Εισβολές Ιχθύων στη Μεσόγειο: Η Υπόθεση του Κενού Οικολογικού Θώκου

Μέγεθος: px
Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "Εισβολές Ιχθύων στη Μεσόγειο: Η Υπόθεση του Κενού Οικολογικού Θώκου"

Transcript

1 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΣΧΟΛΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΤΜΗΜΑ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΗΣ ΘΑΛΑΣΣΑΣ Νίκη Ι. Ζερβού Πτυχιακή Εργασία Εισβολές Ιχθύων στη Μεσόγειο: Η Υπόθεση του Κενού Οικολογικού Θώκου Επιβλέπων Γιώργος Δ. Κόκκορης, Λέκτορας Σεπτέμβριος 2006 ΜΥΤΙΛΗΝΗ

2 ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ Πίσω από κάθε ατομική επιτυχία κρύβεται η άμεση ή έμμεση συμπαράσταση πολλών ανθρώπων. Αυτούς τους ανθρώπους τους αισθάνομαι συντελεστές της Πτυχιακής μου εργασίας και νιώθω ευγνωμοσύνη που με στήριξαν. Η επιστημονική εγκυρότητα της προπτυχιακής διατριβής μου οφείλεται αμιγώς στη συνεργασία και την επιμελή καθοδήγηση που μου προσέφερε ο Δρ Γιώργος Κόκκορης, Λέκτορας του Τμήματος Επιστημών της Θάλασσας και επιβλέπων της εργασίας. Τον ευχαριστώ θερμά γι αυτό, για την αντικειμενικότητα της κρίσης του, καθώς και για την ηθική εμψύχωση. Με τη συμβολή του μυήθηκα στον ορθό επιστημονικό τρόπο σκέψης, που συνίσταται στην υποβολή ερωτημάτων και αναζήτησης των απαντήσεων. Στη συνέχεια, νιώθω την ανάγκη να ευχαριστήσω τον Δρ Γιάννη Μπατζάκα, Λέκτορα του Τμήματος Επιστημών της Θάλασσας και μέλος της εξεταστικής επιτροπής, που ήταν παρών τις στιγμές που χρειάστηκα τη συμβουλή και τις ενδιαφέρουσες υποδείξεις του. Επίσης, ευχαριστώ τον Δρ Κώστα Θεοδώρου Επίκουρο Καθηγητή του Τμήματος Περιβάλλοντος, που παρευρέθη στην παρουσίαση της Πτυχιακής μου εργασίας ως μέλος της εξεταστικής επιτροπής. Ακόμα, θέλω να ευχαριστήσω και τη Λέκτορα Δρ Δήμητρα Κίτσιου, για την καθοδήγηση της εύρεσης των χαρτών της εργασίας μου. Τον Δρ Θωμά Χασιώτη και την κα Ανδρονίκη Ταμβάκη. Τελευταία άφησα την Οικογένειά μου και το φιλικό περιβάλλον του χρονικού των προπτυχιακών μου σπουδών, που αποτέλεσαν αστείρευτη πηγή ηθικής υποστήριξης. 2

3 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ ΣΧΗΜΑΤΩΝ...5 ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ ΠΙΝΑΚΩΝ...6 ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ ΕΙΚΟΝΩΝ...8 ΠΡΟΛΟΓΟΣ 9 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Γενικοί Ορισμοί Αιτίες Βιολογικών Εισβολών Περιβαλλοντικές και Κλιματικές αιτίες Ανθρωπογενείς αιτίες Πόσο διαφορετικές είναι οι σύγχρονες ανθρωπογενείς και οι ιστορικές φυσικές εισβολές; Γνωρίσματα Βιολογικών Εισβολέων Το Φαινόμενο «Boom and Bust» Γνωρίσματα Βιοκοινοτήτων- Αποδέκτη Στάδια Βιολογικής Εισβολής Βιοτικές Ανταλλαγές Το Κανάλι του Σουέζ και η ανταλλαγή ειδών μεταξύ της Μεσογείου και της Ερυθράς Θάλασσας- Μία ασύμμετρη ανταλλαγή Γενετικές έρευνες στο Upeneus moluccensis Εισαγωγή Υλικά και Μέθοδοι Συμπεράσματα Σημασία Βιολογικών Εισβολών Οι Επιπτώσεις των Βιολογικών Εισβολών Κοινωνικο- Οικονομικές Επιπτώσεις Οικολογικές Επιπτώσεις Διαχείριση του προβλήματος των Βιολογικών Εισβολών ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ Μέθοδοι Μελέτης των Βιολογικών Εισβολών Μεσόγειος Θάλασσα Η Ιστορία της Μεσογείου Τα Φυσικά Χαρακτηριστικά της Μεσογείου Η Έκταση και η Επικοινωνία της Η Μορφολογία της Οι Λεκάνες και οι Γεωμορφολογικοί Σχηματισμοί της Τα Νησιά και οι Χώρες της Τα Αβιοτικά Χαρακτηριστικά της Μεσογείου Κλίμα Μηχανισμός Ανανέωσης Νερού Θρεπτικά Συστατικά Τα Βιοτικά Χαρακτηριστικά της Μεσογείου Βιογεωγραφική Καταγωγή Ειδών Βιοποικιλότητα και Κατανομή Ειδών

4 2.3. Ερυθρά Θάλασσα Οι Βιολογικές Εισβολές στη Μεσόγειο Περιγραφή Δεδομένων Η Βάση Δεδομένων CIESM Χρήση του CIESM μέσω Διαδικτύου Η Βάση Δεδομένων FishBase Χρήση της FishBase μέσω Διαδικτύου Λεσεψιανοί Μετανάστες Τροφικό Επίπεδο- TL (Trophic Level) Ενδιαίτημα (Habitat) Μέγιστο Μήκος Σώματος (Lmax) Επιπρόσθετα Δεδομένα Σύγκριση των δύο βάσεων δεδομένων (CIESM- FishBase) Επεξεργασία των Δεδομένων ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΣΥΖΗΤΗΣΗ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ...66 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ

5 ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ ΣΧΗΜΑΤΩΝ Σχήμα 1. Τα βήματα μιας βιολογικής εισβολής (Vermeij, 1996) Σχήμα 2. Η σχηματική αναπαράσταση των κύριων φραγμών που περιορίζουν την εξάπλωση των ειδών. Τα βέλη a έως f δίνουν τις πιθανές διαδρομές (Richardson et al., 2000) Σχήμα 3. Η εξέλιξη μιας εισβολής. Εισαγωγή, Αποίκιση, Εγκλιματισμός (Groves, 1986; Cousens and Mortimer, 1995) 21 Σχήμα 4. Διαφορετικές καταστάσεις από τις οποίες περνούν τα είδη που εισβάλλουν ή εισέρχονται σε μία «χώρα» (Κόκκορης, 1999) Σχήμα 5. Η πορεία μιας βιολογικής εισβολής (Kolar and Lodge, 2001) Σχήμα 6. Οι οχτώ τύποι εγκατάστασης. Σύμφωνα με αυτό το σχήμα, οι τύποι 1, 2, 5 και 6 μπορούν να χαρακτηριστούν επιτυχημένοι αποικιστές, οι τύποι 3 και 7 θεωρούνται ότι εμφανίστηκαν μία φορά, αλλά απέτυχαν στην εγκατάσταση και οι τύποι 4 και 8 είναι οι πλέον επιτυχημένοι εισβολείς (λέξη που χρησιμοποιείται μόνο για τους αποικιστές αυτών των τύπων) (Davis, 2000)...23 Σχήμα 7. Εξωτικά είδη στις ευρωπαϊκές θάλασσες (Streftaris et al., 2005) Σχήμα 8. Διάγραμμα για την εικονογράφηση του τροφικού θώκου. C (carnivore), σαρκοφάγος, H (Herbivore), φυτοφάγος, P (Plant or Primary producer), φυτικός οργανισμός ή πρωτογενής παραγωγός (Williamson, 1996) 63 5

6 ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ ΠΙΝΑΚΩΝ Πίνακας 1. Πιθανές γενικές επιδράσεις από την παγκόσμια μεταβολή κάποιων στοιχείων στη διάδοση των ξενικών ειδών (Dukes and Mooney, 1999). 13 Πίνακας 2. Κυριότεροι ρύποι που εισάγονται στους ωκεανούς από ανθρώπινες δραστηριότητες και φυσικές πηγές..14 Πίνακας 3. Ανθρωπογενείς φορείς θαλασσίων βιολογικών εισβολέων (Bax et al., 2003). 15 Πίνακας 4. Κατάταξη γηγενών ειδών Μεσογείου και Ερυθράς Θάλασσας με βάση το τροφικό επίπεδο...47 Πίνακας 5. Κατάταξη εγκατεστημένων ειδών στη Μεσόγειο και γηγενών της Ερυθράς Θάλασσας με βάση το τροφικό επίπεδο 47 Πίνακας 6. Κατάταξη εγκατεστημένων και γηγενών ειδών της Μεσογείουμε βάση το τροφικό επίπεδο...47 Πίνακας 7. Ταξινόμηση των γηγενών ειδών της Μεσογείου και της Ερυθράς Θάλασσας για το ενδιαίτημα 48 Πίνακας 8. Ταξινόμηση των εγκατεστημένων ειδών στη Μεσόγειο και των γηγενών της Ερυθράς Θάλασσας για το ενδιαίτημα.. 48 Πίνακας 9. Ταξινόμηση των εγκατεστημένων και γηγενών ειδών της Μεσογείου για το ενδιαίτημα...49 Πίνακας 10. Μέγιστο μήκος σώματος για τα γηγενή είδη της Μεσογείου και της Ερυθράς Θάλασσας..49 Πίνακας 11. Μέγιστο μήκος σώματος για τα εγκατεστημένα είδη στη Μεσόγειο και τα γηγενή είδη της Ερυθράς Θάλασσας...50 Πίνακας 12. Μέγιστο μήκος σώματος για τα εγκατεστημένα και γηγενή είδη της Μεσογείου 50 Πίνακας 13: Δείγμα διατροφικών συνηθειών των 39 εγκατεστημένων ειδών στη Μεσόγειο, από το CIESM 51 Πίνακας 14: Δείγμα διατροφικών συνηθειών των 39 εγκατεστημένων ειδών στη Μεσόγειο, από τη FishBase Πίνακας 15: Αναφερόμενα βάθη μερικών εκ των 39 εγκατεστημένων ειδών στη Μεσόγειο, στο CIESM.51 Πίνακας 16: Αναφερόμενα βάθη μερικών εκ των 39 εγκατεστημένων ειδών στη Μεσόγειο, στη FishBase..51 Πίνακας 17: Δείγμα της διασποράς των 39 ψαριών στον τόπο καταγωγής (place of origin)..52 6

7 Πίνακας 18: Δείγμα της διασποράς των 39 ψαριών στον τόπο εγκατάστασης στη Μεσόγειο (place of establishment)..52 Πίνακας 19: Τα είδη που εντοπίστηκαν στο ελληνικό κομμάτι της Μεσογείου.53 Πίνακας 20: Ο έλεγχος χ 2 για τα γηγενή είδη της Ερυθράς και της Μεσογείου για το τροφικό επίπεδο...56 Πίνακας 21: Ο έλεγχος χ 2 για τα γηγενή είδη της Ερυθράς και τα εγκατεστημένα είδη στη Μεσόγειο για το τροφικό επίπεδο 57 Πίνακας 22: Ο έλεγχος χ 2 για τα γηγενή είδη της Μεσογείου και τα εγκατεστημένα σε αυτήν για το τροφικό επίπεδο.57 Πίνακας 23: Ο έλεγχος χ 2 για τα γηγενή είδη της Ερυθράς και της Μεσογείου για τον τύπο ενδιαιτήματος. 58 Πίνακας 24: Ο έλεγχος χ 2 για τα γηγενή είδη της Ερυθράς και της Μεσογείου για το μέγιστο μήκος σώματος...58 Πίνακας 25: Σύγκριση μέσων τιμών του τροφικού επιπέδου των γηγενών ειδών της Μεσογείου και της Ερυθράς.59 Πίνακας 26: Σύγκριση μέσων τιμών του τροφικού επιπέδου των γηγενών ειδών της Ερυθράς και των εγκατεστημένων ειδών στη Μεσόγειο.59 Πίνακας 27: Σύγκριση μέσων τιμών του τροφικού επιπέδου των γηγενών ειδών της Μεσογείου και των εγκατεστημένων ειδών σε αυτήν..60 Πίνακας 28: Σύγκριση μέσων τιμών του μέγιστου μήκους σώματος των γηγενών ειδών της Ερυθράς και της Μεσογείου 60 Πίνακας 29: Σύγκριση μέσων τιμών του μέγιστου μήκους σώματος των γηγενών ειδών της Ερυθράς και των εγκατεστημένων ειδών στη Μεσόγειο. 60 Πίνακας 30: Σύγκριση μέσων τιμών του μέγιστου μήκους σώματος των γηγενών ειδών της Μεσογείου και των εγκατεστημένων ειδών σε αυτήν. 61 7

8 ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ ΕΙΚΟΝΩΝ Εικόνα 1. Η λεκάνη της Μεσογείου Εικόνα 2. Η λεκάνη της Ερυθράς Θάλασσας Εικόνα 3. Παράδειγμα της ταξινόμησης των ειδών στον Άτλαντα του CIESM 42 Εικόνα 4. Τμηματικό παράδειγμα των δεδομένων του CIESM για το Atherinomorus lacunosus.43 Εικόνα 5. Τμηματικό παράδειγμα αναζήτησης ενός είδους στη FishBase 45 Εικόνα 6. Ενδεικτικό τμήμα σελίδας της FishBase για το Atherinomorus lacunosus..46 Εικόνα 7. Ένα μέρος της ταξινόμησης των ψαριών της Μεσογείου με βάση το τροφικό τους επίπεδο...47 Εικόνα 8. Ένα μέρος της ταξινόμησης των ψαριών της Ερυθράς Θάλασσας με βάση το τροφικό τους επίπεδο..48 8

9 Water is just not water. It is a vital substance, the earth s blood, something of rich and infinite variety L. Watson, The Water Planet,1988 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Το περιβάλλον αποτελεί ένα δυναμικό σύστημα που ολοένα μεταβάλλεται, εξελίσσεται και διαμορφώνεται. Οι μεταβολές παρατηρούνται στην έκταση και των χερσαίων και των θαλάσσιων μεγαοικοσυστημάτων (biomes). Ως biomes ορίζονται «οι μείζονες βιοκοινότητες, που ταξινομούνται σύμφωνα με την κυρίαρχη βλάστηση και χαρακτηρίζονται από την προσαρμογή των οργανισμών σε αυτό το ιδιαίτερο περιβάλλον» ( Τα biomes διακρίνονται στα υδατικά (Aquatic biomes), στις ερήμους (Deserts), στα δάση (Forests), στα χερσαία λιβάδια (Grasslands) και την τούνδρα (Tundra). Τα υδατικά biomes φιλοξενούν έναν υπέρογκο αριθμό φυτικών και ζωικών οργανισμών, αφού το 75% της γης καλύπτεται με νερό. Διαιρούνται σε δύο βασικές ομάδες: του γλυκού νερού (πηγές και ποτάμια) και του θαλασσινού (ωκεανοί και εκβολές). Οι διαταρραχές που τυχόν λαμβάνουν χώρα στη χέρσο ή τη θάλασσα, εκ πρώτης όψεως, φαίνονται να είναι ασύνδετες. Προσεγγίζοντας, όμως, ολιστικά τα βιοτικά και αβιοτικά χαρακτηριστικά του πλανήτη, συμπεραίνουμε ότι οι βιογεωλογικές αλλαγές που συμβαίνουν σε παγκόσμιο επίπεδο, αφορούν άμεσα ή έμμεσα το συνδυασμό των μεγαοικοσυστημάτων. Η έντονη εκδήλωση του επιστημονικού ενδιαφέροντος για το θαλάσσιο περιβάλλον έγινε με αφορμή τις οικονομικές επιπτώσεις που παρατηρήθηκαν από την εκμετάλλευση του θαλάσσιου πλούτου, τις τελευταίες δεκαετίες. Η κλιματική αλλαγή, οι διανοίξεις διωρύγων και οι εγέρσεις φραγμάτων, η υπεραλίευση εμπορικών ειδών, η ρύπανση, καθώς και η εκμετάλλευση του θαλάσσιου βυθού είναι τα κυριότερα φαινόμενα που οδηγούν στην διατάραξη της ισορροπίας του θαλάσσιου συστήματος. Οι Βιολογικές Εισβολές είναι ένα φαινόμενο με πολλές διαστάσεις, του οποίου η μελέτη διεξάγεται από τον ειδικό κλάδο της Οικολογίας, τη Βιοκοινοτική Οικολογία. Οι επιστήμονες, όσο ενδιαφέρον χαρακτηρίζουν το συγκεκριμένο φαινόμενο, τόσο επισημαίνουν την επικινδυνότητά του. Η εκτόπιση των γηγενών εμπορικών ειδών, η αντικατάστασή τους από μη εμπορικά αλλόχθονα και η μείωση της βιοποικιλότητας συμβάλλουν στην οικονομική και οικολογική υποβάθμιση μιας θαλάσσιας περιοχής. Η πλήρης αποκρυπτογράφηση του μηχανισμού των βιολογικών εισβολών, πιθανόν, δεν είναι εφικτή εξαιτίας της πολυπλοκότητας των παραγόντων που τις προκαλούν. Το επιστημονικό ενδιαφέρον εστιάζεται 1) στις αιτίες, 2) στα στάδια μετανάστευσης και εγκαθίδρυσης ενός είδους σε ένα διαφορετικό περιβάλλον, 3) στις παραμέτρους που καθιστούν επιτυχή ή μη μια εισβολή και 4) στον τρόπο περιορισμού αυτών των μετακινήσεων. Η Μεσόγειος είναι μια θαλάσσια λεκάνη που επιδέχεται με αυξανόμενο ρυθμό βιολογικές εισβολές ψαριών, ασπόνδυλων και φυκών. Οι εντεινόμενες ανθρωπογενείς δραστηριότητες, που συνδέονται με την οικονομική ανάπτυξη, όπως η αλιεία, η εκμετάλλευση των παράκτιων περιοχών και η εκτεταμένη κατασκευή λιμένων και διέλευση πλοίων, καταστούν την Μεσόγειο ως μια περιοχή ιδιαίτερης προσοχής. Προκαλώντας τεχνητές αλλαγές σε ένα θαλάσσιο οικοσύστημα, η επιβίωση των γηγενών οργανισμών στις καινούριες συνθήκες χρήζει ανάπτυξης προσαρμοστικών μηχανισμών, πράγμα το οποίο απαιτεί χρόνο. Στην προσπάθειά τους, λοιπόν, να 9

10 εκμεταλλευτούν κάθε εναπομείναντα χώρο και οικολογικό πόρο, ξενικά είδη πιθανόν να βρίσκουν εύκολη πρόσβαση σε αυτήν την ήδη μεταβαλλόμενη περιοχή. Σήμερα, η Μεσόγειος «φιλοξενεί» εξωτικά είδη ψαριών που κάποια έχουν εγκατασταθεί επιτυχώς, ενώ άλλα έχουν απλώς παρατηρηθεί. Στο γεωγραφικό εύρος αυτής της θαλάσσιας περιοχής επισημαίνονται δύο κύριες δίοδοι απ όπου θα ήταν πιθανή μια εισβολή, το στενό του Γιβραλτάρ και το κανάλι του Σουέζ. Το ενδιαφέρον των Οικολόγων για τις βιολογικές εισβολές έγκειται στη διασαφήνιση των αιτιών και παραγόντων που συνθέτουν το φαινόμενο και στις δύο κατευθύνσεις, μονόδρομη (εισβολή) και αμφίδρομη (βιοτική ανταλλαγή). 10

