ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΤΜΗΜΑ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΧΩΡΟΤΑΞΙΑΣ ΚΑΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ

Transcript

1 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΤΜΗΜΑ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΧΩΡΟΤΑΞΙΑΣ ΚΑΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ: Ο ΑΓΡΟΤΟΥΡΙΣΜΟΣ ΚΑΙ Η ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΟΥ ΣΕ ΕΥΡΩΠΑΙΚΟ,ΔΙΕΘΝΕΣ ΚΑΙ ΕΛΛΑΔΙΚΟ ΕΠΙΠΕΔΟ.ΜΕΛΕΤΗ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗΣ :Η ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΩΝ ΖΑΓΟΡΟΧΩΡΙΩΝ ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ ΚΑΖΑΝΤΖΙΔΟΥ ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ AEM :203 ΕΠΙΒΛΕΠΟΥΣΑ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ :ΕΛΕΝΗ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ,2014

2 Πίνακας Περιεχομένων ΠΕΡΙΛΗΨΗ...5 ABSTRACT...5 ΕΙΣΑΓΩΓΗ. 6 1ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ: Αγροτουρισμός, Η εμφάνιση και η εξέλιξη του Αγροτουρισμού Η έννοια του Αγροτουρισμού-μορφές Χαρακτηριστικά -στόχοι Αγροτουρισμού Αγροτουριστικό προϊόν και δραστηριότητες που συνδέονται με τον Αγροτουρισμό Το προφίλ του Αγροτουρίστα Λόγοι/κίνητρα ανάπτυξης και ενασχόλησης με τον Αγροτουρισμό Επιπτώσεις Αγροτουρισμού Πλεονεκτήματα/Θετικές επιπτώσεις Αγροτουρισμού Μειονεκτήματα/Δυσμενείς Επιπτώσεις Αγροτουρισμού Προγράμματα Ευρωπαϊκής Ένωσης & Χρηματοδότησης του Αγροτουρισμού LEADER I LEADER II LEADER Ο.Π.Α.Α.Χ Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Αγροτική Ανάπτυξη - Ανασυγκρότηση της Υπαίθρου ΕΣΣΑΑ INTERREG I,II,III,IV... 24` ΙΡΑ

3 1.9 Πιστοποίηση Αγροτουρισμού Φορείς Αγροτουριστικής Πολιτικής ο Κεφάλαιο: Ο Αγροτουρισμός σε ευρωπαϊκό και διεθνές επίπεδο ΕΙΣΑΓΩΓΗ Ο Αγροτουρισμός στον ευρωπαϊκό χώρο ΚΥΠΡΟΣ ΓΕΡΜΑΝΙΑ ΙΤΑΛΙΑ ΑΥΣΤΡΙΑ ΓΑΛΛΙΑ ΗΝΩΜΕΝΟ ΒΑΣΙΛΕΙΟ ΙΡΛΑΝΔΙΑ Αγροτουρισμός και διεθνής εμπειρία ΗΠΑ ΚΙΝΑ ΙΑΠΩΝΙΑ ΑΥΣΤΡΑΛΙΑ ο Κεφάλαιο: Ο Αγροτουρισμός στην Ελλάδα Μορφές αγροτουρισμού και αγροτουριστική γεωγραφία της Ελλάδας Αγροτουριστική ζήτηση, προορισμοί και το προφίλ του αγροτουρίστα Η γεωγραφία του αγροτουρισμού στην Ελλάδα Συμπεράσματα -Συγκριτική παρουσίαση ο Κεφάλαιο: Νομός Ιωαννίνων Γενικά στοιχειά νομού Ιωαννίνων Πρωτογενής Τομέας Δευτερογενής Τομέας

4 5 ο Κεφάλαιο Ζαγοροχώρια: Χωρο-κοινωνική συγκρότηση, αναπτυξιακό προφίλ και παρουσίαση της περιοχής μελέτης Γεωγραφική θέση, διοικητική διαίρεση & γεωφυσικά χαρακτηριστικά Ιστορικό υπόβαθρο, πολιτισμικό προφίλ & πολιτιστικοί πόροι Παρουσίαση ανθρώπινου δυναμικού: Δημογραφικά στοιχεία & οικονομική δραστηριότητα Αγροτουρισμός στα Ζαγοροχώρια: Συνολική αποτίμηση τουριστικών υποδομών και δυνατοτήτων Μεθοδολογία έρευνας Ερωτηματολόγιο Σκοπός έρευνας Δομή Ανάλυση και ερμηνεία αποτελεσμάτων Σύνοψη Ερωτηματολόγιο Σκοπός έρευνας Δομή Ανάλυση και ερμηνεία αποτελεσμάτων Σύνοψη ο Κεφάλαιο Συμπεράσματα Βιβλιογραφία Ελληνική Πηγές στο διαδίκτυο ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΠΙΝΑΚΩΝ

5 ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΔΙΑΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΧΑΡΤΩΝ 137 4

6 ΠΕΡΙΛΗΨΗ Τα τελευταία χρόνια ο αγροτουρισμός στην ύπαιθρο εμφανίζει μεγάλη ανάπτυξη σε ευρωπαϊκό,διεθνές και ελλαδικό επίπεδο. Ο αγροτουρισμός γνωρίζει μεγάλη ανάπτυξη για δυο βασικούς λόγους. Λόγω της ανάγκης των κάτοικων της πόλης να έρθουν σε επαφή με τη φύση και λόγω της ανάγκης των αγροτών να βρουν τρόπους να αυξήσουν το εισόδημα τους. Στο πρώτο κεφάλαιο της παρούσας διπλωματικής εργασίας διερευνάται γενικά ο αγροτουρισμός ενώ στο δεύτερο κεφάλαιο παρουσιάζονται θέματα ειδικότερα για τον Αγροτουρισμό και συγκεκριμένα παρουσιάζεται και συγκρίνεται η ανάπτυξη του αγροτουρισμού στην Ευρώπη αλλά και σε διεθνές επίπεδο.στο τρίτο κεφάλαιο διερευνάται η ανάπτυξη του αγροτουρισμού στην Ελλάδα γενικότερα, ενώ στο τέταρτο κεφάλαιο διερευνάται ο αγροτουρισμός σε συγκεκριμένο νομό,τον νομό Ιωαννίνων. Στο πέμπτο κεφάλαιο διερευνάται ο αγροτουρισμός σε μια περιοχή του νομού Ιωαννίνων, στα Ζαγοροχώρια.Το έκτο κεφάλαιο αναφέρεται στην έρευνα που διεξήχθη για τον αγροτουρισμό στα Ζαγοροχώρια και διερευνούνται οι τάσεις και η δημιουργία του αγροτουριστικού προφίλ στην περιοχή. Στο έβδομο και τελευταίο κεφάλαιο αναλύονται και σχολιάζονται τα αποτελέσματα της έρευνας. ABSTRACT Over the last years, agrotourism in the countryside shows strong growth in European, Greek and international level. The agrotourism has experienced strong growth because people in cities need to come intocontact with the nature, and because farmers need to increase their income.in the first section of this diplomatic work agro-tourism is being investigated in general and the second section describes issues in particular for agrotourism and the development of agroturism is being compared in Europe but also at an international level. The third section exploresthe development of agro-tourism in Greece in general and the fourth section explores tourism in one particular province,the Prefecture of Ioannina. The fifth section explores tourism in a region of the prefecture of Ioannina, in Zagorochoria.The sixth section refers to research carried out for the agrotourism in Zagorochoria, tendency and 5

7 agrotouristic profile in the region are beingin vestigated.in the seventh and last section the results of the investigation are being analyzed and discussed. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Tα τελευταία χρόνια γίνεται μια προσπάθεια ενίσχυσης της ανάπτυξης των τουριστικών δραστηριοτήτων σε αγροτικές και ορεινές περιοχές οι οποίες χαρακτηρίζονται από φαινόμενα ερήμωσης αλλά και μείωσης του εισοδήματος του αγροτικού πληθυσμού.επιπρόσθετα η Ευρωπαϊκή ένωση την τελευταία δεκαετία υιοθέτει μοντέλα ανάπτυξης του αγροτικού χώρου που στοχεύουν στην ενίσχυση του αγροτικού εισοδήματος,στην περιφερειακή ανάπτυξη και στην διατήρηση,προστασία του φυσικού περιβάλλοντος. Ο αγροτουρισμός, αποτελεί μια μορφή εναλλακτικού τουρισμού και μια πολυσυζητημένη στρατηγική ανάπτυξης των μειονεκτούντων αγροτικών περιφερειών της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Σε χώρες ιδιαίτερα αγροτουριστικά ανεπτυγμένες όπως η Αυστρία,η Σουηδία, η Ελβετία, οι γεωργικές εκμεταλλεύσεις που ασχολούνται με τον αγροτουρισμό καταλαμβάνουν μεγάλο μέρος του γενικού συνόλου ενώ σε χώρες όπως η Ελλάδα και την Πορτογαλία οι εκμεταλλεύσεις αυτές είναι εντελώς περιθωριακές. Βεβαία τα τελευταία χρόνια γίνεται μια προσπάθεια από τους τοπικούς φορείς και τους αγρότες για εμπλουτισμό και αύξηση της ποικιλίας του προσφερόμενου αγροτουριστικού προϊόντος στην Ευρωπαϊκή ύπαιθρο.αυτό επιτυγχάνεται με την καλύτερη εκμετάλλευση των τοπικών πόρων όπως φυσικό περιβάλλον,παραδοσιακή αρχιτεκτονική, πολιτισμικά χαρακτηριστικά κ.α. Στην Ελλάδα επικρατεί σύγχυση σχετικά με την ίδια την έννοια και το περιεχόμενο του αγροτουρισμού και πολύ περισσότερο τον προσδιορισμό από τους αρμόδιους φορείς (Υπ.Γεωργίας, ΕΟΤ, Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση, τοπικές αναπτυξιακές εταιρείες) του αγροτουριστικού προϊόντος. Παρουσιάζονται πολλές μορφές αγροτουρισμού, όπως διαμονή σε αγροκτήματα (φάρμες), οικοαγροτουρισμός, φιλοξενία σε μικρά καταλύματα, αγροτουρισμός από εθελοντές, κ.λπ. Ο αγροτουρισμός συμβάλει στην παραμονή των κατοίκων στις περιοχές τους,στην διατήρηση της πολιτιστικής κληρονομιάς, στη επιβίωση παραδοσιακών και νέων πράσινων επαγγελμάτων,στην ανάδειξη του φυσικού και δομημένου περιβάλλοντος. 6

8 1ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ: Αγροτουρισμός 1.1 Η εμφάνιση και η εξέλιξη του Αγροτουρισμού Η σύγχρονη περίοδος του Αγροτουρισμού ξεκινά τη δεκαετία 1960 στις ΗΠΑ,τότε ο Αγροτουρισμός εμφανίστηκε σαν οργανωμένη εναλλακτική μορφή τουρισμού και η τουριστική δραστηριότητα που παρουσιάστηκε ονομάστηκε "Farm and Ranch hospitality" με τις παραλλαγές του Γεωργικού Τουρισμού (Farm/ranch based Tourism) και του Αγροτικού Τουρισμού (Hotel / resort based Tourism). Από τότε και έως σήμερα ο Αγροτουρισμός εξελίχτηκε,οργανώθηκε και πήρε τη μορφή της συγκροτημένης και ξεχωριστής συνώνυμης εναλλακτικής μορφής τουρισμού. Οι αγροτουριστικές επιχειρήσεις έχουν δημιουργήσει ένα ισχυρό κύκλωμα,οι αγροτουριστικές υποδομές βελτιώθηκαν και ενισχυθήκαν, αυξήθηκε η αγροτουριστική πελατεία και τα αγροτουριστικά προϊόντα. (Κωνσταντινίδης Λ. 1993) Στην Ελλάδα το ενδιαφέρον για τον Αγροτουρισμό ξεκίνησε σχετικά αργά το 1983, όταν ο EOT, συνέστησε ένα διϋπηρεσιακό όργανο για τη μελέτη αυτής της μορφής τουρισμού και καθόρισε το θεσμικό πλαίσιο της ανάπτυξης της. Ο αριθμός των αγροτουριστων σήμερα έχει αυξηθεί και ένα μεγάλο ποσοστό των Αμερικανών, Αυστραλών, Αυστριακών και Γερμανών επιλεγούν ετησίως την Ύπαιθρο για τουριστικό προορισμό. Την επιλογή αυτή διευκολύνει η δυνατότητα που υπάρχει σήμερα για κύριες και δεύτερες διακοπές επιπλέον τα στατιστικά δεδομένα και οι συγκριτικές μελέτες δείχνουν ότι για τις δευτέρες διακοπές προτιμάτε συνήθως Ύπαιθρος. Σήμερα η ζωή στα μεγάλα αστικά κέντρα δημιουργεί μια τάση για επιστροφή στη φύση κυρίως τις αγροτικές περιοχές και έτσι ο Αγροτουρισμός ενδυναμώνεται συνεχώς ενώ οι αγροτουριστικοί προορισμοί μπορούν να υποστηρίξουν μεγαλύτερη αύξηση της τουριστικής κίνησης. Οι διαφόρων μορφών αγροτουριστικές μονάδες ήδη λειτουργούν.( Συμεωνιδου Π ) 1.2 Η έννοια του Αγροτουρισμού-μορφές Ένας πρώτος ορισμός του αγροτουρισμού είναι ο εξής :Ως Αγροτουρισμός μπορεί να οριστεί εκείνη η δραστηριότητα που αναπτύσσεται στον αγροτικό χώρο από αγρότες κατά κύριο επάγγελμα και που είναι μόνιμοι 7

9 κάτοικοι μιας περιοχής και έχουν ως κύριο σκοπό την ενίσχυση του αγροτικού εισοδήματος και της τοπικής οικονομίας με εκμετάλλευση τουριστικών καταλυμάτων,την τροφοδοσία των τουριστικών μικρομάγαζων με τοπικά προϊόντα και την ανάπτυξη άλλων δραστηριοτήτων συμπληρωματικών του τουρισμού. Ο όρος agrotourism της διεθνούς βιβλιογραφίας εμφανίζεται με δυο μορφές : Η μορφή εκείνη του Αγροτουρισμού που είναι γνωστή ως «FARM HOUSE HOLIDAYS» και περιλαμβάνει υποδοχή και φιλοξενία τουριστών σε αγροκτήματα, όπου οι φιλοξενούμενοι συμμετέχουν στη ζωή των αγροτών και τις διαφορές αγροτικές δραστηριότητες της υπαίθρου. Αυτή η μορφή αγροτουρισμού είναι πιο διαδεδομένη σε χώρες στις οποιες η εννοια «αγρόκτημα" είναι συνυφασμένη με τη μεγάλη γεωργική εκμετάλλευση όπως η Αυστρία, η Ολλανδια,η Γερμανία και οι ΗΠΑ. Η μορφη BED AND BREAKFAST, αυτη σχετίζεται με τη δημιουργία τουριστικών καταλυμάτων και ενοικιαζόμενων δωματίων σε εξωαστικούς μικροσυνοικισμούς και τη φιλοξενία τουριστών σ' αυτά.η μορφή αυτή αγροτουρισμού εμφανίζεται σε χώρες όπως η Γαλλία, Βρετανία, η Ιρλανδία, η Ελλάδα, η Ιταλία. Οι αγροτικές περιοχές στις χώρες αυτές χαρακτηρίζονται από σχετικά μικρότερη έκταση της γεωργικής εκμετάλλευσης και επομένως εμφανίζουν αδυναμία εφαρμογής του Αγροτουρισμού της μορφής «FARM HOUSE HOLIDAYS». (Κωνσταντινίδης Λ ) Η μορφή φιλοξενίας τουριστών σε αγροτουριστικά καταλύματα, τύπου BED AND BREAK-FAST,βάση των ιδιαιτερότητες του ελληνικού αγροτικού χώρου,φαίνεται να είναι η επικρατέστερη για τα ελληνικά δεδομένα μιας και προσεγγίζει καλύτερη την υπάρχουσα κατάσταση στην ελληνική αγροτική ύπαιθρο. Η εκτίμηση αυτή στηρίζεται στη συγκριτική αντιπαράθεση ποσοτικών κυρίως μεγεθών,μέγεθος εκμετάλλευσης, έκταση του «αγροκτήματος» κ.α,που φαίνεται τελικά να χαρακτηρίζουν τις συνθήκες και προϋποθέσεις εφαρμογής αυτού ή του άλλου τύπου αγροτουριστικής 8

10 ανάπτυξης. Το αποτέλεσμα που απορρέει από αυτή τη σύγκριση αυτή, είναι ότι ο ελληνικός αγροτικός τομέας, δεν δύναται να αφομοιώσει προγράμματα που αποσκοπούν στη μεγάλη γεωργική εκμετάλλευση,δηλαδή η δομή της ελληνικής αγροτικής περιφέρειας υποδείχνει τις μικρές οικογενειακές μονάδες, όπου η απασχόληση εξαντλείται μέσα στο όρια των μελών της αγροτικής οικογένειας. Οπότε, η εφαρμογή αγροτουριστικού προγράμματος της πρώτης μορφής «FARM HOUSE HOLIDAYS» εκ των πραγμάτων δεν είναι εφαρμόσιμη βάση της ελληνικής πραγματικότητας. (, Damianos D. and Skuras 1996) Συμφώνα με τα παραπάνω που αναλύθηκαν, η ελληνική πρακτική και η σχετική με το θέμα βιβλιογραφία, συνοψίζουν μια καταρχήν εννοιολογική οριοθέτηση του όρου «Αγροτουρισμός» ως εξής: «Είναι εκείνη η τουριστική δραστηριότητα που αναπτύσσεται σε χώρο μη αστικό από τους απασχολούμενους κύρια στον πρωτογενή και δευτερογενή τομέα και ειδικότερα σε οικογενειακής ή συνεταιριστικής μορφής μικρές τουριστικές μονάδες παροχής αγαθών και υπηρεσιών, με σκοπό την ενίσχυση του αγροτικού εισοδήματος και της τοπικής οικονομίας, τόσο από την εκμετάλλευση των τουριστικών καταλυμάτων (ενοικιαζόμενα δωμάτια, pension, ξενώνες, kampings) όσο και από την τροφοδοσία των τουριστικών μονάδων με προϊόντα τοπικής παραγωγής γεωργικών συνεταιρισμών». (Ανδριώτης Κ. 2008) 1.3 Χαρακτηριστικά -στόχοι Αγροτουρισμού 1) Η μη αστική ανάπτυξη τουριστικών δραστηριοτήτων Εξ ορισμού ο αστικός χώρος απορρίπτεται για την ανάπτυξη προγραμμάτων αυτής της μορφής εν αντίθεση με την εφαρμογή προγραμμάτων μαζικού τουρισμού για τα οποία ο αστικός χώρος είναι ο κατάλληλος Ο όρος μη αστικός χρησιμοποιείται για να δοθεί μια ευρύτερη διάσταση του χώρου στην οποία μπορεί να αναπτυχθεί πρόγραμμα αγροτουρισμού μέσα όμως στα πλαίσια της ευρύτερης συλλογιστικής για ενίσχυση του τοπικού εισοδήματος και συγκράτηση του τοπικού πληθυσμού. (Ανδριώτης Κ ) 9

11 2) Η συμπληρωματικότητα της απασχόλησης και του εισοδήματος Η επαγγελματική απασχόληση με τις δραστηριότητες αγροτουρισμού δεν δημιουργεί ένα νέο αυτόνομο επαγγελματικό χώρο στον αγροτικό τομέα αντίθετα βασικός σκοπός του αγροτουριστικού προγράμματος είναι η συμπληρωματικότητα της εργασίας ως προς την κύρια που παραμένει η γεωργία. Ένας από τους βασικούς λογούς για τον οποίο εφαρμόζονται τα αγροτουριστικά προγράμματα είναι η μείωση της διακύμανσης του αγροτικού εισοδήματος η οποία εμφανίζεται σε μεγάλο βαθμό ειδικά στον αγροτικό τομέα και οφείλεται στην εποχικότητα της παραγωγής. (Γιαννόπουλος Δ. 2012) Ένα άλλο πρόβλημα που εντοπίζεται στον αγροτικό τομέα είναι η υποαπασχόληση,η οποία κυμαίνεται σε υψηλή επίπεδα, εξαιτίας της φύσης των γεωργικών εργασιών, που εναλλάσσονται μεταξύ περιόδων αιχμής και περιόδων ύφεσης. Λογω αυτών των ιδιαιτεροτήτων του αγροτικού επαγγέλματος συμπεραίνεται ότι ο συνδυασμός των αγροτικών εργασιών με κάποιο πρόγραμμα αγροτουρισμού συμβάλει θετικά στην μείωση της λανθάνουσας ανεργίας στον αγροτικό χώρο, αλλά και στη μείωση της διακύμανσης του αγροτικού εισοδήματος. ( Τσαπάκη Χ ) Η αντιμετώπιση της αγροτουριστικής δραστηριότητας ως μέσο ακολουθητέας πολιτικής για την ανάπτυξη ή ως εναλλακτική λύση για την ανάπτυξη των μειονεκτικών περιοχών θέτει ως βασικό στόχο τη μείωση της διακύμανσης του αγροτικού εισοδήματος λόγω της εποχικότητας της γεωργικής παραγωγής. Βάση αυτής της άποψης γίνεται αντιληπτό ότι ο μαρασμός, η εγκατάλειψη των ελληνικών αγροτικών περιοχών και η έντονη αστυφιλία που παρατηρηθήκαν τις τελευταίες δεκαετίες οφείλονται στην ασταθή οικονομική κατάσταση των αγροτών.η ύπαρξη συμπληρωματικού εισοδήματος μπορεί να επιτευχτεί μέσω του προγράμματος αγροτουρισμού, ιδιαίτερα από τα μέλη εκείνα της αγροτικής οικογένειας τα οποία σε αντίθετη περίπτωση, είτε υποαπασχολούνταν, προσφέροντας μόνο τις υπηρεσίες τους σε περίοδο αιχμής των εργασιών της γεωργικής εκμετάλλευσης, είτε θα παρέμεναν σε κατάσταση λανθάνουσας ανεργίας, με την προσμονή 10

12 δημιουργίας των συνθηκών εκείνων που θα τους επέτρεπαν να ενταχθούν στην παραγωγική διαδικασία.( Τσαπάκη Χ. 2011) 3) Η αγροτουριστική δραστηριότητα σε μικρές οικογενειακές μονάδες ή μικρούς συνεταιρισμούς Στη σημερινή πραγματικότητα των τουριστικών επιχειρήσεων ευνοούνται ιδιαίτερα οι μεγάλες επιχειρηματικές μονάδες όμως στην περίπτωση των αγροτικών περιοχών της υπαίθρου οι μικρές οικογενειακές μονάδες και οι μικροί συνεταιρισμοί συμβάλλουν περισσότερο αποτελεσματικά προς το στόχο της ενίσχυσης της τοπικής οικονομίας.από την μια η αγροτουριστική επιχείρηση είτε ως ένας αγροτουριστικός συνεταιρισμός, είτε ως μια κοινοπραξία ιδιοκτητών αγροτουριστικών καταλυμάτων πρέπει να έχει βιώσιμο μέγεθος, από την άλλη υπάρχουν οι αγροτικές κατοικίες που έχουν διαμορφωθεί σε μικρά αγροτουριστικά καταλύματα. Στην πρώτη περίπτωση, ο καταμερισμός οφέλους και ζημίας που προκύπτει από τη λειτουργία των καταλυμάτων είναι δικαιότερος,ενώ στη δεύτερη περίπτωση της μεγάλης ξενοδοχειακής μονάδας υπάρχουν ένας ή και περισσότεροι ιδιοκτήτες οι οποίοι δεν έχουν καταγωγή ούτε διαμένουν στην τοπική κοινωνία αλλά απολαμβάνουν το όφελος από την παροχή υπηρεσιών τουρισμού στους επισκέπτες της περιοχής. Κατά τη σύγκριση των δύο αυτών καταστάσεων σε επίπεδο χάραξης και σχεδιασμού πολιτικής της ανάπτυξης εύλογα προτιμούνται οι μικρές οικογενειακές μονάδες και οι μικροί συνεταιρισμοί. Άλλωστε συμφώνα με την άποψη ότι η παροχή τουριστικών υπηρεσιών από τον αγρότες της υπαίθρου προς τουρίστες που προέρχονται από τις αστικές περιοχές οδηγεί σε μεταφορά εισοδήματος από τις περισσότερο προς τις λιγότερο αναπτυγμένες περιοχές, τίθεται το πρόβλημα της πραγματικής μεταφοράς του εισοδήματος, από τις αστικές στις αγροτικές περιοχές, αλλά και επιπλέον τίθεται το θέμα της κατανομής του πρόσθετου οφέλους στον τοπικό πληθυσμό της αγροτικής περιφέρειας. Ένα πρόγραμμα αγροτουριστικής ανάπτυξης πιθανότατα παρέχει μεγαλύτερες διασφαλίσεις μιας δικαιότερης κατανομής στον τοπικό πληθυσμό του πρόσθετου οφέλους που θα προέκυπτε από τη λειτουργία του.( Κωνσταντινίδης Λ. 1993) 11

