοπεύω να μην της χαλάσω το χατίρι, του ξεκαθάρισα, αυτό είναι όλο! -Λουτσίες, Σπυριδούλες και άλλα θηλυκά έπονται, μας επανέλαβε με αυστηρό τόνο Εκείνος είχε προσκαλέσει τρεις πρώην του στην Αυγούστα αλλά εμείς δεχόμασταν τις παρατηρήσεις του. Η αλήθεια βέβαια ήταν ότι η Αλεξάνδρα διέφερε από τις Λουτσίες και Σπυριδούλες γιατί, πραγματικά, δεν σκόπευε να κάνει μαζί της το παραμικρό. Όλα αυτά τα χρόνια ο Ιάκωβος επικοινωνούσε με την πρώην κυρία Μπότση με δυο τρεις επιστολές κάθε χρόνο, στις οποίες -σύμφωνα με τη δική της υπόδειξη- το όνομα του παραλήπτη ήταν «Προς την Ηγεμονίδα Μολδαβίας Ρωξάνδρα Λεπουσνεάνου vii». Κι όταν μας ερχόταν απάντηση ήταν προς τον εξάδελφο Ιάκωβο Ηρακλείδη. Αυτή η ηγεμονίς ήταν τώρα εδώ στην Αυγούστα μαζί μας. Κατόπιν έφτασε ο Ανδρέας Καλλέργης viii με την εξαδέλφη του Ελένη Παππά που είχε ξεκινήσει από την Κωνσταντινούπολη. Η Ελένη έμεινε δυο εβδομάδες στον Χάνδακα και ταξίδεψε από εκεί με τον εξάδελφό της για Βενετία και κατόπιν για Αυγούστα. Η υποδοχή ήταν συγκινητική και μας γέμισε με χαρά και αναμνήσεις. Ο Ανδρέας Καλλέργης ήταν κεφάτος και ενθουσιώδης και μετέδιδε σε όλους δύναμη και ζωντάνια, ενώ έφερε μηνύματα από τους πολλούς φίλους μας στην Κρήτη. Πανέμορφη ήταν κι η Ελένη, ο μεγάλος έρωτας της ζωής του Ιάκωβου. Είχαν ζήσει μιαν αξέχαστη και τρομερά έντονη ερωτική ιστορία με δραματικό τέλος πριν από δεκαπέντε χρόνια. Ήμουν βέβαιος ότι τον είχε συγκινήσει και πάλι με την παρουσία της, έκανε όμως φιλότιμες προσπάθειες για να συγκρατηθεί και να μην δείξει τίποτε. Μετά ήρθαν η Μαργαρίτα κι ο Φραγκίσκος. Ο φίλος μας ήταν πια ένας αξιοσέβαστος επίσκοπος της καθολικής εκκλησίας. Ήταν ο Φραντσέσκο Καστιλιόνι ix, σύμβουλος του Πάπα, που είχε διάπλατα ανοιχτές μπροστά του τις πύλες για μια λαμπρή καριέρα στην εκκλησιαστική ιεραρχία. Ερχόταν από τη Ρώμη και συναντήθηκε στο Μιλάνο με την πρώην Χιώτισσα Μαργαρίτα Κορέση που τώρα πια ήταν η αριστοκράτισσα Μαργκερίτα Γκριμάλντι x που ερχόταν από τη Γένοβα. Ο επόμενος που ήρθε ήταν ο μητροπολίτης Καισαρείας Μητροφάνης xi με τον οποίο είχαμε γνωριστεί προ δεκαετίας περίπου στη Βενετία. Δεν ήταν έκπληξη για μένα η πρόθυμη ανταπόκρισή του στην πρόσκληση του Ιάκωβου. Ήμουν βέβαιος ότι ο

13 Ο ΔΟΝ ΧΟΥΑΝ ΗΡΑΚΛΕΙΔΗΣ ΚΑΙ Η ΕΛΛΗΝΟΡΩΜΑΪΚΗ ΠΟΛΙΤΕΙΑ σελ. 13 περίεργος για τα πάντα και βαθιά μορφωμένος ιερωμένος δεν θα ήθελε να χάσει με τίποτα μια τέτοια συνάντηση. Το ταξίδι του έγινε με πλοία, άμαξες, μαούνες και άλογα με τα οποία διέσχισε την μεγάλη απόσταση από την Μικρασία μέχρις εδώ και ήταν οπωσδήποτε μια μεγάλη ταλαιπωρία. Τελευταίοι ήταν οι δυο πολλά υποσχόμενοι Ιάκωβοι. Πρώτος έφτασε ο Διασσωρίνος xii, ο εικοσιπεντάχρονος γιος του Εμμανουήλ Βασιλικού, αδελφού του Ιάκωβου και κατόπιν ο Ιάκωβος Παλαιολόγος xiii, ο τριανταπεντάχρονος γιος του Ανδρόνικου από τη Χίο, γόνος μιας ένδοξης γενιάς. Με αυτούς τους δυο ο συνονόματός τους οικοδεσπότης Ιάκωβος είχε συνεργαστεί καλά τα τελευταία χρόνια σε όλα τα μήκη και τα πλάτη της Ευρώπης και από τη δράση τους περίμενε πολλά. Πριν τη συνεδρίαση απόλαυσαν όλοι μερικά από τα πλεονεκτήματα που παρουσίαζε η πρωτεύουσα των αυτοκρατόρων της Γερμανίας. Γνώρισαν τον βασιλιά Κάρολο Κουίντο οποίος, όμως, ήταν καταβεβλημένος ψυχικά και σωματικά και έδειχνε πλέον σαν ένας άνθρωπος έξω από τον κόσμο. Ήταν γεμάτος σοφία και καλοσύνη χωρίς τα σκληρά χαρακτηριστικά που είχε όταν κυβερνούσε το μεγαλύτερο κράτος στον κόσμο. Μας υποδέχτηκε εγκάρδια, μοίρασε δώρα και εξήρε μπροστά σε όλους, με πολύ επαινετικά λόγια, την προσωπικότητα και τις ικανότητες του προστατευόμενού του Ιάκωβου Βασιλικού Ηρακλείδη. Δεν χρειάζονταν τα λόγια του αυτοκράτορα για να εκτιμήσουμε εμείς τον φίλο μας, βέβαια, ωστόσο όλοι χάρηκαν με την πρόοδό του και την αναγνώριση της οποίας είχε τύχει εδώ στη Γερμανία. Και να σκεφτεί κανείς ότι δεν είχαν ιδέα πόσο πολύ τον αναγνώριζαν στη Βιττεμβέργη ή πιο βόρεια, στους κύκλους των μεταρρυθμιστών. Όλα αυτά άναβαν την περιέργειά τους σχετικά με τον λόγο για τον οποίο είχαν κληθεί στην Αυγούστα, θα μάθαιναν όμως λεπτομέρειες μόνον όταν θα άρχιζε η συνεδρίαση. Άλλοι πήγαν για κυνήγι κι άλλοι περιηγήθηκαν στα διάφορα αξιοθέατα της μικρής σε πληθυσμό αλλά σπουδαίας πόλης της Γερμανίας που την είχε ιδρύσει ο ίδιος ο Οκταβιανός Αύγουστος πριν από χίλια πεντακόσια εβδομήντα χρόνια. Ήδη ο Κάρολος ετοίμαζε ένα μικτό Καθολικό-Προτεσταντικό σώμα για να την κυβερνάει καθώς πλέον και ο ίδιος είχε πάρει τις μεγάλες του αποφάσεις. Ο υπερασπιστής του καθολικισμού που είχε δώσει σκληρές και πολύνεκρες μάχες για να επιβάλει την εξουσία του Πάπα στα γερμανικά κρατίδια, είχε αλλάξει πολύ. Βλέποντας ότι ο Γερμανικός λαός, κατά πολύ μεγάλο ποσοστό, προτιμούσε τις ιδέες της μεταρρύθμισης και ακολουθούσε τους προτεστάντες είχε αλλάξει τις μέχρι τότε απόψεις του και τη στάση του. Ανταλλάξαμε μεταξύ μας πληροφορίες και νέα για τα οποία διψούσαμε. Υπήρχε βέβαια αλληλογραφία όλα αυτά τα χρόνια αλλά οι ταχυδρομικές υπηρεσίες σε όλα τα κράτη ήταν παντελώς ανεπαρκείς για να εξυπηρετήσουν τις ανάγκες των ανθρώπων της εποχής μας. Η προσωπική ζωντανή επαφή ήταν αναντικατάστατη, ιδιαίτερα μάλιστα όταν οι ιστορίες που είχαν να διηγηθούν ή να ακούσουν οι φίλοι μας ήταν μεγάλες σαν έπη, ρομαντικές σαν μυθιστορήματα και είχαν όλες αρκετή πλοκή και ενδιαφέρον με πρωταγωνιστές του ίδιους. Το μεγαλύτερο μυθιστόρημα από όλα ήταν η ιστορία της Αλεξάνδρας. Την είχαμε γνωρίσει το 1540 στο Ναύπλιο, τότε που το είχαν ακόμη οι Ενετοί και το πολιορκούσαν οι Οθωμανοί. Όταν αποφασίστηκε η παράδοση στον Πιαλή Πασά, εγώ ο Ιάκωβος κι ο Μορμόρης ακολουθήσαμε τον Ιουστίνο που είχε τεθεί επικεφαλής των στρατευμάτων και υπερασπιστών της πόλης που θα αποχωρούσαν- στην Κέρκυρα. Η Αλεξάνδρα, όμως, παρακινούμενη από ένα ηθικό χρέος που της το υπαγόρευε η συνείδηση και η παράδοση της γενιάς της αποφάσισε να ακολουθήσει τα ίχνη του άντρα της, του Βαγγέλι, που είχε πιαστεί αιχμάλωτος από Αλγερινούς πειρατές. Έμαθε πραγματικά

14 Ο ΔΟΝ ΧΟΥΑΝ ΗΡΑΚΛΕΙΔΗΣ ΚΑΙ Η ΕΛΛΗΝΟΡΩΜΑΪΚΗ ΠΟΛΙΤΕΙΑ σελ. 14 που τον πήγαν και προσπάθησε να τον βρει. Δεν ήταν καθόλου εύκολη δουλειά αλλά η επιμονή και το πείσμα της Αρβανίτισσας την βοήθησαν να βγάλει μια κάποια άκρη. Μετά από τρία χρόνια αναζήτησης, μετά από απίστευτες περιπέτειες και βάσανα που η διήγησή τους χρειάστηκε πολλές ώρες για να ολοκληρωθεί, έφτασε τελικά δυστυχώςστο μνήμα του κι έμαθε την ιστορία και τις ταλαιπωρίες που υπέστη ο γενναίος αλλά άτυχος στρατιώτης πριν αναπαυτεί τελικά σε αυτόν τον τάφο. Ο Βαγγέλι, που είχε συλληφθεί έξω από τα τείχη του Ναυπλίου από τους Τούρκους, είχε πουληθεί στη βόρεια Αφρική σε ένα Τυνήσιο σπαχή σαν εργάτης της γης. Μετά από κάποιες αποτυχημένες απόπειρες να το σκάσει, κατάφερε τελικά να χωθεί σε ένα πλοίο για τη Σικελία που ανήκε στο Βασίλειο της Νεάπολης που κι αυτό με τη σειρά του ήταν μέρος της εκτεταμένης αυτοκρατορίας του Καρόλου. Εκεί που πίστευε ότι είχε βρει την ελευθερία του, έπεσαν πάνω σε ένα κουρσάρικο χριστιανικό πλοίο κι έδωσαν μάχη για τη ζωή τους. Τραυματισμένος ο Βαγγέλι κατάφερε να επιζήσει κολυμπώντας και να φτάσει στη Μεσσήνη που ήταν γεμάτη με Έλληνες και Αλβανούς από την Πελοπόννησο την Ήπειρο ή άλλες ελληνικές χώρες. Τον περιέθαλψαν και φάνηκε πως τα βάσανά του θα έπαιρναν τέλος, όμως οι γιατροί, παρά τις προσπάθειές τους, δεν μπόρεσαν να τον κρατήσουν στη ζωή. Η Αλεξάνδρα πήγε στην Τυνησία, πήγε και στη Σικελία και τελικά έφτασε μπροστά στο μνήμα του στη Μεσσήνη γα να πεισθεί πως εκείνος δεν την είχε πια ανάγκη. Πένθησε και, όταν ολοκλήρωσε το χρέος της, γύρισε πίσω στο τουρκοκρατούμενο Ναύπλιο όπου δούλεψε σαν οικονόμος στο σπίτι του Βενετσιάνου προξένου. Γνώρισε έναν Μολδαβό ευγενή που έκανε περιήγηση στην Ελλάδα και ο οποίος της πρότεινε να την πάρει μαζί του στην χώρα του στον βορά. Στη Μολδαβία, υπήρχε μια κατάσταση σχετικής ανεξαρτησίας από τους Τούρκους με καταβολή ενός ποσού υποτέλειας στον Σουλτάνο. Στον βορά θα μπορούσε να αναπνεύσει αέρα ελευθερίας σε μια ορθόδοξη χώρα, όπως η δική της, και να συναντήσει Έλληνες και Αλβανούς που εργάζονταν και ζούσαν εκεί. Η Αλεξάνδρα δέχτηκε να τον ακολουθήσει και πήρε το όνομα που εκείνος της έδωσε καθώς συνήθιζε να την φωνάζει «Ρωξάνδρα». Εγκαταστάθηκε στη Σουτσεάβα, την πρωτεύουσα της Μολδαβίας, σαν γραμματέας του πρίγκιπα και εκεί γνωρίστηκε με τον ηγεμόνα της χώρας, τον Αλέξανδρο Λεπουσνεάνου, ο οποίος εντυπωσιάστηκε από όλη την παρουσία της και τη ζήτησε σε γάμο. Η Ρωξάνδρα δεν είχε αντίρρηση να γίνει σύζυγος ενός ηγεμόνα σε μια ευρωπαϊκή χώρα. Και τώρα που την υποδεχόμασταν στο Άουγκσμπουργκ, η Αλεξάνδρα-Ρωξάνδρα Λεπουσνεάνου ήταν, εδώ και κάποια χρόνια, η πρώτη κυρία της Μολδαβίας. Ο Ιουστίνος Βαρδάτης, που είχε παντρευτεί και είχε ήδη ένα γιο τον Ιουλιανό και μια κόρη την Υπατία, διέμενε τον τελευταίο καιρό ανάμεσα σε Βενετία και Κέρκυρα. Είχε ένα πύργο και σημαντικές εκτάσεις στο Πυργί της Κέρκυρας και ένα μεγάλο αρχοντικό στη Βενετία, στην πλευρά του Μέστρε. Στην Κέρκυρα ζούσε με την οικογένειά του και στη Βενετία με μια όμορφη ζωντοχήρα, την Λουτσία, που την είχε φέρει και στο Ιάσιο σαν ξαδέλφη του. Κινιόταν με άνεση σε όλη την Ευρώπη και είχε ήδη επισκεφτεί την Ρωξάνδρα δυο φορές στη Σουτσεάβα, είχε γνωρίσει προσωπικά τον Λεπουσνεάνου και είχε πάρει την έγκριση του Ηγεμόνα να την πάει ο ίδιος στην Αυγούστα και να την γυρίσει με ασφάλεια. Ο Βαρδάτης ήταν ένας ευγενής με όλη τη σημασία της λέξης και ο Λεπουσνεάνου του εμπιστεύτηκε την γυναίκα του για ένα τέτοιο ταξίδι. Εξ άλλου είχε μαζί της υπηρέτριες και Βογιάρους. Η ιστορία της Ελένης είχε μικρότερη πλοκή. Μετά την ερωτική της περιπέτειά με τον Ιάκωβο στον Χάνδακα και την βιαστική φυγή μας από εκεί πριν ξεσπάσει σκάνδαλο, η Ελένη υποχρεώθηκε να μείνει οριστικά με τον σύζυγό της, Ιωσήφ, στην Πόλη όπου και

15 Ο ΔΟΝ ΧΟΥΑΝ ΗΡΑΚΛΕΙΔΗΣ ΚΑΙ Η ΕΛΛΗΝΟΡΩΜΑΪΚΗ ΠΟΛΙΤΕΙΑ σελ. 15 έζησε όλα αυτά τα χρόνια. Ήταν μια αξιοσέβαστη και βαθύπλουτη Ελληνίδα της Πόλης ενώ ο Ιωσήφ ήταν δραγουμάνος του Σουλτάνου και μεγάλος έμπορος. Στενός φίλος της ήταν και ο άρχοντας Μιχαήλ Κατακουζηνός xiv, που οι δικοί του τον φώναζαν Μιχάλη Κυρίτση και οι Τούρκοι τον αποκαλούσαν Σεϊτάνογλου καθώς από τον πλούτο και την πονηριά του τον είχαν για γιο του διαβόλου. Χάρη στον Ιωσήφ, τον Κατακουζηνό αλλά κυρίως χάρη στην προσωπικότητά της, όλες οι πόρτες στην Ισταμπούλ ήταν ανοιχτές για την Ελένη. Η διαφθορά στο οθωμανικό κράτος είχε ενταθεί. Το εμπόριο των Οθωμανών βρισκόταν στα χέρια Ελλήνων, Εβραίων και Αρμενίων οι οποίοι διέθεταν μέρος των κερδών τους για τη διαφθορά των κρατικών υπαλλήλων. Μισθοδοτούμενοι από τον Ιωσήφ ήταν πρόσωπα με μεγάλη ισχύ στην αυτοκρατορία όπως ο Αρχιευνούχος του Σουλτάνου, ακόμα και ο ίδιος ο Μεγάλος Βεζίρης. Η πρόσβαση της Ελένης στο Παλάτι ήταν απρόσκοπτη και οι σχέσεις της με την Βαλιντέ Σουλτάνα και τη Χασεκή Σουλτάνα xv την ξακουστή Χουρέμ ήταν άριστες. Ιδιαίτερα μάλιστα τώρα που ο σουλτάνος Σουλεϊμάν άλλαζε τον τόπο κατοικίας της οικογένειάς του και του χαρεμιού του η Ελένη ήταν εκείνη που έδινε τις πιο καλές και πολύτιμες συμβουλές για κάποιες λεπτομέρειες στη διακόσμηση τους με βενετσιάνικο τρόπο που θεωρείτο απαραίτητο συμπλήρωμα τον παραδοσιακών αραβοπερσικών διακοσμήσεων. Η αξιότιμη κυρία Παππά ήταν μια όμορφη σοβαρή και απαστράπτουσα σαραντάρα που μπορούσε να κινηθεί άνετα στα οθωμανικά παλάτια αλλά και στα σαλόνια της Ευρώπης τα οποία όμως δεν είχε πολλές ευκαιρίες να επισκεφθεί. Ο Ανδρέας Καλλέργης ήταν ένας άρχοντας στην Κρήτη με μεγάλο κύρος που του το έδινε και η προσωπικότητά του αλλά και η ξακουστή οικογένεια των Αρχοντορωμιών Καλλέργηδων. Ο πατέρας του και τα αδέλφια του ήταν όλοι τους ευγενείς και σπουδαία πρόσωπα για το νησί είτε για τον πλούτο τους, είτε για την σοφία τους είτε για τη γενναιότητά τους. Πίσω από αυτό το επίχρισμα, βεβαίως, υπήρχε η σκληρότητα του φεουδάρχη που απομυζούσε τις ζωές των χωρικών για να καρπώνεται τα πλεονάσματα του κόπου τους, όμως αυτή ήταν μια κατάσταση την οποία όλοι την θεωρούσαν αναπόφευκτη. Η οικογένεια είχε δικά της πλοία για να υπερασπίζει την περιουσία των μελών της και να εμπορεύεται τα προϊόντα τους αλλά είχε και την υποχρέωση να συμμετέχει στις εκστρατείες και τους πολέμους των Ενετών. Συντηρούσαν τα πλοία και τους ναυτικούς χωρίς να καταφεύγουν σε πειρατείες. Με την σημαία της ενετικής δημοκρατίας οι Καλλέργηδες γίνονταν κουρσάροι και μπορούσαν να αιχμαλωτίζουν όποια πλοία με τουρκική σημαία συναντούσαν. Με τον τρόπο αυτό όχι μόνο πλούτιζαν και ανέβαιναν κοινωνικά αλλά προστάτευαν τους νησιώτες κι αποκτούσαν κύρος στους πληθυσμούς των παραλίων περιοχών. Ο Ανδρέας ήταν ένας αριστοκράτης με φήμη που απλωνόταν στις ελληνικές θάλασσες και στην Ευρώπη. Η Μαργαρίτα ήταν ο εφηβικός έρωτας με το άδοξο τέλος που έζησε ο Ιάκωβος στη Χίο. Παντρεύτηκε τον Γκριμάλντι που της έδωσε ο πατέρας της και, με τον καιρό, είχε γίνει κοντέσα γνωστή και αγαπητή στη βόρεια Ιταλία, στη Γένοβα που ήταν η κατοικία της, στο Τουρίνο που ήταν ο οίκος του συζύγου της αλλά και στη Φλωρεντία την Πάρμα και το Μιλάνο όπου η καλή της φήμη είχε εξαπλωθεί. Είχε φιλίες και παρέες περιζήτητες. Μαζί της θήτευαν στις βασιλικές αυλές και τις μεγάλες οικογένειες και οι δυο όμορφες κόρες της, η Ιζαμπέλ και η Σοφία. Ήταν έφηβες και ξεχώριζαν για την εξυπνάδα τους. Η Μαργαρίτα τις ανέθρεφε σαν Ελληνογενοβέζες με την ελληνική συνείδηση που και η ίδια είχε καλλιεργήσει στη Χίο. Όπως μας εξήγησε, τα κορίτσια της, εκτός από την μητέρα τους, επηρεάζονταν θετικά από όλο το κλίμα της νεωτερικότητας και του φιλελληνισμού που επικρατούσε στους

16 Ο ΔΟΝ ΧΟΥΑΝ ΗΡΑΚΛΕΙΔΗΣ ΚΑΙ Η ΕΛΛΗΝΟΡΩΜΑΪΚΗ ΠΟΛΙΤΕΙΑ σελ. 16 κύκλους τους. Όλοι οι λόγιοι της εποχής εξέφραζαν μιαν ανυπόκριτη λατρεία για κάθε τι ελληνικό στην τέχνη, στα συγγράμματα στο πνεύμα. Τα γλυπτά αντέγραφαν το στυλ των Ελλήνων, η αρχιτεκτονική ήταν ελληνορωμαϊκή, η φιλοσοφία αναβίωνε, οι φυσικές επιστήμες στηρίζονταν σε όσα είχαν πει οι Έλληνες δυο χιλιάδες χρόνια πριν από την σύγχρονη εποχή. Κάθε τι το ελληνικό ήταν επίκεντρο ενδιαφέροντος και θαυμασμού κι οι δυο νέες αισθάνονταν περίφημα σαν Ελληνίδες και Πιεμοντέζες. Ήταν μικρές ακόμα για να ακολουθήσουν τη μητέρα τους στο Άουγκσμπουργκ κι η Μαργαρίτα δεν μπορούσε να κρύψει πόσο πολύ της έλειπαν. Ο Φραγκίσκος Καστιλιόνης βρέθηκε στη Ρώμη σε μια εποχή όπου τα ελληνικά είχαν γίνει σχεδόν απαραίτητα και οι μεταφραστές πολύτιμοι. Ο Πάπας Ιούλιος Γ τον εξέτασε προσωπικά και διαπίστωσε την επάρκειά του αλλά και την ειλικρινή του πίστη στην αναγκαιότητα κατίσχυσης της καθολικής εκκλησίας σε όλη τη χριστιανική κοινότητα. Ήταν πολύτιμοι οι λατινόφρονες Έλληνες, καθολικοί ή ουνίτες, ο Φραγκίσκος όμως είχε πολύ περισσότερα προσόντα από τα ελάχιστα απαιτούμενα. Από την πρώτη στιγμή ο Πάπας και το συμβούλιό του προχώρησαν στην αναβάθμισή του μέσα στην καθολική εκκλησία και πολύ σύντομα ο Καστιλιόνης, που άλλαξε ελαφράς το όνομά του στο πιο λατινικό Φραντσέσκο Καστιλιόνι, μπήκε στο Τάγμα των Δομινικανών. Εκεί συνδέθηκε στενά με τον επίσης δομινικανό Μικάλε Γκισλιέρι. Το 1554 ο Φραντσέσκο, με τη στήριξη του Πάπα Ιούλιου Γ και των Δομινικανών, έγινε Κληρικός της Αγίας Έδρας, ένα αξίωμα κρίσιμο και αξιοσέβαστο με θέση στο Βατικανό. Όλα προμήνυαν ότι προοριζόταν για Επίσκοπος και Καρδινάλιος. Στην πραγματικότητα ο Φραγκίσκος έγινε ο μυστικοσύμβουλος των Παπών στα θέματα ανατολικής Ορθόδοξης Εκκλησίας και ανατολικής Μεσογείου. Λίγο πριν έρθει ο Φραγκίσκος στο Άουγκσμπουργκ, ήδη από τις αρχές του Απριλίου του 1555, δημιουργήθηκε σοβαρό πρόβλημα ηγεσίας στη Ρώμη με τον θάνατο του Πάπα Ιούλιου Γ. Συνήλθε αμέσως το κονκλάβιο και εξέλεξε για νέο Πάπα τον Μάρκελο ο οποίος όμως πέθανε κι αυτός εικοσιδύο μόλις μέρες μετά την εκλογή του. Τελικά αναδείχτηκε ως νέος Πάπας της Ρώμης ο Παύλος ο Δ. Με όλα αυτά, οι θέσεις και των δύο, του Φραντσέσκο στη Ρώμη και του φίλου του Μικάλε Γκισλιέρι που κι αυτός ήταν ένας μελλοντικός καρδινάλιος, ενισχύθηκαν. Ο Φραγκίσκος ήταν καθολικός αλλά πολύ ανοιχτός στις συζητήσεις με Ορθόδοξους και Μεταρρυθμιστές καθώς και με αλλόθρησκους. Ήταν πνεύμα ανήσυχο κι έβλεπε πόσο ισχυρό ρόλο στην πολιτική έπαιζε η θρησκεία. Έβλεπε τα θρησκευτικά προβλήματα υπό το φως της γεωπολιτικής και από την οπτική της διπλωματίας και των συσχετισμών δύναμης. Ήταν ταγμένος στην υπηρεσία της μόνης πραγματικής του πατρίδας που ήταν η Ελλάδα, είτε ως Γραικία είτε ως Ρωμανία. Επρόκειτο για μια χώρα ανύπαρκτη στον χάρτη κυρίαρχη, όμως, στην καρδιά και στο πνεύμα του, μια πανέμορφη και σπουδαία αγαπημένη. Αυτός ο πατριωτισμός του ήταν που έκανε τον Ιάκωβο να τον εκτιμάει και να τον υπολογίζει πολύ. Ο Μητροφάνης, όπως κι ο Πατριάρχης Διονύσιος Β, είχαν βρεθεί πριν μερικά χρόνια στο κέντρο μιας δίνης μετά από την επίσκεψη του Μητροφάνη στον τότε Πάπα Παύλο τον Γ. Δέχτηκαν ολομέτωπη επίθεση από τους ανθενωτικούς και καθαιρέθηκαν το 1548 από τις θέσεις τους. Ωστόσο η καθαίρεση αυτή δεν υλοποιήθηκε ποτέ χάρη στα χρήματα του Κατακουζηνού και του Παππά που δωροδόκησαν τους κατάλληλους ανθρώπους. Ο Διονύσιος παρέμεινε Πατριάρχης Νέας Ρώμης ενώ ο Μητροφάνης στάλθηκε, αρχικά, εξόριστος στην Μητρόπολη Παροναξίας αλλά, πριν μερικά χρόνια, με τη βοήθεια του Διονύσιου, μεταφέρθηκε στη Χάλκη και έτσι βρισκόταν και πάλι στο κέντρο των εξελίξεων που ήταν η Κωνσταντινούπολη.

17 Ο ΔΟΝ ΧΟΥΑΝ ΗΡΑΚΛΕΙΔΗΣ ΚΑΙ Η ΕΛΛΗΝΟΡΩΜΑΪΚΗ ΠΟΛΙΤΕΙΑ σελ. 17 Ο Μητροφάνης, όπως κι ο Φραγκίσκος πίστευαν ότι η ενότητα Λατίνων κι Ορθοδόξων χριστιανών ήταν αναγκαίος όρος για να ελευθερωθεί η Γραικία. Ο Μητροφάνης ήταν φιλολατίνος και ο Φραγκίσκος καθολικός για πολιτικούς και όχι για θρησκευτικούς λόγους. Δεν θα τους πείραζε, θεωρητικά σε μια ακραία περίπτωση, να γίνουν ακόμα και προτεστάντες αν αυτό θα εξυπηρετούσε τα σχέδιά τους. Μόνο μουσουλμάνοι δεν θα γίνονταν ποτέ, αφού η αλλαξοπιστία οδηγούσε τους Έλληνες στην οθωμανική αγκαλιά και το γένος έτσι όχι μόνο στερείτο βασικών του δυνάμεων αλλά δυνάμωνε και τον αντίπαλο. Αυτός εξ άλλου ήταν και ο κύριος λόγος που ο Διονύσιος κι ο Μητροφάνης αλλά και πολλοί Ορθόδοξοι ηγέτες έβλεπαν τη χριστιανική πίστη σαν μια αγκαλιά που θα προστάτευε το γένος από τον αφανισμό. Δεν σκέφτονταν, όμως, πολλοί με τον τρόπο αυτόν. Μπροστά στις δογματικές πεποιθήσεις τους για την αντίληψη του θείου, οι φυλετικές και εθνικές πεποιθήσεις έμπαιναν σε δεύτερη μοίρα. Η αιρετική στάση του Μητροφάνη, του Διονύσιου και του Φραγκίσκου ισοδυναμούσαν με την αμαρτία του εθνισμού και αυτή ήταν μια βαριά κατηγορία τον δέκατο έκτο αιώνα στα πατριαρχεία της Ρώμης ή της Κωνσταντινούπολης. Ο Ιάκωβος Παλαιολόγος ήταν ο αγαπημένος μαθητής του Ιάκωβου στη Χίο. Ήταν γιος του Ανδρόνικου Παλαιολόγου που μας είχε περιμαζέψει, εμένα και τον Ιάκωβο, όταν πατήσαμε το πόδι μας στη Χίο. Κι όταν φύγαμε από το νησί ο νεαρός συνέχισε να σπουδάζει κι έφτασε μέχρι την ελληνική Σχολή της Ρώμης. Βελτιώθηκε σαν λόγιος και εξελίχτηκε σε μεγάλο φιλόσοφο και σε φλογερό επαναστάτη. Η περιήγησή του στην Ευρώπη τον έφερε σε επαφή με τον προτεσταντισμό. Ο Παλαιολόγος είδε ότι το δόγμα αυτό, απεξαρτημένο από την Παπική κηδεμονία και με την καθιέρωση της άμεσης σχέσης θεού και ανθρώπου με μόνο μεσολαβητή τις Γραφές, επέτρεπε στον πιστό να προτάσσει τη συνείδησή του μπροστά από την οικουμενικότητα που τα άλλα δόγματα πρέσβευαν. Η μουσουλμανική θρησκεία, όπως και η χριστιανική, κατέληγαν στο ίδιο ακριβώς αποτέλεσμα, στην άμβλυνση του εθνικού και φυλετικού συναισθήματος. Μετέθεταν την επιδίωξη της ευτυχίας των ανθρώπων, και κατά συνέπεια της ελευθερίας των λαών, σε μιαν άλλη επόμενη, ζωή. Κι οι Διαμαρτυρόμενοι πίστευαν στην άλλη ζωή, όμως την επιδίωκαν δια μέσου της πραγμάτωσης των επίγειων στόχων και επιθυμιών τους. Έτσι ο Ιάκωβος Παλαιολόγος πλησίασε περισσότερο στο πνεύμα τους. Εκεί έβρισκε ελευθερία σκέψης και έκφρασης που δεν του πρόσφεραν τα άλλα δόγματα. Στην ουσία, και ο Ιάκωβος Ηρακλείδης με τον ίδιο τρόπο πλησίαζε τον Προτεσταντισμό, όπως και ο Παλαιολόγος. Ο ανιψιός του Ηρακλείδη, ο Ιάκωβος Διασσωρίνος xvi, ήταν ένας νέος που η εξαίρετη μόρφωσή του ήταν παροιμιώδης ενώ η νεανική του ορμή και η επαναστατική του διάθεση δεν μπορούσαν να κρυφτούν. Φεύγοντας από τη Ρόδο, έφτασε αρχικά στη Χίο όπου έγινε μαθητής του Ερμόδωρου xvii. Σπούδασε δίπλα του με ιδιαίτερη έφεση την φιλοσοφία και την ελληνική γραμματεία ενώ έμαθε Ιταλικά και Λατινικά. Διαμόρφωσε την πεποίθηση ότι ελληνισμός και χριστιανισμός ήταν αντίθετες κοσμοθεωρίες. Ένιωθε σαν θηρίο σε κλουβί ζώντας σε ένα περιβάλλον ασφυκτικά θρησκόληπτο. Από τη μια οι κυρίαρχοι Γενοβέζοι, Ισπανοί και Φράγκοι ήταν φανατικά καθολικοί ενώ από την άλλη οι Τούρκοι δυνάστες ήταν μουσουλμάνοι. Και σαν να μην έφτανε αυτό, η ορθόδοξη πίστη των υπόδουλων ήταν το ίδιο, αν όχι περισσότερο, καταπιεστική. Όλα τα δόγματα χαρακτήριζαν άπιστο όποιον δεν τα πίστευε και τιμωρούσαν την απιστία με αφαίρεση της ζωής, αφού η αφαίρεση της ελευθερίας ή οποιαδήποτε άλλη τιμωρία στον εδώ υπαρκτό παρόντα κόσμο ήταν μικρό τίμημα γι αυτές. Αγαπούσα πολύ αυτό το νεαρό παιδί γι αυτά που πίστευε κι ένιωθε. Ήταν ένας Γραικός που ήθελε να δει την Ελλάδα ελεύθερη στη διάρκεια της δικής του ζωής κι όχι σε έναν

18 Ο ΔΟΝ ΧΟΥΑΝ ΗΡΑΚΛΕΙΔΗΣ ΚΑΙ Η ΕΛΛΗΝΟΡΩΜΑΪΚΗ ΠΟΛΙΤΕΙΑ σελ. 18 άλλο μεταθανάτιο κόσμο. Για τον σκοπό αυτό ήταν πρόθυμος να θυσιάσει τα πάντα. Δεν του φαινόταν καθόλου αντιφατικό να θέλει κάτι τόσο πολύ στον παρόντα βίο ώστε να διακινδυνεύει ακόμα και την ίδια του τη ζωή για να το πετύχει. Δεν φοβόταν τον θάνατο που ήταν το πεπρωμένο όλων των ανθρώπων αλλά και των ζώων και των φυτών και της φύσης και των πάντων στο σύμπαν. Ο θάνατος ήταν το αναπόφευκτο τέλος όλων των ανθρώπων αλλά και των πλασμάτων της φύσης, έμψυχων και άψυχων. Αυτή η επίγνωση ήταν επιβεβλημένη για τον εχέφρονα άνθρωπο κατά τον Διασσωρίνο, μια γνώση πικρή αλλά απόλυτα αληθινή. Ήταν κανόνας συμπαντικός ότι όλα είχαν μια αρχή και ένα τέλος και αυτό έπρεπε με στωικότητα και αξιοπρέπεια να το αποδέχεται ο άνθρωπος. Δεν υπήρχε λόγος, λοιπόν, να φοβάται κανείς το τέλος, είχε μόνο νόημα να επιθυμεί η συνάντηση με το μοιραίο να γίνει με τρόπο ηρωικό, δίκαιο και αξιόλογο. Να ζει κανείς τη ζωή του με αξιοπρέπεια και θάρρος και να πεθαίνει χωρίς φόβο για τα ιδανικά του, αυτή ήταν η φιλοσοφία του. Ο ανιψιός του Ιάκωβου είχε έρθει στη Βενετία το Αρκετά χρόνια αργότερα, με τη μεσολάβηση του Ιάκωβου Βασιλικού-Ηρακλείδη, έκανε μαθήματα στον οχτάχρονο πια Δον Χουάν της Αυστρίας, που τότε λεγόταν Ιερώνυμος και δεν γνώριζε ακόμη ότι ήταν νόθος γιος του αυτοκράτορα. Ο Διασσωρίνος δίδαξε τον νεαρό Ιερώνυμο στον πύργο όπου ζούσε με την Μαγδαληνή Ντυμπουά xviii που τον φρόντιζε σαν πραγματική μητέρα του. Ουσιαστικά είχε προσληφθεί από τον ίδιο τον Κάρολο, διά μέσου του Ιάκωβου, και δέθηκε στενά με τον νεαρό νόθο γιο του αυτοκράτορα που δεν είχε ακόμη ιδέα για την πραγματική του καταγωγή. Είχαμε πει στον Διασσωρίνο ποιος ήταν στ αλήθεια ο νεαρός με την επισήμανση ότι δεν έπρεπε να μιλήσει γι αυτό σε κανένα κι είχε μοιραστεί το μυστικό μόνο με την Μαγδαληνή. Η κόμισα Ντυπουά διάβαζε στον Ιερώνυμο ρομαντικές ιστορίες για ιππότες καλλιεργώντας του το αίσθημα της τιμής και της ιπποσύνης και ο Διασσωρίνος μαζί με τα μαθήματα τον εμπότιζε με μια ανιδιοτελή αγάπη για την Ελλάδα, τους θεούς και τους ήρωές της καθώς και τους φιλοσόφους της. Είχε τον σκοπό του ο Διασσωρίνος καθώς γνώριζε ότι ο νεαρός μια μέρα θα αποκτούσε εξέχοντα ρόλο στην αυτοκρατορία και θα μπορούσε να φανεί χρήσιμος στη Γραικία. Ο Κάρολος δεν τον είχε αναγνωρίσει ακόμα αλλά ήταν φανερό ότι ενδιαφερόταν γι αυτόν, τον φρόντιζε, και κάποια μέρα θα του έδινε κάποιον σημαντικό ρόλο να παίξει. Έτσι ο Διασσωρίνος πίστευε ότι δημιουργεί μια προϋπόθεση για το μέλλον διδάσκοντας στον νεαρό την ελληνική ιστορία. Ο Ιάκωβος Διασσωρίνος ήταν λόγιος που τον θαύμαζαν αρκετοί ευρωπαίοι σοφοί αλλά και στρατιωτικοί ηγέτες. Τον ενημέρωσα ότι αμέσως μετά τη συνεδρίαση της Αυγούστας θα πηγαίναμε στις Βρυξέλλες για να τον συστήσει ο θείος του σε φιλολογικούς κύκλους που ήθελαν να τον γνωρίσουν. Επίσης, με συστάσεις μας και ιδιόχειρες επιστολές στο χέρι, θα επισκεπτόταν τον Μελάγχθωνα στη Βιττεμβέργη για να γνωρίσει από κοντά τον μεγάλο Έλληνα φιλόσοφο και μεταρρυθμιστή. Ύστερα θα γύριζε στην Ισπανία για τον νεαρό μαθητή του Ιερώνυμο. Ο Εμμανουήλ Μορμόρης, που τον φωνάζαμε και «Μανολιό», ήταν ένας οπλαρχηγός που τον είχαμε γνωρίσει στο Ναύπλιο, όπως και τον Ιουστίνο και την Αλεξάνδρα όταν είμασταν κι εμείς εκεί με τον Ιάκωβο. Είχε έρθει στην Κέρκυρα με την παράδοση του Ναυπλίου από τους Ενετούς στους Τούρκους. Όταν ο Βαρδάτης άρχισε να κατοικεί τον περισσότερο χρόνο στην Βενετία, τον διαδέχτηκε στην αρχηγία του στρατεύματος των Ναυπλιωτών. Ο Μανολιός ήταν ο κύριος σύνδεσμος των Βενετών με τους οπλαρχηγούς και προκρίτους της απέναντι ακτής, της Ηπείρου και της Αλβανίας. Πηγαινοερχόταν από Κέρκυρα σε Χιμάρα, Σοποτό, Λευκάδα, Ναύπακτο, και Γαλαξίδι, σε ολόκληρη τη δυτική Ελλάδα και την Αλβανία. Είχε υποκινήσει εξεγέρσεις ενάντια στην σουλτανική

19 Ο ΔΟΝ ΧΟΥΑΝ ΗΡΑΚΛΕΙΔΗΣ ΚΑΙ Η ΕΛΛΗΝΟΡΩΜΑΪΚΗ ΠΟΛΙΤΕΙΑ σελ. 19 εξουσία και οι διασυνδέσεις του, κατά τον Ιάκωβο, ήταν πάρα πολύ σημαντικές για τα μελλοντικά σχέδια της εταιρείας μας. Η συνεδρίαση ήταν πολύ καλά οργανωμένη. Είχαμε βοήθεια από μισθωμένο και έμπειρο προσωπικό ενώ βοήθησαν και οι γυναίκες. Η Αλεξάνδρα ήταν μια ηγεμονίδα, η Ελένη μια κοσμοπολίτισσα κι η Μαργαρίτα μια αριστοκράτισσα αλλά βοήθησαν σαν να ήταν οικοδέσποινες ή βοηθοί. Βοήθησε κι η Λουτσία, η εξαδέλφη του Ιουστίνου, όπως και η Σπυριδούλα που χόρτασε να είναι κυρία στην Αυγούστα. Εγώ ήμουν γραμματικός και κοσμήτορας. Ο Ιάκωβος τα ήθελε όλα στην εντέλεια και φροντίσαμε ώστε να μείνει ικανοποιημένος. Υπήρχε μια συγκίνηση έντονη στο πρόσωπο του φίλου μου που την ένιωθα κι εγώ. Ήταν το έργο της ζωής του αυτό που ξεκινούσε σήμερα, εδώ στην Αυγούστα, που κανείς δεν μπορούσε να ξέρει το τέλος του. Ήταν φτιαγμένο για να έχει μακρόπνοη πορεία. Αν και οι στόχοι ήταν μεγάλοι και οι οραματισμοί του σχεδόν ακατόρθωτοι, ωστόσο, υπήρχε μια πυρετώδης αισιοδοξία ότι αυτή η αρχή θα είχε την αναμενόμενη συνέχεια. Μπήκαμε στην αίθουσα της συνεδρίασης την προγραμματισμένη ώρα και κάτσαμε. Υπήρχαν ακριβώς δώδεκα θέσεις. Μπροστά μου είχα μελάνια, πένες και περγαμηνές ώστε να κρατάω πρακτικά στη ζωντανή ελληνική γλώσσα και όχι στην αρχαία αττική που χρησιμοποιούσαν πολλοί λόγιοι. Μπροστά στον καθένα υπήρχαν πάπυροι και πέννες, βιβλία, σχέδια και χάρτες, υλικό υποβοηθητικό για συζήτηση αλλά και εργασία. Και ολόγυρά μας απλωνόταν μια μεγάλη βιβλιοθήκη με πολλά βιβλία στα ράφια, σε μορφή κυλίνδρων ή κωδίκων πράγμα πολύ σπάνιο στην εποχή μας. Η αίθουσα ήταν εντυπωσιακή και όλα έδιναν την αίσθηση ότι κάτι σπουδαίο θα γινόταν εδώ, στην πρωτεύουσα του Καρόλου του Ε. Θυμάμαι ακόμα τους διαλόγους εκείνης της συνάντησης, πολλούς από τους οποίους αποτύπωσα στα πρακτικά. Ο Ιάκωβος ξεκίνησε τη συζήτηση εξηγώντας μας γιατί μας είχε καλέσει. -Αγαπητές μου κυρίες και κύριοι, φίλοι μου όλοι από δύσκολους καιρούς, σας επέλεξα προσεκτικά και σας κάλεσα εδώ γιατί εκπληρώνετε κάποιες βασικές προϋποθέσεις Όλοι περίμεναν να ακούσουν τις προδιαγραφές του αν και όλοι υποψιάζονταν πάνωκάτω τις βαθύτερες σκέψεις του. -Πρώτα από όλα, εκτός από φίλοι μου, είστε όλοι Γραικοί από γενιά και συνείδηση και φλογεροί πατριώτες που θέλετε να κάνετε κάτι για να βοηθήσετε την δύστυχη πατρίδα. Άλλοι έχετε νεανική ορμή κι άλλοι σοφία και εμπειρία, άλλοι έχετε τη δύναμη του λόγου και άλλοι τη στρατιωτική αξιοσύνη, ο καθένας σας είναι περισσότερο ικανός σε κάτι, άλλος στην πολιτική, άλλος στη φιλοσοφία και την θρησκεία άλλος στο στρατό και άλλος στη διείσδυση στις αυλές της Ευρώπης. Είστε όλοι σας εχέμυθοι και βάζετε το κοινό συμφέρον πάνω από το προσωπικό. Κι είστε πετυχημένοι σε ό,τι κάνετε. Είστε αγωνιστές πατριώτες και νικητές! Είχε δίκιο! Όμως που το πήγαινε; Στα μυαλά όλων στριφογύριζε το ερώτημα για τον ακριβή λόγο για τον οποίο βρίσκονταν εδώ. Το υποψιάζονταν αλλά περίμεναν να το ακούσουν ρητά. Ο Ιάκωβος καταλάβαινε την ανυπομονησία τους. -Μαζευτήκαμε, λοιπόν, εδώ για να σας προτείνω ένα σχέδιο για την απελευθέρωση του γένους των Γραικών! Ένα Σχέδιο που θα εκτυλιχτεί σε βάθος χρόνου και που ζητά από εμάς να πετύχουμε αυτό που μοιάζει, ως τώρα, ακατόρθωτο: να νικήσουμε τον Οθωμανό δυνάστη, τον Τούρκο που κομπάζει πως είναι ανίκητος. Να δώσουμε στους Έλληνες την ευκαιρία να ξαναγίνουν το μεγάλο έθνος που χάρισε κάποτε τα φώτα του στην οικουμένη Σταμάτησε να πάρει ανάσα. -Προς το παρόν, τελείωσα, είπε, μπορείτε τώρα να κάνετε εσείς ερωτήσεις

20 Ο ΔΟΝ ΧΟΥΑΝ ΗΡΑΚΛΕΙΔΗΣ ΚΑΙ Η ΕΛΛΗΝΟΡΩΜΑΪΚΗ ΠΟΛΙΤΕΙΑ σελ. 20 -Έχεις το Σχέδιό σου καταγραμμένο ή είναι όλο στο μυαλό σου; ρώτησε ο Μητροφάνης -Υπάρχει καταγραφή, αλλά δεν είναι πλήρης ακόμη -Πότε θα το δούμε στην πλήρη του ανάπτυξη; ρώτησε ο Ιουστίνος -Περιμένω να διαμορφώσουμε την τελική του μορφή όλοι μαζί -Η προσπάθεια θα γίνει μόνο από εμάς ή έχουμε εξασφαλίσει κάποια ισχυρή στήριξη από άλλους; ρώτησε ο Ιουστίνος -Ποια στήριξη εννοείς Ιουστίνε; τον ρώτησε ο Ιάκωβος -Ας πούμε τη στήριξη των ηγεμόνων άλλων κρατών κάτι τέτοιο -Εφαρμόζοντας το Σχέδιο θα βάλουμε εμείς σε κίνηση και ηγέτες και δυνάμεις και ό,τι άλλο χρειαστεί, είπε ο Ιάκωβος. Η σκέψη μου είναι ότι πρέπει αυτή τη στήριξη να την προκαλέσουμε εμείς και όχι να περιμένουμε να μας έρθει εξ ουρανού! -Σύμφωνα με τη σκέψη σου θα εξαρτώνται όλα από εμάς ή θα περιμένουμε και κάποιες συγκυρίες; ρώτησε η Ελένη -Θα περιμένουμε ευνοϊκές συγκυρίες τις οποίες, όμως, θα έχουμε συνυπολογίσει και ίσως να τις έχουμε προκαλέσει εμείς θα βοηθήσουμε ώστε να υπάρξουν -Αν δεν έχουμε πίσω μας κάποιους ηγέτες, τουλάχιστον υπάρχει κάποια οργάνωση που καταρτίζει και προωθεί αυτό το Σχέδιο; ρώτησε και πάλι η Ελένη -Εμείς θα είμαστε αυτή η οργάνωση, γι αυτό συγκεντρωθήκαμε εδώ -Σεβαστέ μου θείε, μας εισάγεις σε ένα όνειρο! είπε ανυπόμονος Διασσωρίνος, πες μας όμως για πότε υπολογίζεις την έναρξη της εφαρμογής αυτού του Σχεδίου; -Δεν ξέρουμε ακόμα, χρειαζόμαστε χρόνο για να απαντήσουμε σε αυτό -Ιάκωβε, έχουμε αρχηγό; ρώτησε ο Καλλέργης -Δεν χρειαζόμαστε αρχηγό, είπε ο Ιάκωβος, τουλάχιστον όχι ακόμα -Σκοπεύουμε να αναζητήσουμε κάποια στήριξη; ρώτησε ο Φραγκίσκος επαναφέροντας το ερώτημα του Ιουστίνου, εννοώ θα επιδιώξουμε συνεργασία με τον Κάρολο ή με τον Πάπα; Θέλουμε βοήθεια από τη Βενετία ή τη Γένοβα; Θα μπορούσαμε να επιτύχουμε μια τέτοια υποστήριξη της προσπάθειάς μας; -Δεν έχουν γίνει συμφωνίες ούτε είναι αναγκαίες. Το δικό μας σχέδιο θα ενεργοποιήσει τις δυνάμεις και τη στήριξη όλων, είπε σταθερά ο Ιάκωβος Έμειναν για λίγο όλοι σκεπτικοί. Αν δεν υπήρχε μια ισχυρή δύναμη πίσω του -Για όσους σκέφτονται ότι πίσω από εμένα υπάρχει ο Κάρολος, θέλω να ξεκαθαρίσω ότι δεν ισχύει! είπε ο Ιάκωβος, άλλοτε ο αυτοκράτορας κι άλλοτε οι Βενετοί προέτρεψαν Γραικούς κι Αλβανούς να ξεσηκωθούν και τους εγκατέλειψαν κατόπιν στον Σουλτάνο, τώρα δεν πρόκειται για κάτι τέτοιο, δεν θέλω να μας ξεσηκώσουν εκείνοι όταν θα μας χρειάζονται αλλά να ξεσηκώσουμε εμείς εκείνους όταν θα τους χρειαστούμε! Τους προβλημάτιζε. Αν ο Κάρολος ήταν πίσω τις προτάσεις του, τότε θα μπορούσε όλο αυτό το Σχέδιο να μην είναι παρά ένας ακόμη απλός αντιπερισπασμός. Χωρίς τον Κάρολο, όμως, η προσπάθεια θα ήταν πολύ αδύναμη. -Πρέπει να σκεφτούμε λίγο, είπε ο Φραγκίσκος σοβαρός -Σκεφτείτε όσο θέλετε, είπε ο Ιάκωβος, χρειαζόμαστε τη δύναμη του μυαλού σας -Τι έχεις στο νου σου Ιάκωβε; πες μας περισσότερα, του ζήτησαν -Υπάρχει κάποια πληροφορία που γνωρίζεις εσύ και διαφεύγει από εμάς; -Πότε θα δούμε το Σχέδιό σου; Ο Ιάκωβος άρχισε να δίνει σε όλους απαντήσεις οι οποίες όμως προκαλούσαν ακόμη πιο πολλές ερωτήσεις. Η συζήτηση συνεχίστηκε έτσι ώσπου ο Ιάκωβος μου ζήτησε να πω περισσότερα για το Σχέδιο. -Σύμφωνα με το Σχέδιο του Ιάκωβου, άρχισα να λέω, πρέπει να προκληθεί μια κρίση μεταξύ Οθωμανών και Χριστιανών και να δημιουργηθούν σταυροφορικά αισθήματα σε

21 Ο ΔΟΝ ΧΟΥΑΝ ΗΡΑΚΛΕΙΔΗΣ ΚΑΙ Η ΕΛΛΗΝΟΡΩΜΑΪΚΗ ΠΟΛΙΤΕΙΑ σελ. 21 Ρώμη, Βενετία, Γαλλία και Αγία Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία. Έτσι μόνο, θα συγκροτηθεί μια νέα αντιτουρκική συμμαχία που θα μπορέσει να νικήσει τους Τούρκους είτε στην ξηρά είτε τη θάλασσα. Αν γίνει στην ξηρά, η μάχη θα δοθεί πιθανότατα στα βόρεια σύνορα της αυτοκρατορίας, κάπου κοντά στο Βελιγράδι ή το Βουκουρέστι, έτσι ώστε να είναι στη συνέχεια ανοιχτός ο δρόμος για επίθεση στην Κωνσταντινούπολη. Αν γίνει στη θάλασσα, ευνοϊκός τόπος θα ήταν η Κρήτη ή το Ιόνιο πέλαγος. Και πάλι θα πρέπει να ανοίξει διάπλατα ο δρόμος για την Κωνσταντινούπολη. Η απειλή για την Ισταμπούλ, την πρωτεύουσα του Σουλτάνου, είναι ο βασικός και ο μοναδικός τρόπος για να αναγκαστούν οι Οθωμανοί να συνθηκολογήσουν και να δεχτούν να αποσπαστεί, έστω και σαν υποτελές στην Πύλη, ένα τμήμα της επικράτειάς τους στη περιοχή των Γραικών, είτε στην Πελοπόννησο, είτε στη Ρούμελη ή στην Ήπειρο -Και πως θα γίνει αυτή η αντιτουρκική συμμαχία; ρώτησε ο Μορμόρης -Γιατί απορείς; είπε ο Καλλέργης, την είδαμε να πραγματοποιείται πριν από δεκαπέντε χρόνια, ασχέτως αν στο τέλος οι Βενετοί συνθηκολόγησαν και την διέλυσαν -Αν ο Ντόρια xix δεν είχε χάσει τη ναυμαχία στην Πρέβεζα, όλα τώρα θα ήταν αλλιώτικα, είπε ο Ιουστίνος -Τον κέρδισε με την πονηριά του ο Χαϊρεντίν xx, είπε ο Μορμόρης -Ωστόσο ο φόβος της Ρώμης για ενδεχόμενη μουσουλμανική επίθεση παραμένει, είπε ο Ιάκωβος, κι αυτός μπορεί να ανασυστήσει μια τέτοια συμμαχία -Επομένως υπάρχει η δυνατότητα, συμπέρανε ο Μητροφάνης, θα πρέπει όμως να επαναληφθεί κάτι που απέτυχε -Είναι δύσκολο αλλά όχι ακατόρθωτο, είπε ο Ιάκωβος, υπάρχουν όμως κι άλλα πράγματα που θα πρέπει να γίνουν ταυτόχρονα Πήρε τον λόγο και εξήγησε καλύτερα τη σκέψη του. Τους είπε γιατί δεν θα έφτανε μόνο μια νέα αντιτουρκική συμμαχία, μια νέα σταυροφορία. Θα έπρεπε, κατά τη γνώμη του, να ξεσπάσει η επανάσταση σε όλες τις ελληνικές περιοχές σαν αντιπερισπασμός. Ο ραγιάς θα έπρεπε να εκμεταλλευτεί την τουρκική ήττα και να πιέσει ακόμη περισσότερο με ξεσηκωμό στη χερσόνησο του Αίμου αλλά και με έξωθεν επιθέσεις από την περιοχή της Μολδοβλαχίας ή της Περσίας, ή της Αιγύπτου. Έτσι η αντιτουρκική συμμαχία θα έβαζε τη θηλιά στον λαιμό του Σουλτάνου και θα μπορούσε να πετύχει μια συνθήκη ειρήνης που να ευνοούσε και εμάς. Χάρη στην εξέγερση θα υπήρχαν εδάφη ελευθερωμένα από Έλληνες για να διεκδικηθούν από το νέο κράτος. -Είναι στο χέρι μας να ξεσηκώσουμε μιαν εξέγερση όταν υπάρξουν ευνοϊκές συνθήκες, αρκεί να έχουμε προετοιμάσει κατάλληλα το έδαφος με συνειδητές μας ενέργειες από τώρα, πριν καν το υποψιαστούν οι Τούρκοι, είπε Συνέχισε να εξηγεί το Σχέδιό του. Για το ξεκίνημα και για την την ολοκλήρωση της επανάστασης θα έπρεπε να υπάρχει μια συνεχής διπλωματική επίθεση σε όλα τα επίπεδα, στη Ρώμη, την Κωνσταντινούπολη, στη Βενετία, στη Γένοβα, στην Αυγούστα, στο Παρίσι, παντού. Επίσης θα έπρεπε να υπάρχει έτοιμη μια ελληνική Χάρτα που να περιγράφει πως θα λειτουργούσε το νέο ελληνικό κράτος έστω και αν δεν ήταν εντελώς ανεξάρτητο αλλά υποτελές. -Δεν πρέπει να μείνουν αυτές οι λεπτομέρειες στην ευχέρεια των νικητών, πρέπει να έχουμε μια Χάρτα έτοιμη για την στιγμή των διαπραγματεύσεων Όλα αυτά θα έπρεπε να οργανωθούν από μια ομάδα αποφασισμένων ανθρώπων που θα εργαζόταν αποκλειστικά στον σκοπό αυτό. Μετέδιδε τον ενθουσιασμό και την πίστη του σε όλους και κέρδιζε την εμπιστοσύνη τους και την υποστήριξή τους. -Το Σχέδιο σου είναι μεγαλεπήβολο! είπε η Ελένη -Συμφωνώ μαζί σου Ελένη, είπε ο Ιουστίνος, το βρίσκω, όμως, εφικτό και αναγκαίο!