11 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1.1. Γενικοί Ορισμοί Το φαινόμενο των βιολογικών εισβολών υπήρξε μια σημαντική συνιστώσα της εξελικτικής διαδικασίας σε όλη τη διάρκεια της γεωλογικής ιστορίας του πλανήτη, καθώς ακολουθούσε, πάντα, τις μεγάλες κλιματικές και γεωμορφολογικές αλλαγές της γης (Cox & Moore,1993). Η περιγραφή, η κατανόηση και η επεξήγηση του φαινομένου αυτού δεν έχει ολοκληρωθεί μέχρι σήμερα, όπου, μεταξύ των Οικολόγων σημειώνονται διαφωνίες ακόμα και για τον ορισμό της βιολογικής εισβολής, σε ό,τι αφορά στις έννοιες που πρέπει να περιλαμβάνει. Μια γενική εκδοχή της εισβολής είναι η διαδικασία κατά την οποία ένα είδος ξεπερνά ποικίλους αβιοτικούς και βιοτικούς φραγμούς και επεκτείνει τα όρια της φυσικής του εξάπλωσης. Λαμβάνοντας υπόψην τις διαφωνίες της επιστημονικής κοινότητας για τη βέλτιστη προσέγγιση του οικολογικού όρου «βιολογική εισβολή» προτείνεται ο εξής: Όταν ένα είδος εποικεί και διατηρείται σε μια περιοχή που δεν κατοικούσε προηγούμενα, εμφανίζεται εισβολή (Vermeij, 1996, Shigesada & Kawasaki, 1997). Οι βιολογικές εισβολές μπορούν να διαχωριστούν σε φυσικές και σε ανθρωπογενείς. Οι πρώτες αναφέρονται στη φυσική εξάπλωση ενός είδους, χωρίς την ανθρώπινη παρέμβαση, ενώ οι δεύτερες εμπεριέχουν αμιγώς την εσκεμμένη ή μη παρέμβαση του ανθρώπου. Αυτό ορίζεται ως εισαγωγή ενός είδους. Φυσική εισβολή θεωρείται κάθε μετακίνηση ενός οργανισμού που επεκτείνεται ή εγκαταλείπει την περιοχή γέννησής του, αναζητώντας ευνοϊκότερες συνθήκες επιβίωσης ή αναπαραγωγής. Αυτή πραγματώνεται είτε με ετήσια περιοδικότητα, με παράδειγμα τα ανάδρομα ή κατάδρομα ψάρια (σολομοί και χέλια, αντίστοιχα), είτε περνώντας σε μια φάση μονιμότητας. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί ένα είδος γαύρου του γένους Etrumeus, προερχόμενο από τον Ειρηνικό, που έχει εισβάλλει στη Μεσόγειο μέσω του καναλιού του Σουέζ. Εμφανίστηκε πρώτα στην Τουρκία και το Ισραήλ, ενώ φαίνεται να έχει εγκατασταθεί στο Αιγαίο, αφού βρέθηκαν άτομα με αυγά. Οι τυχαίες ανθρωπογενείς εισαγωγές ξενικών ειδών γίνονται κυρίως με τη μεταφορά τους στο έρμα των πλοίων, διανύοντας μεγάλες αποστάσεις (Williamson, 1996), ενώ η επιτηδευμένη διασπορά ειδών βασίζεται στην εισαγωγή γενετικά τροποποιημένων οργανισμών, με σκοπό την καλλιέργεια και προώθησή τους στο εμπόριο. Μία άλλη διάκριση των βιολογικών εισβολών γίνεται με γνώμονα τη μαζικότητα του φαινομένου, δηλαδή σε ατομικές ή μαζικές. Η ατομική συμβαίνει όταν ένα είδος παρουσιάζεται σε μια περιοχή, όπου έρχεται αντιμέτωπο με τις επικρατούσες συνθήκες. Η περίπτωση των μαζικών βιολογικών εισβολών δίνεται με ένα σχετικά πρόσφατο παράδειγμα. Η κατασκευή του καναλιού του Σουέζ, έφερε σε επαφή τα οικοσυστήματα της Μεσογείου με αυτά της Ερυθράς Θάλασσας. Έτσι, παρατηρήθηκαν μετακινήσεις ολόκληρων πληθυσμών και προς τις δύο κατευθύνσεις. Αυτό το γεγονός, που ονομάζεται βιοτική ανταλλαγή, υποβοηθήθηκε και από μια άλλη ανθρώπινη ενέργεια, τη δημιουργία του φράγματος του Ασσουάν, που ξεκίνησε το 1902 και τελειοποιήθηκε σταδιακά το 1912 και Η αλατότητα της Μεσογείου, πριν το φράγμα, κυμαινόταν σε χαμηλές τιμές διότι δεχόταν μεγάλες ποσότητες γλυκού νερού από τον ποταμό Νείλο. Μετά την κατασκευή του φράγματος το φαινόμενο αυτό παρεμποδίστηκε, οπότε η άνοδος της αλατότητας στη θαλάσσια μάζα της Μεσογείου, προσέγγισε αυτήν της Ερυθράς, με αποτέλεσμα την ανάμειξη των πληθυσμών. Για την καλύτερη κατανόηση των οικολογικών εννοιών που συνθέτουν τη συμπεριφορά ενός οικοσυστήματος από μια βιολογική εισβολή, παρατίθενται κάποιοι βασικοί ορισμοί: 11

12 Ξενικό (Alien species) ή Εξωτικό (Exotic species) ή Εισβάλλον είδος (Invader) είναι ένας μη γηγενής οργανισμός μιας περιοχής ή βιοκατοικίας (Hulme, 2000). Οι εισβολείς διακρίνονται στους εγκατεστημένους (established), που έχουν αποικίσει μια βιοκοινότητα και αναπαράγονται, και στους εισηγμένους (introduced), που βρίσκονται σε ένα μεταβατικό στάδιο και δεν έχουν δημιουργήσει βιώσιμους πληθυσμούς. Η εισβολή είναι το πρώτο ευοίωνο στάδιο μετακίνησης ενός οργανισμού και χαρακτηρίζεται ως επιτυχημένη στην περίπτωση της εγκατάστασής του ή αποτυχημένη στην αντίθετη περίπτωση. Κυρίαρχο είδος (Dominant species) ονομάζεται το πιο άφθονο είδος σε μια βιοκοινωνία, που καθορίζει τη ροή της ενέργειας σε αυτήν (Ashton, 1992, Power et al., 1996). Θεμελιώδες είδος ή Είδος κλειδί (Keystone) είναι ένα χαμηλής αφθονίας είδος σε μια βιοκοινωνία και του οποίου οι επιδράσεις είναι σημαντικότερες από τις αναμενόμενες, έχοντας ως κριτήριο τον αριθμό των ατόμων του (Paine, 1969). Ζιζάνιο (Pest) είναι ο χαρακτηρισμός που δίνεται σε ένα είδος το οποίο έχει αρνητική οικονομική επίδραση στις ανθρώπινες δραστηριότητες (Κόκκορης, 1999). Το ζιζάνιο, που δεν είναι απαραίτητα ξενικό, αναπτύσσεται σε περιοχές όπου είναι ανεπιθύμητο και είναι δύσκολη η εξολόθρευσή του. Μια πιο εξειδικευμένη έκφραση είναι το Ιδανικό Ζιζάνιο, είδος το οποίο αναγνωρίζεται ως ιδανικός εισβολέας, πολυετές και με μεγάλο βαθμό ομοιόστασης και ρυθμό ανάπτυξης (Baker, 1965), ορισμός που έχει συμπληρωθεί από πλήθος επιστημόνων. Αυτή η έννοια έχει συνδεθεί, κυρίως, με είδη φυτικής ή ιογόνους προέλευσης, ή ακόμα και με τρωκτικά ή έντομα Αιτίες Βιολογικών Εισβολών Η σφαιρική εκτίμηση των αιτιών που οδηγούν τους εκάστοτε πληθυσμούς να εγκαταλείψουν την περιοχή γέννησής τους δεν μπορεί να δοθεί με βεβαιότητα. Το φαινόμενο των βιολογικών εισβολών μη όντας μονοδιάστατο, απαιτεί εξέταση μιας πληθώρας παραγόντων σχετικών μεταξύ τους ή μη, που συντελούν σε αυτό. Στη συνέχεια, δίνονται πληροφορίες για τις δύο πιο σημαντικές πηγές. Όλοι οι οργανισμοί έχουν την τάση να αναζητούν και να επιλέγουν το ιδανικό περιβάλλον για την ικανοποίηση των βιολογικών τους αναγκών. Αυτό, στη θάλασσα, βρίσκει εφαρμογή με την ενεργητική δράση των ατόμων, βασιζόμενη κυρίως στην ικανότητα κολύμβησης των ειδών, και την παθητική δράση, που επιτυγχάνεται μέσω των ωκεάνιων ρευμάτων. Μια τέτοια διαδικασία περιγράφει τη φυσική μετακίνηση των πληθυσμών, της οποίας οι αιτίες παραπέμπουν στις παγκόσμιες περιβαλλοντικές αλλαγές. Όμως, είτε ενεργητικά, είτε παθητικά, είτε προσκολλημένα σε άλλους οργανισμούς και υλικά (εποικιστές), τα άτομα στα θαλάσσια οικοσυστήματα περιορίζονται σε μικρής έκτασης μετατοπίσεις. Επεμβαίνοντας, λοιπόν, ο άνθρωπος ανοίγει τις μεταφορικές οδούς παρασύροντας τα είδη, συντελώντας στη διαμόρφωση και την κατανομή του βιοτικού στοιχείου Περιβαλλοντικές και Κλιματικές αιτίες Πολλοί οργανισμοί έχουν αναγκαστεί να «αυτοεξοριστούν» για να βρουν ένα πιο ευνοϊκό περιβάλλον επιβίωσης εξαιτίας των πλανητικών αλλαγών στη γη. Στα πλαίσια της φυσικής μετακίνησης των ειδών ως αιτίες αναγνωρίζονται 1) οι κλιματικές και γεωμορφολογικές αλλαγές και 2) η ρύπανση του περιβάλλοντος. Οι μεταβολές στο κλίμα του πλανήτη έχουν γίνει αντιληπτές λόγω των επιπτώσεων που έχουν επιφέρει στα οικοσυστήματα. Η αύξηση του διοξειδίου του άνθρακα (CO 2 ), 12

13 εξαιτίας των μεγάλων ποσοτήτων που ελευθερώνονται από τις βιομηχανίες, τα πολυάριθμα μεταφορικά μέσα κ.ά, οδήγησε στο φαινόμενο του θερμοκηπίου. Ένα μεγάλο μέρος της ορατής ακτινοβολίας που εκπέμπει ο Ήλιος, διαπερνά την ατμόσφαιρα και ζεσταίνει τη γη, ενώ η υπόλοιπη ποσότητα κατακρατείται στα αέρια της ατμόσφαιρας. Επιπλέον στα αέρια αυτά, δεσμεύεται και ένα ποσό υπέρυθρης ακτινοβολίας που προέρχεται από την επιφάνεια της γης, προτού διαφύγει στο διάστημα. Για να υπάρξει ισορροπία πρέπει η απορροφούμενη ακτινοβολία να είναι ίση με την εξερχόμενη. Όμως, η αύξηση της συγκέντρωσης των μορίων του CO 2 στο ανώτερο στρώμα της ατμόσφαιρας, συγκρατεί μεγάλο μέρος της θερμικής ακτινοβολίας της γης, αυξάνοντας τη θερμοκρασία του πλανήτη. Η άνοδος της θερμoκρασίας σε σχέση με το φαινόμενο του θερμοκηπίου φαίνεται ότι θα προκαλέσει θερμοκρασιακές μεταβολές στη γη της τάξεως του C τον επόμενο αιώνα και θα είναι πιο έντονη το χειμώνα στα μεγάλα βόρεια γεωγραφικά πλάτη (Dukes & Mooney, 1999). Αυτό θα προκαλέσει έντονο φαινόμενο μετανάστευσης και ανακατανομή των ειδών στο μήκος και πλάτος της γης. Οι στενόθερμοι οργανισμοί θα αναζητήσουν φιλικές θερμοκρασίες για τη διαβίωσή τους και θα ανταγωνιστούν πληθυσμούς διάφορων ενδιαιτημάτων. Κάτι που έχει αρχίσει ήδη και συμβαίνει (Dukes & Mooney, 1999). Η παγκόσµια αύξηση της θερµοκρασίας µπορεί να έχει ως αποτέλεσµα αλλαγές και στις τροφικές αλυσίδες αυτών των οικοσυστηµάτων (αυξάνεται η ποσότητα των θρεπτικών από την περικλείουσα χέρσο, αυξάνεται η παραγωγή, αυξάνει το ποσοστό της αποσυνθετιθέµενης ύλης) (Leppakoski 2000). Η αύξηση των αποθεμάτων αζώτου (Ν) από την εντατική γεωργία, πιθανώς να ευνοεί τη βιολογική εισβολή ειδών, κυρίως φυτικών οργανισμών, σε ορισμένες περιοχές. Για παράδειγμα, στην Ευρώπη οι φυτικές βιοκοινότητες αποτελούνται από γηγενείς πληθυσμούς, διότι παρουσιάζονται πιο ανθεκτικοί στις μεταβολές των αζωτούχων συγκεντρώσεων, κάτι το οποίο δεν παρατηρείται στην βόρεια Αμερική όπου έχουν κάνει την εμφάνισή τους ποικίλοι εισβολείς. Η επίδραση, λοιπόν, από τις αυξομειώσεις της ποσότητας του αζώτου κυμαίνεται από περιοχή σε περιοχή (Dukes & Mooney, 1999). Στον παρακάτω πίνακα, παρουσιάζονται συνοπτικά οι πιθανές επιδράσεις των παγκόσμιων αλλαγών στις βιολογικές εισβολές. Πίνακας 1: Πιθανές γενικές επιδράσεις από την παγκόσμια μεταβολή κάποιων στοιχείων στη διάδοση των ξενικών ειδών (Dukes & Mooney, 1999). Παγκόσμιες μεταβολές στοιχείων Διάδοση ξενικών ειδών Αύξηση ατμοσφαιρικού CO 2 +/ - Αλλαγή κλίματος + Αύξηση αζωτούχων αποθεμάτων + Διαταραχές στο οικοσύστημα + Αύξηση φραγμών στα ενδιαιτήματα + Κλειδιά: +/ -, ίσως αυξάνουν την πιθανότητα διάδοσης κάποιων ξενικών ειδών και μειώνουν την πιθανότητα διάδοσης κάποιων άλλων +, προκαλεί τη διάδοση των ξενικών ειδών σε πολλές προσβεβλημένες περιοχές. 13

14 Η ευθύνη για τις πρόσφατες γεωμορφολογικές αλλαγές του πλανήτη ανήκει σχεδόν εξ ολοκλήρου στον άνθρωπο. Σαφώς, επισημαίνονται και οι φυσικές αλλαγές και καταστροφές που έλαβαν χώρα σε διάστημα εκατομμυρίων ετών, όμως αυτές συμβάδιζαν με την αργή εξέλιξη των ειδών. Εμμένοντας στα θαλάσσια οικοσυστήματα, η παράκτια ανάπτυξη που συνοδεύεται από την κατασκευή λιμένων, ανέγερση βιομηχανικών εγκαταστάσεων και τις τουριστικές επιχειρήσεις έχει σαν αποτέλεσμα την αποστράγγιση των υγροτόπων και την τσιμεντοποίηση της παράκτιας γραμμής. Στη Μεσόγειο, το 42% των ακτών της Ισπανίας έχει παραδοθεί για τουριστικές κατασκευές, ενώ στη γαλλική Ριβιέρα και γύρω από την Αλεξάνδρεια, την Αθήνα, την Κωνσταντινούπολη και τη Νάπολη, το 90% των ακτών είναι τουριστικά αναπτυγμένο. Η ανησυχία των περιβαλλοντολόγων εστιάζεται στο αν οι γεωλογικές μορφοποιήσεις προκαλούν αντιστρεπτές ή μη καταστροφές. Έπειτα, η υφαλοκρηπίδα αποτελεί την περιοχή εκμετάλλευσης των θαλάσσιων πόρων (άμμος, χαλίκια, όστρακα), πράγμα το οποίο προκαλεί άμεσες αναδιαμορφώσεις του θαλάσσιου πυθμένα. Προσθέτοντας δε ένα ποσοστό 80% της κύριας αλιευτικής προσπάθειας στην υφαλοκρηπίδα, γίνεται κατανοητή η «κακοποίηση» του βυθού από τα βαριά αλιευτικά εργαλεία. Σε μεγαλύτερα βάθη, στην ωκεάνια περιοχή, όπου γίνονται οι εξορύξεις πετρελαίου, η σύσταση των γεωλογικών αποθεμάτων μεταβάλλεται συνεχώς. Τέλος, η χρήση των υλικών εκβάθυνσης για λιμάνια, ποτάμια και κανάλια, κρύβει κινδύνους, αφού αυτά παρασύρονται από τα βαθιά ρεύματα και εναποτίθενται στη θάλασσα. Επιπλέον, ο ρόλος της θαλάσσιας ρύπανσης μπορεί να λειτουργεί προσθετικά στην έκταση του οικολογικού φαινομένου των βιολογικών εισβολών. Κάθε εκμετάλλευση του περιβάλλοντος δημιουργεί κατά κανόνα και μια εστία ρύπανσης. Έτσι, οι βιότοποι γίνονται αφιλόξενοι για τους υπάρχοντες οργανισμούς, με αποτέλεσμα να μεταναστεύουν προς εύρεση των κατάλληλων συνθηκών επιβίωσης. Συνοπτικά, οι εισαγόμενοι ρύποι και ανθρωπογενείς δραστηριότητες αλλά και οι φυσικές πηγές απ όπου προέρχονται, φαίνονται στον Πίνακα 2. Πίνακας 2: Κυριότεροι ρύποι που εισάγονται στους ωκεανούς από ανθρώπινες δραστηριότητες και φυσικές πηγές. Κατηγορία Ρύπων Υδρογονάνθρακες πετρελαίου Αιωρούμενα σωματίδια Βαρέα μέταλλα Ραδιενεργά υλικά Θρεπτικά συστατικά Θερμική αλλοίωση BOD Αλατότητα Προέλευση από Φυσικές Πηγές Ποτάμια, Νερά βροχής, Ηφαίστεια, Διαρροές πετρελαίων, Ατμόσφαιρα, Βακτήρια στην υδάτινη στήλη Ποτάμια, Νερά βροχής, Θολερά ρεύματα, Νεφελοειδείς στιβάδες, Υψηλή βιολογική παραγωγή, Ατμόσφαιρα Ηφαίστεια, Ποτάμια, Νερά βροχής, Ιζήματα, Αποσύνθεση οργανισμών Ποτάμια, Νερά βροχής, Ατμόσφαιρα, Μεταλλοφόρα κοιτάσματα Ποτάμια, Νερά βροχής, Ιζήματα πυθμένα που ανέρχονται στην επιφάνεια, Βιολογική ανακύκλωση, Ατμόσφαιρα Ηφαίστεια, Υπέρθερμες τροφές, Λιμνοθάλασσες ή Εκβολές ποταμών Αποσύνθεση, Ευτροφισμός, Κόκκινη παλίρροια Ρηχές λιμνοθάλασσες, Ποτάμια, «Θόλοι άλατος» Προέλευση από Ανθρώπινες Δραστηριότητες Μεταφορικά μέσα, Παραγωγή αεροζόλ, Έκπλυση αστικών περιοχών από νερά βροχής Κτηνοτροφία, Αλιεία, Λιμάνια, Ποτάμια, Κανάλια, Αστικά και Βιομηχανικά απόβλητα, Γεωτρήσεις Βιομηχανικά και Αστικά απόβλητα Βιομηχανικά και Αστικά απόβλητα, Εργοστάσια πυρηνικής ενέργειας, Πυρηνικές δοκιμές Αστικά λύματα, Λιπάσματα από γεωργικές καλλιέργειες Απόβλητα πύργων ψύξης, Μετατροπή/ χρησιμοποίηση της θερμικής ενέργειας των ωκεανών Αστικά και Βιομηχανικά απόβλητα, Απόβλητα κονσερβοποιίας Βιομηχανικά απόβλητα που περιλαμβάνουν απόθεση άλμης από κοιλότητες αποθήκευσης και «θόλοι άλατος» 14