13 4) Σύνδεση των αγροτουριστικών καταλυμάτων με την τοπική παραγωγή Οι μεγάλες ξενοδοχειακές μονάδες διαφοροποιούνται σε ορισμένα βασικά σημεία από και τα αγροτουριστικά καταλύματα όπως η μορφή και το είδος λειτουργίας της μεγάλης ξενοδοχειακής μονάδας που δεν αφήνουν πολλά περιθώρια σύνδεσης τους με την τοπική παραγωγή. Δηλαδή η τροφοδοσία στις μεγάλες ξενοδοχειακές μονάδες η γίνεται με προϊόντα που εισάγονται και τα οποία πιθανών να ικανοποιούν τις απαιτήσεις των επισκεπτών για ιδιαιτέρες επιλογές και ανώτερες ποιότητες τροφίμων. Όμως συμφώνα με τις βασικές αρχές του Αγροτουρισμού για την ενίσχυση της ντόπιας οικονομίας,η τροφοδοσία των καταλυμάτων θα πρέπει να γίνεται με προϊόντα της τοπικής παραγωγής. Η σύνδεση της ξενοδοχειακής μονάδας και πιο συγκεκριμένα, της λειτουργίας αυτής με την τοπική παραγωγή και την εν γένει την τοπική οικονομία, φαίνεται χαλαρότερη εκείνης που εμφανίζει η λειτουργία του αγροτουριστικού καταλύματος, αλλά και ολόκληρου του αγροτουριστικού προγράμματος με αυτήν. Ο ισχυρισμός αυτός φαίνεται να ενισχύεται και από την ίδια τη φύση ενός αγροτουριστικού προγράμματος. Οπότε για την επιτυχή και σωστή λειτουργιά του αγροτουριστικού προγράμματος στη φάση της εφαρμογής του, απαιτείται η συνειδητή επιδίωξη της σύνδεσης ενός αγροτουριστικού προγράμματος με την τοπική παραγωγή αλλά και τους άλλους τομείς της τοπικής οικονομίας.συμφώνα με αυτές τις διαπιστώσεις υπολογίζεται η πιθανότητα στο άμεσο προσεχές μέλλον, το πρόγραμμα αγροτουριστικής ανάπτυξης μειονεκτικών περιοχών της χώρας να αναδειχθεί σε ένα ισχυρό μέσο πολιτικής περιφερειακής ανάπτυξης στο βαθμό που οι βασικές του συνιστώσες μπορούν να προσδιορίζονται εξωγενώς σε επίπεδο σχεδιασμού και η εφαρμογή του να επηρεάζει την όλη αναπτυξιακή διαδικασία προς την επιθυμητή για την Πολιτεία αλλά και την τοπική οικονομία κατεύθυνση.η επίδραση στην ντόπια οικονομία θα οδηγήσει στην παροχή ενός πρόσθετου εισοδήματος στον τοπικό πληθυσμό, συμβάλλοντας στη βελτίωση της ποιότητας ζωής αυτού, συνεισφέροντας στην καταπολέμηση της λανθάνουσας ανεργίας αλλά και της υποαπασχόλησης στην ύπαιθρο συνεισφέροντας σε τελική ανάλυση στην ευημερία του τοπικού πληθυσμού και την ανάπτυξη της τοπικής και εθνικής οικονομίας.( Κωνσταντινίδης Λ. 1993) 12

14 1.4 Αγροτουριστικό προϊόν και δραστηριότητες που συνδέονται με τον Αγροτουρισμό Το αγροτουριστικό προϊόν, είναι το σύνολο αγαθών ή παρεχόμενων υπηρεσιών και εκδηλώσεων που παράγονται και διατίθενται στους επισκέπτες στη διάρκεια της διαμονής τους. Τα αγαθά αυτά με τη μοναδικότητα που διαθέτουν, αποτελούν πόλο έλξης για τους τουρίστες. Τα κύρια χαρακτηριστικά του αγροτουριστικού προϊόντος είναι: Η επαφή με τα ιδιαίτερα φυσικά τοπία, τη χλωρίδα και την πανίδα της υπαίθρου και γενικότερα η ευχαρίστηση που αντλείται από το φυσικού περιβάλλοντος. Η γνωριμία και η εξοικείωση με τα τοπικά πολιτιστικά χαρακτηριστικά των αγροτικών περιοχών κληρονομιά, με τα ήθη και έθιμα των κατοίκων και η συμμετοχή σε τοπικές πολιτιστικές εκδηλώσεις. Η προσφορά τουριστικών προϊόντων, υψηλής ποιότητας. Η παρατήρηση των γεωργικών δραστηριοτήτων και η δυνατότητα συμμετοχής σε αυτές. Εκτός από τη συμμέτοχη σε αγροτικές δραστηριότητες,παράλληλη συμμέτοχη και σε άλλες τουριστικές δραστηριότητες στις αγροτικές περιοχές Το αγροτουριστικό προϊόν συνδέεται με τη διαμονή και την ψυχαγωγική δραστηριότητα των επισκεπτών. Οι δραστηριότητες που μπορούν να λάβουν χώρα στον αγροτικό χώρο στα πλαίσια του αγροτουρισμού είναι οι εξής: Ορειβασία Πεζοπορία Ιππασία Κυνήγι/ψάρεμα Ποδηλασία Κωπηλασία Θαλάσσια σπορ Σκι 13

15 Συμμετοχή σε γιορτές και πανηγύρια Περιήγηση σε μικρά χωριά Φωτογράφηση τοπίων Ιστορική και θρησκευτική ενημέρωση και ξενάγηση Αγορές τοπικών προϊόντων Συναυλίες/θέατρα Παραδοσιακοί και λαϊκοί χοροί Η προώθηση των πωλήσεων αγροτουριστικών προϊόντων έγκειται στην πληροφόρηση των καταναλωτών για την ύπαρξή τους, στη γνωριμία των καταναλωτών με αυτά, την αγορά τους και στην επανάληψη της χρήσης τους. (Συμεωνίδου Π. 2009) 1.5 Το προφίλ του Αγροτουρίστα Αυτό που διαφοροποιεί τον Αγροτουρισμό από τον μαζικό τουρισμό, επομένως και τον Αγροτουρίστα από τον κοινό τουρίστα, είναι ότι δίνεται σημασία σε ζητήματα περιβαλλοντικής προστασίας και εμπεριέχει αξίες και δραστηριότητες που δεν επιβαρύνουν το οικολογικό περιβάλλον και είναι ανεκτές από αυτό (Jarriluoma, 1992). Σε γενικές γραμμές παρατηρείται ότι οι αγροτουρίστες σε σύγκριση με τα παλαιότερα χρόνια έχουν πιο πολλές απαιτήσεις στο θέμα της διατροφής, των παρεχόμενων υπηρεσιών φιλοξενίας και δραστηριοτήτων αναψυχής (Μεταξάτος, 2008) και αυτό λόγω του ότι έχουν υψηλό επίπεδο μόρφωσης και αρκετές προηγούμενες εμπειρίες, οι οποίες ανεβάζουν τα στάνταρ τους (Δημητρίου 1999, Comen 2000). Ένα σημαντικό ζήτημα είναι και το χρηματικό, αφού απαιτούν το αγροτουριστικό προϊόν να έχει συγκεκριμένες προδιαγραφές, αντάξιες των προσδοκιών τους (Iakovidou 1997). Αυτό που αναζητούν οι αγροτουρίστες είναι η χαλάρωση και η αποκοπή από την καθημερινότητά τους. Θέλουν να έρθουν σε επαφή με τη φύση, να γνωρίσουν την αγροτική ζωή και τα αγροτικά προϊόντα και να συναναστραφούν με τους αγρότες και τους ντόπιους (Έξαρχος, Καραγιάννης, 2004). Ψάχνουν για την αυθεντικότητα και τη διαφορετικότητα, αφού έχουν 14

16 αρκετές εμπειρίες στο ενεργητικό του (Μεταξάτος, 2008). Επιπλέον, ο αγροτουρίστας δεν αναζητά τις παθητικές διακοπές, επιθυμεί συνεχώς να απασχολείται με ποικίλες δραστηριότητες, συνδυάζοντας έτσι την περιπέτεια με την ενεργό συμμετοχή και δράση στη φύση (Σφακιανάκης, 2000). Ανήκουν σε διάφορες ηλικιακές ομάδες και το οικονομικό και μορφωτικό τους επίπεδο είναι αρκετά υψηλό. Έχουν επίσης αυξημένη οικολογική συνείδηση και δείχνουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τον πολιτισμό και την κουλτούρα άλλων λαών (Μεταξάτος, 2008). Δεν είναι επιρρεπείς στα πρότυπα καταναλωτικής συμπεριφοράς και έχουν υψηλές απαιτήσεις σε όλα τα επίπεδα (Ασκελή, 2004: 20-30). 1.6 Λόγοι/κίνητρα ανάπτυξης και ενασχόλησης με τον Αγροτουρισμό Είναι ευρέως γνωστό το γεγονός πως η ύπαιθρος αντιμετωπίζει αρκετά διαρθρωτικά, αναπτυξιακά και οικονομικά προβλήματα, εν συγκρίσει με τα μεγάλα αστικά κέντρα. Ο αγροτουρισμός, όπως και κάθε είδος εναλλακτικού τουρισμού, συμβάλλει στην οικονομική ενδυνάμωση των αγροτικών περιοχών με τρόπο τέτοιο που τις βοηθάει να επιτύχουν την οικονομική τους αυτοτέλεια (Αγροτικός Συνεργατισμός, 2004). Οι αγροτικές περιοχές έχουν να αντιμετωπίσουν πολλές προκλήσεις και αδυναμίες. Ο πληθυσμός τους συνεχώς μειώνεται, με αποτέλεσμα οι μόνιμοι κάτοικοι να είναι κυρίως μεγάλης ηλικίας. Η έλλειψη υποδομών υποβαθμίζει το βιοτικό επίπεδο των κατοίκων και οι πολίτες με τη σειρά τους δεν συμμετέχουν ενεργά στα θέματα που τους αφορούν, αφού συνεχώς χάνουν το ενδιαφέρον τους. Σύμφωνα με τους McGehee και Kyungmi (2004), οι 10 πιο σημαντικοί λόγοι για να ασχοληθούν οι κάτοικοι των αγροτικών περιοχών με τον αγροτουρισμό είναι οι εξής: 1. Το γεγονός ότι η απασχόληση αφορά όλα τα άτομα της οικογένειας, κάτι το οποίο ενώνει τα μέλη της 2. Το συμπληρωματικό εισόδημα 3. Η δημιουργία νέων θέσεων εργασίας στον τουριστικό τομέα 4. Τα φορολογικά κίνητρα που δίνονται από το θεσμικό πλαίσιο και τα ποικίλα προγράμματα ενίσχυσης του αγροτουρισμού 5. Η συντροφικότητα που αισθάνονται με τους αγροτουρίστες 15

17 6. Μπορεί κάποιοι να το κάνουν καθαρά για να γεμίσουν τις ελεύθερές τους ώρες, σαν ημιαπασχόληση 7. Η πλήρης αξιοποίηση των παρεχόμενων πόρων 8. Η εξέλιξη και η επιτυχία που έχουν σημειώσει άλλοι στον ίδιο τομέα και αποτελούν επιτυχημένα παραδείγματα 9. Η παράλληλη εκπαίδευση των αγροτουριστών που δρα σαν ηθικό κίνητρο Οι λόγοι λοιπόν για τους οποίους ένας κάτοικος της αγροτικής περιοχής θα ασχοληθεί με την αγροτουρισμός είναι κυρίως οικονομικοί, αφού ο αγροτουρισμός, εφόσον αναπτυχθεί σε σωστά οργανωμένα πλαίσια, θα αποφέρει θετικές αλλαγές σε όλη την περιοχή και θα την αναβαθμίσει. 1.7 Επιπτώσεις Αγροτουρισμού Πλεονεκτήματα/Θετικές επιπτώσεις Αγροτουρισμού Τα πλεονεκτήματα που προσφέρει ο αγροτουρισμός στη βελτίωση της ποιότητας ζωής των κατοίκων των αγροτικών περιοχών είναι αρκετά και συμβάλλουν στη γενικότερη εικόνα του τουριστικού προϊόντος της εκάστοτε περιοχής. Καταρχάς δημιουργεί νέες θέσεις εργασίες, επομένως μεγάλα τμήματα του πληθυσμού αποφεύγουν την μετακίνηση προς τα μεγάλα αστικά κέντρα και παραμένουν στην ύπαιθρο. Ο αγροτουρισμός είναι ουσιαστικά μοχλός ανάπτυξης για τις περιοχές στις οποίες αναπτύσσεται (Έξαρχος, Καραγιάννης, 2004). Είναι σημαντικό αυτό εάν αναλογισθούμε ότι κάποιες περιοχές είναι αρκετά απομακρυσμένες και υποβαθμισμένες και εμφανίζουν έντονα τα φαινόμενα της πληθυσμιακής μείωσης και της δημογραφικής γήρανσης (Θεοδωρομανωλάκη, Ουρανού, Παπαδοπούλου, 2012). Επιπρόσθετα, ανεβαίνει το επίπεδο απασχόλησης των αγροτών, τα εισοδήματά τους αυξάνονται και γενικά όλες οι βοηθητικές ή συμπληρωματικές επιχειρήσεις ευνοούνται (Σφακιανάκης, 2000). Επίσης, δημιουργούνται υποδομές ήπιας κλίμακας, οι οποίες δεν βλάπτουν το φυσικό τοπίο και τους περιβαλλοντικούς πόρους, συμβάλλοντας στην βελτίωση του βιοτικού επιπέδου των μόνιμων κατοίκων. Επιπλέον προωθούνται τα γεωργικά τοπικά και παραδοσιακά προϊόντα και αυτό συμβάλλει θετικά στην αύξηση των εσόδων στο γεωργικό τομέα. Με τον 16

18 αγροτουρισμό είναι δυνατή η ταυτόχρονη ύπαρξη περιφερειακής ανάπτυξης με την ανάδειξη του φυσικού περιβάλλοντος. Οι κάτοικοι αλλά και οι αγροτουρίστες, ευαισθητοποιούνται στο θέμα της πολιτιστικής κληρονομιάς και συμβάλλουν με τον τρόπο τους στη διατήρησή της. Το γεγονός επίσης ότι ο αγροτουρισμός αναπτύσσεται όλες τις εποχές του χρόνου, αμβλύνει το πρόβλημα της τουριστικής εποχικότητας, είναι ένα από τα συγκριτικά πλεονεκτήματα του αγροτουρισμού (Θεοδωρομανωλάκη, Ουρανού, Παπαδοπούλου, 2012). Οι επιδράσεις του αγροτουρισμού, μπορούν να κατηγοριοποιηθούν σε 3 ομάδες, στις αναμενόμενες, τις πιθανολογούμενες και τις πραγματικές επιδράσεις (Gaworecki, 2006). Σύμφωνα με τους Sznajder, Przezbórska και Scrimgeour (2009) στην διεθνή βιβλιογραφία συναντώνται κυρίως τριών ειδών επιδράσεις, οι οποίες και καταγράφονται στους Πίνακες 1, 2 και 3. Κοινωνικο-ψυχολογικές Οικονομικές Χωρικές και περιβαλλοντικές Πίνακας 1: Κοινωνικο-ψυχολογικές επιδράσεις Αγροτουρισμού Κοινωνικο-ψυχολογικές επιδράσεις Απόκτηση νέων ικανοτήτων Γνωριμία με νέους ανθρώπους Αναγέννηση αγροτικών παραδόσεων Εκπαίδευση Πηγή: Ιδία επεξεργασία Πίνακας 2: Οικονομικές επιδράσεις Αγροτουρισμού Οικονομικές επιδράσεις Επέκταση των εγκαταστάσεων διαμονής Νέες θέσεις εργασίας Επιπρόσθετες πηγές εισοδήματος 17

19 Εισόδημα για τις κοινότητες Αντιμετώπιση της οικονομικής ύφεσης Προώθηση της κοινωνικο-οικονομικής ανάπτυξης Πηγή: Ιδία επεξεργασία Πίνακας 3: Χωρικές & Περιβαλλοντικές επιδράσεις Αγροτουρισμού Χωρικές & περιβαλλοντικές επιδράσεις Ενισχυμένη φροντίδα για το περιβάλλον Ανάπτυξη τοπικών υποδομών Βελτίωση της αισθητικής αξίας των κατοικιών Αξιοποίηση παλαιών κατοικιών Καταπολέμηση της μαζικής μετανάστευσης από την ύπαιθρο Πηγή: Ιδία επεξεργασία Οι κοινωνικο-ψυχολογικές, συνδέονται κατά κύριο λόγο με την μίξη του αγροτικού και του αστικού πολιτισμού και την δυνατότητα που δίνεται στους ανθρώπους να έρθουν σε επαφή με τη φύση και την καθημερινότητα της αγροτικής κοινότητας. Περιλαμβάνουν συνοπτικά νέες εμπειρίες, την εκμάθηση ξένων γλωσσών και ικανοτήτων, την γνωριμία με καινούρια άτομα, την αναβίωση και διατήρηση επαγγελμάτων που τείνουν να εκλείψουν, την ανάπτυξη της τοπικής λαογραφίας και την γνωριμία με λαϊκές παραδόσεις, ήθη και έθιμα (Αποστολόπουλος, Σδράλη, 2009). Με αυτό τον τρόπο οι αγροτουρίστες έρχονται σε επαφή με μία κουλτούρα σχετικά άγνωστη προς αυτούς και η καθημερινή επαφή με τον τοπικό πληθυσμό τους βοηθάει να αποκτήσουν σεβασμό σε έναν πολιτισμό που τον γνωρίζουν σιγά-σιγά καθημερινά. Οι οικονομικές επιδράσεις αφορούν ουσιαστικά στην τόνωση της τοπικής οικονομίας και περιλαμβάνουν τη βελτίωση της ποιότητας των παρεχόμενων υπηρεσιών, την αύξηση των πωλήσεων τοπικών προϊόντων, τη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας και συμπληρωματικών πηγών εισοδήματος. Επιπλέον ενδυναμώνονται οι τοπικές επιχειρήσεις, δίνονται κίνητρα για να δημιουργηθούν και άλλες και προωθείται η ανάπτυξη περιοχών που βρίσκονται σε μειονεκτούσα θέση (Αποστολόπουλος, Σδράλη, 2009). 18

20 Πέρα όμως από αυτές τις επιδράσεις, υπάρχουν και οι περιβαλλοντικές και οι χωρικές. Στις περιβαλλοντικές εντάσσονται όλες αυτές που αφορούν τις αλλαγές που υφίσταται το περιβάλλον, ενώ στις χωρικές οι αλλαγές στον περιβάλλοντα χώρο. Ο αγροτουρισμός, σαν ήπια μορφή βιώσιμης τουριστικής ανάπτυξης, επιβαρύνει ελάχιστα το περιβάλλον, αφού οι εγκαταστάσεις είναι μικρής κλίμακας και έτσι ο χαρακτήρας της υπαίθρου παραμένει αναλλοίωτος. Δίνεται προώθηση στις τοπικές υποδομές, η οποία βελτιώνει το βιοτικό επίπεδο των κατοίκων, καθώς και στην αισθητική των σπιτιών, με ήπιες παρεμβάσεις στον περιβάλλοντα χώρο. Αξιοποιούνται παλιά και εγκαταλελειμμένα σπίτια κι έτσι διατηρείται η πολιτιστική και αρχιτεκτονική κληρονομιά (Αποστολόπουλος, Σδράλη, 2009). Ένα άλλο σημαντικό στοιχείο των επιδράσεων αυτών, είναι η καταπολέμηση της μαζικής μετανάστευσης προς τα αστικά κέντρα, κάτι το οποίο δίνει μια δεύτερη ευκαιρία στον τοπικό πληθυσμό να παλέψει για τον τόπο του και να μην τον εγκαταλείψει (Αποστολόπουλος, Σδράλη, 2009) Μειονεκτήματα/Δυσμενείς Επιπτώσεις Αγροτουρισμού Υπάρχουν όμως και περιπτώσεις κατά τις οποίες η ανάπτυξη του αγροτουρισμού δεν συνεπάγεται θετικών επιπτώσεων στην περιοχή όπου αναπτύσσεται και στον περιβάλλοντα χώρο. Συγκεκριμένα, όταν αναπτύσσεται χωρίς σχεδιασμό σε βάρος της φέρουσας ικανότητας της περιοχής, υποβαθμίζει το φυσικό και κοινωνικό περιβάλλον. Επίσης μπορεί να αλλοιωθεί ο πολιτισμικός χαρακτήρας των αγροτικών περιοχών όταν ο αγροτουρισμός δεν είναι εκσυγχρονισμένος και ακολουθεί πεπαλαιωμένα πρότυπα που είχαν αποδειχθεί αποτυχημένα (Θεοδωρομανωλάκη, Ουρανού, Παπαδοπούλου, 2012). Πιο αναλυτικά, ο αγροτουρισμός είναι μία εναλλακτική μορφή τουρισμού, που βασίζεται στις αρχές της αειφορίας και προωθεί την βιωσιμότητα. Εάν όμως η ανάπτυξή του δεν είναι συμβατή με αυτές τις αρχές, τότε επιδρά αρνητικά στον αγροτικό χώρο, αλλοιώνοντας ή ακόμα και καταστρέφοντας τους φυσικούς πόρους (Barke, 2004). Έχουν αναφερθεί περιπτώσεις τη βιβλιογραφία όπου η ανάπτυξη του αγροτουρισμού είχε σαν αποτέλεσμα την στροφή της απασχόλησης των αγροτών αποκλειστικά και μόνο σε ότι είχε σχέση με τον αγροτουρισμό, με αποτέλεσμα να εγκαταλείπεται η κύρια 19

21 απασχόλησή τους. Αυτό μακροπρόθεσμα έχει αρνητικές συνέπειες στην περιοχή, αφού έτσι οι καθημερινές αγροτικές εργασίες παραμελούνται. Εάν λοιπόν οι θέσεις εργασίας που δημιουργούνται έχουν εποχικό χαρακτήρα. Το πρόβλημα της ανεργίας αντιμετωπίζεται μόνο παροδικά, αφού ας μην ξεχνάμε πως οι αγροτικές δραστηριότητες από τη φύση τους επηρεάζονται από εξωτερικούς παράγοντες (πχ άσχημες καιρικές συνθήκες). Ένα άλλο εξίσου σημαντικό ζήτημα είναι η αύξηση των τιμών των προϊόντων λόγω αύξησης της ζήτησης και αναβάθμισης της περιοχής. Αυτό είναι αρνητικό τόσο για τον μόνιμο πληθυσμό όσο και για τους αγροτουρίστες, αφού θα πρέπει αναγκαστικά να διαθέτουν υψηλό εισόδημα (Αποστολόπουλος, Σδράλη, 2009). Επιπλέον οι νέες ανάγκες που δημιουργούνται δεν είναι σίγουρο ότι μπορούν να υποστηριχθούν από την περιοχή. Είναι αρκετά δύσκολο να ταυτιστεί μια περιοχή με κάθε είδος αγροτουριστικής ανάπτυξης, εάν δεν προσαρμοσθεί κατά βάση στις νέες απαιτήσεις της. Αρκετές φορές παρατηρείται ότι οι μόνιμοι κάτοικοι νιώθουν κατά ένα τρόπο να απειλούνται από τους αγροτουρίστες και να τους νιώθουν σαν εισβολείς. Σαν αποτέλεσμα τους αντιμετωπίζουν με προκατάληψη και κάθε άλλο παρά ευνοϊκό και φιλικό κλίμα δημιουργείται ανάμεσά τους. Επίσης οι αγροτουρίστες φέρνουν μαζί τους και την κουλτούρα τους και έτσι υπάρχει αλληλεπίδραση ανάμεσα στις διαφορετικές ιδέες και αντιλήψεις. Όταν αυτό δεν γίνεται παραγωγικά, μπορεί να υπάρξει αμοιβαία αντίδραση ή ακόμα και κλίμα εχθρικότητας. Επιπλέον, κάθε τουριστική περιοχή δεν μπορεί απαραίτητα να υποστηρίξει τις εγκαταστάσεις και υποδομές του αγροτουρισμού. Όσον αφορά στο περιβάλλον, εάν ο αγροτουρισμός δεν ακολουθήσει ένα καλά οργανωμένο σχεδιασμό, τότε απειλείται η βιοποικιλότητα και το αγροτικό τοπίο, λόγω της αύξησης του θορύβου, των απορριμμάτων κλπ. Μία από τις βασικές επιδιώξεις του αγροτουρισμού είναι να διατηρηθεί αναλλοίωτο το φυσικό περιβάλλον, οπότε ο ορθός σχεδιασμός αποτελεί προϋπόθεση για την ομαλή ανάπτυξή του (Αποστολόπουλος, Σδράλη, 2009). 20

22 1.8 Προγράμματα Ευρωπαϊκής Ένωσης & Χρηματοδότησης του Αγροτουρισμού LEADER I Η πρωτοβουλία LEADER I (1995) ήταν ένα πρόγραμμα ενεργοποίησης τοπικών πόρων που αφορούσε απομακρυσμένες περιοχές ή αγροτικές κοινότητες με πληθυσμό από έως άτομα. Είχε σαν σκοπό την προώθηση μέτρων που αφορούσαν την δραστηριοποίηση της αγροτικής ανάπτυξης, την επαγγελματική κατάρτιση και την αξιοποίηση των τοπικών γεωργικών προϊόντων καθώς και την δικτύωση των ομάδων. Εφαρμόστηκε σε 217 περιοχές της Ε.Ε. και σε 25 αγροτικές περιοχές της Ελλάδας (ορεινές και νησιωτικές) και αποτέλεσε αντικείμενο χρηματοδότησης τόσο της Ε.Ε. όσο και των κρατών-μελών της καθώς και κάποιων ιδιωτών που συμμετείχαν στο πρόγραμμα. Συγκεκριμένα με το Μέτρο 3 που αφορούσε αποκλειστικά τον Αγροτουρισμό, στην Ελλάδα δόθηκαν κονδύλια για την αποπεράτωση πολυάριθμων έργων σε διάφορες περιοχές (Ηγουμενάκης, Κραβαρίτης, Λύτρας, 1998). Έτσι δόθηκε η ευκαιρία στους τοπικούς φορείς να προχωρήσουν σε συνεργασίες και παράλληλα να δημιουργήσουν ένα συμμετοχικό επιχειρησιακό σχέδιο και στη συνέχεια να διαχειριστούν την υλοποίησή του (διοικητικά και οικονομικά) με σκοπό να προτείνουν ολοκληρωμένες λύσεις για την ανάπτυξη της περιοχής τους. Έγινε επίσης και προώθηση των νέων τεχνολογιών για την διευκόλυνση των παραγωγικών διαδικασιών, με παράλληλη δικτύωση με άλλες αγροτικές περιοχές (Ηγουμενάκης, Κραβαρίτης, Λύτρας, 1998). LEADER II Η πρωτοβουλία LEADER II είναι η συνέχεια της LEADER I, η οποία έδωσε έμφαση περισσότερο στη χωρική προσέγγιση των προγραμμάτων, στον πολυτομεακό χαρακτήρα, στη χρηματική αυτοδυναμία, την ενθάρρυνση καινοτόμων δράσεων και την αξιοποίηση της πείρας που αποκτήθηκε σε άλλες περιοχές. Εφαρμόστηκε κατά την περίοδο και η κοινοτική συμμετοχή ανήλθε σε ποσοστό έως το 50% του συνολικού προϋπολογισμού του Έργου (Ηγουμενάκης, Κραβαρίτης, Λύτρας, 1998). 21

