Τα λίθινα εργαλεία αποτελουν από την Παλαιολιθική εποχή µέσα απαραίτητα για την τέλεση ποικίλων οικονοµικών δραστηριοτήτων. Το πέρασµα του ανθρώπου

Transcript

1

2 Τα λίθινα εργαλεία αποτελουν από την Παλαιολιθική εποχή µέσα απαραίτητα για την τέλεση ποικίλων οικονοµικών δραστηριοτήτων. Το πέρασµα του ανθρώπου κατά τη Νεολιθική εποχή στο παραγωγικό στάδιο επιβάλλει από την 7η χιλιετία π.χ. την αναζήτηση και κατασκευή νέων τύπων εργαλείων, σε ασυνήθιστα µέχρι τότε υλικά, επεκτείνοντας την τεχνογνωσία και εξυπηρετώντας πλήρως τις νέες ανάγκες. Με κριτήρια το είδος των πρώτων υλών που χρησιµοποιούνται και τις τεχνικές που απαιτούνται για την επεξεργασία τους διακρίνονται δυο κατηγορίες εργαλείων, τα εργαλεία από αποκρουσµένο και από λειασµένο λίθο. Η µέθοδος της απόκρουσης εφαρµόζεται σε υλικά µε οστρεοειδή θραύση, όπως ο πυριτόλιθος και ο οψιανός. Κατά τη Νεολιθική παράγονται λεπίδες από ποικιλίες ανθεκτικού πυριτόλιθου (ίασπις, ανοιχτόχρωµοι πυριτόλιθοι) και από οψιανό της Μήλου. Η διακίνησηοψιανού της Μήλου σε όλες τις γεωγραφικές ενότητες της Ελλάδας εντάσσεται σε ένα ευρύ πλέγµα ανταλλαγών, ενώ οι πηγές του πυριτόλιθου παραµένουν σε πολλές περιπτώσεις άγνωστες, αφήνοντας έτσι ασαφές το πλαίσιο διακίνησής του. Οι λεπίδες χρησιµοποιούνται στις πρώτες φάσεις της Νεολιθικής ως µαχαίρια ανεξάρτητα ή µε οστέινη/κεράτινη λαβή. Ιδιαίτερα οι λεπίδες πυριτόλιθου προσαρµόζονται η µια δίπλα στην άλλη σε ξύλινο στέλεχος, σχηµατίζοντας έτσι στοιχεία δρεπανιού, που αντικαθίστανται µετά από πολλές χρήσεις. Οι στοµωµένες λεπίδες όµως δεν αχρηστεύονται, αλλά ξαναχρησιµοποιούνται ως

3 ξέστρα. Αξιοσηµείωτη είναι κατά τη Νεότερη Νεολιθική η αύξηση χρήσης του οψιανού για την κατασκευή τρυπανιών και ξέστρων, αιχµών για βέλη (νότια Ελλάδα, Κυκλάδες) αλλά και δόρατα. Οι τριγωνικές ή φυλλόσχηµες αιχµές δοράτων από οψιανό αποτελούν µια ιδιαίτερα µικρή κατηγορία ευρηµάτων που διακινούνται, πιθανότατα ως "σύµβολα γοήτρου", από την Πελοπόννησο και τα νησιά του Αιγαίου µέχρι τη Μακεδονία.