15 Ανθρωπογενείς αιτίες Οι οργανισμοί, όπως αναφέρθηκε, διαθέτουν από μόνοι τους ή χρησιμοποιούν φυσικές μεθόδους μετακίνησης και εξάπλωσης, πράγμα το οποίο δεν αρκεί πάντα για να εγκαταλείψουν τη βιοκοινότητα- γενέτειρά τους. Στο γεγονός αυτό συμβάλλουν και οι, τυχαίες ή μη, ανθρωπογενείς ενέργειες που αποτελούν φορείς μιας βιολογικής εισβολής, σε διάφορα οικοσυστήματα ανά τον κόσμο. Η ασυλλόγιστη παρέμβαση του ανθρώπου με επίκεντρο την ανάπτυξη της ναυσιπλοΐας, της αλιείας και των ιχθυοκαλλιεργειών, καθώς και τη δημιουργία ή αφαίρεση εμποδίων (φράγματα, κανάλια, διώρυγες), προκαλεί μεταναστεύσεις. Φορείς τέτοιων μεταναστεύσεων θεωρούνται το έρμα των πλοίων, η επιβάρυνση των θαλασσών με απορρίμματα και τα αλιευτικά εργαλεία. Ακόμα, έχουν αναφερθεί και τυχαία γεγονότα με έμμεση μεταφορά οργανισμών μέσω των ενυδρείων, των καταδύσεων και των ναυαγίων. Η αντιστοίχιση των παραπάνω πηγών- ενεργειών με τους φορείς θαλάσσιων βιολογικών εισβολέων φαίνεται στον Πίνακα 3 (Bax et al., 2003). Πίνακας 3: Ανθρωπογενείς φορείς θαλάσσιων βιολογικών εισβολέων (Bax et al., 2003). Τα προαναφερθέντα δίνουν μια εικόνα των σύγχρονων φιλοδοξιών του ανθρώπου σε σημείο που το περιβάλλον κατέχει δεύτερη θέση. Κάτω από αυτές τις συνθήκες οι ζώντες οργανισμοί αποζητούν έναν οικείο χώρο όπου θα είναι κατάλληλες οι συνθήκες για τη διατροφή και την αναπαραγωγή. Γι αυτό δεν είναι τυχαία η γνώμη των επιστημόνων, ότι η ανθρώπινη δράση έχει προκαλέσει την ομογενοποίηση του ζωικού βασιλείου (Brown & Sax, 2005). Οι Cassey et al. (2005) συνδέουν άμεσα την ομογενοποίηση με την έννοια της βιοποικιλότητας. Πιθανόν, όμως, να μη σημαίνει τη μείωσή της με βάση τους δείκτες, αλλά με βάση τα είδη και τα γένη (Vane- Wright et al., 1991) και τις επιπτώσεις της στα οικοσυστήματα (Loreau et al., 2001; Kinzig et al., 2002). Η εξάπλωση του φαινομένου των βιολογικών εισβολών ίσως να γίνει η μάστιγα του επόμενου αιώνα. 15

16 Εξετάζοντας τις βιολογικές εισβολές σε χρονική κλίμακα, διακρίνονται τρία σημαντικά ιστορικά σημεία που συμμετείχαν στην τωρινή διαμόρφωση του φυσικού περιβάλλοντος: 1 ο ) Κατά τη Νεολιθική Εποχή, που έγιναν οι πρώτες προσπάθειες για την οργανωμένη εκμετάλλευση των φυσικών, κυρίως χερσαίων, πόρων (ανακάλυψη γεωργίας), και της πανίδας (ανακάλυψη κτηνοτροφίας). Από αυτό το πρώιμο στάδιο της διαχείρισης του περιβάλλοντος σημειώνονται και οι πρώτες οικολογικές πιέσεις σε βιοτικό και αβιοτικό επίπεδο (Kornas, 1990). 2 ο ) Η περίοδος των Μεγάλων Ανακαλύψεων, της αμερικανικής και αυστραλιανής ηπείρου από τους Ευρωπαίους, κατέλυσε κάθε γεωγραφικό φραγμό δίνοντας τη δυνατότητα της γεωγραφικής εξάπλωσης στους ζώντες οργανισμούς και την υιοθέτηση ποικίλων διατροφικών συνηθειών ανά τον κόσμο (Di Castri, 1990). 3 ο ) Τέλος, η εποχή από το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο μέχρι σήμερα, σήμανε την αλλοίωση του περιβάλλοντος, που συνδέεται άμεσα με την εντατικοποίηση της βιομηχανίας. Η αναστολή της υποβάθμισης του φυσικού κόσμου αποτελεί προτεραιότητα για τους επιστήμονες, αφού η τεχνολογία εξελίσσεται ραγδαία με σκοπό την ανάπτυξη της οικονομίας Πόσο διαφορετικές είναι οι σύγχρονες ανθρωπογενείς και οι ιστορικές φυσικές εισβολές; Οι James και Sax (2005), μελετώντας και προσθέτοντας νέα στοιχεία στην αναφορά των Cassey et al. (2005), επιβεβαιώνουν την άποψη ότι οι σύγχρονες αιτίες που ωθούν κάποια είδη να εισβάλλουν σε ένα άλλο ενδιαίτημα, έχουν καθοριστικά αλλάξει από αυτές των παλαιότερων περιόδων, όπου η επίδραση του ανθρώπου ήταν σχεδόν ανύπαρκτη. Ποτέ πριν στην ιστορία της γης δεν υπήρξε ένα είδος που μετακίνησε άλλους οργανισμούς σε τέτοιες αποστάσεις. Οι επιστήμονες, δηλαδή, επισημαίνουν την ύπαρξη διαφορετικών αιτιών στο μεγαλύτερο ποσοστό των βιολογικών εισβολών, ενώ φαίνεται να συσχετίζουν τις μεγάλες βιοτικές ανταλλαγές που συνέβησαν στο χρονικό ζωής της γης. Η πρόσφατη «Λεσεψιανή ανταλλαγή» των θαλάσσιων οργανισμών μεταξύ της Μεσογείου και της Ερυθράς Θάλασσας μέσω του ανθρώπινου κατασκευάσματος, του Καναλιού του Σουέζ (Golani, 1993; Vermeij, 2005), παρουσιάζει πολλές ομοιότητες με αυτή της «Μεγάλης Αμερικάνικης Ανταλλαγής» ανάμεσα στο Βόρειο και Νότιο κομμάτι, μέσω του Παναμά, πριν από 2.5 εκατομμύρια χρόνια (Webb & Marshall, 1982; Brown & Lomolino, 1998). Και οι δύο ανταλλαγές είχαν ως αποτέλεσμα ασύμμετρες εισβολές πολλών ειδών, κάτι που θα συζητηθεί παρακάτω, σημειώνοντας και κάποια ενδημικά είδη που δε διέσχισαν τα μονοπάτια για να αποικίσουν την άλλη περιοχή Γνωρίσματα Βιολογικών Εισβολέων Μια επιτυχημένη εισβολή είναι συνυφασμένη με τη σύγκλιση πολλών παραγόντων, βιολογικών, χωρικών και χρονικών. Η τυχαιότητα σε αυτές τις περιπτώσεις κατέχει σημαντικό ρόλο. Ένα είδος με ανθεκτικότητα στις φυσικοχημικές διακυμάνσεις διαφορετικών θαλάσσιων μαζών και ευελιξία στην ανάπτυξη προσαρμοστικών μηχανισμών καθίσταται πιο ικανό για μια πιθανή εισβολή, από ένα άλλο με πιο περιορισμένα εύρη αντοχών. Από μόνο του, όμως, αυτό δεν πληροί τις προϋποθέσεις για μια επιτυχή εγκατάσταση ενός είδους σε μια νέα βιοκοινότητα. Για παράδειγμα, σε μια μαζική εισβολή είναι ωφέλιμο να μελετάται και ο αριθμός των ατόμων του εισβάλλοντος είδους, η αναλογία θηλυκών/ αρσενικών, καθώς και η 16

17 φαινολογία του. Τέτοιου είδους πληροφορίες χρησιμεύουν στην σύγκριση γεγονότων μετανάστευσης και του αποτελέσματός τους, με απώτερο στόχο την κατανόηση του μηχανισμού των βιολογικών εισβολών. Επιπλέον και στους δύο τύπους εισβολής, ατομική ή μαζική, λαμβάνεται υπόψην ο χρόνος και η συχνότητα της απόπειρας. Μελετώντας πιο προσεκτικά το φαινόμενο των βιολογικών εισβολών, οι επιστήμονες διαπίστωσαν ότι είναι αρκετά πολύπλευρο και οι μέχρι τώρα πειραματικές ή θεωρητικές γνώσεις δεν είναι αρκετές για την αποκωδικοποίησή του. Μια λογική επεξήγηση της μετέπειτα συμπεριφοράς των επιτυχημένων εισβολέων σε ένα ενδιαίτημα είναι η άμεση και ταχύρυθμη αναπαραγωγή προς αύξηση του πληθυσμού. Αυτό, βέβαια, έχει παρατηρηθεί, χωρίς να σημαίνει ότι ισχύει μόνο αυτό. Σε μια έρευνα των Mooney και Cleland (2001) αναφέρεται: «Τα εισβάλλοντα είδη πιθανόν να μένουν σε μία κατάσταση χαμηλού ρυθμού ανάπτυξης του πληθυσμού τους για χρόνια και μετά να παρατηρηθεί έξαρση αυτού, κάτι που ονομάζεται καθυστερημένη ενέργεια (lag effect)». Αυτή η ενέργεια μπορεί να είναι απλά το αποτέλεσμα μιας κανονικής ανάπτυξης στο μέγεθος και την εξάπλωση του πληθυσμού. Οι Crooks και Soule (1999) δίνουν μια πρόσθετη εξήγηση στους μηχανισμούς που διατηρούν σε λανθάνουσα φάση τα νεοφερμένα είδη. Περιλαμβάνουν την περιβαλλοντική αλλαγή μετά την εγκατάσταση, βιοτικών και αβιοτικών παραμέτρων, και τις γενετικές διαφοροποιήσεις των μεταγενέστερων πληθυσμών που δίνουν εντολή για το χρόνο της διασποράς. Μία άλλη υπόθεση για την επιτυχία ενός είδους- εισβολέα είναι αυτή της απαλλαγής από τους εχθρούς ( Enemy Release Hypothesis ). Αν ένας οργανισμός εισβάλλει σε μια νέα βιοκοινότητα και αφήσει τους δικούς του φυσικούς θηρευτές, ανταγωνιστές και παράσιτα, οι πιθανότητες της επιτυχημένης αναπαραγωγής αυξάνουν, εν συγκρίσει με τους ενδογενείς οργανισμούς (Wiltgott, 2004). Ο συνδυασμός, λοιπόν, των παραπάνω παραμέτρων και πολλών άλλων, άγνωστων μέχρι τώρα, συντελούν στην επιτυχία ενός εισβολέα, χωρίς απαραίτητα να εμφανίζονται όλες μαζί Το Φαινόμενο Boom and Bust Ο τύπος εισβολής και ο χρόνος εγκατάστασης και προσαρμογής ενός είδους σε μια περιοχή δεν ακολουθεί κάποιο συγκεκριμένο πρότυπο, τουλάχιστον γνωστό. Οι μέχρι τώρα διαθέσιμες πληροφορίες συγκλίνουν στην εξάρτηση του εγκλιματισμού ενός οργανισμού από τους βιοτικούς και αβιοτικούς παράγοντες της περιοχής. Στην προηγούμενη παράγραφο έγινε αναφορά στο ρυθμό ανάπτυξης ενός εισβάλλοντος είδους. Ανεξάρτητα από την ταχύτητα αναπαραγωγής και επέκτασής του, παρατηρείται ένα αξιοσημείωτο φαινόμενο, που ονομάζεται boom and bust και σχετίζεται με τη μείωση της αφθονίας του πληθυσμού σε δραματικά επίπεδα που φτάνει την έλλειψη δυνατότητας εντοπισμού των ειδών. Τα είδη αυτά πιθανόν να επανεμφανιστούν αργότερα. Οι δυναµικές αυτές, που χαρακτηρίζονται από εκρήξεις πληθυσµών και ακολουθούνται από οξείες πτώσεις, έχουν απασχολήσει πολύ την επιστηµονική κοινότητα. (Williamson 1996; Galil 2000; Simberloff and Gibbons 2004). Ένα παράδειγμα ψαριού, του Upeneus moluccensis, με παρόμοια συμπεριφορά συναντάται στα τέλη του 1940 στην περιοχή του Ισραήλ. Αύξησε τον πληθυσµό του κατά 10-15% της µέχρι τότε παρουσίας του, ενώ ακολούθησε ένας ζεστός χειµώνας που ευνόησε το είδος και η αύξησή του άγγιξε το 83% περισσότερο της αρχικής αφθονίας. Σήµερα το είδος έχει υποστεί µείωση των πληθυσµών του και είναι κατά 30% λιγότερο της ακµαίας εποχής του (Galil, 2000). 17

18 Ο Simberloff (2003) εικάζει ότι ο ανταγωνισμός μεταξύ των ενδογενών και εισηγμένων ειδών για την εκμετάλλευση των πόρων, αλλά και μεταξύ των εισηγμένων, είναι μια εύλογη αιτία του boom and bust. Απόρροια αυτού είναι και η ύπαρξη τέτοιας πληθυσμιακής συμπεριφοράς που οδηγεί στην ανακατανομή των ειδών στη βιοκοινότητα αποδέκτη. Ακόμα, ο παρασιτισµός εισβολέων ειδών από είδη εισβολείς που ακολουθούν τα πρώτα θεωρείται µια άλλη αιτία (Simberloff, 2004). Κατά την µεταφορά κάποιων οργανισμών εισβολέων από ένα οικοσύστηµα σε ένα άλλο, υπάρχουν περιπτώσεις όπου µεταφέρονται και ξενιστές αυτών. Οι νέες περιβαλλοντικές συνθήκες, η έλλειψη δικών τους θηραµάτων και η καταπόνηση των εισβολέων στο νέο οικοσύστηµα αυξάνουν τους πληθυσµούς των ξενιστών πάνω σε αυτούς. Η αλληλεπίδραση που θα υπάρξει µε τα τοπικά είδη ίσως αποβεί θετική για τα παράσιτα και τότε το εισβάλλον είδος γίνεται θήραµα. Η τοποθέτηση τους σε ρόλο θηράµατος και όχι θηρευτή προκαλεί την µείωση τους έως και εξάλειψη τους (Κουφίου, 2005) Γνωρίσματα Βιοκοινοτήτων-Αποδέκτη Το σύνολο των διεργασιών που λαμβάνουν χώρα σε μια βιοκοινότητα και ορίζουν τις σχέσεις μεταξύ των οργανισμών, επηρεάζουν τη «συμπεριφορά» της, ερχόμενη αντιμέτωπη με αλλόχθονα είδη. Οι σχέσεις ανταγωνισμού, συμβίωσης και θήρευσης μεταξύ των οργανισμών διαφοροποιούνται ανάλογα με τη διαθεσιμότητα των βιολογικών πόρων και τη διαμόρφωση του γεωγραφικού χώρου. Η δεκτικότητα μιας κοινότητας σε μια εισβολή περιγράφεται από την ευκολία με την οποία ένα ξενικό είδος εγκαθίσταται σε αυτήν (Levine et al., 1999). Υψηλή δεκτικότητα παρουσιάζει μια κοινότητα με τα εξής χαρακτηριστικά: - Μικρό πλούτο ειδών (βιοποικιλότητα). Βασίζεται στην πρόταση του Elton (1958) ότι οι κοινότητες με υψηλά επίπεδα ποικιλότητας είναι λιγότερο δεκτικές σε εισβολές. Συμφωνώντας ο Crawley (1987), θέτει πιο ευάλωτες σε εισβολές τις φτωχές βιοκοινότητες, όπου υπάρχουν περισσότεροι κενοί θώκοι (empty niches), κάτι που συνδυάζεται και με το επόμενο χαρακτηριστικό, την - Έκταση με διάκενα. - Μεγάλη έκταση. Υπάρχουν πειραματικές συσχετίσεις επιφάνειας και αριθμού εισβολέων (Robinson et al.,1995). - Μικρό αριθμό εξειδικευμένων εχθρών για τους εισβολείς (Hulme, 2000). - Υψηλή συχνότητα διαταραχής. Αφορά τις μεταβολές των φυσικοχημικών παραμέτρων, (αλατότητα, θερμοκρασία), και την διαθεσιμότητα των θρεπτικών συστατικών. Τα παραπάνω μπορούν να αποτελέσουν περιοριστικό παράγοντα της παραγωγικότητας, που, σε υψηλά επίπεδα, προσδίδει ανθεκτικότητα στα συστήματα όπου εισβάλλουν ξενικά είδη (Huston, 1994; Burke & Grime, 1996). - Έλλειψη ειδών οικολογικά όμοιων με τα είδη- εισβολείς (Symstad, 2000). Αν τα οικολογικά χαρακτηριστικά δύο ειδών είναι παρόμοια, πιθανόν το ένα είδος θα παρεμποδίσει το άλλο μέσω του ανταγωνισμού. Ακόμα και αν το ξενικό είδος είναι ισχυρότερος ανταγωνιστής, η προϋπάρχουσα κοινότητα μπορεί να τον αποβάλλει μέσω της αναπτυγμένης προσαρμογής στο συγκεκριμένο οικότοπο. - Διαθεσιμότητα των πόρων. Όσο πληρέστερα αξιοποιούνται οι πόροι σε ένα ενδιαίτημα από τους ενδογενείς πληθυσμούς, τόσο δυσκολότερη είναι η εισβολή νέων ειδών (Levine et al., 2002). - Επαφή με ανθρώπινες δραστηριότητες. Οι εισβολείς εγκαθίστανται επιτυχώς σε περιοχές όπου οι ανθρώπινες επεμβάσεις είναι εμφανείς. 18

19 Η πολύπλευρη φύση των βιολογικών εισβολών ορίζει τα παραπάνω χαρακτηριστικά της βιοκοινότητας- αποδέκτη ως έναν κεντρικό άξονα του συνόλου των ερευνών που έχουν γίνει. Γεγονότα που μπορεί να αποκλίνουν από αυτόν τον άξονα είναι ακόμα προς έρευνα. Για παράδειγμα, τα αποτελέσματα πρόσφατων πειραματικών μελετών δείχνουν ότι η αύξηση του πλούτου των ειδών ενδέχεται να έχει αρνητική επίδραση στη δεκτικότητα των οικοσυστημάτων μιας εισβολής σε κάποιες περιπτώσεις (Knops et al., 1999), ενώ σε άλλες να έχει θετική ή και καμία επίδραση (Dukes, 2002). Πιο ξεκάθαρα αποτελέσματα προκύπτουν όταν εξετάζεται η επίδραση της σύνθεσης των ειδών εντός μιας λειτουργικής ομάδας ή η σύνθεση των λειτουργικών ομάδων εντός μιας κοινότητας, αν και οι περισσότερες απόψεις συγκλίνουν σε μία αρνητικής μορφής σχέση μεταξύ της βιοποικιλότητας των ομάδων και της δεκτικότητάς τους στην εισβολή (Symstad, 2000) Στάδια Βιολογικής Εισβολής Ο απώτερος σκοπός μιας εισβολής είναι η εγκαθίδρυση και η αναπαραγωγή των εισηγμένων ατόμων, έχοντας αντιμετωπίσει τις συνθήκες που επικρατούν στο καινούριο περιβάλλον. Η μετακίνηση των οργανισμών από μια περιοχή σε μια άλλη περιοχή- αποδέκτη, είτε από φυσικά είτε από ανθρωπογενή αίτια, δεν εξασφαλίζει και την επιτυχία της εισβολής. Γι αυτό η παρακολούθηση των βιολογικών εισβολών δεν έχει μόνο παραδείγματα ειδών που μετακόμισαν και εγκαταστάθηκαν σε ένα διαφορετικό οικότοπο (established species), αλλά και ειδών που εντοπίστηκαν μόνο μία φορά και εξαλείφθηκαν (alien species). Η επιτυχία της εισβολής περιγράφεται και οριοθετείται από κάποιους κανόνες που έχουν να κάνουν με την λογική εξέλιξη μιας οικολογικής διαδικασίας. Τέτοιου είδους πορείες πραγματώνονται και περιγράφονται με ορισμένα μελετημένα στάδια. Τα στάδια μιας βιολογικής εισβολής είναι τέσσερα και το πέρασμα από το πρώτο στο δεύτερο κ.ο.κ προαπαιτεί την απόλυτη επιτυχία κατά τη μετάβαση. Σύμφωνα, λοιπόν, με τον Williamson (1996), παρατηρούνται τα εξής: 1 ο στάδιο: Εισαγωγή 2 ο στάδιο: Εγκατάσταση 3 ο στάδιο: Εγκλιματισμός 4 ο στάδιο: Διασπορά του είδους (Σχήμα 1; Vermeij, 1996). Σχήμα 1: Τα βήματα μιας βιολογικής εισβολής (Vermeij, 1996). * ΕΒΠ, Ελάχιστος Βιώσιμος Πληθυσμός 19

