...ένας μουτζούρης με τα φρένα σπασμένα

Transcript

1 Διαδρομή: ΙΩΑΝΝΙΝΑ - ΑΘΗΝΑ - ΙΩΑΝΝΙΝΑ Δρομολόγιο 1ο: ΠΑΛΙΟ ΧΑΤΖΗΚΩΣΤΑ/ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ/ΠΕΡΑΜΑ/ΠΑΝ. ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ περιοδική έκδοση της συλλογικότητας Ταπί & Ψύχραιμοι Ιωάννινα, Γενάρης ένας μουτζούρης με τα φρένα σπασμένα 1

2 ...ένας μουτζούρης με τα φρένα σπασμένα EDITORIAL... Τρένο από την Ήπειρο δεν πέρασε ποτέ. Άνθρωποι και αγαθά μεταφέρονταν και μεταφέρονται, από και προς την περιοχή, με άλλα μέσα. Τόσοι και τόσες δεν έζησαν ποτέ την εμπειρία να ταξιδεύεις πάνω σε ράγες, όπως στην αθήνα, στην πελοπόννησο, στη θεσσαλονίκη ή τη μαγνησία (ένας από τους καρβουνιάρηδες που λεγόταν και μουτζούρης ήταν το τρενάκι του πηλίου). Είπαμε λοιπόν, εν έτει 2013, παρά την εγνατία, την ιονία, την πράσινη -ή ότι άλλο χρώμα θες ανάπτυξη, παρά το αεροδρόμιο και τα αμέτρητα αυτοκίνητα που συνωστίζονται στα Γιάννενα, παρά τα μέσα του συρμού, να διαλέξουμε τον παλιό κλασικό συρμό και να εγκαινιάσουμε εμείς ένα τέτοιο μεγάλο έργο... Όχι επειδή πλησιάζουν δημοτικές εκλογές και θέλουμε να ανταγωνιστούμε τη δημαρχάρα στο σκάψιμο, ή να προλάβουμε τον μεγάλο μας περιφερειάρχη καχρι-money και να διεκδικήσουμε μια θέση στο πάνθεον των τοπικών ευεργετών. Oύτε, ακόμα, για να σκεπάσουμε την καπιταλιστική κρίση κάτω από το χαλί της ανάπτυξης και να φάμε και εμείς μερικές χιλιάδες ευρώ για μελέτες βιώσιμων έργων. Αυτά τα κόλπα, τα αφήνουμε στους αρχόντους και τους επίδοξους διαχειριστές των ζωών μας. Απλά, έχουμε ανάγκη ένα όχημα που θα μεταφέρει, με τον προτιμότερο και πιο ταιριαστό για εμάς τρόπο, έναν τεράστιο όγκο υλικών. Υλικών που απαιτούνται για να χτιστούν και να συγκροτηθούν θέσεις απέναντι σε όλη, μεταξύ άλλων, την παραπάνω σαπίλα. Πολύ περισσότερο και πιο συγκεκριμένα, να μεταφέρει τα υλικά και τα εργαλεία που θα σφυρηλατήσουν τον αντικαθεστωτικό και επαναστατικό λόγο και θα μας οπλίσουν σε αυτές τις θέσεις μάχης, μέσα στον πόλεμο με τον κόσμο των αφεντικών. Δε διαλέξαμε έναν μουτζούρη, επειδή έχουμε τίποτα σχέσεις με τον τουρισμό του πηλίου και την ΤΡΕΝΟΣΕ Α.Ε... Απλά, η λέξη μας προκαλεί έναν αρκετά ταιριαστό συνειρμό: το αντίστοιχο παιχνίδι, που ο χαμένος στιγματίζεται με μια μουτζούρα στο κούτελο. Αλλά και στην καθομιλουμένη, όταν μουτζούρης αποκαλείται ο τελευταίος τροχός της αμάξης. Χαμένες, λοιπόν, του παιχνιδιού, στο περιθώριο, για τους κυρίαρχους κομπάρσοι, στην άκρη της φωτογραφίας, οι τελευταίες τρύπες της φλογέρας, αόρατες, περιττοί... Μόνο που, σε αντίθεση με τον Βασιλάκη Καΐλα, δε θα κάτσουμε να κλαφτούμε, ούτε για πάρτη μας, ούτε για τις υπόλοιπες και τους υπόλοιπους, εξίσου ή ακόμα περισσότερο, μουτζούρηδες του κόσμου. Ίσα ίσα, θα χρησιμοποιήσουμε την επίγνωση, για το πώς μας βλέπουν τα αφεντικά, στα σχέδια που καταστρώνουμε για να τους κατεβάσουμε τα ξιπασμένα τους μούτρα και να τα μουτζουρώσουμε με τη σειρά μας. Επιπλέον, διαλέξαμε έναν μουτζούρη και όχι καμιά υπερταχεία ή I.X., ή τίποτα ιδιωτικά τζετ, γιατί στο (σιδηρό)δρομο της ζωής και του αγώνα παίρνουμε θέση συλλογικά, σαν ταπί και ψύχραιμες. Μιλάμε και πράττουμε από τα χαμηλότερα σκαλιά της κοινωνικής πυραμίδας, από τη σκοπιά των εκμεταλλευόμενων, εργατών, άνεργων ή πολλές φορές λίγο και από τα δυο. Mιλάμε και πράττουμε με διάθεση και ταξισυνειδησία, τέτοια, ώστε να μην μας ενδιαφέρει να πατήσουμε στα κεφάλια των άλλων, σε μία προσπάθεια ατομικής ανέλιξης προς την κορυφή. Συλλογικά οργανωνόμαστε για το χτίσιμο των σχέσεων, που θα καταστήσουν δυνατό το οριστικό γκρέμισμα του ίδιου του καπιταλιστικού οικοδομήματος. Για όλους αυτούς τους λόγους, ένας μούτζουρας μας ταιριάζει αρκετά. Με όλη την αντιφατικότητα εκείνου, που είναι μεν έξω φρενών, προδίδει την οργή και τη λύσσα του φτύνοντας σπίθες και ξερνώντας καπνιά, επιδεικνύει όμως αυτοσυγκράτηση, τσουλώντας με το πάσο του. Με τις αδυναμίες και τις καθυστερήσεις του, επιλέγοντας συνειδητά πότε, πού και γιατί θα αμολήσει αυτήν την οργή. Μας ταιριάζει περισσότερο, αφού θα αναλάβει να διευκολύνει τις μετακινήσεις μας, μέσα στον λαβύρινθο των σχέσεων που διαμορφώνονται στη βάση της πυραμίδας, αλλά με τους δικούς μας χρόνους, ψύχραιμα και ψυχωμένα. Ξαναλέμε, αυτός ο μούτζουρας θεωρείται 2

3 περιττός και χαμένος, αλλά δεν είναι καθόλου καημένος. Είναι πεισμωμένος και θυμωμένος, τη μία ατάραχος, την άλλη οργισμένος. Δεν έχει αυτό που θα λέγαμε, σώας τας φρένας... είναι δηλαδή λιγάκι loco! Έτσι, του δώσαμε ένα πιο ιδιαίτερο όνομα, που θα τον ξεχωρίζει από άλλους καρβουνιάρηδες και άλλους μουτζούρηδες: Θα λέγεται, λοιπόν, LOCOMOTIβA. Στα βαγόνια της LOCOMOTIβA δε θα μεταφέρεται κεφάλαιο, δε θα επιβαίνουν αστοί, αφεντικά, δημοσιογράφοι, μπασκίνες, φασίστες, ρατσιστές, ρουφιάνοι, ελεγκτές, χαβαλέδες καραβανάδες, ανύποπτοι τουρίστες, ευυπόληπτοι πολίτες που κοιτούν τη δουλειά τους. Δεν είναι ένα μέσο για εκείνους, που στηρίζουν δια βοής ή απλά συνθέτουν δια της σιωπής, το σύστημα εκμετάλλευσης και τις διάφορες σχέσεις εξουσίας. Για εισιτήριο, ορίσαμε μια ενδεικτική τιμή, που θα επιτρέπει την κάλυψη των εξόδων της έκδοσης και ίσως μια ενίσχυση για την περαιτέρω λειτουργία και τις ανάγκες της συλλογικότητάς μας. Έτσι κι αλλιώς, ελεγκτές δεν έχουμε... η τιμωρία για όποιον δεν τα σκάσει, είναι η βύθιση στο σκοτάδι και την άγνοια, αφού δε διάβασε ποτέ την πύρινη αλήθεια μας. Κακό του κεφαλιού του! Θα πραγματοποιούνται συχνές και περιοδικές (λέμε τώρα, μουτζούρης είναι αυτός...) στάσεις σε σταθμούς, που θεωρούμε σημαντικούς. Σε κάθε σταθμό που θα ρίχνουμε άγκυρα (είπαμε, τα φρένα μας είναι από καιρό σπασμένα...) θα ανεφοδιαζόμαστε με νέες πρώτες ύλες και εργαλεία, θα αλληλοτροφοδοτούμαστε με τις διάφορες κοινότητες αγώνα, θα ξεφορτωνόμαστε ό,τι δεν μας κάνει, θα αποτιμούμε την εμπειρία και θα ξαναριχνόμαστε στο (σιδηρό)δρομο για να κυκλοφορήσουμε ανταγωνιστικές απόψεις, καθώς και βιώματα ταξικών και κοινωνικών αγώνων. Με λίγα λόγια, ένα αντικρατικό - αντικαπιταλιστικό κινηματικό περιοδικό, που οι από κάτω γράφουν για τους από κάτω, μελετούν τις κινήσεις των από πάνω ενάντια στους από κάτω, ώστε, πώς θα γίνει, κάποτε, παρακάτω, να μην υπάρχουν ούτε από πάνω, ούτε από κάτω... Περισσότερα, πιο στέρεα και βαθύτερα νοήματα, όταν τα βαγόνια μας θα έχουν καταβροχθίσει μερικά χιλιόμετρα παραπάνω!.. All on board!!! [except the lord(s)] Γιάννενα, Ταπί & Ψύχραιμοι tapi_psixraimoi@yahoo.com 3