22 Ο ΔΟΝ ΧΟΥΑΝ ΗΡΑΚΛΕΙΔΗΣ ΚΑΙ Η ΕΛΛΗΝΟΡΩΜΑΪΚΗ ΠΟΛΙΤΕΙΑ σελ. 22 -Με αυτό το Σχέδιο δίνεις σκοπό στη ζωή μας, Ιάκωβε, είπε ο Μητροφάνης -Θέλω να ακούσω και ό,τι άλλο έχει να μας πει ο Ιάκωβος, είπε η Αλεξάνδρα -Συμφωνώ απόλυτα, είπε η Μαργαρίτα, ο Ιάκωβος ξετυλίγει μια ιστορία που εμένα τουλάχιστον με συναρπάζει και με κάνει να θέλω πολύ να στρατευτώ! -Όπως σας είπα, το τελικό Σχέδιο θα το φτιάξουμε όλοι μαζί, είπε εκείνος, εξ άλλου γι αυτό συγκεντρωθήκαμε εδώ. Θα σας μοιράσουμε τώρα με τον Χάρμο ένα κείμενο που θα βοηθήσει να οργανώσουμε τις σκέψεις μας καλύτερα Έδωσε κι άλλες λεπτομέρειες από το Σχέδιό του κι άφησε στο μέσο του τραπεζιού ένα μάτσο παπύρους. Ήξερα καλά τι περιείχαν αυτοί οι πάπυροι αφού εγώ τους είχα αντιγράψει από μια φορά για τον καθένα. Ο Ιάκωβος εξηγούσε και ανέλυε αλλά δεν μπορούσε φυσικά να καλύψει όλες τις λεπτομέρειες μιλώντας για ένα άδηλο μέλλον. Προσπαθούσε όχι μόνο να κάνει τη σκέψη του κατανοητή αλλά και να μεταδώσει την αίσθηση ότι όλα αυτά δεν ήταν παιχνίδια της φαντασίας αλλά πραγματοποιήσιμα από ανθρώπους αποφασισμένους και ικανούς. -Ιάκωβε, είπε σε μια στιγμή προβληματισμένος ο Μητροφάνης, με όλο το σεβασμό στην προσπάθειά σου, θέλω να σε πληροφορήσω ότι τέτοια σχέδια, έχουν προταθεί κι άλλα στο παρελθόν κάποια πήγαν στον Πάπα, κάποια στον Ερρίκο της Γαλλίας και κάποια άλλα στον Κάρολο... από τότε που έπεσε η Πόλη, οι Έλληνες απανταχού της γης υποβάλλουν τέτοια σχέδια για την ανακατάληψή της με στόχο τη δημιουργία ελληνικού κράτους, το ξέρεις βέβαια αυτό, έτσι δεν είναι; -Και δυστυχώς όλα πέφτουν στο κενό, πρόσθεσε ο Καλλέργης, -Υπάρχουν και εμπεριστατωμένες επιστολές όπως του Ιανού xxi που δεν εισακούστηκαν, είπε ο Φραγκίσκος -Ή που χρησιμοποιήθηκαν για να γίνουμε θύματα αντιπερισπασμού, και στο τέλος να πληρώνουμε εμείς τα αντίποινα των Τούρκων, συμπλήρωσε ο Μορμόρης -Νομίζω πως εδώ δεν είναι το ίδιο, είπε η Μαργαρίτα, ο Ιάκωβος λέει κάτι άλλο -Εύχομαι να έχεις δίκιο κοντέσα, είπε ο Μητροφάνης, μακάρι να μπορέσουμε εμείς να αλλάξουμε αυτή τη φορά την κατάληξη ενός τέτοιου σχεδίου -Σε αυτά που προηγήθηκαν, δεν έχουμε δει θετική κατάληξη σεβαστέ μητροπολίτη, είπε η Ελένη, γιατί μέχρι τώρα, όπως φαίνεται, κανείς δεν έδωσε σημασία -Έδωσαν σημασία! απλά, τα εκμεταλλεύτηκαν για λογαριασμό τους, είπε ο Ιάκωβος -Αγαπητοί φίλοι, είπε η Αλεξάνδρα, καταλαβαίνουμε ότι η επέμβαση των χριστιανικών δυνάμεων είναι αναγκαία, έστω κι αν όλοι αυτοί οι ξένοι κινούνται με βάση τα δικά τους συμφέροντα. Θα υπάρχει πάντα ο κίνδυνος να μας πουλήσουν όμως τους έχουμε ανάγκη έστω κι αν μπορεί να βρεθούμε πάλι προδομένοι! Ας μας πει ο Ιάκωβος πως θα μπορέσουμε να αντιμετωπίσουμε αυτή την αντίφαση -Νομίζω ότι το Σχέδιο που παρουσίασε ο σεβαστός θείος μου είναι σαφές, αγαπητή μου πριγκίπισσα, της απάντησε ο Διασσωρίνος. Σύμφωνα με αυτά που ακούσαμε πριν λίγο την επανάσταση θα την κάνουμε εμείς, με μια δική μας οργάνωση και με τις δικές μας δυνάμεις που θα εξεγερθούν. Η ξένη επέμβαση μας χρειάζεται για να μπορέσουμε να αντιμετωπίσουμε επιτυχώς τον Οθωμανό. Στην ουσία εμείς θα χρησιμοποιήσουμε τις ξένες χριστιανικές δυνάμεις για αντιπερισπασμό -Ακριβώς ανιψιέ μου, ακριβώς αυτό θέλω να κάνουμε! είπε ο Ιάκωβος -Αντιστρέφει δηλαδή ο θείος μου αυτό που συνέβαινε μέχρι τώρα όταν εκείνοι έκαναν πολέμους και χρησιμοποιούσαν εμάς για να δυσκολεύουν τους Οθωμανούς, συνέχισε ο Διασσωρίνος -Δεν ξέρω αν μπορεί να γίνει κάτι τέτοιο, είπε ο Φραγκίσκος, αλλά το σχέδιο αυτό λέει, να μεταχειριστούμε τους ξένους για να πετύχουμε τη δική μας επανάσταση. Ομολογώ

23 Ο ΔΟΝ ΧΟΥΑΝ ΗΡΑΚΛΕΙΔΗΣ ΚΑΙ Η ΕΛΛΗΝΟΡΩΜΑΪΚΗ ΠΟΛΙΤΕΙΑ σελ. 23 ότι είναι μια ιδέα μεγαλοφυής και ανατρεπτική. Αλλάζει την οπτική γωνία μέσα από την οποία βλέπαμε όλοι μας μέχρι τώρα το θέμα της επανάστασης! -Η αλήθεια είναι, είπε ο Μητροφάνης, ότι όλες οι επιστολές προς τους βασιλιάδες και τον Πάπα παρακινούσαν για μάχες που θα χάριζαν ένδοξες νίκες στους ηγέτες της Χριστιανοσύνης επί των Τούρκων. Το έθεταν σαν μια υπόθεση δικής τους δόξας από την οποία, απλά, θα επωφελούμασταν κι εμείς αναπνέοντας κάπως πιο ελεύθερα σε ένα περιβάλλον χριστιανικής κυριαρχίας όπως συμβαίνει τώρα στην Κρήτη, την Κύπρο και τα νησιά του Ιονίου. Το σχέδιο που συζητάμε, όμως, μιλάει για δημιουργία γραικικού κράτους, με δική του θρησκεία και δική του υπόσταση. Αυτά όλα είναι καινούριες ιδέες και γι αυτό η σκέψη του Ιάκωβου προχωρά πολύ πιο μπροστά από όλα όσα έχουν γίνει μέχρι σήμερα -Αυτό θα κινούσε με ενθουσιασμό και πάλι τους Έλληνες και τους Αλβανούς ενώ θα ξυπνούσε και θα έβαζε στον αγώνα και τους Βλάχους και τους Βούλγαρους και τους Σέρβους, είπε ο Παλαιολόγος, θα γινόταν αγώνας των λαών της χερσονήσου ενάντια στον κατακτητή αν η επέμβαση είχε αυτόν τον χαρακτήρα της εθνικής απελευθέρωσης. Οι Μανιάτες κι οι Χιμαριώτες θα ξεσηκώνονταν πρόθυμα σε μια τέτοια προοπτική και είμαι βέβαιος ότι όλοι θα προσχωρούσαν στο Σχέδιό μας! -Αγαπητοί φίλοι, πήρε τον λόγο ο Ιάκωβος, η συζήτησή μας είναι πολύ ενδιαφέρουσα. Η σωστή ανάλυση των δεδομένων θα είναι το δικό μας πλεονέκτημα. Στα εκατό χρόνια από την πτώση της Πόλης το γένος μας, έχει θρηνήσει χιλιάδες θύματα και δεν θα οργανώσουμε άλλη μιαν επανάσταση χωρίς αύριο Τον ακούγαμε με προσοχή και περιμέναμε να δούμε που θα καταλήξει. -Δεν θέλουμε να στηριχτούμε ούτε στην επίκληση της θεϊκής βοήθειας ούτε στην ελπίδα ότι αυτή τη φορά ο ξένος παράγων θα κάνει ένα παρά πάνω βήμα ελεημοσύνης και θα μας δώσει χάρισμα την ελευθερία μας. Γι αυτό και δεν αναζητάμε ούτε στήριξη από κάποιον δυνατό ξένο ούτε αναζητάμε αρχηγό έξω από εμάς! Σταμάτησε για λίγο και μας κοίταξε. -Το Σχέδιο που σας προτείνω ξέρω πως έχει κενά, θέλει συμπληρώσεις, εξαρτάται από τις επερχόμενες εξελίξεις χρειάζεται, επομένως, και τη θεϊκή συνεισφορά και την τύχη, αλλά τουλάχιστον αποβλέπει πρώτα από όλα στην αξιοποίηση των δυνάμεων της Γραικίας και στον καταλυτικό δικό μας ρόλο. Η πίστη και η αφοσίωσή μας στον στόχο θα φέρει και την επιτυχία μας! -Κι έτσι γίνεται όλο και πιο σαφές το κριτήριο με το οποίο έκανες τις προσκλήσεις σε όλους εμάς, είπε ο Καλλέργης, και θεωρώ πως έκανες το σωστό! Ο Ιάκωβος ικανοποιήθηκε από την επιδοκιμασία του Καλλέργη και συνέχισε. -Σας γνωρίζω όλους πολύ καλά και ξέρω ότι εσείς είστε οι άνθρωποι που θα μπορούσα να εμπιστευτώ, δεν είναι λίγο αυτό που σας ζητάω, είπε με μεγάλη σοβαρότητα -Είμαστε εδώ Ιάκωβε, είπε η Ελένη, και είμαστε μαζί σου! -Προχώρησε, πες την πρότασή σου, είπε ο Ανδρέας, ανυπομονούμε να σε ακούσουμε Ο Ιάκωβος στάθηκε όρθιος και ανέπτυξε αυτό που είχε ήδη ονομάσει Σχέδιό του. -Αγαπητοί φίλες και φίλοι, πιστεύω ότι πρέπει να συστήσουμε μια μυστική οργάνωση, την Αδελφότητα για την Ελευθερία. Θα την αποτελούμε εμείς που είμαστε εδώ σήμερα και όσοι άλλοι χρειαστεί να εισέλθουν σε αυτήν στο μέλλον. Χρειαζόμαστε ένα Καταστατικό που να προβλέπει πως μπαίνει κανείς στην Αδελφότητα και σε τι ορκίζεται. Χρειαζόμαστε ένα σχέδιο δράσης για τα επόμενα χρόνια, με το οποίο να προβλέπουμε και να επηρεάζουμε τις εξελίξεις αντί να μαθαίνουμε γι αυτές παθητικά και εκ των υστέρων. Πρέπει να προετοιμάσουμε την δική μας ελληνική εξέγερση με επιτόπου επαφές με οπλαρχηγούς, δημογέροντες, εμπόρους και καπετάνιους που

24 Ο ΔΟΝ ΧΟΥΑΝ ΗΡΑΚΛΕΙΔΗΣ ΚΑΙ Η ΕΛΛΗΝΟΡΩΜΑΪΚΗ ΠΟΛΙΤΕΙΑ σελ. 24 ξέρουμε πως μπορεί να βοηθήσουν. Πρέπει να ανάψουμε το φυτίλι στις πρωτεύουσες της δύσης για μια νέα σταυροφορία. Πρέπει να αποκτήσουμε πρόσβαση σε όλες τις αυλές, να μαθαίνουμε τα αδύνατα και δυνατά σημεία για βασιλιάδες και πρίγκιπες, για τον Σουλτάνο και την οθωμανική διοίκηση, να ξέρουμε τους φόβους και τις φιλοδοξίες του κάθε ηγεμόνα, να ξέρουμε σε ποια σημεία μπορούμε να χτυπήσουμε το Σουλτανάτο, σε ποια σημεία μπορούμε να στριμώξουμε τους Βενετούς ή τον Πάπα, πρέπει να είμαστε εμείς οι καλύτερα πληροφορημένοι άνθρωποι στον κόσμο και τότε θα έχουμε πραγματικά το πλεονέκτημα! Καθώς ξετύλιγε το Σχέδιό του θύμιζε σε όλους το καθήκον μας. -Όλα πρέπει να σχεδιαστούν με τον δικό μας τρόπο, με βάση το συμφέρον της δικής μας πατρίδας. Η δύστυχη Ελλάς, η ρωμιοσύνη των ραγιάδων και των τσακισμένων ανθρώπων, μας έχει ανάγκη κι εμείς πρέπει να της δώσουμε αυτό που μας ζητά! Συνέχισε να εξηγεί με λεπτομέρειες πως θα γίνονταν όλα αυτά. Όση ώρα τον άκουγαν κανείς δεν σκέφτηκε να τον διακόψει ή και να κουνηθεί, έστω, από την θέση του. Ρουφούσαν τα λόγια του και ήταν φανερός ο ανυπόκριτος ενθουσιασμός τους. -Ιάκωβε, το Σχέδιό σου μοιάζει ονειρικό, είπε ο Ιουστίνος συγκινημένος. Συμφωνώ μαζί σου και θα σε ακολουθήσω ως το τέλος! Πετάχτηκε τότε όρθιος και ενθουσιασμένος και ο Καλλέργης -Αποδέχομαι την συμμετοχή μου στην Αδελφότητα για την Ελευθερία και είμαι έτοιμος, Ιάκωβε, να ορκιστώ στα ιδανικά που ακούστηκαν εδώ! -Αποδέχομαι κι εγώ και νιώθω βαθιά συγκινημένη, πετάχτηκε η Ελένη όρθια από το κάθισμά της για να τονίσει περισσότερο τα λόγια της. Αποδέχομαι αυτό που θα δίνει νόημα στη ζωή μου από εδώ και πέρα Σηκώθηκαν όλοι από τα καθίσματά τους. Συμφωνούσαν και έδειχναν ενθουσιασμένοι. Φωνές με «αποδέχομαι» ακούγονταν. Χέρια υψώνονταν ψηλά σαν μια επίκληση σε έναν αόρατο θεό της Ελλάδας και πρόσεξα ένα διακριτικό δάκρυ στις άκρες των ματιών του φίλου μου Ηρακλείδη. Αυτό που ήταν ολοφάνερο αλλά δεν γινόταν να καταγραφεί στα πρακτικά ήταν ότι η Αδελφότητα που πρότεινε ο Ιάκωβος και ο μεγαλεπήβολος στόχος της, γέμιζε τα στήθη μας με μια πρωτόγνωρη περηφάνια που έλειπε από τη ζωή όλων μας. Στο μακρινό Άουγκσμπουργκ εμείς, μια δωδεκάδα Ελλήνων, δημιουργούσαμε εξ αρχής έναν χώρο ελευθερίας, διάθεσης για προσφορά, ψυχικής ανάτασης αλλά και δημιουργικής φαντασίας. Ίσως να ήμασταν για τα σίδερα, πιστεύοντας στο ακατόρθωτο, ήμασταν όμως ευτυχείς που καταφέραμε να ζήσουμε αυτή την μέρα. Δεν ονειρευόμασταν έστω κι αν ονειροβατούσαμε. Βλέπαμε ότι ο μύχιος πόθος για μια ελεύθερη Ελλάδα θα μετατρεπόταν από σήμερα σε πολιτικό και εθνικό στόχο μας. Μια μυστική οργάνωση θα μπορούσε να κινητοποιήσει δυνάμεις και να τις συντονίσει έτσι ώστε να μην έχουμε για ακόμη μια φορά μια νέα αποτυχία και ένα λουτρό ελληνικού αίματος. Το Σχέδιο του Ιάκωβου δεν είχε την στήριξη των παντοδύναμων μοναρχών ή μεγάλων στρατηγών αλλά έτσι δεν είχε και την εξάρτηση από αυτούς. Η Αδελφότητα για την Ελευθερία θα ήταν μια αποκλειστικά ελληνική υπόθεση, μια καινούρια εθνική εκκλησία πιστών που έθεταν στόχο ζωής την ελευθερία της πατρίδας, κι αυτό ήταν κάτι εντελώς καινούριο και διαφορετικό από τις εκκλήσεις για εξέγερση τις σχεδιασμένες σε ξένα επιτελεία. -Με συγκινεί η αποδοχή σας! είπε ο Ιάκωβος Το βουητό των συζητήσεων ανά δύο και ανά τρεις, με τον διάχυτο ενθουσιασμό δεν έλεγε να σταματήσει και εμπόδιζε τη συνέχιση της οργανωμένης συνεδρίασης. Ο Ιάκωβος, ως οικοδεσπότης, αναγκάστηκε να επιβάλει την τάξη.

25 Ο ΔΟΝ ΧΟΥΑΝ ΗΡΑΚΛΕΙΔΗΣ ΚΑΙ Η ΕΛΛΗΝΟΡΩΜΑΪΚΗ ΠΟΛΙΤΕΙΑ σελ. 25 -Αδελφές και αδελφοί, είπε υψώνοντας τον τόνο της φωνής του, πρέπει να συνεχίσουμε την συνεδρίασή μας, έχουμε πολλά θέματα να θέσουμε ακόμη -Έχει δίκιο ο Ιάκωβος, συνηγόρησε ο Ιουστίνος καλύπτοντας τις ομιλίες και τους θορύβους με μια στεντόρεια φωνή. Κάθισαν όλοι στις θέσεις τους και έγνεψαν ότι ήταν έτοιμοι. -Θα πάρουμε τον λόγο όλοι για να εκθέσουμε τις πρώτες απόψεις μας, είπε ο Ιάκωβος, και μετά θα προχωρήσουμε σε πιο πρακτικά θέματα Η συζήτηση συνεχίστηκε για αρκετή ώρα με ανάλυση όσων είχαν συζητηθεί και με την ενδελεχή διερεύνηση των δυνατοτήτων που υπήρχαν. Ο Μητροφάνης είπε πως υπήρχαν περιθώρια για μια μυστική οργάνωση να πετύχει κάτι ουσιαστικό. Ο κόσμος του 16 ου αι. ήταν γεμάτος φεουδάρχες και τοπάρχες με ισχυρές εξουσίες. Οι ηγέτες των μεγάλων αυτοκρατοριών συγκέντρωναν μεν τεράστιες δυνάμεις στα χέρια τους όταν οργάνωναν στρατούς, είχαν όμως μικρές δυνατότητες επιβολής της θέλησής τους στους τοπικούς άρχοντες. Έτσι, θα είχαμε πολλά περιθώρια ελιγμών. Οι κεντρικές εξουσίες, όμως, γίνονταν πολύ σκληρές και προχωρούσαν σε αιματοχυσίες όποτε διέβλεπαν κίνδυνο γι αυτό η Αδελφότητα έπρεπε να είναι πολύ προσεκτική. Ο Παλαιολόγος τόνισε την ανάγκη να διαδοθούν οι ιδέες της ελευθερίας. Ήταν δύσκολο να εγείρεις λαούς στο όνομα του γένους ή του εθνικού τους καθήκοντος, σε ένα κόσμο που δεν υπήρχε κοινή γνώμη ούτε τρόπος άμεσης πληροφόρησης. Ο λαός βυθισμένος στην αγραμματοσύνη και στη φροντίδα για την καθημερινή επιβίωση ήταν δύσκολο να συνταχθεί και να ενεργήσει τόσο άμεσα όσο θα ήθελαν οι συζητητές. -Γράφονται βιβλία, όλο και περισσότερο η τυπογραφία γίνεται μέρος της ζωής μας, θα πρέπει λοιπόν κι εμείς να γράψουμε για να ανεβάσουμε το επίπεδο των νέων που θα αποτελέσουν την ψυχή της εξέγερσης. Χρειαζόμαστε τραγούδια και έπη που να μιλούν στις ψυχές και να δίνουν ελπίδα και κουράγιο στους ραγιάδες Ο Φραγκίσκος προτίμησε να αναλύσει προβλήματα της διεθνούς πολιτικής. Μια ιδέα αναγέννησης του ελληνισμού, είπε, θα δημιουργούσε θρησκευτικές επιπλοκές με τον ανταγωνισμό Καθολικισμού και Ορθοδοξίας στην ελληνική χερσόνησο, ενώ θα έβρισκε αντίθετους και τους Μουσουλμάνους. Θα έμπαινε σφήνα στον ανταγωνισμό Ενετών και Τούρκων και θα προβλημάτιζε τις βασιλικές αυλές αφού η απελευθέρωση εδαφών με βάση τις εθνότητες θα απειλούσε τη συνοχή πολυεθνικών αυτοκρατοριών όπως η Γερμανική και η Οθωμανική. -Θα πρέπει, λοιπόν, να γίνει προσεκτική διαχείριση του εθνικού και του θρησκευτικού προβλήματος των Γραικών, είπε ο Φραγκίσκος, ώστε, αντί για εμπόδιο, να γίνει ακόμα και θετικό στοιχείο στην υπόθεση της ελευθερίας μας Ο Διασσωρίνος έθιξε ένα ακόμη σπουδαίο πρόβλημα που έμπαινε για τους κύκλους της αριστοκρατίας στην Ευρώπη. Ο φιλελληνισμός τους αφορούσε στην αρχαιότητα και μόνο. Μια νέα ελληνική κρατική οντότητα θα ήταν πιθανό να αναβιώσει στην πράξη τον αρχαίο πολιτισμό θέτοντας εκ νέου σε κίνδυνο τα θεμέλια της μονοθεϊστικής παράδοσης πάνω στην οποία είχε κτιστεί και με την οποία πορευόταν για χίλια χρόνια τουλάχιστον η Ευρώπη είτε η χριστιανική είτε η μουσουλμανική. -Μεταξύ τους οι οπαδοί των μονοθεϊστικών θρησκειών έχουν έναν αλληλοσεβασμό, είπε ο Διασσωρίνος, καθώς στον ίδιο θεό πιστεύουν όλοι τους. Απέναντι όμως σε εθνικές θρησκείες που τις θεωρούν αιρετικές και διαβολικές θα μπορούσαν να κρατήσουν μιαν εντελώς αρνητική στάση -Μα δεν θα αμφισβητήσουμε την χριστιανικότητα της Ρωμανίας, είπε η Ελένη Παππά, σαν ορθόδοξους μπορεί να μας πουν αιρετικούς όμως θα μας αποδεχτούν

26 Ο ΔΟΝ ΧΟΥΑΝ ΗΡΑΚΛΕΙΔΗΣ ΚΑΙ Η ΕΛΛΗΝΟΡΩΜΑΪΚΗ ΠΟΛΙΤΕΙΑ σελ. 26 -Ακριβώς αυτό θέλω να τονίσω Ελένη, είπε ο Διασσωρίνος, παρ όλο που θαυμάζω την αρχαία Ελλάδα, το πνεύμα της, ακόμα και την θρησκεία της, ωστόσο κινδυνεύουμε να κατηγορηθούμε για αιρετικοί γι αυτό πρέπει να είμαστε προσεκτικοί -Συμφωνώ πως η αναγκαία επίκληση του παρελθόντος δεν θα πρέπει να συνδεθεί με κανένα τρόπο με την εθνική θρησκεία αφού αυτό θα φόβιζε δύση και ανατολή και θα αποτελούσε λόγο κατάπνιξης της οποιασδήποτε κίνησης μας, είπε ο Ιουστίνος -Όλα πρέπει να μελετηθούν και να βρούμε λύσεις που να μην είναι αντιφατικές μεταξύ τους για να μπορούν να εφαρμοστούν, είπε ο Ιάκωβος Η πρώτη μέρα τελείωσε με μια σπονδή από οίνο και με την έντονη αίσθηση που υπήρχε σε όλους μας ότι κάτι πραγματικά ιστορικό είχε συμβεί στην Αυγούστα με την Αδελφότητα που μόλις είχαμε ιδρύσει. Είχαμε γεμίσει με αισιοδοξία, ιδέες, χαρά αλλά και ευθύνη. Δεν είχαμε προχωρήσει σε λεπτομέρειες της συμφωνίας που κλεινόταν μεταξύ μας, γνωρίζαμε όμως ότι θα επρόκειτο για μια συμφωνία αίματος και θυσίας. Η υπόθεσή μας έμπλεκε σε σπουδαία γεωπολιτικά συμφέροντα και θα βρίσκαμε πολλές δυσκολίες όμως είμασταν όλοι έτοιμοι να αναλάβουμε προσωπικά κόστη που μπορεί να έφταναν ακόμα και στην προσφορά της ίδιας της ζωής μας. Οι επόμενες μέρες περιείχαν πολύ γόνιμες συνεδριάσεις. Αρχικά συμφωνήσαμε όλοι στις βασικές αρχές της μυστικής οργάνωσης «Αδελφότητα για την Ελευθερία» και φτιάξαμε ένα είδος Καταστατικού. Η εταιρεία αυτή θα ήταν πολύ κλειστή και για την εισδοχή μέλους θα έπρεπε να τηρούνται προφυλάξεις και να συντρέχουν αυστηρές προϋποθέσεις. Τα πρώτα δώδεκα ιδρυτικά μέλη είμασταν εμείς της Αυγούστας. Συμφωνήσαμε σε ένα τελετουργικό που θα τηρείτο για την εισδοχή των νέων μελών καθώς και σε έναν όρκο πίστης στον σκοπό μας. Στη συνέχεια όλοι μαζί ασχοληθήκαμε στο να καταστρώσουμε ένα ευέλικτο σχέδιο δράσης όλων των μελών της εταιρείας για τα επόμενα χρόνια. Έπρεπε να διεισδύσουμε στα διάφορα κέντρα αποφάσεων όπως την Κωνσταντινούπολη, τη Ρώμη, τη Μαδρίτη, τη Βενετία, το Παρίσι, την Αυγούστα ή την Κρακοβία. Έπρεπε να ενθαρρύνουμε κινήσεις εναντίον της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας από όλες τις πλευρές. Πιθανή κίνηση από δυσμάς ή από τον νότο θα μπορούσε να γίνει με τη βοήθεια της Βενετίας και της Ισπανίας, μια άλλη κίνηση από τον βορά θα μπορούσε να γίνει στη Μολδαβία ή την Βλαχία και να υποστηριχτεί από την Αυτοκρατορία ή την Πολωνία. Σημειώναμε αναλυτικά τις δυνατότητες που είχε ο καθένας να δράσει στον χώρο όπου ζούσε κι εγώ κατέγραφα τα πάντα στα πρακτικά. Απολάμβανα να ακούω τις διεισδυτικές τους σκέψεις και να νιώθω τον σχεδόν εφηβικό ενθουσιασμό τους. Έβλεπα πως η επιλογή των προσώπων ήταν απόλυτα επιτυχημένη. Ήταν πατριώτες έτοιμοι να τα δώσουν όλα προκειμένου να εξυπηρετήσουν το φιλόδοξο σχέδιο της δημιουργίας ενός ελληνικού κράτους εκατόν δύο χρόνια μετά την πτώση της Κωνσταντινούπολης στον Μωάμεθ και 94 χρόνια μετά την ολοσχερή κατάσβεση κάθε ελληνικής κρατικής οντότητας από την οικουμένη, με την πτώση της Τραπεζούντας. Για χιλιάδες χρόνια το γένος των Γραικών, είτε με τη μορφή των αρχαίων ελληνικών πόλεων, είτε με τη μορφή της χριστιανικής ρωμιοσύνης, διέθετε μια ή πολλές κρατικές οντότητες, ανεξάρτητες ή υποτελείς. Τα τελευταία εκατό χρόνια η σκλαβιά στον Οθωμανό και στον Ενετό σκέπαζε βαριά τον ελληνισμό. Τώρα, η νέα μας Αδελφότητα θα επεδίωκε την επανένταξη της Ελλάδας στον χάρτη των εθνών. -Αγαπητέ Κόμη, μια και σε γνωρίζουν πια όλοι στη Σουτσεάβα xxii για ξάδελφό μου, θα με επισκεφτείς στη Μολδαβία για να γνωρίσεις καλύτερα και τον τόπο; ρώτησε τον Ιάκωβο σε κάποια στιγμή η Αλεξάνδρα -Έχεις κάποιο σχέδιο στο μυαλό σου Αλεξάνδρα; τη ρώτησε εκείνος με ενδιαφέρον

27 Ο ΔΟΝ ΧΟΥΑΝ ΗΡΑΚΛΕΙΔΗΣ ΚΑΙ Η ΕΛΛΗΝΟΡΩΜΑΪΚΗ ΠΟΛΙΤΕΙΑ σελ. 27 -Ίσως βρεις εσύ ένα καλό σχέδιο αν έρθεις εκεί για να με συναντήσεις, του είπε -Η Μολδαβία μας ενδιαφέρει, βρίσκεται στα βόρεια σύνορα των Οθωμανών, επομένως θα έρθω με βεβαιότητα, είπε ο Ηρακλείδης, ίσως όχι άμεσα αλλά θα έρθω! -Σου λείπουν, λοιπόν, απεγνωσμένα κάποιοι συγγενείς; της είπε η Ελένη αστειευόμενη -Όσο απεγνωσμένα χρειάζεσαι και ο αγαπητός μας Ιάκωβος ένα δικό του κράτος στον βορά για να κάνει την κίνηση που συζητήσαμε, απάντησε η Αλεξάνδρα -Θα σε επισκεφτώ, λοιπόν, οπωσδήποτε ξαδέλφη Ρωξάνδρα, είπε ο Ιάκωβος -Στη Ρώμη ποια είναι η κατάσταση; ρώτησε ο Παλαιολόγος απευθυνόμενος κυρίως στον Φραγκίσκο, υπάρχουν σκέψεις για κάποια αντιτουρκική συμμαχία; -Ο Πάπας έχει απογοητευτεί από την έλλειψη συνεννόησης ανάμεσα στα χριστιανικά κράτη, είπε ο Φραγκίσκος. Η Βενετία συμμάχησε με τους Τούρκους μετά την Πρέβεζα γιατί φοβάται τα χειρότερα! Οι Γάλλοι ενδιαφέρονται να κερδίζουν συνομολογήσεις από την Υψηλή Πύλη και κάνουν συμφωνίες με τον Σουλτάνο, ο Κάρολος δείχνει όχι μόνο απογοητευμένος αλλά και ανίκανος να καταστείλει τους προτεστάντες! Είναι δύσκολο να ξαναπάρει ο Πάπας πρωτοβουλία για αντιτουρκική συμμαχία -Ο χρόνος όμως είναι με το μέρος μας, είπε ο Μητροφάνης, αρκεί να μεθοδεύσουμε κάποια πράγματα ακόμη και μέσα στη Ρώμη -Δεν είναι εύκολο αλλά θα το προσπαθήσουμε, συμφώνησε ο Φραγκίσκος -Που αλλού έχουμε προσβάσεις; ρώτησε ο Ιάκωβος -Στην Πόλη θα έχουμε σημαντική παρέμβαση όταν θα χρειαστεί, βεβαίωσε η Ελένη -Πρέπει να εντάξουμε στην Αδελφότητα τον Πατριάρχη Διονύσιο xxiii, είπε ο Μητροφάνης -Υπάρχει αυτή η δυνατότητα; ρώτησε ο Ιάκωβος -Συμφωνώ απόλυτα, είπε η Ελένη, σας διαβεβαιώνω ότι είναι λόγιος και εραστής των γραμμάτων, είναι πρώτα φλογερός πατριώτης και κατόπιν Χριστιανός. Ξέρω πως αυτό ακούγεται απίστευτο, όμως, ο Διονύσιος είναι φωτεινό μυαλό και νιώθει έντονα ότι είναι λιγότερο οικουμενικόε Ρωμιός και περισσότερο Έλληνας στο γένος! Εξ άλλου γνωρίζετε τον Μητροφάνη, είναι φίλος του Πατριάρχη, έχουν τις ίδιες ακριβώς απόψεις και μοιράζονται τον ίδιο πόθο για την ελευθερία του γένους! Γνώριζα τις αντιρρήσεις που είχαν πολλοί για τον ρόλο της εκκλησίας στην εθνική υπόθεση και ξαφνιάστηκα που κανείς δεν έφερε αντίρρηση. Αμέσως ο ίδιος ο Ιάκωβος ξεκαθάρισε ότι θα ήθελε τον Διονύσιο μέλος της οργάνωσης. -Είμαστε ακόμη λίγοι, είπε, κι είναι συνειδητή μας απόφαση να βλέπουμε με μεγάλη φειδώ την εισδοχή νέων μελών. Ειδικά όμως για τον Πατριάρχη Διονύσιο, αν το δεχτεί κι ο ίδιος, η είσοδός του στην Αδελφότητα θα είναι ευλογία, είπε ο Ιάκωβος -Τον γνωρίζουμε όλοι, είπε ο Φραγκίσκος, και έχουμε άριστη γνώμη -Είναι περιττό να σας μιλήσω γι αυτόν, είπε ο Μητροφάνης, θα σας αναφέρω μόνο ετούτο... όταν θα μάθει τι έζησα εγώ αυτές τις μέρες εδώ στην Αυγούστα, θα πέσει σε κατάθλιψη που έχασε αυτήν τη μυσταγωγία! Δεν χρειάζονταν περισσότερα εγκώμια. Οι σαφείς επιδοκιμασίες όλων ήταν εύγλωττες. Ο Διονύσιος διέφερε από όλους τους προηγούμενους Πατριάρχες καθώς ήταν λόγιος ο ίδιος και λάτρης των γραμμάτων. Είχε φέρει σημαντικές αλλαγές στο Πατριαρχείο και στον τρόπο που αυτό έβλεπε τις υποθέσεις και το μέλλον των ραγιάδων. Σχολεία ιδρύονταν και βιβλία άρχισαν πια να εκδίδονται με φροντίδα του Πατριάρχη. Η μόρφωση των παιδιών των Ρωμιών ήταν ένα ουσιαστικό βήμα για να αποκτήσουν ελευθερόφρονη συνείδηση και να ανάψει μέσα τους ο πόθος της ανεξαρτησίας. Ο νέος Πατριάρχης το είχε αντιληφθεί και προσπαθούσε να διορθώσει τη χρόνια έλλειψη του γένους στον τομέα αυτό. Αντίθετα με τους προκατόχους του, δεν προέτασσε το δικό του συμφέρον που, συνήθως, συμβάδιζε με το συμφέρον των Οθωμανών.

28 Ο ΔΟΝ ΧΟΥΑΝ ΗΡΑΚΛΕΙΔΗΣ ΚΑΙ Η ΕΛΛΗΝΟΡΩΜΑΪΚΗ ΠΟΛΙΤΕΙΑ σελ. 28 -Επομένως ο Διονύσιος γίνεται το δέκατο-τρίτο μέλος της αδελφότητάς μας και ο Μητροφάνης θα τον ορκίσει και θα τον μυήσει στο Σχέδιο, είπε ο Ιάκωβος -Να είστε βέβαιοι ότι θα ορκιστεί και θα τιμήσει τον λόγο του ακόμα και με προσωπική του θυσία αν χρειαστεί, είπε ο Μητροφάνης που έδειχνε ενθουσιασμένος με την υποδοχή της πρότασής του -Να του μεταφέρεις τις ευχές και την εκτίμηση όλων μας! Έγιναν συζητήσεις και καταρτίστηκαν πολλά μικρά σχέδια που, όλα μαζί, θα έβαζαν το μεγάλο Σχέδιο σε εφαρμογή. Δεν ήταν εύκολο να ξεκινήσεις μιαν επανάσταση, να την σχεδιάσεις εκ του μηδενός και να την φέρεις σε πέρας, όμως όλοι νιώθαμε πως άξιζε τον κόπο. Φτιάχτηκε και εγκρίθηκε ένα Καταστατικό κατάλληλο για μια συνωμοτική - άρα και παράνομη- οργάνωση. Καταγράφτηκαν σχέδια πιθανών επεμβάσεων στην οθωμανική επικράτεια από βορά, νότο ή δυσμάς που ονομάστηκαν αντιπερισπασμοί. Τέθηκαν οι επιμέρους στόχοι για δράση στα κέντρα όπου λαμβάνονταν οι αποφάσεις, στις έδρες των μοναρχών που εξουσίαζαν την Ευρώπη, εκεί όπου θα είχαμε άμεση πρόσβαση. Ξέραμε για τα φοβερά στεγανά που υπήρχαν σε όλες τις κυβερνήσεις στα θέματα εξωτερικής πολιτικής. Γνωρίζαμε επίσης καλά και πόσο ασταθείς παράγοντες ήταν οι απόλυτες μοναρχίες, όπου ο βασιλιάς μπορούσε να κηρύξει πόλεμο για οποιονδήποτε λόγο, αρκεί να τον έκρινε αποκλειστικά και μόνο εκείνος σαν σπουδαίο. Μέσα σε αυτό το περιβάλλον σχεδιάσαμε τον συντονισμό μας ώστε οι επιρροές μας να ενισχυθούν και να επεκταθούν. Καταγράφτηκαν και σχεδιάστηκαν και άλλες ενέργειες που θα γίνονταν στην Κρήτη, στα Ιόνια νησιά, στην Πελοπόννησο, στην Ήπειρο, στα χωριά της Πίνδου, στη Μάνη και σε άλλα μέρη της ελληνικής γης. Κάποιοι οπλαρχηγοί θα έπρεπε να μυηθούν στους σκοπούς μας και να γίνουν μέλη της Αδελφότητας ώστε να μπορέσουν να κινηθούν κατ εντολή δική μας και όχι κατά τα συμφέροντα τρίτων την κατάλληλη στιγμή. Όλα αυτά έπρεπε να οργανωθούν στις λεπτομέρειές τους και δεν διστάσαμε να αφιερώσουμε ώρες πολλές και να στύψουμε τα μυαλά μας ώστε να βγάλουμε σωστά και χρήσιμα συμπεράσματα. Ήταν φανερό πως εκείνες τις μέρες στο μικρό παλάτι του Ιάκωβου στην Αυγούστα μας περίμενε όλους πολλή και σκληρή δουλειά. Κυριαρχούσε όμως ένας πατριωτισμός και ένας ενθουσιασμός που σκέπαζε τα πάντα και μας ξεκούραζε ως δια μαγείας. Ήταν ένας πυρετός που μας είχε καταλάβει και που έμοιαζε να δίνει ένα καινούριο νόημα στη ζωή μας. ===

29 Ο ΔΟΝ ΧΟΥΑΝ ΗΡΑΚΛΕΙΔΗΣ ΚΑΙ Η ΕΛΛΗΝΟΡΩΜΑΪΚΗ ΠΟΛΙΤΕΙΑ σελ. 29 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 ο : ΠΕΡΙΠΛΑΝΗΣΕΙΣ ΣΤΟ ΑΙΓΑΙΟ ( ) Είναι άραγε η ιστορία γραμμένη από πριν κι εμείς απλά ακολουθούμε τις γραμμές που έχουν χαραχτεί χωρίς να το γνωρίζουμε; Διανύουμε δρόμους φτιαγμένους από πάντα, βουτηγμένοι στην αυταπάτη ότι εμείς τάχα τους ανοίγουμε; Υπάρχει μοίρα; έχουμε ένα κοινό πεπρωμένο; Όποιος πιστεύει στο πεπρωμένο μπορεί να ακολουθήσει δύο δρόμους. Ο ένας είναι να βυθιστεί στην αδράνεια θεωρώντας ότι τα πράγματα θα κυλήσουν έτσι κι αλλιώς χωρίς να είναι απαραίτητη η δική του συμμετοχή. Ο άλλος είναι ο δρόμος που χάραξε ο Ιάκωβος και πίσω του συνταχτήκαμε κι εμείς. Είναι ο δρόμος στον οποίο τίποτε δεν είναι αδύνατο, γιατί ό,τι κι αν σκεφτείς, ό,τι κι αν επιδιώξεις είναι πεπρωμένο σου να πραγματοποιηθεί. Τότε η μοίρα γίνεται κινητήριος μοχλός για να αλλάξεις την ιστορία. Ο Ιάκωβος μας έβαλε σε αυτόν τον δρόμο πεπεισμένος ότι ήταν γραφτό του να δώσει στην Γραικία και πάλι την θέση της στον κόσμο. Δεν ήταν βέβαιος αν αυτός θα ήταν ο ελευθερωτής, αν θα ζούσε ή αν θα είχε πεθάνει ως τότε, ήταν όμως βέβαιος ότι αυτός έπρεπε να χαράξει σαν καπετάνιος την πορεία και το πλοίο των ελπίδων του θα έβρισκε κάποτε το λιμάνι. Οι υπόλοιποι ήμασταν οι συνεπιβάτες του, το πλήρωμά του. Δεν μας είχε επιλέξει από λίστες. Ήμασταν οι φίλοι που είχε κάνει στη ζωή του, στο ταξίδι του από τον Εύξεινο Πόντο μέχρι την Αυγούστα. Ένα ταξίδι που το είχαμε κάνει μαζί και θα το κατέγραφα τώρα με μεγάλη μου ευχαρίστηση, μόνος εδώ στην Αυγούστα, σε συνθήκες ιδανικές για έναν γραφιά. Όχι εντελώς μόνος θα έμενε και η Σπυριδούλα μαζί μου, σαν οικονόμος του σπιτιού. Μετά την ιδρυτική συνεδρίαση της Αδελφότητας έφυγαν όλοι, ο καθένας για τον προορισμό του. Εκτός από την Ρωξάνδρα που θα όδευε με το προσωπικό της και τους Βογιάρους της προς τη Μολδαβία από δρόμους στεριανούς και τον Ιάκωβο με τον Διασσωρίνο που θα τραβούσαν κατά τον βορά, στις Βρυξέλλες, οι άλλοι θα ταξίδευαν μέχρι τη Βενετία και από εκεί με πλοία θα γύριζαν στα σπίτια τους. Θα είχαμε αλληλογραφία τακτική με όλους, έστω και μια φορά τον χρόνο, όσο δηλαδή ήταν δυνατόν στον καιρό μας. Άρχισα να καταγράφω πυρετωδώς όλα τα γεγονότα της μέχρι τότε ζωής μας. Ένιωθα πως κάτι σημαντικό θα συνέβαινε τα προσεχή χρόνια με επίκεντρο τον φίλο μου Ηρακλείδη. Ήθελα να διηγηθώ, μέσα από το χρονικό του βίου του, την πορεία που ακολούθησε. Ουσιαστικά ήταν η κοινή μας ιστορία καθώς μέχρι τώρα δεν είχαμε χωρίσει ποτέ και για κανένα λόγο. Ήταν η πρώτη φορά στη ζωή μου που δεν τον ακολούθησα εκεί που πήγαινε αλλά κατά κάποιον τρόπο- η καταγραφή της ιστορίας μας τον κρατούσε ολοζώντανο μέσα στο μυαλό μου. *** ΚΕΡΑΣΟΥΣ *** Γεννήθηκα μια ώρα μετά τον Ιάκωβο. Η μαμή, έφυγε από το σπίτι του κυρ-ιωάννη Βασιλικού, όπου η κυρά Ιωάνναινα του είχε βγάλει στον αέρα ένα όμορφο και δυνατό μωρό. Ήρθε σπίτι μας για να ξεγεννήσει τη δική μου μητέρα που έβγαλε εμένα, τον αδύνατο και καχεκτικό, όπως μου έλεγαν, Χάρμο. Την ημέρα εκείνη, 2 η του Μαρτίου του έτους 1511, συμπληρώνονταν ακριβώς πενήντα χρόνια απ την παράδοση της Τραπεζούντας στον Μωάμεθ τον Πορθητή. Γεννηθήκαμε στην Κερασούντα xxiv, σε μια πόλη που οφείλει το όνομά της στις πολλές κερασιές που φύτρωναν εκεί. Δεν ήταν οι κερασιές όμως που μας έκαναν περήφανους για την καταγωγή μας αλλά αυτά που μας έλεγε ο δάσκαλός μας ιερέας του Αγίου Νικολάου. Μας μιλούσε για τους προγόνους μας που είχαν προστάτη τους τον Ηρακλή

30 Ο ΔΟΝ ΧΟΥΑΝ ΗΡΑΚΛΕΙΔΗΣ ΚΑΙ Η ΕΛΛΗΝΟΡΩΜΑΪΚΗ ΠΟΛΙΤΕΙΑ σελ. 30 όταν ίδρυσαν πριν από δυο χιλιάδες χρόνια αυτήν την πόλη, για τον Ιάσωνα που πέρασε από εδώ κυνηγώντας το χρυσόμαλλο δέρας αλλά και για τους πιο πρόσφατους Μεγαλοκομνηνούς της αξέχαστης Ρωμανίας. Μας έδειχνε κάποια αρχαία νομίσματα που είχαν πάνω τους σχεδιασμένη μια εικόνα του Ηρακλή xxv. Κι επειδή το «ίδης» δήλωνε καταγωγή, γι αυτό και κάθε Κερασούντιος που θα πληρούσε τις -κατά τον Ιάκωβο- προδιαγραφές θα είχε το δικαίωμα να λέγεται Ηρακλείδης. -Ιάκωβο Βασιλικό Ηρακλείδη! έτσι θα έπρεπε να με λένε, μου έλεγε με περηφάνια -Κι εμένα θα με έλεγαν Χάρμο Γεωργιάδη Ηρακλείδη -Όχι εσύ ανόητε, μου έλεγε, τώρα μιλάμε για εμένα -Μα κι εγώ Κερασούντιος είμαι -Ε, και λοιπόν; Μοιάζεις εσύ καθόλου με τον Ηρακλή; είσαι ψηλός; είσαι δυνατός σαν αυτόν... ή... έστω σαν εμένα; με αποστόμωνε Η εύγλωττη σιωπή μου ήταν ένα είδος αποδοχής. Είχαμε καταλήξει ότι αν κάποιος θα λεγόταν «Ηρακλείδης» αυτός θα ήταν ο Ιάκωβος. Προς το παρόν, βέβαια, τον έλεγαν απλά Βασιλικό, γιο του Ιωάννη, ταχυδρόμου και αγγελιοφόρου της Υψηλής Πύλης. Ο πατέρας του είχε μιαν οικονομική άνεση όπως και ο δικός μου αλλά αυτό συνέβαινε και με όλους τους Ρωμιούς της Κερασούντας xxvi. Οι Τούρκοι ήταν ελάχιστοι, μόλις τριάντα οικογένειες στις τριακόσιες που είχε η πόλη. Ήταν ράθυμοι κι ο Ιάκωβος δεν τους συμπαθούσε αν και αναγνώριζε ότι ήταν καλοί άνθρωποι, γενναίοι στη μάχη και ιδιαίτερα ευσεβείς. Τον ενοχλούσε που αυτοί οι ξένοι έκαναν κουμάντο στην δική μας πατρίδα που όχι μόνο ήταν η πιο αρχαία αλλά ήταν κάποτε και η πιο σπουδαία χώρα στον κόσμο. Ο παππούς του Ιάκωβου, ο Εμμανουήλ, μας έλεγε ιστορίες για την μεγάλη χώρα την Ρωμανία. Είχε προλάβει να ζήσει στην αυτοκρατορία της Τραπεζούντας, έστω και για λίγο, στη νεαρή του ηλικία. «Αλλά και πριν από την Ρωμανία» μας έλεγε «πατρίδα μας ήταν η Ελλάδα, που ήταν η πιο ένδοξη χώρα στον κόσμο. Είχε μεγάλους σοφούς και καλλιτέχνες και είχε νικήσει κάποτε σε σπουδαίες μάχες τους Πέρσες, που ήταν τα πρότυπα των Τούρκων. Η δική μας χώρα είχε διδάξει στους άλλους λαούς τον πολιτισμό». Ο επίσκοπος μας έδινε κώδικες με έργα αρχαίων συγγραφέων. Από αυτά ο Ιάκωβος διαμόρφωνε την δική του γνώμη και όσα μάθαινε τα εξηγούσε με τα δικά του λόγια και σε μένα. Στόχος του επισκόπου ήταν να μάθουμε την ελληνική γλώσσα στην καθαρή της μορφή, την Αττική, όμως ο Ιάκωβος δεν στεκόταν στη γλώσσα και μάθαινε πολύ περισσότερα πράγματα κατανοώντας το περιεχόμενο αυτών που διάβαζε. Είχε διαπιστώσει πως στον αρχαίο κόσμο δεν υπήρχαν ούτε εξ ουρανού αποκαλύψεις, ούτε εκ θεού και παπάδων απαγορεύσεις, μόνο υπήρχαν συλλογισμοί, επιχειρήματα, διάλογος και συμπεράσματα. Και όλα αυτά κατέληγαν κάποιες φορές σε βεβαιότητες, άλλες φορές όμως κατέληγαν σε αμφιβολίες. Ήταν καταπληκτικό! Πουθενά αλλού δεν είχε γνωρίσει κάτι τέτοιο. Οι διδαχές όλων των εκκλησιών, των Χριστιανών, των Μουσουλμάνων και των Εβραίων, ήταν γεμάτες από τον αδιαμφισβήτητο λόγο του θεού. Το μόνο που επιτρεπόταν ήταν να διαβάσεις σωστά αυτόν τον λόγο. Και γύρω από αυτό το «σωστά» εγείρονταν όλες οι θεολογικές διαμάχες. Μόνο να μάθεις τι επιτρέπεται και τι απαγορεύεται μπορούσες. Ενώ σε αυτούς τους αρχαίους, στον Πλάτωνα, στον Αριστοτέλη, στον Όμηρο, και πιο πολύ στις τραγωδίες και τις κωμωδίες αλλά και στον Δημοσθένη ή τον Θουκυδίδη, όλα ήταν υπό συζήτηση. Άκουγες τα υπέρ, άκουγες τα κατά, μπορεί να συμφωνούσες, μπορεί και όχι, γινόσουν όμως καλύτερος και ένιωθες ότι μέσα από την αμφιβολία μάθαινες, ότι σκεφτόσουν! Και οι θεοί ήταν κοντινοί, σύντροφοι των ανθρώπων. Αν και αθάνατοι, κατοικούσαν στη γη. Μπορούσες να τους αμφισβητείς και να τους κατηγορείς ακόμα για τα ελαττώματά

31 Ο ΔΟΝ ΧΟΥΑΝ ΗΡΑΚΛΕΙΔΗΣ ΚΑΙ Η ΕΛΛΗΝΟΡΩΜΑΪΚΗ ΠΟΛΙΤΕΙΑ σελ. 31 τους! Δεν εξόκειλε βέβαια ο Ιάκωβος εύκολα στην ειδωλολατρία, εκείνο, όμως, που τον κέρδισε απόλυτα ήταν η ελληνική παιδεία. Θαύμασε την αρχαιότητα και αναρωτήθηκε πως είχε καταντήσει έτσι ο κόσμος, αντί για να προχωρεί μπροστά, να πηγαίνει ολοταχώς προς τα πίσω, βυθιζόμενος στην άγνοια στον φόβο και στον παραλογισμό. Δεν υπήρχε στους αρχαίους γνώση χωρίς διεισδυτική σκέψη, αντίθετα με όλους τους σοφούς και τους δήθεν σπουδαίους της εποχής μας που απαγόρευαν τη σκέψη σαν αιρετική. Δεν υπήρχε κάτι που ήταν θέσφατο γιατί το έλεγε ο Θεός. Όχι πως δεν είχαν κι αυτοί θεούς που να μιλούν. Ίσα-ίσα είχαν δώδεκα Ολύμπιους και εκατοντάδες άλλους, όμως ήταν θεοί που έμοιαζαν πολύ με τους ανθρώπους, είχαν προτερήματα και ελαττώματα και είχαν βεβαιότητες και αμφιβολίες. Ένας σοφός άξιζε περισσότερο από έναν θεό κι ένας καλλιτέχνης υμνείτο για τα δημιουργήματά του. Ο κόσμος των Ελλήνων, για τον Ιάκωβο αλλά και για μένα που τον άκουγα εκστατικός, ήταν ένας κόσμος τέλειας λογικής και απίστευτης ομορφιάς! Αν και πεπεισμένοι για την ανωτερότητα του δικού μας γένους έπρεπε να δεχόμαστε αγόγγυστα τους ρόλους του γκιαούρη και του ραγιά, του άπιστου δηλαδή και του σκλάβου, των γενναίων αλλά ασήμαντων -στα μάτια μας- Τούρκων. Η σκλαβιά ήταν σκληρό συναίσθημα και, με όλα αυτά που μαθαίναμε, γινόταν ακόμα σκληρότερο. Πνιγόμασταν κάθε φορά που συναντούσαμε Τούρκο στον δρόμο κι υποχρεωνόμασταν να σκύβουμε το κεφάλι. Περάσαμε την παιδική μας ηλικία στις ακτές του Εύξεινου Πόντου σχεδόν ευτυχισμένοι. Στους καταρράκτες έξω από την πόλη, που τα νερά τους περνούσαν από την Κερασούντα και χύνονταν στη Μαύρη Θάλασσα, πηγαίναμε στα κλεφτά για να συζητάμε, να παίζουμε ακόμα και για να ονειρευόμαστε. Διψούσαμε για μάθηση αλλά τα αρχαία κείμενα ήταν περιορισμένα και εξαντλήθηκαν σύντομα. Αργότερα, μάλιστα, τα πράγματα χειροτέρεψαν. Καταργήθηκε η απαλλαγή φόρων για τους Κερασούντιους κι όλοι τα έβγαζαν πια πέρα πολύ δύσκολα, ιδιαίτερα μάλιστα η οικογένεια του Ιάκωβου που είχε οχτώ παιδιά. Μια μέρα, σπρωγμένος ίσως και από την ανέχεια, ο Ιάκωβος οργάνωσε την πρώτη και τελευταία του απάτη στην Κερασούντα παρασύροντας κι εμένα και τον μεγαλύτερο από τους αδελφούς του. Εκείνος, εγώ και ο Εμμανουήλ εμφανιστήκαμε στον Τούρκο Σπαχή xxvii Ολούτσμπεη που εκμεταλλευόταν όλα τα κτήματα έξω από την πόλη και του είπαμε ότι είχαμε γι αυτόν ένα πολύ σπουδαίο μαντάτο. Του δείξαμε κι ένα γράμμα δήθεν από την Ισταμπούλ. Ο Ολούτσμπεης, ένας πλούσιος κηφήνας που λυμαινόταν τον κόπο των φτωχών ραγιάδων, ήταν γενικά άνθρωπος καλών προθέσεων και αφελής. Είχε ζητήσει να τον διορίσουν Κατή xxviii σε ένα γειτονικό χωριό και είχε στείλει σαν δωροδοκία μερικά άσπρα xxix και δυο γούνες στη Ισταμπούλ για να αγοράσει τη θέση. Αν και δεν υπήρχε περίπτωση να του την δώσουν γιατί ήξεραν πόσο ακατάλληλος ήταν, ωστόσο αυτός περίμενε πως και πως το καλό νέο, το χαμπέρι. Και εμείς, ξέροντας τον καημό του, του το προσφέραμε πλαστογραφημένο στα αραβικά. -Αφέντη, σου φέραμε το γράμμα -Είναι κανονικό μπρε; -Ταχυδρόμοι της Πύλης είμαστε, του είπαμε, μόνο κανονικά γράμματα φέρνουμε -Διαβάστε τι λέει, είπε ο Ολούτσμπεης καθώς δεν ήξερε ούτε να διαβάζει καλά-καλά Του το διαβάσαμε λέγοντάς του ό,τι ήθελε να ακούσει. Και πήραμε σε αντάλλαγμα ένα μεγάλο μπαξίσι για το καλό νέο που φέραμε στον αφελή. Υπολογίζαμε ότι θα κάναμε καιρό να τον ξαναδούμε και ότι αυτός θα μας το συγχωρούσε σαν μικρά παιδιά που ήμασταν, όμως λογαριάζαμε χωρίς τον ξενοδόχο. Την άλλη μέρα κι όλας ο Σπαχής εμφανίστηκε στον δρόμο μας μαζί με δυο ογκώδεις και γυμνασμένους πεχλιβάνηδες.

32 Ο ΔΟΝ ΧΟΥΑΝ ΗΡΑΚΛΕΙΔΗΣ ΚΑΙ Η ΕΛΛΗΝΟΡΩΜΑΪΚΗ ΠΟΛΙΤΕΙΑ σελ. 32 Το βάλαμε κι οι τρεις μας στα πόδια και γλιτώσαμε το ξύλο εκείνης της ημέρας, καταλάβαμε όμως ότι πια δεν μας χωρούσε ο τόπος. -Θα σας πιάσω και θα σας σουβλίσω, να μη με λένε Ολούτσμπεη! φώναζε ο Σπαχής -Λυπήσου μας αφέντη, του φωνάζαμε καθώς τα χρειαστήκαμε -Είστε διάολοι, δεν σας λυπάμαι, θα σας πάρω τα κεφάλια γκιαούρηδες! Μετά από αυτό φύγαμε κι οι τρεις από την Κερασούντα με το πρώτο πλοίο που δέχτηκε να μας πάρει. Και φτάσαμε πολύ μακριά. Περάσαμε πρώτα από την Ισταμπούλ. Για μερικές μέρες δουλέψαμε χαμάληδες στο λιμάνι για να βρίσκουμε τροφή και στέγη. Κάποτε μπήκαμε σε ένα Γενοβέζικο πλοίο που πήγαινε στη Ρόδο. Κάναμε μια συμφωνία να δουλέψουμε σαν μούτσοι για να ξεπληρώσουμε το ταξίδι μας, ενώ θα μας έδιναν στο τέλος του ταξιδιού και κάτι λίγα χρήματα για να πορευτούμε. Η Ρόδος ήταν πια τμήμα της οθωμανικής αυτοκρατορίας xxx, κι ένας νέος εποικισμός ήταν σε εξέλιξη σε ολόκληρο το νησί καθώς συνεχιζόταν η αντικατάσταση των παλιών από τους νέους επικυρίαρχους. Τούρκοι αφεντάδες, εφοδιασμένοι με σουλτανικά φιρμάνια, πήγαιναν εκεί για οριστική εγκατάσταση. Έπαιρναν κτήματα με τα κιτάπια που είχαν αποκτήσει, τα νοίκιαζαν στους γκιαούρηδες αγρότες και εισέπρατταν το χαράτσι για να ζουν τεμπέλικα και παρασιτικά. Μπήκαμε στο πλοίο αλλά ο Ιάκωβος είχε απολύτως ξεκαθαρισμένο μέσα του ότι δεν ήταν η Ρόδος ο προορισμός μας. Ήξερε καλά ότι εκεί θα μας περίμενε πολλή και σκληρή δουλειά. Οι Τούρκοι θα ήταν τα αφεντικά ενώ οι Ρωμιοί και οι άλλοι άπιστοι θα ήταν τα υποζύγια. Θα χτίζαμε, θα κουβαλούσαμε, θα ιδρώναμε και θα δίναμε το αίμα μας για να φτιαχτούν τα ιδρύματα και ό,τι άλλο θα ήθελαν οι νέοι κυρίαρχοι να φτιάξουν εκεί. Δεν ήταν αυτά τα όνειρά του Ιάκωβου. Προορισμός του ήταν η Κρήτη ή κάποια άλλη περιοχή που να ήταν ελεύθερη από την Τουρκιά. Παραμόνευε να βρει την ευκαιρία να το σκάσουμε από το πλοίο πριν φτάσουμε στον τελικό προορισμό μας και τα κατάφερε πραγματικά να βγούμε στην Χίο, σε γενοβέζικο έδαφος, έξω από την Οθωμανική Αυτοκρατορία. Το πλοίο μας μπήκε στο λιμάνι της Χίου για ανεφοδιασμό και εκεί ο Ιάκωβος κι εγώ βρήκαμε την ευκαιρία να το σκάσουμε. Ο Εμμανουήλ έμεινε στο πλοίο και συνέχισε το ταξίδι του για Ρόδο. *** ΧΙΟΣ *** Ήταν Οκτώβριος του 1527 όταν κατεβήκαμε στο λιμάνι της Χίου. Φύγαμε την ώρα που το πλοίο αναχωρούσε ώστε να μην υπάρχει περίπτωση να μας ξανανεβάσουν για να μας διώξουν. Ο Γενοβέζος διοικητής μας έπιασε και, αφού το πλοίο είχε ήδη σαλπάρει, μας έριξε στη φυλακή σαν κακοποιά στοιχεία που είχαν ξεμπαρκάρει λαθραία για να κλέψουν τους πολίτες της Γενοβέζικης επαρχίας. Ήταν καλοί έμποροι αυτοί οι Ιταλοί αλλά αυστηροί με το ντόπιο ρωμαίικο στοιχείο που δυσανασχετούσε με την παρουσία τους. Μόνο οι ευγενείς Ρωμιοί ένιωθαν καλά με τους Γενοβέζους κι είχαν αναπτύξει ένα ελληνο-ιταλικό λίμπρο ντ όρο με μεικτούς γάμους και συγγενολόγια. Χρειάστηκε να επιστρατεύσει ο Ιάκωβος όλη του την πειθώ για να βγούμε από τα μπουντρούμια. Κατάφερε να εντυπωσιάσει τον Ανδρόνικο Παλαιολόγο, έναν απόγονο των τέως Ρωμαίων αυτοκρατόρων της Κωνσταντινούπολης αξιωματικό των Γενοβέζων, που τον συμπάθησε και μας έβγαλε από τη φυλακή. Στο πρόσωπο του Ανδρόνικου βρήκαμε έναν σπουδαίο προστάτη. Φρόντισε να κάνει τον Ιάκωβο αξιοσέβαστο πολίτη της Δημοκρατίας προσφέροντάς του δουλειά δασκάλου της ελληνικής γλώσσας μέσα στην πόλη και σε γόνους ευγενών της Χίου, Λατίνων και Γραικών. Εγώ βρήκα μια δουλειά σαν εργάτης και μαζί επιστάτης σε μια έπαυλη στον Κάμπο λίγο έξω από την πόλη.

33 Ο ΔΟΝ ΧΟΥΑΝ ΗΡΑΚΛΕΙΔΗΣ ΚΑΙ Η ΕΛΛΗΝΟΡΩΜΑΪΚΗ ΠΟΛΙΤΕΙΑ σελ. 33 Ο Ιάκωβος άρχισε να μαθαίνει λατινικά κι ισπανικά ενώ εξασκείτο στα ιταλικά. Έλεγε πως ο μέγας Βιργίλιος και οι άλλοι Λατίνοι συγγραφείς δεν ήταν παρά κακέκτυπα των Ελλήνων κι ένιωσε για μια ακόμη φορά περηφάνια για την καταγωγή του και λύπη για τη μιζέρια αυτής της γενιάς που είχε καταντήσει σκλάβος των Τούρκων και των δυτικών. Ευχαριστιόταν ιδιαίτερα να μελετά τις πλούσιες χιώτικες βιβλιοθήκες ενώ απολάμβανε να παραδίδει μαθήματα στον επτάχρονο πανέξυπνο γιο του Ανδρόνικου, τον συνονόματό του Ιάκωβο. Αυτός ο νεαρός, τρεις δεκαετίες αργότερα στην Αυγούστα, θα γινόταν ένας εκ των δώδεκα συνιδρυτών της Αδελφότητας. Κατά τα λοιπά, ο χρόνος που του έμενε διαθέσιμος ξοδευόταν εξ ολοκλήρου για την συντροφιά και την εν γένει ενασχόληση του Ιάκωβου με το γυναικείο φύλο. Στην Χίο οι γυναίκες ήταν εντυπωσιακά ωραίες κι ο Ιάκωβος ήταν επίσης ένας πολύ όμορφος νέος. Το 1530 ήμασταν ήδη δεκαεννέα ετών και εκείνος είχε γίνει το απόλυτο αντικείμενο του πόθου των κυριών της εποχής. Γενοβέζες, Ελληνίδες, Εβραίες, γυναίκες όλων των ηλικιών, γενιών και μόρφωσης θαύμαζαν αυτόν τον Ρωμιό που μιλούσε όμορφα, έγραφε απίθανα ποιήματα και λογοτεχνήματα σε αρχαίες και σύγχρονες γλώσσες και χάριζε ευφυή επιγράμματα. Για την καταγωγή του είχαν ακούσει ότι ήταν Κρητικός. Διέδιδε πως είχε φύγει μικρός από το νησί του και πως γι αυτό ήθελε κάποια στιγμή να επιστρέψει στην πατρίδα του. Ήταν πολύ έξυπνος και ετοιμόλογος και η σπιρτάδα του μυαλού του συνδυαζόταν θαυμάσια με το παράστημα και την ομορφιά του. Η παραμονή μας στη Χίο τον γέμισε γνώσεις και εμπειρίες. Γνώρισε καλά το γυναικείο φύλο κι είχε καλές επιδόσεις με τις όμορφες συζύγους καπεταναίων που έλειπαν πολύ καιρό στα πλοία και τις άφηναν απαρηγόρητες. Με έπαιρνε συχνά μαζί του σε κάποια πονηρά περπατήματά του σε χάνια έξω από την πόλη με γυναίκες πρόθυμες να σε βοηθήσουν να περάσεις καλά πληρώνοντας λίγο πιο ακριβά το κρασί και το φαγητό. Εγώ ένιωθα μοναξιά μετά την επί πληρωμή ερωτική πράξη για τον Ιάκωβο, όμως, αυτοί οι έρωτες δεν είχαν κανένα βάρος. -Άδικα υποφέρεις, πάρε την απόλαυση που σου δίνουν και μην το σκέφτεσαι πολύ, μου έλεγε μετά από κάθε τέτοια επίσκεψη -Θα προτιμούσα τις σχέσεις μου με τις γυναίκες κάπως αλλιώς, του έλεγα Ώσπου ερωτεύτηκε. Του έκλεψε την καρδιά μια υπέροχη Χιώτισσα, η Μαργαρίτα, που κι αυτή βρέθηκε στην Αυγούστα, συνιδρύτρια της Αδελφότητας, τριάντα χρόνια μετά,. Πάνω από δύο χρόνια κράτησε ο εξ αποστάσεως έρωτάς τους που γέννησε άπειρα ποιήματα και ένα σωρό φλογερές επιστολές εκατέρωθεν. Σχεδόν όλες τις μετέφερα εγώ και, με την ευκαιρία, είχα φτιάξει και τη μοναδική μη πληρωμένη σχέση μου στη Χίο, με μια υπηρέτρια της Μαργαρίτας, τη Λενιώ, που έπαιρνε τα ποιήματα του Ιάκωβου από τα χέρια μου και τα πήγαινε στην νεαρή κυρά της. Η Μαργαρίτα ήταν κόρη ενός Ρωμιού άρχοντα μεγαλέμπορου, του Θεόδωρου Κορτέση, στελέχους της γενοβέζικης εμπορικής εταιρείας «Μαχόνα» xxxi που διαφέντευε την Χίο. Ο πατέρας της την είχε καλά φυλαγμένη έτσι νόμιζε- προορίζοντάς την για ένα καλό γάμο. Μετά από πολλές περιπέτειες η Μαργαρίτα και ο Ιάκωβος κατάφεραν να βρεθούν ερωτικά σε ένα εγκαταλειμμένο αγρόκτημα, λίγο έξω από την πόλη της Χίου και όχι πολύ μακριά από τον Κάμπο με τις επαύλεις. Έζησαν έναν έρωτα που και για τους δυο ήταν το πρώτο τους σκίρτημα και η πρώτη τους ολοκληρωμένη ερωτική επαφή. Στα εικοσιένα του εκείνος και στα δεκαέξι της αυτή, σώματα γεμάτα με ορμές και ψυχές γεμάτες με ρομαντισμό, μετά από δυο χρόνια αναμονής ενώθηκαν και, όπως ήταν φυσικό, τρελάθηκαν. Η ευτυχία και η ηδονή τους έμπλεξαν στα δίχτυα μια ερωτικής δίνης που τους παρέσυρε εντελώς. Δεν έκαναν τίποτα άλλο όλη την ημέρα από το να σχεδιάζουν πως και που θα ξαναβρεθούν. Τα κατάφερναν με τη δική μου βοήθεια και

34 Ο ΔΟΝ ΧΟΥΑΝ ΗΡΑΚΛΕΙΔΗΣ ΚΑΙ Η ΕΛΛΗΝΟΡΩΜΑΪΚΗ ΠΟΛΙΤΕΙΑ σελ. 34 της Λενιώς. Επωφελήθηκα κι εγώ κι έκανα επιτέλους κανονικό έρωτα με μια κανονική γυναίκα, την Λενιώ, ένα κορίτσι όλο ζωή και αυθορμητισμό, καταδικασμένη όμως να ζήσει τη μίζερη ζωή μιας γυναίκας της κατώτερης τάξης. Η Χίος είχε χαρίσει και στους δυο μας την ευτυχία, δυστυχώς όμως αυτό δεν κράτησε πολύ. Ο Ιάκωβος με την Μαργαρίτα αντάλλασσαν γράμματα φλογερά που έδειχναν το πάθος τους και το βάθος της σχέσης τους. Μια μέρα ένα τέτοιο γράμμα έπεσε στα χέρια της μητέρας της και από εκεί κατέληξε στον πατέρα της που κόντεψε να πάθει αποπληξία. Ο Θεόδωρος Κορέσης είχε ήδη συμφωνήσει να δώσει την μονάκριβη κόρη του σαν σύζυγο σε ένα Τορινέζο γόνο της φημισμένης οικογένειας των Γκριμάλντι, κληρονόμο μιας μεγάλης τράπεζας στο Μιλάνο. Η Μαργαρίτα με τον σύζυγό της θα έμεναν στη Γένοβα από όπου εκείνος θα διαχειριζόταν μια εμπορική εταιρεία με συμφέροντα στη Μεσόγειο και στη Μαύρη θάλασσα. Ο Κορέσης πεθερός θα γινόταν κι αυτός μέτοχος της εταιρείας που εκτεινόταν και στον τραπεζικό κλάδο. Δεν μπορούσε να αφήσει τον πρώην λαθρεπιβάτη Ιάκωβο να του χαλάσει μια τόσο μεγάλη δουλειά. Είχε τη δύναμη και τα μέσα και κατάφερε να επιβάλει, έστω και δύσκολα, την θέλησή του. Ο έρωτας αποδείχτηκε ανίσχυρος μπροστά στον ωμό εκβιασμό της δύναμης και της εξουσίας. Υποχρέωσε πρώτα τον Ιάκωβο να του παραδώσει όλα τα γράμματα της Μαργαρίτας που είχε στην κατοχή του. Μετά, φρόντισε να ξαναφτιάξει την παρθενιά της κόρης του με έναν έμπειρο και εχέμυθο ειδικό γιατρό και έδιωξε τον Ιάκωβο από το νησί. Φυσικά, μαζί του έφυγα κι εγώ. Φύγαμε νύχτα με προορισμό και πάλι την Ρόδο όπου είχε εγκατασταθεί ο μεγάλος του αδελφός. Ο Εμμανουήλ, όπως είχαμε μάθει, είχε παντρευτεί και είχε ήδη ένα γιο. Τον ονόμασε Ιάκωβο προς τιμήν του αδελφού του και Διασσωρίνο που ήταν το όνομα που του είχαν δώσει οι Ρόδιοι. Εκεί θα πηγαίναμε. Αποχαιρέτησα τα αγροτόπαιδα του κτήματος όπου δούλευα και τους Χιώτες που είχα γνωρίσει στο λιμάνι κι ο Ιάκωβος αποχαιρέτησε τους ευγενείς και πλούσιους Χιώτες και τις όμορφες Χιώτισσες με τους οποίους είχε συναναστραφεί. Τα κλάματα της Μαργαρίτας δεν άλλαξαν τη γνώμη του πατέρα της. Όπως μάθαμε αργότερα, η δύστυχη κοπέλα χρειάστηκε μήνες για να συνέλθει από την κατάθλιψη αλλά, τελικά, βρήκε τον εαυτό της και παντρεύτηκε τον τραπεζίτη που της είχε βρει ο πατέρας της. Εξ άλλου ο Τορινέζος γαμπρός ήταν μια χαρά νέος και μπόρεσε σχετικά σύντομα να την παρηγορήσει. Ήταν όχι μόνο ευγενής και πλούσιος αλλά και όμορφος και καλός άνθρωπος που της φέρθηκε άψογα. Ήταν ο πρίγκιπας που κάθε κοπέλα της ηλικίας της θα ονειρευόταν. Εκείνη βέβαια ονειρευόταν τον Ιάκωβο αλλά επαναστάσεις αυτού του είδους δεν είχαν καμιά πιθανότητα επιτυχίας στον αιώνα μας. Αποδέχτηκε τη μοίρα της και με τον καιρό ξεπέρασε τον νεανικό-της έρωτα. Όμως κι ο Ιάκωβος την ξεπέρασε αν και για αρκετό καιρό πονούσε από την απώλειά της. Η νεαρή Χιώτισσα είχε κάνει την καρδιά του να σκιρτήσει για πρώτη φορά τόσο δυνατά όπως η Λενιώ είχε κάνει το ίδιο στη δική μου, έτσι δεν θα τις ξεχνούσαμε ποτέ. Η αποχώρησή μας από την Χίο, μέσα στο καταχείμωνο του 1532, παρ όλο που ήταν στα μακροπρόθεσμα σχέδιά μας, μας ήρθε ξαφνικά και μας βρήκε απροετοίμαστους πέρα από τις ανοιχτές πληγές που μας προκάλεσε. *** ΚΟΡΩΝΗ *** Το πλοίο που μας πήρε βιαστικά από την Χίο είχε προορισμό του πρώτα την Νάξο και μετά την Ρόδο και όπως ήταν φυσικό- ξεμπαρκάραμε στην Νάξο. Από εκεί μπήκαμε σε ένα πλοίο με μισθοφόρους στρατιώτες για την Κορώνη. Μεγάλο μέρος του Μωριά

35 Ο ΔΟΝ ΧΟΥΑΝ ΗΡΑΚΛΕΙΔΗΣ ΚΑΙ Η ΕΛΛΗΝΟΡΩΜΑΪΚΗ ΠΟΛΙΤΕΙΑ σελ. 35 είχε απελευθερωθεί πρόσφατα από δυνάμεις του Αυτοκράτορα Κάρολου και η Κορώνη ήταν ισπανική. Υπήρχε ένας επαναστατικός άνεμος που ενθουσίασε τον Ιάκωβο. Οι Ισπανοί, που είχαν επικεφαλής τους τον Ντόρια, είχαν καταλάβει επίσης την Πάτρα και το Ρίο. Με επαναστατικές διακηρύξεις είχαν ξεσηκώσει τους Έλληνες εναντίον των Τούρκων και οι Οθωμανοί ετοίμαζαν τώρα μιαν αντεπίθεση. Βρεθήκαμε έτσι μέσα σε ένα οργασμό στρατιωτικών προετοιμασιών και σε ένα όργιο φημών. Πάνω από δέκα χιλιάδες στρατιώτες του Καρόλου βρίσκονταν σκορπισμένοι σε ολόκληρο το Μοριά και στα εκατό περίπου αυτοκρατορικά πλοία. Στρατιώτες από όλες τις φυλές, Ιταλοί, Ισπανοί, Ρωμιοί, Βουργουνδοί, Γερμανοί κι Αλβανοί, ετοιμάζονταν να εκστρατεύσουν από ώρα σε ώρα στη Θεσσαλονίκη και την Κωνσταντινούπολη. Στους δεκαοχτώ μήνες που η σημαία του Αυτοκράτορα υψώθηκε στην Κορώνη, πολεμιστές από παντού και κυρίως από τον Μωριά, τη Ρούμελη και τα νησιά συνέρρεαν στο εκστρατευτικό σώμα που θα ελευθέρωνε την Ελλάδα. Το μικρό χωριό-φρούριο είχε μεταβληθεί σε πόλη αρκετών χιλιάδων κατοίκων. Οι μήνες που ζήσαμε στην Κορώνη ήταν εξαιρετικά αποδοτικοί σε εμπειρίες αλλά και σε γνώσεις. Κατανοήσαμε το βαθύ αντιθρησκευτικό συναίσθημα που διακατείχε τους απλούς στρατιώτες στη Μάνη, την Ήπειρο, τη Ρούμελη και εδώ στην Κορώνη. Την ώρα που αυτοί έδιναν το αίμα τους στον αγώνα κατά του Τούρκου οι εκκλησιαστικοί ηγέτες των Ρωμιών προτιμούσαν τα θρησκευτικά προνόμια του Σουλτάνου από τη συμμαχία με τους δυτικούς που η επικράτησή τους θα έφερνε στην Ελλάδα την κυριαρχία του λατινικού δόγματος xxxii. Μάθαμε για τους διαμαρτυρόμενους, τα πιστεύω τους και για το κίνημα της μεταρρύθμισης. Ακούσαμε για τον Λούθηρο και τα κηρύγματά του και μάθαμε ότι ο αυτοκράτορας Κάρολος ήταν φανατικός καθολικός ενώ ο βασιλιάς της Γαλλίας Ερρίκος ήταν μεταρρυθμιστής. Στη γαλλική βασιλική αυλή καλλιεργούνταν τα γράμματα και θαυμαζόταν το αρχαίο ελληνικό πνεύμα. Μεταξύ άλλων γνωρίσαμε και τον Γιώργο Τσόμη, έναν Αρβανίτη από τον Μυστρά, που μας έμαθε τα πρώτα μας αλβανικά. Αυτός μύησε τον Ιάκωβο στο ακατάβλητο πνεύμα των καπετάνιων και των βουνίσιων κι αργότερα ο Ιάκωβος τον μύησε στην Αδελφότητα. Στη Μάνη, στην Πίνδο και σε όλα τα βουνά και δύσβατα μέρη της ελληνικής χερσονήσου το πνεύμα του αγώνα ενάντια στην Τουρκιά ήταν ζωντανό. Όλοι εδώ πίστευαν στις διακηρύξεις του Καρόλου, που είχε υπό την ηγεσία του μεγάλο μέρος της Ευρώπης, την Ισπανία, τη Γερμανία, την Ιταλία, την Αυστρία, την Ολλανδία και ένα σωρό ακόμη κτήσεις σε όλο τον κόσμο. Άνθρωποί του, τα τελευταία χρόνια, γυρνούσαν σε όλη την Ελλάδα, προπαγάνδιζαν την επανάσταση και σκορπίζανε ελπίδες ότι οι Ρωμιοί θα έβρισκαν την ελευθερία τους και πάλι. Για να υπερασπιστεί τα φρούρια που είχε κατακτήσει στον Μοριά ο Αντρέα Ντόρια χρειαζόταν άνδρες που να στρατεύονταν όχι μόνο σαν μισθοφόροι αλλά και σαν πατριώτες που θα πολεμούσαν με τον Χριστιανό βασιλιά ενάντια στον Οθωμανό σουλτάνο. Ωστόσο οι ελπίδες διαψεύστηκαν. Τον Απρίλιο του 1533 ένας στόλος αποτελούμενος από εβδομήντα τουρκικά σκάφη υπό τον Λουφτή μπέη απέκλεισαν την Κορώνη από τη θάλασσα. Ταυτόχρονα ο Σαντζάκμπεης του Μοριά την απέκλεισε με στρατεύματα από ξηράς. Οι Οθωμανοί δεν θα άφηναν την Κορώνη και τον Μοριά σε ισπανικά χέρια. Ο Ντόρια προσπάθησε να σπάσει τις γραμμές του εχθρού τον Αύγουστο και εν μέρει τα κατάφερε, όμως δεν μπόρεσε να νικήσει τον οθωμανικό στόλο που έμεινε αλώβητος και συνέχισε τον αποκλεισμό. Έγιναν πολλές σκληρές μάχες στις οποίες ο Ιάκωβος κι εγώ, εικοσιδυάχρονοι πια, πήραμε μέρος, εκείνος σαν στρατιώτης και εγώ σαν γραφιάς. Μάθαμε να πολεμάμε τους Τούρκους και διακριθήκαμε, ο Ιάκωβος, μάλιστα, επέδειξε εξαιρετικό θάρρος και πολεμική ευφυΐα.