4 Η εµφάνιση εργαλείων από λειασµένα κρυσταλλικά ή σχιστώδη πετρώµατα συµβαδίζει µε την έναρξη τουγεωργοκτηνοτροφικού σταδίο υ στον ελλαδικό χώρο (7η χιλιετία π.χ.) και η χρήση τους είναι εντατική τόσο κατά τη Νεολιθική όσο και κατά την εποχή του Χαλκού. Σε µεταµορφικά πετρώµατα (π.χ.σερπεντίνες) κατασκευάζονται, µε σφυροκόπηµα, λείανση, τριβή και πριόνισµα εργαλεία που χρησιµοποιούνται ως πελέκεις, αξίνες και σµίλες. Ο καθορισµός της χρήσης τους εξαρτάται από την κατεύθυνση της κόψης του εργαλείου ως προς τη λαβή του στειλεού. Ο στειλεός, το τµήµα δηλαδή, στο οποίο προσαρµόζεται το εργαλείο για την καλύτερη δυνατή χρήση του, ήταν κυρίως τµήµα από ελαφοκέρατο. Από κρυσταλλικά πετρώµατα κατασκευάζονται επίσης µυλόλιθοι και τριπτήρες, απαραίτητοι για το άλεσµα του σταριού. Οι µυλόλιθοι χρησιµοποιούνται επίσης ως επιφάνειες εργασίας κατά την κατασκευή κοσµηµάτων. Τέλος, στα λειασµένα εργαλεία της Νεότερης Νεολιθικής ανήκουν και τα "ρόπαλα" (κρανιοθραύστες), λίθινες δηλαδή σφαίρες µε διαµπερή οπή, από την οποία δένεται σχοινί, µε τη βοήθεια του οποίου η σφαίρα τίθεται σε περιστροφική κίνηση προκειµένου να εκτοξευτεί αποτελεσµατικά. Η παλαιότερη αυτή ερµηνευτική προσέγγιση των "ροπάλων" πρέπει µάλλον να αναθεωρηθεί, µια και το υλικό κατασκευής τους είναι συνήθως ξεχωριστό και σπάνιο. Ίσως και στην περίπτωση αυτή να πρόκειται για ένα από τα στοιχεία "κοινωνικού γοήτρου", που εντοπίζονται στις τελευταίες φάσεις της Νεολιθικής.

5 ΝΕΟΛΙΘΙΚΗ ΠΕΡΙΟ ΟΣ (περίπου /2700 π.χ.) Κατά τη διάρκεια της Νεολιθικής Περιόδου συντελείται µια ριζική αλλαγή στον τρόπο ζωής του ανθρώπου, ο οποίος περνά από τον θηρευτικό στον παραγωγικό τρόπο ζωής. Είναι η εποχή του Homo Sapiens (Σοφού Ανθρώπου).

6 Αυτός καλλιεργεί τη γη και εκτρέφει ζώα, φέρνοντας µ αυτό τον τρόπο µια επανάσταση στον τρόπο ζωής µε πολύ σηµαντικές επιπτώσεις στην εξέλιξή του. Στη Νεολιθική Εποχή ο άνθρωπος µαθαίνει σιγά-σιγά το πλάσιµο και το ψήσιµο πήλινων χρηστικών αντικειµένων (αγγεία, ειδώλια, σφραγίδες), κατεργάζεται καλύτερα τα δέρµατα το µαλλί τον λίθο και τα οστά. Κατασκευάζει σπίτια, οικισµούς και θάβει τους νεκρούς του σε τάφους και πιθάρια. Για τις ανάγκες της καλλιέργειας της γης χρησιµοποιούν αξίνες, πελέκεις, δρεπάνια, καθώς και τριπτήρες, γουδιά και µυλόλιθους. Καλλιεργούν το σιτάρι, το κριθάρι και διάφορα είδη οσπρίων. Παράλληλα στον ίδιο χώρο ασχολούνται µε την εκτροφή εξηµερωµένων ζώων (αιγοπροβάτων, χοίρων), τα οποία καλύπτουν βασικές βιοτικές ανάγκες, όπως κρέας, γάλα, λίπος, για τροφή, δέρµατα και µαλλί για προστασία από το κρύο και κόκαλα για την κατασκευή εργαλείων και όπλων. Το ανταλλακτικό εµπόριο, όχι βέβαια ιδιαίτερα οργανωµένο, προµηθεύει πήλινα σκεύη και σκληρά ηφαιστειακά πετρώµατα, όπως οψιανό από τη Μήλο και το Γυαλί της Νισύρου, πυριτόλιθο κ.ά. για την κατασκευή εργαλείων, όπως λεπίδες, αξίνες, πελέκεις, τριβεία, γουδιά και µυλόλιθους. Τα ευρήµατα των νεολιθικών οικισµών στην Ελλάδα είναι πάρα πολλά τόσο στη νησιωτική όσο και στην ηπειρωτική χώρα. Ορισµένα από αυτά είναι τα παρακάτω: Στον νεολιθικό οικισµό της Νέας Νικοµήδειας η αρχαιολογική σκαπάνη έφερε στην επιφάνεια σηµαντικά εργαλεία και λίθινα διακοσµητικά αντικείµενα. Τέτοια εργαλεία είναι οι δύο µεγάλοι πέλεκεις από πράσινη πέτρα, λεπίδες από πυρόλιθο (πάνω από 400), τριπτήρες για άλεσµα σιτηρών, αιχµές για ακόντια - βέλη κ.α. Τα εργαλεία στειλεώνονταν µε κόκκαλα ή ξύλινα στελέχη.