4 Message in a bottle Από τότε που ξεκίνησε το σχέδιο πάταξης των εστιών ανομίας, έχουν δεχθεί την επίθεση του κράτους περισσότερες από δέκα καταλήψεις. Ανάμεσα τους και η κατάληψη όπου στεγαζότανε και η συλλογικότητά μας καθώς και πλήθος άλλων, πολιτικών και κοινωνικών, αναγκών μας. Ο λόγος, λοιπόν, για την κατάληψη Αντιβίωση. Εδώ, δε θα θέλαμε να πούμε πολλά σχετικά με τους λόγους που το κράτος επιτίθεται στις καταλήψεις. Ένα γενικό σκεπτικό εκφράσαμε στο κείμενο Στηρίξτε τις καταλήψεις,δουλεύουν για τη «νομιμότητα» της χειραφέτησής μας, που μοιράστηκε σε αντίτυπα στην πόλη των Ιωαννίνων, κατά τη διάρκεια του σίριαλ σιωπή νεκροταφείου και παρατίθεται αυτούσιο. Επίσης, δε θα θέλαμε να γράψουμε εδώ, ένα κείμενο παρουσίασης της κατάληψης. Αυτό, άλλωστε, έγινε από την ίδια τη διαχειριστική της συνέλευση, σε μία μπροσούρα που μπορείτε να βρείτε εδώ: Θα θέλαμε, όμως, να κάνουμε μία παρατήρηση. Αν είναι μία φορά επικίνδυνο να έρχεσαι σε ρήξη με την εμπορευματοποίηση όλων των εκφάνσεων της καθημερινότητας -συνθήκη εξαιρετικά αναγκαία για τον καπιταλισμό- είναι είκοσι φορές πιο επικίνδυνο να το κάνεις σε συνθήκες καπιταλιστικής κρίσης, όταν η πλάστιγγα για το κράτος, γέρνει σαφώς στο να καταστείλει τέτοια περιεχόμενα παρά να τα ενσωματώσει. Είναι επικίνδυνο, για το κράτος και τα αφεντικά, όταν σου λένε περισσεύεις και σε πετάνε στο δρόμο, εσύ να απαντάς θα μπω μαζί με άλλους, που μας επιφυλάσσεται η ίδια μοίρα, σε ένα σπίτι που ρημάζει -μόνο και μόνο επειδή οι ιδιοκτήτες του δεν μπορούν να κονομήσουν από αυτό- και θα έχουμε και το ρεύμα και το νερό που μας κόβουνε. Είναι, όμως, εκατό φορές πιο επικίνδυνο να στήνεις κοινότητες μαζί με αυτούς που πάντα βρίσκονταν, με τη μεγαλύτερη ένταση, στο στόχαστρο των αφεντικών. 4

5 Η κατάληψη Αντιβίωση βρισκόταν σε συγκρότημα, εγκαταλελειμμένων από χρόνια, κτιρίων του παλιού νοσοκομείου Χατζηκώστα. Η Αντιβίωση ήταν το πρώτο κτίριο που καταλήφθηκε, αλλά όχι και το μόνο. Τα τελευταία χρόνια, ενόσω η πραγματικότητα της κρίσης θέτει εντονότερα εν αμφιβόλω την επιβίωση -ειδικά για όσους βρίσκονται στον πάτο της κοινωνικής πυραμίδαςκαταλαμβάνονται και τα υπόλοιπα άδεια κτήρια του campus, του παλιού Χατζηκώστα. Οι καταλήψεις αυτές έγιναν για να καλύψουν τη στεγαστική ανάγκη εργατών, μικροπωλητών, αλλά και διερχόμενων μεταναστών. Μπορεί, τώρα, κάποιος να καταλάβει τη δυναμική σχέση, που θα μπορούσε να διαμορφωθεί και σε ένα βαθμό πράγματι διαμορφώθηκε, από τη συνύπαρξη αυτών των κοινοτήτων γύρω από την ίδια αυλή. Μπορεί κάποιος να καταλάβει τι σήμαινε να υπάρχει η Αντιβίωση, ακόμη κι αν ήταν μόνο χωροταξικά εκεί -που δεν ήταν μόνο αυτό-, σε ένα κατά τα άλλα έτοιμο, ανοιχτό στρατόπεδο συγκέντρωσης. Εκεί, που θα έπρεπε να είναι άδειο γήπεδο για μαφιόζους, μπάτσους και φασίστες, μέσα εκεί και μία κατάληψη αντιεξουσιαστών και μάλιστα καθόλου διατεθειμένων να κάτσουν στα αυγά τους. Αυτή, λοιπόν, η συνύπαρξη θα μπορούσε και από μόνη της να αποτελεί λόγο για να δεχτεί το campus το κατασταλτικό μένος των αρχών, κάτι που, πράγματι, έγινε. Έτσι, στις 26 Μαΐου 2012, κάποιους μήνες πριν την επίσημη έναρξη του σχεδίου πάταξης των εστιών ανομίας, το κράτος επιτέθηκε στα κτίρια πέριξ της Αντιβίωσης. Χωρίς να επεκταθούμε εδώ, θα μπορούσαμε να πούμε ότι η αντιβίωση, έβαλε το χεράκι της, ώστε η επιχείρηση να καταλήξει σε φιάσκο. Εκεί που το κράτος περίμενε μια μεγαλειώδη επιχείρηση, με δεκάδες συλλήψεις, βρέθηκαν εν τέλει μπροστά στις άδειες καταλήψεις των μεταναστών και την Αντιβίωση έτοιμη να υπερασπιστεί τον εαυτό της. Έτσι λοιπόν, φτάσαμε, λίγο πριν το πάσχα του 2013, σε κοινές συναντήσεις περιφερειάρχη, δημάρχου, αρχίμπατσου, διοικητή νοσοκομείου αλλά και του δημαρίτη πρώην γ.γ. Αποκεντρωμένης Διοίκησης Ηπείρου που είχε και την πρωτοβουλία του καλέσματος, με θέμα τις καταλήψεις του παλιού νοσοκομείου Χατζηκώστα. Πιο συγκεκριμένα, τα αρχοντόπουλα της περιοχής εξετάσανε, κατά τα λεγόμενά τους και δεν έχουμε λόγο να μην τους πιστέψουμε, τί δεν πήγε καλά στην προηγούμενη επιχείρηση και πώς την επόμενη φορά θα είναι αποδοτικότεροι στο έργο τους. Φυσικά, αυτό που άλλοτε υπονοούνταν και άλλοτε λεγόταν ξεκάθαρα, ήταν ότι την επόμενη φορά στη λίστα θα είναι και η Αντιβίωση. Αυτές οι κοινότητες, λοιπόν, που τόσο πολύ τρέμουν τα αφεντικά και οι λακέδες τους και τόσο πολύ έχουμε εμείς ανάγκη, είναι και που, παρόλα τα ζόρια τους και τα προβλήματά τους, προσπαθούν να σπάσουν τους διαχωρισμούς ενός κωλοσυστήματος, που θέλει να πιστεύει ότι θα το ανεχόμαστε και εις τους αιώνας των αιώνων. Είναι αυτές οι κοινότητες που φτιάχνονταν, όταν ντόπιοι και μετανάστες έξω από τη βίλλα αμαλίας, περιφρουρούσαν από κοινού τη γειτονιά τους ενάντια στο φασιστικό πογκρόμ τον Μάη του 2011, ή όταν οι κοινές συνελεύσεις ντόπιων και μεταναστών μικροπωλητών στην ασοεε, απαντούσαν στην καταστολή των μπάτσων απέναντι στους τελευταίους. Το ίδιο και στην Πάτρα, όπου ο αντιεξουσιαστικός χώρος -χωρίς να αφήνουμε απ έξω 5

6 τον καθοριστικό ρόλο των συνεχών, αποτελεσματικών και δυναμικών αντιφασιστικών του δράσεων- πάλευε, μαζί με τους μετανάστες, τη σαπίλα των ρατσιστικών επιτροπών κατοίκων ενάντια στον καταυλισμό. Εκεί στόχευε και το κελί ελευθερίας στην Ηγουμενίτσα, μία κατάληψη που φτιάχτηκε για να προσφέρει στήριξη σε μετανάστες και πρόσφυγες, σε ένα λιμάνι έξοδο από τη χώρα, με ότι σημαίνει αυτό και δε σημαίνει λίγα... Να λοιπόν, ένας πολύ καλός λόγος, χωρίς φυσικά να είναι και ο μοναδικός, για να επιτεθεί το κράτος στις καταλήψεις. Και ύστερα, υπάρχουνε κάποιοι που θεωρούν ότι αυτή η επίθεση είχε σαν στόχο τον συριζα. Αλλά έτσι είναι αν έχεις μάθει να αντιλλαμβάνεσαι σαν πολιτικό, μόνο ό,τι περιλαμβάνει γραβάτες και τηλεπαράθυρα... 6