20 H εισαγωγή ορίζει τη διασπορά των ατόμων ενός είδους στην κοινότητα- αποδέκτη, ενώ η εγκατάσταση σφραγίζει την επιτυχία της εισβολής, αφού ο πληθυσμός είναι ικανός να αναπαραχθεί. Ακολουθεί ο εγκλιματισμός, που αποβλέπει στην τροποποίηση των οικολογικών συνδέσμων στο περιβάλλον της κοινότητας- αποδέκτη και η διασπορά, που παραλληλίζεται με τη διασπορά των γηγενών πληθυσμών (Vermeij, 1996). Μία διαφορετική σχηματική προσέγγιση της εισβολής, του εγκλιματισμού και της εγκατάστασης κάποιου είδους σε μία βιοκοινότητα, δίνεται από τους Richardson et al. (2000), δίνοντας τη σχέση των φάσεων και των φραγμών που πιθανώς να περιορίσουν τη διαδικασία της εισβολής και της εξάπλωσης των ειδών (Σχήμα 2). Σχήμα 2: Η σχηματική αναπαράσταση των κύριων φραγμών που περιορίζουν την εξάπλωση των ειδών. Τα βέλη a έως f δίνουν τις πιθανές διαδρομές (Richardson et al., 2000). Ο Radosevich (2003) αναπαριστά (Σχήμα 3) τα βήματα μιας εισβολής με έμφαση στην εισαγωγή (introduction), αποίκιση (colonization) και εγκλιματισμό (naturalization) (στα Groves, 1986; Cousens & Mortimer, 1995), αποδίδοντας, όμως, το φαινόμενο με ένα γράφημα λογαριθμικής αύξησης όπου διακρίνονται αυτόματα οι τρεις φάσεις (της λανθάνουσας, της εκθετικής και της φάσης στασιμότητας) που αναλογούν σε κάθε στάδιο της εισβολής. 20

21 Σχήμα 3: Η εξέλιξη μιας εισβολής. Εισαγωγή, Αποίκιση, Εγκλιματισμός (Groves, 1986; Cousens & Mortimer, 1995). Κάθε απόπειρα εισβολής µπορεί να έχει ένα από τα ακόλουθα τέσσερα αποτελέσµατα (Κόκκορης, 1999): Επιτυχία της εισβολής, ο πλούτος των ειδών της βιοκοινότητας αυξάνεται, η αφθονία των παρόντων ειδών μεταβάλλεται, Επιτυχία της εισβολής, ένα ή περισσότερα είδη οδηγούνται σε έκλειψη, η αφθονία των παρόντων ειδών μεταβάλλεται, Αποτυχία της εισβολής η βιοκοινότητα µένει ανέπαφη, Αποτυχία της εισβολής, ένα ή περισσότερα είδη επίσης οδηγούνται σε έκλειψη, η αφθονία των παρόντων ειδών μεταβάλλεται. Η ποσοτική ερμηνεία των βημάτων μιας βιολογικής εισβολής έγινε σύμφωνα με την πρόταση του Williamson (1996), τον κανόνα του 10 (tens rule). Από κάθε μαζική κινητοποίηση οργανισμών με στόχο την εγκατάστασή τους σε ένα πιο φιλικό περιβάλλον, το ποσοστό επιτυχίας είναι της τάξης του 10% (Σχήμα 4; Κόκκορης, 1999). Το σχήμα αποτελεί μία απλή και σαφώς δοσμένη επεξήγηση του φαινομένου. Από τα 1000 είδη που εισάγονται, τα 100 διαφεύγουν στη φύση. Από αυτά τα 100 μόνο τα 10 καταφέρνουν να δημιουργήσουν βιώσιμους πληθυσμούς, ενώ τα υπόλοιπα εξαφανίζονται. Έτσι, από τα 10 επιτυχημένα εισβάλλοντα είδη, ένα αποτελεί ζιζάνιο (Κόκκορης, 1999). 21

22 Σχήμα 4: Διαφορετικές καταστάσεις από τις οποίες περνούν τα είδη που εισβάλλουν ή εισέρχονται σε μία «χώρα». Ένα πιο σύνθετο σχήμα παριστάνει την πορεία ενός είδους εισβολέα, δίνοντας και το ενδεχόμενο αποτυχίας (Σχήμα 5; Kolar & Lodge, 2001). Σχήμα 5: Η πορεία μιας βιολογικής εισβολής (Kolar & Lodge, 2001). 22

23 Μια ταξινόμηση της προσπάθειας των οργανισμών προς μία εισβολή και αποίκιση ενός ενδιαιτήματος, πρότεινε ο Davis (2000), και στηρίζεται σε αυστηρά οικολογικά και γεωγραφικά κριτήρια. Η διάταξη οργανώνεται με κέντρο τρία διακεκριμένα χαρακτηριστικά: 1) την απόσταση διασποράς, μικρή ή μεγάλη (short or long), 2) τη μοναδικότητα, συχνή ή σπάνια- μεμονωμένη εμφάνιση του είδους στην περιοχή αποίκισης (common or novel) και 3) η επίδραση στο νέο περιβάλλον, ανεπαίσθητη ή σημαντική (small or great). Μελετώντας αυτό το σχέδιο, γίνονται εμφανείς 2 3 συνδυασμοί, ή οχτώ δρόμοι για να γίνει ένα είδος αποικιστής (Σχήμα 6; Davis, 2000). Σχήμα 6: Οι οχτώ τύποι εγκατάστασης. Σύμφωνα με αυτό το σχήμα, οι τύποι 1, 2, 5 και 6 μπορούν να χαρακτηριστούν επιτυχημένοι αποικιστές, οι τύποι 3 και 7 θεωρούνται ότι εμφανίστηκαν μία φορά, αλλά απέτυχαν στην εγκατάσταση και οι τύποι 4 και 8 είναι οι πλέον επιτυχημένοι εισβολείς (λέξη που χρησιμοποιείται μόνο για τους αποικιστές αυτών των τύπων) (Davis, 2000) Βιοτικές Ανταλλαγές Η εξαφάνιση φραγμάτων και εμποδίων (π.χ. εμφάνιση πορθμών, εξαφάνιση ισθμών, τεκτονικές κινήσεις κτλ.) προκαλεί εμφάνιση ανταγωνισμού ολόκληρων βιοκοινοτήτων που αποτελούνται από είδη που έχουν μακρά και πιθανόν διαφορετική εξελικτική ιστορία (Κόκκορης, 1999). Στον ορισμό, λοιπόν, των βιοτικών ανταλλαγών, που έχει ήδη δοθεί, προστίθεται και η έννοια της σύγκρουσης των βιοκοινοτήτων που εμπεριέχει τον ανταγωνισμό και συμβαίνει κατά την ταυτόχρονη εισαγωγή πολλών ειδών σε μια περιοχή. Το πρότυπο των βιοτικών ανταλλαγών παρουσιάζει, συνήθως, μονόπλευρη βαρύτητα, με κινήσεις προς τη μία κατεύθυνση, που υπερτερούν αυτών που γίνονται αντίστροφα, προς την άλλη κατεύθυνση (Vermeij, 1991). Με αυτόν τον τρόπο αποδίδεται το φαινόμενο της ασυμμετρίας. Οι μελέτες των περισσότερων συγγραφέων συγκλίνουν στο ότι τα εξωτικά είδη τείνουν να κάνουν μια επιτυχημένη εισβολή, σε οικοσυστήματα που είναι φυσικά όμοια με αυτά απ όπου προήλθαν (Groves & Burton, 1987). Ένα άλλο κοινά αποδεκτό πόρισμα των επιστημόνων που ασχολούνται με τις βιολογικές εισβολές, είναι ύπαρξη της πλειοψηφίας ξενικών ειδών σε διαταραγμένα περιβάλλοντα (Mooney & Drake, 1986). Αυτό αποδεικνύει ότι τέτοιου είδους ενδιαιτήματα έχουν χαμηλή βιοτική αντίσταση. Επιπλέον, τα πλούσια σε είδη οικοσυστήματα έχουν μεγαλύτερη οικολογική ποικιλία και συνεπώς, μεγαλύτερη πιθανότητα να έχουν στη σύνθεσή τους έναν επιτυχημένο εισβολέα (Κόκκορης, 1999). 23

24 Στη συνέχεια, περιγράφεται αναλυτικά το πιο πρόσφατο φαινόμενο βιοτικής ανταλλαγής Το Κανάλι του Σουέζ και η ανταλλαγή ειδών μεταξύ της Μεσογείου και της Ερυθράς θάλασσας- Μία ασύμμετρη ανταλλαγή Η κατασκευή του Καναλιού του Σουέζ τον 19 ο αιώνα, έφερε σε επικοινωνία δύο βιογεωγραφικές περιοχές που μέχρι τότε ήταν ασύνδετες, την Ατλαντική Μεσόγειο και την Ινδο- Ειρηνική. Αυτό το γεγονός ευνόησε μία από τις σημαντικότερες αμφίδρομες εισαγωγές ειδών. Έτσι, λοιπόν, τα βιοτικά στοιχεία της Ερυθράς Θάλασσας συναντήθηκαν και αναμείχθηκαν με αυτά της Μεσογείου, από το 1869, παρ όλα τα εμπόδια. Το μήκος (103 μίλια) και η ρηχότητα του καναλιού, η ύπαρξη ρευμάτων, η θερμοκρασία και οι ακραίες τιμές αλατότητας, θα μπορούσαν να λειτουργήσουν ως ανατρεπτικοί παράγοντες της μετακίνησης των ειδών. Όμως, εκατοντάδες είδη κατάφεραν να σχηματίσουν επιτυχείς αποικίες σε όλη τη θαλάσσια μάζα της Μεσογείου, από τη Ρόδο μέχρι την Τυνησία (Galil, 1993). Ο πρώτος απολογισμός των Λεσεψιανών εισβολέων στη Μεσόγειο που πήραν το όνομά τους από τον κατασκευαστή του καναλιού Φερδινάνδο ντε Λεσέψ, έφτανε τα 91 είδη μαλακίων, 15 είδη καβουριών και 41 είδη ψαριών (Vermeij, 1991). Η αντίστροφη πορεία των οργανισμών, από τη Μεσόγειο προς την Ερυθρά Θάλασσα, κατέγραψε μόνο 3 είδη μαλακίων, κανένα είδος καβουριού και 6 είδη ψαριών. Έχοντας αυτά τα δεδομένα γίνεται λόγος για ασύμμετρη ανταλλαγή και ενισχύεται η άποψη ότι στις συγκρούσεις των βιοτικών ανταλλαγών υπερισχύουν τα οικοσυστήματα με μεγαλύτερο πλούτο ειδών. Δέκα χρόνια αργότερα, σύμφωνα με τους Mooney και Cleland (2001), οι εισβολείς έχουν ξεπεράσει τα 250 είδη, 34 γένη και 13 οικογένειες στη Μεσόγειο Θάλασσα. Αυτή η διαδικασία, όπως ήταν επόμενο, έφερε ανακατατάξεις στους οικολογικούς θώκους, οι οποίοι περνώντας από μια περίοδο συνωστισμού, κατελήφθησαν από πολλά εξωτικά είδη, εκτοπίζοντας τους γηγενείς πληθυσμούς. Όμως, όπως αναφέρει ο Κόκκορης (1999), κανένα είδος δεν οδηγείται αμέσως σε έκλειψη- π.χ. ένας θηρευτής, απουσία θηράματος έχει χρόνο ημιζωής ίσο με ln1/ 2 T 1 / 2 =, όπου d είναι ο ρυθμός θνησιμότητας του θηρευτή. d Η σύσταση της θαλάσσιας μεσογειακής πανίδας οδηγείται σε συνεχείς αλλαγές από τότε. Τα αυτόχθονα είδη διατηρούσαν την ισορροπία του οικοσυστήματος, αλλά αντικαταστάθηκαν από τα εισβάλλοντα είδη της Ερυθράς, τα οποία, όπως φαίνεται, προτιμούν τα ρηχά και ζεστά νερά της Μεσογείου. Για παράδειγμα, δύο εξωτικά ψάρια, το Sargocentron rubrum και το Pempheris vanicolensis, έχουν αναπτύξει μεγάλους πληθυσμούς μετά την είσοδό τους. Η νυχτερινή βόσκηση είναι μια ασυνήθιστη στρατηγική τροφοληψίας για τα μεσογειακά είδη (μόνο ένα βοσκεί το βράδυ), και αυτοί οι μετανάστες διεκδίκησαν οικολογική θέση στο ενδιαίτημα με αυτήν την πρωτότυπη διατροφική συμπεριφορά, εκμεταλλευόμενοι πόρους που δεν είχαν χρησιμοποιηθεί προηγουμένως από τους αυτόχθονους οργανισμούς (Mooney & Cleland, 2001). Η ανταγωνιστική εκτόπιση των ειδών μπορεί, επίσης, να προκαλέσει βαθυμετρικές ανακατατάξεις στους πληθυσμούς που υποβάλλονται σε τέτοια διαδικασία. Ένα ενδιαφέρον παράδειγμα, στο οποίο παρατηρήθηκε το παραπάνω φαινόμενο, είναι αυτό του Mullus barbatus- κόκκινο μπαρμπούνι (Linnaeus, 1758) και του Merluccius merluccius- μπακαλιάρος (Linnaeus, 1758) που αντικαταστάθηκαν σε βαθύτερα και ψυχρότερα νερά από τα Upeneus moluccensis- ανατολικό μπαρμπούνι (Oren, 1957) και Saurida undosquamis- λεπόσκαρμος (Oren, 1957), αντίστοιχα (Galil, 2000). Γίνεται, 24

25 λοιπόν, κατανοητό ότι στην περίπτωση αντικατάστασης κάποιων εμπορικών ειδών από τους νέους μετανάστες μπορεί να κλονιστεί το εμπόριο και να αναπροσαρμοστούν οι διατροφικές συνήθειες των ειδών των προσβεβλημένων περιοχών Γενετικές έρευνες στο Upeneus moluccensis Εισαγωγή Στην εργασία των Hassan και Bonhomme (2005) δίνονται 5 είδη Λεσεψιανών ψαριών στη Μεσόγειο, πάνω στα οποία έχει διεξαχθεί έρευνα που έχει δείξει ότι οι πληθυσμοί τους προερχόμενοι από τις δύο θαλάσσιες λεκάνες, είτε από τη Μεσόγειο είτε από την Ερυθρά Θάλασσα, είναι γενετικά παρόμοιοι, εάν δεν είναι απόλυτα ίδιοι. Αυτά τα είδη είναι τα: Atherinomorus lacunosus (Bucciareli et al., 2002), Upeneus moluccensis, Upeneus pori (Golani & Ritte, 1999), Siganus rivulatus και Siganus luridus (Bonhomme et al., 2003; Hassan et al., 2003). Το ανατολικό μπαρμπούνι, Upeneus moluccensis, ήταν ένα από τα 59 Λεσεψιανά είδη ψαριών που εγκαταστάθηκαν στο οικοσύστημα της Μεσογείου (Golani et al., 2002). Μία πιο εκτεταμένη μελέτη που έγινε στο γενετικό υλικό αυτού του είδους, είχε ως στόχο τη σύγκριση του γονιδιώματός του με το γονιδίωμα ενός τέτοιου ατόμου από την Ερυθρά Θάλασσα, που μέχρι πριν από 140 περίπου χρόνια αποτελούσε αποκλειστικά ενδογενές είδος Υλικά και Μέθοδοι Κατά τη διάρκεια των πειραμάτων συλλέχθηκαν 50 στο σύνολο άτομα Upeneus moluccensis (27 άτομα μεταξύ Ιανουαρίου και Φεβρουαρίου 2000, και 23 άτομα μεταξύ Ιουλίου και Αυγούστου 2000) από τα παράλια της Συρίας (Lattakia, N;35 47 E). Ένα άλλο δείγμα 50 ατόμων συλλέχθηκε από την Ερυθρά Θάλασσα το Νοέμβριο Μετά από κάποιο χρονικό διάστημα, όταν ωρίμασαν, αφαιρέθηκαν τα κοιλιακά ή πυλωρικά πτερύγια, από κάθε άτομο και διατηρήθηκαν σε 90% αιθανόλη (CH 3 CH 2 OH). Όλη η ποσότητα του DNA αποσπάστηκε ακολουθώντας την φαινολοχλωροφορμική μέθοδο (Sambrook et al., 1989) Συμπεράσματα Τα αποτελέσματα της έρευνας δεν ανέδειξαν καμία ιδιαίτερη διαφοροποίηση στο πυρηνικό και μιτοχονδριακό γενετικό υλικό των πληθυσμών του U. moluccensis της Μεσογείου και της Ερυθράς. Αυτό πιθανόν να σημαίνει ότι η μετανάστευση του είδους αυτού από την Ερυθρά στη Μεσόγειο ήταν μια συνέχεια της εξέλιξης εμπλέκοντας πολλά άτομα από το ξεκίνημά της. Όμοια συμπεράσματα επιτεύχθηκαν χρησιμοποιώντας το γενετικό υλικό άλλων 5 ειδών ψαριών και 2 ειδών μαλακίων. Η διαπίστωση αυτή αποδεικνύει ότι τουλάχιστον για ένα κλάσμα (της τάξης του 5/59) των Λεσεψιανών ψαριών, η αποίκιση του Μεσογειακού οικοσυστήματος δεν ήταν απόρροια της μεταβολής των γονιδίων Σημασία Βιολογικών Εισβολών Κάθε αναφορά και καταγραφή που έχει πραγματοποιηθεί μέχρι σήμερα για την εξάπλωση των βιολογικών εισβολών είναι αποθαρρυντική. Η απότομη αύξηση των βιολογικών εισβολών κατατάσσεται ανάμεσα στις σημαντικότερες συνέπειες της 25

ΘΕΣΕΙΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΕΣ

ΘΕΣΕΙΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΕΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ ΠΡΥΤΑΝΙΚΕΣ ΕΚΛΟΓΕΣ 2014 ΘΕΣΕΙΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΕΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ Δ. ΚΑΨΑΛΗΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΥΠΟΨΗΦΙΟΣ ΠΡΥΤΑΝΗΣ Ιωάννινα, Ιούνιος 2014 1 Οι βασικές στοχεύσεις και προτεραιότητες

Διαβάστε περισσότερα

ΚΩ ΙΚΑΣ ΕΟΝΤΟΛΟΓΙΑΣ ΤΗΣ ΕΤΑΙΡΕΙΑΣ ΜΕ ΤΗΝ ΕΠΩΝΥΜΙΑ «ΠΑΠΟΥΤΣΑΝΗΣ ΑΝΩΝΥΜΗ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗ ΚΑΙ ΕΜΠΟΡΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΙΚΩΝ ΑΓΑΘΩΝ»

ΚΩ ΙΚΑΣ ΕΟΝΤΟΛΟΓΙΑΣ ΤΗΣ ΕΤΑΙΡΕΙΑΣ ΜΕ ΤΗΝ ΕΠΩΝΥΜΙΑ «ΠΑΠΟΥΤΣΑΝΗΣ ΑΝΩΝΥΜΗ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗ ΚΑΙ ΕΜΠΟΡΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΙΚΩΝ ΑΓΑΘΩΝ» ΚΩ ΙΚΑΣ ΕΟΝΤΟΛΟΓΙΑΣ ΤΗΣ ΕΤΑΙΡΕΙΑΣ ΜΕ ΤΗΝ ΕΠΩΝΥΜΙΑ «ΠΑΠΟΥΤΣΑΝΗΣ ΑΝΩΝΥΜΗ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗ ΚΑΙ ΕΜΠΟΡΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΙΚΩΝ ΑΓΑΘΩΝ» ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1 Γενικά...3 2 Θέματα Απασχόλησης...3 3 Σύγκρουση συμφερόντων...4