7 Οι ανασκαφές έχουν επίσης αποκαλύψει και τµήµατα αδραχτιού, όπως και υφαντικά βάρη. Τα ευρήµατα αυτά έρχονται να ενισχύσουν την άποψη, ότι οι γυναίκες του οικισµού γνώριζαν να γνέθουν και να υφαίνουν. Οι υφάντριες θα πρέπει να χρησιµοποιούσαν, σαν υφαντική ύλη, το µαλλί (αιγοπροβάτων) και διάφορες φυτικές ίνες. Ακόµα οι ανασκαφές έχουν δώσει σηµαντικά επεξεργασµένα οστέινα αντικείµενα. Σύµφωνα µε τους αρχαιολόγους τα οστά ανήκουν σε αιγοπρόβατα, χοίρους όπως και υδρόβια (ψάρια, όστρακα). Ανάµεσα στα είδη που κατασκευάζονταν ήταν σουβλιά, λεπίδες και σπάτουλες για την κατεργασία δέρµατος, λαβές για αξίνες και σκεπάρνια, αιχµές ακοντίων, πόρπες (ζώνες), βελόνες, καρφίτσες κ.α. Οστέινη πόρπη. Αρχαιολογικό Μουσείο Βέροιας Οι ανασκαφές έφεραν στο φώς και καλοφτιαγµένες σφραγίδες. Τα διακοσµητικά θέµατα (µοτίβα) των σφραγίδων περιλαµβάνουν τεθλασµένες ή παράλληλες γραµµές και µαίανδρους. Πιθανόν, τις σφραγίδες αυτές να τις χρησιµοποιούσαν (Rodden) για τη διακόσµηση του σώµατός (εγκόλπια). Ακόµα, ίσως αποτελούσαν ένδειξη ιδιοκτησίας. Αν είναι έτσι, τότε υπάρχει η πιθανότητα να υπήρχε στον οικισµό, ατοµική (ιδιωτική) ή οικογενειακή ιδιοκτησία.

8 Οι µακρόχρονες συστηµατικές αρχαιολογικές έρευνες στην Κρήτη ανακάλυψαν στοιχεία που βεβαιώνουν για την ύπαρξη ζωής από την 6η χιλιετία π.χ.(νεολιθική Εποχή π.χ.). Τα λιγοστά λείψανα φανερώνουν ότι ο νεολιθικός άνθρωπος της Κρήτης, όπως και στην υπόλοιπη ανατολική Μεσόγειο, χρησιµοποιούσε εργαλεία από πέτρα, κόκαλο ή οψιανό της Μήλου και σκεύη από πηλό. Στη σπηλιά του Γερανίου βρέθηκε ένας λάκκος γεµάτος µε κόκαλα ζώων και δίπλα ένα πλήθος από µικρά και µεγάλα οστέινα εργαλεία. Η λείανση εξάλλου των πέτρινων εργαλείων δίνει ένα ιδιαίτερο χρώµα στις ποταµίσιες µε πολύχρωµες φλεβώδεις πέτρες. Πελέκια σφύρες µε τρύπα στη µέση για ξύλινο κοντάκι, είναι τα κυριότερα όπλα του νεολιθικού ανθρώπου. Παράλληλα, κοινές είναι οι λεπίδες από οφιανό (ηφαιστειακή πέτρα της Μήλου και Νισύρου). Σε ανασκαφές που έγιναν στον νεολιθικό οικισµό ιµήνι στην Θεσσαλία βρέθηκαν επίσης πολλά εργαλεία. Για την καλλιέργεια της γης, το θερισµό, τη συλλογή και την αποθήκευση των καρπών ήταν απαραίτητα διάφορα εργαλεία. Τα νεολιθικά εργαλεία ήταν κατασκευασµένα από λίθο, κόκαλο ή κέρατο, ξύλο και πηλό. Το σύνολο όλων αυτών των εργαλείων µας δίνει χρήσιµες πληροφορίες για τις δραστηριότητες των νεολιθικών ανθρώπων του ιµηνίου, καθώς και για την οικονοµία τους, αφού τα εργαλεία αυτά αποτελούν σηµαντικά στοιχεία για να κατανοήσουµε έναν πολιτισµό χωρίς γραφή.