7 Πέντε χρόνια αξιοποίησης* Το χρονικό της εκκένωσης της κατάληψης Αντιβίωση αλλά και κατειλημμένων χώρων γύρω της από μετανάστες: Η εκκένωση της κατάληψης Αντιβίωση στις 29 Αυγούστου 2013 ήταν η προτελευταία ενέργεια του καλοκαιρινού σχεδίου με τίτλο κέντρα ανομίας της κυβέρνησης. Συγκεκριμένα πριν έρθει η δικιά μας σειρά εκκενώνονται: - στις 2 Ιουλίου στην Ηγουμενίτσα η κατάληψη κελί της ελευθερίας και διάφοροι χώροι πλησίον της όπου καλύπτονταν στεγαστικές ανάγκες. - στις 5 Αυγούστου στην Πάτρα οι καταλήψεις Παράρτημα, Μαραγκοπούλειο και το αυτοδιαχειριζόμενο στέκι του ΤΕΙ. - στις 26 Αυγούστου στο Μεσολόγγι εκκενώθηκε η κατάληψη της Βάλβειου Βιβλιοθήκης. - στις 21 Αυγούστου η αστυνομία εισβάλει στο Πολυτεχνείο (στην Πατησίων) και ερευνά ανάλογους χώρους καθώς προβαίνει και σε συλλήψεις. Ακολούθησαν πορείες αλληλεγγύης (29/8, 10/9), κατάληψη τηλεοπτικού σταθμού (9/9), ταυτόχρονη κατάληψη δημαρχείου σε γιάννενα και ηράκλειο (5/9 - ταυτόχρονα έγιναν και μοιράσματα κειμένων αλληλεγγύης σε αρκετές άλλες πόλεις). Καθώς και μια παρέμβαση σε ξενοδοχείο που ανήκει στον Περιφερειάρχη Καχριμάνη, την ώρα που δεχόταν ευχές για την ονομαστική του εορτή (31/8 Χρόνια Πολλά Αλέκο!). ΣΤΗΡΙΞΤΕ ΤΙΣ ΚΑΤΑΛΗΨΕΙΣ, ΔΟΥΛΕΥΟΥΝ ΓΙΑ ΤΗΝ «ΝΟΜΙΜΟΤΗΤΑ» ΤΗΣ ΧΕΙΡΑΦΕΤΗΣΗΣ ΜΑΣ Μέσα στις καταλήψεις μας παράγονται πολιτικές θέσεις. Μέσα στις καταλήψεις μας γεννιούνται σχέσεις συντροφικότητας, αλληλεγγύης, ισότητας, ευθύνης. Γίνονται προσπάθειες να χαράσσονται στρατηγικές και αναχώματα ενάντια στον καπιταλισμό. Μέσα στις καταλήψεις μας παίρνουν σάρκα κι οστά η δημιουργικότητα, οι συλλογικές επιθυμίες, η φαντασία όλων μας. Ξέρετε πολλούς άλλους χώρους όπου αυτά μπορούν να συμβούν; Η κατάληψη είναι πολιτική πράξη. Απελευθερώνει ένα κομμάτι από έναν κόσμο βουτηγμένο στις καπιταλιστικές σχέσεις κι αξίες και το αποδίδει σε όλους όσους έχουν το κέφι να δουλέψουν συλλογικά, χωρίς οικονομικό κέρδος για την ποιοτική αναβάθμιση των ζωών μας. Η κεντρική στρατηγική των εκμεταλλευτών μας είναι η συνεχής υποτίμησή μας. Τρανή απόδειξη τα στρατόπεδα συγκέντρωσης μεταναστών, η στοχοποίηση των οροθετικών γυναικών ως υγειονομική βόμβα με σκοπό την εξοντωσή τους, το πετσόκομα των μισθών σε βαθμό αδυναμίας επιβίωσης. Οι καταλήψεις λοιπόν είναι η έμπρακτη απάντηση των καταπιεσμένων ενάντια σ αυτούς που όλο και πιο πολύ μας φωνάζουν: περισσεύετε. Δεν δίνουμε τη συγκατάθεση που απαιτείται για να υποτιμηθούμε. Η μακροβιότητα πολλών καταλήψεων, που έχουν αντέξει ολόκληρες δεκαετίες, είναι απόδειξη πως η πολιτική της αυτοδιαχείρισης και της αυτοοργάνωσης δεν είναι ιδεολογική χίμαιρα, αλλά υλοποιήσιμη, κάτι που τις καθιστά σαφώς επικίνδυνες για τα σχέδια των αφεντάδων μας. Γι αυτό και μπαίνουν στο στόχαστρο και δεν μένει παρά να μακρύνουν τη λίστα των κρατικών επιθέσεων με πάνοπλους gi joe, για να ακολουθήσουν απεργοί και σωματεία. Πίσω από κάθε πανό με το σύνθημα της κατάληψης, πίσω από τις πόρτες και τους τοίχους των κατειλημμένων κτιρίων, αυτό που είναι πραγματικά η ψυχή τους, είναι οι άνθρωποι που τις στηρίζουν και οι σχέσεις που δημιουργούν. Όσοι 7

8 μιλούν για το παράνομο της χρήσης των κτιρίων από τους καταληψίες είναι οι ίδιοι (και είναι αστείοι) με αυτούς που δεν μιλάνε για την ίδια την ταξική διάσταση του δικαίου και του νόμου αλλά για τους «κλέφτες» και «διεφθαρμένους» που τυχαίνει κάθε φορά να στελεχώνουν τους μηχανισμούς του... Αστείοι ή και επικίνδυνοι! Γνωρίζουμε πολύ καλά ότι αυτό που πραγματικά παίζεται σ αυτήν την καμπάνια ενάντια στις καταλήψεις δεν είναι μόνο το αν θα καταφέρουμε να κρατήσουμε απελευθερωμένα αυτά τα κτίρια. Άλλωστε υπάρχουν τόσα και τόσα... Αυτό που απεγνωσμένα προσπαθούν είναι να μας παρουσιάσουν σαν ορδές απολίτικων κι επικίνδυνων εγκληματιών. Σαν παλαβιάρηδες που χωρίς κανένα λόγο της προκοπής έχουμε βαλθεί να διαταράξουμε την κοινωνική «ομαλότητα», έτσι, από κακία... Σαν εξ ορισμού παράνομες άρα και περιττές υπάρξεις. Γιατί κατηγορώντας τον σύριζα ότι βρίσκεται στις παρυφές της ανομίας και της τρομοκρατίας, καταφέρνουν κάτι σημαντικότερο από την αυτονόητη επικοινωνιακή συκοφάντηση του βασικού εκλογικού τους αντιπάλου: Στην ουσία σύσσωμα τα κόμματα χαράσσουν νέα όρια στην πολιτική, ορίζοντας οποιαδήποτε πρόταση πέραν της ρεφορμιστικής κοινοβουλευτικής αριστεράς σε έγκλημα. Ιδού λοιπόν το νέο πολιτικά νόμιμο και νόμιμα πολιτικό: από την μεταρρυθμιστική μανία και τα ευρωγλυκόλογα του Σύριζα και τις κενές περιεχομένου ρητορείες και απειλές του κκε, μέχρι τις πολύ πραγματικές απειλές μίσους της χρυσής αυγής που άλλωστε αφουγκράζεται κι η υπόλοιπη ακροδεξιά (νδ, δημαρ, πασοκ, αν.ελλ). Θέλουν οπωσδήποτε να εκμηδενίσουν τις δυνατότητες για ριζοσπαστικούς κοινωνικούς αγώνες που γεννιούνται μεταξύ άλλων και στις καταλήψεις. Να μας ωθήσουν ή στην αφομοίωση της αριστεράς του κεφαλαίου και του κράτους που βρήκε καιρό να εμπορευτεί ελπίδες, ή στην παραίτηση και σε αυτοκτονικά πλην ρομαντικά μονοπάτια της λογικής «χάνουμε, αλλά τουλάχιστον ας χάσουμε θεαματικά και ηρωικά». Μόνο που εμείς δεν αναγνωρίζουμε καμία τελική ήττα, παρά μόνο ελλείψεις και μια -εδώ και καιρόοπισθοχώρηση των κινημάτων που στο χέρι μας όμως είναι να αναδιοργανώσουμε. Αυτό που εντέλει θέλουν οριστικά να αποσιωπήσουν είναι αυτό που γνωρίζει καθένας που έχουμε βρεθεί μαζί σε πολιτικές εκδηλώσεις, βιβλιοπαρουσιάσεις, απεργίες, διαδηλώσεις, συνελεύσεις. Ότι οι καταληψίες αγωνιζόμαστε. Όχι μόνο για την πάρτη μας αλλά για κάθε εκμεταλλευόμενο κομμάτι της κοινωνίας που δέχεται κάθε φορά επίθεση, καθώς κι εμείς ένα τέτοιο κομμάτι είμαστε: Είτε ως άνεργες, είτε ως απεργοί, είτε ως μετανάστες, είτε σαν φτωχοί που δεν θέλουμε να γίνουμε ούτε φτωχότεροι ούτε πλουσιότεροι πάνω στις πλάτες άλλων, αλλά να μείνουμε όρθιοι και με αξιοπρέπεια να αναβαθμίσουμε τις ζωές μας. Συλλογικά μαζί με όλους τους καταπιεσμένους σαν ένα ελεύθερα οργανωμένο σώμα... Κι αυτό το ξέρουν και τα κάθε λογής λαμόγια, τιμητές του ευνομούμενου κράτους. Το βασικότερο εργαλείο τους στην καμπάνια αποπολιτικοποίησης μας, δεν είναι οι ορδές των μπάτσων αλλά το ιδεολογικό εργαλείο των δύο άκρων. Επιστρατεύεται ξανά λοιπόν η ιστορικά επικίνδυνη μπούρδα του ένα το καρκίνωμα, διαφορετικά τα σύμβολα. Είναι μπούρδα και μάλιστα ολκής γιατί ανιστόρητα συγχέει την επαναστατική αναρχική κι ελευθεριακή πολιτική με την καπιταλιστικά λειτουργικότατη (όπως αποδεικνύεται ξανά στις μέρες μας) φασιστική ατζέντα. Και είναι επικίνδυνη γιατί βγάζει λάδι τους φασίστες όταν εξισώνει τις δολοφονίες που διαπράττουν με την παράνομη αξιοποίηση κτιρίων. 8 Το δηλώνουμε ρητά: δεν είμαστε κανενός είδους άκρο, γιατί πολύ απλά ο καπιταλισμός