36 Ο ΔΟΝ ΧΟΥΑΝ ΗΡΑΚΛΕΙΔΗΣ ΚΑΙ Η ΕΛΛΗΝΟΡΩΜΑΪΚΗ ΠΟΛΙΤΕΙΑ σελ. 36 Παρά τις προσπάθειες των υπερασπιστών της, η Κορώνη δεν μπόρεσε να αντέξει έναν ακόμη χειμώνα. Ενέσκυψε και μια επιδημία πανούκλας που άρχισε να μας φθείρει. Ο Κάρολος, βλέποντας ότι δεν μπορούσε πλέον να υπερασπιστεί τα φρούρια που είχε στην Πελοπόννησο, αποφάσισε να τα παραδώσει στους Οθωμανούς με συνθήκη ειρήνης. Όσοι αγωνιστές στρατιώτες ήθελαν να αποφύγουν την οθωμανική υποδούλωση και τις αντεκδικήσεις των Τούρκων μπορούσαν να φύγουν μαζί με τα ισπανικά πλοία για ελεύθερες χριστιανικές περιοχές. Τον Μάρτιο του 1534 έφυγαν και οι τελευταίοι υπερασπιστές της Κορώνης με εννιά πλοία και μερικά βοηθητικά. Άλλα πέρασαν στη Ζάκυνθο, άλλα στην Κρήτη κι άλλα στην Κάτω Ιταλία. Την πρωταπριλιά παραδόθηκε το κλειδί της πόλης στους Οθωμανούς Τούρκους. *** ΠΑΡΟΣ *** Ο Ιάκωβος κι εγώ μπήκαμε στο μοναδικό μικρό πλοίο που αναχώρησε με Γενοβέζους για την Κρήτη. Ο Ιάκωβος δεν είχε ξεχάσει ότι η Κρήτη ήταν ο προορισμός μας κι ας είχαμε καθυστερήσει πολλά χρόνια να πάμε εκεί. Δεν βιαζόμασταν αλλά δεν μας άφηναν και οι περιστάσεις. Το πλοίο μας συνάντησε ένα πειρατικό με Σαρακηνούς και ελλιμενίστηκε στην Πάρο για προστασία. Πιστεύαμε ότι θα μέναμε αποκλεισμένοι για μέρες μέχρι να φύγουν οι πειρατές και έτσι κατεβήκαμε στην Πάρο όπου μπλέξαμε άσχημα. Πέσαμε θύματα ληστών που πήραν ό,τι είχαμε πάνω μας, από τα γενοβέζικα χρυσά νομίσματα μέχρι και τις συστατικές μας επιστολές. Γυρίσαμε στο πλοίο αλλά, όταν φτάσαμε στο λιμάνι, διαπιστώσαμε έκπληκτοι ότι είχαν αναχωρήσει χωρίς εμάς μόλις βρήκαν κατάλληλο καιρό κι είδαν ότι οι πειρατές είχαν φύγει. Βρεθήκαμε ξανά στο μηδέν. Μόνη μας ελπίδα ήταν να μπαρκάρουμε ξανά με κάποιο πλοίο για τη Χίο όπου είχαμε γνωστούς. Δεν είχαμε χρήματα και, δυστυχώς, κανένα πλοίο δεν φαινόταν στο λιμάνι. Για μερικές μέρες ζήσαμε από την ελεημοσύνη των ντόπιων ώσπου ο Ιάκωβος γνώρισε τον επίσκοπο Πάρου που τον φώναζαν δεσπότη Ιάκωβο και που ήταν του ενωτικού δόγματος xxxiii. Ο Ιάκωβος τον κέρδισε με την ευφράδειά του και σύντομα δέχτηκε την πρόταση του ιερέα να μείνουμε στο νησί για λίγο καιρό. Μείναμε για τρία ολόκληρα χρόνια! -Ξέρεις πως λέγεται ο δεσπότης; μου είπε μια μέρα με μάτια που έλαμπαν -Ιάκωβος, το ξέρουμε από την πρώτη στιγμή, του θύμισα -Ο δεσπότης λέγεται Ιάκωβος Ηρακλείδης xxxiv, μου είπε, καταλαβαίνεις τι σημαίνει αυτό; Ήταν μια τρομερή σύμπτωση. Το Ιάκωβος ήταν συνηθισμένο όνομα στις μέρες μας, όμως το Ηρακλείδης σπάνιζε. Και το ίδιο όνομα που ο φίλος μου είχε εφεύρει για τον εαυτό του από τις μέρες της Κερασούντας τώρα αποδεικνυόταν ότι το είχε ο δεσπότης! Έμοιαζε με τρομερό παιχνίδι της τύχης αλλά ο Ιάκωβος προτίμησε να το δει σαν ένα είδος θεϊκού μηνύματος. Ήταν φλογισμένος σαν να είχε πυρετό. -Είναι σημάδι! μου είπε, αυτός ο άνθρωπος θα παίξει σημαντικό ρόλο στη ζωή μου! -Σε είχα για άνθρωπο της λογικής, του είπα -Τι πιο λογικό από αυτό; το όνομά μου είναι Ιάκωβος όπως και το δικό του και από μικρό παιδί διεκδικώ να λέγομαι Ηρακλείδης, όπως λέγεται ο δεσπότης! -Μήπως να το θεωρήσουμε σύμπτωση., του πρότεινα -Σύμπτωση ή θεϊκό σημάδι; είπε εκείνος ονειροπολώντας, διαλέγεις και παίρνεις! Ο δεσπότης χρειαζόταν εγγράμματους βοηθούς κι εμείς χρειαζόμασταν κάτι για να πιαστούμε. Ελπίζαμε να ξαναγυρίσουμε κάποτε στη Χίο όπου είχαμε περάσει καλά έπρεπε όμως προηγουμένως να φτιάξουμε ένα, μικρό έστω, κομπόδεμα. Η επικοινωνία Πάρου-Χίου ήταν σχετικά εύκολη καθώς πολλά καράβια έκαναν αυτή τη διαδρομή.

37 Ο ΔΟΝ ΧΟΥΑΝ ΗΡΑΚΛΕΙΔΗΣ ΚΑΙ Η ΕΛΛΗΝΟΡΩΜΑΪΚΗ ΠΟΛΙΤΕΙΑ σελ. 37 Για να βγάζουμε τα προς το ζην ο Ιάκωβος εκμεταλλεύτηκε τις θεολογικές του γνώσεις κι έγινε πρωτοσύγκελος του δεσπότη. Εγώ έγινα δικός του βοηθός. Εκείνος εντρυφούσε στον καθολικισμό κι εγώ έκανα διάφορες δουλειές, από θελήματα μέχρι αντιγραφές κειμένων. Δεν ενθουσιαζόμουν αλλά το υπέμενα μια και ο επίσκοπος δεν ήταν πολύ καταπιεστικός και είχαμε βρει τρόπο να επιβιώνουμε δίπλα του. Κάποια μέρα έκανα, τυχαία, μιαν ανακάλυψη που στάθηκε η αφορμή για να αλλάξει ριζικά η ζωή μας. Καθάριζα ένα υπόγειο του ναού όταν διαπίστωσα ότι ένα κασόνι, κάπως διαφορετικό από τα άλλα, ήταν επιμελημένα κρυμμένο πίσω από μια παλιά και βαριά βιβλιοθήκη. Ήταν γεμάτο με παλιά έγγραφα. Το έδειξα στον Ιάκωβο και το ψάξαμε στα κρυφά μαζί. Καταλάβαμε αμέσως ότι εκεί μέσα κρυβόταν ένας μεγάλος θησαυρός που δεν ήταν χρυσαφικά ή νομίσματα αλλά σπουδαία και ανεκτίμητα έγγραφα. Είχε χρυσόβουλα από τον Λατίνο αυτοκράτορα της Κωνσταντινούπολης που έδιναν στους προπάτορες του δεσπότη την κυριαρχία και την εκμετάλλευση ολόκληρης της Σάμου και της Πάρου. Είχε σφραγίδες που θα αναγνωρίζονταν από τους Λατίνους ηγεμόνες. Και μαζί υπήρχαν χαρτιά που βεβαίωναν ότι ο Ιάκωβος Ηρακλείδης, επίσκοπος Πάρου, ήταν ο μοναδικός κληρονόμος των προπάππων του. -Δεν θα πούμε σε κανέναν τίποτε, μου ζήτησε -Και τι λες να κάνουμε; έχεις κάτι στο νου σου; -Κάτι θα σκεφτούμε, προς το παρόν θα τα προσέχουμε Επρόκειτο για έναν θησαυρό που οι αγράμματοι χωρικοί και οι άλλοι βοηθοί, ακόμα κι αν τον έπιαναν στα χέρια τους δεν θα μπορούσαν να εκτιμήσουν την αξία του. -Δεν πιστεύω να σκέφτεσαι ότι θα τα κλέψουμε και θα φύγουμε, του είπα -Όχι βέβαια, με καθησύχασε, εξ άλλου αν τα αποκτήσουμε παράνομα ο δεσπότης θα μας καταγγείλει και θα μας κυνηγάνε σε δύση και ανατολή -Λες να σε κάνει νόμιμα κληρονόμο του ο δεσπότης; αναρωτήθηκα -Δεν ξέρω δεν νομίζω, είπε σκεπτικός, κάτι όμως θα βρούμε να κάνουμε Η ισχύς αυτών των εγγράφων είχε άμεση σχέση με τον τρόπο που θα τα αποκτούσε κανείς. Αν ο επίσκοπος του τα παρέδιδε με συμβόλαιο, σαν νόμιμο διάδοχό του, τότε αυτά τα χρυσόβουλα στα χέρια του θα αποτελούσαν πραγματικό θησαυρό. -Πρέπει να κάνουμε υπομονή, μου έλεγε όποτε συζητούσαμε γι αυτά, -Άραγε πόσα χρόνια θα χρειαστεί να περιμένουμε; αναρωτιόμουνα εγώ -Θα περιμένουμε μια ευνοϊκή συγκυρία, αρκεί να έχουμε υπομονή Τα χρυσόβουλα του δεσπότη μας κρατούσαν στην Πάρο αλλά φαινόταν να αξίζουν τον κόπο. Πέρασαν πάνω από δυο χρόνια ώσπου μια μέρα, η ευκαιρία μας παρουσιάστηκε ξαφνικά ουρανόπεμπτη. Ο δεσπότης έφυγε για την Ρώμη με ένα γενοβέζικο καράβι που πέρασε από την Πάρο. Ο Πάπας ήθελε να φέρει στο Βατικανό τους προσκείμενους σε αυτόν ενωτικούς ιερείς για να τους καθοδηγήσει στην αντιμετώπιση της ορθόδοξης αίρεσης και, κατά κύριο λόγο, για να τους ενημερώσει για τη νέα μεγάλη απειλή, τον προτεσταντισμό. Ο επίσκοπος βρέθηκε στην Αιώνια Πόλη να μαθαίνει για τις αιρέσεις και για το Ουνιτικό δόγμα ώστε με την επιστροφή του να προσηλυτίσει στον Πάπα τον απλό λαό που επέμενε στην παραδοσιακή ορθόδοξη πίστη του. Όμως ο επίσκοπος δεν γύρισε ποτέ. Ήταν φιλάσθενος αν και όχι πολύ μεγάλος στην ηλικία. Θα ζούσε ίσως ακόμη αρκετά χρόνια αν δεν είχε κάνει το ταξίδι Πάρος Ρώμη που βρήκε φουρτούνες και τον είχε εξαντλήσει. Έτσι, αντί για τον ίδιο έφτασε μόνο ένα μαντάτο στο νησί που έλεγε πως ο δεσπότης αρρώστησε και οι γιατροί της ιερής πόλης δεν κατάφεραν να τον γιατρέψουν. Ήταν το σωτήριο έτος 1536 όταν ο δεσπότης πέθανε. Κηδεύτηκε με τις προσήκουσες τιμές και θάφτηκε στη Ρώμη. Δεν θα ξαναρχόταν στην Πάρο ποτέ πια.

38 Ο ΔΟΝ ΧΟΥΑΝ ΗΡΑΚΛΕΙΔΗΣ ΚΑΙ Η ΕΛΛΗΝΟΡΩΜΑΪΚΗ ΠΟΛΙΤΕΙΑ σελ. 38 -Ο επίσκοπος πέθανε, τι γίνεται τώρα; ρωτούσαν οι χωρικοί της ενορίας και οι βοηθοί -Δεν είναι καλά τα πράγματα, τους είπε ο Ιάκωβος -Θα γίνεις εσύ επίσκοπος; -Δεν μπορώ εγώ, είμαι ορθόδοξος, ο θείος μου ήταν ουνίτης, είπε ο Ιάκωβος Όταν τον αποκάλεσε «θείο» αντιλήφθηκα ότι είχε ήδη καταστρώσει ένα σχέδιο. -Τι θα κάνουμε Ιάκωβε, τι έχεις στο νου σου; τον ρώτησα -Μη σε νοιάζει, θα δεις, μου είπε Σύμφωνα με τους νόμους και τα ισχύοντα έθιμα, τα υπάρχοντα του δεσπότη που δεν είχε συγγενείς θα πήγαιναν όλα στην τοπική Βουλή, δηλαδή στον τοπικό φεουδάρχη που ήταν ένας μέθυσος και χαραμοφάης. Θα πήγαιναν άδικα και τα μανουάλια και τα δαχτυλίδια και τα χρυσά νομίσματα που είχε στο σεντούκι του ο επίσκοπος αν ο Ιάκωβος δεν σκαρφιζόταν ένα σχέδιο για να γίνει κύριος των πολύτιμων χρυσόβουλων και να μοιράσει την περιουσία στους νησιώτες. -Φώναξε τους χωρικούς, μου είπε, τώρα είναι η δική μας ευκαιρία! Μαζεύτηκαν για να ακούσουν τι είχε να τους πει ο πρωτοσύγκελος του δεσπότη. -Ακούστε με όλοι σας καλά, τους είπε ο Ιάκωβος. Θα μας πάρουν όλα τα υπάρχοντα του δεσπότη, τα ζώα, τα χρήματα, τα μανουάλια, τα πάντα, αν νομίσουν πως ο ιερέας θείος μου δεν είχε συγγενείς. Όμως εμείς μπορούμε να τα κρατήσουμε όλα! -Πως θα γίνει αυτό παιδί μου; -Θα πάτε στις αρχές και θα παραπονεθείτε πως μετά τον θάνατο του δεσπότη μείνανε σε μένα τον μικρανεψιό του, τον μοναδικό του κληρονόμο, όλα τα υπάρχοντα του επισκόπου και ότι εγώ δεν σας τα λέω καλά και προσπαθώ να μην σας δώσω αυτό που σας ανήκει. Θα απαιτήσετε να βγει διάταγμα του Σαγρέδου xxxv που να με υποχρεώνει να σας δώσω πίσω αμέσως εγώ σαν κληρονόμος του όλα όσα σας οφείλει ο επίσκοπος -Τι μας οφείλει; Για ποιο πράγμα μιλάς; Τι είναι αυτό που μας ανήκει; -Τα πάντα! Θα πείτε ότι δουλέψατε χρόνια γι αυτόν και σας χρωστάει πολλά -Μα αφού πέθανε ; πως θα μας πληρώσει; -Θα ζητήσετε να σας δώσω εγώ ο κληρονόμος του τα χρωστούμενα -Μα, εσύ, παιδί μου, δεν είσαι ο κληρονόμος του! πως θα το πούμε; δεν θα καταλάβει ότι είναι ψέμα; -Αν το πείτε όλοι θα το πιστέψει! Αυτό θα πείτε στις αρχές για να ζητήσετε από εμένα όλα τα χρωστούμενα του δεσπότη - και θα μας τα δώσεις; -Όλα! Θα πάρω μόνο ό,τι μου δώσετε εσείς που θα σας είναι άχρηστο -Λες αλήθεια; αν είναι έτσι σύμφωνοι! είπαν - και θα μου δώσετε και μερικά άσπρα για να πορευτώ -Σύμφωνοι και σε αυτό! -Πηγαίνετε και πείτε στον Σαγρέδο ότι ο δεσπότης Ιάκωβος Ηρακλείδης σας χρωστά τη δουλειά που του προσφέρατε και πως ο ανιψιός του Ιάκωβος Ηρακλείδης πρέπει να σας αποζημιώσει. Ελάτε με το έγγραφο του Σαγρέδου και θα σας τα μοιράσω όλα! -Πάμε και το καλό που σου θέλουμε να κρατήσεις τον λόγο σου! -Θα τον κρατήσω! τους υποσχέθηκε Έγιναν όλα όπως τα σχεδίασε. Οι χωρικοί διαμαρτυρήθηκαν στον τοπικό φεουδάρχη Βερνάρδο Σαγρέδο ότι ήταν άδικο να παίρνει την κληρονομιά ο ανιψιός του επισκόπου σαν νόμιμος κληρονόμος του, και να μην τους δίνει τα χρωστούμενα. Ο Βερνάρδος διάβασε τα αιτήματα που φαίνονταν απολύτως νόμιμα, κάλεσε και τον γραμματικό του που εξέτασε τους χωρικούς. Ο γραμματικός διαπίστωσε ότι σύμφωνα με τις μαρτυρίες όλων, ο απόλυτος και μοναδικός κληρονόμος του επισκόπου ήταν ο ανιψιός του και

39 Ο ΔΟΝ ΧΟΥΑΝ ΗΡΑΚΛΕΙΔΗΣ ΚΑΙ Η ΕΛΛΗΝΟΡΩΜΑΪΚΗ ΠΟΛΙΤΕΙΑ σελ. 39 συνονόματος Ιάκωβος Ηρακλείδης. Διαπίστωσε επίσης ότι ο επίσκοπος είχε δανειστεί και από τις πέτρες στο χωριό, επομένως έπρεπε από την περιουσία του να αποδοθεί το μερίδιο στους δανειστές του. Ενημέρωσε τον κύρη του. Ο Σαγρέος εξέδωσε διαταγή με την οποία διέτασσε «τον Ιάκωβον Βασιλικόν Ηρακλείδην, μικρανεψιόν και μόνον νόμιμον κληρονόμον δεσπότου και Επισκόπου Πάρου και Σάμου εν Ρώμη παρ Αγίω Πέτρω αποβιώσαντος εν έτι κυρίου χιλιοστώ πεντηκοσιοστώ τριακοστώ έκτω» να αποζημιώσει από την περιουσία του δεσπότη τους χωριανούς. Τον υποχρέωνε να δώσει όλα όσα κληρονομούσε αλλά, έτσι, του έδινε κι ένα χαρτί που έλεγε ότι αυτός ο Ιάκωβος Βασιλικός λεγόταν Ηρακλείδης και πως ήταν ο πραγματικός και μόνος κληρονόμος του επισκόπου. Ήταν επίσημο πιστοποιητικό που μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για να αποδείξει ότι ο Ιάκωβος ήταν πλέον νόμιμος ιδιοκτήτης των χρυσόβουλων του αυτοκράτορα με τους τίτλους κυριαρχίας της Σάμου και της Πάρου. Αυτό το πιστοποιητικό ήταν που επεδίωκε να αποκτήσει ο Ιάκωβος εξ αρχής. Με την πονηριά του τα κατάφερε xxxvi. -Να τα δώσουμε δίκαια, ίσα μερίδια για όλους, μου είπε -Θα τα μοιράσεις όλα; τον ρώτησα -Φυσικά, εξ άλλου τους ανήκουν -Στον δεσπότη ανήκουν, τον διόρθωσα, αυτές οι δηλώσεις που έκαναν ότι ο επίσκοπος τους χρωστούσε ήταν ψεύτικες -Όχι φίλε μου, δικά τους είναι, τους ανήκουν όχι μόνο επειδή έτσι δήλωσαν στους άλλους αρχικλέφτες, στον Βερνάρδο τον προικοθήρα και τον γλοιώδη γραμματικό του, αλλά γιατί ο επίσκοπος από αυτούς τους χωρικούς τα είχε πάρει σιγά-σιγά με τα προνόμια που του είχε δώσει η λατινική εκκλησία. Δούλευαν χωρίς πληρωμή και του έδιναν μερίδιο από τα γεννήματά τους γιατί αυτός μπορούσε με μια του λέξη να τους καταδικάσει. Δικά τους είναι και τα παίρνουν δίκαια πίσω! Ήταν μια λογική κι αυτή που δεν μπορούσα να αρνηθώ. -Ας πούμε πως έχεις δίκιο, πως θα τους πείσεις όμως ότι όλα τα έκανες γι αυτούς; θα σε πιστέψουν ότι είσαι απλά ο καλός Σαμαρείτης; Κάτι θα πρέπει να πάρεις κι εσύ, έτσι δεν είναι; Τι θα τους πεις ότι κρατάς για σένα; -Εμείς θα πάρουμε αυτά που μας ανήκουν, το κασόνι με τα έγγραφα, και μερικά άσπρα που θα μας δώσουν οι χωρικοί για να μπορέσουμε να συνεχίσουμε το ταξίδι μας, αυτό δεν συμφωνήσαμε μαζί τους; Θα πάρουμε ό,τι τους είναι άχρηστο -Σωστά, αυτό συμφωνήσαμε, κι αυτοί δεν ξέρουν τι σημαίνουν τα έγγραφα, είπα -Και να ήξεραν δεν θα είχαν τι να τα κάνουν, σε εκείνους είναι άχρηστα -Ενώ σε σένα θα φανούν χρήσιμα; -Θα δούμε, είπε αινιγματικά, ίσως και να φανούν ποτέ δεν ξέρεις! Τα έγγραφα μόνο σε έναν Ιάκωβο Ηρακλείδη μπορούν να είναι χρήσιμα -Κι εσύ έγινες επιτέλους και επίσημα Ηρακλείδης με τη βούλα του Σαγρέδου -Αυτό είναι, ίσως, το καλύτερο από όλα! είπε χαμογελώντας Μοίρασε πραγματικά όλα τα περιουσιακά στοιχεία του δεσπότη στους χωρικούς και κράτησε μόνο τα χρυσόβουλα, τις ομολογίες και τις σφραγίδες. Σύμφωνα με αυτά, θεωρείτο πλέον κύριος της Πάρου, της Σάμου και μερικών ακόμη βραχονησίδων. Είχε γίνει στα χαρτιά ιδιοκτήτης κτημάτων και γης που ανήκαν είτε στους Τούρκους είτε στους Λατίνους, επομένως δεν είχαν πρακτικό αποτέλεσμα, όμως οι τίτλοι του στη Δύση είχαν νόημα και αντίκρισμα. Κατά κάποιο τρόπο ο Ιάκωβος είχε γίνει τώρα ένας ευγενής στερημένος από τη γη του. Οι τίτλοι αυτοί ήταν εισιτήριο για την ευρωπαϊκή αριστοκρατία. Ήταν πια ένας ξεπεσμένος -έστω- ευγενής που μπορούσε να μιλάει επί ίσοις όροις με τους άλλους ξεπεσμένους αριστοκράτες της ευρωπαϊκής φεουδαρχίας.

40 Ο ΔΟΝ ΧΟΥΑΝ ΗΡΑΚΛΕΙΔΗΣ ΚΑΙ Η ΕΛΛΗΝΟΡΩΜΑΪΚΗ ΠΟΛΙΤΕΙΑ σελ. 40 Πήραμε μερικά άσπρα από τους χωρικούς, που μας τα έδωσαν πρόθυμα καθώς ήταν όλοι τους ευγνώμονες με τον Ιάκωβο, και μπήκαμε μετά χαράς στο πρώτο καράβι που πέρασε από το λιμάνι της Πάρου. Κατά ευτυχή συγκυρία το καράβι αυτό θα πήγαινε στη Σάμο, το ένα από τα δυο νησιά που ανήκαν στα χαρτιά στον Ιάκωβο και το οποίο ήταν υπό τουρκική κυριαρχία. Δεν το ξέραμε ακόμα αλλά πολύ σύντομα και η Πάρος θα περνούσε κι αυτή στα χέρια των Τούρκων και μάλιστα με ένα τρόπο τραγικό. Στη Σάμο μας περίμενε η απογοήτευση. Το νησί ήταν ακατοίκητο για πολλά χρόνια και τώρα οι Τούρκοι προσπαθούσαν να το εποικίσουν μεταφέροντας πληθυσμούς από τα απέναντι μικρασιατικά παράλια. Ωστόσο ακόμη δεν υπήρχε καλά-καλά ούτε μια πόλη κανονική. Μόνο κάτι ασήμαντα χωριά, χέρσα αγροκτήματα και μερικές σκόρπιες καλύβες. Η φύση ήταν οργιαστική αλλά η ανθρώπινη παρουσία μηδαμινή. Ο φίλος μου ήταν άρχοντας και κύριος ενός νησιού που δεν είχε παρά ελάχιστους κατοίκους και από το οποίο έλειπαν και ο Πυθαγόρας και ο Αρίσταρχος και ο Πολυκράτης και ο Ευπαλίνος, που το είχαν δοξάσει. Δεν είχαμε τίποτα να κάνουμε εδώ. -Δεν είναι για μας αυτό το μέρος, είπε ο Ιάκωβος -Θα πάμε τελικά στη Ρόδο; -Έτσι κι αλλιώς το καράβι θα μας πάει στη Ρόδο. Θέλω να δω τον αδελφό μου και από εκεί συνεχίζουμε για την Κρήτη Φτάσαμε στη Ρόδο όπου μείναμε στου Εμμανουήλ. Ο γιος του, ο Ιάκωβος Διασσωρίνος ήταν οχτώ χρονών κι έδειχνε από τώρα κι όλας τον δυναμικό χαρακτήρα του και την μεγάλη εξυπνάδα του. Αργότερα, στην Αυγούστα, θα γινόταν κι αυτός συνιδρυτής της Αδελφότητας κι ένα από τα πιο εξέχοντα και πιο δραστήρια μέλη της. Καθίσαμε μερικές μόνο μέρες στη Ρόδο και αναχωρήσαμε με ένα καΐκι που βρήκαμε και που είχε δρομολόγιο για Κρήτη. Επιβιβαστήκαμε πληρώνοντας τα τελευταία μας άσπρα και σαλπάραμε για τη μεγαλόνησο που αποτελούσε Βενετική κτήση. *** ΚΡΗΤΗ *** Αποβιβαστήκαμε, καλοκαίρι του 1536, στον Χάνδακα, στο μεγάλο λιμάνι των Ενετών, εμπορικό κέντρο της εκτεταμένης νησιωτικής επικράτειας που είχε εγκαθιδρύσει στην ανατολική Μεσόγειο η Γαληνότατη δημοκρατία. Στις αρχές ο Ιάκωβος δήλωσε το όνομα «Ηρακλείδης» που τον καθιστούσε κληρονόμο των χρυσόβουλων του δεσπότη αν θα έβρισκε, βέβαια, κάποιο τρόπο για να τα αναγνωρίσει. Δηλώσαμε κι οι δυο Ρωμιοί από τη Σάμο και αναζητήσαμε κάποια δουλειά. Κοιμόμασταν σε ένα χάνι. Εγώ έκανα διάφορες εργατικές δουλειές κι ο Ιάκωβος παρέδιδε μαθήματα στον γιο του ξενοδόχου. Έτσι είχαμε τουλάχιστον στέγη και τροφή, τα ρούχα μας, όμως, συνέχιζαν να είναι παλιά και το πουγκί μας άδειο. Παρά τις δυσκολίες, δεν έλειψαν τα ερωτικά καρδιοχτύπια. Για μένα εξακολουθούσαν να αποτελούν πηγή αμηχανίας ενώ για τον φίλο μου ήταν πάντα ιδιαίτερα αγαπητή και προσοδοφόρα ενασχόληση που του χάριζε επιτυχίες. Ο Χάνδαξ, αντιγράφοντας με συνέχπεια την ελευθεριάζουσα Βενετία της εποχής μας, είχε ήδη πολύ ελεύθερα ήθη για πόλη της Ανατολής. -Οι γυναίκες εδώ είναι πολύ όμορφες, μου είπε κάποια στιγμή -Και τα μαχαίρια εδώ είναι πολύ κοφτερά! πρόσεχε Ιάκωβε! τον συμβούλεψα εγώ -Μα δεν βλέπεις πως ντύνονται, πως γελάνε, πως κρυφοκοιτάζουν νομίζω ότι είναι πιο όμορφες κι από τις Χιώτισσες! Αυτό πια ήταν υπερβολή. Οι Χιώτισσες ξεχώριζαν. Στα μάτια μου ήταν ανυπέρβλητες και είχα τη Μαργαρίτα και τη Λενιώ σαν τα καλύτερα παραδείγματα.

41 Ο ΔΟΝ ΧΟΥΑΝ ΗΡΑΚΛΕΙΔΗΣ ΚΑΙ Η ΕΛΛΗΝΟΡΩΜΑΪΚΗ ΠΟΛΙΤΕΙΑ σελ. 41 -Αναπνέω ελεύθερο αέρα στην Κρήτη, μου έλεγε -Ιάκωβε, εδώ γίνονται πολύ άγριοι αν τους πειράξεις, πρόσεχε! Όταν είχαμε λίγο ελεύθερο χρόνο, γυρνούσαμε στα στενά δρομάκια ή τις πλατείες του Χάνδακα και συζητούσαμε πολύ. Κάποια τέτοια μέρα είχαμε προσέξει ένα κορίτσι, άγνωστό μας βέβαια, που ήταν πολύ χαριτωμένο και είχε τραβήξει την προσοχή όλων των ανδρών στην πλατεία. Με αφορμή τον ανταγωνισμό των νεαρών για να κερδίσουν την προσοχή της ο Ιάκωβος μπλέχτηκε σε λογομαχία με έναν καλοντυμένο Κρητικό με αρχοντική εμφάνιση που φαινόταν να έχει υψηλή καταγωγή και θέση. Δεν θα ήταν σκόπιμο να τα βάλουμε μαζί του και ανησύχησα για την φιλονικία τους. -Εϊ, εσύ, σύντεκνε, μη κοιτάζεις έτσι το κορίτσι για θα το φας με τα μάτια σου! του είπε ο νεαρός Κρητικός με αυστηρό ύφος -Και τι σε νοιάζει εσένα, του απάντησε απότομα ο Ιάκωβος -Είσαι και ξένος στην πόλη, συνέχισε ο άλλος απειλητικά, για μαζέψου κάπως! Ο νεαρός με τα πλούσια ρούχα και την ευγενική εμφάνιση τον άγγιζε ήδη στον ώμο. -Είναι συγγενής σου, Κύριε, η άγνωστη αυτή κοπέλα χωρίς όνομα; ρώτησε ο Ιάκωβος -Δεν μου είναι άγνωστη! Είναι η Ερατώ, περήφανη Κρητικοπούλα από τον Χάνδακα, κι είναι καθήκον και τιμή μου να την υπερασπίζομαι σαν αδελφή μου -Το ίδιο καθήκον πέφτει και σε μένα! απάντησε ο Ιάκωβος, από την Κρήτη είμαι κι εγώ -Για ραγιά τουρκόσπορο σε κόβω, επέμεινε ο νεαρός -Είμαι Γραικός κι ανήκω στο γένος των Ρωμαίων, δεν είμαι ραγιάς, ελεύθερος είμαι! κι ίσως να είμαι Κρητικός από πάππου προς πάππο, του είπε ο Ιάκωβος συνεχίζοντας να χαμογελά στην όμορφη Κρητικοπούλα -Τράβα τα μάτια σου για θα βρεις σίγουρα τον μπελά σου! Του μιλούσε κάπως αυστηρά αλλά εγώ, που αρχικά είχα παγώσει, αντιλαμβανόμουνα ότι ο νεαρός Κρητικός δεν ήταν και τόσο επιθετικός. Είχα την αμυδρή εντύπωση πως ίσως κοιτούσε με συμπάθεια τον φίλο μου. -Δεν μου είναι δύσκολο να κοιτάξω αλλού, Κύριε, είπε ο Ιάκωβος, αναρωτιέμαι όμως αν τα έθιμα εδώ στην Κρήτη έχουν αλλάξει τόσο πολύ από τον καιρό του Μίνωα όταν τα κορίτσια ήταν εξαίσιοι πίνακες ζωγραφικής που τα μάτια ηδονίζονταν να κοιτούν -Γνωρίζεις και τον Μίνωα μωρέ; ρώτησε ειρωνικά ο Κρητικός, και που τα μαθες εσύ το ξυπνοπούλι τα δικά μας τα έθιμα από τα παλιά τα χρόνια; -Μα στο είπα, Κρητικός είμαι! ίσως να μαι κι από το σόι του Μίνωα, που ξέρεις Ο νεαρός έβαλε τα γέλια και του έφυγε όλη η προσποιητή αυστηρότητα και κάπως έτσι ξεκίνησε η πιο σοβαρή για το μέλλον μας γνωριμία που έκανε ο Ιάκωβος στην Κρήτη. Είχε λογοφέρει με τον γόνο μιας μεγάλης οικογένειας Αρχοντορωμιών. -Είμαι γιος του Βίκτωρα Καλλέργη που είναι Νόμπιλε Κρετένζε xxxvii εδώ στον Χάνδακα, από τα δώδεκα αρχοντόπουλα του κυρ-φωκά xxxviii, αν έχεις ακουστά, αυτοσυστήθηκε ο συνομιλητής μας, λέγομαι Ανδρέας Καλλέργης -Εγώ, δυστυχώς, δεν είμαι τίποτε Κύριε Ανδρέα! του είπε μυξοκλαίγοντας ο Ιάκωβος, λέγομαι Ιάκωβος Βασιλικός Ηρακλείδης και είμαι ένας πρώην! -Σε τι είσαι «πρώην»; τον ρώτησε ο άλλος χαμογελώντας -Πρώην σε όλα, είπε ο Ιάκωβος, είμαι ένας πρώην ευγενής γιατί τα μέρη των δικών μου τίτλων ευγενείας τα διαφεντεύουν οι Τούρκοι και οι Φράγκοι. Είμαι πρώην δάσκαλος ελληνικών και τώρα διδάσκω ευκαιριακά τα λατινικά. Είμαι πρώην εραστής αφού οι γυναίκες εδώ είναι φυσικό να προτιμούν τα αρχοντόπουλα σαν εσένα. Είμαι ένας πρώην φιλόσοφος και γενικά ένας «πρώην» σε όλα! από εδώ ο φίλος και υπασπιστής μου κύριος Χάρμος Γεωργιάδης, είπε ο Ιάκωβος -Ωραία τα λες, είπε καλόκαρδα ο Ανδρέας, χαίρομαι που σας γνώρισα!

42 Ο ΔΟΝ ΧΟΥΑΝ ΗΡΑΚΛΕΙΔΗΣ ΚΑΙ Η ΕΛΛΗΝΟΡΩΜΑΪΚΗ ΠΟΛΙΤΕΙΑ σελ. 42 Αφήσαμε την Ερατώ και πιάσαμε την φιλοσοφία. Ο Καλλέργης φαινόταν πνεύμα ανήσυχο και με καλή διάθεση. Συνεχίσαμε την κουβέντα στις ταβέρνες του Χάνδακα όπου μας πήγε ο νεαρός Κρητικός. Οι δυο τους μετρήθηκαν στο πιοτό, στη συζήτηση, στη λεβεντιά και βρέθηκαν σχεδόν ισοβαρείς. Το νεαρό αρχοντόπουλο διέκρινε πόσο φωτεινό μυαλό ήταν ο Ιάκωβος και πόσες γνώσεις είχε για την φιλοσοφία και την ιστορία κι ενθουσιάστηκε με τη γνωριμία. Πολύ σύντομα μας πρότεινε να μας βρει δουλειές γραφιάδων στο οικογενειακό τους αγρόκτημα. Έμμεσα ήθελε τη φιλία μας και ουσιαστικά μας έκανε προστατευόμενούς του. Η συμμετοχή του αργότερα στην ιδρυτική συνεδρίασή της Αδελφότητας στην Αυγούστα, πρέπει να κατοχυρώθηκε από εκείνη την πρώτη κι όλας ημέρα της γνωριμίας μας. -Με τιμά να είμαι φίλος σου Άρχοντα, είπε ο Ιάκωβος με επισημότητα, κι έχουμε ανάγκη από τη δουλειά που μας προσφέρεις -Άσε τους τίτλους και φώναζέ με σκέτα Ανδρέα, είπε ο νεαρός, θα σας γνωρίσω σύντομα τους φίλους μου και την οικογένειά μου και θα έρθετε να μείνετε μαζί μας, υπάρχουν πολλές δουλειές για να κάνετε στο κτήμα μας Ήταν μια εξέλιξη που άλλαζε πλήρως τη ζωή μας στην Κρήτη. -Αυτός ο Ανδρέας φαίνεται καλός άνθρωπος, τον εμπιστεύομαι, είπα αργότερα -Και μένα μου άρεσε, μου είπε, αλλά μήπως έχουμε κι άλλη επιλογή; Μετακομίσαμε από το πανδοχείο στο οικογενειακό κάστρο των Καλλέργηδων κι ο Ανδρέας έγινε φίλος μας καρδιακός. Μας γνώρισε στους γονείς του, στον πατέρα του Βίκτωρα, στον μικρότερο αδελφό του Ματθαίο και στα ξαδέλφια του Αντώνιο και Ανδρέα. Τα πήγαιναν καλά με τους Ενετούς ωστόσο καυχιόντουσαν για τις μάχες που είχαν δώσει εναντίον τους στην επανάσταση του Λυσσογιώργη xxxix πριν από μερικά χρόνια. Γνωρίσαμε και τους φίλους του και έτσι, με την εγκάρδια και γενναιόδωρη στάση του, μπήκαμε σε μια παρέα εύπορων Ρωμιών του Χάνδακα. Αυτές οι γνωριμίες έδωσαν στον φίλο μου τα φτερά που χρειαζόταν για να πετάξει. Ο Βίκτωρ Καλλέργης τον προσέλαβε για παιδαγωγό-δάσκαλο Ελληνικών και Λατινικών των δυο γιων του, του δεκατριάχρονου Ματθαίου και του δεκαπεντάχρονου Αντώνιου. Ο Ματθαίος ήταν γενναίος, ριψοκίνδυνος, με έφεση στα στρατιωτικά και στη θάλασσα και εκδήλωνε ανοιχτά την συμπάθεια και τον θαυμασμό του για τον Ιάκωβο ενώ ο Αντώνιος είχε μεγάλο ζήλο για τα γράμματα. Ο Ιάκωβος τους συμπάθησε και τους δυο ιδιαίτερα. -Οι Καλλέργηδες είναι όλοι εξαιρετικοί, μου έλεγε συχνά -Συμφωνώ, και νομίζω ότι πρέπει να σεβόμαστε την οικογένεια! απάντησα με νόημα -Αμφιβάλλεις; ήταν η αντίδρασή του Τα υπονοούμενά μου είχαν να κάνουν με ένα άλλο μέλος της οικογένειας Καλλέργη που γνώρισε ο Ιάκωβος. Μιλούσα για την Ελένη Παππά, ξαδέλφη των Καλλέργηδων, εξαιρετική γυναίκα και συνομήλική μας, με κοφτερό μυαλό, με ανεξαρτησία γνώμης, προστάτιδα των νεαρών Αντώνιου και Ματθαίου και, προ παντός, πάρα πολύ όμορφη. Ο Ιάκωβος αναρωτιόταν πως κατάφερνε μια γυναίκα, μεγαλωμένη μέσα σε τόσους περιορισμούς και απαγορεύσεις που επέβαλαν τα στερεότυπα της εποχής μας να έχει τόσο ανεξάρτητο χαρακτήρα και τόσο πολλές γνώσεις. Αυτό που τον τρέλαινε, όμως, ήταν που η Ελένη ήταν τόσο γλυκιά, απαλή και τρυφερή γυναίκα. Ήταν ένα πλάσμα αέρινο και τρομερά θελκτικό. Ο Ιάκωβος, που ποτέ του δεν αντιστάθηκε σε τέτοιου είδους προκλήσεις, την ερωτεύτηκε τρελά! κι εκείνη με τη σειρά της ανταποκρίθηκε στο αίσθημά του! Όμως τα πράγματα δεν ήταν καθόλου απλά καθώς η ωραία Ελένη, όπως κι εκείνη της Τροίας, ήταν παντρεμένη! -Είναι ένα υπέροχο πλάσμα, την σκέφτομαι όλη μέρα, μου έλεγε

43 Ο ΔΟΝ ΧΟΥΑΝ ΗΡΑΚΛΕΙΔΗΣ ΚΑΙ Η ΕΛΛΗΝΟΡΩΜΑΪΚΗ ΠΟΛΙΤΕΙΑ σελ. 43 -Μην την βάζεις στο μάτι, είμαστε στην Κρήτη και είναι παντρεμένη! -Όταν την βλέπω, η ζωή γίνεται όμορφη, την αγαπάω αληθινά, επέμενε Ξέχασε την Μαργαρίτα κι έπεσε με τα μούτρα στον καινούριο του έρωτα. Ήταν μια σχέση χωρίς αύριο. Ο γάμος αυτό δεν θα μπορούσε να διαλυθεί χωρίς να ξεκινήσει μια βεντέτα με πολλά θύματα και σκοτωμούς και μάλιστα μέσα σε μια οικογένεια που μας είχε ευεργετήσει. Το ήξεραν κι οι δυο αλλά, παρ όλα αυτά, τόλμησαν να ζήσουν το όνειρό τους. Η Ελένη είχε χρόνο και ελευθερία κινήσεων καθώς ο άντρας της έλειπε μακριά από την Κρήτη. Με την κάλυψή μου και τη βοήθεια του Ανδρέα ο Ιάκωβος έζησε μαζί της μια κρυφή αλλά έντονη και υπέροχη περιπέτεια. -Την αγαπάω! την θέλω! δεν μπορώ να σκέφτομαι τίποτε άλλο εκτός από αυτήν! Τον είχα δει να ξετρελαίνεται με την Μαργαρίτα στη Χίο αλλά καταλάβαινα ότι εδώ το πάθος του ήταν ακόμα χειρότερο. Μου μιλούσε ώρες για την Ελένη γυρεύοντας μιαν ανακούφιση ή έστω- την κατανόησή μου χωρίς καν να ακούει τι του έλεγα εγώ. Με άφηνε απλά να μιλάω σαν αναγκαστικό διάλειμμα στους μονολόγους του. -Κινδυνεύουμε, του έλεγα, ο άντρας της θα γίνει έξαλλος, εδώ ισχύει η βεντέτα Εκείνος δεν έδινε καμία σημασία στα λόγια μου. -Κι αν αρχίσει μια βεντέτα, δεν σταματάει πουθενά, μεταφέρεται από γενιά σε γενιά, οι σκοτωμοί συνεχίζονται για πολλές δεκαετίες, του επισήμαινα -Δεν είναι μόνο το υπέροχο σώμα της, το καταπληκτικό βλέμμα της είναι και το φανταστικό μυαλό της, το πνεύμα της, μιλούσε σαν μαγεμένος -Θα μπλέξουμε! προειδοποιούσα, σύνελθε Ιάκωβε, από τη Χίο τουλάχιστον φύγαμε βράδυ, από εδώ δεν ξέρω αν θα προλάβουμε! -Χάρμο, καταλαβαίνεις; δεν αντέχω να μην την έχω μαζί μου, όταν την αγγίζω νιώθω πως βρίσκομαι στον ουρανό! -Ποιον ουρανό; Στο λάκκο θα πειράξουν τα κουφάρια μας αν συνεχίσεις! Εξ αιτίας της Ελένης και του παθιασμένου αλλά παράνομου έρωτά τους, η ζωή μας στην Κρήτη είχε καταντήσει άκρως επικίνδυνη. Είχαμε ήδη πολεμήσει τους Τούρκους στην Κορώνη αλλά είχαμε κινδυνέψει λιγότερο! Εδώ στην Κρήτη εξασκηθήκαμε ακόμα πιο πολύ στον πόλεμο. Μάθαμε να χειριζόμαστε επιδέξια το σπαθί, το μαχαίρι, το όπλο και το κανόνι, μάθαμε ακόμα και να ιππεύουμε πολεμώντας ωστόσο όλη μας η ζωή κρεμόταν πια σε μια κλωστή. Ο Ιάκωβος έγινε αξιωματικός στον Βενετσιάνικο στρατό κι εγώ υπαξιωματικός και επίσημος πλέον υπασπιστής του. Η Βενετία μπλέχτηκε σε έναν ακόμη καταστροφικό πόλεμο με τους Οθωμανούς. Ο Χαϊρεντίν Μπαρμπαρόσα ήταν πολύ δυνατός αντίπαλος. Το καλοκαίρι του 1538 προσορμίστηκε στον Μυλοπόταμο, κατέστρεψε την επαρχία Αποκορώνου και πολιόρκησε τα Χανιά. Οι Τούρκοι προχώρησαν προς το Ρέθυμνο κι έφτασαν στον Χάνδακα. Δεν κατέλαβαν την πρωτεύουσα αλλά προχώρησαν προς τη Σπιναλόγκα καταστρέφοντας τα φρούρια της Σητείας και του Μιραμπέλου. Έκαναν βόλτες στην παραλία της Κρήτης. Σε όλες τις μάχες και τις πολιορκίες οι Καλλέργηδες ήταν παρόντες. Εμείς πάλι, αποδείξαμε ότι δεν πήγαν χαμένα τα μαθήματα πολεμικής τέχνης που είχαμε πάρει. Ιδιαίτερα ο Ιάκωβος αποδείχτηκε πολύ ικανός κι έξυπνος στο πεδίο της μάχης και διακρίθηκε ιδιαίτερα κερδίζοντας τον σεβασμό των Κρητικών και των Ενετών. -Θα συνεχίσει για πολύ αυτό το βιολί ο Χαϊρεντίν; αναρωτιόμουν -Δεν έχει δυνάμεις να μας καταλάβει, αλλά θα συνεχίσει να μας παρενοχλεί και να μαθαίνει τα αδύνατα σημεία του νησιού. Κάποια στιγμή οι Οθωμανοί θα έρθουν εδώ με όλες τους τις δυνάμεις, έλεγε ο Ιάκωβος -Δεν θα σταματήσουν πουθενά οι Τούρκοι; αγανακτούσα

44 Ο ΔΟΝ ΧΟΥΑΝ ΗΡΑΚΛΕΙΔΗΣ ΚΑΙ Η ΕΛΛΗΝΟΡΩΜΑΪΚΗ ΠΟΛΙΤΕΙΑ σελ. 44 -Προς το παρόν τα βρήκαν σκούρα στη Βιέννη, όμως είναι ακόμα πολύ δυνατοί και διψασμένοι για κατακτήσεις Οι επιδρομές των Τούρκων στην Κρήτη συνεχίστηκαν σφοδρές και την επόμενη χρονιά. Κυρίευσαν τα φρούρια του Σέλινου και της Ιεράπετρας αλλά δεν τα κατάφεραν στον Κίσσαμο. Ωστόσο τα κυριότερα γεγονότα αυτού του πολέμου δεν συνέβαιναν στην Κρήτη. Ο ενωμένος στην Ιερά Συμμαχία χριστιανικός στόλος των Ενετών, Ισπανών και Παπικών νικήθηκε από τον Χαϊρεντίν Μπαρμπαρόσα τον Σεπτέμβρη του 1538 στην Πρέβεζα. Οι Τούρκοι με λυσσαλέες συνεχείς επιδρομές πολιορκούσαν ή κατακτούσαν το ένα μετά το άλλο τα κάστρα των Ενετών στην Πελοπόννησο. Στην πραγματικότητα το πρόβλημα ήταν ότι η Ιερή Συμμαχία σπαρασσόταν από τις διαφορές και τις αντιζηλίες μεταξύ των χριστιανών μοναρχών. Οι Βενετοί και Ισπανοί ήταν αντίπαλοι στις θάλασσες ενώ ο Γάλλος μονάρχης βρισκόταν σε πόλεμο με τον βασιλιά της Ισπανίας και Γερμανίας Κάρολο με αποτέλεσμα να συνάψει ξεχωριστή ειρήνη με τους Οθωμανούς κερδίζοντας διομολογήσεις και να υπονομεύσει τη δυτική ενότητα. Η ήττα στην Πρέβεζα ήταν πιο πολύ αποτέλεσμα ασυνεννοησίας παρά μιας καταστροφικής εμπλοκής των δύο στόλων. -Δεν έχουν αντίπαλο οι Οθωμανοί, ό,τι θέλουν κάνουν, έλεγα απελπισμένος -Χρειάζεται μια πραγματική συμμαχία των χριστιανών, μου έλεγε ο φίλος μου, και τότε θα αρχίσει η αντίστροφη πορεία για τους Οθωμανούς -Μήπως παραλογίζεσαι Ιάκωβε; για ποια αντιστροφή μιλάς; -Οι Σουλτάνοι χρησιμοποιούν τους πόρους ολόκληρου του σουλτανάτου και φτιάχνουν πανίσχυρα στρατεύματα, στη θάλασσα όμως δεν είναι το ίδιο δυνατοί. Αν ηττηθούν σε μια μεγάλη ναυμαχία θα μείνει απροστάτευτη ακόμα και η Ισταμπούλ -Ονειρεύεσαι, του έλεγα -Ευτυχώς που τέτοια όνειρα τα κάνουν κι άλλοι, ήταν η τελευταία του λέξη Στο μεταξύ οι Οθωμανοί αλώνιζαν. Ο ανεφοδιασμός του Ναυπλίου όπως και της Μονεμβασίας από βενετικά πλοία ήταν δύσκολος έως ακατόρθωτος ενώ η εξάπλωση επιδημικών ασθενειών ταλαιπωρούσε πολύ τους πολιορκημένους. Και τότε προέκυψε η δυνατότητα να μετακινηθεί ένα τουλάχιστον πλοίο των Ενετών προς την Πελοπόννησο για εφοδιασμό του Ναυπλίου με τρόφιμα και με κάποιους στρατιώτες. Ήταν Αύγουστος του 1539 και ο Χαϊρεντίν Μπαρμπαρόσα, απασχολημένος με το Καστελνουόβο στη Δαλματία, είχε χαλαρώσει κάπως τον αποκλεισμό του Ναυπλίου. -Φεύγουμε, μου είπε μια καυτή μέρα που έσκαγε ο τζίτζικας -Για πού; ρώτησα αιφνιδιασμένος -Πάμε Ναύπλιο, δήλωσα και τους δυο μας στο πλοίο που φεύγει μεθαύριο Δεν εξήγησε γιατί πήρε αυτή την απόφαση αλλά δεν ήταν και τόσο δύσκολο να το καταλάβω. Ήταν προφανές ότι δεν είχε άλλη επιλογή προκειμένου να αποφευχθεί μια αιματοχυσία λόγω της Ελένης. Φυσικά θα πήγαινα κι εγώ μαζί του. Ο Ανδρέας έπρεπε να μείνει στον Χάνδακα με την οικογένειά του. Μας ξεπροβόδισε, μας έδωσε χρήματα, συστατικές επιστολές και αντάλλαξε μαζί μας υποσχέσεις παντοτινής φιλίας. Πολλοί ήταν που λυπήθηκαν για την αναχώρησή μας. Ο Αντώνιος και ο Ματθαίος, οι μαθητές του Ιάκωβου, στενοχωρήθηκαν που έφευγε ο δάσκαλός τους. Περισσότερο όμως στενοχωρήθηκε η εικοσιεπτάχρονη πια Ελένη. Τον είχε ερωτευτεί κι αυτή τρελά όπως κι εκείνος, όμως ο γάμος της στάθηκε αξεπέραστο εμπόδιο στην επιθυμία της να τον ακολουθήσει. Ήταν ένας γάμος σκοπιμότητας που είχε κανονιστεί από τις οικογένειές τους. Ο άντρας της ήταν ένας καλός και πλούσιος άνθρωπος, κάπως μεγάλος σε ηλικία, πρώην Κρητικός και νυν Κωνσταντινουπολίτης, δραγουμάνος της Υψηλής Πύλης. Τον έλεγαν Ιωσήφ Παππά και της ζητούσε συνεχώς να εγκατασταθούν

45 Ο ΔΟΝ ΧΟΥΑΝ ΗΡΑΚΛΕΙΔΗΣ ΚΑΙ Η ΕΛΛΗΝΟΡΩΜΑΪΚΗ ΠΟΛΙΤΕΙΑ σελ. 45 οικογενειακώς στην Πόλη. Η Ελένη ως τώρα αντιδρούσε αλλά τα πράγματα άλλαξαν. Το τέλος της εκρηκτικής της σχέσης με τον Ιάκωβο συνοδεύτηκε με αναγκαστική εξορία και των δυο τους. Το επέβαλε ο Μανούσος Πυρογιάννης, κουνιάδος της Ελένης και αδελφός του Ιωσήφ, που απείλησε τον Ιάκωβο ότι αν δεν έφευγε από την Κρήτη θα έβρισκαν μια μέρα το πτώμα του να επιπλέει σε κάποια ακτή από τις πολλές του νησιού. Κανόνισε να φύγει και η Ελένη για οριστική εγκατάσταση στην Πόλη με τον άντρα της. Δεν έμενε κανένα περιθώριο για τον Ιάκωβο, που δεν μπορούσε να αντιδράσει ακόμα κι αν δεν υπολόγιζε τη δική του ζωή. Αν άνοιγε βεντέτα στην Κρήτη θα έμπλεκε στις αντεκδικήσεις και τους Καλλέργηδες προξενώντας μεγάλο κακό στην οικογένεια των ανθρώπων που μας είχαν φερθεί τόσο καλά και έντιμα. Ο Ιάκωβος δεν ήθελε να γίνει πρόξενος κακών στους προστάτες μας, κι έτσι αποφάσισε να φύγουμε από την Κρήτη χωρίς αναβολή, περίπου όπως είχαμε φύγει και από τη Χίο. Αυτός θα άφηνε την Ελένη κι εγώ θα άφηνα μια Κρητικοπούλα που με είχε μαγέψει από την πρώτη μέρα που την είχα δει όταν φτάσαμε στο νησί. Ήταν η Ερατώ, που τις ματιές της είχαν διεκδικήσει ο Ανδρέας κι ο Ιάκωβος αλλά στο τέλος εκείνοι την είχαν αγνοήσει και την είχα κατακτήσει εγώ. Κρυφά πάντα από την οικογένειά της και από όλο τον κόσμο βρεθήκαμε σε λαγκαδιές και κρυφές γωνιές και γευτήκαμε μια εφήμερη ευτυχία που έσβησε τη μέρα που ο Ιάκωβος έφυγε και πάλι διωγμένος κι εγώ τον ακολούθησα χωρίς καν να αναρωτηθώ αν θα έπρεπε να μείνω ή όχι. -Δεν ξέρω αν το κατάλαβες, του είπα σε μια στιγμή, αλλά έτσι που αντιμετωπίζεις τις γυναίκες γράφουμε ιστορία -Πατέντα φτιάχνουμε, όχι ιστορία! μου απάντησε Ήξερε βέβαια ότι ο δεσμός του με την Ελένη ήταν αδιέξοδος αλλά πάντοτε ήλπιζε όπως ο πνιγμένος που πιάνεται από τα μαλλιά του. -Τι ήθελε να ανακατευτεί αυτός ο Πυρογιάννης, έκανε αγανακτισμένος -Ευτυχώς που πρόλαβε και ανακατεύτηκε, γιατί αν τα νέα έφταναν στον Παππά, τότε μάλλον δεν θα είχαμε ούτε την επιλογή της φυγής, του υπενθύμισα Αποχαιρέτησε την Ελένη βιαστικά. Καθώς εμείς παίρναμε το δρόμο για το Ναύπλιο, η Ελένη λίγες μέρες μετά επιβιβαζόταν σε Ενετικό πλοίο για την Ισταμπούλ. Θα την ξαναβλέπαμε πια στην Αυγούστα όπου ο Ιάκωβος την κάλεσε σαν ιδρυτικό μέλος της Αδελφότητας. Σε μια γωνιά του λιμανιού είδα την Ερατώ με φίλες της να βλέπει προς το πλοίο μας σαν αδιάφορη και να με χαιρετά όσο πιο διακριτικά γινόταν. Την χαιρέτισα κι εγώ και ήξερα πως, φεύγοντας, άφηνα ένα πολύ γλυκό μέρος της καρδιάς μου στην Κρήτη. Φεύγαμε γεμάτοι από φιλίες και αναμνήσεις. Ο Ιάκωβος μάλιστα έφευγε με τον τίτλο του Τσιταντίνο και του αξιωματικού του βενετικού στρατού. Είχαμε φτάσει άγνωστοι μεταξύ αγνώστων και αναχωρούσαμε με γεμάτες αποσκευές αλλά και με δυο μεγάλες πληγές στις καρδιές μας που είχαν τα ονόματα Ελένη και Ερατώ. Ένιωθα πάντως ότι η δική μου ιστορία δεν μετρούσε και πολύ μπροστά στην θυελλώδη δική του που τελείωνε βίαια και με πολύ πόνο για τους δυο ερωτευμένους. *** ΝΑΥΠΛΙΟ *** Αποβιβαστήκαμε στο πολιορκημένο από ξηράς Ναύπλιο στα τέλη του Αυγούστου του 1539, εν μέσω καύσωνα που τον απάλυναν τα λίγα ευεργετικά μελτέμια του Αιγαίου. Είχαμε ενθουσιώδεις συστάσεις από τους Καλλέργηδες κι εγκλιματιστήκαμε εύκολα στο νέο περιβάλλον. Γίναμε αμέσως φίλοι με τον Ιουστίνο Βαρδάτη, τον αξιωματικό του ενετικού στρατού που μας υποδέχτηκε. Ήταν ένας εξελληνισμένος πρώην Ιταλός,