9 Τα λίθινα εργαλεία ήταν τα πιο πολλά σε σχέση µε τα οστέινα, τα ξύλινα ή τα πήλινα, λόγω της ανθεκτικότητας τους. Σώζονται σε πολύ καλή κατάσταση και σε µεγάλο αριθµό. Οι νεολιθικοί άνθρωποι κατασκεύαζαν τα λίθινα εργαλεία τους µε δύο βασικές τεχνικές: την τεχνική µε θραύση - κρούση και την τεχνική µε λείανση. Λίθινα εργαλεία µε θραύση - κρούση Η λάξευση των πετρωµάτων µε κρούση δίνει ένα µεγάλο φάσµα αποκρουσµένων εργαλείων που χρησιµοποιήθηκαν για κοπτικές, κυρίως, δραστηριότητες. Για παράδειγµα, όταν ήθελαν να κατασκευάσουν ένα λίθινο «µαχαίρι» ή ένα «δρεπάνι», χρησιµοποιούσαν λεπίδες από µία σκληρή πέτρα που ονοµάζεται οψιανός (µαύρο ηφαιστειακό πέτρωµα) ή πυριτόλιθος (ιζηµατογενές πέτρωµα κρυσταλλικής υφής σε ποικιλία καφέ χρωµάτων). Οι λεπίδες από οψιανό ή πυριτόλιθο γίνονταν µε ένα χτύπηµα πάνω σε λίθινο «πυρήνα», προετοιµασµένο από πριν, που είχε σχήµα κώνου. Για το κυνήγι χρησιµοποιούσαν τόξα και βέλη, που στην άκρη τους ήταν στερεωµένη µία µικρή αιχµή από οψιανό ή πυριτόλιθο και συνήθως είχε σχήµα φύλλου. Ο οψιανός που χρησιµοποιήθηκε για την κατασκευή των εργαλείων δεν υπήρχε στην περιοχή της Θεσσαλίας. Έφθανε στο ιµήνι µε καράβια από το µακρινό νησί της Μήλου, που ήταν η βασικότερη πηγή οψιανού. Ο οψιανός έφθανε σε µορφή «πυρήνων» και η κατεργασία του γινόταν επί τόπου, στο ιµήνι. Ο πυριτόλιθος υπήρχε στην ηπειρωτική Ελλάδα, στην Πίνδο. ια µέσου ενός εµπορίου που βασιζόταν στις ανταλλαγές είδους µε είδος, οι κάτοικοι του ιµηνιού προµηθεύονταν τα δύο αυτά πολύτιµα πετρώµατα. Η τεχνική της επεξεργασίας τους ήταν εξειδικευµένη εργασία, που γίνο0νταν από ειδικούς τεχνίτες. Λίθινα εργαλεία µε λείανση

10 Λειασµένα εργαλεία της νεολιθικής εποχής (γύρω στα π.χ.) Η λείανση των σκληρών πετρωµάτων δίνει ισχυρά κοπτικά λειασµένα εργαλεία, χρήσιµα για υλοτόµηση και ξυλουργικές εργασίες. Τέτοια λειασµένα εργαλεία είναι οι πελέκεις, οι αξίνες, οι σµίλες και οι κρανιοθραύστες. Οι λίθινες αξίνες, που είχαν µία πλευρά κοφτερή και ήταν απαραίτητες για το κόψιµο των ξύλων, κατασκευάζονταν αρχικά µε σφυροκόπηµα της λίθινης επιφάνειας και στη συνέχεια µε τριβή πάνω σε σταθερά ακόνια ή µε τριβή της µιας πέτρας πάνω στην άλλη µε τη βοήθεια άµµου και νερού. Έτσι, οι πέτρες γίνονταν λείες και γυαλιστερές. Στη συνέχεια, οι αξίνες στερεώνονταν πάνω σε ξύλινη λαβή ή σε λαβή από κέρατο. Η εξέλιξη της κατασκευής των εργαλείων προϋποθέτει και πρόοδο στην τεχνική της κατασκευής τους. Ένα τέτοιο στάδιο προόδου αποτελεί και η διάτρηση των λίθινων λειασµένων εργαλείων για τη στειλέωση της λαβής τους. Οστέινα εργαλεία Ο νεολιθικός άνθρωπος επεξεργαζόταν τα οστά των ζώων για να φτιάξει αιχµηρά κυρίως εργαλεία, όπως βελόνες και οπείς. Τα εργαλεία αυτά ήταν απαραίτητα για την κατεργασία των δερµάτων, την καλαθοπλεκτική και την υφαντική. Τα σκληρά κέρατα των ζώων τα χρησιµοποιούσε για τη στειλέωση των λίθινων λειασµένων εργαλείων. Πήλινα εργαλεία Από πηλό κατασκεύαζε ο νεολιθικός άνθρωπος του ιµηνίου εργαλεία, όπως πεσσούς για τις σφενδόνες, υφαντικά βάρη για τον αργαλειό (αγνύθες, πηνία) και σφονδύλια για το γνέσιµο.