9 κι η αστικοδημοκρατική του διαχείριση δεν είναι η ομαλή και ειρηνική μέση, η μέση οδός, το σημείο ισορροπίας, η μέση λύση ή το κέντρο της ανθρώπινης διάνοιας κι ιστορίας. Αλλά ένα από τα πιο ακραία, βίαια, ανισόρροπα, άνομα και άδικα συστήματα που έχει γνωρίσει η ανθρωπότητα. Ένα κτήνος που καταβροχθίζει ζωές, χωνεύει εξουσία και ξερνά μηδενικά και νούμερα. Ρωτήστε για αυτό, όχι τα στελέχη του και τους χειροκροτητές του, ούτε κάποια «ανθρωπότητα» γενικά και αόριστα, αλλά κάποιον από τη μπάντα αυτών, που καθημερινά το βιώνουν στο πετσί τους και χωρίς να το έχουν επιλέξει. Θα σας πει ακριβώς τι είναι «ακραίο» και με πολύ πιο απλά λόγια. NOΜΟΣ είναι το δίκιο των καταπιεσμένων φτύστε στα ΜOYTPA τους καπιταλιστές και τα ορμητήρια τους, ΕΙΝΑΙ ΑΚΡΑΙΟΙ! Φλεβάρης 2013 *Τον τίτλο τον δανειζόμαστε από την μπροσούρα αυτοπαρουσίασης της κατάληψης Αντιβίωση. Στο ηχογραφημένο αρχείο του Aυτόνομου Ραδιοφώνου Iωαννίνων (radio-i.org) μπορείτε να βρείτε την εισήγηση, από την εκδοτική ομάδα Κόκκινο Νήμα, παρουσίασης του βιβλίου του Steve Wright: Ταξική Σύνθεση και Ταξική Πάλη στον Ιταλικό Αυτόνομο Μαρξισμό. Η εκδήλωση πραγματοποιήθηκε στην κατάληψη Αντιβίωση (28/6/2013) και οργανώθηκε από τους Ταπί και Ψύχραιμους. Λίγα λόγια, από τους ίδιους, για το βιβλίο που μετέφρασαν (από Aπό όλα τα ιδιαίτερα στοιχεία του operaismo (εργατισμού), εκείνα που παραμένουν πιο καινοτόμα και σημαντικά είναι αυτά που σχετίζονται με τη θεματική της ταξικής σύνθεσης. [...] Σκοπός αυτού του βιβλίου είναι να ανακαλύψει τον τρόπο με τον οποίο σφυρηλατήθηκε αυτό το εργαλείο και να εκτιμήσει σε ποιο βαθμό μπορεί να είναι ακόμη χρήσιμο στις προλεταριακές πολιτικές τάσεις που δεν έχουν συνθηκολογήσει με τις κυρίαρχες μεταμοντέρνες, αυτοδιαχειριστικές και αμεσοδημοκρατικές ιδεολογίες της εποχής μας. H Αναφορά (1961) του Αλκουάτι ξεκίνησε τη συζήτηση πάνω στην ταξική σύνθεση: ο όρος αυτός σήμαινε τους διάφορους τρόπους συμπεριφοράς που εμφανίζονται όταν ιδιαίτερες μορφές εργατικής δύναμης μπαίνουν σε συγκεκριμένες διαδικασίες παραγωγής. Η ταξική σύνθεση σύντομα θα γινόταν συνώνυμη του ίδιου του εργατισμού. Η κλασική περίοδος της ανάπτυξης του εργατισμού ξεκινάει με την έκδοση του περιοδικού του Τρόντι. Παρά την ετερόκλιτη σύνθεσή της, στην Classe Operaia (Εργατική Τάξη) διαμορφώθηκε ο πυρήνας ορισμένων αντιλήψεων οι οποίες αποτέλεσαν το ενοποιητικό στοιχείο όλων των συνιστωσών: η ταύτιση της εργατικής τάξης με την υπαγμένη στην άμεση παραγωγική διαδικασία εργασία, η έμφαση στον αγώνα για το μισθό ως κεντρικό πεδίο της πολιτικής σύγκρουσης, η επιμονή στο ότι η εργατική τάξη είναι η κινητήρια δύναμη της καπιταλιστικής κοινωνίας. Σε αντίθεση με πολλούς μαρξιστές, η συντακτική ομάδα της Classe Operaia [...] έβλεπε την «συγκρότηση» της εργατικής τάξης ως αποτέλεσμα μιας διαρκώς εξελισσόμενης αλληλεπίδρασης μεταξύ των συναρθρώσεων της εργατικής δύναμης που παράγει η καπιταλιστική ανάπτυξη και των εργατικών αγώνων για το ξεπέρασμά τους [...]. Η έκδοση του βιβλίου του Steve Wright Έφοδος στον Ουρανό εντάσσεται στη σειρά εκδόσεων του Κόκκινου Νήματος που σκοπό έχει να παρουσιάσει τις ιστορικές τάσεις του κομμουνιστικού κινήματος. Η έκδοση του παρόντος βιβλίου, όπως και κάθε βιβλίου που πραγματεύεται τον αγώνα του προλεταριάτου ενάντια στο κεφάλαιο, δηλαδή τον αγώνα της ζωής ενάντια στο θάνατο, στόχο έχει να μας οπλίσει θεωρητικά ώστε να οργανώσουμε ακόμα πιο αποτελεσματικά την επίθεσή μας.... 9

10 Σημειώσεις πάνω στον νεοελληνικό κοινωνικοπολιτικό χάρτη Από τη μετεμφυλιακή ανασυγκρότηση και την έκτακτη ανάγκη, στη μεταπολίτευση Με αφορμή την επέτειο του Πολυτεχνείου, τη σημασία και τα νοήματα που της αποδίδονται, ξεκινήσαμε την παρακάτω δουλειά. Η αναδρομή στην εξέγερση του 73 και τις πρώτες επετείους δεν μας αρκούσε για την εξαγωγή συμπερασμάτων. Επιπλέον, ανατρέχοντας όλο και πιο πίσω και σε περισσότερες όψεις του νεοελληνικού κοινωνικού χάρτη, συναντήσαμε σημαντικότερα ζητήματα. Είδαμε να ορθώνεται η ενηλικίωση του νεοελληνικού κράτους, των εργαλείων του και του μικροαστού σαν πολιτικό υποκείμενο. Εστιάσαμε περισσότερο στη σύγκρουση ανάμεσα στη νεοανασυγκροτηθείσα εργατική τάξη και το επιθετικά αναπτυσσόμενο κεφάλαιο, καθώς και τη μορφή του κράτους του. Εν τέλει συμπεράναμε κάποιες βασικές θέσεις. Ανάμεσα στα χρόνια που ακολούθησαν τον εμφύλιο μέχρι τη δεκαετία του 70, από τη μία το αστικό κράτος ανασυγκροτείται κι από την άλλη οργανώνεται ξανά η εργατική αντεπίθεση, ενώ νέες κοινωνικές ταυτότητες κάνουν την ιστορική τους εμφάνιση. Η χούντα δεν ήταν μια κάθετη σκοτεινή τομή, ξέχωρη από το πριν και το μετά του ελληνικού κράτους, έργο μερικών τρελών. Ήταν η οργανωμένη απάντηση για την εξέλιξη του οικονομικού θαύματος, δηλαδή της, μετά το 60, ραγδαίας κεφαλαιακής ανάπτυξης της αστικής τάξης, έναντι του ταξικού και κοινωνικού ανταγωνισμού. Η μεγαλύτερη σημασία και βαρύτητα του Νοέμβρη δόθηκε από τα ταξικά και συγκρουσιακά χαρακτηριστικά του, αλλιώς δεν θα διέφερε από όλες τις άλλες φοιτητικές συγκεντρώσεις που γινόντουσαν, μετά την απόπειρα φιλελευθεροποίησης της χούντας. Αυτά τα χαρακτηριστικά είναι που, σε συνδυασμό με την απεργιακή κινητικότητα αλλά και τη δράση των παράνομων οργανώσεων, ράγισαν την εικόνα αποτελεσματικότητας της δικτατορίας στην επιβολή της κοινωνικής ειρήνης και στην αδιατάραχτη καπιταλιστική ανάπτυξη. Αυτή η εικόνα θρυμματίστηκε οριστικά, μετά την αποτυχία να πραγματοποιηθεί το διαχρονικό ελληνικό όνειρο για επέκταση στην Kύπρο. Το Πολυτεχνείο κι οι επέτειοί του χρησιμοποιήθηκαν από το ελληνικό κράτος, σαν εκείνη τη φωτεινή ιστορική στιγμή που νίκησε για πάντα τα σκοτάδια των τελευταίων 50 χρόνων. Τεκμηρίωσε και διατυμπάνισε την οριστική νίκη της ενωμένης κι ισχυρής Ελλάδας, πάνω στις χαζοκόντρες του παρελθόντος που αφήναμε τους ξένους να ανακάτεύονται και να αιμοκυλιόμαστε σα μαλάκες. Η τελική νίκη της δημοκρατίας, το τέλος της ιστορίας, από κει κι έπειτα μόνο πρόοδος. Ελληνικές ιδιομορφίες: από τις υποδομές και τα εμβάσματα στην εκβιομηχάνιση Θα χρειαστεί για το σκοπό μας να περιγράψουμε τη δεκαετία Γενικά μιλώντας, χαρακτηρίζεται σαν εποχή έργων υποδομής (δρόμοι, ηλεκτρικό δίκτυο, ανοικοδόμηση των καταστροφών της προηγούμενης δεκαετίας), με προσπάθειες να δοθεί έμφαση στις 10