23 LEADER + Μετά από την εφαρμογή και την υλοποίηση των προγραμμάτων (LEADER I και LEADER II), τα προβλήματα που αντιμετώπιζαν οι αγροτικές περιοχές, εξακολουθούσαν να υπάρχουν. Επομένως αποφασίστηκε η συνέχιση των πρωτοβουλιών LEADER με ένα νέο πρόγραμμα, το LEADER + για την περίοδο Σε αντίθεση με τα προγράμματα LEADER I και LEADER II, το LEADER + συμπεριελάμβανε όλες τις αγροτικές περιοχές και δικαιούχοι του ήταν οι Ο.Τ.Α. (Ηγουμενάκης, Κραβαρίτης, Λύτρας, 1998). Η πρωτοβουλία LEADER + στόχευε να παροτρύνει τους τοπικούς φορείς να δουν από μία άλλη σκοπιά το δυναμικό της περιοχής παρέμβασης για να αναλάβουν στοχευμένες δράσεις (Αποστολοπουλος, Σσδράλη, 2009:94). Δικτυώθηκαν λοιπόν ομοειδείς ή συμπληρωματικές επιχειρήσεις, προβλήθηκαν από κοινού και διασφαλίστηκε η μεταξύ τους συνεργασία και αλληλοστήριξη, ώστε να εξασφαλιστεί η βιωσιμότητα και η συμπληρωματικότητα των δράσεων (Βαρβαρέσος, 2000:51) Ο.Π.Α.Α.Χ. Τα Ολοκληρωμένα Προγράμματα Ανάπτυξης Αγροτικού Χώρου (Ο.Π.Α.Α.Χ.) αποτελούν ολοκληρωμένες παρεμβάσεις στις αγροτικές ορεινές και μειονεκτικές περιοχές της Περιφέρειας. Ο σχεδιασμός του Υπουργείου Γεωργίας για τα Ο.Π.Α.Α.Χ. ξεκίνησε το έτος 1999 (Σφακιανάκης, 2000). Επιλέχθηκαν 40 περιοχές στην Ελλάδα και 13 Δομές Στήριξης για την εφαρμογή Ολοκληρωμένων Προγραμμάτων Αγροτικής Ανάπτυξης. Χρηματοδοτούνται από τον Άξονα Προτεραιότητας 6 του ΠΕΠ Κεντρικής Μακεδονίας Τα Ο.Π.Α.Α.Χ μετουσιώθηκαν σε Αναπτυξιακή πολιτική μέσω του Διαρθρωτικού Κανονισμού 1257/99 για την Αγροτική Ανάπτυξη και σημείωσαν μεγάλη επιτυχία. Οι στόχοι των προγραμμάτων αυτών, όπως περιγράφονται αναλυτικά σε αυτά είναι: Μείωση της απομόνωσης του ορεινού χώρου Μείωση των ενδοπεριφερειακών ανισοτήτων Στήριξη των λιγότερο αναπτυγμένων περιοχών της Περιφέρειας Ανάδειξη και αξιοποίηση των πλεονεκτημάτων των περιοχών 22

24 Δημιουργία βιώσιμων συνθηκών για τους πληθυσμούς των περιοχών αυτών Το τελευταίο Πρόγραμμα ΟΠΑΑΧ ξεκίνησε το 2013, του Άξονα 3 του προγράμματος «Αγροτικής Ανάπτυξης» (Παππάς, 2013). Οι κύριοι στόχοι του Προγράμματος είναι: Διαφοροποίηση προς μη γεωργικές δραστηριότητες (Μέτρο 3.1.1) Στήριξη της δημιουργίας και ανάπτυξης πολύ μικρών επιχειρήσεων (Μέτρο 3.1.2) Ενθάρρυνση τουριστικών δραστηριοτήτων (Μέτρο 3.1.3) Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Αγροτική Ανάπτυξη - Ανασυγκρότηση της Υπαίθρου Το Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Αγροτική Ανάπτυξη - Ανασυγκρότηση της Υπαίθρου ( καταγράφει στρατηγικούς και αναπτυξιακούς στόχους και είναι οι εξής: Η βελτίωση της ανταγωνιστικότητας της ελληνικής γεωργίας ενόψει των προκλήσεων ενός συνεχώς αυξανόμενου διεθνούς ανταγωνισμού. Η βιώσιμη και ολοκληρωμένη ανάπτυξη της υπαίθρου για να αυξηθεί η ανταγωνιστικότητα και η ελκυστικότητά της και να αποκατασταθεί η κοινωνική και οικονομική της λειτουργία. Η διατήρηση και βελτίωση του περιβάλλοντος και των φυσικών πόρων της υπαίθρου. ΕΣΣΑΑ Το Εθνικό Στρατηγικό Σχέδιο Αγροτικής Ανάπτυξης (ΕΣΣΑΑ) καθορίζει τις προτεραιότητες της Ελλάδας για την περίοδο , σύμφωνα με το άρθρο 11 του Κανονισμού (ΕΚ) 1698/2005 για τη στήριξη της αγροτικής ανάπτυξης από το Ευρωπαϊκό Γεωργικό Ταμείο Αγροτικής Ανάπτυξης (ΕΓΤΑΑ), στον οποίο ορίζεται ότι η εθνική στρατηγική αγροτικής ανάπτυξης θα εφαρμοστεί μέσω του Προγράμματος Αγροτικής Ανάπτυξης (ΠΑΑ) ( 23

25 Τρεις είναι οι βασικοί άξονες του προγράμματος: 1. Βελτίωση της ανταγωνιστικότητας του τομέα της γεωργίας και της δασοκομίας 2. Βελτίωση του περιβάλλοντος και της υπαίθρου 3. Βελτίωση της ποιότητας ζωής στις αγροτικές περιοχές και διαφοροποίηση της αγροτικής οικονομίας Και ο τέταρτος είναι από το πρόγραμμα LEADER, που βασίζεται στην εμπειρία που αποκτήθηκε από τις Κοινοτικές Πρωτοβουλίες Leader των προηγούμενων προγραμματικών περιόδων ( INTERREG I,II,III,IV Τα προγράμματα Ιnterreg Ι,ΙΙ, και ΙΙΙ, είναι προγράμματα διμερούς ή πολυμερούς συμφωνιών ανάμεσα σε κράτη-μέλη της Ε.Ε. Το Ιnterreg I ( ) και II ( ), περιελάμβαναν μεταξύ άλλων υποδομές, κατασκευές, αθλητικά τουριστικά κέντρα, πολιτισμική συνεργασία και προώθηση του αγροτουρισμού. Το Interreg III σαν συνέχεια των Interreg I και II, είχε διάρκεια 2 έτη και ακολούθησε τα χνάρια των δύο προηγούμενων προγραμμάτων. Βασικός στόχος του προγράμματος είναι η αειφόρος ανάπτυξη και η μεγέθυνση του Ευρωπαϊκού οικονομικού χώρου στα Βαλκάνια ( Το τελευταίο πρόγραμμα Ιnterreg είναι το Ιnterreg IV για την Προγραμματική Περίοδο το οποίο διαχειρίζεται τα επιχειρησιακά προγράμματα του στόχου «Ευρωπαϊκή Εδαφική Συνεργασία», που επιδιώκει νέες θέσεις εργασίας για όλες τις περιφέρειες και πόλεις της Ε.Ε. Ενθαρρύνονται λοιπόν όλα τα κράτη-μέλη να συνεργασθούν μέσα από αυτά τα προγράμματα, να ανταλλάξουν γνώσεις, απόψεις, ιδέες, μέσα από κοινά έργα και δίκτυα ( ΙΡΑ Ο Μηχανισμός Προενταξιακής Βοήθειας (Instrument for Pre-Accession Assistance-IPA) αποτελεί το χρηματοδοτικό εκείνο εργαλείο της Ευρωπαϊκής 24

26 Ένωσης που στόχο έχει την ενίσχυση της προενταξιακής πορείας των υποψήφιων και δυνητικά υποψηφίων προς ένταξη στην ΕΕ χωρών ( Συγκεντρώνει όλα τα διαφορετικά εργαλεία προενταξιακής βοήθειας των περασμένων ετών (Phare CBC, ISPA, SAPARD, CARDS, κτλ.). Οι πόροι του κατανέμονται σε πέντε πυλώνες: I. Στήριξη μετάβασης και θεσμική υποστήριξη και ανάπτυξη, II. Διασυνοριακή Συνεργασία, III. Περιφερειακή Ανάπτυξη, IV. Ανάπτυξη Ανθρωπίνων Πόρων, V. Αγροτική Ανάπτυξη. 1.9 Πιστοποίηση Αγροτουρισμού Από την στιγμή που εμφανίσθηκε ο αγροτουρισμός, προέκυψε η ανάγκη για πιστοποίηση των μορφών τουρισμού που μπορούν να χαρακτηριστούν ως αγροτουριστικές. Έπρεπε να δημιουργηθούν επομένως κάποια πρότυπα ποιότητας και χαρακτηρισμού των αγροτουριστικών επιχειρήσεων. (Vaske et al.,1986: Shelby, Vaske 1991). Ο καθορισμός προτύπων αποτελεί ουσιαστικά τη σύγχρονη προσέγγιση στη διαχείριση των δραστηριοτήτων και των προορισμών αναψυχής στην ύπαιθρο και συμβάλλει στον ορισμό της ποιότητας της εμπειρίας της αναψυχής στην ύπαιθρο και στη χάραξη στόχων διαχείρισης και προώθησης των προορισμών αναψυχής (Ormiston et al. 1998). Η εξασφάλιση της ποιότητας της εμπειρίας αναψυχής καθορίζει και τα επίπεδα ανταγωνισμού του αγροτικού τουρισμού (Williams, 2001). Έχουν γίνει αρκετές έρευνες σχετικά με την ανάπτυξη προδιαγραφών που βοηθούν στον καθορισμό της ποιότητας και στη διαχείριση των αγροτουριστικών προορισμών (Παρταλίδου, 2005). Οι Requena και Aviles (1993) υποστηρίζουν ότι ο αγροτουρισμός μέσω της τριπλής λειτουργίας τα (παραγωγής εισοδημάτων, δημιουργίας υποδομών και της ανταλλαγής μεταξύ υπαίθρου και πόλης) μπορεί να επιτύχει τους στόχους της εάν το επίπεδο ποιότητας είναι υψηλό και λάβει μια σημαντική θέση στο πλαίσιο του ανταγωνισμού. 25

27 Παγκοσμίως πλέον εφαρμόζονται σε ολοένα και περισσότερες επιχειρήσεις Συστήματα Διαχείρισης Ποιότητας με αντίστοιχες πιστοποιήσεις (ISO 9001, HACCP, κ.λπ.). Το διακριτικό σήμα το οποίο χορηγείται είναι και το μόνο διακριτικό σήμα το οποίο κάνει τον καταναλωτή να επιλέγει μια συγκεκριμένη επιχείρηση, έναντι κάποιας άλλης. Ο καταναλωτής έτσι είναι σίγουρος τόσο για την ποιότητα του προϊόντος ή των υπηρεσιών που του παρέχονται, όσο και για τον έλεγχο που έχει πραγματοποιηθεί στις πιστοποιημένες επιχειρήσεις. Με αυτόν τον τρόπο γνωρίζει ότι έχει κάνει τη βέλτιστη επιλογή. Σε αυτό το κλίμα, όλες οι επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται στο χώρο του αγροτουρισμού, θέλουν να αυξήσουν την ανταγωνιστικότητα τους και βασικά να γίνουν διακριτές στο κοινό το οποίο απευθύνονται, αποκτώντας μια εγκεκριμένη πιστοποίηση ( Στη χώρα μας, η εφαρμογή προτύπου για την πιστοποίηση ποιότητας των παρεχόμενων υπηρεσιών αγροτουρισμού, ξεκίνησε από το Το πρότυπο αυτό φτιάχτηκε από τον ΕΛΟΤ (Ελληνικό Οργανισμό Τυποποίησης) και πιστοποιείται από την Αγροτουριστική Α.Ε (θυγατρική της ΕΤΑ, εταιρείας του Υπ. Τουρισμού). (Παπατζανής, 2004). Είναι ξεκάθαρες πλέον και οι συντονισμένες προσπάθειες της κυβερνητικής πολιτικής για την προώθηση του αγροτουρισμού μέσω της πιστοποίησής του. Στο νέο Νομοσχέδιο του υπουργείου Τουρισμού που τέθηκε σε δημόσια διαβούλευση τον Φεβρουάριο του 2014, με τίτλο «Αναδιοργάνωση του υπουργείου Τουρισμού, Ρυθμίσεις Ειδικών Τουριστικών Υποδομών, Εκπαίδευση και Κατάρτιση στον Τουρισμό, Αγροτουρισμός και Λοιπές Διατάξεις» καταγράφονται νέες ρυθμίσεις για τον Αγροτουρισμό. Συγκεκριμένα ορίζεται στο Άρθρο 1 του συγκεκριμένου νομοσχεδίου ως Ειδικό Σήμα Αγροτουρισμού το σήμα: «με ειδικό λογότυπο που χορηγείται από το Υπουργείο Τουρισμού, με το οποίο πιστοποιείται ότι μία επιχείρηση πληροί τις ειδικές προϋποθέσεις του παρόντος νόμου και προσφέρει ένα ελάχιστο προδιαγεγραμμένο επίπεδο υπηρεσιών, που εξειδικεύεται με απόφαση του Υπουργού Τουρισμού». Ενώ στο Άρθρο 5 σχετικά με την Πιστοποίηση των Επιχειρήσεων Αγροτουρισμού, προβλέπονται χρηματοδοτικοί και επενδυτικοί πόροι από την Ε.Ε. ή την εγχώρια πολιτική, μόνο όσες επιχειρήσεις διαθέτουν το Ειδικό Σήμα Αγροτουρισμού, κίνηση η 26

28 οποία δείχνει ξεκάθαρα την εύνοια από μέρους της κυβέρνησης των επιχειρήσεων που είναι πιστοποιημένες ( Φορείς Αγροτουριστικής Πολιτικής Τα αρμόδια όργανα που αναλαμβάνουν δράση γύρω από τον αγροτουρισμό και φροντίζουν για την σωστή λειτουργία του είναι αρκετά. Παρακάτω παρατίθενται οι γενικές κατηγορίες φορέων σε παγκόσμιο επίπεδο και ενδεικτικά οι φορείς στην Ελλάδα. Κύριος φορέας της αγροτουριστικής πολιτικής είναι ο δημόσιος τομέας. Το κράτος και άλλοι δημόσιοι οργανισμοί μπορούν ν αναλάβουν επιχειρηματικές δραστηριότητες σε περιπτώσεις εκμετάλλευσης της περιουσίας του ίδιου του κράτους. Υπάρχουν αρκετές τέτοιες περιπτώσεις επιχειρήσεων που έχουν δημιουργηθεί είτε από κρατικές υπηρεσίες είτε από δημόσιους οργανισμούς (ΕΟΤ). Οι Οργανισμοί Τοπικής Αυτοδιοίκησης, μπορούν να παίξουν σημαντικό ρόλο στις επιχειρηματικές δραστηριότητες του αγροτουρισμού, για παράδειγμα με το σύστημα των συμβάσεων. Έτσι συνάπτονται συμβάσεις με φορείς του δημόσιου τομέα. Οι δήμοι και οι κοινότητες άλλωστε (ΟΤΑ) έχουν περισσότερη εμπειρία και γνώση των περιοχών της υπαίθρου και μπορούν να οργανώσουν με μεγάλη επιτυχία τις επιχειρήσεις στον τομέα του αγροτουρισμού (Λογοθέτης, 1988). Ο ιδιωτικός τομέας διαδραματίζει πλέον πολύ σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη του αγροτουρισμού. Σε πολλές περιοχές η ιδιωτική πρωτοβουλία υπερισχύει της δημόσιας και αποτελεί καθοριστικό παράγοντα, ειδικά όταν λειτουργεί κάτω από ίσες ανταγωνιστικές συνθήκες. Η ιδιωτική επιχείρηση μπορεί να είναι ατομική, ομόρρυθμη, περιορισμένης ευθύνης κλπ (Λογοθέτης, 1988). Η ίδρυση των αναπτυξιακών εταιρειών άρχισε ολοένα να διευρύνεται τα τελευταία χρόνια και μπορεί να συνδυάζει και τη δράση του δημόσιου φορέα. Οι εταιρείες αυτές στοχεύουν στην ευρύτερη ανάπτυξη περιοχών, μέσω της εκμετάλλευσης κοινοτικών πόρων από εθνικά κυρίως προγράμματα (Λογοθέτης, 1988). Η στήριξη των κατοίκων είναι μεγάλη από μέρους της 27

29 εταιρείας, τόσο στην κατάρτισή τους όσο και στην πλήρη ενημέρωσή τους γύρω από τα προγράμματα. Στην Ελλάδα οι φορείς που είναι απαραίτητοι στην φάση υλοποίησης μίας αγροτουριστικής επιχείρησης είναι οι παρακάτω: η Νομαρχία οι Δημοτικές και οι Κοινοτικές Αρχές οι Αγροτικές Συνεταιριστικές Οργανώσεις οι τοπικοί πολιτιστικοί σύλλογοι κ.α. Οι κύριοι φορείς για τον σχεδιασμό και την υλοποίηση της αγροτουριστικής πολιτικής είναι οι παρακάτω: Υπουργείο Τουριστικής Ανάπτυξης. Υπουργείο αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων. Ελληνικός Οργανισμός Πανελλήνια Συνομοσπονδία Ενώσεων Γεωργικών Συνεταιρισμών (ΠΑ.Σ.Ε.ΓΕ.Σ.) Γενική Γραμματεία Ισότητας (Γ.Γ.Ι.). 2ο Κεφάλαιο: Ο Αγροτουρισμός σε ευρωπαϊκό και διεθνές επίπεδο ΕΙΣΑΓΩΓΗ Ο αγροτουρισμός στην Ευρώπη εμφανίσθηκε κατά τη δεκαετία του 1980 και γνώρισε ιδιαίτερη ανάπτυξη έκτοτε. Αρκετές ευρωπαϊκές χώρες, οι οποίες αναλύονται στα παρακάτω κεφάλαια, ανέπτυξαν σε σημαντικό βαθμό τον αγροτουρισμό, μέσα από ποικίλες αγροτουριστικές δραστηριότητες, με την συμβολή των πολιτικών των αντίστοιχων κυβερνήσεων. Ο αγροτουρισμός αντιπροσωπεύει ένα σημαντικό κομμάτι του τουρισμού στην Ευρώπη, ενώ τα έσοδα αγγίζουν μεγάλα ποσά. Φυσικά η Ε.Ε. συνετέλεσε θετικά σε αυτό το θέμα, μέσω των κατευθύνσεών της. Σε διεθνές επίπεδο οι ΗΠΑ έχουν την πιο μακρόχρονη πορεία ανάπτυξης του αγροτουρισμού, αφού εμφανίσθηκε κατά τη δεκαετία του 1960 και από τότε υπάρχει συνεχής ανάπτυξή του, ενώ αξιόλογη είναι και η ανάπτυξη στην Κίνα, την Ιαπωνία και την Αυστραλία. 28

30 Ο αγροτουρισμός στην Ελλάδα δεν έχει τόσο μακρόχρονη πορεία όσο σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Οι ρίζες του βρίσκονται σε διάφορες μορφές τουρισμού της υπαίθρου και μετά τη δεκαετία του 1980 κάνουμε πλέον λόγο για αγροτουρισμό. Δύο ήταν τα σημαντικά γεγονότα που οδήγησαν σε αυτό, καταρχάς η είσοδος της Ελλάδας στην ΕΟΚ το 1981 και δεύτερον η έμφαση σε θέματα όπως η ισότητα των δύο φίλων και η επιθυμία ανάπτυξης του βιοτικού επιπέδου στην ύπαιθρο. Έτσι προωθήθηκε η ανάπτυξη του αγροτουρισμού μέσα από τοπικά και περιφερειακά προγράμματα δράσης (Kizos, Iosifides, 2007; Gidarakou, 1999). Οι διαφορές του αγροτουρισμού ανάμεσα στην Ελλάδα και τις υπόλοιπες περιπτώσεις χωρών που εξετάζονται στα επόμενα κεφάλαια, είναι αρκετά μεγάλες και σίγουρα αποδεικνύουν ότι η Ελλάδα εμφανίζει υστέρηση σε αυτό τον τομέα. Η ανάπτυξη του αγροτουρισμού στηρίχθηκε κυρίως στην ιδιωτική πρωτοβουλία και όχι τόσο στην κρατική και έτσι η Ελλάδα δεν έχει ένα δομημένο αγροτουριστικό προϊόν που να συνδυάζει διακοπές στην ύπαιθρο, την κατανάλωση τοπικών αγροτικών προϊόντων και την προώθηση της αγροτικής κληρονομιάς (Ιακωβίδου, 2006). 2.1Ο Αγροτουρισμός στον ευρωπαϊκό χώρο Για πρώτη φορά η έννοια του αγροτουρισμού εμφανίσθηκε στην Ευρώπη τη δεκαετία του 80, ενώ από τη δεκαετία του 90 συνολικά 12 χώρες (Βέλγιο, Δανία, Ελλάδα, Ολλανδία, Πορτογαλία, Ισπανία, Ιρλανδία, Μεγάλη Βρετανία, Ιταλία, Αυστρία, Γαλλία και Γερμανία) είχαν καταγεγραμμένες πάνω από αγροτικές επιχειρήσεις τουριστικών δραστηριοτήτων. Σε γενικές γραμμές οι ευρωπαϊκές χώρες στο σύνολό τους έχουν θετική στάση απέναντι στην ανάπτυξη του αγροτουρισμού (Gopal, Varma, Gopinathan, 2008). Ο αγροτουρισμός αποτελεί σήμερα ένα σημαντικό ποσοστό του τουρισμού στην Ευρώπη και σύμφωνα με εκτιμήσεις περισσότερες από κλίνες καταγράφονται σε αγροτουριστικά καταλύματα. Τα έσοδα από τη διανυκτέρευση στα καταλύματα ανέρχονται σε εκατ. ευρώ ετησίως, ενώ αν συνυπολογισθούν η προστιθέμενη αξία στην περιοχή, τα πολλαπλασιαστικά οφέλη και τα έσοδα από τις ημερήσιες εκδρομές, το ποσό 29

31 αυτό αγγίζει τα εκατ. ευρώ (EuropeanFederationofFarmandVillageTourism). Παρακάτω θα δούμε κάποια χαρακτηριστικά παραδείγματα που αφορούν τους τρόπους με τους οποίους επιλεγμένες ευρωπαϊκές χώρες αντιμετωπίζουν και εφαρμόζουν τον αγροτουρισμό, μέσα από εθνικές πολιτικές αλλά και τοπικές πρωτοβουλίες. ΚΥΠΡΟΣ Η ανάπτυξη του αγροτουρισμού στην Κύπρο έχει αναπτυχθεί ιδιαίτερα την τελευταία εικοσαετία με αφετηρία την ίδρυση του Τουριστικού Οργανισμού της χώρας το Το πρόγραμμα ονομαζόταν Laona project και σκοπός του ήταν η αναχαίτιση της κοινωνικής και οικονομικής υποβάθμισης σε δέκα χωριά της Κύπρου (Ioannides, 1995). Έτσι ξεκίνησαν οι ανακαινίσεις πολλών παραδοσιακών σπιτιών για τουριστική χρήση, καθώς και η δημιουργία πολιτιστικών κέντρων και καταστημάτων (Παπαμιχαήλ, 2003). Ο αγροτουρισμός ενθαρρύνθηκε με την παροχή δανείων με χαμηλά επιτόκια για τις απαραίτητες εργασίες. Επίσης δημιουργήθηκε ένα κεντρικό σύστημα κρατήσεων από τον Τουριστικό Οργανισμό Κύπρου, μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα με την ονομασία «Κυπριακή Αγροτουριστική Εταιρεία», που αναλαμβάνει τις κρατήσεις για τις αγροτουριστικές επιχειρήσεις. ΓΕΡΜΑΝΙΑ Στην Γερμανία ο αγροτουρισμός είχε από πολύ νωρίς προωθηθεί. Το 1965 υπήρχαν δύο οργανισμοί, η Γερμανική Εταιρεία Γεωργίας και τα Γεωργικά Μέσα Ενημέρωσης. Το 1965 υπήρχαν δύο σημαντικοί αγροτικοί οργανισμοί η Γερμανική Εταιρεία Γεωργίας και τα Γεωργικά Μέσα Ενημέρωσης. Ήδη από τις αρχές του 70 το Υπουργείο Γεωργίας και Δασοκομίας έδειξε ιδιαίτερο ενδιαφέρον για αυτόν τομέα (Schοppner, 1988) και το 1980 ξεκίνησε ένα σχέδιο ανάπτυξης που ξεκινούσε από τη Βόρεια Θάλασσα έως και τις Άλπεις, με πρόβλεψη για κατασκευή εξοχικών κατοικιών, καλύπτοντας την έκταση από τη Βόρεια Θάλασσα έως και τις Άλπεις (Petrisor-Mateut, 2008). Η πιο σημαντική ένωση αγροτουρισμού στη Γερμανία είναι η «BundesarbeitsgemeinschaftfürUrlaubaufdemBauernhofundLandtourismusin 30