11 Στην περιοχή της Καστοριάς στο ισπηλιό, ανακαλύφθηκε προϊστορικός λιµναίος οικισµός όπου ήρθαν στην επιφάνια σηµαντικά ευρύµατα. Μεταξύ αυτών ζωικά και φυτικά κατάλοιπα, κεραµική όµοια µε των γειτονικών βαλκανικών περιοχών, εργαλεία, οστέινα αγκίστρια, τα ίχνη µιας βάρκας, πανοµοιότυπης µε αυτές που χρησιµοποιούν και σήµερα οι ψαράδες της Kαστοριάς, φυλλόσχηµες και τριγωνικές αιχµές βελών από οψιανό της Mήλου, τύποι αγγείων όπως, φιάλες, φρουτιέρες, κλειστά αγγεία µε λαιµό και πήλινες τράπεζες. Τα ευρήµατα δείχνουν ότι βασική έννοια ήταν η επιβίωση και οι δραστηριότητες προς αυτή την κατεύθυνση δίνοντας την εικόνα ενός γεωργοκτηνοτροφικού οικισµού. Επίσης στην περιοχή του υρού της Μάνης, ανακαλύφθηκε το σπήλαιο της Αλεπότρυπας, το φηµισµένο σπήλαιο υρού. Εκεί οι σπηλαιολόγοι Γιάννης και Άννα Πετροχείλου και η Σπηλαιολογική Εταιρεία, έφεραν στο φως ολόκληρο πολιτισµό Νεολιθικής εποχής. Ο µεγάλος αριθµός λίθινων και οστέινων εργαλείων, όπως και άλλα σχετικά ευρήµατα που εντοπίστηκαν σε όλα τα στρώµατα στο εσωτερικό της

12 Αλεπότρυπας, βεβαιώνουν για τη συστηµατική άσκηση µιας σειράς εργασιών και δραστηριοτήτων του καθηµερινού βίου, όπως της υφαντικής, της κεντητικής, της κοσµητικής, της καλαθοπλεκτικής, της κατασκευής λίθινων όπλων και εργαλείων και της µεταλλοτεχνίας.

13 Ακόµη η ανασκαφή του Αρκαδικού στην πόλη της ράµας αποκάλυψε λίθινα πελεκηµένα και λειασµένα εργαλεία όπως πελέκια, δρεπάνια, ξέστρα, µαχαίρια, µυλόπετρες, αγκίστρια, αιχµές βελών, τριπτήρες, οπείς, αξίνες που βοηθούν στην προµήθεια, στην επεξεργασία της τροφής και στην ανάπτυξη της οικοτεχνίας. Τα κοκάλινα εργαλεία χρησιµεύουν σαν οπείς, λειαντήρες, σπάτουλες. Τα πήλινα εργαλεία δηλώνουν την ενασχόληση µε την υφαντική. Αγαπηµένα υλικά για την υφαντική αποτελούν οι ίνες του λιναριού και το µαλλί των εξηµερωµένων προβάτων. Είδαµε λοιπόν ότι οι Έλληνες από τη νεολιθική εποχή χρησιµοποιούσαν όπλα και εργαλεία. Ασχολούνταν αρχικά µε το κυνήγι και τη αλιεία και µετά µε τη γεωργία και την κτηνοτροφία. Από το 6000 π.χ. χρησιµοποιούσαν δρεπανοειδή εργαλεία για την γεωργία και την εκχέρσωση εδαφών. Επίσης, χρησιµοποιούσαν µυλόπετρα για το άλεσµα, κεραµικά, εργαλεία από χαλαζία, και τσέρι (σκληρή πέτρα) µε λεπίδες από οστά ζωών. Στο νησί της Μήλου, στις Κυκλάδες, βρέθηκαν ευρήµατα που ανήκουν στη µεσολιθική εποχή ( π.χ.) µε πιο εντυπωσιακά τα εργαλεία από οψιδιανό. Ο οψιδιανός είναι ηφαιστειογενές υαλώδες πέτρωµα µε στιλπνό µαύρο