11 λειτουργίες της αγοράς και παράλληλη διεύρυνση των λειτουργιών του κράτους 1. Οι μετεμφυλιακές κυβερνήσεις, όμως, δεν ήταν σε θέση να χτίσουν μακρόπνοα καπιταλιστικά προγράμματα, αντίθετα έκριναν επείγουσα τη συνοχή στο εσωτερικό 2. Ακριβώς, λοιπόν, από αυτήν την προσπάθεια θα προκύψουν δύο ενδιαφέροντα φαινόμενα του ελληνικού καπιταλισμού. Από τη μία η διευρυμένη μικροιδιοκτησία και από την άλλη η μέχρι το 60 εξάρτηση της ανάπτυξης από τα εμβάσματα. Για να κατανοήσουμε το ελληνικό φαινόμενο της τόσο διευρυμένης μικροϊδιοκτησίας, θα πρέπει να αναζητήσουμε τους λόγους λίγο παραπίσω, στις επιπτώσεις του πολέμου και στις καταστροφικές του συνέπειες για τα μικροαστικά στρώματα. Η κρίση των στρωμάτων αυτών οδήγησε, κατά τη διάρκεια της κατοχής και του εμφυλίου, σε μία εξαιρετική μεγέθυνση της βάσης του ΕΑΜ και των δυνάμεων του ΚΚΕ γενικότερα. Τα αφεντικά, εκτός από την καταστολή που επέβαλε το κράτος της δεξιάς (εξορίες, χαφιεδισμός, μπατσομάνι και δίκες για κατασκοπία), επέλεξαν, με μια ανάποδη διαδικασία για τα διεθνή πρότυπα, να βάλουν φραγμό στην προλεταριοποίηση των παλιών μικρών και μεσαίων στρωμάτων. Η επιλογή αυτή ήταν στρατηγικής σημασίας, γιατί στον αγώνα για την ανάσχεση του «κομμουνιστικού κίνδυνου» ήταν απαραίτητες και οι ταξικές συμμαχίες αλλά και η αναπαραγωγή του συστήματος. Έτσι, η απάντηση από την πλευρά του κράτους και του κεφαλαίου ήταν όχι απλά η ανασύσταση των κατεστραμμένων μικροϊδιοκτητικών στρωμάτων, αλλά και η διεύρυνσή τους. Φυσικά, η διασπορά αυτή της ιδιοκτησίας έγινε στο μέτρο του δυνατού ή καλύτερα η άρνηση της καπιταλιστικής συγκέντρωσης έγινε συνυπολογίζοντας τα συμφέροντα της ελληνικής αστικής τάξης. Βλέπουμε, λοιπόν, να θεμελιώνεται η διευρυμένη και απυρόβλητη μικροϊδιοκτησία. Έτσι, το κράτος νομιμοποιείται εκ νέου καθώς πέρα από διαχειριστής της εργατικής δύναμης, γίνεται ο κηδεμόνας και εγγυητής αυτής της τόσο ευρείας μικρής περιουσίας. Εξού και το πόσο καθολικά ανίερη φαντάζει, μετά από τόσες δεκαετίες, η επίθεση στη μικρή ιδιοκτησία (βλ. πλειστηριασμοί πρώτης κατοικίας). Με τη σειρά της, αυτή η ιδιαιτερότητα καθόρισε, σε μεγάλο βαθμό, την ταυτότητα του μισθωτού που όντας παράλληλα και ιδιοκτήτης, δεν εξαρτάται μόνο από το μισθό αλλά και από το εισόδημα που του προσφέρει η εκμετάλλευση της περιουσίας Το 1953 υποτιμάται η δραχμή κατά 50% έναντι του δολλαρίου, απελευθερώνεται μερικώς το εισαγωγικό εμπόριο, επιβάλλονται αυστηροί αγορανομικοί έλεγχοι και άρχισε να εισάγει και να διαθέτει στην αγορά απευθείας βασικά είδη προκειμένου να υπάρξει σταθερότητα στις τιμές. [...] Η παραγωγή ανακάμπτει και το κοινό εμπιστεύεται το εθνικό νόμισμα και αυξάνονται οι τραπεζικές καταθέσεις. [ ] Αλέξης Φραγκιάδης, Ο ψυχρός πόλεμος και το ελληνικό οικονομικό θαύμα ( ), σελ 4, Μεταξύ 1951 και 1958, το βασικό οδικό δίκτυο επεκτάθηκε από 15 σε 32 χιλιάδες χιλιόμετρα στο ίδιο σελ Πέρα από επενδύσεις σε έργα βασικών υποδομών και από την αύξηση των χορηγήσεων προς τη γεωργία και τη βιομηχανία που έγινε χωρίς αναπτυξιακά κριτήρια, δεν υπήρξε καμία ουσιώδης προσπάθεια ούτε για τη δημιουργία βιομηχανικής υποδομής, ούτε για τον εκσυγχρονισμό της δημόσιας διοίκησης, ούτε στο χώρο της εκπαίδευσης, ούτε στην έρευνα., Αλέξης Φραγκιάδης, Ο ψυχρός πόλεμος και το ελληνικό οικονομικό θαύμα ( ), σελ.9 Δηλαδή δίνεται έμφαση από τις μετεμφυλιακές κυβερνήσεις στην εσωτερική σταθερότητα και έτσι ήταν λιγότερο επείγουσα η εξυγίανση της πολιτικής, κοινωνικής και οικονομικής ζωής μακροπρόθεσμα. Ενώ δωσίλογοι και μαυραγορίτες διατηρούσαν τα κέρδη τους αλώβητα και τα φυγάδευσαν ανεμπόδιστα στο εξωτερικό. (Κ. ΒΑΡΒΑΡΕΣΟΣ ΕΚΘΕΣΙΣ..., ο π,π, σ.126). 3.. Αυτό το φαινόμενο υπήρχε και στην προπολεμική ελλάδα σε μικρότερη κλίμακα. Περισσότερο όμως συντελούσε στην αυτοπαραγωγή- ιδιοκατανάλωση (πχ μπαξές), ενώ στην περίοδο που συζητάμε μπήκαν οι βάσεις ώστε η ατομική μικροϊδιοκτησία να πάρει τη μορφή προσόδου. 11

12 Το δεύτερο ελληνικό φαινόμενο δημιούργησε την εξής ιδιομορφία: ενώ η ίδια η χώρα είχε ασήμαντη αστική παραγωγή, αμελητέα και προβληματική αγροτική εξαγωγή, είχε, όμως, εισοδήματα 4. Κι αφού είχε χρήμα ήθελε και προιόντα που δεν παρήγαγε η ίδια. Έρχεται η ναυτιλιακή κρίση το 58 για να ανακόψει τη ροή συναλλάγματος προσωρινά και να υποδείξει στην ντόπια αστική τάξη πως μία είναι η σωτηρία της: η εκβιομηχάνιση 5. Υπήρχε πια το αγοραστικό κοινό με τα διαφορετικά του ήθη, χρειαζόταν τώρα η προσφορά. Επιπλέον, η εκβιομηχάνιση παρήγαγε, με τη σειρά της, τον βιομηχανικό εργάτη που βγήκε δυναμικά στο προσκήνιο στους ταξικούς αγώνες που θα ακολουθήσουν. Σε επίπεδο κοινωνικής κίνησης, τα πρώτα χρόνια μετά τον εμφύλιο, μόνο πλούσια δε θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν. Η ήττα της αριστεράς κυριαρχεί. Οι όποιες κινητοποιήσεις είχαν σαν θέμα, κατά κύριο λόγο, το κυπριακό 6, αλλά και αιτήματα φοιτητικά, περί δημοκρατικών δικαιωμάτων και τη γενική αμνηστία. Θα μπορούσαμε να πούμε, ότι η σημασία τους βρίσκεται περισσότερο στο ξεπάγωμα και όχι τόσο στη ριζοσπαστικότητα του χαρακτήρα τους. Δεν πρέπει όμως, να παραγνωρίσουμε ότι οι αγώνες αυτοί έλαβαν χώρα στην περίοδο μέτα την ήττα του εμφυλίου. Σε καθεστώς, δηλαδή, έκτακτης ανάγκης που κινητοποιήσεις με τα παραπάνω περιεχόμενα κατέληγαν 4. Στην περίοδο στην Ελλάδα, τα μεγέθη αυτά εξελίχθηκαν με τρόπο που απέκλινε όλο και περισσότερο από τη διαχρονική διεθνή τάση [...] το 1951 το ποσοστό των απασχολουμένων στους αστικούς τομείς της ελληνικής οικονομίας ήταν το 41% του συνόλου, ενώ το κατά κεφαλήν εθνικό εισόδημα ήταν 354 δολλάρια ΗΠΑ, τιμές αναμενόμενες σύμφωνα με τα διεθνή δεδομένα [...] Δέκα χρόνια αργότερα, το 1961, είχε διαμορφωθεί μια εικόνα εντελώς διαφορετική. Το ποσοστό των απασχολούμενων στους αστικούς τομείς της οικονομίας είχε αυξηθεί κατά τρεις μόλις ποσοστιαίες μονάδες, σε 44% του συνόλου, ενώ το κατά κεφαλήν εθνικό εισόδημα είχε αυξηθεί σε 580 δολλάρια ΗΠΑ δηλαδή κατά 64% [...]. Το ύψος αυτό του κατά κεφαλήν προϊόντος ήταν σχεδόν κατά 60% υψηλότερο από το αναμενόμενο, σύμφωνα με τη διαχρονική διεθνή τάση, για αυτό το ποσοστό της αστικής απασχόλησης. Τόσο μεγάλες αποκλίσεις από την διεθνή τάση υπήρξαν αρκετά σπάνιες κατά τη μεταπολεμική περίοδο, Αλέξης Φραγκιάδης, Ο ψυχρός πόλεμος και το ελληνικό οικονομικό θαύμα ( ), σελ 8. Η ιδιόμορφη αυτή εξέλιξη σχετίζεται άμεσα με την μείζονα ιδιομορφία της ελληνικής μεταπολεμικής οικονομίας που αναφέρθηκε παραπάνω: την εξάρτηση της ανάπτυξης από τις συναλλαγματικές εισροές.[...] Η εισοδηματική επίδραση της ξένης βοήθειας κα των άδηλων πόρων (μετανάστες και ναυτικοί) οδήγησε σε αύξηση της ζήτησης για βιομηχανικά προϊόντα, τόσο για την πραγματοποίηση επενδύσεων όσο και για την τελική κατανάλωση. Από την άλλη πλευρά, η αύξηση των διαθέσιμων συναλλαγματικών πόρων επέτρεψε την άυξηση των βιομηχανικών εισαγωγών αναβάλλοντας προσωρινά την ανάγκη και ταυτόχρονα περιορίζοντας τα κίνητρα για αύξηση της εγχώριας βιομηχανικής παραγωγής. Η προσωρινή κάλυψη του ελλείματος του εμπορικού ισοζυγίου από τους αυξανόμενους άδηλους πόρους οδηγούσε όμως σε αδιέξοδο, διότι η αύξηση του εισοδήματος προκαλούσε, σωρευτικά, πολλαπλασιαστικά αύξηση των αναγκών για εισαγωγές. Αποτέλεσμα ήταν οι ανάγκες για συναλλαγματικές εισροές να μεγεθύνονται ταχύτερα από την αύξηση της εισροής των εξωτερικών πόρων, στο ίδιο, σελ9. 5. Χρειάζεται σ αυτό το σημείο μια σύντομη αναφορά στον χαρακτήρα αλλά και στις -μέχρι το 50- επιλογές της ελληνικής αστικής τάξης. Ήδη από την ίδρυση του ελληνικού κράτους, η αστική τάξη βρίσκεται να κάνει δουλειές εκτός συνόρων. Από τη μία οργανώνει βασικές εσωτερικές καπιταλιστικές υποδομές (τράπεζες, συγκοινωνία), από την άλλη, όμως, δεν μπαίνει στην παραγωγή παρά μόνο σε τομείς που μπορούν να έχουν ένα διεθνές συναγωνιστικό επίπεδο (π.χ θαλάσσιες μεταφορές), ή είναι δυνατό να επιβιώσουν στην εσωτερική αγορά χωρίς συναγωνισμό [...]. Όσον αφορά την υπόλοιπη βιομηχανία δεν έχει κανένα συμφέρον να περάσει στην εσωτερική παραγωγή (που αντιμετωπίζοντας τον διεθνή συναγωνισμό, του ήδη αναπτυγμένου βιομηχανικού καπιταλισμού, θα την υποχρέωναν σε προστατευτισμό, αντίθετα με τα κυρίαρχα διεθνή της συμφέροντα. σελ οι οικοδόμοι και η οικοδομή στη μεταπολεμική ελλάδα, ομάδα μελέτης, εκδ. ομάδα εργασία, Με τη διάλυση της αυτοκρατορίας, τη δημιουργία των εθνικών κρατών σ ολόκληρη την αν.μεσόγειο, την απότομη ανακοπή της μεγαλοϊδεατικής επεκτατικής πολιτικής του ελληνικού κράτους, η αστική τάξη αναγκάζεται σε αναδίπλωση και στη μετατροπή της σε παραγωγική. Και πάλι, όμως, η μάζα των προλετάριων ήρθε από έξω (οι πρόσφυγες) και το μεγάλο κεφάλαιο κατέφυγε, στην πλειοψηφία του, στις τράπεζες και τον εφοπλισμό, στο ίδιο σελ. 17. Η διεθνής κρίση του 29 καθιστά ακόμα επιτακτικότερη την ανάγκη εσωτερικής παραγωγής, που όμως, μέχρι και τη δεκαετία του 50, δε θα μπορέσει να πραγματοποιηθεί. 12