Διαβάστε περισσότερα

Προδημοσιεύτηκαν τα τέσσερις πρώτα προγράμματα του νέου ΕΣΠΑ που αφορούν

Προδημοσιεύτηκαν τα τέσσερις πρώτα προγράμματα του νέου ΕΣΠΑ που αφορούν Προδημοσιεύτηκαν τα τέσσερις πρώτα προγράμματα του νέου ΕΣΠΑ που αφορούν μικρομεσαίες επιχειρήσεις και ελευθέρους επαγγελματίες. Τονίζεται ότι τα προγράμματα είναι σε προδημοσίευση. Με τη δημοσίευση της

Διαβάστε περισσότερα

Δασικά Οικοσυστήματα και Τεχνικά Έργα

Δασικά Οικοσυστήματα και Τεχνικά Έργα Τμήμα Δασολογίας & Διαχείρισης Περιβάλλοντος & Φυσικών Πόρων Εργαστήριο Διευθέτησης Ορεινών Υδάτων και Διαχείρισης Κινδύνου Προπτυχιακό Πρόγραμμα Σπουδών Δασικά Οικοσυστήματα και Τεχνικά Έργα Κεφάλαιο

Διαβάστε περισσότερα

Πληροφοριακό Δελτίο Σεμιναρίου

Πληροφοριακό Δελτίο Σεμιναρίου Πληροφοριακό Δελτίο Σεμιναρίου με θέμα: Επιχειρηματική Εκκίνηση Από τη δημιουργία της Επιχειρηματικής Ιδέας στην ίδρυση της Νέας Επιχείρησης 1. Η Διδακτική αυτή Ενότητα, διαρκείας 30 διδακτικών ωρών, απευθύνεται

Διαβάστε περισσότερα

ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ ΓΕΩΡΓΙΚΗΣ ΑΣΦΑΛΙΣΗΣ. Ετήσια Έκθεση για το έτος 2005 ΚΕΝΤΡΙΚΑ ΓΡΑΦΕΙΑ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΥ Ζ. ΧΡ. ΣΩΖΟΥ 29 & 31 ΛΕΥΚΩΣΙΑ ΚΥΠΡΟΣ

ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ ΓΕΩΡΓΙΚΗΣ ΑΣΦΑΛΙΣΗΣ. Ετήσια Έκθεση για το έτος 2005 ΚΕΝΤΡΙΚΑ ΓΡΑΦΕΙΑ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΥ Ζ. ΧΡ. ΣΩΖΟΥ 29 & 31 ΛΕΥΚΩΣΙΑ ΚΥΠΡΟΣ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ ΓΕΩΡΓΙΚΗΣ ΑΣΦΑΛΙΣΗΣ Ετήσια Έκθεση για το έτος 2005 ΚΕΝΤΡΙΚΑ ΓΡΑΦΕΙΑ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΥ Ζ. ΧΡ. ΣΩΖΟΥ 29 & 31 ΛΕΥΚΩΣΙΑ ΚΥΠΡΟΣ Πρόεδρος Πανίκος Πούρος Εκπρόσωπος Υπουργού Γεωργίας, Φυσικών Πόρων και Περιβάλλοντος

Διαβάστε περισσότερα

Συνοπτική Παρουσίαση. Ελλάδα

Συνοπτική Παρουσίαση. Ελλάδα Ελλάδα Συνοπτική Παρουσίαση Η θρησκευτική ελευθερία προστατεύεται από το Σύνταγμα και άλλους νόμους και πολιτικές, με κάποιους περιορισμούς. Γενικώς, η κυβέρνηση σεβάστηκε εμπράκτως τη θρησκευτική ελευθερία,

Διαβάστε περισσότερα

Δευτέρα, 9 Απριλίου 2012 ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΕΜΠΟΡΙΟΥ & ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΠΕΤΡΑΚΗ 16 Τ.Κ. 105 63 - ΑΘΗΝΑ ΤΗΛ.: 210.32.59.198 FAX: 210.32.59.229

Δευτέρα, 9 Απριλίου 2012 ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΕΜΠΟΡΙΟΥ & ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΠΕΤΡΑΚΗ 16 Τ.Κ. 105 63 - ΑΘΗΝΑ ΤΗΛ.: 210.32.59.198 FAX: 210.32.59.229 ΕΘΝΙΚΗ ΣΥΝΟΜΟΣΠΟΝΔΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΜΠΟΡΙΟΥ Δευτέρα, 9 Απριλίου ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΕΜΠΟΡΙΟΥ & ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΠΕΤΡΑΚΗ 16 Τ.Κ. 105 63 - ΑΘΗΝΑ ΤΗΛ.: 210.32.59.198 FAX: 210.32.59.229 ΘΕΜΑ: Έκδοση από τη Eurostat του Δείκτη

Διαβάστε περισσότερα

ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΟ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΚΑΙ ΠΡΟΝΟΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΑΙΣΘΗΤΙΚΗΣ-ΚΟΣΜΗΤΟΛΟΓΙΑΣ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ

ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΟ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΚΑΙ ΠΡΟΝΟΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΑΙΣΘΗΤΙΚΗΣ-ΚΟΣΜΗΤΟΛΟΓΙΑΣ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΟ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΚΑΙ ΠΡΟΝΟΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΑΙΣΘΗΤΙΚΗΣ-ΚΟΣΜΗΤΟΛΟΓΙΑΣ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΤΟ ΕΛΑΙΟΛΑΔΟ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΕΣ ΜΕΛΕΤΕΣ ΚΑΙ ΕΡΕΥΝΕΣ ΓΙΑ ΤΗ ΔΡΑΣΗ

Διαβάστε περισσότερα

ΗΛΙΟΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΑΥΤΟΣΚΙΑΣΜΟΣ ΤΟΥ ΚΤΗΡΙΑΚΟΥ ΚΕΛΥΦΟΥΣ

ΗΛΙΟΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΑΥΤΟΣΚΙΑΣΜΟΣ ΤΟΥ ΚΤΗΡΙΑΚΟΥ ΚΕΛΥΦΟΥΣ ΗΛΙΟΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΑΥΤΟΣΚΙΑΣΜΟΣ ΤΟΥ ΚΤΗΡΙΑΚΟΥ ΚΕΛΥΦΟΥΣ ΗΛΙΟΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΑΝΑΚΛΑΣΤΙΚΟΤΗΤΑ ΕΠΙΦΑΝΕΙΩΝ ΗΛΙΟΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΣΚΙΑΣΗ ΤΩΝ ΑΝΟΙΓΜΑΤΩΝ ΗΛΙΟΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΣΚΙΑΣΗ ΤΩΝ ΑΝΟΙΓΜΑΤΩΝ ΗΛΙΟΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΣΚΙΑΣΗ ΤΩΝ ΑΝΟΙΓΜΑΤΩΝ ΗΛΙΟΠΡΟΣΤΑΣΙΑ

Διαβάστε περισσότερα

Κύριε Πρέσβη της Γαλλίας στην Κύπρο, κυρία Florent, Κύριε Επίτροπε Εθελοντισμού και μη Κυβερνητικών Οργανώσεων κυρία Γενική Γραμματέας Ισότητας των

Κύριε Πρέσβη της Γαλλίας στην Κύπρο, κυρία Florent, Κύριε Επίτροπε Εθελοντισμού και μη Κυβερνητικών Οργανώσεων κυρία Γενική Γραμματέας Ισότητας των Κύριε Πρέσβη της Γαλλίας στην Κύπρο, κυρία Florent, Κύριε Επίτροπε Εθελοντισμού και μη Κυβερνητικών Οργανώσεων κυρία Γενική Γραμματέας Ισότητας των Φύλων Κύριε Πρέσβη της Ελλάδας στην Κύπρο Κύριε Διευθυντή

Διαβάστε περισσότερα

Ασυντήρητες και επικίνδυνες οικοδομές

Ασυντήρητες και επικίνδυνες οικοδομές Ασυντήρητες και επικίνδυνες οικοδομές Στα τελευταία πέντε χρόνια έχουν καταγραφεί αρκετά περιστατικά πτώσης τμημάτων οικοδομών, κυρίως μπαλκονιών από πολυώροφες οικοδομές και είναι πραγματικά θαύμα το

Διαβάστε περισσότερα

323 Φυτικής Παραγωγής Γεωπονικού Παν. Αθήνας

323 Φυτικής Παραγωγής Γεωπονικού Παν. Αθήνας 323 Φυτικής Παραγωγής Γεωπονικού Παν. Αθήνας Σκοπός To τμήμα Φυτικής Παραγωγής έχει ως σκοπό την εκπαίδευση των φοιτητών του στον τομέα της Γεωπονίας, καθιστώντας τους ικανούς για την ποιοτική και ποσοτική

Διαβάστε περισσότερα

ΔΕΛΤΙΟ ΤΥΠΟΥ. Ακολουθεί ολόκληρη η τοποθέτηση - παρέμβαση του Υπουργού Δ.Μ.&Η.Δ.

ΔΕΛΤΙΟ ΤΥΠΟΥ. Ακολουθεί ολόκληρη η τοποθέτηση - παρέμβαση του Υπουργού Δ.Μ.&Η.Δ. ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΗΣ ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΗΣ & ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗΣ ΔΙΑΚΥΒΕΡΝΗΣΗΣ ΓΡΑΦΕΙΟ ΤΥΠΟΥ Αθήνα, 18 Ιουνίου 2013 ΔΕΛΤΙΟ ΤΥΠΟΥ Ο Υπουργός Διοικητικής Μεταρρύθμισης και Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης

Διαβάστε περισσότερα

237 Χημικών Μηχανικών Θεσσαλονίκης

237 Χημικών Μηχανικών Θεσσαλονίκης 237 Χημικών Μηχανικών Θεσσαλονίκης Σκοπός κύριος σκοπός του Χημικού Μηχανικού είναι να αναλύει, να σχεδιάζει, να βελτιστοποιεί και να ελέγχει όλες τις χημικές και φυσικές διεργασίες της χημικής βιομηχανίας.

Διαβάστε περισσότερα

Τίτλος Ειδικού Θεματικού Προγράμματος: «Διοίκηση, Οργάνωση και Πληροφορική για Μικρο-μεσαίες Επιχειρήσεις»

Τίτλος Ειδικού Θεματικού Προγράμματος: «Διοίκηση, Οργάνωση και Πληροφορική για Μικρο-μεσαίες Επιχειρήσεις» ΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ, ΒΑΣΙΚΟΣ ΠΑΡΑΓΟΝΤΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΟΥ ΑΙΓΑΙΟΠΕΛΑΓΙΤΙΚΟΥ ΧΩΡΟΥ Τίτλος Ειδικού Θεματικού Προγράμματος: «Διοίκηση, Οργάνωση και Πληροφορική για Μικρο-μεσαίες

Διαβάστε περισσότερα

ΑΠΟΤΙΜΗΣΗ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ ΤΟΥ ΤΜΗΜΑΤΟΣ ΣΤΟΧΟΙ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟ 2008-2013

ΑΠΟΤΙΜΗΣΗ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ ΤΟΥ ΤΜΗΜΑΤΟΣ ΣΤΟΧΟΙ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟ 2008-2013 ΕΘΝΙΚΟΝ ΚΑΙ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΟΝ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΝ ΑΘΗΝΩΝ ΣΧΟΛΗ ΘΕΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗΣ & ΤΗΛΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΩΝ ΑΠΟΤΙΜΗΣΗ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ ΤΟΥ ΤΜΗΜΑΤΟΣ ΣΤΟΧΟΙ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟ 2008-2013 ΜΑΡΤΙΟΣ 2009 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥΠΟΛΗ

Διαβάστε περισσότερα

Οι ιοί και οι ιογενείς λοιμώξεις του αναπνευστικού συστήματος στα παιδιά

Οι ιοί και οι ιογενείς λοιμώξεις του αναπνευστικού συστήματος στα παιδιά Οι ιοί και οι ιογενείς λοιμώξεις του αναπνευστικού συστήματος στα παιδιά Θεοφάνης Τσιλιγιάννης Οι ιογενείς λοιμώξεις αποτελούν τη συχνότερη αιτία από την οποία αρρωσταίνουν τα παιδιά και ο άνθρωπος γενικά.

Διαβάστε περισσότερα

ΤΟ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ ΧΡΕΙΑΖΕΤΑΙ ΤΗΝ ΣΤΗΡΙΞΗ ΟΛΩΝ ΜΑΣ

ΤΟ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ ΧΡΕΙΑΖΕΤΑΙ ΤΗΝ ΣΤΗΡΙΞΗ ΟΛΩΝ ΜΑΣ ΤΟ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ ΧΡΕΙΑΖΕΤΑΙ ΤΗΝ ΣΤΗΡΙΞΗ ΟΛΩΝ ΜΑΣ ΣΥΝΤΟΜΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ: Το Νοσοκομείο Σητείας ως Δημόσιο Γενικό Νοσοκομείο ιδρύθηκε με Β. Δ/γμα στις 09-04-1947. Στεγάστηκε εκεί όπου λειτουργούσε πριν λίγα χρόνια

Διαβάστε περισσότερα

"ΤΟ ΞΥΛΟ ΣΤΙΣ ΔΟΜΙΚΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ: ΘΕΜΑΤΑ ΥΓΡΑΣΙΑΣ ΚΑΙ ΑΝΙΣΟΤΡΟΠΙΑΣ, ΒΕΛΤΙΣΤΗ ΧΡΗΣΗ ΚΑΙ ΜΕΤΡΑ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΤΩΝ ΞΥΛΙΝΩΝ ΚΑΤΑΣΚΕΥΩΝ A

ΤΟ ΞΥΛΟ ΣΤΙΣ ΔΟΜΙΚΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ: ΘΕΜΑΤΑ ΥΓΡΑΣΙΑΣ ΚΑΙ ΑΝΙΣΟΤΡΟΠΙΑΣ, ΒΕΛΤΙΣΤΗ ΧΡΗΣΗ ΚΑΙ ΜΕΤΡΑ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΤΩΝ ΞΥΛΙΝΩΝ ΚΑΤΑΣΚΕΥΩΝ A "ΤΟ ΞΥΛΟ ΣΤΙΣ ΔΟΜΙΚΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ: ΘΕΜΑΤΑ ΥΓΡΑΣΙΑΣ ΚΑΙ ΑΝΙΣΟΤΡΟΠΙΑΣ, ΒΕΛΤΙΣΤΗ ΧΡΗΣΗ ΚΑΙ ΜΕΤΡΑ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΤΩΝ ΞΥΛΙΝΩΝ ΚΑΤΑΣΚΕΥΩΝ A Δρ Μιχάλης Σκαρβέλης, Αναπληρωτής Καθηγητής, υπεύθυνος Εργαστηρίου Τεχνολογίας

Διαβάστε περισσότερα

Θέμα εισήγησης : «Δίκτυο υποστήριξης πολιτιστικού αποθέματος Βορειοδυτικής Χίου»

Θέμα εισήγησης : «Δίκτυο υποστήριξης πολιτιστικού αποθέματος Βορειοδυτικής Χίου» Θέμα εισήγησης : «Δίκτυο υποστήριξης πολιτιστικού αποθέματος Βορειοδυτικής Χίου» Το γεγονός ότι σήμερα συγκεντρωθήκαμε όλοι μαζί εδώ, για να συζητήσουμε γύρω από την ανάπτυξη δικτύου υποστήριξης του πολιτιστικού

Διαβάστε περισσότερα

Τεχνολογική Οικονομική & Μεθοδολογία Εκπόνησης Οικονομοτεχνικών Μελετών. 1. Εισαγωγή στην Τεχνολογική Οικονομική & τη. Δρ.

Τεχνολογική Οικονομική & Μεθοδολογία Εκπόνησης Οικονομοτεχνικών Μελετών. 1. Εισαγωγή στην Τεχνολογική Οικονομική & τη. Δρ. Τεχνολογική Οικονομική & Μεθοδολογία Εκπόνησης Οικονομοτεχνικών Μελετών 1. Εισαγωγή στην Τεχνολογική Οικονομική & τη Μεθοδολογία Εκπόνησης Οικονομοτεχνικών Μελετών Βασικές έννοιες Τύποι μελετών Περιεχόμενο

Διαβάστε περισσότερα

Διασυνοριακά νερά και διαχειριστικά σχέδια λεκανών

Διασυνοριακά νερά και διαχειριστικά σχέδια λεκανών Διασυνοριακά νερά και διαχειριστικά σχέδια λεκανών Ζαλίδης Γεώργιος, Καθηγητής Χρόνης Ιωάννης, Υποψήφιος Διδάκτωρ Εργαστήριο Εφαρμοσμένης Εδαφολογίας Γεωπονική Σχολή Οδηγία Πλαίσιο: σκοπός και κρίσιμοι

Διαβάστε περισσότερα

Παρασκευή, 25 Ιανουαρίου 2013 ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΕΜΠΟΡΙΟΥ & ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΠΕΤΡΑΚΗ 16 Τ.Κ. 105 63 - ΑΘΗΝΑ ΤΗΛ.: 210.32.59.198 FAX: 210.32.59.

Παρασκευή, 25 Ιανουαρίου 2013 ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΕΜΠΟΡΙΟΥ & ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΠΕΤΡΑΚΗ 16 Τ.Κ. 105 63 - ΑΘΗΝΑ ΤΗΛ.: 210.32.59.198 FAX: 210.32.59. Παρασκευή, 25 Ιανουαρίου 2013 ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΕΜΠΟΡΙΟΥ & ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΠΕΤΡΑΚΗ 16 Τ.Κ. 105 63 - ΑΘΗΝΑ ΤΗΛ.: 210.32.59.198 FAX: 210.32.59.229 ΘΕΜΑ: Έκδοση από τη Eurostat του Δείκτη Όγκου στο Λιανικό Εμπόριο, για

Διαβάστε περισσότερα

ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΕΜΠΟΡΙΟΥ & ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΠΕΤΡΑΚΗ 16 Τ.Κ. 105 63 ΑΘΗΝΑ ΤΗΛ.: 210.32.59.198 FAX: 210.32.59.229

ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΕΜΠΟΡΙΟΥ & ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΠΕΤΡΑΚΗ 16 Τ.Κ. 105 63 ΑΘΗΝΑ ΤΗΛ.: 210.32.59.198 FAX: 210.32.59.229 ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΕΜΠΟΡΙΟΥ & ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΠΕΤΡΑΚΗ 16 Τ.Κ. 105 63 ΑΘΗΝΑ ΤΗΛ.: 210.32.59.198 FAX: 210.32.59.229 ΘΕΜΑ: Έκδοση από τη Eurostat του Δείκτη Όγκου στο Λιανικό Εμπόριο, για το μήνα Οκτώβριο, στις χώρες της

Διαβάστε περισσότερα

Φασίστες και αφεντικά στου πηγαδιού τον πάτο, ζήτω το παγκόσμιο προλεταριάτο.

Φασίστες και αφεντικά στου πηγαδιού τον πάτο, ζήτω το παγκόσμιο προλεταριάτο. Οι νόμοι της αγοράς, νόμοι της άγριας δύσης έχουν καταστρέψει ό,τι με αγώνες είχαμε κατακτήσει. Ο Υπ. Υγείας φωνάζει πως δεν έχει απολυθεί κανείς απ τα νοσοκομεία και ότι όλα λειτουργούν καλά. Ολόκληρη

Διαβάστε περισσότερα

Απλές Συμβουλές Όταν μιλάω στο παιδί μου δεν με ακούει!!!