14 χρώµα, και παρατηρούµε ότι ήταν βασική πρώτη ύλη για κατασκευή των εργαλείων. εργαλεία από οστά Παρακάτω µπορείτε να διακρίνετε τις τεχνικές κατασκευής των αιχµηρών εργαλείων (λεπίδες, σφύρες κ.α.)µε την κρούση από άλλα πέτρινα εργαλεία.

15

16 Tην ανάγκη χρησιµοποίησηs εργαλείων την ένοιωσε ο άνθρωπος από την παλαιολιθική εποχή. Κατασκεύαζε πέτρινα εργαλεία και όπλα, λαξεύοντας τους λίθους που βρίσκονταν δίπλα στη σπηλιά του. Πολλά τέτοια εργαλεία έχουν βρεθεί από τους αρχαιολόγους στους διάφορους παλαιολιθικούς οικισµούς. Πιστεύεται όµως ότι ηανακάλυψη του εργαλείου έγινε παλιότερα. Το πρώτο εργαλείο φαίνεται ότι ήταν ένα ξύλο, που τον βοηθούσε να κατεβάζει τους καρπούς από τα δέντρα. Φαίνεται ότι, µε την πνευµατική του εξέλιξη, ο άνθρωπος άρχισε να αφήνει τα εργαλεία που του πρόσφερε η φύση και να κατασκευάζει µόνος του. Μεγάλη σηµασία στην κατασκευή εργαλείων έπαιξε η ανακάλυψη της φωτιάς. Με τη φωτιά κατορθώνει να επεξεργαστεί τα µέταλλα και να κατασκευάσει εργαλεία και καλύτερα, αλλά και πιο γερά. Έτσι µεταβαίνουµε από τη λίθινη εποχή στην εποχή του χαλκού. Στην εποχή αυτή γίνεται και η ανακάλυψη ότι ο χαλκός, άµα λειώσει µαζί µε τον κασσίτερο, δηµιουργεί ένα µείγµα, τον ορείχαλκο, που διαθέτει πολύ περισσότερα πλεονεκτήµατα από ότι τα άλλα µέταλλα ξεχωριστά. Την εποχή αυτή κατασκευάζονται και τα πρώτα κοµψοτεχνήµατα από χαλκό ή χρυσάφι και ασήµι. Την εποχή του χαλκού ακολουθεί η εποχή του σιδήρου. Ο σίδηρος άργησε πολύ να ανακαλυφτεί από τον άνθρωπο. Μόλις το 1500 π.χ. εµφανίζονται τα πρώτα εργαλεία από αυτόν. Στην Ελλάδα το µέταλλο αυτό έγινε γνωστό µε την κάθοδο των ωριέων, 1200 π.χ. Τα εργαλεία είναι πιο ανθεκτικά, καλύτερα και θα διαδραµατίσουν σπουδαίο ρόλο στην ιστορία της ανθρωπότητας. Έως το 1500 µ.χ. τα εργαλεία και τα όπλα παρέµεναν βασικά τα ίδια µε τα εργαλείο των αρχαίων. Εξαίρεση ίσως θα µπορούσε να θεωρηθεί η µε την ανακάλυψη και χρησιµοποίηση της µπαρούτης κατασκευή κανονιών, η κατασκευή της πυξίδας κλπ. Βασικά όµως η πρόοδος της κατασκευής εργαλείων γινόταν µε πολύ αργό ρυθµό, ήταν σχεδόν