13 σε άγριες συγκρούσεις με την αστυνομία, ενώ είχαν ακόμη και νεκρούς. Εκεί που φαίνεται ότι έχει αλλάξει το τοπίο είναι με το 25% της Ε.Δ.Α στις εκλογές του Αυτό το ποσοστό οδηγεί κομμάτι της αστικής τάξης που τρομάζει από το ενδεχόμενο μιας αριστερής κυβέρνησης, να πριμοδοτήσει και να δει θετικά την εναλλακτική της ένωσης κέντρου. Το κράτος της δεξιάς απαντά, στην άνοδο της αριστεράς και του κέντρου, με τις εκλογές βίας και νοθείας του 61. Από εκεί και έπειτα κηρύσσεται ο ανένδοτος αγώνας του γέρου Παπανδρέου, με τα αποτελέσματα του οποίου θα ασχοληθούμε, αφού πρώτα δούμε εν τάχει τους κοινωνικούς και οικονομικούς μετασχηματισμούς γύρω από τους οποίους εξελίσσεται αυτή η πολιτική διαμάχη. Καπιταλιστική αναδιάρθρωση και ταξική ανασύνθεση: το οικονομικό θαύμα ορθώνεται, νέες φιγούρες μορφοποιούνται Η περίοδος είναι η εποχή της μεγάλης ανάπτυξης. Την περίοδο αυτή, το μοντέλο του δυτικοευρωπαϊκού καπιταλισμού χτυπάει και την πόρτα της Ελλάδας, υπογράφεται η συμφωνία με την Ε.Ο.Κ και η πολιτική διασποράς της μικροϊδιοκτησίας του παρελθόντος φαντάζει εμπόδιο στον εκσυγχρονισμό. Τότε, αναβαθμίζεται ραγδαία η θέση της χώρας στην παγκόσμια οικονομία, τόσο ώστε να βρεθεί στις πρώτες χώρες του ΟΟΣΑ σε ρυθμούς καπιταλιστικής ανάπτυξης. Φτιάχνονται μεγάλα εργοστάσια όπως χαλυβουργίες, πετρελαιοειδών, αλουμινίου, εξειδικεύεται η αγροτική παραγωγή διπλασιάζοντας την στρεμματική απόδοση, ενώ ταυτόχρονα είναι η μεγάλη εποχή της οικοδομής 7. Αρχίζει από τη μία, μέσα από διακρατικές συμφωνίες τύπου gastarbeiter, η μαζική έξοδος προς τις χώρες του εξωτερικού και από την άλλη μία φοβερή πληθυσμιακή συγκέντρωση στην πρωτεύουσα 8. Στην πρώτη περίπτωση επιτυγχάνονται δύο στόχοι. Αφενός έχουμε 6. Μέχρι τότε η στάση του ελληνικού κράτους σε σχέση με το αλυτρωτικό ζήτημα της κύπρου είναι σε γενικές γραμμές αυτή της αναμονής και της μη παρέμβασης. Το αίτημα της ένωσης άρχισε να παρουσιάζεται σαν αυτοδιάθεση ενός δήθεν ενιαίου κυπριακού λαού απέναντι στη βρετανία. Αυτή η στάση μεταβάλλεται σε πιο ενεργή και επιθετική στρατηγική με το στήσιμο της ΕΟΚΑ από τον εγκάθετο Γρίβα και με τα ελληνοκυπριακά συμφέροντα να αυτονομούνται από το εθνικό κέντρο. Σε αυτό το πλαίσιο η αριστερά αντιμετώπιζε τον ελλ. ιμπεριαλισμό σαν αντιμπεριαλιστικό αγώνα οργανώνοντας και πρωτοστατώντας σε συνεχείς διαδηλώσεις. 7. Η μικρή και μεσαία ελληνική αστική τάξη και οι ομογενείς κάνουν μια ανακάλυψη επαναστατικής σημασίας για την ανάπτυξη του ελληνικού καπιταλισμού. Υπάρχει ένα προιόν που οι ξένοι δεν παράγουν: η ελληνική γη. Η γή μπορεί να σηκώσει ατελείωτες οικοδομές που δεν μπορούν εισαχθούν[...], σελ. 18, οι οικοδόμοι και η οικοδομή στη μεταπολεμική ελλάδα, ομάδα μελέτης, εκδ. ομάδα εργασία, Τον ιούλιο του 1961 υπογράφηκε η συμφωνία σύνδεσης με την ευρωπαική κονότητα των έξι στο ίδιο σελ. 10 (συνεπαγόταν εξαγωγές). [...] Ένα μηνα μετά την υπογραφή της συμφωνίας σύνδεσης ξεκινά η κατασκευή του τείχους του Βερολίνου (Αυγουστος 61). Αλλαξε αναπάντεχα το ρυθμό της ζωής στην ελληνική ύπαιθρο, τερματίζοντας βίαια τη μετανάστευση εκατοντάδων χιλιάδων ανατολικοευρωπαίων προς την δύση, υποχρέωσε τη ραγδαία αναπτυσσόμενη βιομηχανία της δυτικής ευρώπης να αναζητήσει ανειδίκευτους εργάτες στις φτωχές περιοχές της Μεσογείου, ανάμεσα σε αυτές και την Ελλαδα.[...], Αλέξης Φραγκιάδης, Ο ψυχρός πόλεμος και το ελληνικό οικονομικό θαύμα ( ), σελ μετανάστες στην δεκαετία [...] - 8,5% του εργατικού δυναμικού μεταξύ του δηλαδή 290,000 άτομα.[...] στο ίδιο σελ. 11 Μεταξύ 1961 και 1971 οι αγρότες μειώθηκαν κατά 700,000 άτομα περνώντας από το 56% στο 39% του πληθυσμού. 13