46 Ο ΔΟΝ ΧΟΥΑΝ ΗΡΑΚΛΕΙΔΗΣ ΚΑΙ Η ΕΛΛΗΝΟΡΩΜΑΪΚΗ ΠΟΛΙΤΕΙΑ σελ. 46 γεννημένος κι αυτός όπως και ο πατέρας του στο Ναύπλιο. Θεωρούσε πατρίδα του πιο πολύ το Ανάπλι παρά την Βενετία από την οποία εξ άλλου δεν είχε καμιά ανάμνηση. Ο Ιουστίνος είχε μεταβληθεί σε φλογερό πατριώτη χάρη στην ανάγνωση των αρχαίων Ελλήνων και την βαθιά επίδραση που είχε πάνω του η φιλοσοφία, η θρησκεία κι ο αρχαίος τρόπος ζωής. Τυπικά ήταν καθολικός ουσιαστικά όμως ήταν αγνωστικιστής, ίσως και δωδεκαθεϊστής. Ήταν ιδιότητες που θα του εξασφάλιζαν σίγουρο κάψιμο στην πυρά αν γίνονταν ευρύτερα γνωστές στο θρησκόληπτο κλίμα της εποχής μας. Στην παρέα μας κόλλησε κι ένας Ναυπλιώτης, λοχαγός του ενετικού στρατού, ο Μανώλης Μορμόρης. Ήταν ατίθασος κι ενθουσιώδης, αγαπούσε την ελευθερία και δεν άντεχε τους Οθωμανούς. Ατελείωτες ήταν οι συζητήσεις των τεσσάρων μας για το παρελθόν των Γραικών, για το θλιβερό τους παρόν και για το χρέος τους να ξαναφτιάξουν μιαν Ελλάδα αντάξια της αρχαίας. Συζητούσαμε για την πολλαπλή κατοχή που δεν άφηνε ελπίδες να ξαναβρεί η Ελλάδα τη θέση της στον κόσμο καθώς παντού κυριαρχούσαν μεγάλες πολυεθνικές και θεοκρατικές αυτοκρατορίες. Με βία που δεν είχε όρια, με αυταρχισμό και με απίστευτη σκληρότητα τα τεράστια αυτά κράτη συγκέντρωναν πόρους και μεγάλους στρατούς για να διαιωνίζουν την εξουσία τους. Οι τέσσερίς μας γίναμε μια παρέα που δέσαμε τις σχέσεις μας μέσα από τον πόλεμο, τις διασκεδάσεις, τις συζητήσεις και την ειλικρινή φιλία και αλληλεγγύη. Οι πολεμικές επιχειρήσεις κατά των Τούρκων βάστηξαν λίγο σχετικά χρόνο καθώς η πολιορκία είχε μεταπέσει από καιρό σε στασιμότητα. Μιλούσαμε πολύ, πίναμε κρασί και πηγαίναμε σε καπηλειά. Πάνω στη ζάλη μας αρχίζαμε ατελείωτες συζητήσεις για την Ρωμιοσύνη, για τις παλιές δόξες και την τωρινή κατάντια των Γραικών. Ποθούσαμε την επανάσταση που θα άλλαζε τα πάντα και θα ξανάβαζε την ιδεατή πατρίδα μας στον παγκόσμιο χάρτη. Δεν είναι παράξενο, λοιπόν, που και οι δυο τους βρέθηκαν σαν βασικοί συνιδρυτές της Αδελφότητας στην Αυγούστα. Ο Μορμόρης προτιμούσε να ζει στις πολεμίστρες ενώ εγώ προτιμούσα να αντιγράφω βιβλία σε περγαμηνές και να φροντίζω τον κήπο του σπιτιού όπου μέναμε. Ο Ιουστίνος και ο Ιάκωβος συζητούσαν πολύ για το ενδεχόμενο μιας συνωμοτικής κίνησης και είναι βέβαιο ότι η ιδέα της Αδελφότητας είχε εδώ τι απαρχές της. -Είμαι διπλά Έλληνας, έλεγε ο Ιουστίνος, η βενετσιάνικη καταγωγή του πατέρα μου ξεκινά από τον νότο της Ιταλίας που είναι η Μεγάλη Ελλάδα, όσο για τη μάνα μου ήταν βέρα Ναυπλιώτισσα -Είσαι διπλός κατάσκοπος! του έλεγε προκλητικά ο Ιάκωβος, εμφανίζεσαι σαν Βενετός και καθολικός ενώ μέσα σου είσαι Έλληνας και εθνικός! -Σαν Γραικός θέλω και τον θεό μου Γραικό! απαντούσε ο Ιουστίνος, τι φταίω που ο Πάπας προτιμά τον θεό των Εβραίων; εγώ προτιμώ τον Δία που στο κάτω-κάτω μένει εδώ, στην Ελλάδα, πάνω στον Όλυμπο! Ειδικά στις θεολογικές συζητήσεις ο Ιάκωβος και ο Ιουστίνος έπιναν και απολάμβαναν να καυγαδίζουν στα ψέματα παίρνοντας πότε ο ένας και πότε ο άλλος τον ρόλο του πιστού καθολικού ή του πιστού ορθόδοξου, κοροϊδεύοντας και τα δυο δόγματα με τον τρόπο αυτό. Για τον λουθηρανισμό δεν έλεγαν πολλά αναγνωρίζοντας ότι είχε μέσα του τα σπέρματα μιας πνευματικής αναγέννησης. Μπορεί να σέβονταν την αρχαιότητα, όμως, δεν γλίτωναν από το πείραγμά τους ούτε οι δώδεκα θεοί του Ολύμπου ούτε ο Μωάμεθ ούτε και κανένα θρησκευτικό σύστημα. Το μοραΐτικο κρασί τους έκανε απόλυτα αθεόφοβους! -Ιουστίνε, πιστεύεις ότι η ορθοδοξία εμποδίζει τους δυτικούς να δώσουν στους Ρωμιούς ένα δικό τους κράτος; ρώτησε κάποια στιγμή ο Ιάκωβος

47 Ο ΔΟΝ ΧΟΥΑΝ ΗΡΑΚΛΕΙΔΗΣ ΚΑΙ Η ΕΛΛΗΝΟΡΩΜΑΪΚΗ ΠΟΛΙΤΕΙΑ σελ. 47 -Ποια ορθοδοξία; είπε χαμογελώντας ο Ιουστίνος, ο φερετζές της Χαλιμάς! Ο Ιάκωβος τον κοίταξε απορημένος. -Μην ξεγελιέσαι φίλε μου, άρχισε τη διάλεξή του ο Ιουστίνος, κανείς Έλληνας δεν είναι πραγματικός χριστιανός, έτσι όπως εννοούν τον χριστιανό οι καθολικοί ή ακόμα και το ίδιο το Πατριαρχείο. Μπορεί να δέχονται το τυπικό της ορθοδοξίας, μπορεί να κάνουν το σταυρό τους και να πιστεύουν σε ανώτερες δυνάμεις που τις λένε Παναγία ή Χριστό, αλλά στην πραγματικότητα και στην καθημερινή ζωή τους δεν λειτουργούν με βάση τις διδαχές της εκκλησίας αλλά με τα δικά τους αρχέγονα ένστικτα -Ποια είναι αυτά τα αρχέγονα ένστικτα; -Η οικογένεια, η φυλή, τα πατροπαράδοτα έθιμα, η γνώμη του μικρόκοσμου όπου ζει ο καθένας, όλα αυτά δημιουργούν στον Γραικό μια δική του ηθική περί δικαίου κι αυτή είναι η πραγματική του θρησκεία. Η βεντέτα είναι μια μορφή αντεκδίκησης ίδια με τις αντεκδικήσεις των Ατρειδών ή των Θηβαίων βασιλιάδων ή των άλλων δραμάτων της ελληνικής τραγωδίας. Ο Αισχύλος μοιάζει να έχει εμπνευστεί τα έργα του από τα βουνά της Μάνης ή της Πίνδου ή της Κρήτης. -Όμως ακούνε τους παπάδες -Τους ακούνε μόνο όταν οι παπάδες μιλάνε στον χριστιανό και του δίνουν συμβουλές σύμφωνες με τον δικό του εσωτερικό ηθικό κώδικα. Τότε τους ακούν! Αν όμως πουν κάτι διαφορετικό τότε κανείς δεν τους ακούει. Η ηθική των Ελλήνων όπως και των Αλβανών και όλων των ορεσίβιων της ελληνικής χερσονήσου ή της νότιας Ιταλίας είναι αυτή η ίδια ηθική που είχαν οι Αρχαίοι. Αν το προσέξεις θα δεις πόσο ίδια είναι με την ηθική που περιγράφουν οι τραγωδίες και τα έπη. Και πολλές φορές οι ρασοφόροι της ορθοδοξίας που βλέπω στα χωριά και στα βουνά, αυτοί οι αγράμματοι άνθρωποι που δεν ξέρουν να διαβάζουν, που λένε τα ευαγγέλια με λάθη και παρανοήσεις, αυτοί οι παπάδες είναι οι αρχαίοι δρυΐδες και οι ιερείς που κρατάνε τον ελληνισμό να μην τον καταπιεί ο Τούρκος. Αυτή η παράξενη ορθοδοξία είναι η πραγματική θρησκεία των Ελλήνων σήμερα. Θα έλεγα ότι είναι μια αυτοσχέδια ελληνική θρησκεία τυλιγμένη με το τελετουργικό της ορθοδοξίας και είναι φυσικό στους δυτικούς να μοιάζει με αίρεση, με παγανισμό -Ίσως γι αυτό να αντιδρούν οι Έλληνες τόσο πολύ στους καθολικούς του Πάπα -Μα ο Πάπας είναι ένας πραγματικός Φαρισαίος όπως τον περιγράφουν τα ευαγγέλια! γι αυτούς τους απλοϊκούς χριστιανούς είναι ακριβώς ο απόγονος του Ιερατείου που δίκασε τον Χριστό -Λες πως αυτός είναι ο λόγος που δεν τον δέχονται οι Γραικοί; -Και όχι μόνο! Η καθολική εκκλησία ζητάει από τον πιστό πλήρη έλεγχο της ζωής και του μυαλού του αυτό είναι πολύ ενοχλητικό για τον άνθρωπο που έχει μάθει να πιστεύει στις παραδόσεις του κι όχι σε ιερά κείμενα -Και βλέπεις τους Γραικούς, τους Αλβανούς τους Βλάχους κι όλους τους λαούς της χερσονήσου περίπου σαν άθεους; ρώτησε ο Ιάκωβος -Όχι άθεους, ίσα-ίσα που είναι πολύ «θεοφοβούμενοι» όπως αυτοαποκαλούνται, όμως ο δικός τους θεός είναι ο Χριστός και η Παναγία όπως ήτανε κάποτε ο Διόνυσος ή ο Απόλλων ή η Μητέρα Γη. Κι οι άγιοί τους είναι παρόντες, κάνουν λάθη, είναι εγωιστές, θέλουν παρακάλια, είναι ανθρώπινοι άγιοι αλλά αθάνατοι, ακριβώς όπως ήταν και οι αρχαίοι θεοί. Έτσι τους βλέπω εγώ, είπε ο Ιουστίνος -Μ αρέσει ο τρόπος που τους βλέπεις... Θα μπορούσε άραγε η Γραικία να γίνει το πρώτο άθεο ή ανεξίθρησκο κράτος της ιστορίας; ρώτησε ο Ιάκωβος -Όχι βέβαια! δεν πιστεύω ότι οι μεγάλοι θα επέτρεπαν ποτέ μια τέτοια πρόκληση -Επομένως, βλέπεις την όποια εξέλιξή της στα πλαίσια του χριστιανισμού και μόνο, ε;

48 Ο ΔΟΝ ΧΟΥΑΝ ΗΡΑΚΛΕΙΔΗΣ ΚΑΙ Η ΕΛΛΗΝΟΡΩΜΑΪΚΗ ΠΟΛΙΤΕΙΑ σελ. 48 -Ναι! Οι δικές μας δυνάμεις δεν φτάνουν για να ελευθερωθούμε κι οι δυτικοί, αν μας βοηθήσουν, θα το κάνουν μόνο στα πλαίσια μιας χριστιανικής σταυροφορίας, είπε ο Ιουστίνος, δεν θα μπορούσαμε να ελπίζουμε ποτέ σε τίποτε καλύτερο -Επομένως ο χριστιανισμός μας είναι αναγκαίος, ε; -Ναι! Χρειαζόμαστε μια χριστιανική συμμαχία που θα μας ελευθέρωνε θεωρώντας μας δικό της κομμάτι και θα μας άφηνε να ζήσουμε κάπως αυτόνομα, είπε ο Ιουστίνος -Ίσως όμως να τα καταφέρναμε καλύτερα αν ισορροπούσαμε με τόλμη και φρόνηση ανάμεσα στα στρατόπεδα των χριστιανών και των μουσουλμάνων! είπε ο Ιάκωβος -Μπορεί ποτέ να γίνει κάτι τέτοιο; -Μοιάζει ουτοπικό, αλλά γιατί όχι; σκέψου για λίγο τον Σουλεϊμάν και τον Κάρολο κουίντο, μάχονται σε όλα τα μέτωπα αλληλοεξοντώνονται σε στεριές και σε θάλασσες. Αν αποφάσιζαν να ισορροπήσουν, δεν θα προτιμούσαν να υπάρχει μια ουδέτερη ζώνη ανάμεσά τους; -Έχουν φτιάξει μια τέτοια ουδέτερη ζώνη στην Ουγγαρία, την Τρανσυλβανία, στον βορά -Όμως αυτή η ουδετερότητα είναι μόνο γεωγραφική και στρατιωτική -Ενώ εσύ, Ιάκωβε, θέλεις μια ζώνη όχι μόνο στρατιωτικής αλλά και θρησκευτικής και πνευματικής ουδετερότητας, αν κατάλαβα καλά, είπε ο Ιουστίνος -Ακριβώς! Μόνο έτσι θα έμενε και σε μας ένα περιθώριο για να επιβιώσουμε μέσα στον χαλασμό των συγκρούσεων που γίνονται σήμερα για την κυριαρχία του κόσμου -Μια ορθόδοξη και αθεόφοβη σφήνα ανάμεσα στους θεοσεβούμενους! -Μια ζώνη ουδετερότητας, σχεδόν ανεξίθρησκη, με ίσες αποστάσεις από όλους! Ο Ιάκωβος έδειχνε να εμπνέεται από όλη αυτή την κουβέντα. -Ξέρεις κάτι; συνέχισε με πολύ σοβαρό ύφος, πάντοτε πίστευα ότι χρειαζόμαστε δικό μας στρατό για να κατακτήσουμε την ελευθερία μας, τώρα όμως, με τη συζήτησή μας και παρά τις ενδεχόμενες υπερβολές μας, βλέπω πως θα χρειαστούμε εξ ίσου καλά και μια δική μας διπλωματία -Πράγμα που είναι και το πιο δύσκολο για να οργανωθεί, είπε ο Ιουστίνος Ο Μορμόρης παρενέβαινε για να τους διορθώσει όποτε τους άκουγε να μιλούν έτσι. -Αφήστε τη διπλωματία, εκείνο που χρειαζόμαστε είναι η δική μας επανάσταση! -Μανώλη, κανείς δεν το παραγνωρίζει αυτό, έλεγε ο Ιουστίνος, όμως δεν φτάνει -Φτάνει Ιουστίνε, φτάνει και περισσεύει, επέμενε φλογερά ο Μορμόρης, αρκεί να έχει την καθολική στήριξη όλων των Ρωμιών Ο Μορμόρης συμμετείχε λιγότερο στις φιλοσοφικές και θεολογικές κουβέντες. Γι αυτόν η ελευθερία δεν θα ερχόταν μέσα από τη διπλωματία και την ανάλυση των διεθνών σχέσεων αλλά από το τουφέκι και το σπαθί. Ήταν άνθρωπος της δράσης, στρατιώτης στον αιώνα του. Το άλογό του, τα όπλα του και η τιμή του μαζί με την οικογένειά του ήταν πάνω από όλα. Ήταν σαφής και τον καταλάβαινα ενώ ο Ιουστίνος με τον Ιάκωβο ξέφευγαν εντελώς όταν προχωρούσαν τους συλλογισμούς τους. Ένιωθα πως μιλούσαν για μια ουτοπία που δεν είχε καμιά πιθανότητα να σταθεί στον αιώνα μας. Τους είχα μάθει. Όποτε συζητούσαν έτσι, είτε ήταν ευτυχισμένοι μετά από ένα καλό μεθύσι είτε ήταν ενθουσιασμένοι μετά από κάποια γυναικοδουλειά με ευτυχές τέλος. Πώς να τους είχα, λοιπόν, εμπιστοσύνη; Δεν ήθελαν απλά μια Ελλάδα ελεύθερη, πράγμα που φαινόταν ήδη ακατόρθωτο, ήθελαν και μια Ελλάδα που να μοιάζει με την Αρχαία, με δική της φιλοσοφία, θρησκεία και ταυτότητα. Μιλούσαν για ισορροπίες που με ζάλιζαν και με έκαναν να νιώθω ναυτία, εκείνοι όμως το πίστευαν. Έμοιαζαν λυρικοί σαν ποιητές και φαντασιόπληκτοι σαν παιδιά. Μου άρεσαν όμως και άκουγα τα όνειρά τους σαν να ήταν τα πιο ωραία παραμύθια του κόσμου.

49 Ο ΔΟΝ ΧΟΥΑΝ ΗΡΑΚΛΕΙΔΗΣ ΚΑΙ Η ΕΛΛΗΝΟΡΩΜΑΪΚΗ ΠΟΛΙΤΕΙΑ σελ. 49 Άλλες φορές πάλι τα έβαζαν με το Πατριαρχείο και το ιερατείο. Συμφωνούσαν εύκολα στη διαπίστωση ότι το γένος των Γραικών δεν θα μπορούσε ποτέ να ξεφύγει από την Οθωμανική σκλαβιά αν δεν τίναζε από πάνω του τη βαριά σκιά της Εκκλησίας που κρατούσε το ρωμαίικο πειθήνιο ραγιά του Τούρκου. Είχαν και οι δυο την πεποίθηση ότι ο κλήρος είχε καταστρέψει το έθνος, είτε γιατί προτιμούσε στις πολιορκίες των Οθωμανών το τουρκικό φέσι από το λατινικό φακιόλι, είτε γιατί είχε αδρανοποιήσει το γένος στέλνοντάς το μαζικά στα μοναστήρια τη στιγμή που χρειαζόταν στρατιώτες να πολεμήσουν για την ελευθερία. -Εκατό χιλιάδες μοναχοί ξύνονταν στα μοναστήρια κι οι υπερασπιστές της Πόλης ήταν μόνο οχτώ χιλιάδες, τι περίμενες να γίνει δηλαδή; αγανακτούσε ο Ιουστίνος, πόσο θα άντεχε ο Παλαιολόγος; -Πολλοί Ρωμιοί αλλαξοπίστησαν, αφού η διαφορά Χριστού-Μωάμεθ είναι ανύπαρκτη! τα ίδια «πιστεύω» έχουν και οι δυο, συμπλήρωνε ο Ιάκωβος -Συμφωνώ! Έχουν τον ίδιο τιμωρό Θεό της αγάπης, την ίδια ηθική στάση ζωής, τα ίδια «απαγορεύεται» το ίδιο μίσος κατά της φύσης και των γυναικών, ίδια όλα! επιβεβαίωνε ο Ιουστίνος Συνέκριναν το αρχαίο κλέος με τη σημερινή κατάσταση κι έριχναν το φταίξιμο στους παπάδες και στα λιβανιστήρια. Οι τελευταίοι Πατριάρχες, ο Θεόληπτος, ο Ιωαννίκιος, ο Ιερεμίας ήταν σχεδόν αγράμματοι υπάλληλοι του πανέξυπνου Σουλεϊμάν που τους έπαιζε στα δάχτυλά του. Οι ηγέτες του ρωμαίικου μιλιέτ πίστευαν, πραγματικά, ότι η Ορθοδοξία θα υπέφερε με τους Λατίνους ενώ τώρα ήταν ελεύθερη και πλούσια με τους αλλόθρησκους αλλά ανεκτικούς Οθωμανούς. Έγνοια τους ήταν η σωτηρία της ψυχής των πιστών, και όχι η ελευθερία, η πρόοδος, η γνώση και η αξιοπρεπής ζωή στον παρόντα βίο. Αυτά όλα δεν ήταν παρά εμπόδια στην αέναη προσπάθεια του ανθρώπου να σωθεί και να κερδίσει τον παράδεισο επομένως η σκλαβιά ήταν κατά κάποιο τρόπο ένα δώρο θεού! Ο Ιουστίνος και ο Ιάκωβος δεν συγχωρούσαν στην ανατολική εκκλησία το γεγονός ότι τα μέλη της -και κυρίως τα υψηλά ιστάμενα- κρατούσαν τον Ρωμιό καθηλωμένο. Του μιλούσαν για μια δήθεν θέληση του Θεού να βρίσκεται ο ραγιάς κάτω από τον Τούρκο σε αυτή τη ζωή για να μπορεί έτσι να σωθεί καλύτερα και πιο σίγουρα στην άλλη. -Απορρίπτω μια θρησκεία που θυσιάζει την πραγματική ζωή για την σωτηρία σε έναν αόριστο μελλοντικό παράδεισο, μου εξηγούσε ο Ιάκωβος όταν αμφέβαλλα για αυτά που έλεγε κατά των παπάδων που εγώ τους συμπαθούσα -Και που είναι το κακό να ελπίζει κανείς σε ένα παράδεισο; τον ρωτούσα -Γιατί ζωή στηριγμένη στο ψέμα είναι ζωή μισή, μου απαντούσε Με την απόρριψη κάθε θρησκείας που μιλούσε για παράδεισο, απέρριπταν, όλες τις θρησκείες μαζί καθώς όλες περιείχαν την προσδοκία της αποκάλυψης. Γίνονταν αγνωστικιστές αφού έτσι μόνο πίστευαν ότι θα ξυπνούσαν το γένος των Γραικών και θα έδιναν μια προοπτική στη δύσμοιρή τους πατρίδα. -Αν ο Πατριάρχης ήταν πιο ανοιχτό μυαλό, δεν θα μπορούσε η ορθοδοξία να παίξει θετικό ρόλο στην απελευθέρωση του γένους; τον ρωτούσα -Από το «αν» μέχρι τη πραγματικότητα υπάρχει μεγάλη απόσταση -Μα τώρα οι Πατριάρχες είναι αγράμματοι, δεν θα είναι πάντα έτσι! -Εντάξει, λοιπόν αν υπήρχαν λόγιοι πατριάρχες... θα βοηθούσε -Το ίδιο πιστεύει και η Αλεξάνδρα, είπα για να κλείσω τη συζήτηση Η Αλεξάνδρα Μπότση, ζωντοχήρα ενός Αρβανίτη που εργαζόταν σαν νοσηλεύτρια στον βενετσιάνικο στρατό, ήταν μια καινούρια φίλη μας. Ο άντρας της είχε συλληφθεί από τους Τούρκους πριν από ένα χρόνο σε μια μάχη έξω από τα τείχη του Ναυπλίου και

50 Ο ΔΟΝ ΧΟΥΑΝ ΗΡΑΚΛΕΙΔΗΣ ΚΑΙ Η ΕΛΛΗΝΟΡΩΜΑΪΚΗ ΠΟΛΙΤΕΙΑ σελ. 50 είχε πουληθεί σε σκλαβοπάζαρο στην Κορώνη. Από τότε είχε χαθεί κάθε ίχνος του. Η Αλεξάνδρα, ευθυτενής, πανέμορφη και γενναία γυναίκα, συγκίνησε τον Ιάκωβο όταν χρειάστηκε να περιποιηθεί ένα τραύμα του. Δεν ήταν δύσκολο να καταλάβω ότι την είχε ερωτευτεί. -Η νοσοκόμα σου γυάλισε, ε; τον ρώτησα πονηρά -Είναι καταπληκτική γυναίκα, μου είπε, μην την πιάνεις στο στόμα σου! -Δεν είπα και τίποτε κακό, δικαιολογήθηκα -Ήσουν όμως έτοιμος! -Είπα απλά ότι σου γυάλισε γιατί είναι πολύ ωραία γυναίκα Η σχέση τους εξελίχτηκε πολύ σύντομα σε φλογερό ειδύλλιο που γιάτρεψε κάπως την πληγή στην καρδιά του Ιάκωβου από την απώλεια της Ελένης και παρηγόρησε την Αλεξάνδρα για την απώλεια του άντρα της. Η νοσοκόμα δεν ζητούσε από τον Ιάκωβο τίποτε άλλο πέρα από την καθημερινή τους επαφή και τις συζητήσεις που έκανε μαζί του μαθαίνοντας για τον κόσμο γύρω της. Κοιμόντουσαν μαζί και ο Ιάκωβος όχι μόνο απολάμβανε το σώμα και τον έρωτά της αλλά φαινόταν ώρες-ώρες να χάνει γι αυτήν τα μυαλά του. Ήταν όμορφη, γλυκιά, αφοσιωμένη, δυνατή και ψυχωμένη ήταν μια γυναίκα αντάξιά του. Και εκείνη τον αγαπούσε και τον θαύμαζε και αποζητούσε σε αυτόν, εκτός από παρηγοριά, την αίσθηση ότι η ζωή δεν ήταν για τα σκουπίδια, ότι εξακολουθούσε να είναι άξια να την ζει κανείς. -Θέλω να μάθεις ό,τι μπορείς για τον άντρα μου, ρώτα παντού, μάθε αν ζει, του έλεγε -Θα κάνω ό,τι μπορώ κορίτσι μου, την καθησύχαζε αυτός Η Αλεξάνδρα εκτός από πολύ όμορφη γυναίκα, είχε όψη κοσμοπολίτισσας. Θα της άξιζε σίγουρα να ζήσει κάτι καλύτερο. Μέχρι τώρα ζούσε απλά τη ζωή της γυναίκας του στρατιώτη. Ακολουθούσε τον άντρα της στα διάφορα μέρη που εκείνος πήγαινε να πολεμήσει σαν μισθοφόρος και ζούσε στο περιθώριο της δικής του ζωής. Στερημένος κι αυτός, στερημένη κι εκείνη, ωστόσο του έμενε πιστή. Εργαζόταν σαν νοσοκόμα στις εκστρατείες που λάμβανε μέρος. Συνέχιζε να εργάζεται σαν νοσοκόμα στο στρατιωτικό φροντιστήριο των Ενετών τώρα που τον είχε χάσει. -Μετακομίζουμε, της είπε μια μέρα ο Ιάκωβος, θα έρθεις κι εσύ στου Ιουστίνου Εμείς μέναμε εκεί από καιρό. Το σπίτι του Βαρδάτη χωρούσε άνετα πολύ κόσμο μέσα του και ήταν απομονωμένο με αποτέλεσμα να προστατευόμαστε από τις επιδημίες που θέριζαν στην πόλη. -Και τι θα κάνω εκεί; τι θα πουν οι δικοί του; -Θα έρθεις σαν νταντά για τα παιδιά του, σε χρειάζονται Έτσι βρεθήκαμε να συγκατοικούμε κι ο Ιάκωβος μπορούσε να βλέπει την Αλεξάνδρα πιο εύκολα. Εκείνη, πάλι, ζούσε πολύ καλύτερα από πριν. Στην πραγματικότητα δεν ήταν παραδουλεύτρα στο αρχοντικό του Ιουστίνου αλλά σχεδόν ισότιμο μέλος της οικογένειάς του και φίλη μας. Νιώθαμε τον ισχυρό της χαρακτήρα και την σεβόμασταν απεριόριστα. Πέρα από την ερωτική της σχέση με τον Ιάκωβο, η Αλεξάνδρα ήταν μέλος μιας παρέας που την αποτελούσαμε τον τελευταίο καιρό, εκείνη, εγώ, ο Ιάκωβος ο Μανώλης κι ο Ιουστίνος. Και όπως ήταν φυσικό, αργότερα, ήταν ένα από τα πρώτα μέλη της Αδελφότητας που ιδρύθηκε στην Αυγούστα. Αλλά βέβαια Ναύπλιο δεν ήταν μόνο οι συζητήσεις, οι παρέες και ο έρωτας. Αυτό που κυριαρχούσε ήταν ο πόλεμος. Μια πολύχρονη, στάσιμη πολιορκία με τον Κασίμ Πασά να στέλνει κάθε τόσο τους Οθωμανούς του για να γκρεμίσουν μέρος του κάστρου και να εισβάλουν. Εμείς υπερασπιζόμασταν την πόλη υπό τις διαταγές Ενετών αξιωματικών και δεν επιτρέπαμε να δημιουργηθεί ρήγμα. Που και που κάναμε επιδρομές έξω από τα τείχη για να επιφέρουμε βλάβες στο Οθωμανικό στρατόπεδο και για να τους έχουμε

51 Ο ΔΟΝ ΧΟΥΑΝ ΗΡΑΚΛΕΙΔΗΣ ΚΑΙ Η ΕΛΛΗΝΟΡΩΜΑΪΚΗ ΠΟΛΙΤΕΙΑ σελ. 51 συνέχεια σε μια διαρκή ανησυχία. Οι μάχες πάντως δεν ήταν καθημερινές ούτε είχαν συνεχή ένταση. Το μέτωπο είχε λιμνάσει και φήμες διαχέονταν παντού ότι υπήρχε διαμεσολάβηση της Γαλλίας μεταξύ Βενετίας και Τουρκίας και ότι γίνονταν συζητήσεις για να βρεθεί ειρηνική λύση. Οι Ενετοί ευγενείς ήταν χαλαροί. Γνώριζαν πως η Βενετία διαπραγματευόταν την παράδοση της πόλης αγνοώντας τους Ισπανούς. Η ιερή συμμαχία ήταν κουρελόχαρτο. Οι Βενετοί αποφάσισαν να θυσιάσουν το Ναύπλιο για να κρατήσουν τις άλλες κτήσεις τους και, με τη μεσολάβηση των Γάλλων, επεδίωκαν να τα βρουν με την Υψηλή Πύλη. Ο Μοριάς φαινόταν χαμένη υπόθεση. Όταν έφτασαν οι ειδήσεις για τις διαπραγματεύσεις της δημοκρατίας με τον Σουλτάνο αντιδράσαμε έντονα Έλληνες και Αλβανοί που υπερασπιζόμασταν όλα αυτά τα χρόνια την πόλη στρατολογημένοι από τους Βενετούς. Ξέραμε ότι μετά την ενδεχόμενη αναχώρησή τους θα μέναμε μόνοι μας με τους Τούρκους και θα υποφέραμε από τα αντίποινα, έτσι ξεσηκωθήκαμε κατά των Βενετών και ετοιμάζαμε επανάσταση. Στην κίνηση αυτή πρωτοστατούσε ο Μορμόρης. Οι Ισπανοί πήγαν να επωφεληθούν και να μας στηρίξουν στον ξεσηκωμό. Ήρθε ο Πέτρος Σέκουλας, ένας ντόπιος Πελοποννήσιος στρατιωτικός απεσταλμένος του Καρόλου του Ε για να μας πείσει να στηρίξουμε τον αυτοκράτορα με αντάλλαγμα βοήθεια που θα μας έστελνε εδώ στο Ναύπλιο. Οι Βενετοί τον ανακάλυψαν, τον συνέλαβαν και τον αποκεφάλισαν! Η Γαληνοτάτη Δημοκρατία για να ξεμπλέξει με εμάς, έστειλε τον δούκα Μοντσενίγκο, με υποσχέσεις ότι η παράδοση της πόλης θα συνοδευόταν και από δική μας εξασφάλιση. Έτσι μόνο κατάφεραν να μας καθησυχάσουν και να διαπραγματευτούν με τους Τούρκους ήσυχοι χωρίς τον φόβο των Ισπανών που καραδοκούσαν. Το Ναύπλιο παραδόθηκε όπως και η Μονεμβασία- με μια συνθήκη που υπέγραψε η Βενετία με τους Οθωμανούς στις 2 Οκτωβρίου του Ύστερα από εκατόν πενήντα χρόνια ενετικής κυριαρχίας οι Οθωμανοί ολοκλήρωναν την κατάκτηση του Μοριά. Η συνθήκη προέβλεπε πως το Ναύπλιο, η Μονεμβασία και τα ενετικά νησιά του Αιγαίου, πλην της Τήνου, θα παραδίδονταν ειρηνικά στους Τούρκους. Θα έμεναν ήσυχα και σε ενετικά χέρια τα νησιά του Ιονίου, η Κρήτη και η Κύπρος όπως και κάποιες βάσεις τους στην Πάργα και στο Βουθρωτό. Με την παράδοση οι Αναπλιώτες στρατιώτες θα φεύγαμε συγκροτημένα. Αποστολές οργανώνονταν για Κύπρο, Κρήτη ή για νησιά του Ιονίου. Κάποιοι θα πήγαιναν στην Πόλα της Ίστρια και άλλοι στη Βενετία. Έπρεπε κι εμείς να διαλέξουμε. Αποφασίσαμε να πάμε όλοι μαζί στην Κέρκυρα εκτός από την Αλεξάνδρα. Μπορούσε να μας ακολουθήσει και να συνεχίσει τη σχέση της με τον Ιάκωβο όμως εκείνη έδειξε και πάλι τον χαρακτήρα της. Αποφάσισε να πάει στην Κορώνη για να αρχίσει από εκεί να ξετυλίγει το μίτο και να ξαναβρεί τον άντρα της. Δεν είχε σημασία που ερωτεύτηκε με τον Ιάκωβο ο Βαγγέλι, ο άντρας της, δεν είχε άλλην ελπίδα από εκείνην, και δεν θα τον εγκατέλειπε ποτέ. Ο Ιουστίνος της έδωσε χρήματα, άλογο και εφόδια κι ο Ιάκωβος της έδωσε κάποιες γνωριμίες μας στην Κορώνη για να βρει από εκεί μιαν άκρη. Ο Μορμόρης κατάφερε να συνεννοηθεί με τον Κασίμ Πασά ώστε η Αλεξάνδρα να φτάσει, με ένα χαρτί του πασά στα χέρια της, ως το σκλαβοπάζαρο για να ψάξει και να τον βρει. Την αποχαιρετίσαμε με συγκίνηση καθώς έφευγε για τον δικό της Γολγοθά ενώ κι εμείς ετοιμαστήκαμε να αφήσουμε το Ναύπλιο που παραδιδόταν πια στα χέρια των Τούρκων. -Πάντως η αλήθεια είναι ότι έχουμε δημιουργήσει μια παράδοση, μου είπε Τον κοίταξα απορημένος.

52 Ο ΔΟΝ ΧΟΥΑΝ ΗΡΑΚΛΕΙΔΗΣ ΚΑΙ Η ΕΛΛΗΝΟΡΩΜΑΪΚΗ ΠΟΛΙΤΕΙΑ σελ. 52 -Από κάποια μέρη φεύγουμε νύχτα κακήν κακώς και από άλλα μέρα και με το φως του ήλιου, είπε -Δηλαδή; επέμεινα να ρωτώ για εξηγήσεις -Κοίτα, η Χίος και η Κρήτη ήταν μέρη για να εγκατασταθούμε και να ζήσουμε. Θα μπορούσαμε να έχουμε μια ήρεμη ζωή. Κι όμως από αυτά τα μέρη φύγαμε νύχτα σαν κυνηγημένοι. Από την Κορώνη και τώρα από το Ναύπλιο, όπου πολεμήσαμε και θα μπορούσαμε να έχουμε μια άτακτη φυγή ή ακόμα θάνατο ή αιχμαλωσία, φεύγουμε με τακτική υποχώρηση και με ασφάλεια -Που θα πει ότι ανάμεσα στον πόλεμο και τη γυναίκα, η δεύτερη είναι πιο επικίνδυνη υπόθεση, συμπέρανα -Πάντως πρέπει επί τέλους να στεριώσουμε κάπου, του πρότεινα, τι θα έλεγες να γυρίζαμε στη Χίο ή στην Κρήτη όπου έχουμε φίλους; εκτός κι αν φοβάσαι τις ιστορίες της Μαργαρίτας και της Ελένης -Μη βιάζεσαι, Χάρμο, έχουμε να δούμε τον κόσμο! -Θα γυρνάμε πολλά χρόνια ακόμα; τον ρώτησα -Δεν ξέρω, εσύ όμως μπορείς να σταματήσεις όπου θέλεις -Όπου πάμε, θα είμαστε μαζί, του ξέκοψα -Δεν είσαι υποχρεωμένος να με ακολουθείς! είπε ξανά ο Ιάκωβος, αν εγώ προτιμώ να ζήσω σαν τυχοδιώκτης για σένα δεν υπάρχει λόγος -Και τώρα, που θα πάμε; τον ρώτησα για να κλείσει αυτή η συζήτηση Ήξερα ότι μέσα του ήταν σίγουρος για τη συνέχεια. Η επιθυμία του να γνωρίσει την Ευρώπη μπορούσε τώρα να πραγματοποιηθεί. Θα ακολουθούσαμε τον Ιουστίνο στην Κέρκυρα, όμως, από εκεί η Ιταλία ήταν κοντά. Αντίθετα ο Μορμόρης σκόπευε να εγκατασταθεί στην Κέρκυρα. Αποχαιρέτισε τους γέρους γονείς του και τα γυναικόπαιδα της οικογένειας που έμειναν Ναύπλιο. Ο ίδιος δεν είχε γυναίκα ή παιδιά και μπορούσε να αναζητήσει την περιπέτεια και τον πόλεμο αλλού, τώρα που στον Μωριά θα κυμάτιζε η ημισέληνος των Οθωμανών. Η Κέρκυρα ήταν μια νέα πατρίδα, ενετική κτήση κι αυτή, κι ο Μορμόρης θα μπορούσε να παραμείνει στρατιώτης και να ονειρεύεται από εκεί την ελευθερία των Ρωμιών. Στις 21 Νοεμβρίου του 1540, μαζί με ένα ολόκληρο σώμα από Αναπλιώτες στρατιώτες και με επικεφαλής τον Ιουστίνο Βαρδάτη, μπήκαμε στο πλοίο με προορισμό το όμορφο νησί του Ιονίου. Διασχίζαμε το πέλαγος και βλέπαμε απέναντι τις ακτές της Αιτωλίας όπου τα φρούρια και τα χωριά είχαν υψωμένες τις σημαίες των Οθωμανών. Στο δικό μας πλοίο υψωμένη ήταν η σημαία της Γαληνοτάτης με τον λέοντα. -Η Ρωμανία είναι φέουδο των Ενετών, των Τούρκων και των Ισπανών, μας πουλάνε και μας αγοράζουνε όπως θέλουν αυτοί, μονολόγησε ο Ιουστίνος -Η Ελλάδα βρίσκεται στις ψυχές μας, και μια μέρα από εμάς θα αναστηθεί, είπε ο Ιάκωβος και ο ποιητικός τρόπος του ταίριαζε με το γαλήνιο τοπίο -Αν θελήσετε να μείνετε στην Κέρκυρα, πήγε να πει ο Ιουστίνος -Έχουμε να δούμε την Ευρώπη, του ξέκοψε ο Ιάκωβος -Μείνετε εδώ όσο θέλετε και μετά θα σας φιλοξενήσω στη Βενετία, είπε ο Ιουστίνος Ήξερα πως ο Ιάκωβος ήθελε να γνωρίσει τον κόσμο, να μετρήσει τις δυνάμεις του και να δοκιμάσει το τρελό όνειρό του. Η ψυχή του όπως και η δική μου- ήθελε οικογένεια, φίλους, θαλπωρή, μα το ανήσυχο μυαλό του τον οδηγούσε στην περιπέτεια. Ήταν τυχοδιώκτης από επιλογή και κανενός είδους βόλεμα δεν μπορούσε να τον κερδίσει. Μαζί του αφηνόμουν κι εγώ, σύντροφός του στις περιπέτειες που τις αποζητούσε όπως ο διψασμένος αποζητά το νερό.

53 Ο ΔΟΝ ΧΟΥΑΝ ΗΡΑΚΛΕΙΔΗΣ ΚΑΙ Η ΕΛΛΗΝΟΡΩΜΑΪΚΗ ΠΟΛΙΤΕΙΑ σελ. 53 Τον έβλεπα καθώς άφηνε συνειδητά το μυαλό του να ξεφύγει. Ήταν ο οραματιστής, ο ελευθερωτής της πατρίδας μας, ο πολυμήχανος Οδυσσέας. Την άλλη στιγμή, καθώς έσκυβε να κοιτάξει τα νερά της θάλασσας, ήταν το αλάνι από τη Μαύρη Θάλασσα που σκεφτόταν την επόμενη σκανταλιά που θα σκάρωνε. Είχε αφήσει πίσω του μεγάλες αγάπες, τη Μαργαρίτα στη Χίο, την Ελένη στην Κρήτη και την Αλεξάνδρα στο Ναύπλιο αλλά ήδη σκεφτόταν τις γυναίκες που θα συναντούσαμε στο νησί. Ο Ιουστίνος μας είχε πει ότι ήταν ωραίες, δροσερές και καλλίφωνες. Μας είχε μιλήσει και για το ωραίο και γλυκόπιοτο κόκκινο κρασί που έφτιαχναν εδώ. Θα τα διαπιστώναμε όλα αυτά σύντομα. Καθώς το πλοίο μας ταξίδευε, διασχίζοντας απαλά τα γαλάζια νερά του Ιονίου, έφερα για μια στιγμή μόνο στο μυαλό μου τη Λενιώ και την Ερατώ. Ύστερα αφέθηκα να ονειρεύομαι κι εγώ και να αδημονώ το κορφιάτικο κρασί και τις Κερκυραίες. === i Ο Ιωάννης Ιάκωβος Ηρακλείδης ή απλά Ιάκωβος Βασιλικός ( ) ήταν ο πρώτος Έλληνας που επιδίωξε με σοβαρές προϋποθέσεις την απελευθέρωση της Ελλάδας από την ξένη κυριαρχία, αναστατώνοντας με τη δράση του ολόκληρη την Ευρώπη. Επιπλέον υπήρξε κυβερνήτης της Μολδαβίας για δύο χρόνια, από το Νοέμβριο του 1561 ως τον Νοέμβριο του Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι υπήρξε ο πρώτος, επίσημα Προτεστάντης μονάρχης στην Ανατολική Ευρώπη. Τόπος γέννησής του η Σάμος ή το Ηράκλειο της Κρήτης. Ταξίδεψε αρκετά στην Ευρώπη και πολέμησε σαν εθελοντής του στρατού της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας υπό τον Κάρολο Κουίντο, στον πόλεμο ενάντιο στον Ερρίκο Β της Γαλλίας (ο λεγόμενος Ιταλικός Πόλεμος του 1551). Μετά την ήττα στην μάχη στο Ρεντύ (1554) πήγε στην Βιττεμβέργη, στην Λιθουανία και στην Πολωνία. Εν τω μεταξύ είχε ήδη μεταστραφεί στον Προτεσταντισμό και είχε γνωριστεί με τον μεγάλο Γερμανό φιλόσοφο Φίλιππο Μελάγχθωνα και άλλους θρησκευτικούς ηγέτες. Το 1556 πήγε στη Μολδαβία, όπου μπήκε στην υπηρεσία του πρίγκιπα Αλεξάνδρου Λεπουσνεάνου, ηγεμόνα της Μολδαβίας. Ο Λεπουσνεάνου τον υποπτεύθηκε ως σφετεριστή και τον ανάγκασε να φύγει, πρώτα στο Μπρασώφ, και έπειτα στα εδάφη του Αλβέρτου Λάσκι στην Τρανσυλβανία. Ο Λάσκι σύντομα πείστηκε να βοηθήσει τον Ηρακλείδη στην προσπάθειά του να κατακτήσει τον θρόνο της Μολδαβίας, ακόμη και αν έβαζε ενέχυρο τα εδάφη του. Ο Ηρακλείδης απέκτησε στρατιωτική υποστήριξη και τελικά πέτυχε, με την βοήθεια και του Φερδινάνδου της Αυστρίας, να κερδίσει τον θρόνο. Σαν κυβερνήτης έκανε κρατική θρησκεία τον Λουθηρανισμό. Η πλειοψηφία των ντόπιων κατοίκων ήταν Ορθόδοξοι και τον είδαν ως εικονομάχο εξαιτίας της ρητορικής του ενάντια στα είδωλα, αν και ποτέ δεν κατέστρεψε θρησκευτικές εικόνες. Αυτό μαζί με την απόφαση του να παντρευτεί μια αλλοδαπή (μια Πολωνέζα), και τους νέους και αυξανόμενους φόρους αλλά και την επιρροή που του ασκούσαν οι ξένες δυνάμεις, οδήγησε σε μια συνωμοσία των Βογιάρων που υποκινήθηκε από τον υψηλό αξιωματούχο Στέφαν Τόμσα. Αντιμέτωπος με μια μεγάλης κλίμακας εξέγερση, ο Ηρακλείδης υποχώρησε στο φρούριο της Σουτσεάβα και αντιστάθηκε σε μια τρίμηνη πολιορκία. Τελικά, συνελήφθη και θανατώθηκε από τον ίδιο τον Τόμσα. Ο Ηρακλείδης υπήρξε αθεράπευτος εραστής της επίδοξης απελευθέρωσης της ελλαδικής γης, καθώς ενδιαφέρονταν για την αποτίναξη του οθωμανικού ζυγού από ολόκληρη τη Βαλκανική χερσόνησο. (ΠΗΓΕΣ: Βικιπέδια/ Wikipedia/ Δημ. Πασχάλης Ημερολόγιο Μεγάλης Ελλάδος» Άνδρος, 1935/ Ανδρόνικος Φάλαγγας Ιάκωβος Βασιλικός / Στήβεν Ρούνσιμαν Ιάκωβος Βασιλικός Μαρκέτι/ Κωνστ. Σάθας Μεσαιωνική Βιβλιοθήκη / Βουτιερίδης Ιστορία της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας τόμος Β Αθήνα, 1927/ Παγκόσμιος Ιστορία Ελευθερουδάκης, σελ. 573/ κ.α.) ii Ιωάννης της Αυστρίας (24 Φεβρουαρίου Οκτωβρίου 1578), παραδοσιακά γνωστός ως o Δον Χουάν της Αυστρίας, [στα ισπανικά ως Don Juan de Austria και στα Γερμανικά ως Ritter Johann von Österreich], ήταν ένας νόθος γιος του αυτοκράτορα της Αγίας Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας Καρόλου (κουίντου), του Ε. Έγινε αρχηγός του ισπανικού στρατού στην υπηρεσία του ετεροθαλούς αδελφού του, του Φιλίππου της Ισπανίας και είναι γνωστός για τη μεγάλη νίκη του στη ναυμαχία της Ναυπάκτου το 1571 εναντίον της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Γεννήθηκε στην ελεύθερη αυτοκρατορική πόλη του

54 Ο ΔΟΝ ΧΟΥΑΝ ΗΡΑΚΛΕΙΔΗΣ ΚΑΙ Η ΕΛΛΗΝΟΡΩΜΑΪΚΗ ΠΟΛΙΤΕΙΑ σελ. 54 Regensburg στο Άνω Παλατινάτο, ήταν καρπός της συνεύρεσης του αυτοκράτορα Κάρολου και της Μπάρμπαρα Μπλόμπεργκ και πήρε το όνομα Ιερώνυμος. Ο Κάρολος φρόντισε ώστε από τριών ετών να τεθεί κάτω από την φροντίδα φροντίδα ενός παλιού του φίλου, του Αδριανού Ντυμπουά και της συζύγου του Μαγδαληνής Ντυμπουά. Το 1550 εγκαταστάθηκαν στο Λεγκανιέ, στην Ισπανία, ένα χωριό έξω από τη Μαδρίτη. Από τα επτά του τον είχε υπό την προστασία του ο αυλικός Δον Λουί Ντα Γκιγιάδα. Η σύζυγος του Ντον Λουί η Δόνα Μαγδαληνή φρόντισε τον μικρό Ιερώνυμο και του έδωσε την ανάλογη με την καταγωγή του παιδεία μαθαίνοντας τον μεταξύ άλλων Γαλλικά και Λατινικά. Όταν ο Κάρολος παραιτήθηκε από τον ισπανικό θρόνο το 1556, αποσύρθηκε από τις Βρυξέλλες είδε πολλές φορές τον γιο του πριν από το θάνατό του. Είχε εκφράσει την ελπίδα να ακολουθήσει ο νεαρός Ιερώνυμος εκκλησιαστική σταδιοδρομία. Ο κληρονόμος του Καρόλου νόμιμος γιος του Φίλιππος Β της Ισπανίας το 1559, γνωρίζοντας τη βούληση του πατέρα του, κάλεσε τον Γκιγιάδα και τον Ιερώνυμο για κυνήγι. Ο Φίλιππος ρώτησε τον Ιερώνυμο αν γνώριζε ποιος ήταν ο πραγματικός του πατέρας. Όταν το αγόρι είπε ότι δεν ήξερε, ο Φίλιππος τον αγκάλιασε και του εξήγησε ότι είχαν τον ίδιο πατέρα και ότι ήταν ετεροθαλή αδέλφια. Του έδωσε τίτλους και χρήματα αλλά δεν του επέτρεψε να ονομαστεί υψηλότατος και επομένως διάδοχος (infante). Στις δημόσιες τελετές, ο Δον Χουάν στεκόταν πίσω από τη βασιλική οικογένεια, αλλά μπροστά από τους ευγενείς. Δεν ζούσε στο βασιλικό παλάτι αλλά σε δική του οικία. Μετά την περίφημη ναυμαχία της Ναυπάκτου (1571) όταν ηγήθηκε του στόλου της δύσης και νίκησε τον στόλο των Τούρκων, σε γράμματα αναφέρεται ως υψηλότατος και πρίγκιπας. (ΠΗΓΕΣ: Αγγλική Wikipedia/ Ιστορία της Ανθρωπότητας, της Ουνέσκο/ Ρότζερ Κρόουλυ Οι αυτοκρατορίες των θαλασσών/ Μπρωντέλ Μεσόγειος / Ιστορία Ελληνικού Έθνους, τόμος Ι σελ / θεατρικό έργο του Φρίντριχ Σίλλερ «Δον Χουάν»/ Παγκόσμιος Ιστορία, Ελευθερουδάκης σελ. 571 κ.α.) iii Η Αυγούστα (Άουγκσμπουργκ) ιδρύθηκε από τον Οκταβιανό Αύγουστο το 15 π.χ και από τις 9 Μαρτίου 1276 ήταν ελεύθερη αυτοκρατορική πόλη, έδρα του Καρόλου, αυτοκράτορα της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Βρίσκεται στη νότια Γερμανία, στη Βαυαρία. Τον 16ο αι. είχε πληθυσμό γύρω στις κατοίκους και σήμερα έχει περίπου iv Ο Κάρολος Ε (κουίντος) ( ) Αυτοκράτωρ της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας του γερμανικού έθνους (και Κάρολος Α της Ισπανίας) κυβέρνησε σε ένα εκτεταμένο σε όλον τον κόσμο κράτος σαν διάδοχος των Αψβούργων (Γερμανίας, Αυστρίας), των Βαλουά (Βουργουνδίας), και Τρασταμόρα (Ισπανίας). Το κράτος του εκτεινόταν σε Γερμανία, Ιταλία, Ισπανία, Κάτω Χώρες, Κεντρική Αμερική, Μεξικό, Περού, και σε πάμπολλα νησιά του ειρηνικού. (ΠΗΓΕΣ: Παγκόσμιος Ιστορία Ελευθερουδάκη σελ / Βικιπέδια) v Ο Ιουστίνος Βαρδάτης είναι φανταστικό πρόσωπο κατασκευασμένο για τις ανάγκες του μυθιστορήματος, εμπνευσμένο, όμως, από το υπαρκτό ιστορικό πρόσωπο του Αυγουστίνου Βαρβάτη (Barbati) που ήταν Ελληνοβενετός αξιωματικός στο Ναύπλιο και ο οποίος, μετά την παράδοση της πόλης στους Οθωμανούς, οδήγησε τα στρατεύματα των Ναυπλιωτών στην Κέρκυρα όπου πήρε τίτλους και γαίες. (ΠΗΓΕΣ: Αργολική Αρχειακή Βιβλιοθήκη/ Βακαλόπουλος Ιστορία της Ελλάδος / site Corfu History / Ιστορία του Ελληνικού Έθνους τόμος ΙΑ σελ. 303/ κ.α.). [ΣΣ: Μια περιοχή στην Κέρκυρα ονομάζεται σήμερα Μπαρμπάτι] vi Τα αδέλφια Εμμανουήλ και Γεώργιος Μορμόρης ήταν ονομαστοί Αναπλιώτες αξιωματικοί που αγωνίστηκαν κατά των Τούρκων και στο Ανάπλι και στους Κορφούς και πήραν τίτλους και κτήματα στο νησί μετά την παράδοση του Ναυπλίου. (ΠΗΓΕΣ: Βακαλόπουλος, Κωνσταντίνος Σάθας, Αργολική αρχειακή βιβλιοθήκη, Ιστορία του Ελληνικού Έθνους (τόμος Ι σελ. 311, 313) vii Η Ρωξάνδρα Λεπουσνεάνου ήταν σύζυγος του ηγεμόνα της Μολδαβίας Αλέξανδρου Δ. Λεπουσνεάνου. Η Ρωξάνδρα έφερε τον Ιάκωβο Βασιλικό στη Μολδαβία σαν ξάδελφό της και τον βοήθησε να ανέβει στον θρόνο της χώρας. [ΠΗΓΕΣ: / Δημ. Πασχάλης Ημερολόγιον της Μεγάλης Ελλάδος σελ. 255, Άνδρος, 1935/ Ανδρόνικος Φάλαγγας Ιάκωβος Βασιλικός / κ.α.). [ΣΣ: Για τις ανάγκες του παρόντος ταυτίζεται το πρόσωπο της Ρωξάνδρας με το μυθιστορηματικό πρόσωπο της Αλεξάνδρας Μπότση] viii Ο Ανδρέας Καλλέργης ήταν μέλος μιας οικογένειας Αρχοντορωμιών της Κρήτης, των Καλλέργηδων. Στο ομώνυμο Site «Οι Καλλέργηδες» διαβάζουμε: «Οι Καλλέργηδες ήταν Έλληνες ευγενείς στην Κρήτη με ρίζες από την Ρωμαϊκή εποχή που παρέμειναν ως ευγενείς (Νόμπιλι Γκρέτσι) κατά την βενετική κατοχή του νησιού και επαναστάτησαν πολλές φορές ιδιαίτερα τους 13 ο -15 ο αι.. Η οικογένεια των Καλλέργηδων είχε προέλευση από τους Φωκάδες και έχει συνεχή δράση από το 1204 ως τον 20 ο αιώνα. Ήταν πλοιοκτήτες και ευγενείς στον Χάνδακα, το Ρέθυμνο και την επαρχία Μυλοποτάμου. Έδωσαν πολλές μάχες κατά των Τούρκων στο πλευρό των Ενετών. Διακεκριμένα μέλη αυτής της οικογένειας ήταν

55 Ο ΔΟΝ ΧΟΥΑΝ ΗΡΑΚΛΕΙΔΗΣ ΚΑΙ Η ΕΛΛΗΝΟΡΩΜΑΪΚΗ ΠΟΛΙΤΕΙΑ σελ. 55 κατά τον 16 ο αι.: Α) Ματθαίος Καλλέργης ( ): στρατιωτικός, άνθρωπος της δράσης με ισχυρές προσβάσεις στα κέντρα της βενετικής διοίκησης αφού είχε παντρευτεί την Camilla Donato, ανιψιά του ίδιου του δόγη της Βενετίας, και συμμετείχε στο συμβούλιο των δέκα. Ήταν ο ιδιοκτήτης της μονής Αρκαδίου κατά τον 16 ο αιώνα. Β) Αντώνιος Καλλέργης ( ): πνευματικός άνθρωπος, βιβλιόφιλος, ιστορικός και συγγραφέας που ανάλωσε τη σύντομη ζωή του στη μελέτη και τη συγγραφή». Ο Ν. Παναγιωτάκης λέει για τον Αντώνιο Καλλέργη πως ήταν «γενναίος πολεμιστής, φιλογενής, προστάτης του ελληνικού πληθυσμού, πάτρωνας των γραμμάτων και των τεχνών, μέγας συλλέκτης βιβλίων και χειρογράφων». Η βιβλιοθήκη του περιλάμβανε περίπου 800 βιβλία κλασσικά ελληνικά και λατινικά. (άλλες ΠΗΓΕΣ: Κ. Σάθας/ κ.α.) [ΣΣ: ο Ανδρέας Καλλέργης του παρόντος είναι αδελφός των Ματθαίου και Αντώνιου και η δράση του είναι μυθιστορηματική μεν συμβατή όμως με την προσωπικότητα και τη δράση όλης της οικογένειας] ix Ο Francesco Castiglioni είναι υπαρκτό ιστορικό πρόσωπο της λατινικής εκκλησίας. Ήταν επίσκοπος του Μπόμπιο και Καρδινάλιος που συμμετείχε στην σύνοδο του Τριέντο καθώς και στο κονκλάβιο εκλογής του Πάπα Πίου Ε. [ΣΣ: Ο Φραγκίσκος Καστιλιόνης είναι μυθιστορηματικό πρόσωπο που ταυτίζεται για τις ανάγκες του μύθου με τον καρδινάλιο Φραντσέκο Καστιλιόνι] x Ο Οίκος των Γκριμάλντι έχει ιστορία που ξεκινά από την πρώτη σταυροφορία και συνδέεται με την ιστορία της Γένοβας και του πριγκιπάτου του Μονακό, το οποίο κατέλαβαν το 1297 και στο οποίο ακόμη κυβερνούν οι Γκριμάλντι με τον πρίγκιπα Αλβέρτο τον Β xi Ο Μητροφάνης (κατά Βικιπέδια): «γεννήθηκε το 1520 στο Χάσκιοϊ της Κωνσταντινούπολης. Ο πατέρας του ήταν Βούλγαρος έμπορος κεραμικών. Το κοσμικό του όνομα ήταν Μανουήλ ή Μιχαήλ. Όταν ο φίλος του Διονύσιος εξελέγη Οικ. Πατριάρχης, ο Μητροφάνης αποσπάστηκε στον Πατριαρχικό ναό και το 1546 εξελέγη Μητροπολίτης Καισαρείας με την υποστήριξη του. Ο Διονύσιος του ανέθεσε αποστολές σε Βενετία, Ρώμη και Κέρκυρα. Ενώ ήταν Πατριαρχικός Έξαρχος στη Ρώμη, συνάντησε με δική του (;) πρωτοβουλία τον Πάπα Ιούλιο Γ, με αποτέλεσμα να προκληθεί σοβαρή κρίση στους κόλπους της Εκκλησίας και αντιδράσεις που έπληξαν τον Διονύσιο. Τον Ιανουάριο του 1565 εξελέγη Οικουμενικός Πατριάρχης με την υποστήριξη του προκρίτου Μιχαήλ Καντακουζηνού. Ήταν Πατριάρχης ως Μητροφάνης Γ τις περιόδους και Προστάτευε τα γράμματα κι έδειχνε φιλικές διαθέσεις προς δυτικούς και διαμαρτυρόμενους.»/κατά την εγκυκλοπαίδεια. Νέα Δομή τόμος 22): «Στις μέρες του Μητροφάνη συγκροτήθηκε σύνοδος που καταδίκαζε τις εξαγορασμένες με χρήματα χειροτονίες.» / Κατά την «Ιστορία του Ελληνικού Έθνους» (τόμος Ι σελ. 122): «Ήταν από τους πιο μορφωμένους κληρικούς του 16 ου αι., έτρεφε φιλο-ενωτικά και φιλο-παπικά αισθήματα» xii Ο Ιάκωβος Διασσωρίνος είναι ιστορικό πρόσωπο οι περιπέτειες του οποίου περιγράφονται στη συνέχεια της ιστορίας καθώς ενεπλάκη έντονα στα πολιτικά και στρατιωτικά γεγονότα της εποχής. Υπάρχει γι αυτόν πλούσια βιβλιογραφία (μεταξύ άλλων: Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, Αθήνα, τόμος Ι σελ. 195,200,308,368,371-2,376/ Πασχάλης /Βακαλόπουλος/ Σάθας/ Βουτιερίδης κλπ.) [ΣΣ: Τα γεγονότα που αναφέρονται στο μυθιστόρημα για όλο του τον βίο είναι πραγματικά ιστορικά γεγονότα και το πρόσωπο του Διασσωρίνου επίσης ιστορικό, όμως, για τις ανάγκες του μύθου οι διάλογοι που αποδίδονται σε αυτόν καθώς και ορισμένες πράξεις του είναι φανταστικές] xiii Ο Ιάκωβος Παλαιολόγος ήταν Έλληνας λόγιος του 16ου αιώνα με αντιτριαδικές (αιρετικές) ιδέες. Γεννήθηκε περί το 1520 στη Χίο από γονείς με Βυζαντινή καταγωγή από την οικογένεια των Παλαιολόγων. Πήγε στην Ιταλία και τη Γερμανία με την ελπίδα ότι εκεί θα έβρισκε ελευθερία συνείδησης. Εγκαταστάθηκε στην Τρανσυλβανία, όπου το 1569 δίδαξε και έγινε έφορος στο γυμνάσιο του Κλουζ. Ο Παλαιολόγος είχε μεγάλη παιδεία και ευγλωττία και συντάραξε ολόκληρη την Ευρώπη με τις αιρετικές του απόψεις. Η εξουσία δεν άργησε να ενεργοποιηθεί και, έτσι, τον συνέλαβαν και τον οδήγησαν, αιχμάλωτο, στον Πάπα Γρηγόριο ΙΓ στην Ρώμη από όπου παραδόθηκε στο ιεροδικείο. Δικάστηκε και καταδικάστηκε σε θάνατο δια πυρός ζωντανός. Το σπουδαιότερο των συγγραμμάτων του είναι το «De magistratu politico» που τυπώθηκε στη Λόσκη της Λιθουανίας το (ΠΗΓΕΣ: Κωνσταντίνος Σάθας «Νεοελληνική φιλολογία»/βακαλόπουλος/σάθας κ.α.). [ΣΣ: Στο παρόν βιβλίο ο Ιάκωβος Παλαιολόγος χρησιμοποιείται από τον συγγραφέα για μυθιστορηματική δράση ταιριαστή με τα όσα γνωρίζουμε γι αυτόν. Οι πράξεις του στο βιβλίο αυτό είναι φανταστικές, ο χαρακτήρας του όμως συμβατός με το πραγματικό ιστορικό πρόσωπο όπως το γνωρίζουμε από τις πηγές.] xiv Μιχαήλ Κατακουζηνός. Ο Βουτιερίδης ( Ιστορία Ελληνικής Λογοτεχνίας τόμος Β, σελ ), αναφέρει γι αυτόν: γνωστότερος υπό την ονομασία Κυρίτσης Μιχάλης, κατείγετο

56 Ο ΔΟΝ ΧΟΥΑΝ ΗΡΑΚΛΕΙΔΗΣ ΚΑΙ Η ΕΛΛΗΝΟΡΩΜΑΪΚΗ ΠΟΛΙΤΕΙΑ σελ. 56 από βυζαντινή αριστοκρατική οικογένεια, άρχων πάμπλουτος και ισχυρότατος επιβληθείς δια της ευφυΐας του και εις αυτούς τους Τούρκους οι οποίοι τον ονόμαζαν Σεϊτάνογλου (υιόν του Σατανά). Υπήρξε στενός φίλος του Μεγάλου Βεζύρου με τον οποίο διαμοίραζε τα κέρδη διαφόρων επιχειρήσεων και με την συνδρομήν τούτου αναβίβαζε και καταβίβαζε πατριάρχας. [ΣΣ: Οι διάλογοι και οι πράξεις που αναφέρονται στον Κατακουζηνό όταν δεν είναι ιστορικά εξακριβωμένα γεγονότα είναι απόλυτα συμβατά με τον χαρακτήρα του και τον βίο του]. Άλλες ΠΗΓΕΣ: Ιστ. Ελληνικού Έθνους/ Βικιπέδια xv Βαλιντέ σουλτάνα ήταν η βασιλομήτωρ και Χασεκή σουλτάνα η ευνοούμενη γυναίκα του Σουλτάνου. Αυτές οι δύο ήταν τα ισχυρότερα πρόσωπα στην Οθωμανική Αυτοκρατορία μετά τον Σουλτάνο. Η Χουρέμ έγινε και νόμιμη γυναίκα του Σουλεϊμάν xvi Για τον Διασσωρίνο (Ρόδος 1527-Λευκωσία 1563) ως δάσκαλο γνωρίζουμε μεταξύ άλλων: α) (ΠΗΓΗ Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τόμος Ι ) στη σελ. 376 γράφει ότι ο Διασσωρίνος συμβούλευε τους Έλληνες: Δια τούτο όσον ευρίσκετε διδάσκαλο μανθάνετε δια να ξανακαινουργώσετε την παλαιά σοφία β) (ΠΗΓΗ Βικιπέδια) ότι εργάστηκε στη Βενετία σε ένα φαρμακείο και στον χρόνο αυτό διάβασε όλες τις βιβλιοθήκες της Γαληνοτάτης. Η υπαλληλική ζωή δεν του άρεσε και κατατάχτηκε στον στρατό του Καρόλου του Ε επικεφαλής ενός σώματος Ελλήνων και Αλβανών στρατιωτών. Εκεί γνωρίστηκε με τον πρίγκιπα Φίλιππο, τον γιο του Καρόλου και διάδοχό του, που τότε ήταν Ηγεμών των Κάτω Χωρών, και του έστειλε επιγράμματα στην αρχαία ελληνική με τα οποία ζητούσε την επέμβασή του για την ελευθερία των Ελλήνων. Γοητεύει τους πάντες με την πολυμάθεια και την ευφράδειά του. Παράλληλα τρέφει την ιδέα της απελευθέρωσης της πατρίδας του με την βοήθεια του ηγεμόνα των Κάτω Χωρών και της Ισπανίας Φιλίππου Β'. γ) Ο Βουτιερίδης (Ιστορία Ελληνικής Λογοτεχνίας, τόμος Β σελ ) γράφει για τον Διασσωρίνο Αναμφιβόλως ο Ιάκωβος Διασσωρίνος αποτελεί ικανώς αντιπροσωπευτικό τύπο των Ελλήνων εκείνων λογίων των δύο πρώτων μεταβυζαντινών αιώνων των οποίων η ζωή όλη υπήρξε περιπέτεια τυχοδιωκτική και δράσις πνευματική xvii Μιχαήλ Λήσταρχος Ερμόδωρος (Από την Βικιπέδια): Γεννήθηκε στη Ζάκυνθο στις αρχές του 16ου αιώνα. Νέος ακόμα μετακόμισε με υποτροφία στην Ιταλία, όπου έγινε μαθητής στο Ελληνικό Γυμνάσιο της Ρώμης. Από εκεί συνέχισε τη μόρφωσή του με σπουδές ιατρικής στα πανεπιστήμια της Ρώμης και της Φεράρα, όπου άκουσε τις παραδόσεις του Μάρκου Αντιμάχου. Μετά τις σπουδές του τον προσκάλεσαν στη Χίο, όπου δίδαξε στην ακμάζουσα τότε Σχολή της Χίου. Στη Χίο ο Ερμόδωρος Λήσταρχος μόρφωνε νεανίσκους. Στη συνέχεια πήγε στην Κωνσταντινούπολη, όπου δίδαξε ως καθηγητής της Πατριαρχικής Ακαδημίας. Το 1540 τον κάλεσαν πάλι στην Ιταλία, όπου διορίστηκε καθηγητής στη Φεράρα από το 1546 ως το 1547, οπότε και έλαβε πρόσκληση του Πατριάρχη Διονύσιου να έρθει στην Κωνσταντινούπολη για να διδάξει στο νεοϊδρυθέν Ελληνικό σχολείο. Επέστρεψε στη Χίο, όπου νυμφεύθηκε και συνέχισε το επάγγελμα του ιατρού και του διδασκάλου στη Σχολή της Χίου ως το Καθώς αναφέρεται δίδαξε στη σχολή αυτή ακόμα και ιατρική. Απεβίωσε πιθανώς στη Χίο το έτος (άλλες ΠΗΓΕΣ: Ιστορία Ελληνικού Έθνους τόμος Ι σ.371-3) xviii Ο Κάρολος Ε ανέθεσε τον νόθο γιο του Ιερώνυμο στον Φραντσίσκο Μάσσι, μουσικό της αυλής που έγινε θετός πατέρας του παιδιού και τον μεγάλωνε στο Λεγκρανές, κοντά στη Μαδρίτη. Όταν ο Μάσσι πέθανε, στις αρχές του 1555, ο Κάρολος είχε στείλει τον καλό του φίλο Λούις Κιγιάμα να πάρει εκείνος το νεαρό παιδί από το Λεγκρανές και να το μεγαλώσει. Ο Λουίς Κιγιάμα τον έφερε στον πύργο του στη Βιλαγκαρτσία κοντά στο Βαλιαδολίδ όπου έμενε με την γυναίκα του Μαγδαληνή Ντυμπουά και εκεί μεγάλωσαν τον νεαρό Ιερώνυμο. xix Αντρέα Ντόρια ( ) Γενουάτης, αρχιναύαρχος του αυτοκρατορικού στόλου, που ελευθέρωσε την Ιταλία αλλά ηττήθηκε στην Πρέβεζα το 1538 από τους Τούρκους που είχαν επικεφαλής τον Χαϊρεντίν Μπαρμπαρόσα (ΠΗΓΕΣ: Κάρρεϋ-Χάμιλτον: «Θαλασσόλυκοι της Μεσογείου», 1910/ Ρότζερ Κροόυλη «Αυτοκρατορίες των Θαλασσών»/ κ.α.) xx Ο Χαϊρεντίν Μπαρμπαρόσα ( ) γεννήθηκε από μουσουλμάνους γονείς και, μαζί με τα αδέλφια του, σάρωσε όλες τις θάλασσες και τα λιμάνια της Μεσογείου σαν πειρατής. Ήταν φόβος και τρόμος των Χριστιανών αλλά και των Μουσουλμάνων. Ξεκινώντας από τα ορμητήριά τους που βρίσκονταν στην Τύνιδα είχαν μετατρέψει ολόκληρη τη Μεσόγειο σε μια απόλυτα ανασφαλή για ταξίδια θάλασσα. Μετά τον θάνατο των αδελφών του ο Χαϊρεντίν είχε έρθει σε συνεννόηση με τον σουλτάνο Σελίμ Α και επί Σουλεϊμάν έγινε ο επίσημος αρχιναύαρχος του οθωμανικού στόλου. Σήμερα θεωρείται ένας από τους μεγάλους ήρωες των Τούρκων (ΠΗΓΕΣ: Ιστορία Ελληνικού Έθνους τόμος Ι σελ / Βικιπέδια/ κ.α.)