17 στάσιµη. Μεγάλη ώθηση στην κατασκευή αυτή έδωσε η ανακάλυψη του ατµού. Τώρα πλέον οι σιδερένιες κατασκευές δε χρησιµοποιούν καν τη δύναµη του ανθρώπου, για να δουλέψουν. Εδώ πρέπει να γίνει ένας διαχωρισµός της λέξης εργαλείο από τη λέξη µηχάνηµα. Το εργαλείο είναι σχεδιασµένο, για να µεγαλώνει τη δύναµη του ανθρώπου χωρίς την οποίο δεν µπορεί να παράγει έργο. Το µηχάνηµα µπορεί να παράγει έργο, χωρίς τη µεσολάβηση της µυϊκής δύναµης του ανθρώπου. Παρόλα αυτά, µε την εξέλιξη, κατόρθωσε ο άνθρωπος να κατασκευάσει και εργαλεία που δουλεύουν από µόνα τους (µηχανικά εργαλεία) ή να χρησιµοποιήσει τα µηχανήµατα σαν εργαλεία. Η ανακάλυψη του ατµού σηµαίνει την αρχή µιας νέας εποχής, της εποχής της βιοµηχανικής επανάστασης. Την εποχή αυτή έχει διαδεχθεί και η σηµερινή εποχή, που χρησιµοποιώντας τις νέες δυνατότητες και τα διάφορα πορίσµατα των επιστηµόνων, κατασκεύασε εργαλεία ακόµη και για πράγµατα που ο πρωτόγονος άνθρωπος δεν µπορούσε να διανοηθεί. Τα απλά εργαλεία αποτελούν βασικά προέκταση των µελών του ανθρώπου. Τα περισσότερα βασίζονται πάνω στους νόµους των µοχλών και επιτρέπουν, µέσα σε ορισµένα όρια φυσικά, την καλύτερη αξιοποίηση της ανθρώπινης δύναµης. Σήµερα κατασκευάζονται από τα διάφορα είδη του ατσαλιού που υπάρχουν στο εµπόριο. Ακόµη χρησιµοποιούνται και διάφορα άλλα υλικά. ιαµάντια χρησιµοποιούνται στην κατασκευή εργαλείων για την υαλουργία, κεραµικά υλικά για την κατασκευή εργαλείων, που αντιµετωπίζουν µεγάλη θερµότητα κατά τη διάρκεια της εργασίας τους κ.α. Τα εργαλεία που χρησιµοποιούµε σήµερα είναι πάρα πολλά και χωρίζονται ανάλογα µε την εργασία για την οποία προορίζονται σε: τεχνικά εργαλεία (ξυλουργικά, σιδηρουργικά, εργαλεία που

18 χρησιµοποιούνται σε µηχανουργικές κατασκευές και που υποδιαιρούνται σε αυτά που χρησιµοποιούνται για την κοπή των µετάλλων, τα κοπτικά, σε αυτά που χρησιµοποιούνται για την απόξεση διάφορων επιφανειών, σε αυτά που χρησιµοποιούνται για τη συγκράτηση του υλικού που επεξεργαζόµαστε, σε αυτά που χρησιµοποιούνται για διάφορες συγκολλήσεις, σε αυτά που χρησιµοποιούνται, για να σφίγγουν µε τη χρήση της βίδας δύο µέρη της ίδιας κατασκευής κλπ.), επιστηµονικά εργαλεία (χειρουργικά, χηµικά, γεωµετρικά, εργαλεία τοπογράφων κλπ.), γεωργικά εργαλεία (τσάπα, κασµάς, φτυάρι, κλαδευτήρι) και γεωργικά µηχανήµατα (τρακτέρ, αλωνιστικές µηχανές), υδραυλικά και άλλα πολλά, απαραίτητα για την άνετη εργασία µας. Εκτός από αυτά τα εργαλεία, που ή χρειάζονται τη δύναµη του ανθρώπου ή την άµεση εποπτεία του, κατασκευάζονται σήµερα και µηχανήµατα που έχουν τη δυνατότητα να εργαστούν µε την έµµεση εποπτεία του ανθρώπου. Αυτά είναι δυνατό να προγραµµατιστούν για την εκτέλεση µιας ορισµένης εργασίας από τον άνθρωπο και να εκτελέσουν πάρα πολύ γρήγορα και αλάνθαστα. Κατά την εξελικτική του πορεία ο άνθρωπος έµαθε να χρησιµοποιεί όλο και πιο σύνθετα εργαλεία για να αυξάνει την ικανότητα τωνχεριών του και να εκτελεί εργασίες για τις οποίες δεν αρκούσε η απλή δύναµη των µυών του. Τα πρώτα εργαλεία ήταν ακατέργαστα κλαδιά, ρόπαλα και πέτρες που ο άνθρωπος έβρισκε στο περιβάλλον του. Η κατασκευή και συνειδητή εργαλείων ξεκίνησε στην Εποχή του Λίθου, όταν οι κυνηγοί τροφοσυλλέκτες κατασκεύασαν εργαλεία κοπής, αιχµές βελών, πρωτόγονα αγγίστρια και σκεύη µεταφοράς. Έχουν βρεθεί εργαλεία κοπής φτιαγµένα από οψόλιθο τα οποία είναι πολύ αιχµηρά και πολύ δύσκολα στην κατασκευή τους, που γινόταν χτυπώντας τον οψόλιθο µε