Απλές Συμβουλές Όταν μιλάω στο παιδί μου δεν με ακούει!!! Απλές Συμβουλές Όταν μιλάω στο παιδί μου δεν με ακούει!!! 5Μια έκδοση των ΟΤΑΝ ΜΙΛΑΩΩ ΣΤΟ ΠΑΙΔ Ι ΜΟΥ Δ ΕΝ ΑΚΟΥΕΙ. 25 ΑΠΛΕΣ ΣΥΜΒΟΥΛΕΣ Από την Ελένη Λυμπεροπούλου Υπεύθυνη τμήματος ειδικής διαπαιδαγώγησης,

Διαβάστε περισσότερα

ΕΘΙΜΑ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ. Αγγελική Περιστέρη Α 2

ΕΘΙΜΑ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ. Αγγελική Περιστέρη Α 2 ΕΘΙΜΑ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ Αγγελική Περιστέρη Α 2 ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΑ Ιρλανδία: Τη νύκτα της παραμονής των Χριστουγέννων όλα τα παράθυρα των σπιτιών που βλέπουν προς το δρόμο, φωτίζονται από ένα αναμμένο κερί, το οποίο

Διαβάστε περισσότερα

Καλωσόρισμα επισήμων. Κυρίες και κύριοι,

Καλωσόρισμα επισήμων. Κυρίες και κύριοι, 1 Καλωσόρισμα επισήμων Κυρίες και κύριοι, Εκ μέρους των μελών του Διοικητικού μας συμβουλίου, σας καλωσορίσω στο 17 ο Ετήσιο Συνέδριο της Συνομοσπονδίας μας, μέσα από τις εργασίες του οποίου αισιοδοξούμε

Διαβάστε περισσότερα

Σας παρουσιάζουμε το πρόγραμμα μαθημάτων και δραστηριοτήτων για την χρονιά 2014-2015.

Σας παρουσιάζουμε το πρόγραμμα μαθημάτων και δραστηριοτήτων για την χρονιά 2014-2015. Σας παρουσιάζουμε το πρόγραμμα μαθημάτων και δραστηριοτήτων για την χρονιά 2014-2015. Κάθε μέρα κίνηση, κάθε μέρα παιχνίδι με εξειδικευμένα προγράμματα κίνησης για παιδιά 2 8 ετών. Ξεκινάμε: Δευτέρα 15

Διαβάστε περισσότερα

ΚΕΦ. 1 Η ΛΟΓΙΣΤΙΚΗ ΚΑΙ Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΣΤΙΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ

ΚΕΦ. 1 Η ΛΟΓΙΣΤΙΚΗ ΚΑΙ Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΣΤΙΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΕΝΟΤΗΤΑ ΔΕΙΚΤΕΣ ΕΠΙΤΥΧΙΑΣ (Ο ΜΑΘΗΤΗΣ ΝΑ ΜΠΟΡΕΙ :) ΔΕΙΚΤΕΣ ΕΠΑΡΚΕΙΑΣ (ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΣ ΔΙΔΑΚΤΕΑ) ΚΕΦ. 1 Η ΛΟΓΙΣΤΙΚΗ ΚΑΙ Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΣΤΙΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ 1.1 Εισαγωγή στη Λογιστική/Στ όχοι της επιχείρησης Να

Διαβάστε περισσότερα

Αρωματικά φυτά της Ελλάδας

Αρωματικά φυτά της Ελλάδας Αρωματικά φυτά της Ελλάδας 1. ΣΤΟΧΟΙ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Να ενημερωθούμε περί των αρωματικών φυτών της Ελλάδας. Να μάθουμε για τις θεραπευτικές τους ιδιότητες. Να μάθουμε τις τοποθεσίες που βρίσκονται. Να μάθουμε

Διαβάστε περισσότερα

ΑΝΑΝΕΩΣΙΜΕΣ ΠΗΓΕΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ (Α.Π.Ε)

ΑΝΑΝΕΩΣΙΜΕΣ ΠΗΓΕΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ (Α.Π.Ε) ΑΝΑΝΕΩΣΙΜΕΣ ΠΗΓΕΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ (Α.Π.Ε) Οι Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας (Α.Π.Ε) θεωρούνται ανεξάντλητες. Στην κατηγορία αυτή, ανήκουν ο ήλιος, ο άνεμος, τα ποτάμια, οι οργανικές ύλες όπως το ξύλο και τα απορρίμματα

Διαβάστε περισσότερα

ΛΑΜΠΡΟΓΙΑΝΝΑΚΗΣ ΘΕΟΦΙΛΟΣ ΑΙΡΕΤΟΣ ΠΥΣΠΕ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ ΚΙΝ. 6972495042 ofiii@yahoo.gr ΕΝΗΜΕΡΩΤΙΚΟ

ΛΑΜΠΡΟΓΙΑΝΝΑΚΗΣ ΘΕΟΦΙΛΟΣ ΑΙΡΕΤΟΣ ΠΥΣΠΕ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ ΚΙΝ. 6972495042 ofiii@yahoo.gr ΕΝΗΜΕΡΩΤΙΚΟ ΑΠΟΣΤΟΛΑΚΗΣ ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΑΙΡΕΤΟΣ ΠΥΣΠΕ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ Εκλεγμένος με την Ανεξάρτητη Κίνηση ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΙ ΚΙΝ. 6944285669 dapostolak@sch.gr ΛΑΜΠΡΟΓΙΑΝΝΑΚΗΣ ΘΕΟΦΙΛΟΣ ΑΙΡΕΤΟΣ ΠΥΣΠΕ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ ΚΙΝ. 6972495042 ofiii@yahoo.gr

Διαβάστε περισσότερα

Συνταξιοδοτικός ΠΟΕΔΗΝ. Μετά την εφαρμογή των νόμων Ν.4336/2015, Ν.4337/2015. Πίνακες με τα νέα όρια ηλικίας συνταξιοδότησης Δημόσιο.

Συνταξιοδοτικός ΠΟΕΔΗΝ. Μετά την εφαρμογή των νόμων Ν.4336/2015, Ν.4337/2015. Πίνακες με τα νέα όρια ηλικίας συνταξιοδότησης Δημόσιο. Συνταξιοδοτικός οδηγός Μετά την εφαρμογή των νόμων Ν.4336/2015, Ν.4337/2015 Πίνακες με τα νέα όρια ηλικίας Δημόσιο ΙΚΑ ΠΡΟΣΟΧΗ! ΟΠΟΙΟΣ ΑΣΦΑΛΙΣΜΕΝΟΣ ΕΝΤΑΣΣΕΤΑΙ ΣΕ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΟΥΣ ΤΟΥ ΕΝΟΣ ΠΙΝΑΚΑ ΓΙΑ ΠΛΗΡΗ

Διαβάστε περισσότερα

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΛΙΣΤΑ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΣΚΟΠΟΣ ΤΟΥ ΠΑΙΧΝΙΔΙΟΥ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΛΙΣΤΑ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΣΚΟΠΟΣ ΤΟΥ ΠΑΙΧΝΙΔΙΟΥ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΛΙΣΤΑ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ Κυρίες και κύριοι, καλώς ήλθατε στις Αποικίες! Για την ακρίβεια, την Αποικία. Μπορεί, βέβαια να πάρει τελικά το όνομά σας. Πως θα σας φαινόταν μια πόλη με το όνομά σας; Η αποικία,

Διαβάστε περισσότερα

Η Αγορά Ηλεκτρικής Ενέργειας στην Κύπρο έχει οργανωθεί σε τομείς που υπόκεινται στις ακόλουθες ρυθμίσεις:

Η Αγορά Ηλεκτρικής Ενέργειας στην Κύπρο έχει οργανωθεί σε τομείς που υπόκεινται στις ακόλουθες ρυθμίσεις: ΡΥΘΜΙΣΤΙΚΗ ΑΡΧΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΚΥΠΡΟΥ ΔΗΛΩΣΗ ΡΥΘΜΙΣΤΙΚΗΣ ΠΡΑΚΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΠΡΟΣΧΕΔΙΟ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑΣ ΔΙΑΤΙΜΗΣΕΩΝ ΗΛΕΚΤΡΙΣΜΟΥ Η ΡΑΕΚ θέτει και δημοσιεύει την παρούσα πρόταση ως προς τις αρχές και τη Μεθοδολογία που

Διαβάστε περισσότερα

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΑΡΙΘΜΟΣ ΜΕΛΕΤΗΣ: 58/ 2014 ΝΟΜΟΣ ΘΕΣΠΡΩΤΙΑΣ ΔΗΜΟΣ ΗΓΟΥΜΕΝΙΤΣΑΣ Δ/ΝΣΗ ΤΕΧΝΙΚΩΝ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΜΕΛΕΤΗ

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΑΡΙΘΜΟΣ ΜΕΛΕΤΗΣ: 58/ 2014 ΝΟΜΟΣ ΘΕΣΠΡΩΤΙΑΣ ΔΗΜΟΣ ΗΓΟΥΜΕΝΙΤΣΑΣ Δ/ΝΣΗ ΤΕΧΝΙΚΩΝ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΜΕΛΕΤΗ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΑΡΙΘΜΟΣ ΜΕΛΕΤΗΣ: 58/ 2014 ΝΟΜΟΣ ΘΕΣΠΡΩΤΙΑΣ ΔΗΜΟΣ ΗΓΟΥΜΕΝΙΤΣΑΣ Δ/ΝΣΗ ΤΕΧΝΙΚΩΝ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΜΕΛΕΤΗ ΕΡΓΑΣΙΑ : ΣΥΝΤΗΡΗΣΗ ΗΛΕΚΤΡΟΛΟΓΙΚΩΝ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΩΝ Δ.Ε ΗΓΟΥΜΕΝΙΤΣΑΣ ΠΡΟΫΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

Διαβάστε περισσότερα

Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών

Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών Τμήμα Οικονομικών Επιστημών Σημειώσεις με θέμα «Πιστωτικοί Τίτλοι» Πιστωτικοί τίτλοι καλούνται τα έγγραφα εκείνα με τα οποία αποδεικνύεται τόσο η ύπαρξη της

Διαβάστε περισσότερα

3. Βιτσιλάκη Χ., Γουβιάς Δ. (2007). ΣΧΟΛΕΙΟ ΚΑΙ ΔΟΥΛΕΙΑ: Μία εμπειρική διερεύνηση της εφηβικής απασχόλησης. Αθήνα (εκδόσεις Gutenberg ).

3. Βιτσιλάκη Χ., Γουβιάς Δ. (2007). ΣΧΟΛΕΙΟ ΚΑΙ ΔΟΥΛΕΙΑ: Μία εμπειρική διερεύνηση της εφηβικής απασχόλησης. Αθήνα (εκδόσεις Gutenberg ). Βιβλία Μελέτες 2007-2010 1. Βιτσιλάκη, Χ. (2007). Κοινωνιολογική, Γνωστική και Εκπαιδευτική Θεμελίωση του Θεσμού του Ολοήμερου Σχολείου. Θεσσαλονίκη: Εκδόσεις Αδελφών Κυριακίδη. 2. Βιτσιλάκη, Χ., Γκασούκα,

Διαβάστε περισσότερα

στήλη υγιεινολόγων στόματος

στήλη υγιεινολόγων στόματος στήλη υγιεινολόγων στόματος ή μπορεί να οδηγήσει στη γέννηση πρόωρου ελλειποβαρούς μωρού. Εάν πάσχετε από διαβήτη, αναπνευστικές διαταραχές ή οστεοπόρωση, είναι ιδιαίτερα σημαντικό να διατηρείτε υγιή και

Διαβάστε περισσότερα

ΠΡΟΣΚΛΗΣΗ. των Τοπικών Προϊόντων. του Δήμου Σητείας. «Σητείας Γη»

ΠΡΟΣΚΛΗΣΗ. των Τοπικών Προϊόντων. του Δήμου Σητείας. «Σητείας Γη» ΠΡΟΣΚΛΗΣΗ 3 ο Φεστιβάλ Προώθησης και Ανάδειξης των Τοπικών Προϊόντων του Δήμου Σητείας «Σητείας Γη» Ο δήμος Σητείας σε συνεργασία με το Α.Τ.Ε.Ι. Κρήτης και την Περιηγητική Λέσχη Σητείας, στα πλαίσια του

Διαβάστε περισσότερα

Μια πρακτική εφαρμογή της Εμπέδωσης στην Δ τάξη. Δημήτρης Κουρουσίδης

Μια πρακτική εφαρμογή της Εμπέδωσης στην Δ τάξη. Δημήτρης Κουρουσίδης Μια πρακτική εφαρμογή της Εμπέδωσης στην Δ τάξη Δημήτρης Κουρουσίδης Η εμπέδωση ως περιεχόμενο και πολλές άλλες συναφείς δραστηριότητες (εξατομίκευση, ομαδοποίηση, ενίσχυση κτλ.) δεν είναι κάτι το νέο

Διαβάστε περισσότερα

Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο αποτελεί την άμεσα εκλεγμένη δημοκρατική έκφραση της πολιτικής βούλησης των λαών της Ευρώπης.

Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο αποτελεί την άμεσα εκλεγμένη δημοκρατική έκφραση της πολιτικής βούλησης των λαών της Ευρώπης. Ομιλία Ευρωβουλευτού Ελίζας Βόζεμπεργκ Βρυωνίδη Ο ρόλος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου στην εξωτερική πολιτική και στην ανθρωπιστική βοήθεια της ΕΕ Κυρίες και Κύριοι, Λευκωσία, 16-10-2015 Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο

Διαβάστε περισσότερα

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΟ ΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΟ ΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΟ ΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ Κυριακή 4 Μαρτίου 2012 Α. α) η απάντηση βρίσκεται στη σχολικό βιβλίο: Εισαγωγή των «Ποιημάτων για την Ποίηση», σελίδες

Διαβάστε περισσότερα

ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΕΦΟΡΕΙΑ ΑΘΗΝΩΝ. Αθήνα, 19 Ιανουαρίου 2015 Α ΝΑΚΟΙΝΩΣΗ 3/15. ΠΡΟΣ : Όλους τους Βαθμοφόρους της Αθήνας ΚΟΙΝΟΠΟΙΗΣΗ :

ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΕΦΟΡΕΙΑ ΑΘΗΝΩΝ. Αθήνα, 19 Ιανουαρίου 2015 Α ΝΑΚΟΙΝΩΣΗ 3/15. ΠΡΟΣ : Όλους τους Βαθμοφόρους της Αθήνας ΚΟΙΝΟΠΟΙΗΣΗ : ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΕΦΟΡΕΙΑ ΑΘΗΝΩΝ Αθήνα, 19 Ιανουαρίου 2015 Α ΝΑΚΟΙΝΩΣΗ 3/15 ΠΡΟΣ : Όλους τους Βαθμοφόρους της Αθήνας ΚΟΙΝΟΠΟΙΗΣΗ : ΘΕΜΑ : Συνέδριο Περιφέρειας - Πορίσματα Αγαπητοί βαθμοφόροι Σας γνωστοποιούμε

Διαβάστε περισσότερα

O ΡΟΛΟΣ ΚΑΙ Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΗΣ ΑΡΧΗΣ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗΣ ΚΑΤΑΡΤΙΣΕΩΣ ΣΤΟΝ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΟ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟ

O ΡΟΛΟΣ ΚΑΙ Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΗΣ ΑΡΧΗΣ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗΣ ΚΑΤΑΡΤΙΣΕΩΣ ΣΤΟΝ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΟ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟ O ΡΟΛΟΣ ΚΑΙ Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΗΣ ΑΡΧΗΣ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗΣ ΚΑΤΑΡΤΙΣΕΩΣ ΣΤΟΝ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΟ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΕΡΕΥΝΑΣ ΚΑΙ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΥ ΑΡΧΗ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗΣ ΚΑΤΑΡΤΙΣΕΩΣ ΚΥΠΡΟΥ ΜΑΡΤΙΟΣ 1997 ISBN - Αναδημοσίευση μέρους

Διαβάστε περισσότερα

Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο

Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο 1 Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Τμήμα Μοριακής Βιολογίας και Γενετικής ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ για τις ανάγκες των μαθημάτων: ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΉ και ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ (Διδακτικός Σχεδιασμός) ΣΥΓΧΡΟΝΑ ΘΕΜΑΤΑ ΓΥΡΩ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ

Διαβάστε περισσότερα

Πρόγραμμα Σταθερότητας, Ανάπτυξης και Ανασυγκρότησης της χώρας. Ενημερωτικό σημείωμα

Πρόγραμμα Σταθερότητας, Ανάπτυξης και Ανασυγκρότησης της χώρας. Ενημερωτικό σημείωμα Πρόγραμμα Σταθερότητας, Ανάπτυξης και Ανασυγκρότησης της χώρας Ενημερωτικό σημείωμα Ένα πρόγραμμα ριζικών τομών και ανατροπών Το νέο Πρόγραμμα Σταθερότητας και Ανάπτυξης (ΠΣΑ) της Ελλάδας είναι ο οδικός

Διαβάστε περισσότερα

ΕΘΝΙΚΗ ΣΥΝΟΜΟΣΠΟΝΔΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΜΠΟΡΙΟΥ ΔΕΛΤΙΟ ΤΥΠΟΥ

ΕΘΝΙΚΗ ΣΥΝΟΜΟΣΠΟΝΔΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΜΠΟΡΙΟΥ ΔΕΛΤΙΟ ΤΥΠΟΥ ΔΕΛΤΙΟ ΤΥΠΟΥ Αθήνα, 7 Αυγούστου 2014 ΥΠΟΜΝΗΜΑ ΘΕΣΕΩΝ ΚΑΙ ΠΡΟΤΑΣΕΩΝ ΤΗΣ ΕΣΕΕ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΟΥ ΦΟΡΟΛΟΓΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΚΑΙ ΕΛΑΦΡΥΝΣΗΣ ΤΩΝ ΜΙΚΡΟΜΕΣΑΙΩΝ Το φορολογικό σύστημα αποτελεί το βασικότερο εργαλείο

Διαβάστε περισσότερα

Οι 21 όροι του Λένιν

Οι 21 όροι του Λένιν Οι 21 όροι του Λένιν 1. Όλη η προπαγάνδα και η αναταραχή, πρέπει να φέρουν έναν πραγματικά κομμουνιστικό χαρακτήρα και σύμφωνα με το πρόγραμμα και τις αποφάσεις της Κομμουνιστικής Διεθνούς. Όλα τα όργανα

Διαβάστε περισσότερα

Δαλιάνη Δήμητρα Λίζας Δημήτρης Μπακομήτρου Ελευθερία Ντουφεξιάδης Βαγγέλης

Δαλιάνη Δήμητρα Λίζας Δημήτρης Μπακομήτρου Ελευθερία Ντουφεξιάδης Βαγγέλης Δαλιάνη Δήμητρα Λίζας Δημήτρης Μπακομήτρου Ελευθερία Ντουφεξιάδης Βαγγέλης Αισθηματικές ταινίες Bιογραφικές ταινίες Βωβές ταινίες Δραματικές ταινίες Επιστημονικής φαντασίας Μικρού μήκους Πολιτικές Πολεμικές

Διαβάστε περισσότερα

ΑΠΟΦΑΣΗ 32 ου ΣΥΝΕΔΡΙΟΥ Π.Ο.Σ.Ε.Υ.ΠΕ.ΧΩ.Δ.Ε. Καλαμπάκα, 4 & 5 Μαΐου 2014

ΑΠΟΦΑΣΗ 32 ου ΣΥΝΕΔΡΙΟΥ Π.Ο.Σ.Ε.Υ.ΠΕ.ΧΩ.Δ.Ε. Καλαμπάκα, 4 & 5 Μαΐου 2014 ΑΠΟΦΑΣΗ 32 ου ΣΥΝΕΔΡΙΟΥ Π.Ο.Σ.Ε.Υ.ΠΕ.ΧΩ.Δ.Ε. Καλαμπάκα, 4 & 5 Μαΐου 2014 Το 32 ο Τακτικό Συνέδριο της Π.Ο.Σ.Ε.Υ.ΠΕ.ΧΩ.Δ.Ε. πραγματοποιείται σε μια περίοδο που χαρακτηρίζεται από την κορύφωση της πολυδιάστατης

Διαβάστε περισσότερα

Η Ψυχοπαθολογία του Πολιτικού Του Φ.Μωρόγιαννη *

Η Ψυχοπαθολογία του Πολιτικού Του Φ.Μωρόγιαννη * Η Ψυχοπαθολογία του Πολιτικού Του Φ.Μωρόγιαννη * Ωριμάσαμε ως συντεταγμένη δημοκρατική κοινωνία με κοινοβουλευτικούς θεσμούς, περιφερειακή οργάνωση και τοπική αυτοδιοίκηση έως σήψης λίγο πριν την απόλαυση

Διαβάστε περισσότερα

Θεματική Ενότητα: ΠΑΙΔΕΙΑ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ - ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΣ

Θεματική Ενότητα: ΠΑΙΔΕΙΑ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ - ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΣ Θεματική Ενότητα: ΠΑΙΔΕΙΑ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ - ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΣ Συνοπτική Παρουσίαση Ερωτηματολογίου Επιτροπής ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ & ΝΕΟΛΑΙΑΣ Γιώργος Ιωακειμίδης Δήμαρχος Νίκαιας Αγίου Ι. Ρέντη Πρόεδρος Επιτροπής

Διαβάστε περισσότερα

ΕΞ.ΕΠΕΙΓΟΝ -FAX. Αθήνα, 15 Οκτωβρίου 2014

ΕΞ.ΕΠΕΙΓΟΝ -FAX. Αθήνα, 15 Οκτωβρίου 2014 ΕΞ.ΕΠΕΙΓΟΝ -FAX ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΓΕΝΙΚΗ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ ΔΗΜΟΣΙΩΝ ΕΣΟΔΩΝ ΓΕΝΙΚΗ Δ/ΝΣΗ ΦΟΡΟΛΟΓΙΚΗΣ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΕΛΕΓΧΩΝ ΤMHMA Α Αθήνα, 15 Οκτωβρίου 2014 ΠΟΛ.:1228 ΠΡΟΣ: Ως Π.Δ.