57 Ο ΔΟΝ ΧΟΥΑΝ ΗΡΑΚΛΕΙΔΗΣ ΚΑΙ Η ΕΛΛΗΝΟΡΩΜΑΪΚΗ ΠΟΛΙΤΕΙΑ σελ. 57 xxi Πρόκειται για τον Ιανό Λάσκαρη ( ). Σοφός και λόγιος, έστειλε τέτοια σχέδια για νίκες επί των Οθωμανών, συνδυασμένες με επανάσταση των Ελλήνων, σε όλες βασιλικές αυλές του 15 ου και 16 ου αι. (ΠΗΓΗ: «Ιστορία του Ελληνικού Έθνους» τόμος Ι σελ. 360) xxii Η Σουτσεάβα ήταν τότε η πρωτεύουσα της Μολδαβίας. Ο Ιάκωβος Ηρακλείδης ως ηγεμόνας της, μετά από μερικά χρόνια, μετέφερε την πρωτεύουσα στο Ιάσιο φτιάχνοντας το νέο παλάτι. xxiii Ο Διονύσιος Β Γαλατιανός (επειδή γεννήθηκε στον Γαλατά) ήταν Πατριάρχης το διάστημα Καθαιρέθηκε το 1548 λόγω του ταξιδιού του φίλου του Μητροπολίτη Καισαρείας Μητροφάνη στη Ρώμη (όπου είδε και προσκύνησε τον Πάπα) αλλά επανήλθε. Εξ αιτίας αυτού του γεγονότος μάλιστα δολοφονήθηκε μέσα σε ένα ναό το Φωτεινό μυαλό, ήταν ο πρώτος λόγιος ιεράρχης στον θρόνο της Νέας Ρώμης μετά από μια σειρά απαίδευτων Πατριαρχών (ΠΗΓΕΣ: Νέα Δομή τόμος 10, σελ. 177/ Ιστορία του Ελληνικού Έθνους τόμος Ι σελ. 100,102, 110, 122, 372/ Βικιπέδια/κ.α) xxiv Σύμφωνα με το σύγγραμμα του Δημητρίου Π. Πασχάλη, 1935 «Ημερολόγιον της Ελλάδος» (σελ. 245) περί του Ιακώβου Βασιλικού, «τα περί της πατρίδος του Βασιλικού αμφισβητούνται διότι άλλοι μεν γράφουσι ότι κατείγετο εκ Κερασούντος, άλλοι ότι ήτο Κρης, υιός πλοιάρχου, άλλοι δε ότι ήτο Σάμιος». Ο Πασχάλης έλαβε υπ όψιν του όλα όσα αναφέρει ο Κ. Σάθας και άλλοι που έγραψαν για την ιστορία της Ελλάδας κατά την Τουρκοκρατία. [ΣΣ: Για το παρόν δεχόμαστε την εκδοχή της Κερασούντιας καταγωγής του] xxv Στα αυτοκρατορικά νομίσματα της Τραπεζούντας από Αδριανού ως του Σεβήρου Αλεξάνδρου συναντούμε την επιγραφή ΚΕΡΑCΟΥΝΤΙΩΝ. Τα νομίσματα της Κερασούντος έφεραν την απεικόνιση του Ηρακλή. (ΠΗΓΗ: Βικιπέδια, λήμμα Κερασούντα) xxvi Με απόφαση του Μεχμέτ του Πορθητή, οι Ρωμιοί της Κερασούντας είχαν απαλλαγεί από φόρους καθώς τους είχε αναθέσει την φύλαξη του επιβλητικού φρουρίου της πόλης μας και, επίσης, τους είχε ως ταχυδρόμους της Υψηλής Πύλης. Οι Τούρκοι ήταν μόνο το 10% των κατοίκων της πόλης. Αυτή η φορο-απαλλαγή των Ρωμιών καταργήθηκε το 1523 (ΠΗΓΗ: Σαμουηλίδης Χρ. Ιστορία του Ποντιακού Ελληνισμού, εκδ. Αλκυών, 1985) xxvii Οι Σπαχήδες απάρτιζαν το οθωμανικό ιππικό. Οργανώθηκαν σε σώμα τον 14ο αι. σε βάση φεουδαρχική. Κατείχαν φέουδα (τιμάρια) που παρέχονταν από τον σουλτάνο, επιτηρούσαν τους χωρικούς που εργάζονταν στη γη και καρπώνονταν τα εισοδήματα των φέουδων. xxviii Κατής ήταν ο τοπικός δικαστής. Η θέση εξαγοραζόταν έναντι κατάλληλου αντιτίμου. xxix «Άσπρα» ήταν τα κύρια νομίσματα της εποχής. Ήταν από άργυρο γι αυτό ονομάζονταν έτσι xxx Μέχρι το 1522 η Ρόδος βρισκόταν υπό την κυριαρχία των Ναϊτών Ιπποτών του Αγίου Ιωάννη, όμως ο Σουλτάνος Σουλεϊμάν είχε κυριεύσει, μετά από πολιορκία, το μεγάλο κι εύφορο νησί διώχνοντας τους Ιππότες που έφυγαν κι εγκαταστάθηκαν τελικά στη Μάλτα. xxxi Από το 1346 η Χίος ελεγχόταν από τη γενοβέζικη εταιρεία Μαχόνα, η οποία διατηρούσε τον έλεγχο του νησιού με καταβολή ενός διαρκώς αυξανόμενου φόρου υποτέλειας στους Οθωμανούς έως το 1566 που την κατέλαβαν. xxxii Σύμφωνα με την Ιστορία του Ελληνικού Έθνους (τόμος Ι σελ ) όπως θα ισχυριστεί σαράντα χρόνια αργότερα ο καλός γνώστης των πραγμάτων Ναυπλιώτης Γρηγόριος Μαλαξός η επανάσταση της Πελοποννήσου δεν πραγματοποιήθηκε τελικά εξ αιτίας της δυσπιστίας των εκκλησιαστικών ηγετών των Ελλήνων έναντι των Ισπανών. Η δυσπιστία εκείνη μάλιστα είχε ενισχυθεί ύστερα από την αποστολή ειδικών εντολών του οικουμενικού πατριαρχείου προς τους μητροπολίτες και επισκόπους της νότιας ελληνικής χερσονήσου να μην κινηθούν εναντίον των Τούρκων xxxiii Οι Ενωτικοί ή Ουνίτες δέχονταν την πρωτοκαθεδρία του Πάπα και ήταν ουσιαστικά καθολικοί οι οποίοι όμως ακολουθούσαν ολόκληρο το τυπικό της Ορθοδοξίας. xxxiv Το όνομα Ιάκωβος Ηρακλείδης για τον δεσπότη του οποίου πρώτος βοηθός έγινε ο Ιάκωβος Βασιλικός επιβεβαιώνεται από τον Κώδικα της Άνδρου σελ από τον οποίο αντλούν τις πληροφορίες οι βιογράφοι του Ιάκωβου Ηρακλείδη xxxv Φεουδάρχης της Πάρου ήταν ο Βερνάρδος Σαγρέδος, γόνος μιας δυναστείας φεουδαρχών και είχε πάρει το νησί από τους Βενετούς με ένα γάμο που είχε κάνει με την πραγματική κληρονόμο του νησιού, την Σετσίλια Βενιέρι xxxvi Η ιστορία αυτή της απόκτησης από τον Ιάκωβο των τίτλων του Άρχοντος και Μαρκίωνος Πάρου και του Δεσπότη της Πάρου από τον πραγματικό ιδιοκτήτη τους τον δεσπότη Ιάκωβο Ηρακλείδη, καθολικό επίσκοπο της Πάρου που πέθανε στη Ρώμη, καταγράφεται από τον Δημήτριο Πασχάλη στο σύγγραμμά του «Ιάκωβος Βασιλικός-Ηρακλείδης, Άρχος Σάμου, Δεσπότης Πάρου, Κόμης Παλατίνος, Ηγεμών της Μολδαβίας», Άνδρος 1935, σελ. 254, ενώ την αναφέρει εν συντομία και ο Κωνσταντίνος Σάθας ( Νεοελληνική Φιλολογία, Βιογραφίαι,

58 Ο ΔΟΝ ΧΟΥΑΝ ΗΡΑΚΛΕΙΔΗΣ ΚΑΙ Η ΕΛΛΗΝΟΡΩΜΑΪΚΗ ΠΟΛΙΤΕΙΑ σελ. 58 εκδόσεις Κορομηλά, Αθήνα, 1868, σελ ). Ο Πασχάλης αναφέρει όλο το περιστατικό με τους χωρικούς και την κληρονομιά που βεβαίωσαν ώστε να μην πέσει η περιουσία στα χέρια του Σαγρέδου με αποτέλεσμα να κληρονομήσει ο Ιάκωβος Βασιλικός τα χρυσόβουλα και το όνομα του επίσκοπου. Ο Σάθας θεωρεί ότι ο Ιάκωβος Βασιλικός υπεξαίρεσε τα χρυσόβουλα και το όνομα Ιάκωβος Ηρακλείδης στην Πάρο. xxxvii Πρώτη τάξη στην Βενετοκρατούμενη Κρήτη ήταν οι Νόμπιλι που ήταν Ευγενείς Ενετοί, ακολουθούσαν οι Νόμπιλι Κρετένζι που ήταν Ευγενείς Κρητικοί (Έλληνες), ακολουθούσαν οι Τσιταντίνοι (αστοί) και τέλος ερχόταν ο λαός (Πλέμπε) xxxviii Οι Ρωμιοί γαιοκτήμονες κρατούσαν στην Κρήτη από τον καιρό της ανακατάληψής της από τους Σαρακηνούς το 961 από τον Νικηφόρο Φωκά και γι αυτό αποκαλούνταν τα δώδεκα αρχοντόπουλα του κυρ-φωκά. Μετά την πτώση της Πόλης, το αίτημα για επανένωση της Κρήτης με την αυτοκρατορία στερήθηκε βάσης. xxxix Η επανάσταση είχε κοινωνικό χαρακτήρα και κράτησε από το 1523 που ξέσπασε μέχρι το 1527 που οι Ενετοί την κατέστειλαν πνίγοντάς της στο αίμα. Αρχηγός της ήταν ο Γεώργιος Καντανολέων ή Λυσσογιώργης. Επίκεντρο της επανάστασης ήταν η Κάντια (Χανιά) με κέντρο τα Κεραμειά και τα Σφακιά. Τα αιτήματα των επαναστατών ήταν ο μετριασμός των φόρων και η παύση των αυθαιρεσιών της βενετικής διοίκησης.

59 Ο ΔΟΝ ΧΟΥΑΝ ΗΡΑΚΛΕΙΔΗΣ ΚΑΙ Η ΕΛΛΗΝΟΡΩΜΑΪΚΗ ΠΟΛΙΤΕΙΑ σελ. 59 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 ο : ΠΕΡΙΠΛΑΝΗΣΕΙΣ ΣΤΗ ΔΥΣΗ ( ) *** ΚΕΡΚΥΡΑ *** Φτάσαμε στην Κέρκυρα στα τέλη Νοεμβρίου του Μείναμε σε ένα χώρο που οι αρχές της πόλης παραχώρησαν σε όσους ήρθαμε από το Ναύπλιο και που ονομάστηκε Αναπλιτοχώρι εξ αιτίας μας. Ο Ιουστίνος επισκεύασε ένα πύργο που βρισκόταν τέσσερις ώρες περίπου ποδαρόδρομο βόρεια από την πόλη και μας πήρε να μείνουμε εκεί. Ο Μορμόρης κατατάχτηκε στο μόνιμο σώμα της Κερκυραϊκής φρουράς της Βενετίας και έμενε στο φρούριο στα καταλύματα των αξιωματικών. Το νησί πριν τρία χρόνια είχε δεχτεί την επίθεση του Μπαρμπαρόσα και είχε υποστεί μεγάλες ζημιές μέχρι να τον διώξουν. Τώρα οι Βενετοί ετοίμαζαν ένα καινούριο Φρούριο που, μαζί με το σχεδόν απόρθητο υπάρχον, θα προστάτευε την πόλη πολύ πιο αποτελεσματικά. Οι εργασίες δεν είχαν αρχίσει ακόμα και όλα ήταν στα σχέδια. Η παραμονή μας στον πύργο του Ιουστίνου, που οι ντόπιοι ονόμαζαν «Πυργί», ήταν υπέροχη. Η τριγύρω περιοχή είχε ένα απίστευτο φυσικό κάλλος καθώς αποτελείτο από κολπίσκους, λοφίσκους, πηγές, γεφυράκια, δρόμους σκιερούς και αμμώδεις παραλίες μέσα σε μια οργιαστική βλάστηση, κατάφυτη από πυκνό πράσινο με πολλά και ψηλά ελαιόδεντρα. Οι χωρικοί ήταν φιλικοί μαζί μας. Είχαν τα παράπονά τους από την ενετική διοίκηση, ωστόσο χαίρονταν μια σχετική ελευθερία που ήταν αδιανόητη στην Οθωμανική επικράτεια. Μείναμε εκεί δυο ολόκληρα χρόνια. Εγώ αντέγραφα κώδικες και περγαμηνές κι ασχολιόμουν με αγροτικές δουλειές, ο Ιάκωβος δίδασκε σε ελληνικά σχολεία και ερευνούσε τις βιβλιοθήκες κι ο Μορμόρης ανέβαινε σταθερά τα σκαλοπάτια της στρατιωτικής ιεραρχίας. Κάναμε παρέες με ένα ευρύ κύκλο λογίων που έγραφαν, διάβαζαν κι ενδιαφέρονταν για τις τύχες της ρωμιοσύνης. Η λεπτή διαφορά ανάμεσα στο «Έλληνας-Γραικός» που χρησιμοποιούσαν οι Λατίνοι και στο «Ρωμιός» που χρησιμοποιούσαν οι ντόπιοι άρχισε να γίνεται όλο και πιο σαφής. Ήταν χριστιανοί ελληνόφωνοι και οι δυο αλλά ο Γραικός σχετιζόταν περισσότερο με την αρχαιότητα ενώ ο Ρωμιός με την παράδοση της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας. Κι επειδή η αυτοκρατορία είχε τη συνέχειά της στο σουλτανάτο, πολλοί αρνιόντουσαν τον όρο Ρωμιός για να δείχνουν την αντίθεσή τους στο υποταγμένο Πατριαρχείο. -Ιάκωβε μην ξεχνάς ότι γεννηθήκαμε και είμαστε Ρωμιοί, του έλεγα, οι πατέρες μας μάς βάφτισαν ορθόδοξους! Δεν αντέχω να ακούω το «Ρωμιός» να σημαίνει δούλος ή προδότης και το «Γραικός» να είναι τίτλος τιμής -Δεν είναι διαφορετικά πράγματα, Χάρμο, μου εξηγούσε και με καθησύχαζε. Είμαστε Έλληνες που για χίλια χρόνια τώρα μας λένε Ρωμαίους. Αυτή η ονομασία δεν αλλάζει ούτε το γένος μας ούτε τη μοίρα μας. Στα χρόνια της αυτοκρατορίας το «Ρωμιός» ήταν λόγος περηφάνιας ενώ το «Έλληνας» σήμαινε αιρετικός και ήταν λόγος για τιμωρία. Τώρα που η αυτοκρατορία έγινε σουλτανάτο, τα πράγματα φαίνονται ανάποδα, όμως Ρωμιός και Έλληνας είναι πάντοτε το ίδιο Η Κέρκυρα ήταν ένα μέρος όπου περνούσαμε καλά και όπου μπορούσαμε να εγκατασταθούμε, όμως ήταν γνωστό πως αυτό δεν του αρκούσε. Θα μπορούσαμε να παντρευτούμε και να κάνουμε οικογένειες, όμως, εκείνος ένιωθε πως είχε ένα σκοπό να ξεπληρώσει που ξεπερνούσε την οικογενειακή ευτυχία. -Δεν είναι εύκολο να βρεις το μέρος που θα μείνεις για πάντα, μου έλεγε Ήξερα που το πήγαινε. -Είναι νωρίς για να μείνουμε κάπου οριστικά, έλεγε, έχουμε ακόμα να δούμε πολλά

60 Ο ΔΟΝ ΧΟΥΑΝ ΗΡΑΚΛΕΙΔΗΣ ΚΑΙ Η ΕΛΛΗΝΟΡΩΜΑΪΚΗ ΠΟΛΙΤΕΙΑ σελ. 60 -Που ακριβώς νομίζεις ότι πρέπει να πάμε; -Στην Ιταλία οπωσδήποτε! και από εκεί θα μπορέσουμε να πάμε παντού! Η Ιταλία ήταν μεγάλη και είχε πολλές σπουδαίες πόλεις που αποτελούσαν σχεδόν όλες ξεχωριστά κράτη. Βενετία, Ρώμη, Φλωρεντία, Γένοβα, Πάρμα ήταν μερικά μόνο από αυτά. -Πρέπει να πάμε και στη Γαλλία, να δούμε το περίφημο Παρίσι. Λένε πως οι Γάλλοι είναι οι πιο καλοί φίλοι της Ελλάδας -Πως θα μετακινηθούμε; που θα μένουμε; -Έχουμε φίλους και θα κάνουμε κι άλλους, με καθησύχαζε Η αταραξία και η σιγουριά του με τρόμαζαν, όμως τον εμπιστευόμουν. -Θα πρέπει να δούμε και την Ισπανία, είπε Σκέφτηκα πως κάπου εκεί θα τελείωνε τον κατάλογο των υποχρεώσεών μας. -Και η Γερμανία, η Αγία Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, είναι σήμερα το πιο σπουδαίο κράτος στον κόσμο και ουσιαστικά το μόνο κράτος που πολεμάει με τον αυτοκράτορά του τον Σουλτάνο σε ολόκληρη την Ευρώπη, μονολόγησε -Υπάρχουν κι άλλα κράτη, του υπενθύμισα σαρκάζοντας την ασταμάτητη φαντασία του -Το ξέρω, μου απάντησε σοβαρά, η Βιέννη και η Βουδαπέστη μας ενδιαφέρουν, αλλά και η Δανία, η Πολωνία πρέπει να μάθουμε γι αυτές, συνέχιζε το παραλήρημά του -Φτάνει Ιάκωβε, του είπα, καλύτερα να βάλουμε ένα στόχο και να τον πετύχουμε -Ο πρώτος μας σταθμός είναι ήδη κανονισμένος. Το μεγάλο πλοίο που βλέπαμε να μπαίνει χτες στο λιμάνι, αναχωρεί σε μια εβδομάδα για Βενετία. Μαζί του φεύγουμε κι εμείς, υπάρχουν θέσεις που μας περιμένουν -Το κανόνισες κι όλας; -Ο Ιουστίνος είναι πολύ καλός φίλος, είπε αντί άλλης εξήγησης -Σε μια εβδομάδα; αναφώνησα, και η Αντελίνα; Ήταν η νεαρή που του είχε πάρει την καρδιά τους τελευταίους μήνες. Όμορφη, ανοιχτόκαρδη και πανέξυπνη, ήταν η μόνιμη παρέα του στους φανταστικούς κήπους της πόλης. Από όλες τις Κερκυραίες μόνο η Αντελίνα τον είχε κερδίσει. -Σε νοιάζει η Αντελίνα και όχι η Σπυριδούλα; μου αντιγύρισε -Στη Σπυριδούλα το έχω ξεκαθαρίσει, του είπα -Πως το ξεκαθάρισες δηλαδή; -Της έχω εξηγήσει και ξέρει ότι μόλις εσύ μου πεις «φύγαμε» θα την αποχαιρετίσω χωρίς να γνωρίζω πότε θα την ξαναδώ -Ωραία λοιπόν, εσύ φάνηκες πιο έτοιμος από εμένα. Πιστεύω ότι η Αντελίνα θα μείνει εδώ στο νησί με την οικογένειά της, αλλά θα της το προτείνω να έρθει μαζί μας και, αν εκείνη το θέλει, ας μας ακολουθήσει -Με ποια ιδιότητα; -Της γραμματέως μου; -Υπάρχουν και γυναίκες γραμματείς; αυτό δε το ήξερα, τόνισα -Αν θέλει η Αντελίνα θα το δημιουργήσουμε εμείς πρώτοι το επάγγελμα -Γιατί δεν λες την αλήθεια στην κοπέλα; -Που είναι ποια; -Ότι ο Ιάκωβος ανήκει αλλού, στην Γραικία, στην Ευρώπη, στον κόσμο! -Σε ευχαριστώ φίλε μου, αλλά αυτό δεν μπορώ να το πω, ξεκαθάρισε Δεν χρειάστηκε να το πει. Η Αντελίνα είχε καταλάβει και από μόνη της ότι ο Ιάκωβος ανήκε αλλού. Όσο κι αν τον ήθελε, ήξερε πως δεν μπορούσε να περιμένει από αυτόν την αποκατάσταση και την οικογένεια που ονειρευόταν. Περιορίστηκε να του γράψει μερικές φλογερές επιστολές. Τον αποχαιρέτησε με ένα καυτό βράδυ στο εξοχικό της

61 Ο ΔΟΝ ΧΟΥΑΝ ΗΡΑΚΛΕΙΔΗΣ ΚΑΙ Η ΕΛΛΗΝΟΡΩΜΑΪΚΗ ΠΟΛΙΤΕΙΑ σελ. 61 οικογένειάς της όπου κανόνισε να τον υποδεχτεί μόνη. Η δική μου γνωριμία, η Σπυριδούλα, δεν μου χάρισε κάτι αντίστοιχο, απλά με αποχαιρέτησε με δάκρυα και αρκετή συγκίνηση. Αρκετά χρόνια μετά, θα συνόδευε τον Ιουστίνο στην Αυγούστα κι εκεί θα ανανεώναμε την σχέση μας, Ο Ιάκωβος δεν ξαναμίλησε ποτέ για την Αντελίνα που, όπως έμαθα από τον Μορμόρη αργότερα, καλοπαντρεύτηκε και ζει ευτυχισμένη στο νησί της. Αφήναμε την Κέρκυρα με αναμνήσεις γλυκές και ευχάριστες όσο και χρήσιμες για τη συνέχεια. *** ΒΟΡΕΙΑ ΙΤΑΛΙΑ *** Στο ταξίδι μας προς την Ευρώπη, το καλοκαίρι του 1542, η Βενετία ήταν ο πρώτος μας σταθμός. Με τις συστάσεις του Ιουστίνου γνωριστήκαμε με τα μέλη της πολυπληθούς ελληνικής κοινότητας. Η Βενετία είχε ξεκινήσει σαν πόλη με ελληνικά χαρακτηριστικά πριν από τον 7 ο κι όλας αιώνα, πολύ προτού να γίνει μεγάλη ναυτική δύναμη. Πολλοί Γραικοί είχαν έρθει εδώ τον 13 ο και 14 ο αι. ενώ ένα μεγάλο κύμα Ελλήνων προσφύγων την κατέκλυσε πριν αλλά και μετά την πτώση της Πόλης. Οι Ρωμιοί ήταν οργανωμένοι στην ορθόδοξη αδελφότητα του Αγίου Νικολάου και εκκλησιάζονταν με το ελληνορθόδοξο τυπικό στην εκκλησία του Αγίου Βλασίου. Μέσα σ αυτή την κοινότητα βρήκαμε πολλούς ανθρώπους για να συζητήσουμε. Ο Αντώνιος Έπαρχος xl, έναν πενηντάρης Κερκυραίος λόγιος, που είχε έρθει εδώ πριν έξι χρόνια, έχαιρε εκτίμησης στους βενετσιάνικους κύκλους. Μας μίλησε για το πιο σοβαρό θέμα της εποχής, το κίνημα των Διαμαρτυρομένων και τον Λούθηρο. Ετοίμαζε ένα μεγάλο συγγραφικό έργο σε κώδικες για τα παθήματα της Ελλάδας. Ο Ιάκωβος θα τον ήθελε στη συνεδρίαση της Αυγούστας αλλά ήταν τότε 64 ετών και άρρωστος, έτσι προτίμησε να μην τον υποβάλει σε ένα κουραστικό ταξίδι. Έγινε μέλος της Αδελφότητας αργότερα. Ο Ανδρόνικος Νούντσιος xli ήταν ένας ακόμη Κερκυραίος που γνωρίσαμε στη Βενετία. Συνέγραφε την εκκλησιαστική ιστορία ενώ ήθελε να γράψει για την παρουσία των Γραικών ανά τον κόσμο. Ο Ιάκωβος έμαθε πολύ καλά τα ιταλικά χάρη στην εξαιρετικά καλή του γνώση των λατινικών. Σύντομα έγινε άριστος χειριστής της γλώσσας και χρησιμοποιούσε όλες τις δυνατότητές της για να μιλά με υπονοούμενα και χιούμορ. Τα προσόντα του, η έξοχη εμφάνισή του κι οι αριστοκρατικοί του τρόποι μαζί με το ελεύθερο πνεύμα του και την βαθιά μόρφωσή του εκτιμήθηκαν απεριόριστα σε μια πόλη γεμάτη ανεμελιά, ερωτισμό και θαυμασμό του ωραίου. Η ικανότητά του να συνδιαλέγεται και να πρωτοτυπεί στις συζητήσεις ακόμα και σε θέματα ταμπού, οι νεωτεριστικές του ιδέες, το παρουσιαστικό του κι ο μύθος του «Γκρέκο Νόμπιλε», που ο ίδιος καλλιέργησε γύρω του, του άνοιξαν όλες τις πόρτες και ειδικά τις πόρτες των γυναικείων καρδιών. Με χαρά διαπίστωσε ότι οι τίτλοι του θα αναγνωρίζονταν αν έβρισκε κάποιο γαλαζοαίματο να τους δεχτεί σαν τίτλους ευγένειας. -Η Βενετία μας προσφέρει δυνατότητες, μου έλεγε -Μας ταιριάζει, παραδέχτηκα, αλλά εσύ ειδικά εδώ είσαι στον κόσμο σου, αναπνέεις πολύ διαφορετικά και οι γυναίκες το νιώθουν αυτό σε συμπαθούν όλες! -Δεν ήρθαμε για γυναίκες, ήρθαμε για δουλειά, έκλεινε τη συζήτηση Τον τελευταίο καιρό είχαν αρχίσει να πληθαίνουν στην πόλη τα δυο απόλυτα κακά του καθολικισμού: τα ερωτικά σκάνδαλα και οι Διαμαρτυρόμενοι. Ο Πάπας προκειμένου να προλάβει τη «μόλυνση» εγκατέστησε την Ιερά Εξέταση. -Αντί να προχωράμε μπροστά, όλο και σε πιο αυταρχικές, θεοκρατικές και απόλυτες λύσεις προχωρούν οι Πάπες, σημείωνε ο Έπαρχος -Μα εσύ Αντώνιε τα πας καλά με το Βατικανό, του υπενθυμίζαμε

62 Ο ΔΟΝ ΧΟΥΑΝ ΗΡΑΚΛΕΙΔΗΣ ΚΑΙ Η ΕΛΛΗΝΟΡΩΜΑΪΚΗ ΠΟΛΙΤΕΙΑ σελ. 62 -Απευθύνομαι εκεί για να βρω μια σύνταξη ή ένα σταθερό εισόδημα για να ζήσω, παραδεχόταν, αυτό όμως δεν με εμποδίζει να βλέπω πως η Ρώμη δεν εκπληρώνει σωστά τον ρόλο της ως κέντρου της χριστιανοσύνης -Θα μπορούσε να γίνει και αλλιώς; ρωτούσε ο Ιάκωβος -Θα έπρεπε να γίνει αλλιώς! επέμενε ο Έπαρχος, αντί να αφήνουν την μεταρρύθμιση στους προτεστάντες θα έπρεπε να την έχουν κάνει πρώτοι αυτοί, και η Αγία Έδρα θα έπρεπε να είναι πιο υποχωρητική απέναντι στην ανατολική εκκλησία Ο Έπαρχος πίστευε ότι όλες οι διαφορές των χριστιανικών δογμάτων μπορούσαν να αμβλυνθούν και να συγκεραστούν σε μια και μόνη χριστιανική θρησκεία. Η σύνοδος που ετοιμαζόταν να γίνει στο Τριδέντο και όλο καθυστερούσε θα έδινε πιθανώς μια νέα ορμή στον καθολικισμό βοηθώντας τον να αντιμετωπίσει τον προτεσταντισμό και με την ευκαιρία να εκσυγχρονιστεί και να βελτιωθεί και ο ίδιος. Ο Έπαρχος θα ήθελε και την ορθοδοξία σ αυτή την αλλαγή. Τα θεολογικά τον απασχολούσαν κυρίως από την σκοπιά του συμφέροντος αυτού που ο ίδιος αποκαλούσε «πατρώον έδαφος της Ελλάδος». Ερχόταν σε επαφή με όλα τα δόγματα και έστελνε επιστολές σε φιλοσόφους και ηγέτες με τις οποίες τους ζητούσε να βοηθήσουν τους Ρωμιούς να απαλλαγούν από τον ζυγό της δουλείας. Ο Ιάκωβος λάτρευε το πάθος του αλλά δεν συμμεριζόταν τον προσανατολισμό του που ήταν κυρίως να ζητά από τους ξένους να βοηθήσουν τους σκλαβωμένους Έλληνες. Έβλεπε πάντως πως ο Έπαρχος είχε δίκιο όταν έλεγε πως το σχίσμα καθολικών-προτεσταντών εξαντλούσε τις δυνάμεις της χριστιανοσύνης και επέτρεπε στον Σουλτάνο να μεγαλώνει ακόμη περισσότερο την αυτοκρατορία και την παντοδυναμία του. Από τη Βενετία κάναμε ταξίδια στη βόρεια Ιταλία. Ήταν πολύ δύσκολο να ταξιδεύει κανείς στον αιώνα μας, όμως, οι συστάσεις που είχαμε και η χρηματική βοήθεια του Ιουστίνου μας διευκόλυναν πολύ. Γνωρίσαμε πόλεις όπως το Μιλάνο, την Πάρμα και τη Φλωρεντία. Στην Γένοβα μας φιλοξένησε ο Φερνάντο Τσέζαρε. Ήταν αξιωματικός του γενοβέζικου στρατού κι είχε μείνει για χρόνια στη Χίο. Ήξερε καλά τον Εύξεινο Πόντο όπου οι Γενοβέζοι είχαν κτήσεις και εμπορικούς σταθμούς. Συζητούσαμε για την Κερασούντα και ο Ιάκωβος μίλησε για το λιμάνι της, για την ομορφιά του τοπίου της, για τα αρώματα των κήπων της και τα κεράσια που της είχαν δώσει το όνομά τους. Πίναμε καλό κρητικό κρασί κι ο Ιάκωβος διηγιόταν ιστορίες. Τα έλεγε όπως τον βόλευε. Είπε πως ταξιδεύοντας για την Κριμαία έπεσε θύμα πειρατών. Μόνο αυτός και ένας αδελφός του κατάφεραν να ξεφύγουν και βρέθηκαν στην Πόλη και μετά στην Χίο από όπου εκείνος κατέληξε στην Κρήτη. Εμένα φυσικά με είχε γνωρίσει στη Πόλη. -Ναι, βέβαια, επιβεβαίωσα κι εγώ συγκινημένος από τη θλιβερή του ιστορία Δεν με πείραζε που έλεγε τη μισή αλήθεια. Οι διηγήσεις του απλά ωραιοποιούσαν το παρελθόν του κι έκρυβαν ό,τι εκείνος δεν ήθελε να αποκαλυφθεί. Ο μύθος του Έλληνα ευγενή με το πολύπαθο και περιπετειώδες παρελθόν φτιάχτηκε πολύ γρήγορα και όχι μόνο συντηρείτο αλλά όλο και περισσότερο γιγάντωνε. Αν οι άνθρωποι ήθελαν ωραίες και δακρύβρεχτες ιστορίες δεν θα ήταν εκείνος που θα τους τις στερούσε. Και δεν θα υπήρχαν μύθοι για να λέγονται ούτε ακροατές για να τους ακούνε, αν ο Ιάκωβος δεν ήταν ένα χαρισματικό άτομο με φυσική αρχοντιά και σπινθηροβόλο πνεύμα που μαγνήτιζε τον συνομιλητή του. Εγώ επιβεβαίωνα τα λεγόμενά του καθώς οι ιστορίες του ήταν τόσο ωραίες που αδυνατούσα έστω και να τις γρατζουνίσω λίγο και, εξ άλλου, σχεδόν τις πίστευα κι εγώ. Στη Γένοβα, με λίγο τυχαίο τρόπο, μάθαμε από τον Φερνάντο Τσέζαρε μια σπουδαία πληροφορία. Η πρώτη αγαπημένη του, η όμορφη Μαργαρίτα, τότε Κορέση και τώρα Γκριμάλντι, θα έδινε στον οικογενειακό τους πύργο μια δεξίωση για την επιτυχία της

63 Ο ΔΟΝ ΧΟΥΑΝ ΗΡΑΚΛΕΙΔΗΣ ΚΑΙ Η ΕΛΛΗΝΟΡΩΜΑΪΚΗ ΠΟΛΙΤΕΙΑ σελ. 63 οικογένειας και του συζύγου της Φραντσίσκο να κλείσουν μια σημαντική συμφωνία. Ο Ιάκωβος ζήτησε από τον Φερνάντο να μας γράψει στους προσκεκλημένους εμένα με το επώνυμο Μαυροθαλασσίτης και τον ίδιο ως Ηρακλείδη. Ήθελε να μην γίνει αμέσως γνωστή η παρουσία μας από τα ονόματά μας και μόνο. Εξηγήσαμε στον Φερνάντο την ιστορία του με την Μαργκερίτα Γκριμάλντι που ήταν η Μαργαρίτα Κορέση, ο μεγάλος του έρωτας. Είχαμε μιλήσει πριν μερικές μέρες στον Ιταλό για τη διαμονή μας στη Χίο και μεταξύ άλλων- για τον εκβιαστικό τρόπο με τον οποίο είχαμε φύγει. Εκείνος, ενθουσιασμένος με την ερωτική ίντριγκα που εκτυλισσόταν μπροστά του, του έκανε κάθε χατίρι αρκεί να γινόταν και ο ίδιος μέρος της. -Ώστε η κοντέσα Μαργκερίτα ήταν η νεαρή Χιώτισσα ερωμένη σου; -Είναι εκείνη που είχα ερωτευτεί, πριν δώδεκα χρόνια! -Η κοπέλα που έκλαιγε για σένα όταν έφυγες από τη Χίο; -Ήταν ο έρωτας της ζωής μου μέχρι εκείνη τη στιγμή βέβαια.. -Και σου την πήρε ο Φραντσίσκο Γκριμάλντι; -Μου την πήρε ο πατέρας της δια της βίας και του την έδωσε με προξενιό! Ο Φερνάντο είχε εκστασιασθεί που ζούσε μια τέτοια ιστορία από τα μέσα, γνωρίζοντας το παρασκήνιο και ολοζώντανος μάρτυρας μια στιγμής «κρίσης» που από στιγμή σε στιγμή ερχόταν. Στη Γένοβα, στη Φλωρεντία, στη Βενετία και στις περισσότερες ιταλικές πόλεις του βορά, όπου η μεταρρύθμιση είχε φέρει νεωτερισμούς μαζί με ευημερία αλλά και χαλάρωση των ηθών, οι ίντριγκες στην καλή κοινωνία ήταν το θέαμα που τάιζε το πόπολο. Οι ιντριγκαδόροι ευγενείς, συνήθως γόνοι καλών οικογενειών, ήταν οι μεγάλοι σταρ της εποχής τους. -Και δεν σε έχει δει από τότε μέχρι τώρα; ρώτησε με θαυμασμό ο Φερνάντο -Όχι βέβαια, μόνο κάτι γράμματα αλλάζαμε στην αρχή -Έτσι γίνεται πάντα με τις γυναίκες σε ξέχασε δύστυχε φίλε μου η κοντέσα! -Η αλήθεια είναι ότι με ξέχασε υποχρεωτικά αφού έφυγα από την Χίο -Δεν έφυγες, διόρθωσε ο Φερνάντο, σε διώξανε!! μη μου το χαλάς! -Με διώξανε, εντάξει, παραδέχτηκε ο Ιάκωβος -Και θα την ξαναδείς τώρα; -Ναι! και νιώθω ήδη έντονη ταραχή -Αυτό σου φαίνεται πολύ! Κοίταξε να ντυθείς καλά, πάρε όποια ρούχα δικά μου θέλεις. Πάμε να δείξουμε τον σύγχρονο ερωτύλο Γραικό θεό στην αριστοκρατία της Γένοβας! Θα εντυπωσιάσουμε! Οι Γκριμάλντι ήταν μια οικογένεια με πολλούς κλάδους, όλοι τους πλούσιοι, και ο πύργος τους επιβλητικός. Η κεντρική αίθουσα, όπου δινόταν η δεξίωση, ήταν ακόμα πιο εντυπωσιακή. Στους τοίχους υπήρχαν ζωγραφισμένες εικόνες της ελληνικής και ρωμαϊκής αρχαιότητας από εξαιρετικούς καλλιτέχνες. Τόσο ζωντανά ήταν τα έργα τους που έδιναν την εντύπωση στον θεατή ότι βρισκόταν κι αυτός μέσα στον κάθε πίνακα και στην κάθε τοιχογραφία. Εδώ και διακόσια χρόνια, η Ιταλία είχε κατακλυστεί από ένα κλίμα ανανέωσης που είχε αλλάξει ριζικά τον τρόπο που οι άνθρωποι έβλεπαν τα πράγματα. Έργα τέχνης ασύλληπτης ομορφιάς στη γλυπτική, τη ζωγραφική και την αρχιτεκτονική είχαν φτιαχτεί από μοναδικούς καλλιτέχνες όπως ο Ραφαήλ, ο Μικελάντζελο ή ο Ντα Βίντσι αλλά και από λογοτέχνες όπως ο Δάντης και ο Πετράρχης. Οι αιώνες της άγνοιας εθεωρούντο ήδη σαν ένα σκοτεινό παρελθόν και ο ελληνορωμαϊκός κόσμος είχε έρθει στο προσκήνιο. Χωρίς γνώση ελληνικών και χωρίς επαφή με τον Πλάτωνα ή τον Αριστοτέλη στην Ιταλία του 16 ου αιώνα ήσουν σχεδόν οπισθοδρομικός. Αυτή η έκρηξη της νεωτερικότητας στηριζόταν στις χορηγίες πλουσίων οικογενειών όπως των Μεδίκων, των Βοργίων ή των Φαρνέζε. Έτσι κι εδώ στο αρχοντικό

64 Ο ΔΟΝ ΧΟΥΑΝ ΗΡΑΚΛΕΙΔΗΣ ΚΑΙ Η ΕΛΛΗΝΟΡΩΜΑΪΚΗ ΠΟΛΙΤΕΙΑ σελ. 64 των Γκριμάλντι, τα γλυπτά οι τοιχογραφίες κι οι πίνακες που διακοσμούσαν τον Πύργο ήταν εξαίρετα έργα τέχνης. Τα πολλά γυμνά έδειχναν ότι η Αναγέννηση είχε επικρατήσει πλήρως του πουριτανισμού. Η είσοδος του Ιάκωβου στην κεντρική σάλα με την αναγγελία του ονόματός του «Ιάκωβος Ηρακλείδης, Σάμιος, Τσιταντίνο ντι Βενέτσια, καθηγητής ελληνικών» έκανε πολλά μάτια να πέσουν πάνω του, ιδιαίτερα των γυναικών που είχαν κατακλύσει την τεράστια αίθουσα. Εκείνος φρόντισε να μην χάσει ούτε για μια στιγμή το αγέρωχο ύφος του με την ολύμπια ψυχραιμία και ανωτερότητα. Ωστόσο μια από όλες τις γυναίκες, όταν τον είδε κόντεψε να πέσει κυριολεκτικά ξερή. Κατάφερε όμως κι αυτή να κρατήσει την ψυχραιμία της. Ήταν η Μαργαρίτα που δεν ξεγελάστηκε ούτε από τα ονόματα που είχαμε δώσει ούτε από τις φορεσιές με τις οποίες είχαμε στολιστεί. Ο δικός της Ιάκωβος ήταν και πάλι μπροστά της. Συγκινήθηκε που τον είδε στη Γένοβα τόσα χρόνια μετά. Τον πλησίασε αμέσως και του έδωσε το χέρι της για χειροφίλημα. Το έδωσε και στον Φερνάντο και σε μένα βέβαια. -Ώστε λοιπόν εσείς σινιόρε, είπε αυστηρά στον Φερνάντο, δηλώσατε τον φίλο σας με άλλο όνομα; γνωρίζετε ότι παραβήκατε κανόνες φιλοξενίας; -Νομίζω πως με σώζει ο λόγος που με οδήγησε σε μια τέτοια παράβαση σεβαστή Κυρία, είπε εκείνος αμήχανος και χωρίς να αποπειραθεί να πει ψέματα -Ο οποίος λόγος είναι; ρώτησε η Μαργαρίτα -Η ανάγκη να μιλήσουμε σινιόρα, πετάχτηκε ο Ιάκωβος -Με ξεχάσατε, όμως, για πολύ καιρό, έτσι δεν είναι κύριε «Ηρακλείδη»; έτσι δεν σας λένε; τώρα σας κυρίευσε η ανάγκη να μου μιλήσετε; και χρειαστήκατε γι αυτό μεταμφίεση; τον ρώτησε με λεπτή ειρωνεία Ο Ιάκωβος έδειξε έτοιμος να αρπαχτεί. -Θα έλεγα ότι εσύ με ξέχασες πρώτη, της είπε, όμως δεν είναι ώρα τώρα για. Η Μαργαρίτα δεν περίμενε να τελειώσει τη φράση του και, κάνοντας χαριτωμένα μια στροφή, έφυγε προς το βάθος της αίθουσας. Εξ άλλου δεν θα έπρεπε να δώσει αφορμή να υποψιαστεί κανείς την πρότερη γνωριμία τους. Ο Φερνάντο ζούσε στιγμές ευτυχίας. -Σε αναγνώρισε αμέσως! ξεφώνισε με μια γλυκιά ταραχή Τον είχε εντυπωσιάσει η κίνησή της να έρθει προς το μέρος μας. -Δεν αρνήθηκε πως υπήρχε λόγος για την κίνησή μου! συνέχιζε ο Φερνάντο που ακόμα το απολάμβανε, ήταν λοιπόν πραγματικά ο πρώτος σου έρωτας! και τι συνάντηση από την Χίο στη Γένοβα! Τι ιδέα! Τι παρασκήνιο!! Τον συγκινούσε που ζούσε μια ίντριγκα με αυθεντικό τρόπο και μάλιστα με εξωτικούς πρωταγωνιστές. Η Μαργαρίτα έφυγε βέβαια προς στιγμήν από κοντά μας, όμως σε κάποια στιγμή απομόνωσε τον Φερνάντο και τον πέρασε από κανονική ανάκριση. Μετά προσκάλεσε τον Ιάκωβο σε ένα χορό και του μίλησε κατ ιδίαν στη βεράντα. Είχε και εκείνη την ανάγκη να του μιλήσει χωρίς άλλους παρόντες. Ο Φερνάντο κι εγώ τους εξασφαλίσαμε λίγο χρόνο. Μου περιέγραψε αργότερα τι συνέβη ανάμεσά τους. Αρχικά, εκείνος της έπιασε τα χέρια και τα έσφιξε μέσα στα δικά του. Την κοιτούσε σαν να μην είχε μεσολαβήσει τίποτε από τις μέρες της Χίου. -Χαίρομαι που σε ξαναβλέπω Μαργαρίτα, της είπε τρυφερά -Κι εγώ χαίρομαι το ίδιο, του απάντησε εκείνη Μεσολάβησε μια σιωπή που την έσπασε πρώτη εκείνη. -Ίσως να χαίρομαι εγώ περισσότερο, του είπε, η παρουσία σου εδώ ήταν έκπληξη

65 Ο ΔΟΝ ΧΟΥΑΝ ΗΡΑΚΛΕΙΔΗΣ ΚΑΙ Η ΕΛΛΗΝΟΡΩΜΑΪΚΗ ΠΟΛΙΤΕΙΑ σελ. 65 -Λυπάμαι που τελικά δεν έγινε κάτι πιο σταθερό μεταξύ μας, της είπε εκείνος διστακτικά, αλλά, χαίρομαι που είσαι μια αρχόντισσα! -Μόλις έμαθα και τα δικά σου κατορθώματα, μου είπε ο Τσέζαρε ότι ζεις στην Βενετία Εκείνος επέμενε να της πει αυτά που είχε μέσα του. -Να το ξέρεις ότι για πολύ καιρό δεν μπορούσα να σε βγάλω από το μυαλό μου, βασανίστηκα πολύ όταν σε έχασα! -Κι εμένα Ιάκωβε, μου έλειψες πολύ, πάρα πολύ! -Ο σύζυγός σου όμως είναι σοβαρός και καλός άνθρωπος, είναι και όμορφος άντρας, δυναμικός έχεις αυτόν τουλάχιστον! -Είναι καλός, και με αγαπάει, δεν έχω παράπονο Του χάιδεψε το μάγουλο απαλά. -Έχω και δυο παιδιά, δυο πανέμορφες κορούλες, την Ιζαμπέλ και την Σοφία, Η πληροφορία αυτή ήταν το οριστικό αντίο σε κάθε σκέψη επανασύνδεσης. -Ιάκωβε, στη ζωή κάποτε όλα τελειώνουν, του είπε λίγο ένοχα -Ναι, συμβαίνει αυτό, είπε εκείνος συγκινημένος, κι εμείς τελειώσαμε! -Είμαι ευτυχισμένη εδώ, θα μπορούσαμε ίσως μαζί όμως τώρα έγινε αυτό που έγινε και δεν αλλάζει! -Η ιστορία μας ήταν όμορφη ίσως, όμως, να μην ήταν παρά μια νεανική τρέλα -Όχι, μην το λες αυτό! ήταν κάτι πολύ βαθύ, σε αγαπούσα πολύ! είπε εκείνη, απλά ο χρόνος γιατρεύει πολλές πληγές -Χαίρομαι που είσαι καλά! -Είμαι καλά, και δεν θέλω να σε χάσω ξανά, του είπε ξαφνικά, δεν θέλω μαζί σου μια εξωσυζυγική σχέση αλλά θέλω να μπορώ να σε βλέπω και να σου μιλάω κανονικά και όχι στα κρυφά -Και πως το βλέπεις να γίνεται αυτό; -Θέλω να γνωριστείτε με τον σύζυγό μου να μπορώ που και που να σε βλέπω -Θα γίνει αυτό, της υποσχέθηκε, γιατί κι εμένα θα μου είναι δύσκολο να σε ξαναχάσω για πάντα, Μαργαρίτα, θέλω κι εγώ να μπορώ να σε βλέπω. -Ιάκωβε, με κάνεις πολύ χαρούμενη -Αφού δεν μπορεί να είναι έρωτας, ας είναι τουλάχιστον παντοτινή φιλία! της είπε Έσφιξε ξανά με τα χέρια του τις δικές της παλάμες. -Πάμε μέσα τώρα, του υπενθύμισε, αλλά ό,τι είπαμε να γίνει, θα γίνει! εντάξει; -Μαργαρίτα, της είπε απλώνοντας το χέρι του Εκείνη χάθηκε για λίγο πίσω από την κουρτίνα αλλά ξαναγύρισε και τον κοίταξε έντονα. -Μαργαρίτα, ξαναείπε ο Ιάκωβος ξεψυχισμένα Ήταν ένα κενό. Δεν έβγαινε λέξη. Ό,τι ήθελε να της πει δεν λεγόταν πια! -Τίποτα, τίποτα, της είπε, πήγαινε μέσα, θα σε δω στο σαλόνι -Δεν γνωριζόμαστε, εντάξει; του υπενθύμισε -Μα, ναι, φυσικά, σήμερα γνωριζόμαστε για πρώτη φορά Χάθηκε πίσω από την κουρτίνα και ο Ιάκωβος έμεινε να σκέφτεται πως η ζωή του είχε γεμίσει από απώλειες. Πρώτος του μίλησα εγώ που βγήκα στο μπαλκόνι και πήρα τη θέση της δίπλα του. Μου είπε αυτά που συζήτησαν. Έδειχνε προβληματισμένος και κάπως στεναχωρημένος. -Φίλε μου, μου είπε, έχεις καταλάβει ότι η ζωή μας γέμισε με ανθρώπους που πριν καλά-καλά τους γνωρίσουμε, έχουμε ήδη προλάβει να τους εγκαταλείψουμε και να τους χάσουμε οριστικά; -Είναι φυσικό να κάνεις τέτοιες σκέψεις τώρα που την ξαναείδες, του είπα

66 Ο ΔΟΝ ΧΟΥΑΝ ΗΡΑΚΛΕΙΔΗΣ ΚΑΙ Η ΕΛΛΗΝΟΡΩΜΑΪΚΗ ΠΟΛΙΤΕΙΑ σελ. 66 -Μα δεν είναι μόνο η Μαργαρίτα. Εγκαταλείψαμε τις οικογένειές μας κι αφήσαμε πατεράδες και μανάδες κι αδέλφια στην Κερασούντα. Ύστερα εγκαταλείψαμε την Μαργαρίτα και την Λενιώ στη Χίο, τον αδελφό μου τον Εμμανουήλ στη Ρόδο, τους Καλλέργηδες και την Ελένη και την Ερατώ στην Κρήτη, την Αλεξάνδρα στο Ναύπλιο, τον Ιουστίνο και την Αντελίνα και τη Σπυριδούλα στους Κορφούς και θα εγκαταλείψουμε και πολλούς άλλους έτσι όπως το πάμε Ήταν μια απρόσμενη αυτοκριτική που όμως δεν τον οδηγούσε σε αναθεώρηση. -Αλήθεια Ιάκωβε, δεν ξέρω αν είναι φτώχεια ή πλούτος που εγκαταλείψαμε τόσους πολλούς, είπα σκεπτικός -Δεν ξέρω να μετράω κέρδη και ζημίες, μου απάντησε, νιώθω όμως ότι αυτό μου πηγαίνει περισσότερο να φεύγω! Κι έτσι μετανιώνω λιγότερο -Τι έγινε αγαπητοί μου φίλοι, διέκοψε τον διάλογό μας ο Τσέζαρε, θα πάμε μέσα; Ο Ιάκωβος του είπε για την κουβέντα που είχε με την Μαργαρίτα και τη συμφωνία τους να μείνουν για πάντα φίλοι σβήνοντας οριστικά το παρελθόν, Ο Φερνάντο ήταν έτσι κι αλλιώς ενθουσιασμένος και σύμφωνος σε όλα. Περάσαμε μέσα και συνεχίσαμε τις επαφές στη δεξίωση. Γνωριστήκαμε επίσημα με τους Γκριμάλντι, τον Φραντσίσκο και την γυναίκα του Μαργκερίτα, αλλά και με τα πεθερικά της και τους Φλωρεντινούς συνεργάτες τους. Ευτυχώς δεν ήταν εκεί ο Κορέσης, ο πατέρας της Μαργαρίτας, που ήταν πολύ πιθανό να αναγνώριζε τον Ιάκωβο αν τον έβλεπε από κοντά έστω και μετά από τόσα χρόνια. -Έμαθα πως είστε εξαίρετος δάσκαλος ελληνικών, είπε ο Φραντσίσκο στον Ιάκωβο, αν δεν ήταν τόσο μικρές οι κόρες μου θα σας ζητούσα να τους παραδώσετε μαθήματα -Σας ευχαριστώ πολύ σινιόρ Φραντσίσκο, με τιμάτε με την προτίμησή σας αυτή Ο Φλωρεντίνος Πασκουάλε Ατσαϊόλι xlii μας πλησίασε μόλις απομακρυνθήκαμε από τον Γκριμάλντι. Συστηθήκαμε και μιλήσαμε εγκάρδια -Η οικογένειά μου ζούσε στην Αθήνα, είπε ο Πασκουάλε, και η καταγωγή μας είναι ελληνική, είπε με μια ευδιάκριτη περηφάνια -Η οικογένειά σας σινιόρε ήταν ηγεμόνες των Αθηνών, έτσι δεν είναι; -Ναι, ηγεμόνευσαν εκεί πριν την πάρουν οι Τούρκοι -Και, εξ όσων γνωρίζω, πολλοί συγγενείς σας έγιναν Αθηναίοι, εξελληνίστηκαν εντελώς κι έμειναν, του είπε ο Ιάκωβος -Αγαπητέ μου, η Αθήνα έχει το άρωμα της πιο φημισμένης πόλης του κόσμου, ούτε η Ρώμη μπόρεσε να την φτάσει ποτέ, ούτε η Κωνσταντινούπολη, ούτε η Βαγδάτη, ούτε η Κόρντοβα γιατί η Αθήνα έβγαλε φιλόσοφους, πολιτικούς και καλλιτέχνες τόσους όσους δεν έβγαλαν όλες οι άλλες πόλεις μαζί. Η Ακαδημία του Πλάτωνα, το Λύκειο του Αριστοτέλη, τα θέατρα κι οι φιλοσοφικές σχολές, η Ακρόπολη όλα στην Αθήνα έγιναν -Ο Πασκουάλε δηλώνει παντού όπου πηγαίνει «Αθηναίος», παρενέβη ο Φερνάντο, είναι το παρατσούκλι του στη Φλωρεντία, εξ άλλου είναι μικρανεψιός του Φραντσίσκο Ατσαϊόλι του τελευταίου Δούκα των Αθηνών, έχει βασιλικό αίμα στις φλέβες του! -Σας ευχαριστώ φίλε μου για τη φιλοφρόνηση, πιο πολύ όμως με αγγίζει η πρωτογενής σχέση μου με την Αθήνα παρά η καταγωγή μου -Είστε πραγματικά τυχερός σινιόρ Πασκουάλε, του είπε κι ο Ιάκωβος, σας εύχομαι να μπορέσετε κάποτε να επισκεφθείτε αυτά τα μέρη, κι ακόμη πιο πολύ εύχομαι τα μέρη αυτά να είναι ελεύθερα όταν θα βρεθείτε εκεί! -Εννοείτε χριστιανικά, έτσι δεν είναι; είπε ο Φλωρεντίνος -Είπα και εννοώ ελεύθερα κύριε! επέμεινε ο Ιάκωβος Ο Πασκουάλε δεν κατάλαβε τη διαφορά αλλά δεν επέμεινε.

67 Ο ΔΟΝ ΧΟΥΑΝ ΗΡΑΚΛΕΙΔΗΣ ΚΑΙ Η ΕΛΛΗΝΟΡΩΜΑΪΚΗ ΠΟΛΙΤΕΙΑ σελ. 67 -Έχετε και συγγένεια με τους Μεδίκους όμως, έτσι δεν είναι; ρώτησα εγώ -Ναι, μέσω της γυναίκας μου που είναι ανιψιά του δούκα της Τοσκάνης -Μαθαίνουμε όλοι ότι η οικογένεια των Μεδίκων έχει μετατρέψει τη Φλωρεντία στην Αθήνα της σημερινής εποχής, είπε ο Ιάκωβος -Προσπαθούμε όλοι για το καλύτερο. Ο Δάντης, ο Μικελάντζελο, ο Μποτιτσέλι είναι μερικά από τα διαμάντια μας που χωρίς τη μεγαλοψυχία και τη χορηγία των Μεδίκων θα ήταν δύσκολο να μεγαλουργήσουν -Ζηλεύω το παρόν σας Πασκουάλε, δεν ντρέπομαι καθόλου να το παραδεχτώ, η δική σας χώρα αναπνέει ελεύθερα κι αυτή η ανάσα λείπει από κάθε Γραικό -Να περάσετε όποτε θελήσετε από τη Φλωρεντία, θα είναι χαρά μου να σας φιλοξενήσω -Σας ευχαριστούμε πολύ σινιόρε, θα τιμήσουμε την πρόσκλησή σας, είπε ο Ιάκωβος -Να το κάνετε κύριοι, θα σας περιμένω Ο Ιάκωβος βρήκε ευκαιρία και μίλησε και πάλι με την Μαργαρίτα. -Θα φύγω για Βενετία αύριο, της είπε, και μετά θα πάω στη Φλωρεντία. Σκοπεύω να ταξιδέψω στην υπόλοιπη Ευρώπη και θα λείψω για πολύ καιρό. Ωστόσο κάποτε θα ξαναγυρίσω και θέλω να σε ξαναδώ -Θα με ξαναδείς και, μέχρι τότε, να μου στέλνεις επιστολές από όπου κι αν είσαι! Γυρίθσαμε στη Βενετία όπου σύντομα ήρθε κι ο Ιάκωβος Διασσωρίνος, ο ανιψιός του Ιάκωβου και γιος του Εμμανουήλ, που τον είχαμε πρωτοδεί μικρό στη Ρόδο. Ήταν ένα πολύ φιλομαθές και δραστήριο παλικάρι που ξεκοκάλισε τις βιβλιοθήκες της πόλης. Του βρήκαμε δουλειά υπαλλήλου σε ένα φαρμακείο για να βγάζει τα προς το ζειν. Πήγαμε στη Φλωρεντία την επόμενη χρονιά, το 1545, και γνωρίσαμε πραγματικά την σύγχρονη «αρχαία Αθήνα» με τον πολιτισμό να προβάλει παντού μέσα στην πόλη. Ήταν ολόκληρη ένα αξιοθέατο έργο τέχνης. Επισκεφτήκαμε το Παλάτσο Βέκκιο και εκεί γνωριστήκαμε με τους Ατσαϊόλι που μας φιλοξένησαν αλλά και με κάποιους από τους Μεδίκους που την κυβερνούσαν. Στη Φλωρεντία γνωρίσαμε τον Φραγκίσκο Καστιλιόνη, έναν οπαδό του Ενωτικού δόγματος, από την Τραπεζούντα που ήταν φιλομαθέστατος, θαυμαστής του μεγάλου καρδινάλιου Βησσαρίωνα xliii και θαυμάσιος συζητητής. Ήταν δάσκαλος παιδιών από την οικογένεια των Μεδίκων στα ελληνικά και τη φιλοσοφία. Ο Καστιλιόνης ήταν ο πρώτος ουνίτης, και επομένως καθολικός, που μας μίλησε τόσο ήρεμα και αφανάτιστα για την αναγκαιότητα του Παπισμού. Μιλούσε με σοφία για την ματαιότητα του κόσμου και τα βάσανα των ανθρώπων με έναν λόγο σχεδόν βγαλμένο από κάποιον πλατωνικό διάλογο. Είχε μελετήσει πολύ τον Πλήθωνα Γεμιστό xliv και πίστευε πως ο ελληνισμός θα μπορούσε να σωθεί μόνο με επέμβαση της δύσης. -Μιλάς σαν αρχαίος Έλληνας κι όχι σαν καθολικός, παρατήρησε ο Ιάκωβος -Για μένα δεν είναι τόσο τεράστια η αντίθεση ανάμεσα στις δυο αυτές θεωρήσεις του κόσμου μας, έλεγε ο Φραγκίσκος -Μα η αντίθεση είναι αντικειμενική, επέμεινε ο Ιάκωβος, δεν είναι θέμα υποκειμενικό, ο κόσμος των αρχαίων εξαντλείται στην παρούσα ζωή ενώ ο κόσμος της χριστιανοσύνης μεταθέτει τα σπουδαία για μιαν άλλη μετά θάνατον ζωή -Ο Πλάτων, ο Αριστοτέλης, ο Ορφέας και άλλοι φιλόσοφοι σκέφτονταν όπως οι πατέρες της εκκλησίας, είπε ο Φραγκίσκος. Ο Άγιος Αυγουστίνος δεν είχε ούτε μια κουβέντα παραπάνω από αυτούς να πει μιλώντας για την θρησκεία μας -Διαφωνώ αλλά δεν είναι τώρα η ώρα για να το λύσουμε, είπε ο Ιάκωβος -Ίσως φταίει το ότι εκεί που εσύ ψάχνεις για διαφορές, εγώ αναζητώ ομοιότητες, είπε ο Φραγκίσκος κλείνοντας αυτή την κουβέντα

68 Ο ΔΟΝ ΧΟΥΑΝ ΗΡΑΚΛΕΙΔΗΣ ΚΑΙ Η ΕΛΛΗΝΟΡΩΜΑΪΚΗ ΠΟΛΙΤΕΙΑ σελ. 68 Κέρδισε τη θέση του στη συνεδρίαση της Αυγούστας αμέσως και επαξίως, έστω κι αν ο Ιάκωβος ακόμα δεν ήταν σε θέση ούτε καν να φανταστεί την πραγματοποίησή της. Οι συζητήσεις μας ήταν ενδιαφέρουσες και διδακτικές. Τον εμπιστευόμασταν απόλυτα και του είπαμε και την αληθινή ιστορία με τα χρυσόβουλα της Πάρου. -Αν τα αναγνωρίσει κάποιος μονάρχης, μπορεί να μου δώσει τίτλο ευγένειας; -Με τη βούλα του Σαγρέδου δεν θα τα αμφισβητήσει κανείς. Όμως δεν νιώθεις ότι τον έκλεψες αυτόν τον τίτλο; ρώτησε ο Φραγκίσκος -Δε λέω κάτι έκλεψα μόνο που είναι λιγότερο από όσα έχουν κλέψει για να αποκτήσουν τους δικούς τους τίτλους όλοι οι ευγενείς αυτοί μάλιστα σκότωσαν και αδίκησαν ενώ εγώ, απλά, έπεισα τους χωρικούς. Δεν κορόιδεψα κανέναν, γιατί οι χωρικοί δεν νοιαζόντουσαν καθόλου γι αυτά τα χαρτιά, μόνο τα χωράφια και τα μανουάλια τους ένοιαζαν. Εντάξει, δεν τους είπα τι θα μπορούσε να κρύβεται πίσω από αυτά τα έγγραφα, απέφυγα να τους εξάψω την φαντασία. Εξ άλλου γι αυτούς ποτέ δεν θα γίνονταν χρήσιμοι αυτοί οι τίτλοι, ήθελαν κάποιον Ιάκωβο Ηρακλείδη για να αποκτήσουν υπόσταση, στα χέρια τους θα έμεναν χαρτιά άχρηστα και σκονισμένα μέχρι να καταστραφούν -Δεν ήξεραν τι σου χάριζαν, είπε ο Φραγκίσκος -Ακόμη καλύτερα, γιατί αυτοί πήραν εκείνο που ήθελαν και άφησαν σε μένα αυτό που ήθελα εγώ, ένα «όχι» τους θα ήταν από ζήλια ή μνησικακία, δεν θα ήταν ο καλύτερός τους εαυτός που θα το υπαγόρευε -Ας είναι, για μένα είσαι ευγενής και σοφός και φίλος, άρχοντας πραγματικός είτε με τίτλους είτε χωρίς αυτούς! είπε ο Φραγκίσκος. Μακάρι κάποτε να σου φανούν χρήσιμα αυτά τα χαρτιά -Να, η καλύτερη φιλοφρόνηση που άκουσα ποτέ μου, είπε ο Ιάκωβος Στη Βενετία συναντήσαμε και τον μητροπολίτη Καισαρείας Μητροφάνη που αργότερα ο Ιάκωβος θα καλούσε στην ιδρυτική συνεδρίαση της Αδελφότητας στην Αυγούστα. Είχε έρθει σαν πατριαρχικός έξαρχος, απεσταλμένος του Πατριάρχη Διονύσιου Β με στόχο να καταλαγιάσει τις έριδες μεταξύ των Ελλήνων της παροικίας. Ήταν επιφανής, λόγιος, έξυπνος, πολύ μορφωμένος και πατριώτης. Με κάποιο τρόπο ένιωθα δικαιωμένος απέναντι στον Ιάκωβο. -Βλέπεις ότι αν ο Πατριάρχης και οι γύρω του είναι λόγιοι και όχι αγράμματοι, τότε θα είναι και συνειδητοί πατριώτες; του είπα -Η αλήθεια είναι ότι ο Μητροφάνης βλέπει την Ορθοδοξία σαν μια κιβωτό διάσωσης του ρωμαίικου γένους κι όχι σαν ένα απλό εξαπτέρυγο του σουλτάνου, παραδέχτηκε -Η μόρφωση είναι που κάνει τους Ρωμιούς πατριώτες, είπα -Σ αυτό σου δίνω δίκιο, είπε ο Ιάκωβος Ο Φραγκίσκος ήταν ενθουσιασμένος που έβρισκε έναν ορθόδοξο ιεράρχη συνεννοήσιμο και τα ίδια ένιωθε και ο Αντώνιος Έπαρχος που βοήθησε πραγματικά τον πατριαρχικό έξαρχο να εξαλείψει τις διαφορές μεταξύ των Ελλήνων της κοινότητας. Ωστόσο ο Μητροφάνης δεν είχε έρθει μόνο γι αυτό εδώ, είχε και μια συγκεκριμένη αποστολή. -Φραγκίσκο, Αντώνιε, θέλω να προετοιμάσετε ένα ταξίδι μου στη Ρώμη -Θα πας για στην ελληνική κοινότητα της Ρώμης και για το Γυμνάσιο; -Πάω και γι αυτά, το βασικό όμως είναι να δω τον Πάπα και να του δώσω ένα μήνυμα -Έχεις την έγκριση του Πατριάρχη για μια τέτοια επίσκεψη; ρώτησε λίγο απορημένος και περισσότερος έκπληκτος ο Φραγκίσκος -Εκ μέρους του Πατριάρχη θα μιλήσω! είπε ο Μητροφάνης Ο Φραγκίσκος κι ο Έπαρχος που ήταν υπέρ της συνεννόησης ενθουσιάστηκαν.