19 κόκαλα. Αν το χτύπηµα γινόταν σε λάθος γωνία ή µε λάθος ένταση, το εργαλείο έσπαζε και αχρηστευόταν. Σύµφωνα µε το Σύστηµα τριών εποχών, τη χρήση λίθινων εργαλείων ακολούθησε η ανάπτυξη της µεταλλουργίας και η χρήση χάλκινωνκαι αργότερα σιδερένιων εργαλείων. Αν και δεν αποτελεί τον κανόνα για όλους τους πολιτισµούς, οι περισσότεροι ακολούθησαν αυτή γενικά την πορεία. Οι µηχανικές συσκευές, αν και γνωστές από την Ελληνιστική περίοδο εξαπλώθηκαν ιδιαίτερα κατά τον µεσαίωνα κυρίως εξαιτίας της ευρείας χρήσης των ενεργειακών πηγών του αέρα και του νερού. (ανεµόµυλος, νερόµυλος, άρδευση κλπ). Τα µηχανικά εργαλεία προέκυψαν κατά την Βιοµηχανική επανάσταση, εξαιτίας της ανάγκης εκτέλεσης πολύπλοκων και συγχρονισµένων ενεργειών, τις οποίες δεν µπορούσε να υποκαταστήσει η ανθρώπινη δραστηριότητα. Σύγχρονα Εργαλεία Το Αλυσέλικτρο Το Αλυσέλικτρο είναι ένας ειδικός τύπος κυλίνδρου βαρούλκου, κατάλληλος για ανύψωση ή έλξη φορτίων µε χρήση αλυσίδας. Αποτελείται από ειδικό µεταλλικό (από χυτοσίδηρο) κύλινδρο που φέρει περιφερειακές "γλυφές" µέσα στις οποίες "φωλιάζουν" οι κρίκοι της αλυσίδας (καδένας) της άγκυρας. Αν η αλυσίδα τυλίγεται και παραµένει επάνω στο αλυσέλικτρο, τότε αυτό συνήθως αποκαλείται τύµπανο αλυσίδας και έχει σχετικά µεγάλο µήκος. [1] Το αλυσέλικτρο επινοήθηκε από τον Γάλλο υποπλοίαρχο Μπαρµπστέν στην αναζήτηση απόλυτης ασφάλειας και σταθερότητας. Έτσι κατασκεύασε αυτό το δίσκο (τύµπανο), µε οκτώ εγκαθήσεις µέσα στις οποίες φωλιάζουν οι κρίκοι της αλυσίδας (περίπου τέσσερις ανά στροφή). Οι εγκαθήσεις αυτές δεν είναι στερεότυπες αλλά κατάλληλες για το µέγεθος και σχήµα των κρίκων της αλυσίδας για την οποία χρησιµοποιείται. Στην ναυπηγική το αλυσέλικτρο συναντάται χαρακτηριστικά στο βαρούλκο αγκύρας ή στον λεγόµενο εργάτη άγκυρας. [2] Σε διάταξη φέρεται πριν ή κάτω από το τύµπανο χειρισµών ναυτικών σχοινιών (κάβων). Αλυσέλικτρα έχουν όλα τα ανυψωτικά µηχανήµατα που χρησιµοποιούν αλυσίδες όπου όσο µικρότεροι είναι οι κρίκοι τόσο περισσότερες εγκαθήσεις φέρουν. Στις βιοµηχανικές εγκαταστάσεις σε διακόπτες σωληνώσεων (βάνες) που βρίσκονται σε µεγάλο ύψος η χειρολαβή (στρόφαλος) αντικαθίσταται από αλυσέλικτρο ώστε να είναι δυνατός ο χειρισµός από το επίπεδο του εδάφους µε ατέρµονη αλυσίδα.

20