32 Deutschland», με ενεργό ρόλο στην προώθηση αγροτικών και αγροτουριστικών προϊόντων ( Απαριθμεί περίπου μέλη και έχει ενεργό ρόλο στην προώθηση των αγροτικών και αγροτουριστικών προϊόντων και υπηρεσιών. Εξίσου σημαντική στο χώρο αγροτουριστική εταιρεία είναι και η Γερμανική Εταιρεία Γεωργίας «DLG» η οποία ανέπτυξε ένα σύστημα τυποποίησης της ποιότητας, το οποίο είναι αναγνωρισμένων διεθνώς ( Έχει καταγεγραμμένα περίπου 900 καταλύματα, προσφέροντας διακοπές σε αγροκτήματα (Lund-Durlacher, Zeppenfeld, 2006). Υπάρχει τέλος και το Ευρωπαϊκό Κέντρο Οικολογικής Γεωργίας και Τουρισμού, στο οποίο είναι εγγεγραμμένες περίπου 138 αγροτικές τουριστικές επιχειρήσεις, ένας σχετικά μικρός αριθμός. Το κέντρο αυτό δέχεται αγροκτήματα με επίσημα πιστοποιημένη βιολογική δράση που πληρούν συγκεκριμένα κριτήρια βιωσιμότητας (Lund-Durlancher, Zeppenfeld, 2006). Από την πλευρά του κράτους, η οικονομική ενίσχυση που δέχεται η Γερμανία για την ανάπτυξη του αγροτουρισμού, παρέχεται από τα προγράμματα για την περιφερειακή ανάπτυξη (Παρταλίδου, 2005). Υπάρχει επίσης και το εθνικό σχέδιο δράσης «Διακοπές σε αγρόκτημα» το οποίο προσφέρει δάνεια στους αγρότες. Σε γενικές γραμμές η χρηματοδότηση πραγματοποιείται από διάφορους οργανισμούς. Γενικά ο αγροτουρισμός διαδραματίζει ένα δυναμικό ρόλο στη γερμανική τουριστική βιομηχανία. Ανάμεσα στο 1991 και 2000 ο κύκλος του αγροτικού τουρισμού υπερδιπλασιάστηκε. Το 2003 υπήρχε τουριστική προσφορά που αντιστοιχούσε σε αγρότες, ενώ το 5% του γερμανικού πληθυσμού επέλεξε τα αγροκτήματα ως μορφή καταλύματος. Αντίστοιχα το 19,4% απέκτησαν επιπλέον εισόδημα μέσω των αγροτουριστικών υπηρεσιών (EcologicalAgrarianTourism). Επιπλέον, εν αντιθέσει με άλλες ευρωπαϊκές χώρες ο αγροτουρισμός ασκείται στη Γερμανία ως καθαρά μία δραστηριότητα εμπορικής εκμετάλλευσης, παρά ως τρόπος συγκράτησης του πληθυσμού στην ύπαιθρο (Petrisor-Mateut, 2008). 31

33 ΙΤΑΛΙΑ Στην Ιταλία, μια χώρα χωρίς ιδιαίτερη ανάπτυξη, ο τουρισμός δρούσε τουλάχιστον στην αρχή εξισορροπητικά ως μία εναλλακτική λύση για ευκαιρίες απασχόλησης και συμπληρωματικού εισοδήματος στους αγρότες (Del Gaudio, 1970). Παραδόξως, ο αγροτουρισμός στην Ιταλία παρουσιάζει την πιο ραγδαία αύξηση μορφής τουρισμού και ασκήθηκε αρχικά στα πλαίσια των κατευθύνσεων περιφερειακής πολιτικής (Porcaro, 2009). Ο αγροτουρισμός στην Ιταλία βρίσκεται στο προσκήνιο σχετικά λιγότερα χρόνια σε σχέση με άλλες χώρες. Το πρώτο εγχείρημα για ρύθμιση του τομέα αυτού εντοπίζεται το 1973 και το 1985 δημοσιεύθηκε ο Ν. 12/5/1985 (Ν. 730), ο οποίος αντικαταστάθηκε από το Άρθρο 14L του Ν.20/2/2006 (Ν. 96). Σύμφωνα με τον τελευταίο νόμο, ο αγροτουρισμός πρέπει να εκτελείται από αγρότες επιχειρηματίες (Gajo, 2010). Είναι επίσης αξιοσημείωτο το γεγονός ότι η Ιταλία είναι η μοναδική χώρα της Ε.Ε. που έχει ειδική νομοθεσία για τη ρύθμιση του αγροτουρισμού (Privitera, 2009). Σήμερα, η Ένωση για τον Αγροτικό Τουρισμό «AgrituristAssociation» χρηματοδοτείται ακόμη από την εθνική κυβέρνηση σε ετήσια βάση, γεγονός το οποίο αποδεικνύει πόσο σημαντικός είναι ο αγροτουριστικός τομέας για το εθνικό ενδιαφέρον (Παρταλίδου, 2005). Υπάρχουν τρεις οργανισμοί εθνικού επιπέδου, που φαίνονται και στον Πίνακα. Οι αρμοδιότητες των οργανισμών αυτών είναι η προώθηση των αγροτουριστικών δραστηριοτήτων και η επαγγελματική κατάρτιση των αγροτών. Είναι αξιοσημείωτο το γεγονός πως οι αγρότες που επιθυμούν να απασχοληθούν σε αγροτουριστικές δραστηριότητες, είναι υποχρεωμένοι να παρακολουθούν μαθήματα μάρκετινγκ, επικοινωνίας και ξένων γλωσσών (AssociazioneNazionaleperl Agriturismo, l AmbienteeilTerritorio). Πίνακας 4 : Οργανισμοί Αγροτουρισμού στην Ιταλία Οργανισμοί Αγροτουρισμού στην Ιταλία Terra Nostra Turismo Verde Agriturist Πηγή :Associazione Nazionale per l Agriturismo, l Ambiente e il Territorio 32

34 Σύμφωνα με το Διάγραμμα, το μεγαλύτερο ποσοστό ανάπτυξης του ιταλικού αγροτουρισμού εντοπίζεται στις περιοχές βόρεια της Ιταλίας (όπως Μιλάνο, Τορίνο) με ποσοστό 44,5%. Δεύτερες κατά σειρά εμφανίζονται οι περιοχές κεντρικά της Ιταλίας με ποσοστό 35,6% (όπως Σιένα, Ρώμη) και το υπόλοιπο ποσοστό (19,9%) εντοπίζεται στα νότια και στα νησιά της Ιταλίας (όπως Νάπολη, Παλέρμο) (Privitera, 2009). Διάγραμμα 1: Περιοχές ανάπτυξης του αγροτουρισμού στην Ιταλία Περιοχές Ανάπτυξης Αγροτουρισμού, Ιταλία 19,9% 35,6% 44,5% Βόρεια Κεντρικά Νότος/Νησιά Πηγή : Privitera, 2009 Στον Πίνακα παρουσιάζονται οι μορφές των αγροτουριστικών καταλυμάτων που συναντώνται στην Ιταλία. Πίνακας 5: Μορφές αγροτουριστικών καταλυμάτων στην Ιταλία Αγροτουριστικά Καταλύματα Αγροικίες και ανεξάρτητα διαμερίσματα σε αγροικίες εντός ή πλησίον μεγάλων αγροτικών εκμεταλλεύσεων Κάστρα και παλιές οικίες αγροτικών οικογενειών εντός πλησίον μεγάλων αγροτικών εκμεταλλεύσεων Σπίτια αγροτών μέσα σε παραδοσιακούς ή μη οικισμούς του αγροτικού χώρου Σπίτια αγροτών ή δωμάτια σε σπίτια αγροτών μέσα σε αγροτικούς οικισμούς Μικρές αγροικίες μέσα σε αγροτικές εκμεταλλεύσεις ή κοντά σε πόλεις Πηγή : Ιδίαεπεξεργασία 33

35 Οι καταγεγραμμένες αγροτουριστικές εγκαταστάσεις φτάνουν σήμερα περίπου τις , παρουσιάζονται αύξηση 5,7% ετησίως και τα ετήσια κέρδη εκτιμώνται στα εκατ. ευρώ. περίπου (Gajo, 2010). Στην πρώτη θέση βρίσκεται η Τοσκάνη, στην οποία υπάρχουν πολυτελείς κατοικίες με παραδοσιακά υλικά, που προσελκύουν επισκέπτες που ανήκουν στα υψηλά εισοδηματικά στρώματα, όπως επίσης και οι πύργοι και κάστρα του 14 ου αιώνα (Gajo, 2010). Στη δεύτερη θέση βρίσκεται το Τρεντίνο Άλτο Άντιτζε και ακολουθούν το Βένετο, η Λομβαρδία, η Ούμβρια και ο Νότος. Οι πόλεις Σιένα, Φλωρεντία και Γκροσέτο, είναι επίσης από τα πλέον διάσημα τουριστικά θέρετρα. Στην χρονική περίοδο , υπάρχει έντονη αύξηση στη διανομή σε αγροκτήματα με ποσοστό 37,3%, στον αριθμό των κλινών με ποσοστό 38,2%, σε χώρους κάμπινγκ με ποσοστό 55,4% και στην τροφοδοσία στα αγροκτήματα με ποσοστό 37,3% (Privitera, 2009). Κάθε κατάλυμα διαθέτει μέσο όρο 12 κλίνες, ενώ η μέση διάρκεια παραμονής υπολογίζεται στις 4,5 μέρες. Αυτά τα ποσοστά μας αποδεικνύουν ότι υπάρχει έντονη ανάπτυξη στον τομέα του αγροτουρισμού, που είναι αδιαμφισβήτητα αποτέλεσμα ατομικών αλλά και συλλογικών προσπαθειών και ενεργειών (Privitera, 2009). Αναφορικά με τις τουριστικές ροές στην Ιταλία, υπάρχει αύξηση του αριθμού των αγροτουριστών διαχρονικά. Το 2009 οι επισκέπτες φτάνουν τους , με το 23% αυτών να προέρχονται από ξένες χώρες (ISTAT, 2008). Το 80% των αγροτουριστών προέρχονται από τη Γερμανία, το Ηνωμένο Βασίλειο, τις ΗΠΑ, την Ολλανδία, τη Γαλλία και την Ελβετία, με μεγαλύτερο ποσοστό να κατέχει η Γερμανία. Μάλιστα αποτελεί το 50% του συνόλου των αγροτουριστών. Πτώση του αριθμού των επισκεπτών παρατηρείται σε αυτούς που προέρχονται από το Ισραήλ, τις ΗΠΑ και τον Καναδά. Από την άλλη η Βρετανία και η Ολλανδία αντιπροσωπεύουν τις χώρες με το χαμηλότερο ρυθμό ανάπτυξης (6% με 7%), ενώ η Γαλλία και η Ελβετία αντιπροσωπεύουν τις χώρες με αξιόλογο ρυθμό ανάπτυξης (περίπου 40%) (Santeramo, Seccia, Blasi, DeCartucci, 2008). 34

36 ΑΥΣΤΡΙΑ Πρωτοπόρος χώρα της Ευρώπης σχετικά με τον αγροτουρισμό εμφανίζεται η Αυστρία. Μετά το Β Παγκόσμιο Πόλεμο και τις καταστροφικές του συνέπειες στο δομημένο χώρο, οι αγρότες εκμεταλλεύτηκαν την έξοδο των κατοίκων προς τα προάστια και την εξοχή (Schoppner, 1998). Έτσι άρχισαν να προσφέρουν διαμονή για αναψυχή στους τουρίστες και να εξασφαλίζουν ένα αξιοπρεπέστατο εισόδημα. Τα κύρια κίνητρα για την ενασχόληση με τον αγροτουρισμό αποτέλεσαν αδιαμφισβήτητα η συμβολή του τουρισμού στην Αυστρία σαν τουριστικός προορισμός, ο οικονομικός ρόλος και η ικανότητα για κεφαλαιοποίηση του συνδέσμου μεταξύ τουρισμού και γεωργίας (Schoppner, 1998). Οργανωμένο δίκτυο αγροτουρισμού αναπτύσσεται το 1964, ενώ το 1971 ιδρύθηκε και ο πρώτος οργανισμός αγροτουρισμού. Στη δεκαετία του 60 ο αγροτουρισμός αναπτύχθηκε με τη χρήση κενών αγροτικών κτιρίων, ενώ στη δεκαετία του 80 άρχισε να βελτιώνεται η ποιότητα των προσφερόμενων υπηρεσιών (RuralTourismInternational). Τα τελευταία τριάντα χρόνια περίπου, ο αγροτουρισμός αναπτύχθηκε ιδιαίτερα και αυξήθηκε ο αριθμός των επενδύσεων μέσω του κρατικού προγράμματος GreenPlan, με τη χορήγηση δανείων με χαμηλό επιτόκιο (Petrisor-Mateut, 2008). Ο αγροτουρισμός αναπτύσσεται κυρίως σε γεωργικές και κτηνοτροφικές εκμεταλλεύσεις, παρέχοντας διαμονή και διατροφή σε οικογένειες, ανάπηρους, παιδιά σχολικής ηλικίας, καθώς και τουρίστες από διάφορα μέρη του κόσμου (Πρακτικά 1 ου Δ.Ε.Σ., 2001). Οι αγροτουριστικές δραστηριότητες παρέχουν υψηλού επιπέδου υπηρεσίες, προβάλουν άριστα τα αγροτουριστικά τους προϊόντα και έτσι κερδίζουν ένα σημαντικό μερίδιο στην ανταγωνιστική αγορά. Οι αγρότες συνεργάζονται με τους ΟΤΑ των περιοχών τους και τις τοπικές τουριστικές ενώσεις, για την καλύτερη και αποδοτικότερα προώθηση των δραστηριοτήτων και προϊόντων τους (Πρακτικά 1ου Δ.Ε.Σ., 2001). Τα καταλύματα χωρίζονται σε τέσσερις κατηγορίες ανάλογα με το επίπεδο της φάρμας, των υπηρεσιών, της διαχείρισης των αποβλήτων, των παρεχόμενων ευκολιών και του εξοπλισμού. Η αξιολόγηση και κατηγοριοποίησή τους γίνεται από ειδική επιτροπή, διάρκειας δύο χρόνων (Αποστολόπουλος, Γιάγκου, 2005). Μία επιπλέον κατηγοριοποίηση γίνεται 35

37 από τα μέλη της οργάνωσης «Διακοπές στο Αγρόκτημα» (UrlaubaumBauernhof) βάσει της ειδίκευσης τους (Ευεξία και Υγεία, Άτομα με ειδικές Ανάγκες κλπ). Σε γενικές γραμμές οι προσφερόμενες υπηρεσίες χαρακτηρίζονται από υψηλό επίπεδο και η Αυστρία κατέχει υψηλή θέση στην προτίμηση των αγροτουριστών, αφού διαθέτει τα χαρακτηριστικά εκείνα φυσικά, κλιματικά- που αναδεικνύουν την περιοχή. Επιπλέον η οργάνωση των τουριστικών δραστηριοτήτων συγκριτικά με άλλες ευρωπαϊκές χώρες, προσελκύει τους αγροτουρίστες, με αποτέλεσμα να αυξάνεται συνεχώς η εισροή των αγροτουριστών σε αυτή (Αποστολόπουλος, Γιάγκου, 2005). ΓΑΛΛΙΑ Η ανάπτυξη του αγροτουρισμού στη Γαλλία ξεκίνησε από το 1952 με την ίδρυση της «AgricultureetTourisme», με σκοπό την ενημέρωση και επιμόρφωση των αγροτών σχετικά με τον αγροτουρισμό. Το 1955 δημιουργήθηκε η Εθνική Ομοσπονδία, η οποία ασχολείται με το σχεδιασμό, τις στρατηγικές και την προώθηση των αγροτουριστικών υπηρεσιών και προϊόντων. Στον Πίνακα παρουσιάζονται οι πιο σημαντικοί τύποι καταλυμάτων στη Γαλλία (Tyler, 1996). Πίνακας 6: Μορφές αγροτουριστικών καταλυμάτων στην Γαλλία Αγροτουριστικά Καταλύματα Ανεξάρτητα καταλύματα επιπλωμένα κοντά σε κάποιο αγρόκτημα ή χωριό Δωμάτια στις κατοικίες των γεωργών που προσφέρουν και πρωινό Καταλύματα προσαρμοσμένα για παιδιά ηλικία 6-13 ετών, που κάνουν διακοπές κοντά στη φύση και την αγροτική ζωή Κατασκήνωση σε αγρόκτημα με ανέσεις κατασκήνωσης και συμμετοχή στις γεωργικές εργασίες Καταλύματα για διαμονή μιας νύχτας για αθλητές Καταλύματα σε αγρόκτημα με διαμονή, πρωινό και μαθήματα ιππασίας Πηγή : Ιδία επεξεργασία Δόθηκε ιδιαίτερη ενδιαφέρον στην ανάπτυξη του αγροτουρισμού, με μέτρα και δράσεις που προωθούσαν την κατάρτιση των αγροτών σχετικά με γνώσεις και πληροφορίες που θα αποτελούσαν σημαντική υποδομή για την 36

38 προώθηση του αγροτουρισμού. Έτσι ιδρύθηκαν αγροικίες οι οποίες παρείχαν κατάλυμα, στέγη και διατροφή αποσκοπώντας στους στόχους που παρουσιάζονται στον Πίνακα (Lim, 1997). Πίνακας 7 : Στόχοι ίδρυσης αγροικιών Στόχοι ίδρυσης αγροικιών Εύρεση φτηνού καταλύματος από τις χαμηλές εισοδηματικά οικογένειες που επιθυμούν διακοπές στην ύπαιθρο Δημιουργία πρόσθετων εισοδημάτων και βελτίωση του επιπέδου διαβίωσης των αγροτών Δημιουργία συνθηκών απασχόλησης που να αποτρέπουν την πληθυσμιακή αγροτική έξοδο και που να συμβάλλουν στην παραμονή των νέων στον τόπο καταγωγής τους Συμβολή στην κοινωνική προσέγγιση των ανθρώπων των πόλεων με τους κατοίκους της υπαίθρου Πηγή : Ιδία επεξεργασία Αδιαμφισβήτητα καθοριστικό ρόλο στην ανάπτυξη του αγροτουρισμού στη Γαλλία διαδραμάτισε η Εθνική Ομοσπονδία Καταλυμάτων Γαλλίας (FederationNationaledesGitesdeFranceetduTourismeVert), η οποία έχει ως αρμοδιότητα τις δράσεις που παρουσιάζονται στον Πίνακα 8. (Anthopoulouetal,1998). Πίνακας 8: Δράσεις Εθνικής Ομοσπονδίας Γαλλίας Δράσεις Εθνικής Ομοσπονδίας Γαλλίας Ενημέρωση και παροχή συμβουλών στους αγρότες Χωροθέτηση και έλεγχος αγροτουριστικών αγροικιών Εκπροσώπηση των ιδιοκτητών των αγροτουριστικών αγροικιών στις αρμόδιες τοπικές αρχές Διασφάλιση και προώθηση του αγροτουρισμού σε τοπικό, περιφερειακό και εθνικό επίπεδο Διευκόλυνση των αγροτών που επιθυμούν να ενταχθούν σε αγροτουριστικά προγράμματα, αλλά και των αγροτουριστών που επιθυμούν να κάνουν διακοπές σε αγροτικά καταλύματα Έκδοση Ετήσιας Επετηρίδας για τη δράση κάθε Περιφερειακής Ένωσης Πηγή : Ιδία επεξεργασία 37

39 Ο Υπαίθριος Τουρισμός (Tourismeenspacerural-TER), διαμορφώθηκε το 1970 και περιελάμβανε τουριστικά χωριά σε 80 τμήματα της Γαλλίας. Από το 1988 έως και το 2001, ο αριθμός των αγροτών που απασχολήθηκαν κυρίως με τον αγροτουρισμό αυξήθηκε κατά 12%. Επίσης, το δίκτυο Bienvenue ala farme δημιουργήθηκε το 1988 στο Παρίσι και απαριθμεί πάνω από αγρότες. Τα χαρακτηριστικά μεγέθη της οργάνωσης αυτής παρουσιάζονται στον Πίνακα (Ministry of Agriculture and Natural Resources of France, Πίνακας 9: Χαρακτηριστικά μεγέθη της Bienvenue ala farme Χαρακτηριστικά μεγέθη της Bienvenue alafarme αγρότες σε όλη την επικράτεια 120 εργαζόμενοι 4 βασικές θεματικές ενότητες: γαστρονομία, ψυχαγωγία, στέγαση και υπηρεσίες 16 δραστηριότητες σε 218 φάρμες αλόγων, 700 αγροκτήματα, 400 αγροκτήματα εκπαιδευτικού χαρακτήρα, 100 μέρη για διακοπές παιδιών, 8 καλύβες, 402 ξενώνες, 105 κατασκηνώσεις, 692 σπίτια Πηγή : Ιδία επεξεργασία Με βάση το γαλλικό υπόδειγμα αγροτουρισμού, το αγρόκτημα έχει τη μορφή μιας στενής και μακριάς λωρίδας γης και εκτείνεται κατά μήκος ενός ποταμού ή μιας οδικής αρτηρίας. Η χωροταξική διάθρωση των αγροκτημάτων ευνοεί την αμεσότητα στην επικοινωνία μεταξύ των αγροτών (Τομαράς, Λαγός, 2007). ΗΝΩΜΕΝΟ ΒΑΣΙΛΕΙΟ Στα μέσα περίπου της δεκαετίας του 70 εμφανίστηκε για πρώτη φορά ο αγροτουρισμός και στα μέσα της δεκαετίας του 80 άρχισε να αυξάνεται αισθητά ο αριθμός των αγροκτημάτων που στράφηκαν προς τον αγροτουρισμό. Αυτό σίγουρα προωθήθηκε από το κρατικό σχέδιο επιχορήγησης αγροτικής διαφοροποίησης το 1987, το οποίο παρείχε χρηματοδοτήσεις στους αγρότες που επιθυμούσαν να οργανώσουν μια βοηθητική επιχείρηση κοντά στο αγρόκτημά τους (Ιωακειμίδης, 2009). 38

40 Σημαντική ώθηση στον αγροτουρισμό δόθηκε στην περίοδο με το πρόγραμμα Objective 5b της Ε.Ε., το οποίο παρείχε οικονομική στήριξη σε 6 αγροτικές περιοχές. Έτσι οι αγρότες είχαν τη δυνατότητα να αποκτήσουν πρόσβαση σε κεφάλαια προκειμένου να υλοποιήσουν τα αγροτουριστικά τους σχέδια (Rural Tourism International). Αξιοποιήθηκαν επίσης ευρωπαϊκές επιχορηγήσεις και έτσι ο αγροτουρισμός κατάκτησε ένα σημαντικό ποσοστό στα αγροτικά εισοδήματα (RuralTourism International; Farm Market Study, 1993). Το Τμήμα Περιβάλλοντος, Τροφίμων και Αγροτικών Υποθέσεων (Department for Environment, Food and Rural Affairs- DEFRA) εισήγαγε την «Αγροτική Λευκή Βίβλο (Natural Environment White Paper 2011) η οποία συμπεριλαμβάνει σχέδια ανάπτυξης του αγροτουρισμού. Η μορφή των αγροτουριστικών καταλυμάτων παρουσιάζεται στον Πίνακα. (Καλδής κ.ά., 2000; Λογοθέτης, 1998). Πίνακας 10: Μορφές καταλυμάτων στην Αγγλία Μορφές καταλυμάτων στην Αγγλία Καταλύματα που προσφέρουν διανυκτέρευση με πρωινό (BedandBreakfast) Καταλύματα όπου οι ενοικιαστές εξυπηρετούνται μόνοι τους (SelfCatering) Κατασκηνώσεις Πηγή : Καλδής κ.ά., 2000; Λογοθέτης, 1998 Πιο αναλυτικά, τα λεγόμενα Bed and Breakfast καταλύματα περιλαμβάνουν ένα υπνοδωμάτιο με πρωινό. Οι τιμές είναι χαμηλές σε σχέση αυτές των αγροτικών σπιτιών και συνήθως απευθύνονται σε οικογένειες με παιδιά, κατοικίδια ζώα ή ακόμα και άλογα (Καλδής κ.ά., 2000; Λογοθέτης, 1998). Τα καταλύματα τύπου Self Catering παρέχουν υπηρεσίες στις οποίες ο επισκέπτης έχει ο ίδιος άμεση πρόσβαση, όπως κουζίνα, μπάνιο και χώρο ανάπαυσης. Η χρέωση είναι ίδια με τα καταλύματα τύπου Bed and Breakfast, χωρίς να περιλαμβάνεται το πρωινό (Καλδής κ.ά., 2000; Λογοθέτης, 1998). Οι κατασκηνώσεις διαθέτουν ξύλινα αγροτικά σπίτια, παρέχοντας τη δυνατότητα διαμονής για 8 έως και 15 άτομα. Κάποιες εγκαταστάσεις διαθέτουν πλήρως 39

41 εξοπλισμένη κουζίνα, εσωτερικό ντους και ηλεκτρικό ρεύμα, ενώ άλλες υπαίθρια ντους, ελάχιστο χώρο κουζίνας και μη δυνατότητα χρήσης ηλεκτρικού ρεύματος (Καλδής κ.ά., 2000; Λογοθέτης, 1998). Οι πιο συνηθισμένοι επισκέπτες στις κατασκηνώσεις είναι οι πεζοπόροι, ποδηλάτες, πρόσκοποι, οικογένειες, ακόμα και σχολικές ομάδες. Άλλα χαρακτηριστικά των αγγλικών αγροτουριστικών εγκαταστάσεων είναι η πληρωμή ενός αντιτίμου στην είσοδο που περιλαμβάνει ξενάγηση στους χώρους, περιπάτους και επαφή με τα ζώα του αγροκτήματος, οι ποικίλες παρεχόμενες υπηρεσίες όπως εστιατόρια, καφετέριες οι αγορές φρούτων και λαχανικών και η δυνατότητα σε τοπικά και πολιτιστικά δρώμενα (Gajo, 2010). Βάσει στατιστικών στοιχείων του DEFRA (2003), ο αγροτουρισμός προσελκύει έναν στους τέσσερις τουρίστες (25%), από τους οποίους το 1/3 είναι αλλοδαποί, ενώ έχουν καταγραφεί περισσότερα από αγροκτήματα που προσφέρουν καταλύματα και άλλες υπηρεσίες. Το 23% μάλιστα αυτών των αγροκτημάτων παρέχουν και άλλες υπηρεσίες όπως ψάρεμα, πεζοπορία, χώρους για πικ-νικ, ενώ το 24% παρέχουν τη δυνατότητα διανυκτέρευσης και εστίασης (Tumer, Winter, 2000; Beus, 2008). ΙΡΛΑΝΔΙΑ Στις αρχές της δεκαετίες του 60 άρχισε να εμφανίζεται σιγά-σιγά ο αγροτουρισμός, με την ενοικίαση καταλυμάτων σε επισκέπτες, που είχαν ως αποτέλεσμα αύξηση των εισοδημάτων των αγροτών. Τα αγροτουριστικά καταλύματα είναι δύο τύπων και παρουσιάζονται στον Πίνακα (Έξαρχος, Καραγιάννης, 2004). Πίνακας 11: Μορφές καταλυμάτων στην Ιρλανδία Μορφές καταλυμάτων στην Ιρλανδία Ιδιωτικές οικίες στην ύπαιθρο ή κοντά σε πόλεις Αγροικίες μέσα σε αγροτικές εκμεταλλεύσεις Πηγή : Έξαρχος, Καραγιάννης, 2004 Οι αγροτουριστικές μονάδες στην Ιρλανδία λειτουργούν με σημαντική επιτυχία και παρέχουν ανάπαυση, πρωινό αλλά και δραστηριότητες όπως μουσικές εκδηλώσεις, πολιτιστικά δρώμενα, παραδοσιακές γιορτές κ.ά., τα οποία προσελκύουν αρκετούς επισκέπτες. Το 40% των επισκεπτών αυτών 40