69 Ο ΔΟΝ ΧΟΥΑΝ ΗΡΑΚΛΕΙΔΗΣ ΚΑΙ Η ΕΛΛΗΝΟΡΩΜΑΪΚΗ ΠΟΛΙΤΕΙΑ σελ. 69 -Θα κάνουμε ό,τι μπορούμε, του είπαν -Η θέση μου είναι λεπτή, είμαι πατριαρχικός έξαρχος και οι συνέπειες μπορεί να είναι τραγικές αν το ταξίδι παρεξηγηθεί και ακουστούν κάποια ψέματα -Μα γιατί; αφού θα πρόκειται για ιερό σκοπό, επέμεινε ο Φραγκίσκος -Αν διαδοθεί στους Τούρκους θα κινδυνέψει το κεφάλι του Πατριάρχη που είναι πολύ φίλος μου είπε ο Μητροφάνης. Αν το μάθουν οι φανατικοί ανθενωτικοί στην Πόλη το ανάθεμα θα πέσει και πάλι στον Πατριάρχη. Εμείς εδώ πράττουμε αλλά ο Διονύσιος στην Πόλη θα πληρώνει τον λογαριασμό -Αξίζει να το διακινδυνέψουμε; ρώτησε ο Ιάκωβος -Το πατριαρχικό αίτημα είναι έκκληση για βοήθεια αλλά και για σταυροφορία! Η δύση ενωμένη μπορεί εύκολα να καταβάλει τους Τούρκους όσο κι αν φαίνεται αδιανόητο κάτι τέτοιο αυτή τη στιγμή. Υπάρχουν πολλές δυνάμεις στην Πόλη που θα μπορέσουν να στηρίξουν μια πολιορκία από τη θάλασσα, αρκεί να γίνει οργανωμένα και αυτό μόνο ο Πάπας μπορεί να το οργανώσει, αυτό θα είναι το μήνυμα -Η επίσκεψη είναι επιβεβλημένη όσα ρίσκα κι αν έχει, είπε ο Ιάκωβος αποφασιστικά, ακόμη κι αν χρειαστεί να προσκυνήσεις τον Πάπα για να του μιλήσεις, πρέπει να το κάνεις Έξαρχε για να μεγιστοποιήσεις τις πιθανότητες να ακουστείς -Ο Πάπας θα ζητήσει διαβεβαιώσεις για την ένωση, είπε ο Φραγκίσκος, δεν θα μας βοηθήσει χωρίς αντάλλαγμα -Και μάλλον θα του τις δώσω, είπε ο Μητροφάνης -Δεν έχει τίποτε το κακό η Ένωση, είπε ο Φραγκίσκος -Δεν έχει όμως την ίδια γνώμη με σένα, Φραγκίσκο, ο απλός λαός στην Ρωμανία, είπε ο πατριαρχικός Έξαρχος, ακούνε για ένωση και τρομάζουν, πιστεύουν πως θα χαθεί η ψυχή τους και γίνονται φανατικοί -Ο λαός μας ζει στην άγνοια, είπε ο Έπαρχος, αν όμως είναι να ελευθερωθεί το γένος κανείς δεν πρόκειται να φέρει αντιρρήσεις σε μια χριστιανική ενότητα -Μην είσαι τόσο βέβαιος Αντώνιε, πετάχτηκα εγώ γνωρίζοντας την κατάσταση -Αν με χρειαστείτε για κάτι σε αυτή την επιχείρηση, είμαι πρόθυμος, είπε ο Ιάκωβος -Νομίζω πως μπορώ να τα κανονίσω όλα, είπε ο Φραγκίσκος -Το μόνο που ζητώ είναι η μυστικότητα, είπε πάλι ο Μητροφάνης -Ο κίνδυνος διαρροής βρίσκεται στη Ρώμη, όχι εδώ, είπε ο Έπαρχος Ο Μητροφάνης πήγε στη Ρώμη και μετέφερε στον Πάπα όλα αυτά που ήθελε να πει, αφήνοντάς του σχεδιαγράμματα, πληροφορίες ακόμα και συνθήματα για ενεργοποίηση μιας αντίστασης στο οθωμανικό καθεστώς αν ποτέ δυτικά πλοία έφταναν στο λιμάνι της Πόλης. Όλοι οι Πάπες τα τελευταία χρόνια, μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης, ζούσαν με τον φόβο του Τούρκου. Ήξεραν πως ο επόμενος στόχος των Σουλτάνων στη διαρκή προσπάθεια εξάπλωσής τους θα ήταν η ίδια η Ρώμη και προσπαθούσαν να το αποτρέψουν. Κάπως έτσι είχε συγκροτηθεί η Αγία Συμμαχία το 1538, έστω κι αν δεν είχε αποδώσει παρά μια ανόητη ήττα στη ναυμαχία της Πρέβεζας. Ωστόσο κάθε πληροφορία για τρωτά σημεία των Τούρκων ήταν καλοδεχούμενα. Οι πληροφορίες του Μητροφάνη καταχωρήθηκαν στα αρχεία του Παπικού κράτους για να αξιοποιηθούν την κατάλληλη στιγμή. Ο Φραγκίσκος τότε μας είπε ότι είχε μια πρόσκληση από τον ξακουστό φιλόσοφο και καθηγητή Φίλιππο Μελάγχθωνα xlv και μπορούσε να κανονίσει να φιλοξενηθούμε στο σπίτι του στη Γερμανία και οι τρεις. Ο Μελάγχθων, ήθελε πάντοτε να έρχεται σε επαφή με λόγιους Έλληνες και θα μας φιλοξενούσε με ευχαρίστηση. Πριν μερικά χρόνια του είχε γράψει και ο Έπαρχος μιλώντας του με νοσταλγία για την Ελλάδα και τα μαρτύριά της. Ο Μελάγχθων ήταν πια πρύτανης στο Πανεπιστήμιο της Βιττεμβέργης όπου είχε

70 Ο ΔΟΝ ΧΟΥΑΝ ΗΡΑΚΛΕΙΔΗΣ ΚΑΙ Η ΕΛΛΗΝΟΡΩΜΑΪΚΗ ΠΟΛΙΤΕΙΑ σελ. 70 γίνει καθηγητής από τα δεκαεπτά του χρόνια. Ήταν ένα παιδί θαύμα στη Γερμανία και ένας ένθερμος φιλέλληνας. -Τον αποκαλούν «Έλληνα» εκεί στη Γερμανία, και ήταν από τους πιο καλούς μαθητές, φίλους αλλά και δασκάλους του ίδιου του Λούθηρου -Εσύ όμως, Φραγκίσκε, είσαι ακόμη ορθόδοξος και ρέπεις προς τον καθολικισμό, τι δουλειά έχεις με τον αρχι-προτεστάντη; ρώτησε ο Ιάκωβος -Πιο σημαντικό από κάθε δόγμα είναι ο διάλογος, είπε ο Φραγκίσκος, και αυτός ο Γερμανός είναι φανατικός του διαλόγου! -Και πως τυχαίνει το όνομά του να είναι Μελάγχθων, τόσο ελληνικό; -Το όνομα με το οποίο γεννήθηκε είναι Σβάρτσζερντ, που σημαίνει «μαύρη γη» αλλά ο θείος του, που ήταν και δάσκαλός του των ελληνικών και της φιλοσοφίας, του είπε μια μέρα: «Εσύ, Φίλιππε, είσαι Έλληνας, επομένως δεν θα λέγεσαι πλέον Σβάρτσζερντ αλλά Μελάγχθων που σημαίνει το ίδιο στα ελληνικά». Από τότε αυτό το όνομα του έμεινε και το διαδίδει και ο ίδιος -Μπορεί να ήταν ένα απλό λογοπαίγνιο, είπα εγώ -Ίσως να ξεκίνησε έτσι, όμως ο νεαρός διέγραψε για πάντα το παλιό του όνομα και υπογράφει πλέον ως «Έλλην» και «Μελάγχθων». Είναι τώρα κοντά στα 50 του, και επί σαράντα χρόνια είναι ο Μελάγχθων, ο πρώτος φιλόσοφος της Γερμανίας και ο πιο σημαντικός άνθρωπος στη Βιττεμβέργη. -Και μπορείς να πας εκεί; -Μπορούμε να πάμε και οι τρεις μαζί, αν θέλετε φυσικά, είπε ο Φραγκίσκος. Έχω επιστολή της γυναίκας του Μελάγχθωνα προς την Λουκρητία των Μεδίκων που της ζητά να του στείλει Έλληνες λογίους από τη Φλωρεντία ή τη Βενετία, που εκείνη να εγκρίνει τη μόρφωσή τους. Θα τους βρει χώρο να μείνουν και δουλειά να βγάλουν τα προς το ζην στο Πανεπιστήμιο -Δεν πιστεύω να ψάχνει για εργάτες ο Γερμανός, ε; ρώτησε αδιάκριτα ο Ιάκωβος -Ψάχνει για συζητητές. Θέλει να δει τους σύγχρονους Έλληνες, να γνωρίσει και να μάθει πράγματα, χωρίς να χρειαστεί να ταΐζει ούτε και να παριστάνει τον προστάτη κανενός. Η αξιοπρέπεια είναι για τον Μελάγχθωνα το παν! -Δεν ακούγεται καθόλου άσχημο, είπα και κοίταξα τον Ιάκωβο -Με αυτούς τους όρους, θα πήγαινα ευχαρίστως, είπε κι αυτός -Λοιπόν, αφού είναι έτσι θα μιλήσω αμέσως στην γηραιά κυρία Λουκρητία Η Λουκρητία θα έγραφε για εμάς στον Μελάγχθωνα προτείνοντας μια συναλλαγή καθ όλα αξιοπρεπή. Θα γινόμασταν πειραματόζωα αλλά θα φοιτούσαμε στο σπουδαίο γερμανικό Πανεπιστήμιο της Βιττεμβέργης δίπλα σε ένα πραγματικό φιλόσοφο που ένιωθε πιο Έλληνας και από εμάς! -Λοιπόν, τι λέτε; μας ρώτησε ο Φραγκίσκος -Λέμε ναι! είπε ενθουσιασμένος ο Ιάκωβος. Ας του γράψει η καλή κυρία κι αν μας δεχτεί φεύγουμε κι οι τρεις για την Γερμανία -Ώστε λοιπόν εντάξει, έκανε ανακουφισμένος ο Φραγκίσκος που ήταν φανερό ότι ήθελε την παρέα μας στην γερμανική του περιπέτεια. *** ΓΕΡΜΑΝΙΑ *** Ήταν καλοκαίρι του 1547 όταν κάναμε το ταξίδι προς βορρά ο Ιάκωβος, ο Φραγκίσκος κι εγώ. Περάσαμε από την Αυστρία και τη Βαυαρία και φτάσαμε στη Βιττεμβέργη, στη Σαξονία, μεταξύ Λειψίας και Βερολίνου. Το πανεπιστήμιό της ήταν το πιο ξακουστό προπύργιο των προτεσταντών. Εδώ ο Λούθηρος είχε αναρτήσει τις ενενήντα έξι θέσεις

71 Ο ΔΟΝ ΧΟΥΑΝ ΗΡΑΚΛΕΙΔΗΣ ΚΑΙ Η ΕΛΛΗΝΟΡΩΜΑΪΚΗ ΠΟΛΙΤΕΙΑ σελ. 71 του κατά του Πάπα που ξεκίνησαν το κίνημα των διαμαρτυρομένων και προκάλεσαν για χρόνια ένα χάος στη Γερμανία. Βρήκαμε τον Μελάγχθωνα και η συνάντησή μας υπήρξε ευτυχής και γόνιμη για όλους. Μας εγκατέστησε στο σπίτι του, σε δυο άνετα δωμάτια της σοφίτας και φρόντισε να μην νιώσουμε ότι του είμασταν βάρος. Το σπίτι του ήταν τετραώροφο και βρισκόταν δίπλα ακριβώς από το κεντρικό κτήριο του Πανεπιστημίου. Η σύζυγός του Κατερίνα ήταν μια εκπληκτική κυρία που είχε μεγαλώσει θαυμάσια τα τρία παιδιά του, δυο κορίτσια κι ένα αγόρι. Εμείς μέναμε στη σοφίτα, στον τέταρτο. Τα παιδιά έμεναν στον τρίτο, ο Μελάγχθων κι η Κατερίνα έμεναν στο δεύτερο και στο ισόγειο ήταν το κοινό δωμάτιο για το φαγητό, τις συζητήσεις και τις συναναστροφές. Το καλοκαίρι εδώ ήταν σαν το φθινόπωρο της Ελλάδας αλλά για μας όλα ήταν πολύ ζεστά σ αυτό το σπίτι. Αρχίσαμε να μαθαίνουμε εντατικά τη γερμανική γλώσσα γιατί τα μαθήματα εδώ δίνονταν στα γερμανικά και όχι στα λατινικά όπως συνέβαινε με τα όλα σχεδόν τα Πανεπιστήμια της Ευρώπης. Μετά από μερικούς μήνες έντονης δουλειάς και μελέτης προσαρμοστήκαμε απόλυτα στο περιβάλλον της γερμανικής διανόησης. Ένα χρόνο μετά την εγκατάστασή μας παρακολουθούσαμε τα μαθήματα στη γερμανική με ελάχιστες πια δυσκολίες. Στη Γερμανία η μεταρρύθμιση είχε κερδίσει σχεδόν την πλειοψηφία του λαού και των ευγενών, όμως ο αυτοκράτορας παρέμενε πιστός καθολικός. Είχε αντιμετωπίσει στρατιωτικά τους Προτεστάντες και τους είχε συντρίψει στον Σμαλκαλδικό πόλεμο του στη διάρκεια του οποίου είχε πεθάνει και ο Λούθηρος. Ο Μελάγχθων είχε εκφωνήσει τον επικήδειο λόγο και είχε επιβεβαιώσει για μια ακόμη φορά ότι αυτός ήταν πια ο αρχηγός της μεταρρύθμισης. Μετά την ήττα της Λίγκας των μεταρρυθμιστών η συνθήκη που υπογράφτηκε επιβεβαίωσε την απόλυτη κυριαρχία του αυτοκράτορα Καρόλου Ε αλλά είχε και θετικές ρυθμίσεις για τους Λουθηριανούς. Ο Μελάγχθων ανέκτησε τη θέση του στο Πανεπιστήμιο όπου, παρά τη γενική παγωμάρα, επικρατούσε πλήρης ελευθερία έκφρασης και δράσης. Παρακολουθούσαμε τα μαθήματά του κι ήμασταν τυχεροί γιατί ο Γερμανός φιλόσοφος είχε αποκτήσει το μοναδικό προνόμιο να διδάσκει ό,τι ήθελε εκείνος και όχι κάποιο συγκεκριμένο αντικείμενο. Πότε δίδασκε φιλοσοφία, πότε Πλάτωνα και Κικέρωνα, πότε λατινικά, πότε φυσική κι αστρονομία και πότε θεολογία. Ήταν μια αστείρευτη πηγή γνώσεων και τις μετέδιδε με τρόπο απόλυτα κατανοητό. -Δάσκαλε, έχεις ένα μοναδικό τρόπο να καταλαβαίνουμε όλοι απόλυτα αυτό που θέλεις να μας πεις κάθε φορά! του λέγαμε -Μα, δεν υπάρχει άλλος τρόπος διδασκαλίας. Αν ο μαθητής δεν καταλαβαίνει απόλυτα τον διδάσκοντα δεν έχουμε διδασκαλία αλλά βαρετό μονόλογο -Όμως αυτό απαιτεί ένα τρομερό επίπεδο κατανόησης του αντικειμένου, χρειάζεται βαθιά γνώση, παρατήρησε ο Φραγκίσκος -Ακριβώς! είπε ο Μελάγχθων. Το κατά πόσον έχω κατανοήσει κάτι φαίνεται από το κατά πόσον είμαι ικανός, αυτό που έχω μάθει, να το μεταδώσω και στους άλλους. Αν δεν είμαι μεταδοτικός, τότε δεν το γνωρίζω καλά -Δεν είναι καθόλου ευγενικό να διδάσκουμε κάτι που δεν το έχουμε κατανοήσει εμείς απόλυτα, οδηγούμε τον μαθητή σε κατάσταση αμηχανίας, είπε ο Ιάκωβος -Συμφωνώ, Ιάκωβε, και δεν είναι μόνο ζήτημα ευγένειας είπε ο Μελάγχθων Οι συζητήσεις μας με τον κύκλο του είχαν μεγάλο ενδιαφέρον. Ειδικά κάθε Σάββατο γίνονταν συζητήσεις απόλυτα ελεύθερες στις οποίες συμμετείχαν η Κατερίνα, και τα παιδιά του. Μάθαινε από εμάς όχι τόσο γιατί άκουγε αυτά που λέγαμε, εξ άλλου μας ξεπερνούσε πολύ σε γνώσεις, αλλά γιατί έβλεπε τον τρόπο που χρησιμοποιούσαμε τις

72 Ο ΔΟΝ ΧΟΥΑΝ ΗΡΑΚΛΕΙΔΗΣ ΚΑΙ Η ΕΛΛΗΝΟΡΩΜΑΪΚΗ ΠΟΛΙΤΕΙΑ σελ. 72 λέξεις. Διερευνούσε μαζί μας τις ετυμολογίες και τις σημερινές έννοιες των αρχαίων ελληνικών λέξεων. Τρελαινόταν με τα συνώνυμα, τις ομόρριζες λέξεις και τα ρήματα, τον ενδιέφερε πολύ η γλώσσα και η νοοτροπία μας και τα θεωρούσε όλα σαν στοιχεία αλληλένδετα με τον ίδιο τον τρόπο της σκέψης μας. Με συζητήσεις και πολλή ζεστασιά κυλούσαν τα περισσότερα βράδια στη Βιττεμβέργη, ακόμα και όταν φύγαμε από την σοφίτα καθώς μπορούσαμε πια να πληρώνουμε μόνοι μας για τη διαμονή και τη διατροφή μας. Όπως μας εξηγούσε ο ίδιος ο Μελάγχθων, σε εμάς έβρισκε ένα μείγμα από την ελληνική νοοτροπία των αρχαίων και από την μυστικιστική νοοτροπία του ανατολικού ρωμαϊκού κράτους που είχε μετατραπεί σιγάσιγά σε οθωμανικό. -Περιέχετε στοιχεία αντιφατικά, παγανισμού και χριστιανισμού μαζί, μας έλεγε -Και πως σου φαίνεται, δάσκαλε, ένας τέτοιος συνδυασμός; ρωτούσε ο Ιάκωβος -Με κάνει να μη μετανιώνω που έχω γίνει κι εγώ Έλληνας! Δεν ήταν μόνο η ακραία περίπτωση του Μελάγχθωνα που έδειχνε πως έβλεπαν οι Γερμανοί τους Έλληνες. Στη Βιττεμβέργη, στη Χαϊδελβέργη στην Τυβίγγη, όπως και σε όλους τους πνευματικούς κύκλους της δύσης, αναγεννιόταν το ελληνικό πνεύμα. Οι λόγιοι πίστευαν πως η Ελλάδα, με τον πολιτισμό της, ήταν γεννήτορας και των δικών τους ανησυχιών αλλά και φάρος για την παραπέρα πορεία τους. Μέσα σε αυτή την καλοδεχούμενη υπερτίμηση κάθε ελληνικού προϊόντος, κάποιοι πρόσεξαν την παρουσία μας στη Βιττεμβέργη και ενδιαφέρθηκαν για εμάς. Με πρόταση κατασκόπων που λειτουργούσαν για λογαριασμό του Πάπα, το Ποντιφικό κράτος xlvi ενδιαφέρθηκε για τον Φραγκίσκο και κάποιοι κατάσκοποι του Καρόλου υπέδειξαν στις αυτοκρατορικές δυνάμεις τον Ιάκωβο και, μαζί του, εμένα. Η Αγία Έδρα, αναγνωρίζοντας το μυαλό και τις γνώσεις του, πρότεινε στον Φραγκίσκο Καστιλιόνη να μεταβεί στη Ρώμη για μόνιμη εγκατάσταση εκεί. Αυτό σήμαινε καριέρα στην πανίσχυρη καθολική εκκλησία και εκπλήρωση των ονείρων του. Ο Φραγκίσκος ονομάστηκε Φραντσέσκο Καστιλιόνι που ήταν η απόδοση του ονόματός του στα ιταλικά και μας αποχαιρέτησε. Ο Μελάγχθων του χάρισε το τελευταίο του σύγγραμμα όπου διαπραγματευόταν θέματα φυσικής και σχολίαζε τις θεωρίες του Κοπέρνικου. Δώσαμε υποσχέσεις ότι θα βρισκόμασταν ξανά σύντομα. Η πρόταση για τον Ιάκωβο αλλά και για μένα ταυτόχρονα- ήρθε ένα χρόνο αργότερα. Μας πρότειναν να καταταγούμε στην αυτοκρατορική φρουρά. Ήθελαν αξιωματικούς που να μπορούσαν να σταθούν στις μάχες αλλά παράλληλα να έχουν και κάποιες άλλες ικανότητες όπως του μεταφραστή και του δασκάλου. Ο Ιάκωβος ικανοποιούσε τις προδιαγραφές για να γίνει Ίλαρχος καθώς είχε ήδη πολεμήσει για τον Κάρολο στην Κορώνη και κατόπιν για τη Βενετία στη Κρήτη και στο Ναύπλιο. Παράλληλα είχε τη δυνατότητα να εργαστεί κοντά στην Αυλή καθώς γνώριζε ελληνικά, λατινικά ιταλικά και γερμανικά αλλά μιλούσε και γαλλικά και ισπανικά ικανοποιητικά. Εγώ ικανοποιούσα τις προδιαγραφές για υπασπιστής του Ίλαρχου και γραμματέας του. Δεχτήκαμε τις θέσεις και κανονίσαμε να καταταγούμε στις αρχές του 1552, όμως η έναρξη πολέμου το 1551 επιτάχυνε την αναχώρησή μας από τη Βιττεμβέργη. *** ΙΝΣΜΠΟΥΡΓΚ *** Ο Κάρολος βασίλευε σε μιαν αχανή έκταση που την αποτελούσαν κατά κύριο λόγο η Γερμανία, η Αυστρία, η Ουγγαρία, η Ισπανία, οι Κάτω Χώρες, η Αμερική και οι χώρες του Ειρηνικού. Ειδικά η Γερμανία, όμως, ήταν μια χώρα διασπασμένη σε τετρακόσια περίπου κρατίδια που πολλά από αυτά δεν ήταν παρά ένα φρούριο ή μια πόλη-χωριό. Ουσιαστικά ήταν αυτόνομα αλλά δέχονταν όλα για αυτοκράτορά τους εκείνον που

73 Ο ΔΟΝ ΧΟΥΑΝ ΗΡΑΚΛΕΙΔΗΣ ΚΑΙ Η ΕΛΛΗΝΟΡΩΜΑΪΚΗ ΠΟΛΙΤΕΙΑ σελ. 73 εξέλεγαν τα επτά από αυτά τα κρατίδια που είχαν τον τίτλο του εκλεκτοράτου. Οι επτά εκλέκτορες εξέλεγαν τον εκάστοτε αυτοκράτορα ο οποίος όμως ήταν αδύναμος και πολιτικά και στρατιωτικά. Η στέψη του και η επικύρωση της εκλογής του γινόταν από τον Πάπα από τον οποίο αντλούσε το κύρος του και γι αυτό ο αυτοκράτορας έμενε πιστός στο καθολικό δόγμα αν και ο γερμανικός λαός είχε, κατά μεγάλη πλειοψηφία, προσχωρήσει στη μεταρρύθμιση. Παρά τη νίκη του επί της συμμαχίας των Προτεσταντών ο αυτοκράτορας δεν ένιωθε αρκετά ισχυρός μια και οι μεταρρυθμιστές είχαν αρχίσει να κυριαρχούν στα κρατίδια. Διέταξε τον Μαυρίκιο της Σαξονίας να πολιορκήσει το Μαγδεμβούργο. Εκεί είχαν συγκεντρωθεί οι αντίπαλοί του ενισχυμένοι και από τον βασιλιά της Γαλλίας που είχε βρει πάλι την ευκαιρία να αναμιχθεί στα γερμανικά πράγματα. Ο Μαυρίκιος ήταν μεταρρυθμιστής αλλά υπάκουσε στην εντολή του αυτοκράτορα. Ο Κάρολος κουίντος δεν ένιωθε σιγουριά κι άρχισε να συγκεντρώνει στρατό στον νότο. Εκεί καταταχτήκαμε κι εμείς. Ο Ιάκωβος διορίστηκε Ίλαρχος αλλά ουσιαστικά ήταν επίσημος μεταφραστής του αυτοκράτορα κι εγώ ήμουν γραμματέας και υπασπιστής του. Μάθαμε πολύ γρήγορα τα τερτίπια της διπλωματίας της εποχής. Με τις γνώσεις μας από τη Βιττεμβέργη, τις συζητήσεις με τον Μελάγχθωνα και τον Φραγκίσκο, αλλά και με μεταρρυθμιστές που είχαν ζήσει στο Παρίσι και ήξεραν καλά την γαλλική πολιτική, ο Ιάκωβος μπορούσε να αναλύει διεισδυτικά τις διάφορες πληροφορίες που έρχονταν και να δίνει πολύτιμες συμβουλές στον αυτοκράτορα. Ήταν εξαιρετικός αναλυτής. Εύκολα κατάλαβε ότι ο Πάπας δεν θα έστελνε τις ενισχύσεις και τα χρήματα που είχε υποσχεθεί καθώς διάβασε τους δισταγμούς του Βατικανού πίσω από τις επίσημες διαβεβαιώσεις των συμβούλων του περί του αντιθέτου. Αμφέβαλε και για τις προθέσεις του Μαυρίκιου που είχε φύγει για τον βορά προκειμένου να συνετίσει τους μεταρρυθμιστές. Οι προβλέψεις του Ιάκωβου αποδείχτηκαν σωστές καθώς ο Πάπας δεν βοήθησε τον Κάρολο αλλά και ο Μαυρίκιος της Σαξονίας τον πρόδωσε. Όχι μόνο δεν κατέστειλε το κίνημα των προτεσταντών στο Μαγδεμβούργο, αλλά ενώθηκε μαζί τους και με ένα μεγάλο στρατό άρχισε, το 1552, να κατευθύνεται προς νότο εναντίον του Καρόλου. Οι μεταρρυθμιστές είχαν τη στήριξη του Ερρίκου της Γαλλίας ο οποίος για τη βοήθειά του αυτή ανταμείφθηκε με τρία επιτροπάτα, το Μετς, το Βερντέν και το Τουλ που αποσπάστηκαν από την αυτοκρατορία και ενώθηκαν με τη Γαλλία. Ήταν μια προδοσία άνευ προηγουμένου. Οι μεταρρυθμιστές με τους Γάλλους είχαν φτάσει στο Τιρόλο και τον απειλούσαν. Ο Κάρολος απογοητεύτηκε από την προδοσία και ένιωσε ηθικά κατεστραμμένος όταν οι μεταρρυθμιστές, που κατ αυτόν ήταν προδότες, τον νίκησαν στο Ίνσμπουργκ και κόντεψαν να τον σκοτώσουν. Ήταν μια φονική μάχη στην οποία χάθηκαν πολλοί άνδρες κι από τις δυο πλευρές, μια ακόμη εμφύλια γερμανική μάχη με τους Γάλλους να στηρίζουν τη μία πλευρά. Ο αυτοκράτορας είχε περισσότερους επαγγελματίες στρατιώτες που ήταν έμμισθοι, ενώ οι μεταρρυθμιστές είχαν λιγότερο εκπαιδευμένους αλλά πολύ φανατισμένους πολεμιστές. Είχαν ορμή, είχαν ηθικό και πάλευαν για μια υπόθεση δική τους, για την ελευθερία. Στο τέλος νίκησαν, όπως συνήθως νικά αυτός που το θέλει περισσότερο όταν η έκβαση είναι αμφίρροπη και οι αντίπαλοι σχεδόν ισοδύναμοι. Ο στρατός του Καρόλου έχασε τις θέσεις του και τράπηκε σε φυγή. Εγώ και ο Ιάκωβος πολεμήσαμε και διακριθήκαμε στο πεδίο της μάχης, όμως το μας τάγμα διαλύθηκε. Άρχισε η τακτική υποχώρηση προς ανατολάς καθώς ο δρόμος για τη Βαυαρία ήταν αποκλεισμένος. Προσέχοντας τα νώτα μας φτάσαμε στη Κλαγενφούρτη της Καρινθίας, αρκετά νότια, στα σύνορα με τις περιοχές του Οθωμανικού κράτους.

74 Ο ΔΟΝ ΧΟΥΑΝ ΗΡΑΚΛΕΙΔΗΣ ΚΑΙ Η ΕΛΛΗΝΟΡΩΜΑΪΚΗ ΠΟΛΙΤΕΙΑ σελ. 74 Ο Κάρολος βρέθηκε περικυκλωμένος και διέφυγε κι αυτός προς την Καρινθία αφού όλοι οι δρόμοι ήταν επικίνδυνοι. Οι μεταρρυθμιστές και οι Γάλλοι τον κυνήγησαν και θα τον έπιαναν αιχμάλωτο αν δεν στεκόταν τυχερός. Ο Ιάκωβος έπαιξε σπουδαίο ρόλο στη σωτηρία και διαφυγή του προς την περιοχή της ενετικής δημοκρατίας. Τρομακτικά ψύχραιμος και με καθαρό μυαλό, ανακάλυψε πράκτορες των Γάλλων μέσα στην προσωπική φρουρά του Καρόλου που είχαν σκοπό να τον παραδώσουν δέσμιο στους διώκτες του. Η συνωμοσία απέτυχε και ο Κάρολος βρέθηκε να είναι ευγνώμων στον Γραικό ίλαρχό του. Κατάφερε να φτάσει στην Τεργέστη και από εκεί διέφυγε με πλοίο. Η επιστροφή του στην Αυγούστα ήταν πλέον εύκολη υπόθεση. Ανάθεσε στον αδελφό του Φερδινάνδο να διαπραγματευτεί τις συνθήκες ειρήνης με τους νικητές και ο ίδιος αποσύρθηκε από την καθημερινότητα. Αυτή η περιπέτεια κλόνισε σοβαρά τα οράματά του για μια παγκόσμια χριστιανική αυτοκρατορία και από την ημέρα εκείνη άλλαξε στάση ζωής. Κράτησε όμως στη μνήμη του και στην καρδιά του τον Έλληνα διερμηνέα και Ίλαρχο που τον βοήθησε xlvii. -Ίλαρχε, δεν θα σε ξεχάσω ποτέ, του είπε ο αυτοκράτορας αποχαιρετώντας τον -Σας ευχαριστώ Μεγαλειότατε, το καθήκον μου έκανα -Δεν είναι μόνο τη βοήθειά σου που θα θυμάμαι αλλά και την ευθυκρισία σου! -Είστε ο αυτοκράτορας Μεγαλειότατε, ο κόσμος εξακολουθεί να είναι δικός σας, είπε ο Ιάκωβος, μια πρόσκαιρη ήττα δεν θα πρέπει να σας κάνει να το ξεχάσετε -Δεν δίνουνε συμβουλές σε ένα Βασιλιά, του ψιθύρισα -Πήγαινε τώρα, Ίλαρχε, γιατί είμαι πολύ κουρασμένος, είπε ο αυτοκράτορας, θα σε καλέσω κάποια στιγμή για να σε τιμήσω Είχαμε δει με τα ίδια μας τα μάτια τα σημάδια που έδειχναν ότι ο Κάρολος είχε οριστικά γυρίσει σελίδα στη ζωή του. Ο ηγέτης της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας που στο βασίλειό του ο ήλιος δεν έδυε ποτέ είχε καταρρεύσει εσωτερικά. Αυτά που τον βάραιναν ήταν πολλά. Η προδοσία του Μαυρίκιου και των Προτεσταντών που έθεταν σε κίνδυνο την ακεραιότητα του κράτους τον αγανακτούσε, η εγκατάλειψή του από τον Πάπα τον απογοήτευε, η εσωτερική του αντίφαση τον τελείωνε. Από τη μια έβρισκε σωστές τις απόψεις των μεταρρυθμιστών και από την άλλη τους πολεμούσε για το συμφέρον της ενότητας του κράτους. Η χαοτική κατάσταση στη Γερμανία που με τους συνεχείς πολέμους και τις έριδες είχε ξεφύγει κάθε ηθικού ορίου και ελέγχου, τον έφθειρε ψυχικά. Από μέσα του είχε ήδη πάρει την απόφαση να τα εγκαταλείψει όλα. Ο Ιάκωβος μου είχε πει ένα διάλογο που είχαν μεταξύ τους όσο ακόμα ο αυτοκράτορας προσπαθούσε, διωκόμενος από τους προτεστάντες, να φτάσει σε μια ασφαλή περιοχή. Μέσα σε μια σκηνή, του είχε μιλήσει εκ βαθέων. -Αναθεωρώ ολόκληρη τη ζωή μου τελευταία, του είχε εξομολογηθεί Ο Ιάκωβος δεν μπορούσε να μιλήσει επ αυτού αν και είχε πολλά να πει καθώς τον είχε ζήσει σε όλες τις κρίσιμες στιγμές του. Εξ άλλου τέτοια λόγια εξομολογητικά από ένα απόλυτο άρχοντα δεν θα λέγονταν ποτέ υπό φυσιολογικές συνθήκες. -Είσαι προτεστάντης Ίλαρχε; τον ρώτησε ο Κάρολος -Συμπαθώ τον προτεσταντισμό, αλλά είμαι Έλληνας -Είσαι ορθόδοξος λοιπόν; -Είμαι Έλληνας, μεγαλειότατε -Και λοιπόν; τι θες να πεις; τον ρώτησε πειραγμένος ο αυτοκράτορας που θεώρησε ότι ο ίλαρχος έκανε λογοπαίγνια Ο Ιάκωβος δεν είχε να απαντήσει. Δεν ήθελε να τον εκνευρίσει περισσότερο. -Λοιπόν νεαρέ, πες μου, η Ελλάδα είναι για σένα θρησκεία; -Η Ελλάδα, Κύριε, είναι δούλη στον Οθωμανό

75 Ο ΔΟΝ ΧΟΥΑΝ ΗΡΑΚΛΕΙΔΗΣ ΚΑΙ Η ΕΛΛΗΝΟΡΩΜΑΪΚΗ ΠΟΛΙΤΕΙΑ σελ. 75 Όπως μου είπε ο Ιάκωβος εξιστορώντας μου εκείνη τη συζήτησή τους, η συγκίνησή του ήταν εμφανής και ο αυτοκράτορας δεν τον πίεσε άλλο. Αναλογιζόταν μάλλον τη μοίρα της χώρας του συγκρίνοντάς την με τη μοίρα της ανατολικής αυτοκρατορίας. -Ναι, έχεις δίκιο για την καημένη την Γραικία που κάποτε ήταν μια μεγάλη ρωμαϊκή αυτοκρατορία κι αυτή, οι πρόγονοί μου διαπληκτίζονταν με τους βασιλιάδες σας για τον τίτλο του Ρωμαίου αυτοκράτορα -Υπήρχε η Γραικία και από πιο παλιά Μεγαλειότατε, είπε ο Ιάκωβος, πριν από τη Ρώμη και τις αυτοκρατορίες -Όποτε μας επιτίθενται οι Τούρκοι, συνέχισε ο Κάρολος σαν να μην τον άκουσε, όλο την Κωνσταντινούπολη θυμόμαστε και τη δική της μοίρα θέλουμε να αποφύγουμε, και όλο λέμε με τον Πάπα να κάνουμε κάτι γι αυτό -Ίσως το μπορέσετε σύντομα Κύριε, είπε ο Ιάκωβος -Πιστεύεις πως αυτό μπορεί να γίνει πια; έκανε ο Κάρολος απογοητευμένος, μετά την αποτυχία της Αγίας Συμμαχίας; με τους Γάλλους και τους Βενετούς προδότες; -Θα ξαναμαζέψετε Μεγαλειότατε τις δυνάμεις της αυτοκρατορίας σας! -Αν πάλεψα, Ίλαρχε, για την καθολική πίστη κι αν πολέμησα τόσες και τόσες φορές τον Σουλεϊμάν, δεν το έκανα για τον Πάπα ούτε για τα δόγματα και τις ομολογίες τους, αλλά για την ενότητα των χριστιανών! Ήθελα μια παγκόσμια χριστιανική αυτοκρατορία προβάλλοντας ένα ιδανικό πολίτευμα και μια ιδανική θρησκεία. Τώρα φοβάμαι ότι ο ατομικισμός και η πολυδιάσπαση θα διαλύσουν οριστικά το γερμανικό έθνος και ότι έχουν θάψει προ πολλού κάθε σκέψη για χριστιανική παγκοσμιότητα -Εύχομαι να μη συμβεί αυτό Μεγαλειότατε, είπε ο Ιάκωβος Ο μεγάλος ηττημένος ήθελε τώρα πια να μείνει μόνος με τις σκέψεις του. -Φοβάμαι πως δεν αρκούν οι ευχές σου νεαρέ Ίλαρχε, είπε την τελευταία του κουβέντα ο αυτοκράτορας και τον έδιωξε από τη σκηνή *** ΒΥΤΤΕΜΒΕΡΓΗ *** Μετά το Ίνσμπουργκ γυρίσαμε στη Βιττεμβέργη όπου περιγράψαμε στον Μελάγχθωνα τις περιπλανήσεις μας και κυρίως την περιπέτεια του αυτοκράτορα. Αποφύγαμε τις λεπτομέρειες της διάσωσης στην Καρινθία και μείναμε κατά βάση στις σκέψεις του Καρόλου που παρουσίαζαν μεγάλο ενδιαφέρον για τους προτεστάντες. Του είπαμε αυτά που άκουσε ο ίδιος ο Ιάκωβος από τον Κάρολο αλλά και τα συμπεράσματα στα οποία είχαμε καταλήξει από την συμβίωσή μας μαζί του στο στρατό και από τις μέρες που τον ζήσαμε μετά την ήττα. Η θέση του μεταφραστή που είχε ο Ιάκωβος με εμένα βοηθό του, μας έδινε πρόσβαση σε σημαντικά έγγραφα που έρχονταν στην αυτοκρατορική σκηνή ή έφευγαν από εκεί αλλά και σε πολλές πληροφορίες για το κλίμα που είχε διαμορφωθεί στην αυλή του. Για τους Γερμανούς όλα αυτά ήταν πολύ σημαντικά. Η στάση του Καρόλου ήταν αποφασιστική για την τύχη της μεταρρύθμισης αλλά και για την τύχη της ίδιας της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. -Οι εξελίξεις είναι ιστορικές για την Γερμανία, έλεγε ο Μελάγχθων Αντιλαμβανόταν ότι η χώρα του άλλαζε οριστικά τη διαδρομή της στην ιστορία. -Δεν θα ξανακάνει πόλεμο ο Κάρολος, είπε ο Ιάκωβος, η ψυχική του κατάσταση είναι τέτοια που θέλει μόνο την η ειρήνη, τίποτε άλλο δεν τον νοιάζει -Μα, δεν χρειάζονται πόλεμοι αρκεί η κοινή λογική, αντέτεινε ο Μελάγχθων -Αρκεί, δάσκαλε, η κοινή λογική για να φύγουν οι Τούρκοι από τη χώρα μου; ρώτησε εύγλωττα ο Ιάκωβος -Ο δάσκαλος θέλει να μάθει τι σκέφτεται ο Κάρολος για το μέλλον της χώρας του, είπα, δεν είναι τώρα η ώρα της Ρωμανίας αλλά της Γερμανίας

76 Ο ΔΟΝ ΧΟΥΑΝ ΗΡΑΚΛΕΙΔΗΣ ΚΑΙ Η ΕΛΛΗΝΟΡΩΜΑΪΚΗ ΠΟΛΙΤΕΙΑ σελ. 76 -Έχει δίκιο ο φίλος σου Ιάκωβε, είπε ο Μελάγχθων χαμογελώντας, δεν υποτιμώ τον δικό σας πόθο για ελευθερία, τώρα όμως είναι η δική ώρα μας να αλλάξουμε και να πανηγυρίσουμε επί τέλους γι αυτό! Ήδη το κλίμα είχε αλλάξει πολύ. Ο Φερδινάνδος, αδελφός του Καρόλου, ανέλαβε την ειρήνευση και συνομολόγησε με τους διαμαρτυρόμενους συμφωνία που τους έδινε πλήρη ελευθερία και δικαιώματα. Αργότερα, στη Δίαιτα της Αυγούστας xlviii το 1555 θα καθιερωνόταν οριστικά η ελευθερία του Λουθηρανισμού και το δόγμα ότι κάθε κράτος έχει τη θρησκεία του ηγέτη του. Αυτό το δόγμα είχε σαν αποτέλεσμα να περάσουν στον Προτεσταντισμό όλα σχεδόν τα μικρά γερμανικά κρατίδια πλην των επικρατειών των Αψβούργων, της Βαυαρίας καθώς και των παπικών κρατιδίων. Ο Μελάγχθων μπορούσε πια να αναπνεύσει άνετα και να επιδοθεί στο πανεπιστημιακό και θρησκευτικό-φιλοσοφικό του έργο χωρίς τον φόβο αντιποίνων. Είχε πολλά να κάνει καθώς η Γερμανία είχε κληρονομήσει μεγάλα προβλήματα από τους πολέμους. Είχαν χαθεί εδάφη και ο Λουθηρανισμός είχε επικρατήσει στρατιωτικά όχι τόσο χάρη στην αυτοθυσία των πιστών αλλά κυρίως χάρη στην επιθυμία των ηγεμόνων των κρατιδίων να ανεξαρτητοποιηθούν από τον Πάπα και τον Αυτοκράτορα. Υπήρχαν τεράστια προβλήματα ηθικής και συνοχής της κοινωνίας και ο Μελάγχθων ένιωθε υπεύθυνος να τα διορθώσει, ιδιαίτερα τώρα που έλειπε ο Λούθηρος. -Εμείς οι θεολόγοι, έλεγε στον Ιάκωβο στα ελληνικά, δεν έχουμε τίποτα σοφό να δώσουμε παρά μόνο δάκρυα -Κερδίσατε την πνευματική σας ελευθερία δάσκαλε, είστε ένας ευτυχισμένος λαός Ο Ιάκωβος το έλεγε αυτό με πικρία καθώς σκεφτόταν την δική μας πατρίδα. -Μα και ο Γραικός, Ιάκωβε, είναι ευτυχισμένος μέσα στην απλότητα της ορθοδοξίας -Δάσκαλε, μη με προκαλείς! ο λαός μου είναι ραγιάς, σκλάβος! και κανείς σκλάβος δεν είναι ευτυχισμένος. Η απλότητα που βλέπεις στην ορθοδοξία είναι ένας τρόπος για να ζει κανείς στο περιθώριο μιας κοινωνίας που δεν σε δέχεται σαν ίσο και σε καταδιώκει σαν άτομο δεύτερης κατηγορίας -Αναγνωρίζω την τραγικότητα της κατάστασης όμως αναζητώ και τα ψήγματα ελπίδας μέσα σε αυτό το μαύρο σκηνικό, που μόνο η θρησκεία μπορεί να δώσει -Είναι πολύ πιο τραγική η κατάσταση από όσο μπορείς να φανταστείς, δάσκαλε! -Και τι σκοπεύετε να κάνετε γι αυτό; -Τι άλλο; πρέπει να οργανώσουμε μιαν επανάσταση! -Μόνοι σας; -Υπάρχουν πολλοί που περιμένουν εκεί κάτω. Ξεσηκώνονται συνεχώς εκατό χρόνια τώρα μόνο που τρώνε τα μούτρα τους. Περιμένουν τη βοήθεια της Δύσης αλλά αυτή δεν έρχεται ή, όταν έρθει, διαρκεί μόνο για λίγο, και μένουν έπειτα οι εξεγερμένοι στα χέρια των Οθωμανών να πληρώνουν τα αντίποινα! -Αντιλαμβάνομαι την απογοήτευσή σας, είπε ο Μελάγχθων, ξέρω τις ιστορίες σας στην Κορώνη και στο Ναύπλιο θα ήταν εντελώς απογοητευτικό να παραδίδονται από τους ξένους οι πόλεις σας στον Οθωμανό και να μένετε εσείς οι γηγενείς στα χέρια των κατακτητών για να σας εκδικηθούν! -Οι πόλεμοι με τα όπλα και τα μαχαίρια δεν μας πήγαν πουθενά, είπε ο Ιάκωβος, γι αυτό τώρα πρέπει να χρησιμοποιήσουμε και το μυαλό -Νομίζω πως τώρα μόλις ανακάλυψες το πιο ισχυρό σου όπλο, είπε ο Μελάγχθων -Ποια είναι η γνώμη σου δάσκαλε; τον ρωτήσαμε -Να φτιάξετε μια μυστική εταιρεία -Αρκεί αυτό; ρώτησε με ενδιαφέρον ο Ιάκωβος

77 Ο ΔΟΝ ΧΟΥΑΝ ΗΡΑΚΛΕΙΔΗΣ ΚΑΙ Η ΕΛΛΗΝΟΡΩΜΑΪΚΗ ΠΟΛΙΤΕΙΑ σελ. 77 -Πρέπει να καταστρώσετε και ένα Σχέδιο με σίγμα κεφαλαίο, να καταγράψετε όλα τα βήματα από την αρχή ως το τέλος και να φροντίσετε ώστε οι στόχοι σας να ταιριάζουν με τους στόχους και άλλων. Η μυστική σας εταιρεία πρέπει να συνεννοηθεί με άλλα κράτη που θα έχουν παρόμοιο σκοπό. Όταν έρθει η ώρα να προχωρήσετε σταθερά ως το τέλος. Πρέπει να οργανώσετε την επίθεσή σας με το μυαλό και με το σώμα, δηλαδή και με τα όπλα και τη βία από τη μια αλλά και με τη χρήση της διεθνούς διπλωματίας από την άλλη -Πιστεύεις δάσκαλε πως μπορώ να επωμισθώ εγώ κάτι τέτοιο; -Πιστεύω πως μόνο εσύ μπορείς! είπε ο Μελάγχθων. Από όσους γνώρισα, Γραικούς και μη, δεν βρίσκω άλλον καλύτερό σου! -Ίσως χρειαστεί να κάνω κάποια ταξίδια στην Ευρώπη, είπε ο Ιάκωβος Σκεφτόμουν ότι μιλούσε και για τους δυο μας. -Έχω γνωστούς και φίλους παντού, τον διαβεβαίωσε ο Μελάγχθων, και είναι πολύ ισχυροί, βασιλιάδες και δούκες. Θα σου φτιάξω συστατικές επιστολές και θα ανοίξουν για σας οι πόρτες όλης της Ευρώπης αν το χρειαστείτε -Θα το χρειαστούμε σίγουρα δάσκαλε, είπε ο Ιάκωβος, για να φτιάξουμε το Σχέδιο και την μυστική εταιρεία που είπες μας περιμένει πολλή δουλειά Ο Ιάκωβος έπαιρνε πάντα στα σοβαρά τον μεγάλο, Γερμανό-Έλληνα, φιλόσοφο. Έτσι και η ιδέα για ένα Σχέδιο με σίγμα κεφαλαίο και μια μυστική εταιρεία δεν ξεκόλλησε από το μυαλό του μέχρι που την έβαλε σε εφαρμογή στην Αυγούστα. Δεν ήταν εύκολο να νικήσεις μιαν αήττητη Οθωμανική Αυτοκρατορία. Η προέλαση του Σουλεϊμάν τον είχε φέρει στις πύλες της Βιέννης και τον είχε κάνει «σουλτάνο των πέντε θαλασσών». Κάθε του νίκη οδηγούσε στην επόμενη και αυτή η απίστευτη προέλαση δεν φαινόταν ότι μπορούσε να σταματήσει πουθενά. Ο Κάρολος είχε πετύχει κάποιες νίκες αμυνόμενος αλλά οι Οθωμανοί μπορούσαν να επανέλθουν. Είχε υπερασπίσει τη Βιέννη στις είκοσι εφόδους των Τούρκων αλλά δεν είχε ανακόψει την επιθετικότητά τους. Πως θα νικιόταν αυτή η τεράστια σε πόρους, ψυχικές δυνάμεις και ηθικό αυτοκρατορία από μια Ελλάδα καταπονημένη, σκλαβωμένη, χωρίς πόρους και χωρίς ηγέτη; Έπρεπε να στηριχτεί στις χριστιανικές δυνάμεις και στους οπλαρχηγούς που εξεγείρονταν κάθε τόσο μέσα στον ελληνικό χώρο μη αποδεχόμενοι την υποδούλωση. Και έπρεπε να φτιάξει με αυτό το υλικό ένα σχέδιο εφαρμόσιμο και αποτελεσματικό. Όλα αυτά δεν ήταν καθόλου εύκολη δουλειά! *** ΑΟΥΓΚΣΜΠΟΥΤΓΚ *** Με τα χρήματα που κερδίσαμε από τη θητεία μας τον στρατό και με τις συστατικές επιστολές του Μελάγχθωνα, διαβατήρια για οποιοδήποτε μέρος της Ευρώπης, ξεκινήσαμε τα ταξίδια. Πρώτα, όμως, πήγαμε στον Κάρολο τον Ε που είχε στείλει μια πρόσκληση στο Πανεπιστήμιο και καλούσε τον Ιάκωβο στο Άουγκσμπουργκ. Το ταξίδι αυτό είχε ξεχωριστό ενδιαφέρον καθώς ο Ιάκωβος είχε καταθέσει, εδώ και κάμποσο καιρό, αίτημα στον Εκλέκτορα Αρχιδικαστή της Σαξονίας για αναγνώριση των τίτλων του. Προφανώς θα είχε δει το αίτημα κι ο Κάρολος. Συναντήσαμε τον αυτοκράτορα την άνοιξη του 1554 μερικούς μόνο μήνες μετά την ήττα του στρατού του στο Ίνσμπουργκ και την περιπετειώδη διάσωσή του. Η στάση του ήταν πολύ θερμή. Όπως το περιμέναμε ο Κάρολος είχε στα χέρια του την επίσημη αίτηση του Ιάκωβου που του είχε κινήσει την περιέργεια. Φυσικά είχε δώσει ήδη τους τίτλους για έλεγχο στην γραφειοκρατία της Αυγούστας, στους βλοσυρούς υπαλλήλους. Εκείνοι είχαν ελέγξει το χαρτί, τα ονόματα που αναφέρονταν σε αυτό, τις ημερομηνίες και το είχαν συγκρίνει με τα δικά τους κατάστιχα. Παράλληλα οι τίτλοι είχαν γίνει

78 Ο ΔΟΝ ΧΟΥΑΝ ΗΡΑΚΛΕΙΔΗΣ ΚΑΙ Η ΕΛΛΗΝΟΡΩΜΑΪΚΗ ΠΟΛΙΤΕΙΑ σελ. 78 σταλεί στους πρεσβευτές της Βενετίας και της Γένοβας μήπως και υπήρχε αντίθετη διεκδίκηση από κάποιον. Για την εγκυρότητα των τίτλων είχε δώσει τη γνώμη του και ο καθολικός επίσκοπος της Αυγούστας που πήρε πληροφορίες για τον Δεσπότη Πάρου και Σάμου απ ευθείας από τη Ρώμη. -Έχεις κάνει αίτηση Ίλαρχε για αναγνώριση των τίτλων σου; ρώτησε ο αυτοκράτορας -Μάλιστα Μεγαλειότατε, είπε ο Ιάκωβος -Πιστεύεις ότι σε κάλεσα να έρθεις εδώ γι αυτόν τον λόγο; Ο Ιάκωβος έγνεψε διστακτικά μεν αλλά σαφώς καταφατικά. -Κάνεις λάθος Ίλαρχε, για άλλο πράγμα σε φώναξα εδώ, σε θέλω για κάτι δικό μου Εδώ κυριολεκτικά είχαμε μείνει άναυδοι και οι δυο. -Θέλω να μείνουμε μόνοι, είπε ο Κάρολος δείχνοντας εμένα, ας περιμένει ο φίλος σου έξω και όταν τελειώσουμε με αυτά που έχω να σου πω τον φωνάζουμε Βγήκα αμέσως από την πολυτελή αίθουσα ακροάσεων του παλατιού και περίμενα σε ένα διάδρομο αναμονής. Αυτά που είπαν μόνοι τους τα έμαθα στη συνέχεια από τον Ιάκωβο που μου τα είπε όλα. Είχε υποσχεθεί στον αυτοκράτορα να μη μιλήσει σε κανένα για τη συζήτησή τους εκείνη αλλά αφού το είχε σκεφτεί καλά είχε καταλήξει στο συμπέρασμα ότι εγώ δεν ήμουν ούτε ο «κανείς» ούτε ο οποιοσδήποτε «άλλος». Δεν είχε να μου κρύψει τίποτε. Όταν άκουσα τις λεπτομέρειες για την εμπιστευτική τους συζήτηση, κατάλαβα πόσο αμέριστη εμπιστοσύνη και εκτίμηση του είχε δείξει. -Ίλαρχε, έχω έναν προστατευόμενο, του είπε, είναι ένα νεαρό παιδί που βρίσκεται αυτή τη στιγμή σε ένα χωριό έξω από τη Μαδρίτη. Θέλω να φροντίσεις εσύ να μάθει καλά τα ελληνικά και τα λατινικά Ο Ιάκωβος τον κοίταζε απορημένος. Ήταν τόσο εμπιστευτική υπόθεση η εξεύρεση ενός δασκάλου για έναν προστατευόμενό του στην Ισπανία; -Θα κάνεις αυτά τα μαθήματα εσύ ή έχεις κάποιον δάσκαλο ελληνικών και λατινικών που να τον εγκρίνεις και που μπορεί να πάει στην Ισπανία; συνέχισε ο Κάρολος -Μπορώ να πάω και εγώ Μεγαλειότατε, αν το θέλετε, έχω όμως έναν κατάλληλο πολύ καλό δάσκαλο για να το κάνει -Ποιον έχεις κατά νου; τον ρώτησε -Μιλώ για ένα νεαρό ανιψιό μου. Είναι λόγιος με πολλές γνώσεις κι ικανότητες, λέγεται Ιάκωβος κι αυτός, Ιάκωβος Διασσωρίνος -Ωραία λοιπόν, να φροντίσεις ώστε να πάει εκεί όσο γίνεται πιο γρήγορα, είπε ο Κάρολος, θα σε εφοδιάσω με έγγραφα και χρήματα ώστε ο ανιψιός σου να μην έχει κανένα πρόβλημα στο ταξίδι του Ο Ιάκωβος δεν είχε καταλάβει ακόμα τον λόγο της μυστικότητας αυτής της συνομιλίας τους, ο Κάρολος, όμως, του έλυσε αμέσως την απορία. -Το παιδί αυτό, Ιερώνυμο τον λένε, είναι γιος μου, είπε, είναι όμως γόνος μου εκτός γάμου, ο κόσμος θα τον χαρακτήριζε νόθο! -Επιτρέψετε μου Μεγαλειότατε να πω, είπε ο Ιάκωβος, ότι η νομιμότητα της φύσης και των πράξεων του Θεού ξεπερνά εκείνη των ανθρώπων -Σωστά! Αυτό ακριβώς σκέφτομαι κι εγώ. Αυτό το παιδί είναι παιδί μου! Μεσολάβησε μια σιωπή. Ύστερα ο αυτοκράτορας τον ρώτησε τι σκεφτόταν. -Σκέφτομαι ότι άλλο οι δυναστικές διαδοχές που έχουν να κάνουν με τους νόμους και με το κράτος και άλλο η ζωή ενός παιδιού είπε ο Ιάκωβος -Ακριβώς! είπε ο Κάρολος, και γι αυτό, λοιπόν, για να μην αφήσω αυτό το παιδί στην τύχη του, φρόντισα να τον υιοθετήσει ένας μουσικός της αυλής μου, για να το μεγαλώσει με την γυναίκα του. Θα έχει φροντίδα, χρειάζεται όμως και σωστή ανατροφή. Σκέφτομαι ότι αν μορφωθεί θα μπορέσει να ακολουθήσει εκκλησιαστική

79 Ο ΔΟΝ ΧΟΥΑΝ ΗΡΑΚΛΕΙΔΗΣ ΚΑΙ Η ΕΛΛΗΝΟΡΩΜΑΪΚΗ ΠΟΛΙΤΕΙΑ σελ. 79 καριέρα. Ας φτάσει όπου μπορέσει, Καρδινάλιος, Πάπας, ή απλός επίσκοπος. Γι αυτό θέλω να ξέρει καλά τα λατινικά και τα ελληνικά. Θα αναλάβει ο ανιψιός σας, σύμφωνοι; -Σύμφωνοι, Μεγαλειότατε -Κανείς δεν πρέπει να μάθει ότι το παιδί αυτό είναι δικό μου και μάλιστα εξώγαμο! Μόνο η μητέρα του που μου έδωσε την άδεια, οι θετοί γονείς του και ο καλός μου φίλος Λουίς Κιγιάδα που μεσολάβησε το γνωρίζουν, και τώρα κι εσύ. Δεν το γνωρίζει ούτε το ίδιο το παιδί, δεν θα το ξέρει λοιπόν ούτε ο ανιψιός σου, εντάξει; και σε σένα το λέω γιατί χρειάζομαι κάπου να το πω ήθελα να ακούσω και τη γνώμη σου -Τιμή μου, Μεγαλειότατε, είπε ο Ιάκωβος συγκλονισμένος από την αποκάλυψη -Και τώρα πες μου τη γνώμη σου, Ίλαρχε, πρέπει να το αναγνωρίσω αυτό το παιδί; -Ρωτάτε εσείς Μεγαλειότατε εμένα; είπε ο Ιάκωβος έκπληκτος -Μίλα Ίλαρχε, απάντησε στο ερώτημα και άσε τα πρωτόκολλα στην άκρη -Η μητέρα του. είπε ο Ιάκωβος σας άρεσε; δεν την γνωρίζω ήταν αντάξιά σας; -Τη γνώρισα πολύ λίγο, μερικές εβδομάδες μόνο στο Ρένγκενσμπουργκ πριν από οχτώ χρόνια περίπου. Ήταν η πιο όμορφη γυναίκα στον κόσμο! Τι εννοείς όταν λες αντάξιά μου; -Όπως το πάρετε εσείς Μεγαλειότατε, είπε ο Ιάκωβος -Από τίτλους ήταν παρακατιανή, εννοώ ήταν ένας λαϊκός άνθρωπος μια τραγουδίστρια Ο Ιάκωβος δεν φάνηκε ικανοποιημένος, περίμενε να ακούσει και κάτι ακόμη. -Από ομορφιά και χάρη και καλοσύνη, όμως, ήταν ένας άγγελος! είπε ο Κάρολος -Ήταν τόσο όμορφη; -Όταν την ξαναείδα μετά από δύο χρόνια, την έδιωξα γιατί δεν άντεχα να τη βλέπω, ήταν τόσο όμορφη που θα κατέστρεφα την υπόληψή μου αν έμενα για λίγο κοντά της, θα μπορούσα να χαρίσω μια αυτοκρατορία για χάρη της Ο Κάρολος ήταν απρόσμενα ανθρώπινος και εξομολογητικός. Ήταν φανερό ότι ήθελε να μιλήσει σε κάποιον και είχε βρει τον Ιάκωβο για εξομολόγο καθώς ήταν ο μόνος έμπιστος άνθρωπος, χωρίς κανένα προσωπικό συμφέρον από την κουβέντα και ο μόνος που, κατά τον Κάρολο, μπορούσε να σκέφτεται. -Την αγαπήσατε λοιπόν, είπε ο Ιάκωβος -Μη λες σαχλαμάρες, άστραψε και βρόντηξε ο αιφνιδιασμένος Κάρολος, τι είναι αυτά που λες; ο αυτοκράτορας δεν ερωτεύεται! Ο Ιάκωβος μαζεύτηκε μπροστά στην βασιλική έκρηξη. Είχε το θάρρος της γνώμης του αλλά δεν ήταν και τόσο σοφό να εκνευρίζει τον ηγεμόνα του κόσμου. -Η αλήθεια είναι ότι την σκεφτόμουν, συνέχισε ο γηραιός αυτοκράτορας, ξέρεις, ήταν τόσο τρυφερή τόσο γυναίκα Ο γερο-κάρολος έδειχνε να την σκέφτεται ακόμα και τώρα, οχτώ χρόνια μετά εκείνη την εβδομάδα στο Ρένγκενσμπουργκ. Γύρισε προς τον σαστισμένο από τις πολλές κι απανωτές αποκαλύψεις φίλο μου. -Λοιπόν, σου έκανα μια ερώτηση Ίλαρχε, δεν σκοπεύεις να απαντήσεις; -Εγώ θα το αναγνώριζα Μεγαλειότατε, θα το έκανα για την μητέρα του και για αυτό που θα είχα νιώσει μαζί της. Εσείς όμως είστε αυτοκράτορας, δεν μετράτε με τα ίδια μέτρα όπως ένας Ίλαρχος, υπάρχουν θέματα διαδοχής, πρωτοκόλλου, οι ευθύνες σας είναι διαφορετικές και δεν μπορώ να δώσω γνώμη σε ένα τέτοιο προσωπικό και δυναστικό θέμα πριν το σκεφτώ πολύ καλά -Δεν θέλουμε τη γνώμη σου Κύριε, είπε ο Κάρολος δυνατά και αλλάζοντας τροπάρι, το μόνο που θέλω από σένα είναι να ξεχάσεις εντελώς τι σας είπαμε γι αυτό το παιδί και

80 Ο ΔΟΝ ΧΟΥΑΝ ΗΡΑΚΛΕΙΔΗΣ ΚΑΙ Η ΕΛΛΗΝΟΡΩΜΑΪΚΗ ΠΟΛΙΤΕΙΑ σελ. 80 για τη μάνα του! εσύ μόνο τον ανιψιό σου να ειδοποιήσεις, εντάξει; και τώρα φώναξε τον φίλο σου να ακούσει κι εκείνος τα υπόλοιπα που έχω να σου πω Έτσι μπήκα κι εγώ ξανά στην κουβέντα. Διέκρινα αμέσως το τεταμένο κλίμα. Δεν ήταν διάχυτος κάποιος θυμός αλλά μάλλον νοσταλγία και σκεπτικισμός. Στη συνέχεια όμως ο αυτοκράτορας χαλάρωσε και τον είδα να χαμογελά. -Ώστε λοιπόν Ίλαρχε, άρχεις της Σάμου και της Πάρου; -Η Σάμος ανήκει στους Οθωμανούς Μεγαλειότατε και η Πάρος σε ιταλικό οίκο -Δεν κατακτήθηκε από τον Χαϊρεντίν η Πάρος; Είχα μάθει ότι την ισοπέδωσε -Ανήκει προσωρινά στους Σαγρέδους που για να μένουν κύριοι της Πάρου πληρώνουν φόρο υποτέλειας στον Σουλτάνο -Εσύ όμως είσαι ο νόμιμος κληρονόμος των τίτλων αυτών, έτσι δεν είναι; -Εσείς θα το κρίνετε αυτό, Μεγαλειότατε -Έγινε έρευνα, έχω εδώ τα έγγραφα των υπαλλήλων μου, όλοι οι αρμόδιοι κατέθεσαν ότι οι τίτλοι σου είναι απολύτως έγκυροι -Ήμουν βέβαιος για την εγκυρότητά τους, Μεγαλειότατε, αλλιώς δεν θα τους κατέθετα για αναγνώριση, απάντησε ο Ιάκωβος ανακουφισμένος -Οι Βενετοί γράφουν μισόλογα άρα σε αναγνωρίζουν. Το ίδιο κι οι Γενουάτες. Εγώ ετοίμασα ένα έγγραφο με το οποίο σε χρίζω Μαρκίωνα και Άρχοντα της Πάρου καθώς θεωρώ το νησί Μαρκιωνία. Θα έχεις τις προσόδους από το νησί αυτό όταν θα μπορεί να βγει εισόδημα ελεύθερο από τον Τούρκο. Επίσης σε χρίζω Δεσπότη της Σάμου. Να κι οι σφραγίδες που βεβαιώνουν τους τίτλους! Λοιπόν, είσαι ευχαριστημένος; Του έδωσε τα σχετικά έγγραφα. Ο Ιάκωβος ούτε που τόλμησε να τα κοιτάξει. Δεν θα αμφισβητούσε τώρα τον λόγο του ίδιου του αυτοκράτορα. -Με κάνετε ευτυχή! Η Μεγαλειότητά σας με τιμά! Θα σας είμαι παντοτινά ευγνώμων! -Για τόσα λίγα Ιάκωβε; Αιφνιδιάστηκε και μπερδεύτηκε η γλώσσα του. Τι σήμαινε αυτό το «τόσα λίγα»; Τον ειρωνευόταν; Μήπως στην πραγματικότητα είχε βρεθεί πως οι τίτλοι του Δεσπότη ήταν κάλπικοι; Μήπως θα ήταν πιο σοφό να είχε δει τι έλεγαν τα χαρτιά που του είχε δώσει προηγουμένως ο Κάρολος; Άραγε τι ήθελε να πει τώρα με αυτό το «τόσα λίγα»; Με κοίταξε λοξά αλλά κι εγώ, αιφνιδιασμένος από μια αδιόρατη ειρωνεία που απέπνεαν τα λόγια του Καρόλου, δεν μπορούσα να βοηθήσω. -Σε ρώτησα πρώην Ίλαρχε και νυν Άρχοντα είσαι ευγνώμων για τόσο λίγα μόνο; -Είναι το περισσότερο που θα μπορούσα να έχω Μεγαλειότατε! -Με προσβάλεις και με υποτιμάς. Εγώ, ένας ολόκληρος αυτοκράτορας και το μόνο που θα μπορούσα να σου δώσω είναι αυτό το οποίο ήδη κατέχεις; -Δεν ξέρω τι να πω Μεγαλειότατε, είπε ο Ιάκωβος που φαινόταν να έχει γλωσσοδέτη -Εσύ ο λαλίστατος Έλληνας και δεν έχεις τίποτε να πεις; -Πώς να είμαι λαλίστατος με αυτά που ακούω; Περιμένω από τη Μεγαλειότητά σας να ακούσω τις αποφάσεις της, είπε ο Ιάκωβος γεμάτος νευρικότητα -Θυμώνεις κι όλας; έκανε δήθεν εκνευρισμένος ο Κάρολος -Δεν θυμώνω Κύριε, αντιθέτως. απλά περιμένω, είπε ήρεμα ο Ιάκωβος -Λοιπόν, είπα και μου φτιάξανε ένα χαρτί, και το έχω εδώ, ορίστε, μπορείς να το πάρεις! είπε ο Κάρολος και του το έδωσε Ο Ιάκωβος πήρε στα χέρια του το χαρτί αλλά, αντί να το κοιτάξει, γύρισε και κοίταζε εμένα που δεν είχα κι εγώ τίποτε για να του πω. -Διάβασέ το λοιπόν! τι περιμένεις; τον διέταξε ο Κάρολος καθώς τον είδε πως το κοίταζε μουδιασμένος και συγκρατημένος

81 Ο ΔΟΝ ΧΟΥΑΝ ΗΡΑΚΛΕΙΔΗΣ ΚΑΙ Η ΕΛΛΗΝΟΡΩΜΑΪΚΗ ΠΟΛΙΤΕΙΑ σελ. 81 Ο Ιάκωβος πήρε την περγαμηνή, την άνοιξε, βεβαιώθηκε για την αυτοκρατορική βούλα και κοίταξε το κείμενο. Το διάβασε δυνατά για να ακούω κι εγώ. Ο αυτοκράτορας των Ρωμαίων και όλων των άλλων τίτλων του Καρόλου που αναγράφονταν με τη σειρά πρωτοκόλλου τον έχριζε «Ιππότη του Ανωτάτου Καίσαρος». Η τιμή ήταν τεράστια. Επί πλέον της αναγνώρισης των τίτλων του Δεσπότη, που του είχαν δοθεί ως κληρονομικό δικαίωμα, ο αυτοκράτορας είχε αποφασίσει να του δώσει και ο ίδιος έναν τίτλο. Τον έχριζε Ιππότη, κάτι που άλλοι ισχυροί μια ζωή το ονειρεύονταν αλλά δεν κατάφερναν ποτέ να το αποκτήσουν. Ο Ιάκωβος, αληθινά ευγνώμων, έκανε να σκύψει για να του φιλήσει το χέρι αλλά ο Κάρολος τον έκανε μακριά. -Και για την περίπτωση που δεν θα έμενες ικανοποιημένος από την τιμή να σε χρίσω Ιππότη, ετοίμασα και αυτό, είπε και του έδωσε μιαν ακόμη περγαμηνή Ο Ιάκωβος άνοιξε και τη δεύτερη περγαμηνή και κοίταξε πάλι την αυτοκρατορική βούλα. Διάβασε δυνατά με φωνή γεμάτη συγκίνηση. Ο Κάρολος Ε αυτοκράτορας των Ρωμαίων και όλων των άλλων τίτλων έχριζε τον Ιάκωβο Βασιλικό Ηρακλείδη Κόμη! Και μάλιστα Κόμη Παλατινό! Αυτό πια κι αν ήταν τιμή! Η αρμοδιότητά του εκτεινόταν σε πολλά επίπεδα. Ο Ιάκωβος, είχε την άδεια του αυτοκράτορα να δίνει, σε ανθρώπους που αυτός θα έκρινε ότι το άξιζαν, τον τίτλο του «Δόκτορος», μπορούσε να ονομάζει «Πρωτονοτάριους» και ακόμα να αποδίδει σε λογίους που εκτιμούσε το έργο τους τον τίτλο του «Εστεμμένου Ποιητή». Αυτή η γενναιοδωρία ξεπερνούσε την φαντασία, αλλά παρ όλα αυτά ο αυτοκράτορας τον ρώτησε κατά το τυπικό. -Αποδέχεσαι αυτούς τους τίτλους Ίλαρχε; -Με τιμή και υπερηφάνεια, Μεγαλειότατε, δεν ξέρω τι να πω, ψέλλισε ο Ιάκωβος Στα σαραντατέσσερά του χρόνια αξιωνόταν τίτλους που μια ζωή ανδραγαθιών και πολέμων δεν έφταναν για να αποκτηθούν. -Τίποτα να μην πεις, είπε ο Κάρολος, εγώ σου χρωστάω ακόμα, όχι εσύ! -Θα σας είμαι αιώνια ευγνώμων -Και κάτι ακόμα, έκανε ο Κάρολος με το χέρι στο σαγόνι σαν να μετρούσε κάτι, είσαι ένας ευγενής με τίτλους αλλά χωρίς γη, και σκέφτομαι να σου δώσω ένα κομμάτι εύφορης γης εκεί στη Βιττεμβέργη. Στη Σαξονία έχω πολλές εκτάσεις και μια μέρα οι μεταρρυθμιστές θα μου τις δημεύσουν. Λέω, λοιπόν, να σου χαρίσω μερικά εκτάρια γης για να μην είσαι άρχοντας χωρίς στέρεο έδαφος κάτω από τα πόδια σου Ήταν μια αυτοκρατορική προσφορά όλο αυτό. Όμως ο Ιάκωβος, με την απάντησή του, εξέπληξε όχι μόνο τον Κάρολο αλλά και μένα. -Ό,τι σκοπεύετε να δώσετε σε εμένα Μεγαλειότατε, χωρίς να το θεωρήσετε άρνηση βασιλικού δώρου, θα επιθυμούσα να το χαρίσετε στο Πανεπιστήμιο της Βιττεμβέργης, όπου είναι κοσμήτορας ο Μελάγχθων, ζήτησε ο Ιάκωβος -Σε αυτόν τον λογά προτεστάντη θέλεις να κάνεις μια τέτοια βασιλική δωρεά; -Μας βοήθησε πολύ και μας δίδαξε σωστά. Σε αυτό το Πανεπιστήμιο χρωστάμε με τον φίλο μου τα πάντα. Όσο για τον Μελάγχθωνα, είναι ένας σοφός άνθρωπος, ουμανιστής και μετριοπαθής. Είναι Έλληνας κατά δήλωσή του αλλά αγαπάει τη Γερμανία και θέλει τη ενότητά της με τον ίδιο τρόπο που την θέλετε κι εσείς -Μα εγώ είμαι πιστός καθολικός ενώ εκείνος ένας βλάσφημος αιρετικός -Με όλο τον σεβασμό, Μεγαλειότατε, επιτρέψτε μου να σας πω ότι με τον Μελάγχθωνα έχετε κοινούς στόχους. Η ενότητα του χριστιανισμού και του γερμανικού έθνους είναι και για τους δυο ο οδηγός σας Ο αυτοκράτορας είχε ήδη εκτιμήσει δεόντως την κίνησή του Ιάκωβου να δωρίσει την γη στο γερμανικό Πανεπιστήμιο και τον είχε τοποθετήσει ψηλά στην εκτίμησή του.