Διαβάστε περισσότερα

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΟ Ι ΡΥΜΑ ΚΡΗΤΗΣ ΣΧΟΛΗ ΙΟΙΚΗΣΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΟ Ι ΡΥΜΑ ΚΡΗΤΗΣ ΣΧΟΛΗ ΙΟΙΚΗΣΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΟ Ι ΡΥΜΑ ΚΡΗΤΗΣ ΣΧΟΛΗ ΙΟΙΚΗΣΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΛΟΓΙΣΤΙΚΗΣ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΦΟΡΟΛΟΓΙΑ ΕΙΣΟ ΗΜΑΤΟΣ ΦΥΣΙΚΩΝ ΚΑΙ ΝΟΜΙΚΩΝ ΠΡΟΣΩΠΩΝ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΑΙΚΗ ΕΝΩΣΗ ΣΠΟΥ ΑΣΤΗΣ: ΦΟΥΣΚΑΡΗΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ

Διαβάστε περισσότερα

ΘΕΜΑ: Διευκρινίσεις και οδηγίες για την επιστροφή ΦΠΑ σύμφωνα με την ΑΥΟ ΠΟΛ.1003/3-1-2008

ΘΕΜΑ: Διευκρινίσεις και οδηγίες για την επιστροφή ΦΠΑ σύμφωνα με την ΑΥΟ ΠΟΛ.1003/3-1-2008 ΓΕΝ. Δ/ΝΣΗ ΦΟΡΟΛΟΓΙΑΣ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ 14 η Φ.Π.Α. ΤΜΗΜΑ Α Ταχ. Δ/νση : Σίνα 2-4 Ταχ. Κωδ. : 106 72 ΑΘΗΝΑ Πληροφ. : Γ. Μπούρα Τηλ. : 210 3647202-5 Αθήνα 3/1/ 2008 Αρ.Πρωτ.: 1002380/ 97 /33 /Α0014 ΠΟΛ 1004 ΘΕΜΑ:

Διαβάστε περισσότερα

Όταν το μάθημα της πληροφορικής γίνεται ανθρωποκεντρικό μπορεί να αφορά και την εφηβεία.

Όταν το μάθημα της πληροφορικής γίνεται ανθρωποκεντρικό μπορεί να αφορά και την εφηβεία. Όταν το μάθημα της πληροφορικής γίνεται ανθρωποκεντρικό μπορεί να αφορά και την εφηβεία. Στόχος μας : να χρησιμοποιήσουμε τον υπολογιστή και το διαδίκτυο για να αντλήσουμε σωστές πληροφορίες, να τις επεξεργαστούμε

Διαβάστε περισσότερα

ΑΙΤΙΟΛΟΓΙΚΗ ΕΚΘΕΣΗ. στο σχέδιο νόμου «Συγκέντρωση και αδειοδότηση επιχειρήσεων Μέσων Ενημέρωσης και άλλες διατάξεις» Προς τη Βουλή των Ελλήνων

ΑΙΤΙΟΛΟΓΙΚΗ ΕΚΘΕΣΗ. στο σχέδιο νόμου «Συγκέντρωση και αδειοδότηση επιχειρήσεων Μέσων Ενημέρωσης και άλλες διατάξεις» Προς τη Βουλή των Ελλήνων ΑΙΤΙΟΛΟΓΙΚΗ ΕΚΘΕΣΗ στο σχέδιο νόμου «Συγκέντρωση και αδειοδότηση επιχειρήσεων Μέσων Ενημέρωσης και άλλες διατάξεις» Προς τη Βουλή των Ελλήνων Ι. Επί της αρχής. Με τις διατάξεις του παρόντος σχεδίου νόμου

Διαβάστε περισσότερα

ΔΕΛΤΙΟ ΤΥΠΟΥ. Ελλείψεις στο φορολογικό νομοσχέδιο. Σοβαρές ελλείψεις στη νέα μορφή του φορολογικού νομοσχεδίου

ΔΕΛΤΙΟ ΤΥΠΟΥ. Ελλείψεις στο φορολογικό νομοσχέδιο. Σοβαρές ελλείψεις στη νέα μορφή του φορολογικού νομοσχεδίου Επαγγελματικό Επιμελητήριο Θεσσαλονίκης Γραφείο Τύπου Θεσσαλονίκη, 12 Απριλίου 2010 ΔΕΛΤΙΟ ΤΥΠΟΥ Ελλείψεις στο φορολογικό νομοσχέδιο Σοβαρές ελλείψεις στη νέα μορφή του φορολογικού νομοσχεδίου διαπιστώνει

Διαβάστε περισσότερα

ΕΝΗΜΕΡΩΤΙΚΟ ΈΓΓΡΑΦΟ Σ.Ε.Ε.Δ.Δ.Ε. ΟΙ ΕΠΙΒΑΡΥΝΣΕΙΣ ΤΟΥ ΝΕΟΥ ΦΟΡΟΛΟΓΙΚΟΥ

ΕΝΗΜΕΡΩΤΙΚΟ ΈΓΓΡΑΦΟ Σ.Ε.Ε.Δ.Δ.Ε. ΟΙ ΕΠΙΒΑΡΥΝΣΕΙΣ ΤΟΥ ΝΕΟΥ ΦΟΡΟΛΟΓΙΚΟΥ ΑΘΗΝΑ 15-01-2014 ΑΡ. ΠΡΩΤ.: 2270 ΕΝΗΜΕΡΩΤΙΚΟ ΈΓΓΡΑΦΟ Σ.Ε.Ε.Δ.Δ.Ε. ΟΙ ΕΠΙΒΑΡΥΝΣΕΙΣ ΤΟΥ ΝΕΟΥ ΦΟΡΟΛΟΓΙΚΟΥ Για τα εισοδήματα του 2013, τη φορολογία και τα πρόστιμα του 2014, ισχύουν τα εξής: Καταργείται το

Διαβάστε περισσότερα

1. ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΩΝ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ 2013 ΗΜΕΡΗΣΙΩΝ ΚΑΙ ΕΣΠΕΡΙΝΩΝ ΓΕΝΙΚΩΝ ΛΥΚΕΙΩΝ (ΓΕΛ)

1. ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΩΝ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ 2013 ΗΜΕΡΗΣΙΩΝ ΚΑΙ ΕΣΠΕΡΙΝΩΝ ΓΕΝΙΚΩΝ ΛΥΚΕΙΩΝ (ΓΕΛ) 1. ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΩΝ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ 2013 ΗΜΕΡΗΣΙΩΝ ΚΑΙ ΕΣΠΕΡΙΝΩΝ ΓΕΝΙΚΩΝ ΛΥΚΕΙΩΝ (ΓΕΛ) ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ 17-5 - 2013 -ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ΔΕΥΤΕΡΑ 20-5 - 2013 ΤΕΤΑΡΤΗ 22-5 - 2013 ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ 24-5 - 2013 ΔΕΥΤΕΡΑ 27-5

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΤΜΗΜΑ ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΑΣ ΜΑΘΗΜΑ ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΗ ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΑ ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ ΜΑΡΑΓΚΟΥΔΑΚΗΣ ΜΑΝΟΥΣΟΣ

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΤΜΗΜΑ ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΑΣ ΜΑΘΗΜΑ ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΗ ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΑ ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ ΜΑΡΑΓΚΟΥΔΑΚΗΣ ΜΑΝΟΥΣΟΣ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΤΜΗΜΑ ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΑΣ ΜΑΘΗΜΑ ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΗ ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΑ ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ ΜΑΡΑΓΚΟΥΔΑΚΗΣ ΜΑΝΟΥΣΟΣ Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΧΡΗΣΗΣ ΤΗΣ ΦΩΤΙΑΣ ΣΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΦΥΛΗΣ (ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΚΟΥΣ

Διαβάστε περισσότερα

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΑΡΙΘΜ. ΠΡΩΤ. : 18379 ΝΟΜΟΣ ΦΛΩΡΙΝΑΣ ΑΜΥΝΤΑΙΟ 11/09/2015 ΔΗΜΟΣ ΑΜΥΝΤΑΙΟΥ

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΑΡΙΘΜ. ΠΡΩΤ. : 18379 ΝΟΜΟΣ ΦΛΩΡΙΝΑΣ ΑΜΥΝΤΑΙΟ 11/09/2015 ΔΗΜΟΣ ΑΜΥΝΤΑΙΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΑΡΙΘΜ. ΠΡΩΤ. : 18379 ΝΟΜΟΣ ΦΛΩΡΙΝΑΣ ΑΜΥΝΤΑΙΟ 11/09/2015 ΔΗΜΟΣ ΑΜΥΝΤΑΙΟΥ ΔΙΑΚΗΡΥΞΗ ΔΗΜΟΠΡΑΣΙΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΚΜΙΣΘΩΣΗ ΔΗΜΟΤΙΚΗΣ ΕΚΤΑΣΗΣ 20,02171 στρ ΣΤΗΝ Τ.Κ.ΛΙΜΝΟΧΩΡΙΟΥ ΔΗΜΟΥ ΑΜΥΝΤΑΙΟΥ ΓΙΑ

Διαβάστε περισσότερα

ΥΠΟΔΕΙΓΜΑΤΑ ΨΗΦΟΔΕΛΤΙΩΝ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΩΝ ΕΚΛΟΓΩΝ

ΥΠΟΔΕΙΓΜΑΤΑ ΨΗΦΟΔΕΛΤΙΩΝ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΩΝ ΕΚΛΟΓΩΝ ΥΠΟΔΕΙΓΜΑΤΑ ΨΗΦΟΔΕΛΤΙΩΝ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΩΝ ΕΚΛΟΓΩΝ ΣΗΜΕΙΩΣΗ Τα Υποδείγματα των ψηφοδελτίων που ακολουθούν αναγράφηκαν προς διευκόλυνση των συνδυασμών. Οποιαδήποτε διαφοροποίηση δεν αποτελεί λόγο ακυρότητας

Διαβάστε περισσότερα

Επαρχιακός Γραμματέας Λ/κας-Αμ/στου ΠΟΑ Αγροτικής

Επαρχιακός Γραμματέας Λ/κας-Αμ/στου ΠΟΑ Αγροτικής Πρόεδρος Αίγλη Παντελάκη Γενική Διευθύντρια Υπουργείου Γεωργίας, Φυσικών Πόρων και Περιβάλλοντος Αντιπρόεδρος Χάρης Ζαννετής Πρώτος Λειτουργός Γεωργίας, Φυσικών Πόρων και Περιβάλλοντος Μέλη Χρίστος Κουρτελλάρης

Διαβάστε περισσότερα

ΜΗ ΤΥΠΙΚΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΜΗ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΣΤΙΣ ΑΓΟΡΕΣ

ΜΗ ΤΥΠΙΚΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΜΗ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΣΤΙΣ ΑΓΟΡΕΣ ΜΗ ΤΥΠΙΚΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΜΗ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΣΤΙΣ ΑΓΟΡΕΣ 31 1 ΜΗ ΤΥΠΙΚΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΜΗ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΣΤΙΣ ΑΓΟΡΕΣ Κάθε άτομο πρέπει να έχει το δικαίωμα της ευχαρίστησης των καρπών της εργασίας του. Ντέιβιντ Χιουμ Οι

Διαβάστε περισσότερα

ΣΤΑΘΜΟΙ ΤΟΥ ΜΕΤΡΟ - - ΑΤΤΙΚΗ - ΣΕΠΟΛΙΑ - ΑΓ. ΑΝΤΩΝΙΟΣ - - ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ - ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ

ΣΤΑΘΜΟΙ ΤΟΥ ΜΕΤΡΟ - - ΑΤΤΙΚΗ - ΣΕΠΟΛΙΑ - ΑΓ. ΑΝΤΩΝΙΟΣ - - ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ - ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ 1 Τ.Ε.Ι. ΠΕΙΡΑΙΑ ΣΧΟΛΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΩΝ ΕΦΑΡΜΟΓΩΝ ΤΜΗΜΑ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΔΟΜΙΚΩΝ ΕΡΓΩΝ ΣΤΑΘΜΟΙ ΤΟΥ ΜΕΤΡΟ - - ΑΤΤΙΚΗ - ΣΕΠΟΛΙΑ - ΑΓ. ΑΝΤΩΝΙΟΣ - - ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ - ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ Πτυχιακή Εργασία ΛΟΥΛΑΔΑΚΗ ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗ

Διαβάστε περισσότερα

ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΝΟΙΚΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΡΟΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ «ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΚΑΙ ΟΡΓΑΝΙΣΜΩΝ» Θ.Ε. ΔΕΟ 10 Βασικές Αρχές Δικαίου και Διοίκησης

ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΝΟΙΚΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΡΟΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ «ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΚΑΙ ΟΡΓΑΝΙΣΜΩΝ» Θ.Ε. ΔΕΟ 10 Βασικές Αρχές Δικαίου και Διοίκησης ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΝΟΙΚΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΡΟΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ «ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΚΑΙ ΟΡΓΑΝΙΣΜΩΝ» Θ.Ε. ΔΕΟ 10 Βασικές Αρχές Δικαίου και Διοίκησης Τρίτη Γραπτή Εργασία στο Αστικό και Εργατικό Δίκαιο Ακαδημαϊκό

Διαβάστε περισσότερα

Βρήκαμε πολλά φυτά στο δάσος, αλλά και ήλιο, νερό, αέρα, έδαφος!

Βρήκαμε πολλά φυτά στο δάσος, αλλά και ήλιο, νερό, αέρα, έδαφος! Βρήκαμε πολλά φυτά στο δάσος, αλλά και ήλιο, νερό, αέρα, έδαφος! 27 28 3.1 Γνωρίζουμε τα μέρη των φυτών Αναγνώριση των διαφορετικών μερών των φυτών, ανάδειξη του ρόλου τους. Προτεινόμενα μέσα & υλικά:

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ ΣΤΗΝ ΠΑΡΑΚΤΙΑ ΖΩΝΗ ΣΚΑΡΑΜΑΓΚΑ- ΕΝΟΠΟΙΗΣΗ ΜΕ ΤΗ ΛΙΜΝΗ ΚΟΥΜΟΥΝΔΟΥΡΟΥ

ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ ΣΤΗΝ ΠΑΡΑΚΤΙΑ ΖΩΝΗ ΣΚΑΡΑΜΑΓΚΑ- ΕΝΟΠΟΙΗΣΗ ΜΕ ΤΗ ΛΙΜΝΗ ΚΟΥΜΟΥΝΔΟΥΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ- ΕΙΔΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ 8 ΟΥ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ ΣΤΗΝ ΠΑΡΑΚΤΙΑ ΖΩΝΗ ΣΚΑΡΑΜΑΓΚΑ- ΕΝΟΠΟΙΗΣΗ ΜΕ ΤΗ ΛΙΜΝΗ ΚΟΥΜΟΥΝΔΟΥΡΟΥ Η ΠΑΡΑΚΤΙΑ ΖΩΝΗ ΓΙΑ ΤΟΝ ΚΑΤΟΙΚΟ ΤΟΥ ΔΗΜΟΥ ΧΑΙΔΑΡΙΟΥ ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΕΣ:

Διαβάστε περισσότερα

Δίαιτα και διατροφικές διαταραχές. Πως η δίαιτα επηρεάζει την ψυχολογία μας καθώς και τους φυσιολογικούς μηχανισμούς της πείνας και της όρεξης.

Δίαιτα και διατροφικές διαταραχές. Πως η δίαιτα επηρεάζει την ψυχολογία μας καθώς και τους φυσιολογικούς μηχανισμούς της πείνας και της όρεξης. Διαδικτυακά Σεμινάρια αποκλειστικά για το κοινό Συμμετέχουν οι Εκπαιδευτές Δρ Σχινά, Μαργαρίτα-Αγγελική, Κλινική Ψυχολόγος - Μaster Practitioner in Eating Disorders, επιστημονική υπεύθυνη του Κέντρου Εκπαίδευσης

Διαβάστε περισσότερα

Κωδ. 001-002: Οι κωδικοί αυτοί συμπληρώνονται από την φορολογική διοίκηση. Κωδ. 003: Γράψτε τη Δ.Ο.Υ. της έδρας ή του κεντρικού της επιχείρησής σας.

Κωδ. 001-002: Οι κωδικοί αυτοί συμπληρώνονται από την φορολογική διοίκηση. Κωδ. 003: Γράψτε τη Δ.Ο.Υ. της έδρας ή του κεντρικού της επιχείρησής σας. Ι. Γενικά Με την ΑΓΓΔΕ ΠΟΛ 1198/2014 όπως τροποποιήθηκε με την ΑΓΓΔΕ ΠΟΛ 1049/2015 ορίστηκε ο τύπος και το περιεχόμενο της δήλωσης Φ.Π.Α. Με την παρούσα παρέχονται διευκρινίσεις για την ορθή συμπλήρωση

Διαβάστε περισσότερα

Σεμινάριο με θέμα : Εθελοντισμός & Δικαιώματα Παιδιού

Σεμινάριο με θέμα : Εθελοντισμός & Δικαιώματα Παιδιού Τομέας Κοινωνικής Πρόνοιας Σεμινάριο με θέμα : Εθελοντισμός & Δικαιώματα Παιδιού «Καλές πρακτικές στην αποτελεσματική Διαχείριση του Εθελοντικού Δυναμικού» ΣΥΝήγορος Του Παιδιού 14-15 Ιουνίου 2012 Αθήνα

Διαβάστε περισσότερα

Συνεταιριστική Οικονομία

Συνεταιριστική Οικονομία Συνεταιριστική Οικονομία Ενότητα 10: Η Συνεταιριστική Ανάπτυξη Κοντογεώργος Αχιλλέας Σχολή Οργάνωσης και Διοίκησης Επιχειρήσεων Τμήμα Διοίκησης Επιχειρήσεων Αγροτικών Προϊόντων & Τροφίμων (Δ.Ε.Α.Π.Τ.)

Διαβάστε περισσότερα

ΙΔΙΩΤΙΚΗ ΑΣΦΑΛΙΣΗ ΥΓΕΙΑΣ : ΑΝΑΛΥΣΗ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ ΧΡΗΣΗΣ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΑΤΟΜΙΚΩΝ ΣΥΜΒΟΛΑΙΩΝ

ΙΔΙΩΤΙΚΗ ΑΣΦΑΛΙΣΗ ΥΓΕΙΑΣ : ΑΝΑΛΥΣΗ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ ΧΡΗΣΗΣ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΑΤΟΜΙΚΩΝ ΣΥΜΒΟΛΑΙΩΝ ΙΔΙΩΤΙΚΗ ΑΣΦΑΛΙΣΗ ΥΓΕΙΑΣ : ΑΝΑΛΥΣΗ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ ΧΡΗΣΗΣ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΑΤΟΜΙΚΩΝ ΣΥΜΒΟΛΑΙΩΝ Η εργασία υποβάλλεται για τη μερική κάλυψη των απαιτήσεων με στόχο την απόκτηση του διπλώματος ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ

Διαβάστε περισσότερα

Ο αθλητισμός εμπνέεται από την ειρήνη. Η ειρήνη εμπνέεται από τον αθλητισμό.