42 προέρχονται από το Ηνωμένο Βασίλειο και το 40% από άλλες χώρες (Έξαρχος, Καραγιάννης, 2004). 2.2 Αγροτουρισμός και διεθνής εμπειρία ΗΠΑ Στις ΗΠΑ ο αγροτουρισμός εμφανίσθηκε ως ειδική μορφή τουρισμού στη δεκαετία του 60, με την τουριστική δραστηριότητα FarmandRanchHospitality, με τις παραλλαγές του γεωργικού και του αγροτικού τουρισμού (Τομαράς, Λαγός, 2007). Η Αμερική υστερεί στην ανάπτυξη του αγροτουρισμού εν συγκρίσει των ευρωπαϊκών χωρών, αφού ο αγροτουρισμός σε αυτή είναι ένα σχετικά πρόσφατο φαινόμενο (Hall, Mitchell, Roberts, 2003). Ως αγροτουρισμός στην Αμερική ορίζεται μία επιχείρηση που λειτουργεί σε ένα αγρόκτημα, ράντσο ή μια αγροτική εγκατάσταση και δημιουργήθηκε για την ψυχαγωγία των επισκεπτών-τουριστών, προσφέροντας ένα επιπλέον εισόδημα στον ιδιοκτήτη (Amaral, Edgar, 2010). Σύμφωνα με τον παραπάνω ορισμό αρκετές επιχειρήσεις είναι αγροτουριστικές, όπως οι χώροι διαμονής σε αγροκτήματα, οι κατασκηνώσεις, τα ράντσα, οι αχυρώνες κ.ά. Ποικιλία υπάρχει επίσης και στις παρεχόμενες υπηρεσίες των επιχειρήσεων αυτών, που είναι το κυνήγι, η ιππασία, οι εκδρομές γευσιγνωσίας, η παρατήρηση πουλιών και η συμμετοχή σε αγροτικές εργασίες (Pittman, 2006). Η προώθηση του αγροτουρισμού από μέρους των κυβερνήσεων αρκετών πολιτειών των ΗΠΑ είχε ως αποτέλεσμα την εφαρμογή προγραμμάτων σε πολιτείες όπως το Μισούρι, το Κάνσας, την Οκλαχόμα, τη Γιούτα και το Νέο Μεξικό. Όπως είναι φυσικό, τα προγράμματα αυτά διαφέρουν μεταξύ τους ως προς τον τρόπο διεξαγωγής τους αλλά και τον βαθμό στον οποίο εν τέλει ολοκληρώνονται (Pittman, 2006 ; Amaral, Edgar, 2010). Ο αγροτουρισμός στην Αμερική έχει αυξηθεί αρκετά τα τελευταία χρόνια και αυτό εκτιμάται πως είναι αποτέλεσμα της αυξανόμενης ζήτησης για διακοπές και ψυχαγωγία εκτός πόλης, της αυξανόμενης ζήτησης για ταξίδια που να συμπεριλαμβάνουν δημιουργικές δραστηριότητες και της αυξανόμενης επιθυμίας για την στήριξη των τοπικών αγροτών (Caprio, Wohlgenant, Boonsaeg, 2008). 41

43 Είναι αξιοσημείωτο το γεγονός πως ενώ περίπου το 20% του πληθυσμού της Αμερικής κατοικεί σε αγροτικές περιοχές, μόνο το 1% απασχολείται στον γεωργικό τομέα (Amaral, Edgar, 2010; Caprio, Wohlgenant, Boonsaeg, 2008). Σύμφωνα με στατιστικά στοιχεία οι αγροτουριστικές επιχειρήσεις εμφανίζουν κέρδη που αποτιμώνται σε 566 εκατ. δολάρια, ενώ ο μέσος όρος των επισκέψεων σε αγρόκτημα είναι περίπου 10 φορές και αποτιμάται σε 174,82 δολάρια δαπάνες ανά ταξίδι. Επίσης, το συνολικό αγροτικό εισόδημα των ΗΠΑ που προέρχεται από τον αγροτουρισμό, κυμαίνεται από 800 εκατ. δολάρια έως και 3 δις. δολάρια το χρόνο (Amaral, Edgar, 2010; Caprio, Wohlgenant, Boonsaeg, 2008). Επιπλέον περίπου 62 εκατ. Αμερικανοί επισκέφθηκαν μέσα στο 2000 κάποια φάρμα, 1 ή 2 φορές, ποσοστό το οποίο αντιστοιχεί στο 30% περίπου του συνολικού πληθυσμού (Caprio, Wohlgenant, Boonsaeg, 2008). Χάρτης 1: Εισόδημα από Αγροτουριστικές και Δημιουργικές Υπηρεσίες, ΗΠΑ, 2007 Πηγή : Thessen,

44 Στον Χάρτη 1 παρουσιάζεται σύμφωνα με την απογραφή για τις αγροτουριστικές εγκαταστάσεις στην Αμερική, το εισόδημα από τις αγροτουριστικές και δημιουργικές υπηρεσίες των πολιτειών (Thessen, 2009). Μεγαλύτερα ποσά εισοδήματος παρουσιάζονται στις νότιες περιοχές της χώρας (Τέξας) και στις κεντροδυτικές περιοχές (Νέο Μεξικό, Κολοράντο, Γουαϊόμινγκ). Τα ποσά αυτά υπερβαίνουν τα 4 εκατ. δολάρια. Ο μέσος όρος των εισοδημάτων κυμαίνεται από έως και δολάρια, ενώ αρκετές είναι και οι περιοχές που δεν έχουν καθόλου εισοδήματα, γεγονός που δικαιολογείται από την έλλειψη αγροτουριστικών εγκαταστάσεων (Thessen, 2009). ΚΙΝΑ Στον αντίποδα των ευρωπαϊκών χωρών που σημειώνουν μακρά παράδοση στον τομέα του αγροτουρισμού, ο τομέας αυτός καθυστέρησε να εμφανισθεί στην Κίνα. Έκανε την εμφάνισή του μόλις στις αρχές του 1980, με τις πολιτικές μεταρρυθμίσεις του 1979 που προσέφερε περισσότερη ελευθερία στα πλαίσια της γεωργικής παραγωγής. Έτσι άρχισαν να λειτουργούν τουριστικές επιχειρήσεις μικρού μεγέθους, οι οποίες εκμεταλλεύονταν τα τουριστικά αξιοθέατα των περιοχών τους (Gao, 1997). Μια δεκαετία αργότερα, ο αγροτουρισμός ενσωματώθηκε στην πολιτική καταπολέμησης της φτώχιας μέσω του τουρισμού και έτσι οι αγρότες είχαν πολλαπλά οφέλη, τόσο οικονομικά, όσο και ευρύτερα κοινωνικά. Τέτοια παραδείγματα είναι η Yesanpo στο LaiShui, η επαρχία Hebei, το αρχαίο σπήλαιο Alu στην επαρχία Yunnan και άλλα (Li, 2008; Yang, 1993). Έτσι το 1996, χωριά σε όλη την Κίνα κατάφεραν να βρουν διέξοδο από τις δύσκολες οικονομικές συνθήκες στις οποίες είχαν περιέλθει, ενώ 3 εκατ. άνθρωποι βγήκαν από τις άθλιες συνθήκες ζωής τους (Gao, 2008). Από το 1998 εισήχθησαν από την Εθνική Διοίκηση Τουρισμού της Κίνας (ChinaNationalTourismAdministrationCNTA) μια σειρά από δραστηριότητες για την προώθηση του αγροτουρισμού: Το «Έτος Αγροτικού Τουρισμού της Κίνας» (1998), έπειτα το «Οικολογικό Έτος Τουρισμού της Κίνας» (1999) και το 2004 το «Έτος Κινέζικη Ζωή Τουρισμού» (Su, 2011). 43

45 Μία ξεχωριστή αγροτική κοινότητα δημιουργήθηκε στα πλαίσια ανάπτυξης του αγροτουρισμού, το «Χαρούμενο Σπίτι του Αγρότη» (Nongjiale). Το Nongjiale είναι ένα σύμπλεγμα αγροτουριστικών προϊόντων, την προώθηση των οποίων ανέλαβαν οι αγρότες, προσφέροντας διατροφή και υπηρεσίες διαμονής (Gao, Huang, Huang, 2008). Τα χαρακτηριστικά του Nongjiale παρουσιάζονται στον Πίνακα 12. Σύμφωνα με αυτά, το Nongjiale εξυπηρετεί τον μαζικό τουρισμό, δηλαδή διαθέτει τις κατάλληλες εγκαταστάσεις και εξοπλισμό, κατηγοριοποιείται ως προϊόν διακοπών και αναψυχής και είναι συμπληρωματικό προϊόν ως προς το γεγονός ότι εντοπίζεται γύρω από κεντρικά τουριστικά αξιοθέατα και τουριστικές εγκαταστάσεις μεγάλης κλίμακας. Ποσοτικά, σύμφωνα με εκτιμήσεις, ο αριθμός των Nongjiale φτάνει τις μονάδες σε κάποιες, ενώ ο μέσος αριθμός που έχει κάθε επαρχία είναι με μονάδες (Gao, Huang, Huang, 2008). Πίνακας 12: Χαρακτηριστικά του Nongjiale Nongjiale Εξυπηρέτηση μαζικού τουρισμού Προϊόν διακοπών και αναψυχής Συμπληρωματικό προϊόν Πηγή : Ιδία επεξεργασία Τα τελευταία χρόνια έχει διαφοροποιηθεί ο χαρακτήρας των Nongjiale και υπάρχει πλέον και το «Χαρούμενο Σπίτι του Ψαρά» (YuJiaLe) που βρίσκεται κυρίως σε παράκτιες περιοχές και σχετίζεται με θαλάσσιες δραστηριότητες, του τουρισμό μειονοτήτων της Κίνας (Θιβετιανοί, Μόγγολοι κλπ), τον τουρισμό λαϊκού πολιτισμού στα προάστια του Πεκίνο κ.ά. Αυτό αποδεικνύει την εξέλιξη του αγροτουρισμού στην Κίνα και την διαφοροποίηση, γεγονός ιδιαίτερα θετικό για την πορεία του αγροτουρισμού (Su, 2011). Τα στατιστικά δεδομένα αναφέρουν πως 1.39 δις τουρίστες επισκέφθηκαν την Κίνα το 2006, ενώ ο συνολικός αριθμός των αγροτουριστών έφτασε τα 500 εκατ. άτομα με έσοδα περισσότερα από 300 δις κινέζικα ρενμπίνπι (RMB). Έχουν δημιουργηθεί περίπου 4 εκατ. θέσεις εργασίας από τον αγροτουρισμό και περισσότερα από χωριά έχουν αναπτυχθεί μέσα 44

46 στα πλαίσια συμμετοχής τους σε αγροτουριστικές δραστηριότητες (Gao, Huang, Huang, 2008). ΙΑΠΩΝΙΑ Σύμφωνα με έρευνα του Ohe (2003), το χαρακτηριστικό του αγροτουρισμού στην Ιαπωνία είναι το χαμηλό ποσοστό λειτουργίας αγροτουριστικών μονάδων εξαιτίας της μικρής διάρκειας και συγκέντρωσης των ιαπωνικών διακοπών (Kumagai, OECD, 2009). Ο ίδιος κρίνει πως είναι απαραίτητη για την ανάπτυξη του αγροτουρισμού η αύξηση των ημερών για διακοπές και η απομάκρυνση από την εποχικότητα, μέσω της εισαγωγής διαφοροποιημένων δραστηριοτήτων (Ohe, 2003). Το αρμόδιο για τον αγροτουρισμό υπουργείο (MinistryofAgriculture, ForestryandFisheries), κοινοποίησε την πρόθεσή του να ενισχύσει τα αγροτουριστικά προϊόντα και τα αγροτικά χωριά κατά τη διάρκεια των Ολυμπιακών και Παραολυμπιακών Αγώνων στο Τόκυο το 2020 (TheJapanAgri-News, 2013). Πιστεύει η κυβέρνηση ότι είναι η κατάλληλη εποχή για να προωθηθεί ο αγροτουρισμός, αφού χιλιάδες επισκέπτες θα εισέλθουν στη χώρα. Επιπλέον είναι αρκετές οι πιθανότητες τα αγροτουριστικά προϊόντα και οι αντίστοιχες δραστηριότητες να καταστούν ελκυστικά για τους αθλητές, τους δημοσιογράφους και τους τουρίστες και να αυξηθεί έτσι η ζήτησή τους στο εξωτερικό. Θα δημιουργηθεί τέλος για την προώθηση του αγροτουρισμού ένα σύστημα ενημέρωσης των ξένων τουριστών και θα αυξηθεί ο αριθμός των τοπικών αγροτουριστικών εγκαταστάσεων (TheJapanAgri-News, 2013). Στο Διάγραμμα 2 παρατηρούμε την τάση ζήτησης του αγροτουρισμού στην Ιαπωνία από το 2004 έως και το Η ζήτηση αυτή έχει αυξηθεί από 7,70 εκατ. διαμονές το 2004 σε 8,48 εκατ. διαμονές το Γενικά εμφανίζει αυξητική τάση, γεγονός που υποδηλώνει την αύξηση του ενδιαφέροντος ως προς τον αγροτουρισμό και σίγουρα υποδεικνύει την ανάγκη και επιθυμία για την περαιτέρω ανάπτυξή του. Διάγραμμα 2: Τάση ζήτησης του αγροτουρισμού από το 2004 έως και το 2009, Ιαπωνία 45

47 860 Τάση ζήτησης του αγροτουρισμού στην Ιαπωνία Σειρά2 Αριθμός ατόμων που διέμειναν σε αγροτουριστικές εγκαταστάσεις πάνω από 1 νύχτα (σε ) Πηγή : Ministry of Agriculture, Fisheries and Forestry of Japan, 2008 ΑΥΣΤΡΑΛΙΑ Ο αγροτουρισμός στην Αυστραλία ξεκίνησε κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 70 και διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στο εγχώριο εισόδημα της χώρας. Η κυβέρνηση έδειξε ιδιαίτερο ενδιαφέρον ως προς την ανάπτυξη και προώθηση του αγροτουρισμού, με επιδοτήσεις που δόθηκαν σε αγρότες. Επίσης το 2003 με την Πράσινη Βίβλο Τουρισμού, συμπεριλήφθηκαν σχέδια ανάπτυξης του αγροτουρισμού σε εθνικό και περιφερειακό επίπεδο (Knowd, 2001; Ollenburg, 2006; Jackson, Murphy, 2006). Σύμφωνα με στοιχεία του Τουρισμού του Αγροκτήματος της Αυστραλίας (AustralianFarmTourism-AFT), έχουν καταγραφεί περισσότερα από 700 αγροκτήματα που ασχολούνται με τον αγροτουρισμό, με συνολική δυναμική άτομα. Καταλαμβάνουν έκταση μεγαλύτερη των τ.χιλ. με περισσότερες από κλίνες (Ollenburg, 2006). Έτσι βάσει υπολογισμών, αν θεωρήσουμε ότι η μέση τιμή ανά δύο άτομα ανά νύχτα φτάνει περίπου στα 129 δολάρια, τότε ο ετήσιος κύκλος εργασιών του αγροτουρισμού φτάνει περίπου τα 130 εκατ. δολάρια (Ollenburg, 2006). Το 93% των αγροκτημάτων παρέχει τουριστικά καταλύματα, ενώ το 88% δραστηριότητες με βάση τη φύση. Το 68% είναι αυτοτελή εξοχικά σπίτια, το 48% αποτελεί η διαμονή στην κατοικία των αγροτών, το 18% είναι ξύλινα 46

48 αγροτόσπιτα και το 1% εγκαταστάσεις κάμπινγκ. Επίσης οι περισσότεροι επισκέπτες είναι ζευγάρια, ενώ σημαντικό ποσοστό αποτελούν ομάδες τουριστών (Ollenburg, 2006). Στον Πίνακα 13 παρουσιάζονται οι τέσσερις διακριτές ομάδες αγροτουριστικών αγροκτημάτων. Πίνακας 13: Ομάδες αγροτουριστικών αγροκτημάτων, Αυστραλία Ομάδες αγροτουριστικών αγροκτημάτων, Αυστραλία Αγροκτήματα πλήρους απασχόλησης Αγροκτήματα μερικής απασχόλησης Αγροκτήματα συνταξιοδότησης Αγροκτήματα τρόπου ζωής Πηγή : Ollenburg, 2006 Τα τελευταία χρόνια ο αγροτουρισμός έχει καταστεί σημαντικός παράγοντας για την ανάπτυξη των αγροτικών και προαστιακών περιοχών. Στην Αυστραλία αρκετές αγροτικές περιοχές ωθούνται λόγω των συνθηκών και του ανταγωνισμού, στο να βρουν καινοτόμους τρόπους για να διαφοροποιήσουν τη βάση της αγροτικής τους παραγωγής (Ecker et al, 2010). Αυτή η διαφοροποίηση είχε ως αποτέλεσμα σημαντικές αλλαγές στις αγροτικές κοινότητες, αφού αρκετοί ιδιοκτήτες γης αντιμετώπιζαν προβλήματα επιβίωσης. Έτσι αναγκάστηκαν να προσαρμοσθούν στα νέα δεδομένα, επεκτείνοντας τις φάρμες τους και εξειδικεύοντας τις δραστηριότητές τους και στον τομέα του αγροτουρισμού (Ecker et al, 2010). Ο Ollenburg (2006) διεξήγαγε μία έρευνα σε έξι περιοχές της Αυστραλίας (Northern Rivers, TamarValley, Orange, TropicalNorth, Eastern Gippsland, Harvest Highway), προκειμένου να εξετάσει τον βαθμό στον οποίο ο αγροτουρισμός επηρεάζει τις αγροτικές περιοχές, διότι εντοπίζεται γενικά έλλειμμα ως προς τον τομέα του αγροτουρισμού και τον τρόπο που επιδρά αυτός στον αγροτικό τομέα (Ecker et al, 2010). Σύμφωνα λοιπόν με την έρευνα αυτή, όπως φαίνεται και στο Διάγραμμα 3, το 29% των ιδιοκτητών γης αυτών των περιοχών, έχουν σαν κύρια απασχόλησή τους τον αγροτουρισμό, ενώ η πλειοψηφία (49%) απάντησε πως ο πρωταρχικός σκοπός απόκτησης της γης είναι η αγροτική παραγωγή. Το 9% προσδιόρισε ως πρωταρχικό σκοπό την κατηγορία άλλο η οποία 47

49 περιλαμβάνει εστιατόρια, οινοποιία, καταλύματα κ.ά. Παρατηρούμε λοιπόν πως ο αγροτουρισμός είναι ένας τομέας που ενδιαφέρει και απασχολεί αρκετούς ιδιοκτήτες γης στις περιοχές αυτές της Αυστραλίας, δείχνοντας και μία τάση ανάπτυξής του (Eckeretal, 2010). Διάγραμμα 3: Πρωταρχικός λόγος ιδιοκτησίας γης στην Αυστραλία Πρωταρχικός λόγος ιδιοκτησίας 29% 1% 9% Συντήρηση φυτών και ζώων Άλλος 12% 49% Αγροτική παραγωγή Χόμπι Αγροτουρισμός Πηγή : Ιδία επεξεργασία 3ο Κεφάλαιο: Ο Αγροτουρισμός στην Ελλάδα Στην Ελλάδα ο Αγροτουρισμός άρχισε να κινείται πιο δυναμικά κατά την δεκαετία του 80, αφού εντάχθηκε στις δράσεις για τη δημιουργία συμπληρωματικού εισοδήματος σε αγροτικές περιοχές (Σφακιανάκης, 2000) με τη θέσπιση από Ε.Ε. των Μεσογειακών Ολοκληρωμένων Προγραμμάτων (Μ.Ο.Π.) και ειδικότερα του Κανονισμού ΕΕ 2088/85. Η ανάπτυξη του κλάδου προήλθε από χρηματοδοτούμενα προγράμματα της Ευρωπαϊκής Ένωσης και του ελληνικού κράτους (Ιωακειμίδης, 2009). Την ίδια εποχή έχουμε και την εμφάνιση των Γυναικείων Αγροτουριστικών Συνεταιρισμών, που μπήκαν δυναμικά στο χώρο του αγροτουρισμού (Σφακιανάκης, 2000). Απέβλεπαν όχι μόνο στην ανάπτυξη του αγροτουρισμού, αλλά και στην οικονομική ανεξαρτησία των γυναικών που ασχολούνται με τον αγροτουρισμό και 48

50 αποτέλεσαν για την εποχή εκείνη πρότυπο διάρθρωσης του αγροτουρισμού (Iakovidou, 2002). Από τη δεκαετία του 90 προωθήθηκε η εφαρμογή αγροτουριστικών επενδύσεων στο πλαίσιο της διαρθρωτικής πολιτικής της Ε.Ε με τους Κανονισμούς Ε.Ε, 797/85, 2328/91, 950/97, Π.Ε.Π. ( ), τις Κοινοτικές Πρωτοβουλίες Leader Ι ( ), Leader ΙΙ ( ) και Leader Plus ( ). Ακόμα, έχουν αναπτυχθεί μια σειρά από αγροτουριστικές πρωτοβουλίες φορέων της Δημόσιας Διοίκησης, όπως της Γενικής Γραμματείας Ισότητας, της Γενικής Γραμματείας Νέας Γενιάς, του Ελληνικού Οργανισμού Μικρομεσαίων Επιχειρήσεων Χειροτεχνίας (Ε.Ο.Μ.Μ.Ε.Χ.) των Ο.Τ.Α. και του συνεταιριστικού χώρου (ΠΑ.ΣΕ.ΓΕ.Σ.) κ.α. Το αρνητικό ήταν το γεγονός πως παρά την δημιουργία των χρηματοδοτικών προγραμμάτων της Ε.Ε., απουσίαζαν οι ποιοτικές εκείνες προδιαγραφές που θα έθεταν τις σωστές βάσεις για την δημιουργία υποδομών, που θα οδηγούσαν στην εξέλιξη του αγροτουρισμού. Σε γενικές γραμμές η αγροτουριστική κοινότητα χαρακτηριζόταν από έλλειψη συντονισμού, λόγω κυρίως της ιδιαιτερότητας της ελληνικής αγροτικής γης (κατακερματισμένος κλήρος, μικρές εκτάσεις κ.λπ.) (Βενετσανοπούλου, 2006). Η χώρα μας διαθέτει μια σημαντική ποικιλομορφία και θα μπορούσε να δημιουργηθεί ένα εξειδικευμένο μοντέλο αγροτουρισμού για κάθε περιοχή. Διαθέτει επίσης ανεξάντλητους πόρους, όμορφα και ιδιαίτερα τοπία, ιστορία, παράδοση, πλούσιο μορφολογικό περιβάλλον, που αν αξιοποιηθούν κατάλληλα, θα αναδειχθεί η μοναδικότητα, που είναι το κλειδί της επιτυχίας για τον αγροτουρισμό. Έχουν καταγραφεί όμως αρκετά προβλήματα, που καθυστερούν και εμποδίζουν την ανάπτυξη του αγροτουρισμού στην Ελλάδα. Ένα από αυτά τα προβλήματα είναι η κατακερματισμένη γη και οι μικρές εκτάσεις που κατέστησαν την αγροτική κοινότητα ασυντόνιστη. Ο αγροτουρισμός αναπτύχθηκε κυρίως ως ιδιωτική πρωτοβουλία, με την δημιουργία καταλυμάτων σε αγροτικές περιοχές (Βενετσανοπούλου, 2006). Στα επόμενα κεφάλαια θα εξετάσουμε πιο αναλυτικά το πλαίσιο διάρθρωσης και ανάπτυξης του αγροτουρισμού στην Ελλάδα, τις μορφές και 49

51 κατηγορίες των αγροτουριστικών επιχειρήσεων, τους πιο δημοφιλείς αγροτουριστικούς προορισμούς, καθώς και το πλαίσιο της τουριστικής ζήτησης και προσφοράς. Έτσι θα κατανοήσουμε ακόμη καλύτερα τον τρόπο με τον οποίο αναπτύσσεται ο αγροτουρισμός στην Ελλάδα, θα μπορέσουμε να καταγράψουμε τις αδυναμίες και ελλείψεις, καθώς και μέσα από την συγκριτική παρουσίαση και ανάλυση με τα ευρωπαϊκά και διεθνή πρότυπα, θα καταγραφεί η διαφορά με τις υπόλοιπες χώρες. 3.1 Μορφές αγροτουρισμού και αγροτουριστική γεωγραφία της Ελλάδας Ο Αγροτουρισμός σύμφωνα με τα ελληνικά δεδομένα ορίζεται ως: «Εκείνη η τουριστική δραστηριότητα που αναπτύσσεται σε χώρο μη αστικό, από τους απασχολούμενους κυρίως στον πρωτογενή και δευτερογενή τομέα της παραγωγής και ειδικότερα σε οικογενειακής ή συνεταιριστικής μορφής μικρές τουριστικές μονάδες παροχής αγαθών και υπηρεσιών. Πρόκειται για μία μορφή τουρισμού η οποία στηρίζεται στην αξιοποίηση των φυσικών, πολιτιστικών και ανθρώπινων τοπικών πόρων, ικανοποιεί εξειδικευμένες προσωπικές ανάγκες του σύγχρονου ανθρώπου και αποβλέπει στη συγκράτηση ή και επιστροφή του τοπικού πληθυσμού, στην ενίσχυση του αγροτικού εισοδήματος και της τοπικής οικονομίας και στην άνοδο του βιοτικού και πολιτιστικού τους επιπέδου» (Έξαρχος, Καραγιάννης, 2005). Τα πρώτα χρόνια ανάπτυξης του αγροτουρισμού στην Ελλάδα, οι αγροτουριστικές επιχειρήσεις προσέφεραν μόνο καταλύματα και σε κάποιες περιπτώσεις και διατροφή στους επισκέπτες. Σιγά-σιγά όμως άρχισε να διαμορφώνεται ένα πιο διευρυμένο πλαίσιο που προσέφερε περισσότερες υπηρεσίες και αγαθά. Πλέον η αγροτουριστική επιχείρηση δεν νοείται χωρίς τις κατάλληλες εγκαταστάσεις που εναρμονίζονται με το φυσικό και ανθρωπογενές περιβάλλον της περιοχής (ΕΛ.ΟΤ., 2003). Στον Πίνακα 14 παρουσιάζονται οι μορφές των αγροτουριστικών επιχειρήσεων βάσει των αγροτουριστικών προϊόντων που προσφέρουν, σύμφωνα με τον ΕΛ.ΟΤ. Πίνακας 14: Αγροτουριστικές επιχειρήσεις ανάλογα με το αγροτουριστικό προϊόν που προσφέρουν 50