14 τόνωση της οικονομίας μέσω των εμβασμάτων από το εξωτερικό και αφετέρου εξάγεται το εργατικό δυναμικό που περισσεύει. Στην περίπτωση της εσωτερικής μετανάστευσης, έχουμε όλα αυτά τα εργατικά χέρια που πρέπει να επανδρώσουν τις βιομηχανίες και κυρίως την οικοδομή, η οποία μέσα στη δεκαετία του 60 κατατάσσει την Ελλάδα σε μία από τις πρώτες χώρες στον κλάδο. Στις νέες βιομηχανικές μονάδες η εργασία εντατικοποιείται κι η παραγωγικότητα της τριπλασιάζεται 9. Οι αμοιβές, όμως, δεν ακολουθούσαν τη γενική τάση της αύξησης και της ανόδου, τουλάχιστον σε σχέση με την αποδοτικότητά της. Μέσα σ αυτό το τοπίο συναντάμε τους νέους χαρακτήρες της εργατικής τάξης. Η οικοδομή αποτέλεσε το καταφύγιο των αριστερών, αφού η ανάγκη για εργατικά χέρια την καθιστούσε το μόνο επάγγελμα που δεν απαιτούσε πιστοποιητικά νομιμοφροσύνης. Ο οικοδόμος, λοιπόν, συχνά άρτι αφιχθείς από την ύπαιθρο ή την εξορία, θα παίξει σημαντικό ρόλο στους εργατικούς αγώνες της εποχής. Μπαίνει στην εντατικοποιημένη παραγωγή κουβαλώντας την εμπειρία της επαρχιακής κοινοτικής ζωής και τα βιώματα του αντάρτικου. Είναι αυτός που, εξαιτίας της μαχητικότητάς του, γίνεται σύμβολο των αγώνων. Τα συνδικαλιστικά του αιτήματα, τον φέρνουν συχνά σε άμεση διαμάχη με το κράτος, ενισχύοντας τα πολιτικά χαρακτηριστικά στους αγώνες τους 10. Επίσης, οι οικοδόμοι, πρώτοι, ίδρυσαν μαζικά σωματεία εκτός της ΓΣΕΕ του Μακρή που απαιτούσε αντικομμουνιστικά φρονήματα. Η άποψή τους για την προλεταριακή βία φάνηκε χαρακτηριστικά στις συγκρούσεις της 1η Δεκέμβρη του 1960 που είχαν σαν αποτέλεσμα 70 τραυματίες μπάτσους. Είναι αυτοί που πετύχανε μείωση του ωραρίου τους σε εφτάωρο επιβάλλοντάς το στον κάθε εργοδότη. Μαζί με τους οικοδόμους στο προσκήνιο, ιδιαίτερα μετά την άνοδο της ένωσης κέντρου στην εξουσία και την καθαίρεση του Μακρή από την ηγεσία της ΓΣΕΕ, εμφανίζονται και οι βιομηχανικοί εργάτες. Ξεσπάνε άγριες απεργίες, μέχρι και καταλήψεις εργοστασίων. Η Ελλάδα του είναι η πρώτη χώρα σε απεργίες στον κόσμο. Το 64 στο εργοστάσιο του Καρέλα στο Λαύριο πραγματοποιείται κατάληψη για τη λήξη της οποίας επεμβαίνουν οι μπάτσοι και η σύγκρουση γενικεύεται. Εν τω μεταξύ, τα πρώτα χρόνια του 60, γίνονται συνεχείς διαμαρτυρίες αγροτών ή ακόμα και εξεγέρσεις. Από την Κρήτη ως το Αγρίνιο, την Άρτα και τη Θεσσαλονίκη οι αγρότες διαμαρτύρονται για τις χαμηλές τιμές των προϊόντων τους και συγκρούονται σφοδρά με τη αστυνομία. 9.. Η επιδότηση του κεφαλαιακού εξοπλισμού σήμαινε την αύξηση της παραγωγικότητας της εργασίας, που αφορούσε τις νεοιδρυμένες βιομηχανικές μονάδες έντασης του κεφαλαίου. Η άλλη όψη του νομίσματος ήταν η περιορισμένη αύξηση της απασχόλησης: η ενίσχυση των επενδύσεων έντασης κεφαλαίου έγινε εις βάρος των επενδύσεων έντασης εργασίας. [...] Η παραγωγική δομή της χώρας άλλαξε και προσέγγισε σημαντικά τις ανεπτυγμένες οικονομίες του κόσμου. Συνολικά, η βιομηχανία υπερτριπλασιάσε το ακαθάριστο προιόν της και αύξησε τη συμβολή της στο ΑΕΠ από 25% το 1961 στο 33% το Η βιομηχανική απασχόληση πέρασε από το 18% σε 28% της συνολικής. Η παραγωγικότητα σχεδόν τριπλασιάστηκε και στα τέλη της περιόδου έφτασε στα 2/3 της δυτικοευρωπαικής., Αλέξης Φραγκιάδης, Ο ψυχρός πόλεμος και το ελληνικό οικονομικό θαύμα ( ), σελ Ο ίδιος τρόπος δουλειάς τους δεν επιτρέπει άλλη μόνιμη μορφή συνδικαλιστικής οργάνωσης από την επαγγελματική, μια και οι εργάτες δε δουλεύουν, στην πλειοψηφία τους, μόνιμα στην ίδια οικοδομική επιχείρηση.[...] Στον βαθμό που οι οικοδόμοι δεν αντιμετώπιζαν ένα αφεντικό χωριστά αλλά όλα τα αφεντικά μαζί, οι οικονομικοί τους αγώνες γενικεύονταν ταχύτατα.[...] Δεν ήταν δυνατόν να ικανοποιηθούν παρά μόνο στο επίπεδο κρατικών μέτρων. Συνεπώς, η σύγκρουση πέρναγε αυτόματα σε σύγκρουση με το κράτος και στρεφόταν ταυτόχρονα ενάντια στους πουλημένους συνδικαλιστικούς μηχανισμούς. σελ. 33,35, οι οικοδόμοι και η οικοδομή στη μεταπολεμική ελλάδα, ομάδα μελέτης, εκδ. ομάδα εργασία,

15 Στους αγώνες της εποχής προστίθενται και οι φοιτητές: Το ελληνικό Πανεπιστήμιο γνωρίζει εκείνη την περίοδο την πρώτη του μεγάλη διεύρυνση από 20 χιλιάδες φοιτητές φτάνει τους χιλιάδες, γεννιέται το μαζικό Πανεπιστήμιο.[...] Γεννιέται το σύγχρονο φοιτητικό κίνημα στην Ελλάδα. Οι φοιτητές, από μια μικρή και συχνά αντιδραστική ελίτ, αρχίζουν να μεταβάλλονται σε μια ευρύτερη νεολαιίστικη κατηγορία, σε ένα νέο κοινωνικό και πολιτικό υποκείμενο που γνωρίζει τη συνδικαλιστική οργάνωση, την καθημερινή διεκδίκηση, την πάλη στο δρόμο και τα οδοφράγματα. Περνάμε από το φοιτητικό χώρο, απλή «αντανάκλαση» των κοινωνικών αντιθέσεων όπως οριζόταν από τους «κλασικούς» στο φοιτητικό χώρο σαν ένα νέο μαζικό χώρο, όχι απλά αντανάκλαση των ταξικών διαχωρισμών αλλά νέα συνιστώσα της ταξικής πάλης. 11. Άλλωστε, η μαζική είσοδος των χαμηλών στρωμάτων στην εκπαίδευση αποτελούσε για το κράτος της δεξιάς βαλβίδα εκτόνωσης των κοινωνικών ανισοτήτων και πολιτικών αποκλεισμών. Το μαζικό πανεπιστήμιο ανταποκρίνεται και στις ανάγκες στελέχωσης επιχειρήσεων, με νέες απαιτήσεις δυναμικού. Αυτή η διαδικασία ανέλιξης μορφοποιεί μια φιγούρα, που κουβαλάει μια αριστερόστροφη παράδοση και θα παίξει δυναμικό ρόλο στους αγώνες της περιόδου αλλά και του μέλλοντος. Φυσικά, το περιεχόμενό τους καθορίζεται, σε μεγάλο βαθμό, από την πίστη της στην πρόοδο και την κοινωνική ανέλιξη, δηλαδή στο φαινόμενο που τη γέννησε. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, λοιπόν, είναι που συμβαίνει η έκρηξη των Ιουλιανών το 65. Όπως είδαμε και προηγουμένως, η ένωση κέντρου πριμοδοτήθηκε από ένα κομμάτι των αστών σαν ανάχωμα στην άνοδο της αριστεράς. Φαίνεται, όμως, πως τελικά τα σχέδια δεν είχαν και τα αναμενόμενα αποτελέσματα. Μέσα από την πίεση που ασκεί το εργατικό κίνημα, το κέντρο, όχι απλά δεν φαίνεται ικανό να ανακόψει αυτή την πορεία, αλλά συμπαρασύρεται σε έναν αγώνα ενάντια στις δυνάμεις της συντήρησης. Από εκεί και έπειτα αποδεικνύεται ανίκανο για τη δουλειά που προοριζόταν και θεωρείται επικίνδυνο. Το παλάτι προκαλεί την παραίτηση της κυβέρνησης και φτάνουμε στην έκρηξη του Ιούλη του 65. Τεράστιες μαχητικές διαδηλώσεις πραγματοποιούνται στο κέντρο της Αθήνας και ενώ η ένωση κέντρου και η ΕΔΑ προσπαθούν να τις κρατήσουν στο πλαίσιο του νόμου και της τάξης, η μαχητικότητά τους δεν κάμπτεται. Μετά το βασιλικό πραξικόπημα, οι κοινωνικές δυνάμεις που συμμαχούν στους δρόμους της Αθήνας, δεν κάνουν πίσω βάζοντας στο στόχαστρο το παλάτι, αποτελώντας μια ανοιχτή απειλή. Την πορεία αυτή ήρθε να ανακόψει, ενάμιση χρόνο μετά, στις 21 Απριλίου του 1967 η χούντα των συνταγματαρχών, σαν την απέλπιδα προσπάθεια της άρχουσας τάξης να διαφυλάξει τα συμφέροντά της. Χούντα: η οχλαγωγία υπαγορεύει την επόμενη κίνηση. Συνοψίζοντας τα παραπάνω, λοιπόν, λέμε πως οι συνταγματάρχες ανέλαβαν τα ηνία του ελληνικού κράτους ακριβώς εν μέσω καπιταλιστικής αναδιάρθρωσης, από τη μία για να επιβάλουν πειθαρχία στην εργατική τάξη, από την άλλη για να οργανώσουν τα συμφέροντα της αστικής τάξης, σε εσωτερικό και εξωτερικό, χωρίς την πολιτική αστάθεια που προηγήθηκε. Η χούντα υπήρξε, εν ολίγοις, το πολιτικό όχημα της χρυσής εποχής για την ελληνική οικονομία και οφείλουμε να της παραδεχτούμε την -ως ένα βαθμό- ευστοχία της. Πολιτικό όχημα λοιπόν. Ούτε παρέκβαση, ούτε τομή στην ιστορία και σίγουρα όχι έργο μερικών τρελών ΙΟΥΛΙΑΝΑ 65: ΜΕΤΑ ΕΙΚΟΣΙ ΕΤΗ, Γ. Καραμπελιάς, Άρδην Ρήξη 15