82 Ο ΔΟΝ ΧΟΥΑΝ ΗΡΑΚΛΕΙΔΗΣ ΚΑΙ Η ΕΛΛΗΝΟΡΩΜΑΪΚΗ ΠΟΛΙΤΕΙΑ σελ. 82 -Ίλαρχε, είπε με στόμφο ο Κάρολος, αποδεικνύεται ότι άξιζες τη γενναιοδωρία μου! στην Αυγούστα θα είσαι φιλοξενούμενός μου! -Θα μπορούσατε να κάνετε και κάτι ακόμα, Μεγαλειότατε -Ακούω τι θέλεις Ιππότη, ρώτησε χαμογελώντας -Αν περάσει ποτέ από το χέρι σας να συμμετάσχετε σε μια σταυροφορία για την πατρίδα μου, να το κάνετε Κύριε, θα αξίζει τον κόπο! Ο Κάρολος χαμογέλασε -Ίσως είναι πια αργά για μένα να ξεκινήσω καινούριες σταυροφορίες, είπε Ωστόσο, έδειχνε να το σκέπτεται και συμπλήρωσε -Εξ άλλου αν ποτέ ο Πάπας το ξεκινήσει, το ξέρει πως θα με βρει αρωγό -Είστε μεγάλος Βασιλέας, είπε ο Ιάκωβος και σκεφτόταν ότι ένα Σχέδιο ίσως και να μην ήταν τόσο ανέφικτο όσο στην αρχή είχε φοβηθεί Όταν ο Ιάκωβος γύρισε στου Μελάγχθωνα ολόκληρο το Πανεπιστήμιο που είχε μάθει για τη δωρεά και τους καινούριους του τίτλους τον υποδέχτηκε με τιμές και ζητωκραυγές. Ήταν βέβαια από σεβασμό αλλά πιο πολύ ήταν από αγάπη. Τα φοιτητικά καπέλα πετάχτηκαν ψηλά προς τιμήν του και όλοι σχεδόν οι καθηγητές των σχολών του χάρισαν πέννες και μολύβια. Ήταν η μεγαλύτερη τιμή για την πανεπιστημιακή κοινότητα. Ο Μελάγχθων έλαμπε από ευτυχία και έχω την εντύπωση ότι ο Ιάκωβος ζούσε τις καλύτερες στιγμές της ζωής του. === xl Αντώνιος Έπαρχος ( ). Κερκυραίος. Από τους διασημότερους Ελληνιστές του 16ου αιώνα, έγραψε διάφορες επιστολές προς σπουδαία πρόσωπα της εποχής του και θεωρήθηκε περιφανής ποιητής. Έγραψε μεταξύ άλλων και τον «Θρήνο για την καταστροφή της Ελλάδας» (ΠΗΓΕΣ: Βικιπέδια / Κωνσταντίνος Σάθας «Νεοελληνική Φιλολογία, Βιογραφίες» xli Ανδρόνικος Νούντσιος; Κερκυραίος λόγιος του 16ου αι. με το ψευδώνυμο Νίκανδρος Νούκκιος. Αργότερα έγραψε έργα με τίτλο Αποδημίαι (εκδόθηκαν το 1562) (ΠΗΓΗ: Βικιπέδια) xlii Κλάδος της Φλωρεντινής και Ναπολιτάνικης οικογένειας των Ατσαϊόλι έδωσε τους τελευταίους δούκες των Αθηνών πριν την κατάληψη της πόλης από τους Οθωμανούς το 1461 xliii Βησσαρίων ( ) από την Τραπεζούντα ήταν επίσκοπος Νίκαιας. Φιλόσοφος, θεωρήθηκε ο σοφότερος άνθρωπος της εποχής του. Πλατωνιστής και μαθητής του Πλήθωνα του Γεμιστού, προσχώρησε στον καθολικισμό, έγινε καρδινάλιος και παρά ελάχιστες ψήφους δεν εκλέχτηκε δύο φορές Πάπας. Προώθησε τα ελληνικά γράμματα στη δύση. (ΠΗΓΕΣ: Ιστορία Ελληνικού Έθνους τόμος Ι σελ , κλπ/ Βικιπέδια/ κ.α.) xliv Γεώργιος Γεμιστός ή Πλήθων ( ). Ο μεγαλύτερος φιλόσοφος της εποχής του και από τους ελάχιστους Έλληνες που μπορεί να συγκριθεί με τους αρχαίους. Θαυμαστής του Πλάτωνα και Αριστοτέλη, έλεγε «εσμέν Έλληνες το γένος, ως η τε φωνή και η πάτριος παιδεία μαρτυρεί» και προσχώρησε σε ένα πολυθεϊσμό πολύ κοντά στην αρχαία ελληνική θρησκεία. Οι μαθητές του προσέφεραν πολλά στην αναγέννηση της δύσης (ΠΗΓΕΣ: Βικιπέδια/ Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τόμος Θ σελ )/ Κ. Σάθας κ.α.) xlv Φίλιππος Μελάγχθων: Γερμανός φιλόσοφος ( ), ονομαστός ανθρωπιστής, προσωπικός φίλος του Λούθηρου, στη διδασκαλία του οποίου προσέδωσε διδακτική μορφή. Σπούδασε στην Χαϊδελβέργη και ασχολήθηκε με τη μελέτη της φιλοσοφίας στην Τυβίγγη. Το 1518 έγινε καθηγητής της αρχαίας ελληνικής γλώσσας του πανεπιστημίου της Βυττεμβέργης. Η γνωριμία του με το Λούθηρο άσκησε μεγάλη επιρροή πάνω του. Ήταν το παιδί θαύμα της Γερμανίας και τον αποκαλούσαν «ο Έλλην» δίνοντάς του και το ελληνικό όνομα Μελάγχθων. Τα πολιτικά, εκπαιδευτικά και θρησκευτικά γεγονότα γύρω από τη ζωή του που αναφέρονται σε αυτό το βιβλίο είναι υπαρκτά ιστορικά γεγονότα και αναφέρονται σε μεγάλο πλήθος πηγών από τις οποίες πιο εύχρηστες είναι η Βικιπέδια και η Wikipedia. Οι απόψεις του επίσης είναι ταυτόσημες με αυτές που αναγράφουν οι βιογραφίες του. Δέχτηκε επιστολές και επισκέψεις από Έλληνες, μεταξύ αυτών και του Ηρακλείδη και του

83 Ο ΔΟΝ ΧΟΥΑΝ ΗΡΑΚΛΕΙΔΗΣ ΚΑΙ Η ΕΛΛΗΝΟΡΩΜΑΪΚΗ ΠΟΛΙΤΕΙΑ σελ. 83 Διασσωρίνου. [ΣΣ: Οι διάλογοι είναι, φυσικά, μυθιστορηματικοί αλλά απηχούν τις απόψεις του και τις θεωρίες του] xlvi Ποντιφικό κράτος, Stato Pontifico, το κράτος του Βατικανού xlvii Οι λεπτομέρειες της μάχης και των γεγονότων της διαφυγής είναι ανεπιβεβαίωτες ιστορικά και προϊόντα του μύθου, όμως, το γεγονός είναι ότι ο Ιάκωβος πολέμησε για τον Κάρολο στο Ίνσμπουργκ και κέρδισε την απόλυτη εμπιστοσύνη και εκτίμηση του αυτοκράτορα. xlviii Η Δίαιτα της Αυγούστας ήταν ουσιαστικά ένα είδος γερμανικού κοινοβουλίου της εποχής

84 Ο ΔΟΝ ΧΟΥΑΝ ΗΡΑΚΛΕΙΔΗΣ ΚΑΙ Η ΕΛΛΗΝΟΡΩΜΑΪΚΗ ΠΟΛΙΤΕΙΑ σελ. 84

85 Ο ΔΟΝ ΧΟΥΑΝ ΗΡΑΚΛΕΙΔΗΣ ΚΑΙ Η ΕΛΛΗΝΟΡΩΜΑΪΚΗ ΠΟΛΙΤΕΙΑ σελ. 85 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 ο : ΙΑΣΙΟ 1562 μχ Τον Ιούνιο του 1562, στο Ιάσιο, την πόλη που προοριζόταν να γίνει η νέα πρωτεύουσα της Μολδαβίας, θα διεξαγόταν η δεύτερη συνάντηση των μελών της Αδελφότητας, επτά χρόνια μετά την ιδρυτική της Αυγούστας. Η μεγάλη αίθουσα του νέου πύργου θα ήταν μελλοντικά η αίθουσα του θρόνου, προς το παρόν όμως την είχαμε διαρρυθμίσει έτσι ώστε να φιλοξενήσει την διάσκεψή μας. Ο πύργος αυτός, που τον έκτιζε ο Ιάκωβος, θα γινόταν το νέο παλάτι του Ηγεμόνα της Μολδαβίας. Η μετακίνηση της πρωτεύουσας από τη Σουτσεάβα στο Ιάσιο ήταν σχέδιο που είχε προτείνει στον ηγεμόνα Αλέξανδρο Λεπουσνεάνου όταν ήταν ακόμη σύμβουλός του. Τώρα όμως ηγεμόνας της χώρας ήταν πια ο ίδιος ο Ιάκωβος και είχε αρχίσει να το υλοποιεί. Έλειπαν ακόμα το τείχος και το κεντρικό φρούριο και χρειάζονταν δυο περίπου χρόνια εργασιών για να μπορέσει ο νέος πύργος να κατοικηθεί σαν παλάτι του Ηγεμόνα της Μολδαβίας. Για τη διεξαγωγή της συνεδρίασης της Αδελφότητας, όμως, οι εγκαταστάσεις του ήταν αρκετές. Ο Ιάκωβος, εγώ και η Αλεξάνδρα βρισκόμασταν εδώ στη Μολδαβία τα τελευταία χρόνια μετακινούμενοι ανάμεσα στην πρωτεύουσα Σουτσεάβα, στο Κοτνάρι και στο Ιάσιο. Στο Κοτνάρι είχε ιδρυθεί και κτιστεί το νέο πανεπιστήμιο με τον μεγαλεπήβολο τίτλο «Πανεπιστήμιο της Αναγέννησης» και στο Ιάσιο, μια κοντινή προς το Κοτνάρι πόλη, χτιζόταν η νέα πρωτεύουσα. Οι δέκα προσκεκλημένοι του Ιάκωβου, που το πλήρες όνομά του ήταν πλέον «Ηγεμών Πρίγκηψ Μολδαβίας και Άρχων Μαρκήσιος Πάρου, Δεσπότης Σάμου και Ιππότης του Ανωτάτου Καίσαρος, Κόμης Παλατινός Ιωάννης Ηρακλείδης», είχαν φτάσει ο ένας μετά τον άλλον τις τελευταίες μέρες πριν από την έναρξη της συνεδρίασης. Επτά χρόνια μετά την συνάντηση της Αυγούστας, ήταν φυσικό πολλά να έχουν συμβεί στην ζωή όλων. Μαθαίναμε τα νέα τους καθώς έφταναν. Πρώτοι είχαν έρθει από τη Βενετία ο Ιουστίνος Βαρδάτης μαζί με τον λοχαγό του ενετικού στρατού Εμμανουήλ Μορμόρη. Ο Μορμόρης είχε ταξιδέψει μόνος από την Κέρκυρα μέχρι την Βενετία και συνταξίδεψε με τον Ιουστίνο μέχρι την Σουτσεάβα και το Ιάσιο. Είχαν επιδοθεί σε ιππικούς αγώνες και κυνήγι απολαμβάνοντας τις προτιμήσεις των ευγενών Βογιάρων στους οποίους δίδασκαν τις αντίστοιχες συνήθειες των Βενετών αριστοκρατών. Είχαν κερδίσει την εκτίμηση της ντόπιας αριστοκρατίας και ιδιαίτερα ο Ιουστίνος είχε γίνει πολύ δημοφιλής χάρη στους τρόπους του, τον χαρακτήρα του, τις δεξιότητές του και την συμπεριφορά του. Είχε εξελιχθεί σε ένα ευγενή Ελληνο-Βενετό που οι τρόποι του δεν υστερούσαν σε τίποτε από τους τρόπους των βασιλιάδων ή των πριγκίπων. Η κουλτούρα του, ελεύθερη και πρωτοποριακή, εντυπωσίαζε τους συνομιλητές του. Αλλά κι ο Μορμόρης, έτσι όπως ήταν πάντα γενναιόφρων και ριψοκίνδυνος, άρεσε στους Βογιάρους. Ο Ιουστίνος κι ο Εμμανουήλ δεν βιάζονταν καθόλου να ξεκινήσει η συνεδρίαση. Τελευταίος είχε καταφτάσει μόλις χτες, ερχόμενος από το Τριδέντο, ο Κληρικός της Αγίας Έδρας Φραντσέσκο Καστιλιόνι, ο δικός μας Φραγκίσκος. Είχε συμμετάσχει στην μεγάλη Σύνοδο της Καθολικής Εκκλησίας που συγκλήθηκε για να αντιμετωπίσει στο κοινωνικό και θεολογικό πεδίο την μεταρρύθμιση. Ο Φραγκίσκος, αμέσως μόλις ήρθε, άρχισε επαφές με τους μεταρρυθμιστές που είχε κουβαλήσει στη Μολδαβία ο Ιάκωβος από τη Γερμανία και τη Δανία για να την εκσυγχρονίσουν. Προσπαθούσαν να μπολιάσουν με λουθηρανισμό μια κοινωνία ορθόδοξη και σχετικά οπισθοδρομική και να εκπολιτίσουν έναν λαό που για να προοδεύσει έπρεπε να ξεπεράσει καθυστέρηση αιώνων. Ο Φραγκίσκος πίστευε πως η προσπάθειά τους ήταν μάταιη.

86 Ο ΔΟΝ ΧΟΥΑΝ ΗΡΑΚΛΕΙΔΗΣ ΚΑΙ Η ΕΛΛΗΝΟΡΩΜΑΪΚΗ ΠΟΛΙΤΕΙΑ σελ. 86 Ο Καστιλιόνης, ο Βαρδάτης κι ο Μορμόρης εγκαταστάθηκαν σε ωραία διαρρυθμισμένα δωμάτια του καινούριου βασιλικού πύργου. Ενδιάμεσα είχαν καταφτάσει η Ελένη Παππά και ο μητροπολίτης Καισαρείας Μητροφάνης που τον περισσότερο καιρό τον περνούσε κι αυτός στην Κωνσταντινούπολη παρά το γεγονός ότι οι σχέσεις του με τον τωρινό Πατριάρχη Ιωασάφ ήταν κακές. Έφτασαν απ την Πόλη ταξιδεύοντας με πλοίο ως τη Κωστάντζα και είχαν συνεχίσει με άμαξες και ποταμόπλοια. Εκείνος που δεν είχε έρθει στο Ιάσιο ήταν το 13 ο μέλος της Αδελφότητας, ο Διονύσιος Γαλατιανός. Ο Μητροφάνης τον είχε μυήσει και ορκίσει αμέσως με την επιστροφή του από την Αυγούστα στην Κωνσταντινούπολη όπου ο Διονύσιος κατείχε τον πατριαρχικό θρόνο. Ήταν φλογερός ελληνιστής και είχε δεχτεί με ενθουσιασμό να μετάσχει στην Αδελφότητα. Δυστυχώς όμως ήταν απρόσεκτος όταν προσπάθησε να μυήσει κάποιους Ρωμιούς στην υπόθεση. Το γεγονός μαθεύτηκε στις αρχές και, μια αποφράδα μέρα, στο τέλος μίας λειτουργίας του σε ναό της Κωνσταντινούπολης τον Ιούλιο του 1556, ένας μουσουλμάνος, από τους αποκαλούμενους Πίρηδες xlix, όρμησε και τον μαχαίρωσε μπροστά στο έκπληκτο πλήθος των πιστών. Ο Διονύσιος έγινε, έτσι, το πρώτο μέλος της οργάνωσης που σκοτωνόταν. Η Ελένη και ο Μητροφάνης μπόρεσαν εύκολα να διακρίνουν ότι η δολοφονία δεν ήταν μια ανόητη προσπάθεια ενός μισότρελου Πίρη αλλά μια ψυχρή και αποτρόπαια εκτέλεση. Κάποιοι είχαν θεωρήσει τη δράση του επικίνδυνη για το σουλτανάτο. Ο Διονύσιος είχε φροντίσει βέβαια να μην μιλήσει σε κανέναν για την Ελένη ή τον Μητροφάνη κι αυτό τους έσωσε, η είσοδος όμως νέων μελών στην οργάνωση έγινε πλέον αδύνατη. Η άγρια δολοφονία του Διονύσιου Β συνέβη ένα μόλις χρόνο μετά τη συνάντηση της Αυγούστας. Ο νέος Πατριάρχης Ιωασάφ δεν ήταν ελληνολάτρης κι ήταν αντίθετος του Μητροφάνη, ωστόσο ήταν κι αυτός ένας εγγράμματος και λόγιος ιεράρχης που ήθελε να ανεβάσει το μορφωτικό επίπεδο των χριστιανών. Ο Μητροφάνης συναντήθηκε με τους ορθόδοξους ιεράρχες της Μολδαβίας που τον θεωρούσαν ψηλά ιστάμενο στην ιεραρχία με εξουσιοδότηση να δώσει λύσεις. Είχαν πολλά παράπονα από τον νέο ηγεμόνα Ηρακλείδη. Ο Μητροφάνης δεν μπορούσε να τους αποκαλύψει όλη την αλήθεια. Δεν τους είπε ούτε ότι ο ίδιος ενέκρινε απόλυτα όλες τις ενέργειες του Ηρακλείδη, ούτε ότι βρισκόταν σε κόντρα με τον Πατριάρχη Ιωασάφ. Απλά, συζητούσε πρόθυμα για τα προβλήματά τους δρώντας πυροσβεστικά και κατευναστικά. -Πήρε όλα τα αργυρά αντικείμενα από τις εκκλησίες για να κόψει νομίσματα -Κουβάλησε προτεστάντες σοφούς και θεολόγους για να μας γυρίσει σε ένα δόγμα που αναμειγνύει ορθοδοξία προτεσταντισμό και παγανισμό! του έλεγαν -Ας έχουμε λίγη υπομονή, τους απαντούσε, θα συζητήσω μαζί του Ο Μητροφάνης διέμεινε σε ένα κτήριο της ορθόδοξης εκκλησίας του Ιασίου ενώ η Ελένη φιλοξενήθηκε από την πριγκίπισσα Χριστίνα Σβαρόφσκι, που ήταν η σύζυγος του Ιάκωβου, στον πύργο των Σβαρόφσκι, κάπου έξω από το Ιάσιο. Στο Ιάσιο είχαν καταφτάσει ο Ανδρέας Καλλέργης από την Κρήτη μαζί με τον Ιάκωβο Διασσωρίνο. Ο Ηρακλείδης ήθελε τον ανιψιό του εδώ σε αυτή τη συνάντηση έστω κι αν εκείνος είχε πολλά να κάνει στην Κύπρο αυτό τον καιρό. Ο ίδιος ο Καλλέργης είχε πάει με πλοίο στη μεγαλόνησο για να τον φέρει. Ο Διασσωρίνος ανέβαλε την εξέγερση που σχεδίαζε προκειμένου να έρθει στο Ιάσιο. Το πλοίο τους έφερε στην Κωνσταντία, εκεί που ο Δούναβης εκβάλει στην Μαύρη Θάλασσα, και από εκεί με πλοιάρια διέπλευσαν τον Δούναβη και τον Προύθο κι έφτασαν στο Ιάσιο. Ο Ιάκωβος Παλαιολόγος για δυο χρόνια, το 60 και το 61, βρισκόταν στην Ισπανία. Δίδασκε στον Δον Χουάν ελληνικά, λατινικά και μαθηματικά. Μετά τον θάνατο του

87 Ο ΔΟΝ ΧΟΥΑΝ ΗΡΑΚΛΕΙΔΗΣ ΚΑΙ Η ΕΛΛΗΝΟΡΩΜΑΪΚΗ ΠΟΛΙΤΕΙΑ σελ. 87 φυσικού του πατέρα, ο νεαρός γνώριζε πια πως ήταν ετεροθαλής αδελφός του βασιλιά Φιλίππου του Β l, είχε ήδη αλλάξει το όνομά του από Ιερώνυμος σε Χουάν κι έκανε παρέα με δυο ανίψια του που ήταν συνομήλικοί του. Ο ένας ήταν ο Κάρλος γιος του Φίλιππου κι ο άλλος ήταν ο Αλέξανδρος Φαρνέζε li, γιος μιας άλλης, ετεροθαλούς επίσης, αδελφής του Φίλιππου και του Χουάν. Οι τρεις τους, είχαν φτιάξει μιαν αχώριστη τρελή τριάδα που είχε αναστατώσει την Μαδρίτη. Το 1561 ο Φίλιππος, ανακουφισμένος, έστειλε και τους τρεις στο Πανεπιστήμιο της Αλκαλά κι έτσι τα μαθήματα διακόπηκαν. Ο Παλαιολόγος πρόλαβε να συνδεθεί στενά lii με τον νεαρό. Είχαν ταξιδέψει μαζί από τη Μαδρίτη στη Βιέννη όπου ο Δον Χουάν επισκέφτηκε την αυλή του Φερδινάνδου. Στη Βιέννη συνάντησε την Μαργαρίτα και την κόρη της Σοφία και μαζί της έκαναν το ταξίδι ως το Ιάσιο. Η Βιέννη ήταν μια πόλη που ασκούσε στην κοντέσα Γκριμάλντι ιδιαίτερη επιρροή. Εκεί συναντούσε και την Μαγδαληνή Ντυμπουά που είχε σχεδόν υιοθετήσει τον Ιερώνυμο-Δον Χουάν και τον είχε αναθρέψει σωστά. Εκείνη είχε ζητήσει από τη Μαργαρίτα έναν δάσκαλο αντικαταστάτη του Διασσωρίνου, και αυτή, σε συνεννόηση με την Αδελφότητα, της είχε στείλει τον Ιάκωβο Παλαιολόγο. Η πρόσκληση του Ιάκωβου είχε βρει τη Μαργαρίτα στη Βιέννη. Περνούσε εκεί την άνοιξη μαζί με τις δυο κόρες της. Έφυγε για Ιάσιο με τον Παλαιολόγο και τη Σοφία που ήταν πια μια πανέμορφη δεσποινίς 21 χρονών και την οποία ο Ιάκωβος προσκαλούσε επίσης στο Ιάσιο. Η Ιζαμπέλ, πήγε στο Μιλάνο για να ενημερώσει τον πατέρα της για το ταξίδι της μητέρας της και της αδελφής της. Όταν η Μαργαρίτα με τη Σοφία έφτασαν στο Ιάσιο βρήκαν τον πύργο των Σβαρόφσκι να τους περιμένει για να τους φιλοξενήσει. Η Μαργαρίτα έμαθε πως ο Ιάκωβος είχε ερωτευτεί με την πρώτη ματιά την Χριστίνα, κόρη του Πολωνού φίλου και υποστηρικτή του Μάρτιν Σβαρόφσκι και πως το ειδύλλιο, που ήταν κεραυνοβόλο και αμοιβαίο, κατέληξε σύντομα σε γάμο. Η Χριστίνα τον ερωτεύτηκε όχι μόνο για την εμφάνισή του αλλά και για τον αλύγιστο χαρακτήρα του, την καλλιέργειά του, την ενεργητικότητά του και τον περιπετειώδη χαρακτήρα του. Μαζί του αποδέχτηκε και τις μανίες του όπως και τους φίλους του και ολόκληρη την προηγούμενη ζωή του. Δεν την πείραξε που ο Ιάκωβος στο παρελθόν είχε κάποιες σχέσεις που είχαν πλέον μετατραπεί σε ισχυρές φιλίες όπως με την Ελένη, την Μαργαρίτα αλλά και την Ρωξάνδρα για την οποία γνώριζε την αλήθεια, ότι δηλαδή ήταν η Αλεξάνδρα Μπότση, πρώην ερωμένη του και όχι μια ξαδέλφη του. Η Χριστίνα δέχτηκε και φιλοξένησε την Μαργαρίτα και την κόρη της καθώς και τον Ιάκωβο Παλαιολόγο σαν να ήταν δικοί της παλιοί γνώριμοι. Στον πύργο της φιλοξενείτο ήδη η Αλεξάνδρα-Ρωξάνδρα από τον καιρό που ο άντρας της Ιωάννης Λεπουσνεάνου είχε φύγει στο εξωτερικό ενώ επίσης φιλοξενείτο και η Ελένη Παπά. Έτσι είχαν βρεθεί να συγκατοικούν οι τέσσερις γυναίκες που ήταν οι μεγάλοι έρωτες του φίλου μου, οι τρεις πρώην και η μία νυν. Η καθαρή στάση του Ιάκωβου απέτρεπε κάθε καχυποψία με αποτέλεσμα να μην υπάρχουν μυστικά και αντιζηλίες μεταξύ τους. Οι παλιές σχέσεις δεν εμπόδιζαν τις τέσσερις γυναίκες όχι απλά να συγκατοικούν αλλά να γίνουν καλές φίλες και να εκτιμούν η μία την άλλη υποστηρίζοντας όλες τους με θέρμη το όνειρό του. Ο Ηρακλείδηςήταν ευτυχής με την παρουσία της Μαργαρίτας και της Σοφίας. Εκτιμούσε πολύ την πρώην μαθήτριά του, που είχε γίνει πια μια αξιόλογη νεαρή γυναίκα. Δεν δίστασε να μυήσει την Σοφία στα μυστικά της Αδελφότητας και να την χρίσει πρόωρα μέλος. Δεν είχε αφήσει ποτέ κανένα υπονοούμενο για τη σχέση του με την μητέρα της όμως αυτό δεν κοίμιζε την Σοφία. Η νεαρή ήταν έξυπνη και είχε τσαγανό παρά την μικρή της ηλικία. Μια από εκείνες τις μέρες έμαθα από την

88 Ο ΔΟΝ ΧΟΥΑΝ ΗΡΑΚΛΕΙΔΗΣ ΚΑΙ Η ΕΛΛΗΝΟΡΩΜΑΪΚΗ ΠΟΛΙΤΕΙΑ σελ. 88 Μαργαρίτα για τον διάλογο που είχε με την κόρη της. Η Μαργαρίτα ήταν εμφανώς αιφνιδιασμένη και είχε έρθει σε δύσκολη θέση με αυτά που είχε ακούσει και είχε πει. -Μητέρα, πόσο καλά γνώρισες τον Ιάκωβο στην Χίο; την είχε ρωτήσει η Σοφία -Αρκετά καλά, κορίτσι μου, όμως, γιατί με ρωτάς; -Έχω μια απορία... την είχα από καιρό αλλά ήμουν πολύ μικρή για να μπορώ να διατυπώνω τέτοια ερωτήματα! -Απορία; ποια είναι αυτή γλυκιά μου; Η Μαργαρίτα έδειχνε πρόθυμη να δώσει εξηγήσεις στη Σοφία καθώς θεωρούσε ότι οι απορίες της θα αφορούσαν στην Αδελφότητα. -Πως τα κατάφερες να μην τον ερωτευτείς, μητέρα; Ή μήπως κάνω λάθος και τον ερωτεύτηκες; Η Μαργαρίτα έμεινε άναυδη και αμίλητη σαν κεραυνοβολημένη. Φυσικά κατάλαβε αμέσως ότι η κόρη της μιλούσε για τον Ιάκωβο. -Είναι τόσο πνευματώδης, συνέχισε η νεαρή Σοφία, τόσο όμορφος άντρας, δυνατός και σοφός,. απορώ πραγματικά με σένα, μητέρα, πως μπόρεσες να του αντισταθείς; Η Μαργαρίτα συνέχισε να ακούει αποσβολωμένη χωρίς να βγάζει μιλιά. -Γιατί, βέβαια, τότε δεν γνώριζες καν τον πατέρα μας, οπότε ο Ιάκωβος πρέπει να ήταν ο καλύτερος άντρας που θα είχες συναντήσει ποτέ σου! Πως μπόρεσες να αποφύγεις τα δίχτυα ενός τέτοιου ανθρώπου; -Μα ήμασταν μικροί ήμασταν στη Χίο ψέλλισε η Μαργαρίτα μη μπορώντας να αποφύγει ένα κοκκίνισμα στα μάγουλα και ένα φλόγισμα στα μάτια της Δεν υπήρχε πια τίποτε κρυφό ανάμεσά τους. -Μην κάνεις έτσι μητέρα, μην κοκκινίζεις! είπε η Σοφία στην ξαφνιασμένη Μαργαρίτα, καλά το κατάλαβα, λοιπόν, ήσουν ερωτευμένη! και χαίρομαι γι αυτό! αλήθεια στο λέω, χαίρομαι που ήσουν τόσο ευαίσθητη και μπόρεσες να αγαπήσεις! όμως εκείνος είχε ανταποκριθεί; πες μου, μητέρα, θέλω να μάθω Η Μαργαρίτα είχε χάσει το παιχνίδι, η κόρη της κατηύθυνε πλέον την κουβέντα. -Είμαι βέβαιη ότι θα σε αγαπούσε κι εκείνος, γιατί κι εσύ θα ήσουν μια θεά, μητέρα, έτσι δεν είναι; επέμεινε να ρωτά η Σοφία -Με συμπαθούσε αυτό είναι αλήθεια, είπε η Μαργαρίτα κομπιάζοντας Ευχόταν να μην είχε ανοίξει αυτή η κουβέντα ποτέ. -Σε είχε ερωτευτεί; στο έδειξε ποτέ του; -Και τι είναι όλα αυτά που ρωτάς αγάπη μου; διαμαρτυρήθηκε η Μαργαρίτα, μόνο μια αμοιβαία συμπάθεια ήταν Η νεαρή διαισθανόταν πως αυτοί οι δυο είχαν σίγουρα ζήσει κάτι μεγάλο. Η Μαργαρίτα ένιωθε πως θα άνοιγε η γη να την καταπιεί. -Αγάπη μου, δεν πρέπει να σκαλίζεις τέτοια θέματα -Με τρελαίνει η σκέψη έκανε η Σοφία πειράζοντάς την -Δεν είναι δίκαιο ούτε για μένα ούτε για τον πατέρα σου! Όπως μου παραδέχτηκε αργότερα καθώς μου διηγιόταν αυτή την κουβέντα που είχε με την νεαρή Σοφία, η Μαργαρίτα είχε βρει τον μάστορά της από την ίδια της την κόρη. Όπως έπαιζε εκείνη κάποτε με τα συναισθήματα και τη λογική των άλλων, έτσι τώρα η κόρη της έπαιζε με τα συναισθήματά της και τη δική της λογική. Κι εκείνο που την τρόμαζε ακόμα περισσότερο ήταν που έβλεπε την κόρη της να τρέφει υπερβολικό θαυμασμό για τον Ιάκωβο που λίγο ξεχώριζε από το πάθος. -Ας σταματήσουμε εδώ αυτή την κουβέντα, της είχε ζητήσει η Μαργαρίτα -Πες μου τουλάχιστον περισσότερα για την Αδελφότητα, ζήτησε η νεαρή συμφωνώντας ότι έπρεπε πια να αλλάξουν θέμα

89 Ο ΔΟΝ ΧΟΥΑΝ ΗΡΑΚΛΕΙΔΗΣ ΚΑΙ Η ΕΛΛΗΝΟΡΩΜΑΪΚΗ ΠΟΛΙΤΕΙΑ σελ. 89 -Πάμε μια βόλτα έξω μωρό μου, να πάρουμε λίγο καθαρό αέρα, να περπατήσουμε και να σου πω ό,τι θέλεις με την ησυχία μας, πρότεινε η Μαργαρίτα Έτσι κατάφερε η Μαργαρίτα να τερματίσει ετούτη την συζήτηση που, όπως μου ομολόγησε όταν μου την διηγήθηκε, ήταν εξαιρετικά άβολη και αποκαλυπτική. Ήταν καλοκαίρι και η Μολδαβική γη ήταν γεμάτη ομορφιές και μυρωδιές. Ο πύργος ήταν καινούριος και η φύση τριγύρω υπέροχη. Μάνα και κόρη συνέχισαν την κουβέντα τους ήρεμα και χωρίς να θίξουν άλλο την παλιά ιστορία της Χίου, που ήταν έτσι κι αλλιώς παρελθόν. Η Μαργαρίτα όμως σε ένα τμήμα του μυαλού της, σε εκείνο που μύριζε τα αρώματα, αισθανόταν την ατμόσφαιρα κι έβλεπε τα θαυμάσια χρώματα, ανασκάλευε κάποιες γλυκές και σχεδόν απαγορευμένες αναμνήσεις. Η Σοφία, καθώς περπατούσε μαζί της, αισθανόταν πως η μητέρα της βρισκόταν μισή εδώ και μισή αλλού. Κάποιες αδιόρατες κι ασυνήθιστες για την Μαργαρίτα καθυστερήσεις το πρόδιδαν. Δεν προσπάθησε καθόλου να την επαναφέρει στο σήμερα. Εξ άλλου κι εκείνη είχε πράγματα και εικόνες, πιθανώς εξ ίσου ερωτικές, να συνδυάσει με ό,τι έβλεπε, μύριζε κι άκουγε. Ο περίπατος των δυο γυναικών και του ενός φαντάσματος που προχωρούσε ανάμεσά τους συνεχίστηκε μέχρι που κουράστηκαν. -Αρκετά ανέχτηκες τόση ώρα τις φλυαρίες μου μωρό μου, της είπε η Μαργαρίτα καθώς την αποχαιρετούσε με ένα απαλό φιλί -Όχι μητέρα καθόλου ίσα-ίσα, για πρώτη μου φορά ένας απλός περίπατος μαζί σου με έμαθε τόσα πολλά πράγματα για σένα -Να ξεχάσεις όλα όσα είπαμε για τον Ιάκωβο και την Χίο, της ζήτησε η Μαργαρίτα -Ναι μητέρα, και να με συγχωρείς αν σε έφερα σε δύσκολη θέση -Δεν θα είναι εύκολο να ανταποκριθείς στα νέα σου καθήκοντα, συνέχισε η Μαργαρίτα, αυτή η Αδελφότητα ζητά πολλά από όλους μας -Ναι μητέρα, εντάξει, το έχω σκεφτεί, της είπε η Σοφία χαμογελώντας Το Ιάσιο κι η Σουτσεάβα ήταν δυο πόλεις γεμάτες ζωή εδώ και οκτώ μήνες περίπου, από τότε που ο νέος ηγεμόνας Ιωάννης Ηρακλείδης, δηλαδή ο δικός μας Ιάκωβος Βασιλικός, είχε αναλάβει τα ηνία της χώρας. Τα πράγματα είχαν έρθει τα πάνω κάτω. Η ζωή των Μολδαβών, με εξαίρεση τον ορθόδοξο κλήρο και τους Βογιάρους, είχε βελτιωθεί. Είχε πέσει χρήμα στην αγορά, η οικονομία κινήθηκε χάρη στον χρυσό των εκκλησιών και των πλούσιων γαιοκτημόνων και οι μεταρρυθμίσεις συνεχίζονταν. Το νέο πανεπιστήμιο είχε σοφούς διαπρεπείς Γερμανούς όπως ο Ιωάννης Σόμμερς και ο Γκασπάρ Πευκήρος να το διευθύνουν, μια μεγάλη βιβλιοθήκη είχε δημιουργηθεί στο Ιάσιο, η θρησκευτική μεταρρύθμιση εδραιωνόταν και έργα που θα ευνοούσαν τα φτωχότερα στρώματα είχαν ξεκινήσει. Ένας κοσμοπολίτικος αέρας διαπερνούσε τις δυο πόλεις αλλά και ολόκληρη τη χώρα. Ένας Ηρακλείδης ευτυχισμένος, νικητής και γεμάτος ελπίδες, έκανε την έναρξη της δεύτερης συνάντησης της Αδελφότητας με τα δώδεκα γνωστά μέλη της και δύο νέα που επρόκειτο να εγκριθούν, την Σοφία και την Χριστίνα. Για χάρη της Χριστίνας είχε ετοιμάσει κάποιες τροποποιήσεις στο καταστατικό της «Αδελφότητας» ώστε να μπορούν να γίνονται μέλη της και άνθρωποι που θα ήθελαν να βοηθήσουν τον στόχο μας χωρίς να είναι Έλληνες ως προς το γένος. Μετά από μια μακροσκελή αναφορά στον Διονύσιο Β ο Ιάκωβος καλωσόρισε τη Σοφία και τη Χριστίνα σαν μέλη της Αδελφότητας και προχώρησε στα θέματά μας. Προηγείτο ο απολογισμός των όσων είχαν μεσολαβήσει από τη συνάντηση του 1555 μέχρι τώρα. -Σε γενικές γραμμές όλοι έχουμε συζητήσει μεταξύ μας και γνωρίζουμε τι συνέβη αυτά τα επτά χρόνια από τη συνάντηση της Αυγούστας, ωστόσο χρειάζεται μια σφαιρική και ολοκληρωμένη ενημέρωση. Ο καθένας μας θα περιγράψει τα κυριότερα σημεία της

90 Ο ΔΟΝ ΧΟΥΑΝ ΗΡΑΚΛΕΙΔΗΣ ΚΑΙ Η ΕΛΛΗΝΟΡΩΜΑΪΚΗ ΠΟΛΙΤΕΙΑ σελ. 90 δράσης του, θα πει τη δική του προοπτική και θα δεχτεί ερωτήσεις. Έτσι θα μάθουμε όλοι τα πάντα και θα διαλυθούν και όποια σκοτεινά σημεία υπάρχουν ενδεχομένως στη πληροφόρηση του καθενός μας -Να ξεκαθαρίσουμε όμως με τα πιο απλά, πετάχτηκε η Ελένη, πως θα σε λέμε Ιάκωβε; με τα πολλά ονόματα και τους τίτλους σου έχουμε μπερδευτεί Γέλασαν όλοι με τον τρόπο της, εκείνος όμως ξεκαθάρισε. -Για τον λαό μου και τους Βογιάρους του είμαι ο Ιωάννης Α Ηρακλείδης και για τους φίλους μου παραμένω ο Ιάκωβος Βασιλικός. Ίσως το Ιάκωβος να μας μπερδεύει αφού τρεις εξ ημών έχουμε το όνομα αυτό. Προτείνω λοιπόν να είμαι εγώ ο Ηρακλείδης, ο ανιψιός μου να είναι ο Διασσωρίνος και ο τρίτος Ιάκωβος της παρέας μας να είναι απλά ο Παλαιολόγος Συμφώνησαν όλοι πως ήταν μια καλή λύση. Ο Ιουστίνος πήρε τον λόγο. -Εδώ στη Μολδαβία υπάρχει ένα άριστο κλίμα για σένα. Θα μπορούσαμε, άραγε, να ιδρύσουμε εδώ, στο δικό σου κράτος, μιαν ανεξάρτητη ελληνική πολιτεία; Ίσως να πραγματοποιήσουμε το όνειρό μας εδώ μεταφέροντας στρατό και λαό από το νότο της χερσονήσου. Θα έπρεπε να έχουμε την άδεια του Σουλτάνου για κάτι τέτοιο; Θα το δέχονταν οι Μολδαβοί; -Η χώρα αυτή είναι η Μολδαβία, ο λαός της είναι περήφανος και δεν θα δεχτεί μια τέτοια κατοχή. Εγώ ηγεμονεύω εδώ ως Μολδαβός! Οι φίλοι μου με φωνάζουν Γραικό, όμως εδώ δεν είναι Γραικία κι ούτε μπορεί να γίνει. Η Μολδαβία θα βοηθήσει τον αγώνα μας αλλά θα είναι πάντα η χώρα των Μολδαβών -Κι εγώ πιστεύω ότι τα δικά μας χώματα πρέπει να ελευθερώσουμε Ιουστίνε, αυτά είναι η πατρίδα μας, είπε ο Διασσωρίνος -Σωστά! το αποσύρω, είπε ο Ιουστίνος -Ας προχωρήσουμε στις προσωπικές μας εξιστορήσεις, ζήτησε ο Μητροφάνης -Ας ξεκινήσουμε με την εξιστόρηση του οικοδεσπότη μας, πρότεινε ο Φραγκίσκος -Ωραία λοιπόν, είπε ο Ηρακλείδης, θα αρχίσω με μια ιστορία που ξεκινά από την Αυγούστα, όταν η Ρωξάνδρα με κάλεσε στη Σουτσεάβα ως ξάδελφό της Ο οικοδεσπότης της συνάντησης ξεκίνησε μια μακροσκελή διήγηση που τους κράτησε όλους προσηλωμένους. Η πολιτεία του Ιάκωβου αυτά τα χρόνια ήταν συναρπαστική liii. Έγινε σύμβουλος του Λεπουσνεάνου αλλά κατόπιν έπεσε στη δυσμένειά του και μόλις που διέφυγε τον θάνατο. Ο Ιάκωβος εισέβαλε στην Μολδαβία δυο φορές με στρατό που συγκρότησε με τη βοήθεια φίλων και θαυμαστών του όπως ο Λάσκι της Τσεχίας και ο Φερδινάνδος της Αυστρίας και κατάφερε τελικά να ανέβει στον θρόνο. -Σαν παραμύθι μοιάζουν όλα αυτά Ιάκωβε, έκανε έκπληκτη η Ελένη -Παραμύθι με αίσιο τέλος, είπε η Αλεξάνδρα -Η περιπετειώδης πορεία μου αυτά τα επτά χρόνια στέφθηκε από απόλυτη επιτυχία, συνόψισε ο Ιάκωβος, καθώς έχουμε ήδη κατακτήσει τον ένα στόχο μας στον βορά που ήταν η Μολδαβία ή η Τρανσυλβανία. Ο Σουλτάνος είναι ικανοποιημένος και ο Πάπας το αποδέχτηκε. Οι Γερμανοί έχουν ξετρελαθεί κι ο Φερδινάνδος νιώθει δικαιωμένος που με βοήθησε να νικήσω τον Λεπουσνεάνου. Τα πράγματα αυτή τη στιγμή δείχνουν να πηγαίνουν πολύ καλά -Η περιπέτειά σου Ιάκωβε είναι εκπληκτική, είπε ο Ιουστίνος, εξήγησέ μας όμως πως το γιγάντιο εγχείρημά σου θα συνδεθεί με την υπόθεσή μας -Η Μολδαβία θα είναι το ισχυρό μας χαρτί για τον αντιπερισπασμό από τον βορά που ζητάμε όταν θα εκδηλωθεί η εξέγερση στην κυρίως Ελλάδα, εξήγησε ο Ιάκωβος. Από τη διήγηση του Διασσωρίνου θα δείτε ότι προχωράμε καλά και στο μέτωπο του νότου, που θα είναι η Κύπρος, ώστε ο αντιπερισπασμός να είναι πολύπλευρος. Επί πλέον έχουμε

91 Ο ΔΟΝ ΧΟΥΑΝ ΗΡΑΚΛΕΙΔΗΣ ΚΑΙ Η ΕΛΛΗΝΟΡΩΜΑΪΚΗ ΠΟΛΙΤΕΙΑ σελ. 91 αποκτήσει με την Υψηλή Πύλη μια σχέση που μπορεί να αποβεί χρήσιμη στο μέλλον αν εξεγερθούμε και θελήσουμε κατόπιν ειρήνευση με όρους ευνοϊκούς -Η δράση σου είναι αξιέπαινη όμως είναι ένα προσωπικό σου κατόρθωμα, Ιάκωβε, παρατήρησε ο Φραγκίσκος, δεν ανήκει στην Αδελφότητα η τιμή για αυτή την επιτυχία -Και πως βρέθηκα εγώ εδώ στη Μολδαβία αγαπητέ Φραγκίσκο; τυχαία; -Χωρίς κανένα στόχο στο μυαλό μας θα σκεφτόμασταν να διώξουμε τον σύζυγό μου από τον θρόνο του; πετάχτηκε η Αλεξάνδρα -Να σας θυμίσω ότι μεταχειρίστηκα τις γνωριμίες και τις συστάσεις του Παλαιολόγου και του Διασσωρίνου για να απευθυνθώ στον Φερδινάνδο; συνέχισε ο Ηρακλείδης, έτσι μπόρεσα να ενισχυθώ με στρατό στη δεύτερη στρατιωτική μου εισβολή, την στιγμή που η πρώτη εισβολή είχε αποτύχει! Να σας θυμίσω ακόμη ότι για να πειστεί ο Σουλτάνος εργάστηκε η Ελένη και βοήθησαν τα χρήματα που έδωσε ο Μιχάλης Κυρίτσης χάρη στην Αδελφότητα; -Αυτά που κατάφερες, Ιάκωβε, είπε ο Μητροφάνης, ήταν πραγματικά θαύματα κι έχεις δίκιο να λες ότι ήταν αποτέλεσμα συλλογικής δουλειάς! -Ό,τι πέτυχε ο θείος μου στη Μολδαβία είναι ένα λαμπρό υπόδειγμα για όλους μας, είπε ο Διασσωρίνος που ζήτησε και πήρε τον λόγο, το ίδιο προσπαθώ να πετύχω εγώ στην Κύπρο αυτόν τον καιρό με την βοήθειά του. Κάτι ανάλογο ίσως γίνει αύριο με τον Ανδρέα στην Κρήτη ή τον Μορμόρη στην Κέρκυρα. Είναι δύσκολο να πετύχουμε όλους τους στόχους όμως δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι η κινητήριος δύναμη για όλους μας είναι η Αδελφότητα. Ας μην τα υποτιμούμε όλα αυτά! -Ωραία λοιπόν, είπε η Μαργαρίτα, ακούσαμε τα πεπραγμένα και το πρόγραμμα του Ιάκωβου, ας προχωρήσουμε και στους υπόλοιπους Με μια δική μου σύντομη παρένθεση, ενημέρωσα ότι στο διάστημα που ο Ιάκωβος περιπλανιόταν στην Ευρώπη εγώ ήμουν με τον Ιουστίνο προσπαθώντας να βρούμε οπλαρχηγούς για να συγκροτήσουμε στρατιωτικά σώματα. Μόλις ο Ηρακλείδης βάδισε κατά του Λεπουσνεάνου βρέθηκα κοντά του. Από τότε είμαι εδώ, σαν αυλάρχης του βασιλικού του οίκου. -Προτείνω να ξαναγυρίσουμε στους Ιάκωβους και τις διηγήσεις τους, είπε η Μαργαρίτα -Σύμφωνοι λοιπόν, ας προχωρήσουμε με τον ανιψιό μου, είπε ο Ηρακλείδης και έδωσε τον λόγο στον Διασσωρίνο, πες μας, Ιάκωβε, τι διάολο κάνεις στην Κύπρο; -Προσπαθώ να φανώ αντάξιος του θείου μου, είπε αυτός χαμογελώντας -Εξήγησέ μας την κατάσταση στο μεγάλο νησί! Η διήγησή του ήταν κι αυτή αρκετά μεγάλη αλλά και πολύ ενδιαφέρουσα. Με χρήματα που του έδωσε ο Ηρακλείδης έστησε μια σχολή στην Κύπρο κι άρχισε να προσελκύσει μαθητές με μεγάλη επιτυχία. Στόχος του ήταν η διαφώτιση των Κυπρίων σχετικά με την καταγωγή, τον πολιτισμό και το γένος μας Οι διδαχές του είχαν τρομερή απήχηση στον ελληνικό πληθυσμό στη Λευκωσία κι αυτό προκάλεσε την ανηλεή αντίδραση πολλών που ενοχλήθηκαν από το ανεξάρτητο φρόνημά του. Οι Βενετοί, η λατινική εκκλησία, ακόμη κι η ορθόδοξη θορυβήθηκαν και τον κυνήγησαν για να του κλείσουν το στόμα. Εκείνος αποσύρθηκε στην ύπαιθρο συνεχίζοντας να διδάσκει. Τώρα πλέον οργάνωνε ένα κίνημα απελευθέρωσης. Η στήριξη του από τον Ηρακλείδη με χρήματα, βιβλία και όπλα βοήθησαν να δημιουργηθεί στράτευμα, έτοιμο για πόλεμο στα βουνά και στην ύπαιθρο χώρα του νησιού liv. -Έθεσαν το θέμα αν είμαι ευγενής, και τους έδειξα τον τίτλο του Ηγεμόνα της Δωρίδας που μου είχε δώσει ο θείος μου Ηρακλείδης, είπε ο Διασσωρίνος. Αντί να σταματήσουν λύσσαξαν. Η σύγκρουση μαζί τους έχει πλέον αποβεί αναπόφευκτη. Ετοιμάζω, λοιπόν, μια γενικευμένη εξέγερση στο νησί!