52 Κατάταξη αγροτουριστικών επιχειρήσεων Αγροτουριστικά καταλύματα Πρατήρια/ Εκθετήρια αγροτουριστικών προϊόντων Αγροτουριστικά κέντρα εστίασης και αναψυχής Τουριστικά γραφεία-διοργανωτές ή παροχείς προγραμμάτων υπαίθριων δραστηριότατων και περιηγήσεων αγροτουριστικού και πολιτιστικού ενδιαφέροντος Αγροκτήματα Επιχειρήσεις παραγωγής προϊόντων και παροχής υπηρεσιών ανάδειξης της τοπικής, πολιτιστικής κληρονομιάς Πηγή : ΕΛ.ΟΤ., 2003 Οι κατηγορίες του αγροτουρισμού στην Ελλάδα, σύμφωνα με τα χαρακτηριστικά που τις διακρίνει, μπορούν να καταταχθούν σε δύο βασικές κατηγορίες, σύμφωνα με τον Πίνακα 15 που ακολουθεί. Πίνακας 15: Κατηγορίες αγροτουρισμού στην Ελλάδα Αμιγής Αγροτουρισμός Σύνθετος Αγροτουρισμός Οι επισκέπτες ασχολούνται και με αγροτικές εργασίες (άρμεγμα, τυροκομία, οπωροκηπευτική, μελισσοκομία, κτλ.), αλλά και με ψυχαγωγικές δραστηριότητες (κολύμπι, ψάρεμα, πεζοπορία, ορειβασία, κυνήγι, ιππασία). Οι αγροτουρίστες αναπτύσσουν κάποιες προσωπικές ανάγκες τους, που εξειδικεύουν τον αγροτουρισμό της περιοχής (τουρισμός υγείας, αθλητισμού, φυσιολατρίας, θρησκείας, πολιτισμού). Πηγή : Ιδία επεξεργασία Στους Πίνακες 16 & 17 παρουσιάζονται οι κύριες μορφές του αμιγούς και του σύνθετου αγροτουρισμού. Πίνακας 16: Κύριες μορφές αμιγούς αγροτουρισμού στην Ελλάδα 51

53 Κύριες μορφές αμιγούς αγροτουρισμού Αγροτουρισμός σε χωριά ιδιαίτερου κάλλους (ορεινά και μη), που προσελκύουν τους επισκέπτες, αξιοποιώντας την ομορφιά της τοποθεσίας τους Αγροτουρισμός σε νησιώτικες ή παραλιακές περιοχές, οι οποίες αξιοποιούν κυρίως τους θερινούς μήνες τον ήλιο και τη θάλασσα Αγροτουρισμός σε παραδοσιακούς οικισμούς, οι οποίοι αναδεικνύουν μια ιδιαίτερη αρχιτεκτονική προσελκύοντας τους ανθρώπους των πόλεων Αγροτουρισμός κοντά σε προστατευόμενες περιοχές, όπως εθνικούς δρυμούς και υδροβιότοπους οι οποίες εκτός από φυσικό κάλλος, αναλαμβάνουν να εμπλουτίσουν τις γνώσεις των επισκεπτών σε θέματα οικολογίας Αγροτουρισμός σε καταλύματα συνεταιριστικής μορφής, όπου τα μέλη των συνεταιρισμών, κυρίως γυναίκες, προσφέρουν προϊόντα δικής τους ή τοπικής παραγωγής Πηγή : Ασκέλη, 2005 Πίνακας 17: Κύριες μορφές σύνθετου αγροτουρισμού στην Ελλάδα Κύριες μορφές αμιγούς αγροτουρισμού Αγροτουρισμός σε μέρη όπου υπάρχουν ιαματικές πηγές, γνωστές ως λουτροπόλεις, όπου σε ειδικά υδροθεραπευτήρια οι τουρίστες υπόκεινται σε κάποιες θεραπευτικές αγωγές, με ένα συνδυασμό αποτοξίνωσης και σωματικής χαλάρωσης Αγροτουρισμός σε ορεινά χωριά στα οποία υπάρχει οργανωμένο χιονοδρομικό κέντρο, που αποτελεί πόλο έλξης τουριστών Αγροτουρισμός σε αγροτικές περιοχές με αθλητικές εγκαταστάσεις, όπου προσφέρονται όλες οι δυνατότητες για ανάπαυση και άθληση Αγροτουρισμός σε κατασκηνωτικούς χώρους (camping), που βρίσκονται στην γύρω περιοχή αγροτικών οικισμών με τους οποίους συνδέονται οικονομικά, κοινωνικά και πολιτισμικά Αγροτουρισμός για παιδιά μικρής ηλικίας, σε παιδικές κατασκηνώσεις με αθλητικές εγκαταστάσεις, πλήρη φιλοξενία και προσφορά μορφωτικού - ψυχαγωγικού προγράμματος Αγροτουρισμός σε κέντρα διερχομένων τουριστών που βρίσκονται σε ειδικούς κόμβους και δέχονται περαστικούς για να τους προσφέρουν φιλοξενία Αγροτουρισμό σε αγροτικές περιοχές όπου υπάρχουν πολιτιστικά ενδιαφέροντα. Οι διακοπές στις περιοχές αυτές συνδέονται με πνευματικές ενασχολήσεις Πηγή : Ασκέλη, 2005, 52

54 3.2 Αγροτουριστική ζήτηση, προορισμοί και το προφίλ του αγροτουρίστα Οι αγροτουρίστες που επισκέπτονται και επιλέγουν σαν προορισμό τους την Ελλάδα, έχουν συγκεκριμένα χαρακτηριστικά που τους διαφοροποιούν σε σχέση με τις υπόλοιπες κατηγορίες αγροτουριστών (Χριστοφορίδου, 2008). Δίνουν ιδιαίτερη έμφαση στα πολιτισμικά στοιχεία των περιοχών, στο φυσικό κάλλος και τις περιοχές τις οποίες δεν επισκέπτεται μεγάλη μάζα πληθυσμού. Επιθυμούν να γνωρίσουν την ιστορία, τη γαστρονομία, τα τοπικά ήθη και έθιμα και ενδιαφέρονται να απασχοληθούν σε δραστηριότητες όπως ιππασία, αγροτικές εργασίες κλπ. (Χριστοφορίδου, 2008). Επίσης, ηλικιακά κυμαίνονται από 35 έως 50 ετών, ταξιδεύουν είτε σε ζευγάρια είτε σε ομάδες, γνωρίζουν ακριβώς τι ζητούν και δείχνουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τον αγροτικό τρόπο ζωής (Γιανναρού, 2009). Η οικονομική τους επιφάνεια είναι μεγάλη συνήθως, ανήκουν στα επαγγέλματα των ελεύθερων επαγγελματιών και μπορεί να είναι υψηλόβαθμα στελέχη σε δημόσιους οργανισμούς και υπουργεία. Οι περισσότεροι προέρχονται από τη Βρετανία και τη Γερμανία, ενώ αρκετοί από το Βέλγιο, την Ιταλία, την Ολλανδία, τη Γαλλία, τις ΗΠΑ και την Ρωσία (Γιανναρού, 2009). Προτιμούν να οργανώνουν μόνοι τους τις διακοπές και το πρόγραμμά τους και ταξιδεύουν κυρίως από τον Απρίλιο μέχρι και τον Οκτώβριο, αφού οι καθώς οι αγροτικές περιοχές της υπαίθρου δεν είναι ακόμη οργανωμένες για δωδεκάμηνο τουρισμό (Γιανναρού, 2009). Σύμφωνα με το Δίκτυο Επιλεγμένων Παραδοσιακών και Αγροτουριστικών Καταλυμάτων Guest Inn, στους ξενώνες της Βόρειας Ελλάδας (Φλώρινα, ορεινή Πιερία, Ημαθία, Ροδόπη, Ξάνθη, Δράμα) καταγράφεται αύξηση των διανυκτερεύσεων κατά 2% το 2008 σε σύγκριση με το 2007 (Χριστοφορίδου, 2008). Αδιαμφισβήτητα η Εγνατία Οδός διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στην αύξηση των τουριστών γενικότερα και έτσι οι περιοχές της Δράμας, των Γρεβενών, της Καστοριάς, της Κερκίνης κ.ά. είχαν αύξηση της επισκεψιμότητάς τους (Χριστοφορίδου, 2008). Μείωση της τάξης του 4% στις κρατήσεις των αγροτουριστικών επισκεπτών σε ευρωπαϊκό επίπεδο σημειώθηκε από το 2009 λόγω οικονομικής κρίσης, 53

55 σύμφωνα με στοιχεία της ευρωπαϊκής ομοσπονδίας αγροτουρισμού Eurogites. Για τα ελληνικά δεδομένα σημειώθηκε μείωση 5%, με τους επισκέπτες να επιλέγουν κυρίως γνωστές αντί για πιο «εναλλακτικές» διακοπές (Γιανναρού, 2009). Από τα συμπεράσματα της έρευνας, ωστόσο, γίνεται σαφές ότι η οικονομική κρίση έχει επηρεάσει όλες τις ευρωπαϊκές χώρες και σχεδόν όλους τους προορισμούς (Γιανναρού, 2009). Αν και η Ελλάδα ενδείκνυται για περιήγηση στη φύση και στο χωριό, επίσκεψη σε περιοχές με ιδιαίτερα πολιτισμικά στοιχεία, επίσκεψη στα ιστορικά αξιοθέατα, αλλά και για δραστηριότητες αναψυχής στην ύπαιθρο, θα πρέπει να υπάρχει, λόγω έντονου ανταγωνισμού, κάποια στοιχεία που να υπερτερούν και να διαφοροποιούν το αγροτουριστικό προϊόν (Ιακωβίδου, 2006). Απαραίτητη λοιπόν προϋπόθεση είναι η γνωστοποίηση του προϊόντος αλλά και του προορισμού αυτού στους δυνάμει επισκέπτες της περιοχής. Απαιτείται δηλαδή η προώθηση τόσο στο εσωτερικό της χώρας όσο και στο εξωτερικό και προς αυτή την κατεύθυνση θα πρέπει να δοθεί έμφαση τόσο από τους τοπικούς, όσο και από τους εθνικούς φορείς προώθησης του τουρισμού (Ιακωβίδου, 2006). Δυστυχώς στην Ελλάδα δεν υπάρχει επίσημη καταγραφή αγροτουριστικών προορισμών, αφού δεν υπάρχει αρμόδια υπηρεσία ή φορέας για την αρμοδιότητα αυτή. Ωστόσο το 2005 η Παρταλίδου (2005) επιχείρησε να καταγράψει του αγροτουριστικούς προορισμούς στην Ελλάδα, χρησιμοποιώντας στοιχεία όπως αξιόλογη γεωμορφολογία, αρχιτεκτονική και πολιτισμική κληρονομιά, φυσικό και ανθρωπογενές περιβάλλον κ.ά. και κατέληξε σε 57 προορισμούς. Η ίδια ξεχώρισε επτά αγροτουριστικούς προορισμούς, οι οποίοι φαίνονται στον Πίνακα 18. Πίνακας 18: Αγροτουριστικοί προορισμοί της Ελλάδας με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά Περιοχή οικισμών Λάκκας Αώου, Ζαγοροχωρίων και Εθνικού Δρυμού, Βίκου- Αώου (Νομός Ιωαννίνων) Περιοχή όρους Όρλιακα, Βλαχοχωρίων και Εθνικού Δρυμού Βάλια-Κάλντα (Νομός Γρεβενών) Περιοχή Τζουμέρκων-Αθαμανικών ορέων 54

56 (Νομοί Ιωαννίνων και Άρτας) Περιοχή Ασπροποτάμου, Κόζιακα και Περτουλιώτικων Λιβαδιών (Νομός Τρικάλων) Περιοχή των Ευρυτανικών Αγράφων και της Λίμνης Πλαστήρα (Νομοί Καρδίτσας και Ευρυτανίας) Περιοχής της Λίμνης Κρεμαστών,όρους Τυμφρηστού και Καρπενησιώτη ποταμού (Νομός Ευρυτανίας) Περιοχή της Ορεινής Ναυπακτίας-Βαρδουσίων ορέων (Νομός Αιτωλίας και Ακαρνανίας) Πηγή : Παρταλίδου, 2005 Επίσης, σύμφωνα με στοιχεία του Υπουργείου Γεωργίας, τα νησιά του Βόρειου Αιγαίου (Σάμος, Χίος, Λέσβος) και η Ήπειρος (Ιωάννινα, Θεσπρωτία και Πρέβεζα) διαθέτουν 111 και 108 αγροτουριστικές μονάδες αντίστοιχα, στο σύνολο 724 εγγεγραμμένων αγροτουριστικών καταλυμάτων στην Ελλάδα (Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων, Κατάλογος Αγροτουριστικών καταλυμάτων), ενώ στο σύνολο της χώρας το 2006 καταγράφηκαν περισσότερες από 900 αγροτουριστικές επιχειρήσεις σε 31 νομούς. Αξιόλογη είναι η ανάπτυξη του αγροτουρισμού στην Κρήτη, καθώς είναι καταγεγραμμένες περισσότερες από 162 μονάδες και παρουσιάζει μεγάλη ζήτηση σαν αγροτουριστικός προορισμός. Η ανάπτυξη αυτή οφείλεται κατά κύριο λόγο στο φυσικό της περιβάλλον, το πλούσιο ιστορικό και αρχαιολογικό της υπόβαθρο, καθώς και την πολιτισμική της ιδιαιτερότητα (Kousis, 1989). Αν και διαθέτει αυτές τις αξιόλογες υποδομές, η έλλειψη θεσμικού πλαισίου ρύθμισης των χρήσεων γης, καθώς και του θεσμικού πλαισίου για την προστασία των περιοχών φυσικού κάλλους, αφαιρούν τη δυνατότητα περαιτέρω ανάπτυξης στον κλάδο, παρά το γεγονός της απότομης αύξησης των αναπτυξιακών πρωτοβουλιών στο νησί. 3.3 Η γεωγραφία του αγροτουρισμού στην Ελλάδα Σύμφωνα με στοιχεία του Υπουργείου Γεωργίας, από τα 891 αγροτουριστικά καταλύματα για το 2000 στην Ελλάδα, τα 298 προσφέρουν απλά διαμονή, τα 386 μαζί και πρωινό, τα 56 διαμονή, πρωινό και γεύμα και 55

57 τα 95 διαθέτουν ενοικιαζόμενα δωμάτια με κοινή κουζίνα ή επιπλωμένα δωμάτια, όπως παρουσιάζεται και στο διάγραμμα 4 (Τομαράς, Λάγος, 2005). Να επισημάνουμε ότι δεν υπάρχουν αρκετά διαθέσιμα και επίσημα στοιχεία για τον αγροτουρισμό από φορείς οι οποίοι τα καταγράφουν, όπως έχουμε αναφέρει και σε προηγούμενα κεφάλαια, επομένως η δημιουργία των χαρτών στηρίζεται Διάγραμμα 4: Παροχές αγροτουριστικών καταλυμάτων, Ελλάδα Είδος αγροτουριστικών καταλυμάτων 7% 11% 36% 46% Διαμονή Διαμονή/Πρωινό Διαμονή/Πρωινό/Γεύμα Επιπλωμένα Πηγή : Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων, 2000 Χάρτης 2 :Πύκνωση αγροτουριστικών δραστηριοτήτων στην Ελλάδα 56

58 Πηγή :Ιδία επεξεργασία Ο Χάρτης παρουσιάζει τις περιοχές της Ελλάδας όπου εντοπίζεται πύκνωση των αγροτουριστικών δραστηριοτήτων. Παρατηρούμε ότι οι περισσότερες αγροτουριστικές επιχειρήσεις βρίσκονται στο βορειοδυτικό και κεντρικό τμήμα της χώρας. Όμως και στην ευρύτερη νησιωτική Ελλάδα υπάρχει ανάπτυξη του αγροτουρισμού. Αυτό δικαιολογείται από το γεγονός της προώθησης ανάπτυξης των ηπειρωτικών και μειονεκτικών περιοχών, οι οποίες διαθέτουν υπόβαθρο που ευνοεί την προώθηση του αγροτουρισμού. Σήμερα γνωρίζουν μεγάλη ανάπτυξη οι γυναικείοι αγροτουριστικοί συνεταιρισμοί και στον Χάρτη 3 φαίνεται η γεωγραφικά τους διασπορά στο χώρο, όπως και άλλων αγροτουριστικών καταλυμάτων, ενώ στον Πίνακα 19 αναφέρονται ονομαστικά. Τα στοιχεία είναι από το Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων, σύμφωνα με την καταγραφή για το

59 Χάρτης 3:Γυναικείοι αγροτουριστικού συνεταιρισμοί και αγροτουριστικά καταλύματα στην Ελλάδα Πηγή :Ιδίαεπεξεργασία Πίνακας 19: Η γεωγραφία των αγροτουριστικών καταλυμάτων στην Ελλάδα Αγροτουριστικά καταλύματα και συνεταιρισμοί, Ελλάδα Οικοτεχνικός-χειροτεχνικός συνεταιρισμός Γερακίου Λακωνίας Γυναικείος αγροτουριστικός συνεταιρισμός Ζαγοράς Αγρομεταποιητικός συνεταιρισμός γυναικών Αγιάσου Γυναικείος αγροτουριστικός συνεταιρισμός Πορταριάς Πηλίου Αγροτικός οικοτεχνικός συνεταιρισμός γυναικών Βίγλας Γυναικείος Ηπειρώτικος συνεταιρισμός Γυναικείος αγροτουριστικός συνεταιρισμός Αγ.Γερμανού Πρεσπών Γυναικείος αγροτουριστικός συνεταιρισμός Ψαράδων Φλώρινας Γυναικείος αγροτουριστικός συνεταιρισμός Αμπελακίων Γυναικείος αγροτουριστικός συνεταιρισμός Αράχοβας Γυναικείος αγροτουριστικός συνεταιρισμός Μαρώνειας Γυναικείος αγροτουριστικός συνεταιρισμός Δαδιάς Σουφλίου Γυναικείος αγροτουριστικός συνεταιρισμός Χίου Γυναικείος αγροτουριστικός συνεταιρισμός Πέτρας Λέσβου 58

60 Πηγή : Ιδία επεξεργασία Παρατηρούμε λοιπόν ότι ο αγροτουρισμός αναπτύσσεται κυρίως στην ενδοχώρα και μάλιστα σε ορεινές και μειονεκτικές περιοχές της χώρας, σε περίπου 45 νομούς της χώρας. Τα καταλύματα αυτά βρίσκονται σε αγροτικές περιοχές, σε μικρούς κυρίως δήμους και κοινότητες, κοντά σε αγροκτήματα και γενικότερα κοντά σε αγροτικές και μεταποιητικές δραστηριότητες. Λειτουργούν επίσης αγροτουριστικοί συνεταιρισμοί με σκοπό την ανάπτυξη του αγροτουρισμού και τη βελτίωση της οικονομικής και κοινωνικής θέσης των γυναικών του αγροτικού πληθυσμού γενικότερα. Σημαντική εξέλιξη στην τουριστική βιομηχανία αποτελεί το νέο χωροταξικό για τον ελληνικό τουρισμό του ΥΠΕΚΑ, το 2013, σύμφωνα με το οποίο προωθούνται τα αγροτουριστικά προϊόντα και οι αγροτουριστικές δραστηριότητες, με την δημιουργία σύνθετων τουριστικών καταλυμάτων ήπιας ανάπτυξης και οργανωμένων υποδοχέων τουριστικών δραστηριοτήτων πρότυπου χαρακτήρα (Λιάλιος, 2014; Το Βήμα, 2012). Δίνεται επίσης ιδιαίτερη έμφαση και διεύρυνση των εναλλακτικών μορφών τουρισμού και αξιοποίηση των ανενεργών τουριστικών πόρων και παράλληλη ενίσχυση του αγροτουρισμού Λιάλιος, 2014; Το Βήμα, 2012). Σύμφωνα με τον Χάρτη 4, ο οποίος παρουσιάζει τις βασικές κατευθύνσεις χωρικής οργάνωσης του τουρισμού, που βρίσκεται στο νέο χωροταξικό σχέδιο, παρατηρούμε ότι ο αγροτουρισμός προωθείται περισσότερο σε νησιωτικές περιοχές, όπως τα νησιά των Κυκλάδων και του Ιονίου, αλλά και γενικότερα στην περιοχή του Αιγαίου. 59

61 Χάρτης 4:Βασικές κατευθύνσεις χωρικής οργάνωσης του τουρισμού Πηγή :ΥΠΕΚΑ, 60

62 3.4 Συμπεράσματα -Συγκριτική παρουσίαση Στην διεθνή βιβλιογραφία υπάρχουν διάφορες έννοιες οι οποίες συγχέονται μεταξύ τους, όπως τουρισμός υπαίθρου, γεωργικός τουρισμός και αγροτουρισμός και η τελευταία φαίνεται να επικρατεί και να χρησιμοποιείται περισσότερο (Τομαράς, Λάγος, 2005). Σε γενικές γραμμές, η αφετηρία του αγροτουρισμού δεν ήταν ταυτόχρονη στις διάφορες χώρες της Ευρώπης (O.E.C.D.,1994) και εντοπίζεται σε διαφορετικές χρονικές στιγμές σε κάθε χώρα. Στην Ελλάδα και γενικότερα στις χώρες της Μεσογείου εμφανίζεται με μια χρονική υστέρηση, ενώ στην Βόρεια Ευρώπη τοποθετείται στην δεκαετία του 50 (Τσάρτας, Θανοπούλου, 1994). Η Νότια Ευρώπη παρουσιάζει περιορισμένη αγροτουριστική ανάπτυξη σε σχέση με τη Βόρεια, κυρίως λόγω ιδιαιτεροτήτων των αντίστοιχων αγροτικών περιοχών. Στη Μεσόγειο, δεν υπάρχει το πρότυπο της «απομονωμένης φάρμας» όπου ο χώρος εργασίας γειτνιάζει με το χώρο κατοικίας της αγροτικής οικογένειας (Τσάρτας, Θανοπούλου, 1994). Ο αγροτουρισμός στην Ελλάδα συνδέθηκε με τη διαμονή σε κάποιο ξενώνα και δεν αναπτύχθηκε σύμφωνα με το κεντροευρωπαϊκό πρότυπο, αλλά βάσει του διαχωρισμού του τόπου κατοικίας από τον τόπο της αγροτουριστικής εγκατάστασης. Η διαμονή στο ξενώνα δεν συνδυάζεται τόσο με τη συμμετοχή του κοινού στην αγροτική παραγωγική δραστηριότητα, αλλά με τη συμμετοχή στις κοινωνικές δραστηριότητες του αγροτικού οικισμού (Ριζοπούλου, 2010). Επίσης, οι μορφές του αγροτουρισμού στην Ελλάδα δεν έχουν ως βάση τον μεγαλογαιοκτήμονα όπως σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες, λόγω των μικρών γεωργικών εκτάσεων και της κατακερματισμένης γης, που αποτελεί αρνητικό στοιχείο ανάπτυξης του αγροτουρισμού (Λάγος, 2006; Βενετσανοπούλου, 2006). Ένα ακόμη αρνητικό είναι ότι τα τουριστικά καταλύματα είναι μεμονωμένα, με την έννοια ότι δεν έχουν ενταχθεί σε κάποιο ενιαίο σχέδιο προγραμματισμού και δεν υπόκεινται σε κάποια αναπτυξιακή στρατηγική (Τομαράς, Λάγος, 2005). Επιπλέον, στην Ελλάδα ο αγροτουρισμός ξεκίνησε στις όχι ιδιαίτερα ανεπτυγμένες οικονομικά περιοχές της χώρας, έχοντας ουσιαστικούς και μακροπρόθεσμους στόχους (Παπακωνσταντινίδης,1993). Έτσι προωθήθηκε η ανάπτυξη και αξιοποίηση κυρίως των ορεινών και μειονεκτικών περιοχών με βασικά έργα υποδομής και δόθηκε προτεραιότητα σε περιοχές με φθίνουσα αγροτική οικονομία και πληθυσμό (Τομαράς, Λάγος, 2005). Στην ελληνική ύπαιθρο δεν συναντάται το μοντέλο της απομονωμένης φάρμας, δηλαδή η συνύπαρξη του χώρου εργασίας μαζί με το χώρο κατοικίας της αγροτικής οικογένειας, που συναντάται συνήθως στις Βόρειες Ευρωπαϊκές χώρες. Επίσης η αγροτική κατοικία απαντάται στον οικισμό, ενώ η γεωργική εκμετάλλευση είναι ανεξάρτητη από το χώρο κατοικίας και βρίσκεται μακριά 61