16 16

17 Η σκληρή καταστολή αποτέλεσε, προφανώς, τη συνθήκη για την ευόδωση της καπιταλιστικής ανάπτυξης. Αυτή με τη σειρά της, καθώς και το κλίμα σχετικής ευμάρειας που παρήγαγε, στο οποίο συνετέλεσε και το φαινόμενο της μαζικής κατανάλωσης (που αφορούσε όλο και περισσότερους εργάτες) εκμαίευσε την συναίνεση ανοχή. Λέμε σχετική ευμάρεια, γιατί όπως και σε κάθε άλλη περίπτωση, έτσι και στη δική μας, ραγδαία ανάπτυξη συνεπάγεται όξυνση των ανισοτήτων. Το μερίδιο εργατών και υπαλλήλων στην προστιθέμενη αξία έπεσε από 40,2% το 1967 σε 32,2% το Η αξία της εργατικής δύναμης υποτιμήθηκε, ακόμα περισσότερο, σε σχέση με την πραγματική αύξηση της παραγωγικότητας. Παράλληλα, το καθεστώς εξασφάλιζε νομοθετικά και με σκανδαλώδη τρόπο τη γιγάντωση των κερδών «Εννοείται ότι ο στρατιωτικός νόμος είχε κηρυχτεί ακριβώς για να σταματήσει την οχλαγωγία. Αν δεν μπορούσε να το πετύχει αυτό, τότε δεν διέφερε σε τίποτα από τους «φαύλους πολιτικάντηδες» που είχε εκδιώξει. Ίσως ο Καραμανλής να διέθετε περισσότερο κύρος να χειριστεί τις οχλαγωγίες. Κι αυτός καραδοκούσε με ένα τσούρμο αστούς δημοκράτες και ρεφορμιστές να ξαναπάρει την εξουσία.» [Στέργιος Κατσαρός, Εγώ ο τρομοκράτης εγώ ο προβοκάτορας] της αστικής τάξης 14. Αυτό το ιδανικό, για κάθε έλληνα καπιταλιστή, τοπίο άρχισε να αλλάζει μετά το 72. Η κοινωνική ειρήνη δεν άργησε να διασαλευτεί. Μετά τα πρώτα γύψινα χρόνια, τα φοιτητικά ξεσπάσματα, σποραδικές κινητοποιήσεις και απεργίες, αλλά ακόμα και ένας χαμηλής έντασης αλλά διαρκής ακτιβισμός, όπως και η ίδια η πίεση της καταστολής που παρατεινόταν, οδηγούσαν σε κρίση νομιμοποίησης. Το 73, με τη διεθνή οικονομική κρίση να αγγίζει και την ελλάδα, το ποσοστό κέρδους της βιομηχανίας μειώνεται και ο πληθωρισμός αρχίζει να εκτινάσσεται. Αυτά, σε συνδυασμό με τις προστριβές στο εσωτερικό του στρατού, διατάραξαν την εμπιστοσύνη της αστικής τάξης στο καθεστώς. Οι έλληνες καπιταλιστές άρχισαν να διψούν για τον εκσυγχρονισμό και τις εγγυήσεις που υποσχόταν η ΕΟΚ, βλέποντας πια μια ανοιχτού τύπου δικτατορία να μετατρέπεται σε εμπόδιο. Το πεδίο είχε, λοιπόν, προετοιμαστεί για την επιστροφή του ανανεωμένου κοινοβουλευτισμού, είτε μέσω της «φιλελευθεροποίησης», όπως σχεδιαζόταν, είτε πάνω στα συντρίμμια και των τελευταίων ξεροκέφαλων, όπως και έγινε. 12. Άλλωστε, σχέδια για πραξικοπήματα και συνομωτικές δομές που θα τα υλοποιούσαν, υπήρχαν από τη δεκαετία του 40 (βλ. ΙΔΕΑ). Θα μπορούσαμε να πούμε ότι η συγκεκριμένη κλίκα απλά πρόλαβε και άδραξε την καταλληλότερη στιγμή και κεφαλαιοποίησε τον πανίσχυρο και πρωταγωνιστικό ρόλο που κατείχε ο στρατός στο νεοελληνικό κράτος. 13. Θέσεις Στρατός και καθεστώς της 21 Απριλίου, τ Απαλλαγή του συνόλου των κερδών που διέθεταν οι επιχειρήσεις για επενδύσεις, αύξηση των ποσοστών απόσβεσης, απαλλαγή από το φόρο εισοδήματος των μερισμάτων μέχρι ποσού 15 ή 30 χιλ. δρχ., σημαντική μείωση της φορολογίας των εφοπλιστών (είναι χαρακτηριστικό πως ενώ μεταξύ 1968 και 1972 η χωρητικότητα των ελληνικού στόλου εκτοξεύτηκε από τους χιλ τόνους στους χιλ. τόνους, οι φόροι των εφοπλιστών μειώθηκαν από τα 108 εκατ. δρχ. στα 29 εκατ. Δρχ.! ), Θέσεις, Στρατός και καθεστώς της 21ης Απριλίου. 17

18 Τελικά, τα φιλελεύθερα μέτρα που αναγκαστικά πάρθηκαν δεν αποφόρτισαν τη δραστηριότητα της εργατικής τάξης και των αντιδικτατορικών οργανώσεων αλλά διευκόλυναν την κλιμάκωσή της. Έτσι, η αναποτελεσματικότητα της χούντας ξεγυμνώθηκε με αιματηρό τρόπο από τους εξεγερμένους και τις εξεγερμένες του Νοέμβρη του 73. Όσον αφορά στην ίδια την εξέγερση δε θα σταθούμε στο κεφάλαιο της καθεστωτικής βίας 15. Έχουν γραφτεί τόσα και τόσα άλλωστε (χωρίς βέβαια να τρέφουμε την ψευδαίσθηση ότι αυτά που λέμε είναι πρωτάκουστα). Αυτό που έχει μια σημασία να τονίζεται, είναι ότι ήταν η μόνη πράξη αντίστασης, κατά τη διάρκεια της χούντας, που ήταν ταυτόχρονα μαζική, συγκρουσιακή, ξεφεύγοντας από την απλή υπεράσπιση της δημοκρατίας. Το επίκεντρό της εξέγερσης μπορεί να ήταν το Πολυτεχνείο, αλλά χωρίς τις χιλιάδες των εργατών και νέων που γέμισαν τους γύρω δρόμους και που μαχητικά ανάγκασαν την καταστολή να φτάσει στα άκρα, δε θα διέφερε πολύ από τις φοιτητικές συγκεντρώσεις που δειλά μετά το 72 άρχισαν να πραγματοποιούνται στην Νομική. Στο πολυτεχνείο γινόταν εργατική συνέλευση από την Τετάρτη 14 Νοέμβρη. Επιθέσεις σε τμήματα όπως και σε τράπεζες, απόπειρες για καταλήψεις δημοσίων κτιρίων, οδοφράγματα με λεωφορεία, συγκρούσεις ακόμα και με μολότωφ ήταν τα κυρίαρχα την Παρασκευή 16 και το Σάββατο 17 Νοέμβρη. Την ίδια ώρα, τα δύο ΚΚΕ επεξεργάζονταν ψηφίσματα για κυβέρνηση εθνικής ενότητας και χειραγώγηση της, κατά αυτούς, προβοκατόρικης τροπής των πραγμάτων. Με τη φράση «έξω ένα κομμάτι από συνέντευξη του Υπουργού Τύπου επί Κυβερνήσεως Μαρκεζίνη Σπύρου Ζουρνατζή στον Στέλιο Κούλογλου: Κάτι άλλο που γράφετε είναι ότι είχε κάπως υποτιμηθεί το γεγονός ότι πλακώσανε την τελευταία μέρα και από αλλού, από τα Μέγαρα και τα λοιπά. Μα βέβαια. Το κίνημα του Πολυτεχνείου δεν ήταν φοιτητών. Ήταν φοιτητών αγροτών και εργατών. Έτσι είχε βγει και από τα συνθήματα της εποχής εκείνης αγρότες εργάτες και φοιτητές, όλοι μαζί να ρίξουμε τη χούντα. Όταν λοιπόν γίνεται η εκκένωση το βράδυ με την επέμβαση του τανκ, έτσι; Και η σύλληψη και η αναγνώριση των ταυτοτήτων στα αστυνομικά τμήματα, προκύπτει ότι από τους 800 συλληφθέντες ήταν οι φοιτητές δε θυμάμαι πόσοι, όλοι οι άλλοι ήταν αγρότες και εργάτες από τα Μέγαρα. Από το Μενίδι, από τα Μέγαρα, από τα Μεσόγαια. Οι οποίοι κάνανε και τις επιθέσεις στα τμήματα; Βεβαίως ασφαλώς. Γιατί ήτανε πιο ψυχωμένοι αυτοί τώρα, δεν ήτανε παιδιά άπραγα 17χρονα 18χρονα παιδιά. Ασφαλώς. σκοτώνουν τα αδέρφια μας» γνωστοποίησε τους πρώτους νεκρούς ένας τραυματισμένος οικοδόμος μέσα στο πολυτεχνείο. Αυτά τα χαρακτηριστικά της εξέγερσης, τα ταξικά 15.. Το κεφάλαιο των βασανιστηρίων και της καθεστωτικής βίας επί επταετίας γενικότερα έχει φωτιστεί αρκετά, ακόμα και από το μετέπειτα καθεστώς, κάτι που άλλωστε βοηθάει στο ξέπλυμα της δημοκρατικής καταστολής που προηγήθηκε ή ακολούθησε. 18