Ο αθλητισμός εμπνέεται από την ειρήνη. Η ειρήνη εμπνέεται από τον αθλητισμό. Ο αθλητισμός εμπνέεται από την ειρήνη. Η ειρήνη εμπνέεται από τον αθλητισμό. Αγαπητοί γονείς και εκπαιδευτικοί, Φανταστείτε την ειρήνη... Αυτή μπορεί να ήταν η σκέψη του βασιλιά Ίφιτου της Ήλιδας όταν

Διαβάστε περισσότερα

Κατερίνα Παναγοπούλου: Δημιουργώντας κοινωνικό κεφάλαιο την εποχή της κρίσης

Κατερίνα Παναγοπούλου: Δημιουργώντας κοινωνικό κεφάλαιο την εποχή της κρίσης Κατερίνα Παναγοπούλου Πρέσβυς της Ελλάδας στο Συμβούλιο της Ευρώπης, πρόεδρος του σωματείου γυναικών «Καλλιπάτειρα». Πρώτο βραβείο «Γυναίκα και Αθλητισμός» 2012 για την Ευρώπη. Δημιουργώντας κοινωνικό

Διαβάστε περισσότερα

ΧΙΙΙ Επιτροπή Εκπαιδευτικής Υπηρεσίας

ΧΙΙΙ Επιτροπή Εκπαιδευτικής Υπηρεσίας ΧΙΙΙ Επιτροπή Εκπαιδευτικής Υπηρεσίας Στο Προτεινόμενο Σχέδιο Αξιολόγησης ο ρόλος της Επιτροπή Εκπαιδευτικής Υπηρεσίας (Ε.Ε.Υ) είναι ιδιαίτερα σημαντικός. Οι αρμοδιότητες της Ε.Ε.Υ έχουν αναβαθμιστεί ιδιαίτερα

Διαβάστε περισσότερα

109(Ι)/2014 ΝΟΜΟΣ ΠΟΥ ΠΡΟΝΟΕΙ ΓΙΑ ΤΟ ΕΛΑΧΙΣΤΟ ΕΓΓΥΗΜΕΝΟ ΕΙΣΟΔΗΜΑ ΚΑΙ ΓΕΝΙΚΟΤΕΡΑ ΠΕΡΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΠΑΡΟΧΩΝ ΤΟΥ 2014 ΚΑΤΑΤΑΞΗ ΑΡΘΡΩΝ

109(Ι)/2014 ΝΟΜΟΣ ΠΟΥ ΠΡΟΝΟΕΙ ΓΙΑ ΤΟ ΕΛΑΧΙΣΤΟ ΕΓΓΥΗΜΕΝΟ ΕΙΣΟΔΗΜΑ ΚΑΙ ΓΕΝΙΚΟΤΕΡΑ ΠΕΡΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΠΑΡΟΧΩΝ ΤΟΥ 2014 ΚΑΤΑΤΑΞΗ ΑΡΘΡΩΝ 109(Ι)/2014 ΝΟΜΟΣ ΠΟΥ ΠΡΟΝΟΕΙ ΓΙΑ ΤΟ ΕΛΑΧΙΣΤΟ ΕΓΓΥΗΜΕΝΟ ΕΙΣΟΔΗΜΑ ΚΑΙ ΓΕΝΙΚΟΤΕΡΑ ΠΕΡΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΠΑΡΟΧΩΝ ΤΟΥ 2014 ΚΑΤΑΤΑΞΗ ΑΡΘΡΩΝ 1. Συνοπτικός τίτλος. 2. Ερμηνεία. 3. Μητρώο. 4. Υποβολή αίτησης. 5. Προϋποθέσεις

Διαβάστε περισσότερα

ΤΕΙ ΗΠΕΙΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΛΟΓΙΣΤΙΚΗΣ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ

ΤΕΙ ΗΠΕΙΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΛΟΓΙΣΤΙΚΗΣ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΤΕΙ ΗΠΕΙΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΛΟΓΙΣΤΙΚΗΣ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ''ΜΕΛΕΤΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΙΚΑΝΟΠΟΙΗΣΗ ΤΩΝ ΦΟΙΤΗΤΩΝ ΤΟΥ ΤΜΗΜΑΤΟΣ ΛΟΓΙΣΤΙΚΗΣ ΤΟΥ Τ.Ε.Ι. ΗΠΕΙΡΟΥ ΑΠΟ ΤΙΣ ΣΠΟΥΔΕΣ ΤΟΥΣ'' ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΝΤΑΛΑΟΥΤΗΣ

Διαβάστε περισσότερα

Δείκτες Επικοινωνιακής Επάρκειας Κατανόησης και Παραγωγής Γραπτού και Προφορικού Λόγου Β1/Β2

Δείκτες Επικοινωνιακής Επάρκειας Κατανόησης και Παραγωγής Γραπτού και Προφορικού Λόγου Β1/Β2 Δείκτες Επικοινωνιακής Επάρκειας Κατανόησης και Παραγωγής Γραπτού και Προφορικού Λόγου Β1/Β2 Επίπεδο Β1 Κατανόηση γραπτού λόγου Στη διάρκεια της εξέτασης για την αξιολόγηση κατανόησης γραπτού λόγου, οι

Διαβάστε περισσότερα

Μηνιαία οικολογική Εφημερίδα Οκτώβριος 2011 Φύλλο 98 Τιμή φύλλου 0,01. Παράθυρο σε ένα σκοτεινό δωμάτιο

Μηνιαία οικολογική Εφημερίδα Οκτώβριος 2011 Φύλλο 98 Τιμή φύλλου 0,01. Παράθυρο σε ένα σκοτεινό δωμάτιο πράσινηπολιτική οι άνθρωποι πάνω από τα κέρδη Μηνιαία οικολογική Εφημερίδα Οκτώβριος 2011 Φύλλο 98 Τιμή φύλλου 0,01 Παράθυρο σε ένα σκοτεινό δωμάτιο Εκτιμήσεις για την πολιτική και κοινωνική συγκυρία και

Διαβάστε περισσότερα

Ασφάλεια στις εργασίες κοπής μετάλλων

Ασφάλεια στις εργασίες κοπής μετάλλων Μάθημα 2.1 Ασφάλεια στις εργασίες κοπής μετάλλων 1.1 Εργασίες κοπής με χρήση φλόγας 1.1.1 Φιάλες αερίων Τα μέτρα ασφάλειας, συνδέονται με τη φύση του κάθε αερίου. Υπάρχουν όμως και ορισμένοι γενικοί κανόνες

Διαβάστε περισσότερα

ΓΡΑΦΕΙΟ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ & Γ.Δ.Σ. Αθήνα, 17.12.2015 ΑΡΜΟΔΙΕΣ Δ/ΝΣΕΙΣ : ΑΜΕΣΩΝ ΕΝΙΣΧΥΣΕΩΝ & ΑΓΟΡΑΣ Πρωτ.: 133724 ΤΕΧΝΙΚΩΝ ΕΛΕΓΧΩΝ ΕΓΚΥΚΛΙΟΣ

ΓΡΑΦΕΙΟ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ & Γ.Δ.Σ. Αθήνα, 17.12.2015 ΑΡΜΟΔΙΕΣ Δ/ΝΣΕΙΣ : ΑΜΕΣΩΝ ΕΝΙΣΧΥΣΕΩΝ & ΑΓΟΡΑΣ Πρωτ.: 133724 ΤΕΧΝΙΚΩΝ ΕΛΕΓΧΩΝ ΕΓΚΥΚΛΙΟΣ ΓΡΑΦΕΙΟ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ & Γ.Δ.Σ. Αθήνα, 17.12.2015 ΑΡΜΟΔΙΕΣ Δ/ΝΣΕΙΣ : ΑΜΕΣΩΝ ΕΝΙΣΧΥΣΕΩΝ & ΑΓΟΡΑΣ Πρωτ.: 133724 ΤΕΧΝΙΚΩΝ ΕΛΕΓΧΩΝ ΔΙΑΒΑΘΜΙΣΗ : ΔΗΜΟΣΙΟ ΑΝΑΡΤΗΤΕΑ ΣΤΟ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ Προς: Ως Πίνακας Διανομής ΕΓΚΥΚΛΙΟΣ

Διαβάστε περισσότερα

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΚΕΝΤΡΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ ΝΟΜΟΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΔΗΜΟΣ ΘΕΡΜΗΣ Δ/ΝΣΗ ΤΕΧΝΙΚΩΝ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΤΜΗΜΑ ΚΤΙΡΙΑΚΩΝ ΕΡΓΩΝ ΚΑΙ ΥΠΑΙΘΡΙΩΝ ΧΩΡΩΝ

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΚΕΝΤΡΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ ΝΟΜΟΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΔΗΜΟΣ ΘΕΡΜΗΣ Δ/ΝΣΗ ΤΕΧΝΙΚΩΝ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΤΜΗΜΑ ΚΤΙΡΙΑΚΩΝ ΕΡΓΩΝ ΚΑΙ ΥΠΑΙΘΡΙΩΝ ΧΩΡΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΚΕΝΤΡΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ ΝΟΜΟΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΔΗΜΟΣ ΘΕΡΜΗΣ Δ/ΝΣΗ ΤΕΧΝΙΚΩΝ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΤΜΗΜΑ ΚΤΙΡΙΑΚΩΝ ΕΡΓΩΝ ΚΑΙ ΥΠΑΙΘΡΙΩΝ ΧΩΡΩΝ Ταχ. Διεύθυνση: Σωτ.Πέτρουλα 2 Ταχ. Κώδικας: 570 01

Διαβάστε περισσότερα

ΤΕΥΧΟΣ ΠΡΟΚΗΡΥΞΗΣ αριθμ. 15912/605/16-07-2009 ΔΗΜΟΣΙΟΥ ΑΝΟΙΚΤΟΥ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΥ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΑΚΗΡΥΞΗ ΑΝΑΔΟΧΟΥ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΛΟΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ

ΤΕΥΧΟΣ ΠΡΟΚΗΡΥΞΗΣ αριθμ. 15912/605/16-07-2009 ΔΗΜΟΣΙΟΥ ΑΝΟΙΚΤΟΥ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΥ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΑΚΗΡΥΞΗ ΑΝΑΔΟΧΟΥ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΛΟΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ ΕΘΝΙΚΟ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΑΝΑΦΟΡΑΣ (2007-2013) ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΤΙΚΟΤΗΤΑ-ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ αριθμ. 15912/605/16-07-2009 ΔΗΜΟΣΙΟΥ ΑΝΟΙΚΤΟΥ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΥ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΑΚΗΡΥΞΗ ΑΝΑΔΟΧΟΥ ΓΙΑ ΤΗΝ

Διαβάστε περισσότερα

Τοποθέτηση Δημάρχου Γ. Πατούλη. για τεχνικό πρόγραμμα 2010

Τοποθέτηση Δημάρχου Γ. Πατούλη. για τεχνικό πρόγραμμα 2010 Τοποθέτηση Δημάρχου Γ. Πατούλη για τεχνικό πρόγραμμα 2010 Κυρίες και κύριοι συνάδελφοι Η διοίκηση του Δήμου φέρνει σήμερα προς ψήφιση στο Δημοτικό Συμβούλιο το τεχνικό πρόγραμμα του Δήμου Αμαρουσίου για

Διαβάστε περισσότερα

Σχετικά: «Το αρίθμ.πρωτ. Φ.437/1/24654/3-12-2012 έγγραφό της Στρατολογικής Υπηρεσίας»

Σχετικά: «Το αρίθμ.πρωτ. Φ.437/1/24654/3-12-2012 έγγραφό της Στρατολογικής Υπηρεσίας» ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΝΟΜΟΣ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ ΗΜΟΣ ΧΕΡΣΟΝΗΣΟΥ Ταχ. ιεύθυνση: Γούρνες, Τ.Κ. 70 014, Πληροφορίες:κα Xανιωτάκη Στυλιανή Τηλέφωνο: 2897 3 40025 Fax : 2897 0 22 977 Αρίθμ. Πρωτ. : 33686/7-12-2012 Προς

Διαβάστε περισσότερα

Ευρετήριο πινάκων. Ασκήσεις και υπομνήματα

Ευρετήριο πινάκων. Ασκήσεις και υπομνήματα Ευρετήριο πινάκων Ασκήσεις και υπομνήματα Ανάγνωση, για να ταυτιστεί και να προβάλει τα συναισθήματά του Ανακαλύψτε την προέλευση των πιστεύω σας Απαλή μουσική ως φάρμακο για τις εντάσεις και την απογοήτευση

Διαβάστε περισσότερα

ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΚΟ ΕΝΤΥΠΟ ΑΡ.20. Φορολογική μεταρρύθμιση Κύπρου Ιούλιος 2002 Αύγουστος 2006. Γενικά

ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΚΟ ΕΝΤΥΠΟ ΑΡ.20. Φορολογική μεταρρύθμιση Κύπρου Ιούλιος 2002 Αύγουστος 2006. Γενικά ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΚΟ ΕΝΤΥΠΟ ΑΡ.20 Φορολογική μεταρρύθμιση Κύπρου Ιούλιος 2002 Αύγουστος 2006 Γενικά Η φορολογική μεταρρύθμιση του 2002 είναι η σημαντικότερη και η πιο ουσιαστική που έγινε από την εγκαθίδρυση της

Διαβάστε περισσότερα

Τα αποτελέσματα εκτέλεσης του προϋπολογισμού, τα ταμειακά διαθέσιμα, η άγνοια και η σκοπιμότητα.

Τα αποτελέσματα εκτέλεσης του προϋπολογισμού, τα ταμειακά διαθέσιμα, η άγνοια και η σκοπιμότητα. Τα αποτελέσματα εκτέλεσης του προϋπολογισμού, τα ταμειακά διαθέσιμα, η άγνοια και η σκοπιμότητα. Νομοθεσία Σύμφωνα με τις διατάξεις του άρθρου 72 παρ.1 εδ.β και της παρ. 9 του άρθρου 266 του ν. 3852/2010,

Διαβάστε περισσότερα

Ο Υφυπουργός κατά την επίσκεψή του στο νέο κτίριο, ανακοίνωσε τα

Ο Υφυπουργός κατά την επίσκεψή του στο νέο κτίριο, ανακοίνωσε τα Τρίπολη, 4 Απριλίου 2008 Δηλώσεις του Υφυπουργού Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων κ. Ανδρέα Λυκουρέντζου μετά την επιθεώρηση των έργων μεταστέγασης της Δημόσιας Κεντρικής Βιβλιοθήκης Τρίπολης από το Μαντζούνειο

Διαβάστε περισσότερα

Εκδρομές Ιουνίου 2014

Εκδρομές Ιουνίου 2014 ΚΥΡΙΑΚΗ 01/06/2014 ΤΗΝΟΣ - ΤΟ ΝΗΣΙ ΤΗΣ ΜΕΓΑΛΟΧΑΡΗΣ 50 17 ΣΑΒΒΑΤΟ 07/06/2014 ΑΥΛΩΝΑΡΙ - ΚΑΛΑΜΟΣ (ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΕΥΒΟΙΑ) Αναχώρηση νωρίς το πρωί με προορισμό το λιμάνι της Ραφήνας για να επιβιβαστούμε στο καράβι.

Διαβάστε περισσότερα

Καλές Πρακτικές Πρόληψης και Αντιμετώπισης Ενδοσχολικής Βίας- Σχολική Διαμεσολάβηση

Καλές Πρακτικές Πρόληψης και Αντιμετώπισης Ενδοσχολικής Βίας- Σχολική Διαμεσολάβηση Καλές Πρακτικές Πρόληψης και Αντιμετώπισης Ενδοσχολικής Βίας- Σχολική Διαμεσολάβηση Χρηστίδου Χριστίνα Κοινωνική Λειτουργός-Ψυχολόγος MSc Κοιν.Ψυχιατρικής-Παιδοψυχιατρικής Σήμερα στο σχολείο : Τα θύματα

Διαβάστε περισσότερα

ΤΕΙ ΚΑΛΑΜΑΤΑΣ. ΑΡΓΥΡΗ ΔΗΜΗΤΡΑ Σχολής Διοίκησης και Οικονομίας Τμήμα Χρηματοοικονομικής και Ελεγκτικής Επιστήμης Εισηγητής :Λυγγίτσος Αλέξανδρος

ΤΕΙ ΚΑΛΑΜΑΤΑΣ. ΑΡΓΥΡΗ ΔΗΜΗΤΡΑ Σχολής Διοίκησης και Οικονομίας Τμήμα Χρηματοοικονομικής και Ελεγκτικής Επιστήμης Εισηγητής :Λυγγίτσος Αλέξανδρος ΤΕΙ ΚΑΛΑΜΑΤΑΣ ΑΡΓΥΡΗ ΔΗΜΗΤΡΑ Σχολής Διοίκησης και Οικονομίας Τμήμα Χρηματοοικονομικής και Ελεγκτικής Επιστήμης Εισηγητής :Λυγγίτσος Αλέξανδρος «Φορολογία εισοδήματος φυσικών προσώπων στην Ελλάδα» ΚΑΛΑΜΑΤΑ

Διαβάστε περισσότερα

ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΟΥ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ & ΚΑΤΑΣΚΕΥΩΝ. ΥΠΟΧΡΕΩΤΙΚΟ ΜΑΘΗΜΑ: Διδακτικές ώρες 8 ΘΕΩΡΙΑΣ - ΘΕΜΑΤΟΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ ΣΥΝΘΕΣΗΣ - ΕΙΔΙΚΗ ΚΤΙΡΙΟΛΟΓΙΑ ΙΙ

ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΟΥ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ & ΚΑΤΑΣΚΕΥΩΝ. ΥΠΟΧΡΕΩΤΙΚΟ ΜΑΘΗΜΑ: Διδακτικές ώρες 8 ΘΕΩΡΙΑΣ - ΘΕΜΑΤΟΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ ΣΥΝΘΕΣΗΣ - ΕΙΔΙΚΗ ΚΤΙΡΙΟΛΟΓΙΑ ΙΙ ΔΗΜΟΚΡΙΤΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΡΑΚΗΣ ΠΟΛΥΤΕΧΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΜΗΜΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ Δ.Π.Θ. - ΠΟΛΥΤΕΧΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΟΜΕΑΣ ΙΙΙ: ΤΜΗΜΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΟΥ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ & ΚΑΤΑΣΚΕΥΩΝ 3 Ο ΕΤΟΣ 2013-2014.

Διαβάστε περισσότερα

ΔΙΑΜΕΣΟΛΑΒΗΣΗ 5/2014. (Άρθρο 77 παρ. 3 Ν.3852/2010) Προς

ΔΙΑΜΕΣΟΛΑΒΗΣΗ 5/2014. (Άρθρο 77 παρ. 3 Ν.3852/2010) Προς Διαμεσολάβηση 5/2014 Σελίδα 1 ΔΙΑΜΕΣΟΛΑΒΗΣΗ 5/2014 (Άρθρο 77 παρ. 3 Ν.3852/2010) Προς Ι. Η καταγγελία 1) Διεύθυνση Δημοτικών Προσόδων d.prosodwn@cityofathens.gr 2) *** *** *** Κοινοποίηση 1) Γραφείο Δημάρχου

Διαβάστε περισσότερα

Δρ.ΠΟΛΥΚΑΡΠΟΣ ΕΥΡΙΠΙΔΟΥ

Δρ.ΠΟΛΥΚΑΡΠΟΣ ΕΥΡΙΠΙΔΟΥ Δρ.ΠΟΛΥΚΑΡΠΟΣ ΕΥΡΙΠΙΔΟΥ Σκοπος μαθηματος: -ορισμος υγιεινης -αρχες υγιεινης -σκοποι υγιεινης -αποτελεσματα υγιεινης. Ορισμος της Υγιεινης: Υγιεινη είναι η επιστημη που ερευνα και μελετα τα Υγειολογικα

Διαβάστε περισσότερα