63 από αυτόν. Επομένως οι αγροτουρίστες δεν έρχονται σε άμεση επαφή με τις γεωργικές δραστηριότητες και δεν ενσωματώνονται ευδιάκριτα στην αγροτική ζωή (Anthopoulou, 1998). Η μορφή αγροτουρισμού που ταιριάζει περισσότερο στην ελληνική πραγματικότητα, θα λέγαμε πως είναι το σύστημα της φιλοξενίας σε αγροτουριστικά καταλύματα Bed and breakfast, όπως αυτά διαμορφώνονται στην Αγγλία (Τομαράς, Λάγος, 2005). Επίσης η αγροτουριστική ανάπτυξη στην Ελλάδα στηρίζεται κατά βάση στην τοπική και πολιτισμική ιδιαιτερότητα κάθε περιοχής, καθώς και στο βαθμό ανάπτυξης τοπικών επιχειρηματικών πρωτοβουλιών. Κατανοητό είναι ότι ο αγροτουρισμός στην Ελλάδα δεν μπορεί να αναπτυχθεί στο βαθμό και με τον τρόπο που αναπτύχθηκε σε άλλες χώρες. Άλλωστε μία βασική διαφορά είναι το γεγονός ότι στην Ελλάδα κάνουμε λόγο για τουρισμό υπαίθρου, έννοια η οποία περισσότερο ταιριάζει σε αυτό που προσφέρει η χώρα μας, παρά με την έννοια του αγροτουρισμού (Τομαράς, Λάγος, 2005). Συγκριτικά με τις υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες που αναλύθηκαν σε προηγούμενα κεφάλαια, παρατηρήθηκε ότι ενώ σε χώρες όπως η Γερμανία, η Αυστρία, η Γαλλία και το Ηνωμένο Βασίλειο, το κράτος διαδραματίζει καθοριστικό παράγοντα στην ανάπτυξη του αγροτουρισμού, αλλά και στην προώθηση του αγροτουριστικού προϊόντος, στην Ελλάδα η πρωτοβουλία ήταν αρχικά ιδιωτική και δεν υπήρχε συνεργασία μεταξύ των ιδιοκτητών των αγροτουριστικών καταλυμάτων (Τομαράς, Λάγος, 2005). Ούτε ενιαία στρατηγική υπήρξε για την υποστήριξη και παρακολούθηση του αγροτουρισμού, αλλά και ούτε και δράσεις κατάρτισης και συμβουλευτικής σε θέματα όχι μόνο εξυπηρέτησης αλλά και παροχής υπηρεσιών, όπως για παράδειγμα στην Ιταλία, την Αυστρία και τη Γερμανία (Τομαράς, Λάγος, 2005). Ένα επιπλέον στοιχείο το οποίο δεν προωθεί την ανάπτυξη του αγροτουρισμού, είναι η έλλειψη εθνικού σχεδιασμού και η νομική κάλυψη του πλαισίου δράσης του αγροτουρισμού, όπως υπάρχει στην Ιταλία για παράδειγμα. Θα πρέπει να υπάρχουν φορείς συντονισμού και καταγραφής των αγροτουριστικών καταλυμάτων που θα εποπτεύουν και θα συντονίζουν τις αγροτουριστικές επιχειρήσεις και δραστηριότητες, ούτως ώστε να εξασφαλίζεται υγιής ανταγωνισμός και να υπάρχει κοινή κατεύθυνση και προσανατολισμός. Αδιαμφισβήτητα στον αγροτουρισμό της Ελλάδας ιδιάζουσα θέση κατέχουν οι γυναικείοι αγροτουριστικοί συνεταιρισμοί, των οποίων γίνεται καταγραφή και ιδιαίτερη μνεία σε διάφορες πηγές. Η Ελλάδα συγκεντρώνει πολυάριθμα στοιχεία που θα μπορούσαν να συμβάλλουν, με τη σωστή διαχείριση, στην ευρείας κλίμακας ανάπτυξη του αγροτουρισμού. 62

64 4 ο Κεφάλαιο: Νομός Ιωαννίνων 4.1. Γενικά στοιχειά νομού Ιωαννίνων Ο Νομός Ιωαννίνων είναι ένας από τους 51 νομούς της Ελλάδας και διοικητικά ανήκει στην περιφέρεια της Ηπείρου. Είναι ένας από τους μεγαλύτερους σε έκταση νομούς της Ελλάδας και καταλαμβάνει τη μισή περίπου έκταση του γεωγραφικού διαμερίσματος της Ηπείρου, που βρίσκεται στη βορειοδυτική πλευρά της χώρας. Ο νομός αποτελείται από 4 επαρχίες (Δωδώνης, Κονίτσης, Μετσόβου και Πωγωνίου), 28 δήμους και 13 κοινότητες, ενώ πρωτεύουσα είναι η πόλη των Ιωαννίνων ( χαρτης 5: Χάρτης Νομού Ιωαννίνων Πηγή: 63

65 Η έκταση του νομού φτάνει τα τ. χλμ. και ο πληθυσμός του ανέρχεται στους κατοίκους, που αντιπροσωπεύουν το 1,7% του συνολικού πληθυσμού της χώρας και το 1,4% του ΑΕΠ. Το μεγαλύτερο μέρος του καλύπτουν ορεινοί όγκοι, ένα τμήμα των οποίων ανήκει στην οροσειρά της Πίνδου. Μεταξύ των ορεινών όγκων δημιουργούνται μικρές εύφορες πεδιάδες, μακρόστενες κοιλάδες και απότομα φαράγγια, όπως το φαράγγι του Αώου και η περίφημη χαράδρα του Βίκου. Το λεκανοπέδιο των Ιωαννίνων, δηλαδή η αρχαία Ελλοπία, με την ονομαστή λίμνη Παμβώτιδα, καταλαμβάνει το κεντρικό τμήμα του νομού. Άλλες μικρότερες λίμνες, όπως η Ζαραβίνα, η τεχνητή λίμνη του Αώου, στο Μέτσοβο και οι Δρακόλιμνες της Γκαμήλας και του Σμόλικα, συμπληρώνουν τη φυσική γεωγραφία της περιοχής. Ολόκληρο σχεδόν τον Νομό Ιωαννίνων διαρρέουν οι ποταμοί Άραχθος, Αώος, Βοϊδομάτης, Καλαμάς, Λούρος και Αχέροντας, που πηγάζουν από τους ορεινούς όγκους, ενώ υπάρχουν επίσης αρκετοί χειμαροπόταμοι. Για την προστασία της πλούσιας πανίδας και χλωρίδας της περιοχής θεσμοθετήθηκαν δύο Εθνικοί Δρυμοί, του Βίκου-Αώου και της ΒάλιαΚάλντα. Ο Νομός Ιωαννίνων είναι γνωστός για τη σπάνια πανίδα και χλωρίδα, που αναπτύσσεται κυρίως στα ορεινά και σε αντίθεση με άλλες περιοχές της Ελλάδος. Διαθέτει ένα μοναδικό οικοσύστημα, που δεν έχει υποβαθμιστεί από τις ανθρώπινες δραστηριότητες ( 4.2 Οικονομικά στοιχειά νομού Σύμφωνα με τα τελευταία διαθέσιμα στοιχεία της Ελληνικής Στατιστικής Αρχής το έτος 2002 στο Νομό Ιωαννίνων εδρεύουν επιχειρήσεις σε όλους τους κλάδους οικονομικής δραστηριότητας, αποτελώντας το 1,51% του συνόλου της χώρας. Το έτος 1991 οι απασχολούμενοι στο νομό ανέρχονταν σε ενώ το έτος 2001 σε ( Η γεωργία και η κτηνοτροφία θεωρούνται οι πιο σημαντικοί τομείς οικονομικής δραστηριότητας στο νομό, ο οποίος είναι πρώτος σε παραγωγή τυροκομικών και επεξεργασία κρέατος στην χώρα, καθώς επίσης και ο ρυθμός ανάπτυξης των μονάδων παραγωγής πέστροφας. Σε γενικές γραμμές η πλειοψηφία του πληθυσμού ασχολείται κυρίως με τη γεωργία, την κτηνοτροφία, το εμπόριο και τις υπηρεσίες. Το 22% του εργατικού δυναμικού του νομού απασχολείται στον πρωτογενή, το 25% στον δευτερογενή και το 50% στον τριτογενή τομέα. Σημαντικό ρόλο στην δομή της τοπικής οικονομίας έχουν οι μικρές βιοτεχνίες, οι επιχειρήσεις εξόρυξης και επεξεργασίας μαρμάρων, τα οινοποιία και η βιομηχανία γαλακτοκομικών και ο τουρισμός ( 64

66 Τα προϊόντα που παράγονται στο Νομό Ιωαννίνων, αναφορικά με τους τομείς οικονομικής δραστηριότητας, είναι: Πρωτογενής Τομέας Κτηνοτροφία Αιγοπροβατοτροφία Γίδια Πτηνοτροφία Χοιροτροφία Το σύνολο σχεδόν των καλλιεργειών προορίζονται για τις ανάγκες του νομού και έχουν συμπληρωματικό χαρακτήρα. Δηλαδή το μεγαλύτερο μέγεθος της παραγωγής απορροφάται από τις κτηνοτροφικές μονάδες της περιοχής. Δευτερογενής Τομέας Κλάδος Επεξεργασίας Μαρμάρων Κλάδος Επεξεργασίας Γάλακτος Κλάδος της Πτηνοτροφίας Κλάδος Χημικών Προϊόντων Κλάδος Τροφίμων και Ποτών Κλάδος Οικοδομικών και Λοιπών Υλικών Κλάδος Κατασκευής Μηχανών και Συσκευών Κλάδος Παραγωγής Αντικειμένων από Μέταλλο Παραγωγή Συσκευή και Μηχανών Κλάδος Προϊόντων από Ξύλο Κλάδος Αργυροχοΐας Μεταλλοτεχνίας Κλάδος Κλωστοϋφαντουργίας Τριτογενής Τομέας Εμπόριο Μεταφορές Τουρισμός (ΠΕΠ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ- ΣΤΕΡΕΑΣ ΕΛΛΑΔΑΣ- ΗΠΕΙΡΟΥ ) 4.3 Αγροτουρισμός στο Νομό Ιωαννίνων Ο νομός Ιωαννίνων παρουσιάζει ιδιαίτερης ομορφιάς αξιοθέατα και παρέχει τη δυνατότητα για την ενασχόληση με πολλές αγροτουριστικές δραστηριότητες.κάθε χρόνο ο αριθμός των τουρίστες και των ντόπιοι που επισκέπτονται τα αξιοθέατα,το φυσικό περιβάλλον και συμμετέχουν σε δραστηριότητες στη φύση αυξάνονται. Η περιοχή είναι εξαιρετικά φιλόξενη και παρέχει τη δυνατότητα για κάθε είδους διακοπές, περιπέτειες, σπορ και επιστημονικές μελέτες. Βεβαία πολλοί από τους φυσικούς και τους πολιτιστικούς πόρους του νομού ακόμη 65

67 είναι μερικώς ως και τελείως αναξιοποίητοι και υπάρχει η δυνατότητα της περαιτέρω αξιοποίησης τους.η αξιοποίηση των πόρων,των μνημείων της φύσης, της πολιτιστικής κληρονομιάς της περιοχής θα συμβάλλει στην αύξηση της τουριστικής δραστηριότητας και στην ενίσχυση της τοπικής οικονομίας. (Κουσούνης, ). Ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την ανάπτυξη αγροτουρισμού εμφανίζουν οι εξής περιοχές του Ν. Ιωαννίνων : 1. Τα Ιωάννινα στα οποία ευνοείται η εξάσκηση αρκετών αγροτουριστικών δραστηριοτήτων.στην πολύ υπάρχουν πολλοί παραδοσιακοί οικισμοί, κάποιοι εκ των οποίων διατηρούν παραδοσιακά ιδιαίτερου κάλους αρχιτεκτονικά στοιχεία,επίσης συναντώνται μνημεία και ναοί κα 2. Το Μέτσοβο-Βάλια Κάλντα με βασικά χαρακτηριστικά το εξαιρετικό φυσικό περιβάλλον με τον Εθνικό Δρυμό «Βάλια Κάλντα», την τοπική παραδοσιακή αρχιτεκτονική, τις χιονοδρομικές δραστηριότητες,τα ποιοτικά τοπικά παραδοσιακά προϊόντα διατροφής,τα ξυλογλυπτικα προϊόντα ξύλου, τα πολιτιστικά δρώμενα κ.λπ. 3. Η περιοχή του Πωγωνίου με κέντρο το Δελβινάκι στην οποία εκτός από τον αγροτουρισμό άλλες βασικές μορφές τουρισμού που ενδείκνυνται είναι ο πολιτιστικό και ο φυσιολατρικός-οικολογικός. 4. Η Κόνιτσα και τα Μαστοροχωρία και στις όποιες εκτός από τον αγροτουρισμό ενδείκνυνται και άλλες μορφές τουρισμού όπως ο τουρισμός περιπέτειας,ο ορεινός και ο πολιτιστικός τουρισμός. 5. Τα Νοτία Τζουμέρκα-Ραδοβιζίο,η περιοχή εμφανίζει ιδιαίτερα όμορφο φυσικό περιβάλλον και ενδείκνυται για αναρρίχηση,πεζοπορία,ιππασία κ.α 6. Τα Βορεία Τζουμέρκα με κέντρο τα Πράμαντα,τα οποία αποτελούν περιοχή ιδιαίτερου φυσικού κάλους δυστυχώς μη επαρκώς αξιοποιημένη. Στην περιοχή συναντώνται,ορεινοί πέτρινοι φυσικοί σχηματισμοί βυζαντινά εκκλησιαστικά μνημεία,παραδοσιακοί οικισμοί καθώς και ποταμοί όπως ο ποταμός Άραχθος, ιδιαίτερης οικολογικής σημασίας και ομορφιάς ο όποιος ενδείκνυται για ποικίλες αθλητικές δραστηριότητες αλλά και άλλες τουριστικές δραστηριότητες. 7. Η περιοχή της Δωδώνης με τον Αρχαιολογικό χώρο που παρουσιάζει ιδιαίτερο πολιτιστικό ενδιαφέρον.εκτός από τον αγροτουρισμό άλλες μορφές τουρισμού που ενδείκνυνται είναι ο πολιτιστικός και ο φυσιολατρικός-οικολογικός. 8. Η Περιοχή των Ζαγοροχωριών με κέντρο το Τσεπέλοβο με την ιδιαίτερη αρχιτεκτονική των οικισμών, γεφυρών και εκκλησιών στα σαράντα περίπου χωριών της καθώς και τους πλούσιους φυσικούς πόρους με σημαντικότερο τον Εθνικό Δρυμό της χαράδρας του Βίκου.( Ε.Μπίτζα, Α. Βλάχου,Σ.Κοτανίδου,2010) 66

68 4.4 Χρηματοδοτικά Προγράμματα - Αγροτουριστικές Επιχειρήσεις στο Νομό Ιωαννίνων Η ένταξη της περιφέρειας Ηπείρου σε κοινοτικά χρηματοδοτικά προγράμματα συνέβαλε στην δημιουργία και ανάπτυξη αγροτουριστικών επιχειρήσεων στο νόμο Ιωαννίνων. Πηγή χρηματοδότησης για πολλά έργα που έγιναν τα τελευταία χρόνια στο νόμο αποτέλεσαν τα χρηματοδοτικά προγράμματα Leader καθώς και τα προγράμματα Ο.Π.Α.Α.Χ Χρηματοδοτικά Προγράμματα LEADER I Μέσω της Κοινοτικής Πρωτοβουλίας Leader I χρηματοδοτήθηκαν επενδύσεις κατά την πρώτη προγραμματική περίοδο σε όλη την περιφέρεια της Ηπείρου που αφορούσαν τον στον τριτογενή τομέα. Πιο συγκεκριμένα στους νομούς Ιωαννίνων και Θεσπρωτίας τα Επενδυτικά Σχεδία που χρηματοδοτήθηκαν ήταν δώδεκα και συνολικός Προϋπολογισμός τους ήταν ,56 ευρώ εκ των οποίων ,27 ευρώ αποτέλεσαν δημόσια δαπάνη. LEADER II Μέσω της κοινοτικής Πρωτοβουλίας Leader ΙΙ, έγιναν ιδιωτικές και Δημόσιες επενδύσεις σε ορεινές και μειονεκτικές περιοχές της περιφέρειας Ηπείρου τόσο στον τομέα του τουρισμού όσο στον τομέα των υπηρεσιών και της εμπορίας γεωργικών προϊόντων. Στους νομούς Ιωαννίνων και Θεσπρωτίας για την επένδυση στην Δημιουργία, τον εκσυγχρονισμό, και την επέκταση των αγροτουριστικών καταλυμάτων ενταθήκαν συνολικά είκοσι τρία έργα με συνολικό προϋπολογισμό ,08 ευρώ. LEADER + Μέσω της κοινοτικής Πρωτοβουλίας Leader + έγιναν ιδιωτικές και δημόσιες επενδύσεις στον τομέα τουρισμού και υπηρεσιών,δηλαδή ενισχύθηκε ο στον τριτογενής τομέας. Ο.Π.Α.Α.Χ. Σε εννέαπεριοχές της Περιφέρειας Ηπείρου, εφαρμόζονται τα Ολοκληρωμένα Προγράμματα Ανάπτυξης Αγροτικού Χώρου, η χρηματοδότηση τους γίνεται από το Επιχειρησιακό Πρόγραμμα αγροτική Ανάπτυξη και Ανασυγκρότηση της Υπαίθρου του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων καθώς και από το Περιφερειακό Επιχειρησιακό Πρόγραμμα της Ηπείρου. Εκατόν είκοσι έξι επενδύσεις χρηματοδοτεί το Ο.Π.Α.Α.Χ. Ηπείρου στον τριτογενή τομέα ενώ από στην πλειοψηφία τους αφορούν περιοχές του νομού Ιωαννίνων. (. Ρόκος, Καθηγητής Ε.Μ.Π.,2003) Αγροτουριστικές Επιχειρήσεις στο νόμο Ιωαννίνων 67

69 Αγροτουριστικές επιχειρήσεις στο νομό Ιωαννίνων συναντώνται στο Μέτσοβο, στα Ζαγοροχώρια, στη Κόνιτσα και στα Τζουμέρκα.Υπάρχουν ενενήντα οχτώ αγροτουριστικά καταλύματα τα οποία έχουν την μορφή παραδοσιακών ξενώνων και στα οποία διατίθενται και τοπικά παραδοσιακά προϊόντα.ο επισκέπτης τόσο στα καταλύματα όσο και στην γύρω περιοχή μπορεί να ενασχοληθεί με πολλές δραστηριοτήτων έτσι ώστε να επαναπροσδιορίσει τη σχέση του με το φυσικό περιβάλλον αλλά και εξοικειωθεί με τις αγροτικές ασχολίες. Στο νόμο επίσης δραστηριοποιούνται εννέα αγροτουριστικοί συνεταιρισμοί και εργαστήρια για την παράγωγη και πώληση παραδοσιακών τοπικών προϊόντων.στον παρακάτω πινάκα παρουσιάζονται αυτοί οι συναιτερισμοι και τα παραδοσιακά εργαστήρια. Πινάκας 20: Συνεταιρισμοί και εργαστήρια νομού Ιωαννίνων Συνεταιρισμοί και εργαστήρια παράγωγης παραδοσιακών γλυκών και ζυμαρικών Γυναικείος Ηπειρωτικός Εργαστήριο Εργαστήριο Συνεταιρισμός Γης(γλυκά Νικολάου στη Κόνιτσα ΕλένηςΠαπαμιχαήλ μαρμελάδες, πίτες, τραχανά, (γλυκά) στη Κόνιτσα (γλυκά) ζυμαρικά και χυλοπίτες) Τυροκομεία Τυροκομείο Τυροκομείο Μπούμπας στο Μέτσοβο Τσουτσουπλίδης Οινοποιεία Συνεταιρισμός Οινοποιείων Οινοποιεία Κατώγι Μετσόβου Ζίτσας Γκλινάβου Ψαρια ΓιαννέταςΜιχάλης στη Κόνιτσα -καπνιστή πέστροφα Πηγή : ιδια επεξεργασία Στο νόμο Ιωαννίνων δραστηριοποιούνται κάποιες εταιρίες Νέων Μορφών Τουρισμούεναλλακτικών δραστηριοτήτων οι όποιες δίνουν στους επισκέπτες την δυνατότητα της οργανωμένης ενασχόλησης με δραστηριότητες στο φυσικό περιβάλλον καθώς και την συμμέτοχη σε πολιτιστικά δρώμενα της περιοχής.στον παρακάτω πινάκα φαίνονται τέτοιες εταιρίες οι όποιες δραστηριοποιούνται στο νόμο,στην περιφέρεια και αρκετές και σε αλλά μέρη της Ελλάδας. Πινάκας 21 :Εταιρίες στο νόμο Ιωαννίνων ΕΤΑΙΡΙΕΣ ΤΙ ΠΡΟΣΦΕΡΟΥΝ ROBINSON EXPEDITIONS(1988) δραστηριότητες βουνού 68

70 NO LIMITS(1994) δραστηριότητες αναψυχής, σπορ( Πεζοπορία, rafting, parapent) TREKKING HELLAS(1986) δραστηριότητες αναψυχής, σπορ ΑΛΠΙΚΗ ΖΩΝΗ(1998) δραστηριότητες χειμερινού τουρισμού και άλλα σπορ ( rafting, το trekking ) VIA NATURA (2002) σπορ αναψυχής στην περιοχή των Τζουμέρκων και του Ζαγορίου ECO EXPERIENCE (1999) Σπορ,Προγράμματα συνεδριακού τουρισμού, incentives ΣΜΥΡΗΣ ΘΑΝΑΣΗΣ (1992) Υπηρεσίες,εκμάθηση parapent ΧΡΙΣΤΟΦΟΡΟΣ ΚΕΣΤΑΡΑΣ (1998) προγράμματα αγροτουρισμού σε ξενώνα στο Δολό Παγωνίου ΑΠΟΔΡΑΣΗ (2002) Σπορ αναψυχής στο Ζαγόρι ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΟ ΠΑΡΚΟ προγράμματα περιβαλλοντικής ΜΠΟΥΡΑΖΑΝΙ εκπαίδευσης και ξενάγησης στο ιδιόκτητο καταφύγιο ζώων στο Μπουραζάνι Κόνιτσας ΙΠΠΟΣΤΡΟΥΘ(2000) Ιππασία στο αγρόκτημα στα Λάζαινα Αετοράχης Πηγη: ιδία επεξεργασία 5 ο Κεφάλαιο Ζαγοροχώρια: Χωρο-κοινωνική συγκρότηση, αναπτυξιακό προφίλ και παρουσίαση της περιοχής μελέτης 5.1. Γεωγραφική θέση, διοικητική διαίρεση & γεωφυσικά χαρακτηριστικά Τα Ζαγοροχώρια, είναι ένα δίκτυο από 46 χωριά σκορπισμένα πάνω στα βουνά βορειοανατολικά από την πόλη των Ιωαννίνων και διακρίνονται από την ιδιαίτερη αρχιτεκτονική τους και τη φυσική ομορφιά τους (Κουρτέσας, 2003: Ματαράγκας etal, 2007).Το Ζαγόρι περιβάλλεται νότια από το βουνό Μιτσικέλι, νοτιοδυτικά από την εθνική οδό Ιωαννίνων- Κόνιτσας, νοτιοανατολικά από την εθνική οδό Ιωαννίνων-Μετσόβου και βόρεια από τον ποταμό Αώο (Υπουργείο Ανάπτυξης, Ελληνικός Οργανισμός Τουρισμού, 2000).Τα βουνά είναι το κυρίαρχο στοιχείο στο τοπίο και τον πολιτισμό του Ζαγορίου Ζαγόρι στα σλάβικα ετυμολογικά σημαίνει τόπος πίσω από τα βουνά. 69

71 Ο Δήμος Ζαγορίου ανήκει διοικητικά στην Περιφερειακή Ενότητα Ιωαννίνων, στην Περιφέρεια Ηπείρου (Εικ.1, Εικ.2). Με το πρόγραμμα Καποδίστριας το 1997, το Ζαγόρι διαιρέθηκε σε 3 δήμους και 2 κοινότητες, ως εξής: Δήμος Ανατολικού Ζαγορίου (15 κοινότητες), Δήμος Κεντρικού Ζαγορίου (15 κοινότητες), Δήμος Τύμφης (12 κοινότητες), κοινότητα Πάπιγκου και κοινότητα Βοβούσας. Με το νέο σχέδιο συνένωσης των δήμων Καλλικράτης το 2011, ο Δήμος Ζαγορίου συστάθηκε το 2011 από τη συνένωση των προϋπαρχόντων δήμων Ανατολικού και Κεντρικού Ζαγορίου, Τύμφης και των κοινοτήτων Βοβούσας και Πάπιγκου. Ο δήμος αποτελείται αποκλειστικά από χωριά, τα καλούμενα Ζαγοροχώρια. Πρωτεύουσά του είναι οι Ασπράγγελοι (Σχέδιο Καλλικράτης, 2010). χαρτης 6:Γεωγραφική θέση Δήμου Ζαγορίου Πηγή:el.wikipedia.org/wiki/_Dimos_Zagoriou.png Τα Ζαγοροχώρια χωρίζονται στο Κεντρικό ή κυρίως Ζαγόρι, στο Ανατολικό ή Βλαχοζαγορά και το Δυτικό ή Κατώμενη. Τα χωριά των περιοχών αυτών επικοινωνούν μεταξύ τους με λιθόστρωτα μονοπάτια, γεφύρια και πολυάριθμα σκαλοπάτια (Κουρτέσας, 2003). Το Ζαγόρι έχει συνολική έκταση περίπου τ.χλμ. Το Δυτικό Ζαγόρι βρίσκεται βορειοδυτικά από τα Ιωάννινα και περιλαμβάνει τα γνωστά χωριά της κοιλάδας του Βοϊδομάτη, που είναι το Μεγάλο και το Μικρό Πάπιγκο, η Αρίστη, ο Βίκος, ο Άγιος Μηνάς και το Μεσοβούνι (Ματαράγκαςetal, 2007). 70