92 Ο ΔΟΝ ΧΟΥΑΝ ΗΡΑΚΛΕΙΔΗΣ ΚΑΙ Η ΕΛΛΗΝΟΡΩΜΑΪΚΗ ΠΟΛΙΤΕΙΑ σελ. 92 Η διήγηση του Διασσωρίνου ήταν ένα πολεμικό χρονικό που απλά ακόμα δεν είχε ξεσπάσει. Ο Διασσωρίνος είχε καταφέρει να οργανώσει και να ορκίσει στην Αδελφότητα τον Μεγαδούκα, αρχηγό στρατεύματος δυο χιλιάδων περίπου έμπειρων Ελλήνων και Αλβανών στρατιωτών. Η Κύπρος ήταν καζάνι που έβραζε. -Είμαστε έτοιμοι για όλα! κατέληξε με ενθουσιασμό ο Διασσωρίνος. Θα ξεκινήσουμε έναν αγώνα κατά των Βενετών με αίτημα την ανεξαρτησία, αλλά και κλιμακούμενους στόχους αν δεν μπορέσουμε να πετύχουμε τον μέγιστο -Τι θα πει «κλιμακούμενους στόχους» Διασσωρίνε, τον ρώτησαν -Θα επιδιώξουμε να κερδίσουμε μια Κύπρο εντελώς ανεξάρτητη, κι αν δεν γίνει αυτό, θα επιδιώξουμε να την πάρουμε, έστω σαν προτεκτοράτο, στο όνομα του Καρόλου ή του Σουλτάνου, όπως με τη Μολδαβία που είναι υποτελής στον Σουλτάνο. Αν δεν καταφέρουμε ούτε και αυτό, τότε θα επιδιώξουμε την ενσωμάτωση, δηλαδή να μας αποδεχτεί η Βενετία μέσα στην ιεραρχία της σε ένα υψηλό αξίωμα -Ενσωμάτωση; ρώτησε η Μαργαρίτα, τι ακριβώς θα ζητήσουμε; -Φαντάζομαι πως εννοούν να πάρει ο Διασσωρίνος τη θέση του Τοποτηρητή στη Λευκωσία, είπε ο Φραγκίσκος, έτσι δεν είναι; -Ακριβώς! είπε ο Διασσωρίνος, ακόμα κι αυτό θα είναι μια μεγάλη επιτυχία! η θέση του Τοποτηρητή της Λευκωσίας είναι περίπου μια θέση αντιβασιλέα lv -Θα χρειαστεί μεσολάβηση για να γίνει μια τέτοια συμφωνία, είπε ο Φραγκίσκος -Ο Ιουστίνος στη Βενετία κι εσύ, Φραγκίσκε, στη Ρώμη, είπε ο Ηρακλείδης, μπορείτε να πείσετε τους Βενετούς και τον Πάπα να αποδεχτούν τον Ιάκωβο σαν Τοποτηρητή της Λευκωσίας ή έστω σαν Καπετάνιο της Αμμοχώστου. -Μα στις θέσεις αυτές, από όσο ξέρω, μπαίνουν μόνο Ενετοί, παρατήρησε η Ελένη -Για όλα υπάρχει πάντα και η πρώτη φορά, απάντησε ο Ιουστίνος -Σωστά! είπε ο Φραγκίσκος, αν δουν ότι τα χάνουν όλα, ίσως τότε να συμβιβαστούν -Ακριβώς αυτό λέω και εγώ, είπε ο Ηρακλείδης -Οι Τούρκοι πως θα αντιδράσουν; ξέρουμε τίποτε; αναρωτήθηκε η Αλεξάνδρα -Αυτό ακριβώς πρέπει να εξετάσουμε εμείς εδώ, είπε ο Ηρακλείδης. Πρέπει να δούμε αν θα συνεργαστούμε με τον Σουλτάνο σε περίπτωση που η σύγκρουση με την Βενετία εξελιχτεί σε αγώνα μέχρι τέλους -Δεν θα πρέπει να διστάσουμε να φτάσουμε ακόμα και εκεί, είπε ο Καλλέργης, παρά τον κίνδυνο να τους φέρουμε στα πόδια μας -Ακούγεται τρομακτικό, είπε ο Φραγκίσκος, εξήγησέ μας καλύτερα Ανδρέα -Πιστεύω ότι δεν πρέπει να έχουμε εμπόδια στη σκέψη μας όταν πρόκειται για τον γενικό μας στόχο. Ξέρετε πως δεν είμαι από εκείνους τους προδότες που προτιμούν το τουρκικό φέσι από το λατινικό φακιόλι όμως πιστεύω ότι για να έχουμε ελπίδες πρέπει να κινηθούμε με δεξιοτεχνία. Ας χρησιμοποιήσουμε ακόμα και τους Τούρκους σαν δύναμη ανάσχεσης των δυτικών, αν χρειαστεί Τον ακούγαμε όλοι με ενδιαφέρον κι εκείνος συνέχισε. -Θέλουμε να στρέψουμε τους δυτικούς ενάντια στον Τούρκο, αλλά και τον Τούρκο ενάντια στον δυτικό. Από τη σύγκρουσή τους μπορεί να βγει κάτι καλό για τη δόλια μας πατρίδα. Δεν μπορούμε να τα βάλουμε μόνοι μας εναντίον όλων, άρα πρέπει να χρησιμοποιήσουμε και τους δυο με πονηριά έτσι ώστε να αλληλοεξουδετερωθούν -Να μην την πάθουμε, όμως, όπως οι Ρωμαίοι, πετάχτηκε η Ελένη, που έφεραν τους Τούρκους στην Ευρώπη για τις δικές τους ίντριγκες και στο τέλος οι Τούρκοι τους υποδούλωσαν -Έχεις δίκιο Ελένη, είπε ο Ηρακλείδης, όμως ο Καλλέργης δεν το πάει εκεί

93 Ο ΔΟΝ ΧΟΥΑΝ ΗΡΑΚΛΕΙΔΗΣ ΚΑΙ Η ΕΛΛΗΝΟΡΩΜΑΪΚΗ ΠΟΛΙΤΕΙΑ σελ. 93 -Να χρησιμοποιήσουμε την τουρκική απειλή για το δικό μας καλό, όχι να καλέσουμε νέους αφέντες! είπε ο Καλλέργης -Χρειάζεται μεγάλη προσοχή σε τέτοιους χειρισμούς, είπε η Αλεξάνδρα -Για να έχουμε διπλωματική βοήθεια χρειάζονται επαφές, είπε ο Φραγκίσκος -Οι επαφές υπάρχουν, υπενθύμισε ο Μητροφάνης παρεμβαίνοντας -Το γνωρίζω, είπε ο Διασσωρίνος, θέλω όμως να εξετάσουμε εδώ όλοι μαζί τα πολιτικά ζητήματα και αν χρειαστεί θα έρθω εγώ ο ίδιος σε επαφή με τους Οθωμανούς -Ο Σουλτάνος θα χαρεί πολύ με μια τέτοια επαφή, είπε η Ελένη, ενδιαφέρεται βλέπεις ζωηρά για την Κύπρο εδώ και αρκετά χρόνια -Ο Σουλεϊμάν έχει ήδη κάνει απόπειρες για να δει ποιες απαιτήσεις και τι δικαιώματα έχουν οι Γενοβέζοι στην Κύπρο για να έχει τα χέρια του ελεύθερα, πληροφόρησε τους συνέδρους η Μαργαρίτα -Το ενδιαφέρον του Σουλεϊμάν είναι δεδομένο, είπε η Ελένη, κι εμείς μπορούμε να καθοδηγήσουμε την επιθυμία του όπως μας συμφέρει. Έχουμε ήδη επεξεργαστεί ένα σχέδιο για μια μελλοντική Ελλάδα, με ουδετερότητα, που να εξυπηρετεί και τα δυτικά και τα ανατολικά συμφέροντα. Γιατί να μην προτείνουμε στον Σουλτάνο αυτό το σχέδιο προτεκτοράτου προσαρμοσμένο στην Κύπρο; -Εξήγησε μας καλύτερα, Ελένη, για ποιο προτεκτοράτο μιλάς, ζήτησε ο Μορμόρης -Φανταστείτε ένα κράτος στο οποίο ο Σουλτάνος θα έχει λόγο όσο και οι Βενετοί ή ο Πάπας. Να ελέγχουν την Κερύνεια οι Τούρκοι, την Αμμόχωστο οι Βενετοί, τη Λευκωσία ο Διασσωρίνος κι ας κρατούσε το νότιο μέρος της ο Νέζη! Έτσι η Κύπρος δεν θα ήταν ορμητήριο εις βάρος κανενός και όλοι θα μπορούσαν να έχουν εκεί εμπορικούς σταθμούς. Όλοι θα είχαν κέρδος -Οι Βενετοί θα δέχονταν κάτι τέτοιο, είπε ο Ιουστίνος, μόνο αν ένιωθαν έντονα τον κίνδυνο. Τότε, θα προτιμούσαν να έχουν ένα μέρος παρά να τα χάσουν όλα -Και θα γλίτωναν τον κόπο και τα χρήματα για να υπερασπίζονται ένα ολόκληρο νησί τόσο μακριά από τη Βενετία, είπε ο Φραγκίσκος -Θα συνέφερε αυτό σε όλους, είπε ο Μητροφάνης, οι Τούρκοι θα είχαν πρόσβαση στο νησί, εμείς θα είχαμε ένα δικό μας κράτος κι οι Ισπανοί θα είχαν πρόσβαση στην Ανατολή. Μόνο οι Βενετοί θα έχαναν την απόλυτη σημερινή κυριαρχία τους, αλλά θα το δεχτούν υποχρεωτικά αν ο Διασσωρίνος τους φέρει σε δύσκολη θέση -Σημασία έχει τι συμφέρει στο γένος, τόνισε ο Παλαιολόγος, κι είναι ολοφάνερο ότι μια ενδεχόμενη επιτυχία του Διασσωρίνου μαζί με τη δεδομένη επιτυχία του Ιάκωβου θα θέσουν πλέον πολύ στα σοβαρά τα θεμέλια για την επιτυχία μιας μελλοντικής μας επανάστασης. Υπό αυτές τις συνθήκες μια συνάντηση του Διασσωρίνου με τον Μέγα Βεζίρη θα ήταν χρήσιμη και εγώ την εγκρίνω ανεπιφύλακτα Όλοι κούνησαν τα κεφάλια καταφατικά. -Βλέπω ότι συμφωνούμε, είπε ο Ηρακλείδης, επομένως ο ανιψιός μου θα φύγει από εδώ με την Ελένη και τον Μητροφάνη μεθαύριο για την Κωνσταντινούπολη. Εκεί θα ρυθμιστεί άμεσα η συνάντησή του με τα κατάλληλα πρόσωπα -Νομίζω ότι κάτι καλό θα βγει, είπε ο Διασσωρίνος ευχαριστημένος με την εξέλιξη -Να εξετάσουμε αν πρέπει να συναντηθείς και με τον Νέζη, είπε ο Ηρακλείδης -Ο Νέζη ενδιαφέρεται ζωηρά για την Κύπρο, την θέλει σαν νέα Σιών, είπε η Ελένη -Αυτός είναι που βάζει τον Σουλτάνο να την διεκδικεί, είπε ο Μητροφάνης, ο Σοκουλού διαφωνεί μαζί του, δεν θέλει πόλεμο! -Αν μιλήσουμε με τον Νέζη θα πρέπει να τον διαβεβαιώσουμε ότι στη νέα κατάσταση θα έχει αυτό που τον νοιάζει, είπε ο Ηρακλείδης -Να μην πούμε τίποτα, είπε ο Διασσωρίνος, οι Εβραίοι δεν έχουν μεγάλη δύναμη

94 Ο ΔΟΝ ΧΟΥΑΝ ΗΡΑΚΛΕΙΔΗΣ ΚΑΙ Η ΕΛΛΗΝΟΡΩΜΑΪΚΗ ΠΟΛΙΤΕΙΑ σελ. 94 -Αν το μάθει μόνος του και γίνει θηρίο, είπε ο Μητροφάνης -Στην Πόλη τίποτα δεν μπορεί να μείνει κρυφό για πολύ, είπε η Ελένη -Τότε να προσέξετε πολύ, είπε ο Φραγκίσκος, όλα αυτά είναι επικίνδυνα! -Αρκεί για την ώρα η συζήτηση που κάναμε για την Κύπρο, είπε ο Ηρακλείδης, θα δούμε τις λεπτομέρειες αργότερα Η πρώτη μέρα ήταν για τους απολογισμούς και τις ενημερώσεις. Τις επόμενες μέρες θα ακολουθούσαν οι συζητήσεις για τα επί μέρους σχέδια και τους προγραμματισμούς. Ο Ηρακλείδης στράφηκε προς τον Παλαιολόγο. -Ιάκωβε, είναι η σειρά σου, έχεις τον λόγο, του είπε -Η δική μου η δράση δεν ήταν πολεμική, ξεκίνησε ο Παλαιολόγος, αλλά πιστεύω ότι απέδωσε καρπούς που θα τους γευτούμε αργότερα όταν τους χρειαστούμε. Γνωρίστηκα και έγινα φίλος με ηγέτες και ευγενείς στην Ευρώπη. Ο Ηρακλείδης με σύστησε στον Κάρολο Κουίντο και ενίσχυσε την γνωριμία μου με τον Φερδινάνδο της Αυστρίας και της Ουγγαρίας ενώ ο Διασσωρίνος με σύστησε στον Φίλιππο, που τώρα είναι Βασιλιάς της Ισπανίας και στον Δον Χουάν της Αυστρίας που ήταν μαθητής του παλιότερα και έγινε και δικός μου στη συνέχεια. Έτσι έχω καταφέρει να έχω καλές προσβάσεις και στα δυο τμήματα της Αυτοκρατορίας lvi Ήταν εξαιρετική προσωπικότητα ο Παλαιολόγος και του ήταν εύκολο να προκαλεί τον θαυμασμό και την αγάπη των ανθρώπων που πλησίαζε. -Παράλληλα, συνέχισε ο Παλαιολόγος, γνωρίστηκα με τον νέο βασιλιά της Γαλλίας που είναι ένα δωδεκάχρονο παιδί κι έχει στο κεφάλι του δυο γυναίκες να του λένε τι θα κάνει lvii. Την μία, την μητέρα του, την είχα γνωρίσει στη Φλωρεντία ενώ την άλλη, την Νταϊάνα, την γνώρισα στο Παρίσι -Αυτή η γνωριμία έδωσε πλούσια αποτελέσματα, έτσι δεν είναι; είπε η Μαργαρίτα -Μου έδωσε ένα αυτοκρατορικό τίτλο, έστω κι αν είναι τίτλος στα χαρτιά και μόνο, είπε ο Παλαιολόγος, και σε όλο αυτό με βοήθησε πολύ η Μαργαρίτα -Δεν εξηγείτε και σε μας που δεν ξέρουμε, πρότεινε ο Μητροφάνης -Θα τα πει ο Ιάκωβος. όσα βέβαια λέγονται, είπε η Μαργαρίτα χαμογελώντας -Οι πρόγονοί μου είχαν πουλήσει εδώ και εβδομήντα περίπου χρόνια τα κληρονομικά δικαιώματα που είχαν πάνω στον τίτλο του Αυτοκράτορα των Ρωμαίων στον Γάλλο βασιλιά Κάρολο Η, εξήγησε ο Παλαιολόγος, αυτή η γυναίκα, όμως, προθυμοποιήθηκε από μόνη της να μου τα ξαναδώσει -Από μόνη της! έκανε με θαυμασμό ανακατεμένο με μπόλικο χιούμορ και λεπτή ειρωνεία ο Ιουστίνος, αυτό πια κι αν λέγεται προθυμία! -Αφήστε τον να συνεχίσει, είπε ο Ηρακλείδης -Δεν το έκανε από ελεημοσύνη αλλά από συμφέρον, είπε ο Παλαιολόγος. Αυτά τα δικαιώματα κινδύνευαν να δημιουργήσουν καχυποψίες μεταξύ της Γαλλίας και των Τούρκων πράγμα ασύμφορο για την πολιτική που ακολουθεί το Παρίσι. Θέλει την προσέγγιση με τον Σουλτάνο και κερδίζει τις περίφημες διομολογήσεις που δίνουν εμπορικά προνόμια. Η αξία των τίτλων σε χρυσό είναι πολύ μεγάλη και εγώ, βέβαια, δεν διέθετα το αντίτιμο. Όσοι, όμως, θα μπορούσαν να διαθέσουν ένα τέτοιο ποσό θα έβαζαν σε κίνδυνο τα συμφέροντά της Γαλλίας αφού ο Σουλτάνος θα το έβλεπε σαν εχθρική ενέργεια. Κι έτσι προτίμησε να μου τα χαρίσει -Δωρεάν! τόνισε η Μαργαρίτα -Εν πάσει περιπτώσει, είπε ο Παλαιολόγος, με τον τρόπο αυτό διαθέτω και πάλι τα κληρονομικά δικαιώματα στον θρόνο της Κωνσταντινούπολης -Σε συνδυασμό με το όνομά σου, ο τίτλος μπορεί να αποδειχτεί σημαντικό χαρτί στο διπλωματικό πεδίο, αν καταφέρουμε να φτάσουμε κάποτε εκεί, είπε ο Φραγκίσκος

95 Ο ΔΟΝ ΧΟΥΑΝ ΗΡΑΚΛΕΙΔΗΣ ΚΑΙ Η ΕΛΛΗΝΟΡΩΜΑΪΚΗ ΠΟΛΙΤΕΙΑ σελ. 95 -Είναι ένα πολύ καλό νέο αυτό, είπε ο Ηρακλείδης -Θα ήταν όνειρο να ξαναπαίρναμε κάποτε την Πόλη είπε η Ελένη -Δυστυχώς αγαπητή Ελένη, είπε ο Διασσωρίνος, κανείς δεν μπορεί να πάρει την Πόλη από τον Σουλτάνο στην εποχή μας. Εμάς μας αρκεί να την απειλήσουμε και αυτός ο κληρονομικός τίτλος του θρόνου προσφέρει μια καλή δικαιολογία για επέμβαση -Αυτά! είπε ο Παλαιολόγος καθώς τελείωνε την αναφορά του, και προτείνω να εντάξουμε στην Αδελφότητα, τον Πέτρο Μενάγια lviii -Το γνωρίζω, μίλησα κι εγώ μαζί του, είπε ο Καλλέργης, και συμφωνώ -Οι οικογένειές μας γνωρίζονται πριν την Άλωση, είπε ο Παλαιολόγος -Είναι σπουδαίος στρατιώτης! στην Κορώνη ήμασταν μαζί με τους Μενάγιες και τους Παλαιολόγους στον στρατό του Καρόλου, είπε ο Ιάκωβος Ηρακλείδης -Εκτός από στρατιώτης είναι λόγιος και εραστής της ελληνικής αρχαιότητας, πρόσθεσε ο Παλαιολόγος. Λόγω της ισπανικής του καταγωγής έχει πολλές επαφές με ευγενικούς οίκους της Ισπανίας. Αν τον δεχτούμε σαν δέκατο-πέμπτο μέλος μας θα αποτελέσει τον σύνδεσμό μας με τους Μανιάτες και τους καπετάνιους του Μοριά -Με την ευκαιρία, έχω κι εγώ να προτείνω ένα νέο μέλος, είπε ο Ιουστίνος, πρόκειται για τον Ιωάννη Βαλέρη lix! μίλησα μαζί του και είδα πως είναι πρόθυμος να θυσιάσει και τη ζωή του για την υπόθεσή μας. Θα φανεί χρήσιμος για τις σχέσεις του με τον Λα Βαλέτ, τον αρχηγό των Ιωαννιτών Ιπποτών της Μάλτας -Έχω συζητήσει για τον Βαλέρη που τον γνωρίζω κι εγώ, είπε ο Ηρακλείδης Ιάκωβος, πιστεύω πως είναι κατάλληλος για την οργάνωσή μας. -Εγώ συμφωνώ, είπε η Ελένη, ο Μενάγιας κι ο Βαλέρης είναι σπουδαίοι και χαίρομαι που θα γίνουν μέλη μας! Πρέπει πια να απλώσουμε την οργάνωσή μας -Κι εγώ το ίδιο νομίζω, είπε και ο Φραγκίσκος, το άνοιγμα όμως πρέπει να γίνεται πολύ προσεκτικά σε μέλη που θα είναι απολύτως χρήσιμα και απολύτως αφοσιωμένα -Ο Βαλέρης και ο Μενάγιας καλύπτουν τις προϋποθέσεις, είπε ο Ηρακλείδης και θα αποφασίσουμε αύριο για την εισδοχή τους -Να εντάξουμε και τον Μεγαδούκα lx, πρόσθεσε Διασσωρίνος, τον έχω ήδη ορκίσει -Ελένη, μίλησέ μας για την δράση σου αυτά τα χρόνια, της ζήτησε ο Ηρακλείδης -Συμφωνήσαμε με τον Μητροφάνη να εντάξουμε, όταν έρθει η ώρα, τον σύζυγό μου Ιωσήφ και τον Μιχάλη Κυρίτση, κάποιοι τον γνωρίζετε σαν Μιχαήλ Κατακουζηνό ή και σαν Σεϊτάνογλου. Όλοι μαζί ενεργήσαμε για να αποδεχτεί ο Σουλτάνος τον Ιάκωβο σαν ηγεμόνα της Μολδαβίας, αλλά δεν μπορέσαμε να αποφύγουμε την ανάδειξη του Ιωασάφ στον πατριαρχικό θρόνο. Ο Μιχάλης και ο σύζυγός μου εργάζονται σαν μέλη της Αδελφότητας. Να ψηφίσουμε και γι αυτούς αύριο. Η υπόθεση της Κύπρου και η διαδοχή του Σουλεϊμάν είναι αυτά που μας απασχολούν στην Πόλη -Ωραία όλα αυτά, είπε ο Ηρακλείδης, πως βλέπετε, όμως, το μέλλον; -Με βοηθούν όλοι να διεισδύσω βαθύτερα στο σαράι. Έχουμε ήδη με στενή επαφή με τον Σοκουλού Μεχμέτ πασά αλλά και με τον Μεγάλο Βεζίρη και μέσω αυτών αναμένουμε την ανάδειξη του Σελίμ στον σουλτανικό θρόνο -Μα ο Σουλεϊμάν δεν είναι υπέργηρος, είπε η Αλεξάνδρα, απ ό,τι λένε δεν πρόκειται σύντομα να μας απαλλάξει από την παρουσία του! -Είναι εξήντα οχτώ χρονών, είδε τα παιδιά του να αλληλοσκοτώνονται, υποφέρει από πόνους και παραλύσεις των άκρων του, πέρασε πολλά, είπε η Ελένη. Τώρα το έχει ρίξει στις αγαθοεργίες και κρύβεται από τον κόσμο και από το ίδιο το Διβάνι lxi που το παρακολουθεί μόνο πίσω από κουρτίνες! Θυμήθηκα τον Κάρολο, τον μεγάλο αντίπαλο του Σουλεϊμάν. Αυτοί οι δυο πολέμησαν παντού, σε στεριές και θάλασσες για σχεδόν σαράντα χρόνια. Η μεγάλη μάχη του

96 Ο ΔΟΝ ΧΟΥΑΝ ΗΡΑΚΛΕΙΔΗΣ ΚΑΙ Η ΕΛΛΗΝΟΡΩΜΑΪΚΗ ΠΟΛΙΤΕΙΑ σελ. 96 μουσουλμανισμού με τη χριστιανοσύνη είχε δυο μεγάλους ηγέτες που στην ακμή τους λέγονταν βασιλιάδες όλου του κόσμου και είχαν και οι δυο παρόμοιο τέλος. Είχαν και οι δυο την ίδια αρρώστια που τους είχε καταβάλει και είχαν και οι δυο την ίδια τάση απομάκρυνσης από τα γήινα. Ο ένας σε μοναστήρι τα τελευταία του χρόνια και τώρα στον τάφο και ο άλλος κρυμμένος πίσω από τις κουρτίνες ενώ του είχαν έτοιμη τη διαδοχή! Η μοίρα του ανθρώπου ήταν αδυσώπητη! -Όποτε όμως κι αν συμβεί το μοιραίο για τον Κανούνι Σουλτάνο lxii, συνέχισε η Ελένη, εμείς είμαστε έτοιμοι. Όσο ζούσε η Χουρέμ lxiii, ήταν φίλη μου κι ο Σελίμ που έμεινε μόνος διάδοχος είναι ένα από τα παιδιά της -Δεν είναι τυχαίο, εξήγησε ο Μητροφάνης, που όλοι οι άλλοι διάδοχοι εξοντώθηκαν μεταξύ τους. Είναι παράδοση αυτή των Οθωμανών για να μην κινδυνεύει να διασπαστεί το σουλτανάτο. Ο Μουσταφά, που ήταν ο πιο ικανός γιος του Σουλεϊμάν, σκοτώθηκε μπροστά στα μάτια του πατέρα του δήθεν για προδοσία κι έμεινε μόνο ο Σελίμ που τον λένε γυναικά και μέθυσο -Αν είναι αναγνωρισμένος και μόνος διάδοχος, γιατί χρειάζεται να τον στηρίξετε εσείς; ρώτησε η Μαργαρίτα εκφράζοντας την εύλογη απορία όλων των άλλων -Τώρα πια δεν χρειάζεται τη βοήθειά μας, όμως μας χρωστάει ευγνωμοσύνη και εμείς επωφελούμαστε, είπε η Ελένη. Έγιναν φοβερές μάχες και ίντριγκες για να μείνει τελικά μόνο ο Σελίμ. Βοηθήσαμε και στηρίξαμε τον Σοκουλού και την Χουρέμ και ο Σελίμ το γνωρίζει. Αισθάνεται πως μου χρωστάει χάρη και είμαι γι αυτόν κομμάτι της μητέρας του τώρα που η Χουρέμ δεν ζει πια. Ακόμα και ο Σουλεϊμάν έχει καλή γνώμη για μένα εξ αιτίας της Χουρέμ -Ο Σουλεϊμάν ήταν ένας μεγάλος ηγέτης, άσχετα αν δεν μας αρέσει αυτό, είπε ο Ηρακλείδης. Γνωρίζουμε ότι ο Σελίμ που θα τον διαδεχτεί θα είναι ένας πιο εύκολος αντίπαλος. Δειλός, μέθυσος και απόλυτα ελέγξιμος. Οι προσβάσεις της Ελένης και των φίλων μας στην Πόλη θα είναι πολύ σημαντικές. Μόνοι αντίπαλοί μας σε αυτή την κούρσα είναι ο Νέζη και η θεία του Δόνα Γκαρσία που θέλουν να ελέγξουν τον Σελίμ για δικό τους λογαριασμό -Ο Σοκουλού πασάς είναι ο μεγαλύτερος ραδιούργος της Πόλης, είπε ο Μητροφάνης, και επειδή βοήθησε πολύ στην εξόντωση των αντιπάλων του Σελίμ, θα πάρει τη θέση του Μεγάλου Βεζίρη όταν γίνει η διαδοχή. Είναι κι αυτός γοητευμένος από την Ελένη, ίσως μάλιστα να είναι κρυφά ερωτευμένος με την φίλη μας -Εγώ μεγάλωσα και η γοητεία μου ασκείται πια μόνο σε πασάδες περασμένης γενιάς, είπε χαμογελώντας η Ελένη -Οι Τούρκοι ερωτεύονται συχνά χριστιανές ή Εβραίες είπε ο Μητροφάνης -Πολλοί από αυτούς τους πασάδες είναι ποιητές, είπε η Ελένη -Μας επιβεβαιώνεις δηλαδή αυτά που λέει ο Μητροφάνης, της είπαν -Σας λέω απλά ότι έτσι λειτουργούν τα πράγματα στην Πόλη, απάντησε η Ελένη Ο Μητροφάνης που πήρε τον λόγο μίλησε για τις δυσκολίες που αντιμετώπιζε με τον Πατριάρχη Ιωασάφ που ήταν φανατικός Ορθόδοξος και είχε εμμονές με την αιρετική δύση. Προτιμούσε την σουλτανική προστασία για να έχει εξαιρετικά προνόμια και να καθοδηγεί με την ησυχία του το ποίμνιό του. -Και τι μπορούμε να κάνουμε με αυτό το πρόβλημα; ρώτησε ο Ιουστίνος, έχουμε τρόπο να κερδίσουμε εμείς τον πατριαρχικό θρόνο; -Θα το καταφέρουμε την κατάλληλη στιγμή, είπε ο Μητροφάνης -Ο θρόνος αυτός δυστυχώς ή ευτυχώς- αγοράζεται, είπε η Ελένη, και ο σύζυγός μου με τον Μιχάλη έχουν το χρήμα που χρειάζεται, αρκεί να βρουν την ευκαιρία

97 Ο ΔΟΝ ΧΟΥΑΝ ΗΡΑΚΛΕΙΔΗΣ ΚΑΙ Η ΕΛΛΗΝΟΡΩΜΑΪΚΗ ΠΟΛΙΤΕΙΑ σελ. 97 -Έχουμε καλές πιθανότητες, συμφώνησε ο Μητροφάνης, όμως η κατάσταση είναι πολύ ρευστή. Δεν ξέρουμε τι θα μας ξημερώσει αύριο -Είναι λοιπόν τόσο συγκεχυμένα τα πράγματα στην Πόλη; αναρωτήθηκε ο Φραγκίσκος -Προς το παρόν ελέγχουμε την κατάσταση, είπε ο Μητροφάνης, και όπως σας είπε και η Ελένη, όταν βρούμε ευκαιρία θα είμαστε έτοιμοι Ο Φραγκίσκος, που πήρε στη συνέχεια τον λόγο, δεν είχε κάποια συνταρακτικά γεγονότα να διηγηθεί, όμως όλα αυτά τα χρόνια είχε και εκείνος καλλιεργήσει σχέσεις και είχε προωθήσει απόψεις που θα μπορούσαν κάποια κρίσιμη στιγμή να φανούν χρήσιμες. Ο Πάπας Πίος ο Δ είχε απογοητευτεί ως προς τη δυνατότητα συμμαχίας των χριστιανικών δυνάμεων. Η Γαλλία είχε συνάψει συνθήκη με τους Οθωμανούς για να κερδίσει διομολογήσεις, η Βενετία είχε κι αυτή ειρήνη ελπίζοντας να διατηρήσει τα νησιά, η Γερμανία βρισκόταν υπό διάλυση ενώ η Ισπανία είχε προβλήματα εξεγέρσεων στις Κάτω Χώρες. -Έτσι, η υπόθεση της συγκρότησης μιας αντιτουρκικής συμμαχίας αυτή τη στιγμή δεν προχωρά, κατέληξε ο Φραγκίσκος. -Συνεχίζεις να είσαι σύμβουλος του Πάπα στα ανατολικά ζητήματα; τον ρώτησαν -Ναι! συνεργάζομαι στενά στη Ρώμη και στο Τάγμα των Δομινικανών με τον φίλο μου Μικάλε Γκισλιέρι. Έχει έντονα σταυροφορικές απόψεις -Τι βλέπει ι φίλος σου; Υπάρχει περίπτωση να συνεννοηθούν οι Χριστιανοί μεταξύ τους; -Ο Μικάλε λέει πως αυτό θα γίνει μια στιγμή. Πρέπει, λέει, να προετοιμαζόμαστε. Οι συνθήκες, όμως, δεν είναι ώριμες ακόμη -Πότε προβλέπεις να ωριμάζουν Φραγκίσκο; ρώτησε ο Καλλέργης -Για να προχωρήσει μια συμμαχία όπως αυτή του 1538 θα πρέπει ο ίδιος ο Πάπας να την πιστέψει και να την προωθήσει Χρειαζόταν Πάπας που να το πιστεύει. Τι καλύτερο από το να είχαμε έναν δικό μας Πάπα; Αφού διεκδικούσαμε τη θέση του Πατριάρχη στην Κωνσταντινούπολη με τον Μητροφάνη, γιατί να μη διεκδικούσαμε και τη θέση του Πάπα στη Ρώμη διαμέσου του Φραντσέσκο Καστιλιόνι; σκεφτόμασταν. Μας είχε ανοίξει η όρεξη και το διατύπωσε η Ελένη καθαρά. -Υπάρχει ενδεχόμενο Φραγκίσκο να γίνεις κάποτε Πάπας; τον ρώτησε για όλους μας -Θεωρητικά υπάρχει, είπε εκείνος, πρακτικά όμως όχι! Εξ άλλου πρέπει πρώτα να γίνω Καρδινάλιος αλλιώς δεν θα είμαι ούτε καν στο κονκλάβιο που ψηφίζει, είναι επομένως ένας πολύ μακρινός στόχος η Παπική Έδρα -Η πιθανότητες να γίνεις Καρδινάλιος είναι καλές; ρώτησε ο Μητροφάνης -Αυτό βρίσκεται σε ένα καλό δρόμο. Ο Πάπας θέλει να με κάνει επίσκοπο και ψάχνει να βρει επισκοπική έδρα που να χηρέψει για να με τοποθετήσει -Θέλω να σε ρωτήσω ξανά, Φραγκίσκο, υπάρχει περίπτωση να φτάσουμε κάποτε να κατέχουμε την Αγία Έδρα; ρώτησε η Ελένη -Όχι Ελένη, δεν θα μπορούσαμε όσο κι αν το θέλαμε, είπε ο Φραγκίσκος -Πιστεύαμε πως εσείς οι Δομινικανοί έχετε δύναμη, είπε ο Ιουστίνος -Έχουμε δύναμη, και θα προσπαθήσουμε να είναι ο επόμενος Πάπας από τις τάξεις μας, απάντησε ο Φραγκίσκος. Ο φίλος μου ο Γκισλιέρι έχει κάποιες καλές πιθανότητες να το πετύχει στο μέλλον. Πάντως, ο Πίος Δ σήμερα είναι 63 χρονών και δεν δείχνει καμιά διάθεση να φύγει σύντομα από αυτή τη ζωή -Φραγκίσκο, έχεις υποβάλει σχέδιο για δημιουργία ελληνικού κράτους όπως είχαμε πει στην Αυγούστα; τον ρώτησε ο Καλλέργης -Η θέση μου στο Βατικανό μου επιβάλει να καταρτίζω τέτοια σχέδια, επομένως δεν θα το παρέλειπα Ανδρέα, είπε ο Φραγκίσκος. Το έχω καταθέσει στην Αγία Έδρα εδώ και

98 Ο ΔΟΝ ΧΟΥΑΝ ΗΡΑΚΛΕΙΔΗΣ ΚΑΙ Η ΕΛΛΗΝΟΡΩΜΑΪΚΗ ΠΟΛΙΤΕΙΑ σελ. 98 τέσσερα χρόνια, στον Παύλο Δ, ενώ έχω καταγράψει και όλα τα πλεονεκτήματα, εκκλησιαστικά, εμπορικά και γεωπολιτικά που θα προκύψουν από μια τέτοια κατάσταση. Πρόκειται για μια σταυροφορική ιδέα που την συνδυάζω με δράση για την απελευθέρωση των Αγίων Τόπων. Το έχω δώσει και στον σημερινό Πάπα ενώ το έχουν αποδεχτεί οι Δομινικανοί. Αν έρθουν τα πράγματα βολικά, το σχέδιο θα ανασυρθεί και θα μας χρησιμέψει! -Τι προβλέπεις γεωγραφικά; ζήτησε να μάθει ο Διασσωρίνος -Αναφέρομαι σε μια περιοχή στη νότια χερσόνησο του Αίμου από τις οθωμανικές περιοχές αλλά και σε νησιά που κατέχουν οι Ενετοί και οι Γενοβέζοι. Από όλα τα παραπάνω προτείνω να αποσπαστεί μια έκταση αρκετή ώστε να είναι το κράτος αυτό των Γραικών-Ρωμιών βιώσιμο -Και συνταγματικά; -Όπως τα είχαμε πει, ισότιμη εξουσία σε Σουλτάνο, Πάπα, Ισπανούς και Ενετούς -Έκαναν σχόλια οι Πάπες; ρώτησε η Μαργαρίτα -Κανείς δεν έκανε έστω ούτε μια γκριμάτσα, απλά, το αρχειοθέτησαν! -Τουλάχιστον υπάρχει και θα αναζητηθεί την κατάλληλη στιγμή, είπε ο Ιουστίνος Ο Εμμανουήλ Μορμόρης είχε σειρά να μιλήσει. Είχε την ευθύνη να οργανώσει ένα μέτωπο στη ξηρά για να εξεγερθεί με την έναρξη της επανάστασης. Είχε γυρίσει όλα σχεδόν τα ελληνικά μέρη και μας είπε αυτά που είδε. -Η διάθεση για επανάσταση είναι μεγάλη, είπε ο Μορμόρης, δύσκολα κρατιούνται να μην ξεσηκωθούν στη Χιμάρα, στη Μάνη, στην Αιτωλία, παντού. Είναι όμως διστακτικοί με τους πράκτορες των Ισπανών ή των Ενετών που ξεσηκώνουν τον κόσμο κι έπειτα τον εκθέτουν στην εκδικητική μανία του Τούρκου -Δεν εκφράστηκε αυτή η δυσπιστία στο πρόσωπό σου; ρώτησε ο Ιουστίνος -Μα και βέβαια εκφράστηκε, πολύ καθαρά μάλιστα! είπε ο Μανολιός. Για πράκτορα με πέρασαν σχεδόν όλοι τους και με έβλεπαν με μισό μάτι! Πάλεψα πολύ να το αλλάξω αυτό αλλά νομίζω ότι τελικά τα κατάφερα -Ποιο μήνυμα πέρασες τους οπλαρχηγούς; τον ρώτησε ο Ιάκωβος -Υποσχέθηκα ότι αν τους καλέσουμε για ξεσηκωμό, αυτό θα είναι και η οριστική δική μας επανάσταση των Γραικών για να διώξουμε τον Τούρκο. Σε αυτό είναι σύμφωνοι και στρατιώτες και Καπετάνιοι αλλά κι οι Πρόκριτοι. Έλληνες, Αλβανοί και Βλάχοι είναι όλοι τους έτοιμοι, αρκεί να δουν μια σοβαρή κίνηση από έξω. Και οι Εβραίοι ακόμα είναι πρόθυμοι να αφήσουν τον Σουλτάνο και να συνταχθούν μαζί μας -Οι Εβραίοι έχουν χρήμα, είπε ο Ιουστίνος -Και οι Βλάχοι έχουν χρήμα, είπε ο Μητροφάνης, και οι Ρωμιοί έχουν ναυτικό και δύναμη κι οι Αλβανοί έχουν στρατό! έχουμε πόρους και δύναμη, θέλουμε όμως και την κατάλληλη συγκυρία -Ας μιλήσει κι ο Καλλέργης τώρα, πρότεινε ο Ηρακλείδης, για τις επαφές του με τους καπετάνιους της θάλασσας, με τους κουρσάρους και τους πειρατές! -Ταξίδεψα σε όλα τα νησιά και μίλησα με πολλούς καπετάνιους. Φοβούνται κι αυτοί μη ξεσηκωθούν άδικα και αφεθούν στη μοίρα τους αλλά πείθονται πιο εύκολα γιατί ξέρουν πως σε μια εξέγερση θα έχουν και λάφυρα -Θα είναι κουρσάροι κι όχι πειρατές, θα σηκώσουν δική μας σημαία και θα δίνουν ένα μερίδιο για να στηριχτεί η επανάσταση, τα ξεκαθάρισες αυτά; -Οι συζητήσεις γίνανε με όρκο σιωπής και τους είπα όλους τους όρους που βάζει η Αδελφότητά μας ώστε η εξέγερσή τους να μην είναι μια απλή ανταρσία αλλά πόλεμος για να ελευθερωθεί το γένος -Πες μας μερικά ονόματα με τους οποίους συμφώνησες, ζήτησε ο Ηρακλείδης

99 Ο ΔΟΝ ΧΟΥΑΝ ΗΡΑΚΛΕΙΔΗΣ ΚΑΙ Η ΕΛΛΗΝΟΡΩΜΑΪΚΗ ΠΟΛΙΤΕΙΑ σελ. 99 -Οι Λαντζαίοι στην Κέρκυρα, οι Μουζάκηδες στη Χιμάρα, τα αδέλφια Μελισσουργοί στη Μάνη, οι Κονόμοι στα Κύθηρα, ο Ρενέσης στη Θεσπρωτία και πολλοί άλλοι lxiv είναι έτοιμοι! Έχουν στρατεύματα ξηράς αλλά θα βγουν και στη θάλασσα αν χρειαστεί -Λένε πως ο στόλος τους συναγωνίζεται τον βενετικό, είπε η Ελένη -Είναι υπερβολή αυτό, Ελένη, όμως έχουμε σημαντική δύναμη. Τα ρωμαίικα πλοία υπερασπίζονται τις ακτές της Κρήτης και των Ιονίων -Μπορούμε να υπολογίζουμε σε ένα δυνατό δικό μας ναυτικό; τον ρώτησαν -Αν αποφασίσουμε εξέγερση, θα έχουμε δυνατό κι αξιόμαχο στόλο! είπε ο Καλλέργης -Μην υποτιμάμε τους Τούρκους, έχουν μεγάλο στόλο και ικανούς ναυάρχους, είπε ο Φραγκίσκος, νίκησαν στη Τζέρμπα και στην Πρέβεζα -Έχουμε εξοπλίσει κι εμείς τα πλοία μας, είπε ο Καλλέργης. Ο πατέρας μου με τα αδέλφια και τα ξαδέλφια μου, έχουμε στη δούλεψή μας δέκα πλοία που τα θέλουν και οι Βενετοί στο στόλο τους. Και ο Ευδαιμονογιάννης, ο Πυρομάλλης, ο Φασιδώνης, ο Σπανόπουλος, έχουν αρκετά πλοία και αυτοί. Αλλά και Κερκυραίοι όπως ο Κοκκίνης, ο Κοντοκάλης, ο Μπούας, ο Χαλκιόπουλος είναι έτοιμοι να πολεμήσουν lxv -Θα μπορούσε η Ελλάς να έχει δικό της στόλο! θαύμασε η Ελένη, απορώ πως μας το επέτρεψαν ή πως το ενθαρρύνουν οι Βενετοί κι οι Γενοβέζοι -Ήταν υποχρεωμένοι, είπε ο Καλλέργης, γιατί οι συνθήκες στη θάλασσα έχουν γίνει ανυπόφορες. Οι Οθωμανοί μπορεί να μην έχουν πια τον τρομερό Μπαρμπαρόσα, όμως είναι απόλυτοι κυρίαρχοι στη Μεσόγειο. Σαρακηνοί πειρατές λεηλατούν τις παραλιακές πόλεις, κλέβουν και πουλάνε σκλάβους και καταστρέφουν πόλεις και χωριά. Και δεν λεηλατούν μόνο τις ελληνικές χώρες όπως γινόταν στο παρελθόν, τώρα επιτίθενται στα ιταλικά παράλια ακόμα και στη νότια Γαλλία και την ανατολική Ισπανία. Έτσι ο δικός μας στόλος είναι αναγκαίος για να υπάρχει μια στοιχειώδης προστασία έναντι των πειρατών, γι αυτό μας αφήνουν -Επομένως, αν ξεκινήσει η επανάσταση θα υπάρξει αρκετός στρατός και ναυτικό σε απολύτως ελληνικά χέρια! σκέφτηκε φωναχτά ο Παλαιολόγος -Θα είμαστε αρκετοί ώστε να προχωρήσουν οι καταλήψεις των περιοχών που έχουμε σχεδιάσει, είπε ο Καλλέργης, ακόμα κι αν είμαστε μόνοι μας! -Χρειαζόμαστε όμως πάντα τον μεγάλο αντιπερισπασμό! θύμισε ο Φραγκίσκος -Μολδαβία και Κύπρος θα μπορούσαν να είναι οι δυο αντιπερισπασμοί μας, είπε ο Διασσωρίνος, και να είναι και οι δυο απόλυτα δικοί μας! -Πιστεύεις, λοιπόν, ανιψιέ ότι θα καταφέρουμε να ξεσηκωθούμε με δικές μας και μόνο δυνάμεις; ρώτησε ο Ηρακλείδης τον Διασσωρίνο -Γνωρίζω πως είναι δύσκολο, αν όμως καταφέρω εγώ να κυριαρχήσω στην Κύπρο, όπως έχεις κάνει εσύ σεβαστέ μου θείε στη Μολδαβία, τότε θα είναι στο χέρι μας να ξεσπάσει η επανάσταση όταν ακριβώς θα το θελήσουμε εμείς. Αν εκστρατεύσουμε από βορά και νότο θα ανάψουμε φωτιά σε ολόκληρη την Τουρκιά! -Αλλιώς; ρώτησε ο Ιουστίνος -Αλλιώς χρειαζόμαστε ένα σταυροφορικό συνασπισμό των χριστιανικών δυνάμεων, είπε ο Διασσωρίνος, και σε αυτή την περίπτωση ο χρόνος της εξέγερσης δεν θα εξαρτιέται από εμάς -Θα μπορούμε πάντα να πιέζουμε έτι ώστε όλα να βοηθήσουν τον στόχο μας. Δεν είναι ανίκητοι οι Οθωμανοί, είπε ο Ηρακλείδης. Σκεφτείτε μια μεγάλη αρμάδα που θα έπλεε στο Ιόνιο και θα νικούσε ή θα ακινητοποιούσε τον τουρκικό στόλο. Αυτό θα μας έδινε χρόνο να απειλήσουμε ακόμη και από τη στεριά τις μεγάλες πόλεις, θα μπορούσαμε να βαδίσουμε με στρατό προς την Θεσσαλονίκη ή ακόμη και την Κωνσταντινούπολη! -Ας συγκρατήσουμε κάπως τα όνειρά μας, είπε ο Φραγκίσκος

100 Ο ΔΟΝ ΧΟΥΑΝ ΗΡΑΚΛΕΙΔΗΣ ΚΑΙ Η ΕΛΛΗΝΟΡΩΜΑΪΚΗ ΠΟΛΙΤΕΙΑ σελ Μην ξεχνάτε, υπενθύμισε ο Καλλέργης, ότι δεν τα πάνε καθόλου καλά μεταξύ τους Ισπανοί, Γάλλοι και Ενετοί, κι ούτε είναι ενθουσιώδης για μια σταυροφορία ο Πάπας -Θα τα καταφέρουμε, είπε η Μαργαρίτα με πίστη και ενθουσιασμό, οι Τούρκοι δεν θα αντέξουν για πολύ στην ηρεμία, θα γίνουν και πάλι απειλητικοί σε κάποιο μέρος και θα ενώσουν αναγκαστικά τους Χριστιανούς! Ο Φραγκίσκος ήταν σκεπτικός καθώς ήξερε το διχαστικό κλίμα που επικρατούσε στη δύση αλλά έδωσε και ένα τόνο αισιοδοξίας. -Πιστεύω πως ο Φίλιππος θα αναγκαστεί τελικά να αντιμετωπίσει τους Τούρκους! -Αν ο Πάπας επέμενε, θα μπορούσε να τους πείσει όλους, είπε ο Καλλέργης -Με μεθοδικότητα και με τη βοήθεια της θεάς τύχης θα τα καταφέρουμε, συμπλήρωσε ο Φραγκίσκος, ακόμα κι ο Φίλιππος αλλά και ο Πάπας θα δουν το πρόβλημα -Ακούω καλά; έκανε έκπληκτος ο Ηρακλείδης, ο φίλος μου κληρικός της Αγίας Έδρας Φραντσέσκο ζήτησε τη βοήθεια της θεάς τύχης και όχι του παντοδύναμου Θεού του; -Μην αναθαρρείς Ιάκωβε, ο Φραγκίσκος παραμένει ευσεβής! είπε ο Μητροφάνης, ο Θεός θα βοηθήσει γιατί δεν μπορεί να αντέχει άλλο αυτή την θλιβερή υποδούλωση του ρωμαίικου στον Τούρκο κι οι χριστιανοί θα καταφέρουν να ομοφρονήσουν όπως θέλουμε, χρειαζόμαστε όμως και την τύχη! -Ο Θεός μου, ο θεός όλων μας, είπε ο Φραγκίσκος, είναι μεν παντοδύναμος, όμως δεν ανακατεύεται τόσο πολύ στα ανθρώπινα, τουλάχιστον όχι όσο νομίζουμε -Αγαπητή μου Μαργαρίτα, είναι σειρά σου να μιλήσεις, είπε ο Ηρακλείδης -Αναλύσατε το πολιτικό και στρατιωτικό σκηνικό όλοι σας, είπε η Μαργαρίτα, δεν έχω να προσθέσω τίποτα. Οι δικοί μου κύκλοι ίσως φανούν χρήσιμοι αργότερα -Σε ακούμε με ενδιαφέρον, της είπε ο Ιουστίνος -Στη Γένοβα και στη Φλωρεντία όπου περνάω τον καιρό μου, έχω επαφές και φιλίες με ανθρώπους που μπορούν να γίνουν κλειδιά αργότερα. Η οικογένειά μου, οι Ατσαϊόλι, οι Μέδικοι, οι Σαλβιάτι και πολλοί άλλοι θα είναι στο πλευρό της Ελλάδας αν υπάρξει επανάσταση. Ο Οίκος της Σαβοΐας, θα βοηθήσει επίσης ιδιαίτερα τώρα που οι Δούκες εδρεύουν στο Τουρίνο -Ωραία λοιπόν, είπε ο Ηρακλείδης και γύρισε προς την Σοφία, έχεις κι εσύ κάτι να προσθέσεις νεαρή κυρία; -Ξέρω πως όλοι εσείς γνωρίζετε καλύτερα από εμένα πως το γένος μας για να ξεπεράσει τις δυσκολίες του χρειάζεται παιδεία. Αν γνώριζε ο κάθε Γραικός, της πόλης ή του χωριού, ευγενής ή απλός άνθρωπος του λαού, από πού προέρχεται η γενιά του, ποιοι ήταν οι πρόγονοί του και ποιος ήταν ο τρόπος ζωής τους, νομίζω ότι δεν θα ανεχόταν ούτε για μια στιγμή την τυραννία των Τούρκων. Η ελληνική παιδεία θα δημιουργήσει πατριώτες και αγωνιστές και ήρωες γιατί όποιος την γνωρίζει, δεν φείδεται της ζωής του για αυτή την Ελλάδα! Το ήξεραν από την δική του εμπειρία ο καθένας πως είχε δίκιο, τους συγκινούσε όμως το πάθος της και περίμεναν να δουν που θα κατέληγε. -Θα ήθελα, επομένως, μέσα στο Σχέδιο για την εξέγερση να μπει το θέμα της παιδείας και των αρχών στις οποίες θα βασιστεί. Ποια γλώσσα θα μιλούν οι Ρωμιοί την αττική; την κοινή; την δημοτική; ποια βιβλία θα διδάσκονται; τι ιστορία θα μαθαίνουν; πως θα μάθουν τις επιστήμες; Υπάρχουν δάσκαλοι του γένους που μπορούν να τα χειριστούν όλα αυτά και να θέσουν τα θεμέλια της ελληνικής αναγέννησης Συμφώνησαν όλοι. Σκέφτηκαν ότι, ευτυχώς, υπήρχαν πολλοί Γραικοί ικανοί να καταπιαστούν με αυτό το θέμα και να ετοιμάσουν ένα θησαυρό γνώσεων. Το γένος είχε ανάγκη την παιδεία. -Χρειαζόμαστε ελληνικά βιβλία, είπε ο Ιουστίνος, κι έναν δικό μας εκδοτικό οίκο!

101 Ο ΔΟΝ ΧΟΥΑΝ ΗΡΑΚΛΕΙΔΗΣ ΚΑΙ Η ΕΛΛΗΝΟΡΩΜΑΪΚΗ ΠΟΛΙΤΕΙΑ σελ Το θέμα αυτό είναι ανεξάντλητο, είπε ο Ηρακλείδης, σε ευχαριστούμε όμως νεαρή μου για τις επισημάνσεις. Θα έχουμε εκδοτικό οίκο σύντομα εδώ, στο Ιάσιο. Ας περάσουμε τώρα στις μελλοντικές μας κινήσεις -Πότε θα γίνει η επόμενη συνάντηση; ρώτησε η Αλεξάνδρα -Θα σας καλέσω αυτή τη φορά εγώ στη Βενετία, είπε ο Ιουστίνος, θα συναντηθούμε σε επτά χρόνια, το 1569 δηλαδή, αν δεν υπάρξει κάτι έκτακτο. Ελπίζω, όμως, να έχουμε εξελίξεις που να μας αναγκάσουν να βρεθούμε πιο νωρίς Τα μέλη της Αδελφότητας με την αυριανή ψηφοφορία θα αυξάνονταν. Ο Μεγαδούκας στην Κύπρο που τον είχε προτείνει ο Διασσωρίνος, ο Μιχαήλ Κατακουζηνός και ο Ιωσήφ Παππάς στην Πόλη που τους είχαν προτείνει η Ελένη και ο Μητροφάνης, ο Πέτρος Μενάγιας που ήταν πρόταση του Παλαιολόγου, ο Ιωάννης Βαλέρης που τον είχε προτείνει ο Ιουστίνος, η Σοφία Γκριμάλντι κι η Χριστίνα Σβαρόφσκι που τις είχε προτείνει ο Ιάκωβος, ανέβαζαν τον αριθμό των μελών στα δεκαεννέα. Για να ενταχθεί η Χριστίνα θα άλλαζε και ο κανονισμός ώστε και μη Έλληνες το γένος να γίνονται ισότιμα μέλη της Αδελφότητας. Θα υπήρχαν και συνδεδεμένα μέλη που θα ήταν κυρίως κάποιοι οπλαρχηγοί και καπεταναίοι με τους οποίους συζητούσε ο Καλλέργης. Και τα μέλη της Αδελφότητας θα έπαιρναν εξουσιοδοτήσεις για να τους ορκίζουν. Αλλά και άλλοι άνθρωποι που θα κρίνονταν μελλοντικά αναγκαίοι για την Αδελφότητα θα εισέρχονταν. Ήταν καλοκαίρι του 1562 μ.χ και η ένταση στη Μεσόγειο ανάμεσα στις χριστιανικές δυνάμεις που είχαν πια κύριο εκφραστή τους τον Φίλιππο της Ισπανίας και τις μουσουλμανικές με απόλυτο εκφραστή τους τον Σουλεϊμάν είχε φτάσει στο ανώτατο σημείο της. Οι δυο κόσμοι έδιναν έναν αγώνα στήθος με στήθος, με φονικές μάχες και εξοντωτικές ναυμαχίες, για την κυριαρχία στη Μεσόγειο, έστω κι αν ο χριστιανικός κόσμος ήταν διασπασμένος, η Βενετία κρυμμένη πίσω από τη φοβισμένη διπλωματία του κατευνασμού, η Ισπανία διστακτική με έναν ασκητικό βασιλιά και η Γερμανία σπαρασσόμενη από τις θρησκευτικές διαμάχες και ένα γενικευμένο χάος. Σε αυτό το βαρύ κλίμα, εμείς στο Ιάσιο σχεδιάζαμε το αδύνατο. Ένα ελεύθερο ελληνικό κράτος ακριβώς στη γραμμή πυρός, στο σύνορο των δύο κόσμων. Είχαμε δυο πλεονεκτήματα. Ήμασταν μια μυστική οργάνωση ορκισμένων στον σκοπό μας ανθρώπων, επιλεγμένων από τον οραματιστή ιδρυτή μας για τις ικανότητες και την πίστη μας στον μεγαλεπήβολο στόχο που είχαμε θέσει. Επί πλέον, ενώ οι μεγάλοι βασιλιάδες ήξεραν ο καθένας λίγα μόνο πράγματα σχετικά με τις προθέσεις και τις δυνάμεις του άλλου, εμείς είχαμε σφαιρική γνώση όλων όσων συνέβαιναν σε όλες τις γωνιές του γνωστού μας κόσμου. Ελπίζαμε πως σύντομα θα ορίζαμε εμείς την έναρξη της εξέγερσης. Ξεκινώντας από τη Μολδαβία και την Κύπρο και ξεσηκώνοντας τους οπλαρχηγούς και καπετάνιους στη νότια ελληνική χερσόνησο θα καταφέρναμε να παρασύρουμε τις χριστιανικές δυνάμεις σε μια σταυροφορία. Το ονειρικό τέλος αυτής της επιχείρησης θα ήταν η περικύκλωση της Κωνσταντινούπολης και η τρομοκράτηση των Τούρκων και του Σουλτάνου. Τότε μόνο θα μπορούσαν να του επιβληθούν όροι που θα προέβλεπαν μιαν ελληνική κρατική οντότητα και πάλι παρούσα στον παγκόσμιο χάρτη. ===

102 Ο ΔΟΝ ΧΟΥΑΝ ΗΡΑΚΛΕΙΔΗΣ ΚΑΙ Η ΕΛΛΗΝΟΡΩΜΑΪΚΗ ΠΟΛΙΤΕΙΑ σελ. 102

103 Ο ΔΟΝ ΧΟΥΑΝ ΗΡΑΚΛΕΙΔΗΣ ΚΑΙ Η ΕΛΛΗΝΟΡΩΜΑΪΚΗ ΠΟΛΙΤΕΙΑ σελ. 103 ΕΠΙΛΟΓΟΣ Α ΜΕΡΟΥΣ Στο Ιάσιο ελπίζαμε πως η ελευθερία του γένους και η γέννηση μιας νέας ελληνικής κρατικής οντότητας ήταν κοντά. Τα όσα ακολούθησαν όμως μας διέψευσαν με τρόπο τραγικό. Στη Μολδαβία και στην Κύπρο οι δυο πιθανοί αντιπερισπασμοί είχαν άτυχο τέλος. Μαζί τους, δυστυχώς, χάθηκαν και οι δυο εξοχότεροι Έλληνες της εποχής μας υπηρετώντας μέχρι τέλους το όνειρό τους. Ένα όνειρο που στις αρχές του 1565 έμοιαζε πια εντελώς σβησμένο. *** Κύπρος, 1562 *** Ο Διασσωρίνος είχε ετοιμάσει πολύ καλά την επανάσταση. Είχε ξεσηκώσει τα χωριά και είχε ετοιμοπόλεμο τον στρατό του Μεγαδούκα. Ο τουρκικός στόλος, με εντολή του Σοκουλού πασά θα απασχολούσε τους Βενετούς αν επιχειρούσαν να φέρουν ενισχύσεις από την Κρήτη ή την Βενετία. Ωστόσο το σχέδιο προδόθηκε στους Βενετούς από τους αντιπάλους του Σοκουλού. Ο Διασσωρίνος συνελήφθη στην Πάφο και εκτελέστηκε. Το ίδιο και ο Μεγαδούκας. Τα πτώματά τους εκτέθηκαν από τους Βενετούς δημόσια για παραδειγματισμό και για να σβήσει η εξέγερση lxvi. *** Ιάσιο, Φεβρουάριος του 1564 *** Οι Βογιάροι, τον Νοέμβρη του 1563, με επικεφαλής κάποιον Τόμσα, κατηγόρησαν τον Ηγεμόνα Ηρακλείδη γιατί είχε παντρευτεί μια Πολωνή πριγκίπισσα που ο πατέρας της, άρχοντας της Κρακοβίας Μάρτιν Σβαρόφσκι, αμφισβητούσε τον τριαδικό θεό ενώ ακόμα είχε χρίσει σαν αρχιεπίσκοπο Μολδαβίας έναν προτεστάντη Πολωνό, τον Ιωάννη Λουσίνσκυ. Ο Ιάκωβος κλείστηκε στο φρούριο στη Σουτσεάβα και αντιστάθηκε στην πολιορκία για τρεις μήνες. Σίγουρος για τον εαυτό του συμφώνησε να βγει από το κάστρο πιστεύοντας ότι οι διώκτες του θα τον μεταχειρίζονταν δίκαια. Τον συνέλαβαν και τον σκότωσαν αμέσως. Ήταν Φεβρουάριος του 1564 όταν τελείωσε η τρικυμιώδης πορεία του Ιάκωβου Ηρακλείδη Βασιλικού, σε αυτή τη ζωή lxvii. Η Χριστίνα κι ο γιος του Δημήτριος γλίτωσαν τη ζωή τους αν και ο νεαρός σημαδεύτηκε στη μύτη με ένα σημάδι που κατά τα έθιμα των Μολδαβών δεν θα του επέτρεπε να διεκδικήσει ποτέ στο μέλλον τον θρόνο. *** Μάλτα, 1565 *** Η Αδελφότητα για την Ελευθερία μετά τον θάνατο του Ηρακλείδη ήταν υπό διάλυση. Είχαν φύγει ο εμπνευστής της και ένα από τα καλύτερα παλικάρια της ενώ το Σχέδιο είχε αποτύχει και έπνεε τα λοίσθια. Ο Ιουστίνος είχε αναλάβει να διοργανώσει την συνάντηση του 1569 ήταν όμως αμφίβολο αν θα υπήρχε ως τότε η μυστική οργάνωση. Τα επόμενα χρόνια όλοι νιώθαμε σαν χαμένοι και κανείς μας δεν πίστευε σε τίποτε. Με μεγάλη μας θλίψη και χωρίς να μιλάμε γι αυτό, θεωρούσαμε πια ότι η Αδελφότητα ήταν παρελθόν! Πλήρως απογοητευμένος από τις εξελίξεις, το 1565 βρισκόμουν στη Μάλτα μετά από πρόσκληση του Βαλέρη. Ήμουν πλέον ένας μισθοφόρος στρατιώτης-γραμματικός και υπερασπιζόμουν το νησί από την έφοδο των Τούρκων. Είχα ήδη φτιάξει οικογένεια κι ήμουν εκεί με την γυναίκα μου Διονυσία και την μικρή κορούλα μου Δηιάνειρα. xlix Πίρης είναι ο περιπλανώμενος μουσουλμάνος αφιερωμένος στον Προφήτη κάτι αντίστοιχο με τον «τρελό» καλόγερο του χριστιανισμού.

104 Ο ΔΟΝ ΧΟΥΑΝ ΗΡΑΚΛΕΙΔΗΣ ΚΑΙ Η ΕΛΛΗΝΟΡΩΜΑΪΚΗ ΠΟΛΙΤΕΙΑ σελ. 104 l Ο Φίλιππος Β της Ισπανίας ( ) ήταν από το 1556 βασιλιάς της Ισπανίας διαδεχθείς τον πατέρα του Κάρολο Ε. Ήταν επίσης βασιλιάς Νάπολης και Σικελίας και ηγεμών των επαρχιών των Κάτω Χωρών, li Η μητέρα του Αλεσσάντρο Φαρνέζε ήταν η Μαργαρίτα της Αυστρίας η οποία ήταν επίσης άλλο ένα νόθο παιδί του Κάρολου Ε. lii [ΣΣ: Οι αναφορές στο παρόν βιβλίο στις σχέσεις του Δον Χουάν με τον Παλαιολόγο αλλά και άλλους (όπως και οι διάλογοι) εξυπηρετούν τις ανάγκες του μύθου και δεν αποτελούν πραγματικά περιστατικά, είναι όμως σύμφωνες με τον χαρακτήρα και την εν γένει δράση τους] liii Αναλυτική περιγραφή για όλη τη δράση του Ιάκωβου Ηρακλείδη υπάρχει στο βιβλίο του Δ. Πασχάλη «Ημερολόγιο Μεγ. Ελλάδος». Με συστάσεις από τον Μελάγχθωνα και τον Κάρολο Ε επισκέφτηκε τον βασιλέα της Δανίας. Πήγε στη Λιθουανία όπου πειραματίστηκε με τις αιρετικές απόψεις ενός προτεστάντη και παγανιστή ταυτόχρονα θεολόγου. Κατόπιν επισκέφτηκε τον βασιλέα της Πολωνίας. Ήθελε να εξετάσει τρόπους εφαρμογής της ανεξιθρησκίας ή του προτεσταντισμού σε αυτές τις χώρες και να ερευνήσει τη δυνατότητα συγκερασμού προτεσταντισμού-ορθοδοξίας και καθολικισμού ενώ παρακινούσε τους βασιλιάδες για μια αξιόλογη σταυροφορία και επέμβαση στα ελληνικά εδάφη. Στη Μολδαβία, έκανε την πρώτη του επίσκεψη το 1556 σαν ξάδελφος της Ρωξάνδρας και είδε ότι ο ηγεμόνας σύζυγός της, Αλέξανδρος Λεπουσνεάνου, ήταν τυραννικός και καθόλου αγαπητός στον λαό ή στους Βογιάρους. Τον εντυπωσίασε όμως τόσο πολύ ώστε να μπει ακόμη και στην κυβέρνησή του. Κάποιες ιδέες του Ιάκωβου ήταν πρωτότυπες και ο Λεπουσνεάνου τις υιοθέτησε και μια από αυτές ήταν και η μεταφορά της πρωτεύουσας από την Σουτσεάβα στο Ιάσιο. Στη συνέχεια όμως ο Μολδαβός ηγεμόνας άρχισε να υποπτεύεται ότι ο νεοφερμένος συγγενής της γυναίκας του είχε βάλει στο μάτι τον θρόνο του και προσπάθησε να απαλλαγεί από την παρουσία του. Σκέφτηκε σαν πιο δραστική λύση την δολοφονία και προσπάθησε να τον δηλητηριάσει. Η Ρωξάνδρα όμως κατάλαβε το σχέδιο του συζύγου της και τον ειδοποίησε έγκαιρα. Τον γλίτωσε καθώς τον βοήθησε να φύγει αμέσως από την Σουτσεάβα και να καταφύγει στο Μπρασώφ της Τρανσυλβανίας. Ο Ιάκωβος έκανε κι άλλες επισκέψεις στις ευρωπαϊκές αυλές και επανήλθε στη Μολδαβία το 1561 με στρατό που δημιούργησε χάρη σε ένα πάμπλουτο πρίγκιπα φίλο του, τον Αλβέρτο Λάσκη, που ήταν Παλατίνος της Σιραδίας και ο οποίος δεν δίστασε να ξοδέψει μια περιουσία για χάρη του. Τα αυτοκρατορικά έγγραφα και η προσωπικότητα του Ιάκωβου ήταν η καλύτερη εγγύηση για τη χρηματοδότηση των εγχειρημάτων του. Η πρώτη του στρατιωτική απόπειρα εισβολής στη Μολδαβία, που κόστισε στον Λάσκη δέκα χιλιάδες φλωριά, δεν είχε επιτυχία αλλά ο Ιάκωβος δεν το έβαλε κάτω. Με τη βοήθεια του Φερδινάνδου της Αυστρίας, αδελφού του Καρόλου που είχε στο μεταξύ πεθάνει, και με ικανό στράτευμα μπήκε στη Μολδαβία, νίκησε τον Λεπουσνεάνου και στις 10 Νοεμβρίου του 1561 στέφθηκε στη Σουτσεάβα Ηγεμών της Μολδαβίας. Ο Λεπουσνεάνου ζήτησε τη βοήθεια του Σουλτάνου για να επανέλθει αλλά με ένα φιλοδώρημα άσπρων, έναντι του συνήθους των , ο Σουλεϊμάν, έδωσε την έγκρισή του για την νομιμοποίησή του Ιάκωβου. Ένας Οθωμανός τσαούσης μετέφερε πεσκέσι από την Κωνσταντινούπολη και τον Σουλτάνο τα σύμβολα της εξουσίας του Ιάκωβου επί της Μολδαβίας, την ηγεμονική κούκα, το φλάμπουρο, το αδαμαντοκόλλητο ξίφος, και ένα σιδερένιο ρόπαλο liv Για τη δράση του Διασσωρίνου στην Κύπρο τα έτη και την κατάληξή της υπάρχουν πολλές πηγές και πλήρεις αναφορές στην Ιστορία του Ελληνικού Έθνους (τόμος Ι lv σελ. 200), Βικοπέδια, Πασχάλης κλπ. Όσα αναφέρονται εδώ είναι ιστορικά γεγονότα. Ο Τοποτηρητής Λευκωσίας ήταν ο ανώτατος άρχων της Κύπρου. Διοικούσε με ένα τριμελές συμβούλιο του οποίου προΐστατο ο ίδιος. Ο Καπετάνιος της Αμμοχώστου ήταν ο διοικητής του στρατού της Κύπρου, θέση που ήταν σχεδόν ισοδύναμη με εκείνη του Τοποτηρητή και επί πλέον έλεγχε όλο το στράτευμα. Μόνο σε καιρό πολέμου ερχόταν από την Βενετία ένας ειδικός Προβλεπτής με διετή θητεία και αναλάμβανε τη γενική διοίκηση μπροστά από τον Τοποτηρητή και τον Καπετάνιο. lvi Ο μεγάλος Αυτοκράτορας της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας Κάρολος Ε ήδη από το 1556 είχε χωρίσει την τεράστια αυτοκρατορία του στα δυο αφήνοντας στον αδελφό του Φερδινάνδο την Αυστρία, την Ουγγαρία και την Κεντρική Ευρώπη και στο Φίλιππο την Ισπανία, τις Κάτω Χώρες, τη Νεάπολη και τις Αμερικανικές κτήσεις της Ισπανίας. Βέβαια μέχρι το 1558 η γραφειοκρατία τον είχε διατηρήσει με τον αυτοκρατορικό τίτλο του εκείνος όμως είχε αποσυρθεί σε μοναστήρι με τα προβλήματα υγείας που είχε και που τον ταλαιπωρούσαν. Αυστρία και Ισπανία συνέχισαν πλέον σαν δυο ξεχωριστά κράτη υπό τις δύο δυναστείες των Αψβούργων.

105 Ο ΔΟΝ ΧΟΥΑΝ ΗΡΑΚΛΕΙΔΗΣ ΚΑΙ Η ΕΛΛΗΝΟΡΩΜΑΪΚΗ ΠΟΛΙΤΕΙΑ σελ. 105 lvii Συμβουλάτορας και ουσιαστική βασίλισσα της Γαλλίας ήταν η μητέρα του Καρόλου Θ, η Αικατερίνη των Μεδίκων ενώ η άλλη γυναίκα που επηρέαζε τον νεαρό βασιλιά ήταν Νταϊάνα ντε Πουατιέ που ήταν μετρέσα του παππού του βασιλιά Ερρίκου Β και η οποία είχε σιδερένιο χαρακτήρα. lviii Ο Πέτρος Μενάγιας ήταν λόγιος και πολεμιστής, από την Πυργιά της Κυπαρισσίας lix Ο Ιωάννης Βαλέρης, Κερκυραίος, ήταν ιππότης του Αγίου Ιωάννη. lx Ο Μεγαδούκας, υπαρκτό ιστορικό πρόσωπο, βοήθησε πολύ στο κίνημα του Διασσωρίνου. Ο Μεγαδούκας, όπως και ο Βαλέρης και ο Μενάγιας είναι υπαρκτά ιστορικά πρόσωπα. Για τη δράση τους τα χρόνια αυτά γράφουν όλα τα βιβλία ιστορίας (Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, /Κ. Παπαρηγόπουλος, /Βακαλόπουλος κλπ). Πάλεψαν κατά των Τούρκων είτε με τους Ενετούς είτε με τους Ισπανούς. [ΣΣ: Η ένταξή τους στην Αδελφότητα της ιστορίας είναι συμβατή με την πραγματική τους δράση αλλά οι διάλογοι στους οποίους συμμετέχουν είναι φανταστικοί] lxi Το υπουργικό συμβούλιο της οθωμανικής αυτοκρατορίας lxii Κανούνι Σουλτάνος= Σουλτάνος Νομοθέτης, ήταν η προσφώνηση που έδιναν οι Οθωμανοί στον Σουλεϊμάν, ενώ οι Ευρωπαίοι του έδιναν την προσφώνηση Σουλεϊμάν ο Μεγαλοπρεπής lxiii Η Χουρέμ ήταν Ουκρανή χριστιανή, η Ρωξελάνη, που κατάφερε από δούλα να γίνει, αρχικά, Χασεκή Σουλτάνα, δηλαδή αγαπημένη του Σουλτάνου και, κατόπιν, γυναίκα του με γάμο. Του έκανε πέντε παιδιά. Όταν έγινε μουσουλμάνα πήρε το όνομα Χουρέμ. lxiv Ιστορικά πρόσωπα, όλα ενεπλάκησαν στους ενετοτουρκικούς πολέμους και τις εξεγέρσεις κατά των Τούρκων της εποχής εκείνης (ΠΗΓΗ: Ιστορία του Ελληνικού Έθνους τόμος Ι σελ ) lxv Όλοι οι αναφερόμενοι Καπετάνιοι, Οπλαρχηγοί και πλοιοκτήτες καθώς και πολλοί άλλοι μετείχαν στις ναυμαχίες των δυτικών με τους Οθωμανούς με δικά τους πλοία και στρατεύματα καθώς και στη Ναυμαχία της Ναυπάκτου και στις εχθροπραξίες μετά από αυτήν. Αναφέρονται σε πολλές πηγές (Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, Ι τόμος, στις σελίδες 310 έως 322) lxvi Από Βικιπέδια: Ο Ιάκωβος Διασσωρίνος εγκαταστάθηκε στη Βενετοκρατούμενη Κύπρο και παρότρυνε τους κατοίκους να εξεγερθούν για να αποκτήσουν την ελευθερία τους. Έστειλε και πράκτορα στην Κωνσταντινούπολη για να εξασφαλίσει εύνοια και βοήθεια του Σουλτάνου. Ο πράκτοράς του όμως εκμυστηρεύτηκε τα σχέδια σε κάποιον προδότη, και για το λόγο αυτό, συνελήφθη στην Πάφο όπου βρισκότανε, και μεταφέρθηκε στην Λευκωσία, όπου μετά από συνοπτική διαδικασία εκτελέστηκε δια απαγχονισμού από τις Βενετικές αρχές το 1562 lxvii Πλήρης περιγραφή των γεγονότων του τέλους του Ιάκωβου Ηρακλείδη και από το βιβλίο του Δημ. Πασχάλη Ιστορία της Ελληνικής Λογοτεχνίας

106 Ο ΔΟΝ ΧΟΥΑΝ ΗΡΑΚΛΕΙΔΗΣ ΚΑΙ Η ΕΛΛΗΝΟΡΩΜΑΪΚΗ ΠΟΛΙΤΕΙΑ σελ. 106

107 Ο ΔΟΝ ΧΟΥΑΝ ΗΡΑΚΛΕΙΔΗΣ ΚΑΙ Η ΕΛΛΗΝΟΡΩΜΑΪΚΗ ΠΟΛΙΤΕΙΑ σελ. 107 Β ΜΕΡΟΣ ΔΟΝ ΧΟΥΑΝ Ο Δον Χουάν παίρνει την ευλογία και τα λάβαρα του Πάπα για να ηγηθεί της LINGA ANTITURCA που νίκησε τους Τούρκους στη ναυμαχία της Ναυπάκτου

108 Ο ΔΟΝ ΧΟΥΑΝ ΗΡΑΚΛΕΙΔΗΣ ΚΑΙ Η ΕΛΛΗΝΟΡΩΜΑΪΚΗ ΠΟΛΙΤΕΙΑ σελ. 108 Η πολιορκία της Λευκωσίας- Γκραβούρα εποχής Κωνσταντινούπολη 16ος αι.