72 χαρτης 7: Διοικητική Διαίρεση Περιφερειακής Ενότητας Ιωαννίνων Πηγή: Το Ανατολικό Ζαγόρι βρίσκεται βορειοανατολικά από τα Ιωάννινα και περιλαμβάνει τα χωριά της κοιλάδας του Βάρδα (Γρεβενίτι, Ελατοχώρι, Μακρίνο,Φλαμπουράρι, Τρίστενο), τα χωριά της κοιλάδας του Ζαγορίτικου (Ανθρακίτης, Καρυές, Δόλιανη, Καβαλλάρι), την Βοβούσα, τα χωριά Δεμάτι, Ιτέα, Πέτρα, Καστανώνα καιτους συνοικισμούς Αγίας Παρασκευής και Ποταμιάς (Ματαράγκας etal, 2007). Το Κεντρικό Ζαγόρι, βρίσκεται βόρεια από τα Ιωάννινα και περιλαμβάνει πολύ γνωστά χωριά, όπως η Βίτσα, το Μονοδένδρι, τα γνωστά Βλαχοχώρια 71

73 (Βρυσοχώρι, Ηλιοχώρι,Λάιστα), οι Κήποι, το Δίλοφο, οι Ασπράγγελοι και το Κουκούλι, το Καπέσοβο, τοτσεπέλοβο, το Σκαμνέλι και οι Νεγάδες, τα χωριά της κοιλάδας του Άνω Βίκου (Βραδέτο,Ελάτη, Ελαφότοπος, Άνω και Κάτω Πεδινά), καθώς και τα χωριά Δίκορφο, Μανασσή,Καλουτά, Διπόταμο, Φραγκάδες και Λεπτοκαρυά (Ματαράγκαςetal, 2007). Σημαντικό ρόλο στην τουριστική ανάπτυξη της περιοχής διαδραματίζουν και οι δυνατότητες του φυσικού περιβάλλοντος. Τα Ζαγοροχώρια είναι απαράμιλλης ομορφιάς και διαθέτει φυσικούς τουριστικούς πόρους που είναι ικανοί να προσελκύσουν μεγάλο μέρος πληθυσμού. Στον Πίνακα 22 καταγράφονται οι κυριότεροι εξ αυτών (Ματαράγκας etal, 2007; Παπαδημητρίου, 2014). Πίνακας 22:ΦυσικοιΤουριστικοί Πόροι Ποτάμια Φαράγγια-Πάρκα Λίμνες Βοϊδομάτης Βίκος Δρακόλιμνη Γκαμήλας Ξερόλουτσα Η λίμνη με τα νούφαρα Πηγή: Ματαράγκας etal, 2007 Ένα από τα σημαντικά ζητήματα σχετικά με τους φυσικούς πόρους της χώρας μας, είναι η έλλειψη ικανοποιητικού θεσμικού πλαισίου και καθεστώτος προστασίας αυτών (Γιανναρού, 2006). Είναι γεγονός πως διαθέτει μοναδικό φυσικό πλούτο και μεγάλη βιοποικιλότητα, έχοντας μάλιστα εντάξει στο δίκτυο Natura 2000 το 23,86% της έκτασής της. Στο δίκτυο των προστατευόμενων περιοχών της Ελλάδας ανήκουν 239 Τόποι Κοινοτικής Σημασίας, από τους οποίους τελούν υπό καθεστώς προστασίας μόλις 27 περιοχές, δηλαδή σχεδόν το 11% (Γιανναρού, 2006).Έχουν γίνει αξιόλογες προσπάθειες στην περιοχή, προκειμένου να αναδειχθούν τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της. Οι κάτοικοι της μάλιστα δείχνουν να προσαρμόζουν πλέον τη νοοτροπία τους στα νέα δεδομένα που δημιουργεί η σύγχρονη επιχειρηματικότητα στην ευρύτερη περιοχή της Βόρειας Πίνδου (Τσιγγάνας, 2006). Η επιτακτική ανάγκη μιας συνολικής διαχείρισης της περιοχής της Βόρειας Πίνδου, είχε σαν αποτέλεσμα τη δημιουργία του «Εθνικού Πάρκου Βόρειας Πίνδου»το 2005 με την Κοινή Υπουργική Απόφαση ΚΥΑ 23069/ΦΕΚ639Δ/ : «Χαρακτηρισμός της χερσαίας περιοχής των ορεινών όγκων της Β. Πίνδου ως Εθνικού Πάρκου, καθορισμός ζωνών προστασίας και καθορισμός χρήσεων, όρων και περιορισμών δόμησης». Σκοπός της Απόφασης «αποτελεί η προστασία, διατήρηση και διαχείριση της φύσης και του τοπίου, ως φυσικής κληρονομιάς και πολύτιμου εθνικού φυσικού πόρου σε χερσαία τμήματα της περιοχής Ορεινοί Όγκοι Βόρειας Πίνδου, που διακρίνονται για τη μεγάλη βιολογική, οικολογική, 72

74 αισθητική, επιστημονική, γεωμορφολογική και παιδαγωγική τους αξία, με το χαρακτηρισμό της ως Εθνικό Πάρκο. Ειδικότερα, επιδιώκεται η διατήρηση και διαχείριση των σπανίων οικοτόπων και των ειδών χλωρίδας και πανίδας που απαντώνται στη συγκεκριμένη περιοχή και η θεσμοθέτηση διαδικασιών και μέτρων για την εξασφάλιση της αρμονικής συνύπαρξης ανθρώπου και φύσης στο πλαίσιο της αειφόρου ανάπτυξης» (Άρθρο 1, ΚΥΑ 23069/ΦΕΚ639Δ/ ). Αναφορικά με τη θέση της προστατευόμενης περιοχής στον Ελλαδικό χώρο, το Εθνικό Πάρκο Βόρειας Πίνδου βρίσκεται στη βορειοδυτική Ελλάδα, στα όρια των Νομών Ιωαννίνων και Γρεβενών, με το μεγαλύτερο τμήμα του να βρίσκεται στο Νομό Ιωαννίνων (Εικ.3). Περιλαμβάνει γεωγραφικά την περιοχή του Βίκου - Αώου, που ανακηρύχτηκε Εθνικός Δρυμός το 1973 (Π.Δ. 213/ΦΕΚ198Α/ ) και περιλαμβάνει σχεδόν ολόκληρο το Ζαγόρι, την περιοχή της Βάλια Κάλντα, που ανακηρύχθηκε Εθνικός Δρυμός το 1966 (Εθνικός Δρυμός Πίνδου) (Β.Δ. 487/ΦΕΚ120Α/ ), περιοχές της Κόνιτσας και του Μετσόβου, καθώς και το δυτικό τμήμα του Νομού Γρεβενών. Σύμφωνα με στοιχεία του Φορέα Διαχείρισης των Εθνικών Δρυμών Βίκου-Αώου και Πίνδου, η συνολική έκταση του Εθνικού Πάρκου (συμπεριλαμβανομένης και της Περιφερειακής του Ζώνης) προσεγγίζει τα στρέμματα. Αναφορικά με το ιδιοκτησιακό καθεστώς, το μεγαλύτερο ποσοστό να ανήκει στο Ελληνικό Δημόσιο, ενώ ένα σημαντικό ποσοστό γης, κοντά στο 40% της συνολικής έκτασης, ανήκει στις Δημοτικές Ενότητες (πρώην «Καποδιστριακοί» Δήμοι και Κοινότητες) της περιοχής. Ακόμη, ένα πολύ μικρό ποσοστό, μικρότερο του 1%, φαίνεται να ανήκει ιδιοκτησιακά σε Ιερές Μονές, ενώ το ποσοστό της έκτασης της περιοχής που φαίνεται να ανήκει σε ιδιώτες είναι κατά πολύ μικρότερο (Τσιτούρα etal, 2008). 73

75 χάρτης 8 :Εθνικό Πάρκο Βόρειας Πίνδου Πηγή: Ιστορικό υπόβαθρο, πολιτισμικό προφίλ & πολιτιστικοί πόροι Τα Ζαγοροχώρια είναι μία περιοχή με πλούσιο ιστορικό παρελθόν. Κατά τους ιστορικούς χρόνους, το Ζαγόρι αποτελούσε το Βορειοανατολικό άκρο της αρχαίας Μολοσσίας. Οι ανασκαφές στην περιοχή του Κλειδίου, έφεραν στο φως σημαντικά ευρήματα που αποδεικνύουν ότι οι ρίζες της περιοχής ξεκινούν από την Ανώτερη Παλαιολιθική περίοδο, από το έως και το π.χ. (Βλαχοπούλου,1994). Ακολουθεί ένα μεγάλο κενό ύπαρξης στοιχείων, έως και τον 13 ο αιώνα π.χ., δηλαδή στην περίοδο της υστεροελλαδικής ΙΙΙΒ περιόδου. Την εποχή αυτή φαίνεται πως η περιοχή γνωρίζει ιδιαίτερη άνθιση στον τομέα του εμπορίου και των συναλλαγών (Βλαχοπούλου,1994). Τα σημαντικότερα λείψανα τειχών ανιχνεύονται από την Ελληνιστική περίοδο έως και την εποχή της ρωμαιοκρατίας. Το φυσικό και δομημένο περιβάλλον του Ζαγορίου διατηρεί ανέπαφες τις μνήμες του τοπικού πολιτισμού που γνώρισε τη μεγαλύτερη ακμή του από τα μέσα του 17ου ως τα μέσα του 19ου 74

76 αιώνα. Σπίτια, σχολεία, εκκλησίες, μοναστήρια, προσκυνητάρια, πλατείες, δρόμοι, μονοπάτια, γέφυρες, βρύσες και άλλα στοιχεία του δομημένου περιβάλλοντος διατηρούνται μέχρι και σήμερα (Υπουργείο Ανάπτυξης, Ελληνικός Οργανισμός Τουρισμού, 2000). Η ιδιαίτερη γεωμορφολογία του Ζαγορίου διαμόρφωσε τον πολιτισμό των Ζαγοροχωρίων. Κατά την εποχή της Τουρκοκρατίας τα χωριά εξασφάλισαν ιδιαίτερα προνόμια και την ατομική τους αυτονομία κι έτσι έτσι αναπτύχθηκαν κοινωνικά και οικονομικά σε μεγάλο βαθμό (Παπαγεωργίου,1994). Έτσι, τα Ζαγόρια, με σαφώς καθορισμένα τα σύνορα της «Επιστασίας» τους, όπως ονομαζόταν το καθεστώς αυτοδιοίκησης, συνθέτουν μία ιδιαίτερη γεωγραφική και πολιτισμική ενότητα (Υπουργείο Ανάπτυξης, Ελληνικός Οργανισμός Τουρισμού, 2000). Η πολιτισμική του ακμή ήταν εμφανής και υπερτερούσε των υπολοίπων τμημάτων της Ηπείρου. Οι πιο ισχυροί γαιοκτήμονες ήταν κυρίως τα μοναστήρια(παπαγεωργίου,1994). Τα Ζαγοροχώρια δεν ήταν απομονωμένες και κλειστές κοινωνίες. Βρίσκονταν σε επικοινωνία με την πεδιάδα, μέσω των μετακινούμενων κτηνοτρόφων κυρίως, και με αστικά κέντρα της Βαλκανικής, της Ευρώπης και της Μικράς Ασίας, μέσω των ξενιτεμένων που απέκτησαν πλούτο και μόρφωση ασκώντας εμπορική και επιχειρηματική δραστηριότητα και λαμβάνοντας ανώτερη μόρφωση (Υπουργείο Ανάπτυξης, Ελληνικός Οργανισμός Τουρισμού, 2000). Η κοινότητα των Ζαγοροχωρίων εμφανίζει σημάδια παρακμής μετά το 1868, όταν στην περιοχή άρχισαν να επιτίθενται οι ληστοσυμμορίες. Το εμπόριο και η βιοτεχνική δραστηριότητα παρουσιάζουν επίσης σημαντική πτώση, γεγονός μη αναμενόμενο λόγω των ευνοϊκών συνθηκών που επικρατούσαν στο χώρο της γεωργικής παραγωγής (Παπαγεωργίου,1994). Στον πόλεμο του 1940 η περιοχή δοκιμάστηκε σκληρά, αφού ήταν κύριο πέρασμα των στρατευμάτων κατοχής. Μετά τον πόλεμο αρχίζει η μετανάστευση και ερήμωση μέχρι τη δεκαετία του 1980, οπότε αρχίζει η ανάκαμψη ορισμένων χωριών λόγω της αναγνώρισης της οικολογικής αξίας της περιοχής, της προσέλκυσης ορειβατικού τουρισμού, της δημιουργίας τουριστικών υποδομών και της προσέλκυσης, στη συνέχεια, ευρύτερου τουριστικού κοινού (Υπουργείο Ανάπτυξης, Ελληνικός Οργανισμός Τουρισμού, 2000). Τα Ζαγοροχώρια διαθέτουν και πλούσιο υπόβαθρο σε πολιτιστικούς πόρους, οι κυριότεροι εκ τω οποίων παρουσιάζονται στον παρακάτω πίνακα (Πιν. 23). Πίνακας 23: Κύριοι Πολιτιστικοί πόροι των Ζαγοροχωρίων Αρχαιολογικοί Γεφύρια- Καλντερίμια- Μουσεία και Βιβλιοθήκες Μοναστήρια χώροι Νερόμυλοι Γεφύρι του Πλακίδα ή Καλογερικό Αρχαίος Σκάλα Λαογραφικό 75

77 Γέφυρα Κόκορη ή Νούτσου Γέφυρα Κοντοδήμου ή Λαζαρίδη οικισμός Βίτσας Ζαγορίου Κλειδί Βραδέτου Σκάλα Βίτσας Σκάλα Κουκουλίου Μουσείο Αγάπιου Τόλη Μουσείο Παραδοσιακών Ασχολιών Γέφυρα ΚαμπέρΑγά Βιβλιοθήκη Πασχαλείου Σχολής Γεφύρι της Κλειδωνιάς ή του Βοϊδομάτη Βιβλιοθήκη Μιχαήλ Αναγνωστόπουλου Γέφυρα Μίσιου ΓέφυραΤσίπιανης Γέφυρα Μύλου Πηγή:Ιδία επεξεργασία Ο πολιτισμικός χαρακτήρας του Ζαγορίου χαρακτηρίζεται από έντονα δυναμικά στοιχεία. Η κοινωνική οργάνωση διαμορφώθηκε σύμφωνα με τις συνθήκες της πραγματικότητας, ενώ ιδιαίτερη ήταν η προσαρμοστικότητα που επέδειξαν οι κάτοικοι της περιοχής (Μπάδα, 1994). Το πιο σημαντικό γεγονός ήταν το φαινόμενο της μετανάστευσης, μία στρατηγική επιβίωσης για πολλούς ιστορικούς, στα πλαίσια της επιθυμίας για προσαρμογή. Έτσι πολλοί κάτοικοι των Ζαγοροχωρίων και του Μετσόβου αναγκάστηκαν να μεταναστεύσουν. Η πιο πρόσφατη μαζική μετανάστευση είναι των κατοίκων των Ζαγοροχωρίων κατά τη διάρκεια του Β Παγκοσμίου Πολέμου όταν τα χωριά του Ανατολικού Ζαγορίου κάηκαν ολοσχερώς από τους Γερμανούς (Μπάδα, 1994; Ματαράγκαetal, 2007) Το Ζαγόρι υπήρξε μία πολιτισμική ενότητα που ενθάρρυνε και προωθούσε τον διαφορετικό τρόπο ζωής και σκέψης. Το γεωφυσικό και κοινωνικό περιβάλλον ήταν άρρηκτα συνδεδεμένα με τον λαϊκό πολιτισμό και τον μετέβαλλαν συνεχώς. Η ύπαρξη διαφορετικών εθνοφυλετικών ομάδων με διαφορετική κουλτούρα και πολιτισμικό υπόβαθρο, συνέθεσε το μωσαϊκό της κοινωνίας του Ζαγορίου αρκετά χρόνια πριν (Μπάδα, 1994). Οι Σαρακατσάνοι, μία ποιμενική κουλτούρα, είχε διαφορετικό προφίλ από αυτή των μόνιμων κατοίκων. Με την εγκατάστασή τους στα Ζαγοροχώρια, αλλάζει η κοινωνική σύνθεση της περιοχής και εμφανίζονται έντονες διαφορές. Επίσης, η εθνοφυλετική και αφανής κοινωνική ομάδα των Γύφτων, ούσα απομακρυσμένη από τις υπόλοιπες ομάδες, παρέμεινε μέχρι και πρόσφατα στο οικιστικό, κοινωνικό και πολιτιστικό περιθώριο της ευρύτερης κοινότητας (Μπάδα, 1994). Στο ανατολικό Ζαγόρι, υπήρχε και η πολιτισμική ετερότητα των βλαχόφωνων 76

78 κοινωνικών ομάδων, ενώ στο εσωτερικό της κάθε κοινωνικής ομάδας, συναντούμε και την υποομάδα των γυναικών. Υπήρχε αυστηρή ιεραρχία στις σχέσεις συγγένειας με ηγετικό ρόλο μάλιστα αυτού της πεθεράς και παράλληλα τον αποκλεισμό της γυναίκας από τον δημόσιο χώρο (Μπάδα, 1994). 5.3 Παρουσίαση ανθρώπινου δυναμικού: Δημογραφικά στοιχεία & οικονομική δραστηριότητα Σύμφωνα με τον Πίνακα 24 και το Διάγραμμα 5, σχετικά με τον πραγματικό πληθυσμό του Ζαγορίου για τα έτη , παρατηρείται πως υπάρχει σε γενικές γραμμές μία αυξητική τάση που κυμαίνεται ανάμεσα στο 5% και το 95% για τον Δήμο του Ανατολικού Ζαγορίου και την κοινότητα Πάπιγκου αντίστοιχα. Πίνακας 24: Πραγματικός πληθυσμός Ζαγορίου, ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΣ ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ ΔΗΜΟΣ ΚΕΝΤΡΙΚΟΥ ΖΑΓΟΡΙΟΥ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ ΠΑΠΙΓΚΟΥ ΔΗΜΟΣ ΤΥΜΦΗΣ ΔΗΜΟΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΟΥ ΖΑΓΟΡΙΟΥ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ ΒΟΒΟΥΣΗΣ ΣΥΝΟΛΟ ΖΑΓΟΡΙΟΥ Πηγή:Ε.Σ.Υ.Ε., Απογραφή πληθυσμού , Ιδία επεξεργασία Διάγραμμα 5: Εξέλιξη πραγματικού πληθυσμού Ζαγορίου, Ε Ξ Ε Λ Ι Ξ Η Π Λ Η Θ Υ Σ Μ Ο Υ Ζ Α Γ Ο Ρ Ι Ο Υ ΔΗΜΟΣ ΚΕΝΤΡΙΚΟΥ ΖΑΓΟΡΙΟΥ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ ΠΑΠΙΓΚΟΥ ΔΗΜΟΣ ΤΥΜΦΗΣ ΔΗΜΟΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΟΥ ΖΑΓΟΡΙΟΥ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ ΒΟΒΟΥΣΗΣ Πηγή: Ε.Σ.Υ.Ε., Απογραφή πληθυσμού , Ιδία επεξεργασία 77

79 Όπως παρατηρείται στον Πίνακα 25, σύμφωνα με τα στατιστικά στοιχεία της ΕΣΥΕ από την απογραφή του πραγματικού πληθυσμού για τα έτη 2001 και 2011, έχουμε σημαντική πτώση για το 2011 για τον Δήμο Ζαγορίου. Η πτώση αυτή είναι της τάξεως του 36,93%. Πίνακας 25: Πραγματικός πληθυσμός Ζαγορίου, ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΣ ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ ΔΗΜΟΣ ΖΑΓΟΡΙΟΥ Πηγή:Ε.Σ.Υ.Ε., Απογραφή πληθυσμού Στο Διάγραμμα 6 απεικονίζεται η εξέλιξη του πραγματικού πληθυσμού του Ζαγορίου στις δεκαετίες 1991, 2001 και Παρατηρείται αύξηση του πληθυσμού της τάξης του 11,3% για την δεκαετία και έπειτα τη σημαντική μείωση του πληθυσμού. Αυτό θα μπορούσε να ερμηνευθεί με ποικίλους τρόπους. Ένα από αυτούς πιθανόν να είναι τα ποσοστά της ανεργίας που στο γενικότερο πλαίσιο της οικονομικής κρίσης να ανάγκασαν μεγάλο μέρος του πληθυσμού να αλλάξουν τόπο διαμονής για ανεύρεση καλύτερων συνθηκών ζωής. Διάγραμμα 6: Πραγματικός πληθυσμός Ζαγορίου, ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΣ ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ Πηγή:Ε.Σ.Υ.Ε., Απογραφή πληθυσμού , Ιδία επεξεργασία 78

80 Σχετικά με την οικονομική δομή του Δήμου Ζαγορίου, σύμφωνα με τον Διάγραμμα 7, για το 2001 το μεγαλύτερο ποσοστό του δήμου είναι οικονομικά μη ενεργοί, με ποσοστό 64%, ενώ μόλις το 28% του πληθυσμού απασχολούνται σε κάποιου είδους εργασία. Αυτό είναι ένα ποσοστό το οποίο προκαλεί ιδιαίτερη εντύπωση και θα μπορούσε να το ερμηνευτεί λαμβάνοντας υπόψη την ηλικιακή διάρθρωση του Ζαγορίου, που πιθανότατα να κυριαρχεί η ομάδα των ηλικιωμένων ατόμων. Διάγραμμα 7: Οικονομική δομή Δήμου Ζαγορίου, 2001 Οικονομική δομή του Δήμου Ζαγορίου, % 28% 64% ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΜΗ ΕΝΕΡΓΟΙ ΕΡΓΑΖΟΜΕΝΟΙ ΑΝΕΡΓΟΙ Πηγή:Ιδία επεξεργασία Σχετικά με τους κλάδους της οικονομικής δραστηριότητας και τα άτομα που απασχολούνται στον κάθε ένα από αυτούς, για το 2001, σύμφωνα με το Διάγραμμα 8, παρατηρείται ότι ο τριτογενής τομέας υπερισχύει με ποσοστό 45%, δηλαδή σχεδόν οι μισοί κάτοικοι του δήμου. Αξιόλογο ποσοστό είναι και αυτό του πρωτογενή τομέα με 43%. Οι κύριες δηλαδή ασχολίες των κατοίκων του Ζαγορίου ανήκουν στον πρωτογενή και τον τριτογενή τομέα. Παρατηρείται επομένως η δυναμική των τουριστικών κυρίως επαγγελμάτων της περιοχής, επομένως και της δυνατότητας αξιοποίησης της περιοχής. 79

81 Διάγραμμα 8: Τομείς δραστηριότητας Δήμου Ζαγορίου, 2001 Τομείς δραστηριότητας του Δήμου Ζαγορίου, % 12% 43% ΠΡΩΤΟΓΕΝΗΣ ΔΕΥΤΕΡΟΓΕΝΗΣ ΤΡΙΤΟΓΕΝΗΣ Πηγή: Ιδία επεξεργασία 5.4Αγροτουρισμός στα Ζαγοροχώρια: Συνολική αποτίμηση τουριστικών υποδομών και δυνατοτήτων Σε γενικές γραμμές, σύμφωνα με τα στοιχεία του ΕΟΤ, η Περιφέρεια Ηπείρου αν και διαθέτει σημαντικά συγκριτικά πλεονεκτήματα αναφορικά με την πρωτογενή τουριστική προσφορά, δεν τα αξιοποιεί και έτσι ο τουρισμός είναι κυρίως εσωτερικός. Κύριο χαρακτηριστικό είναι το μικρό μέγεθος των μονάδων, ενώ ως προς τη δυναμικότητα των τουριστικών μονάδων σε κλίνες (ξενοδοχεία και ενοικιαζόμενα δωμάτια), ο Νομός Ιωαννίνων καταλαμβάνει τη δεύτερη θέση, ανάμεσα στους υπόλοιπους στην Περιφέρεια Ηπείρου και αντίστοιχα την τρίτη θέση ως προς τον αριθμό των τουριστικών μονάδων (Ελληνικός Οργανισμός Τουρισμού, 2003a). Σύμφωνα με τον ΕΟΤ, το ξενοδοχειακό δυναμικό της ευρύτερης περιοχής των Ιωαννίνων χαρακτηρίζεται από χαμηλής κατηγορίας ξενοδοχεία κλασσικού τύπου. Ακολουθούν τα παραδοσιακά καταλύματα, τα επιπλωμένα διαμερίσματα και τα bungalows (Ματαράγκαetal, 2007). Τα στοιχεία του Ξενοδοχειακού Επιμελητηρίου Ελλάδος (ΞΕΕ 2006) αναφέρουν συνολικά για το νομό Ιωαννίνων, την ύπαρξη 137 μονάδων και κλινών. Η πλειονότητα αυτών είναι 2* ενώ φαίνεται η σημαντική έλλειψη πολυτελών ξενοδοχειακών μονάδων. Σύμφωνα με την μελέτη για την τουριστική ανάπτυξη στην Περιφέρεια Ηπείρου, τα Ζαγοροχώρια ανήκουν στις περιοχές ώριμης τουριστικής ανάπτυξης, με επιλεκτικό τουρισμό ειδικών ενδιαφερόντων, μέσης προς υψηλής στάθμης, κυρίως εσωτερικό. Ειδικά για το Πάπιγκο ο ΕΟΤ κρίνει πως θα πρέπει να ληφθούν μέτρα ανάσχεσης της ανάπτυξης και απόλυτης προστασίας (Ελληνικός Οργανισμός Τουρισμού, 2003a). Επίσης, παρατηρείται κορεσμός στο 80

82 Δυτικό Ζαγόρι, ενώ εντοπίζονται αρκετά προβλήματα συμφόρησης από τουρίστες στο Κεντρικό Ζαγόρι. Επομένως θα πρέπει η ροή των τουριστών να διοχετευθεί κυρίως προς το Ανατολικό Ζαγόρι. Τα Ζαγοροχώρια διαθέτουν υψηλής ποιότητας τουριστικούς πόρους, που με την κατάλληλη αξιοποίησή τους είναι εφικτή η ανάπτυξη ειδικών μορφών τουρισμών όπως είναι και ο αγροτουρισμός (Ελληνικός Οργανισμός Τουρισμού, 2003b). Το Ζαγόρι, είναι μία ιδανική περιοχή για την ανάδειξη και προώθηση των ορεινών τοπίων της χώρας μας. Ήδη ο τουρισμός έχει γίνει ο κύριος μοχλός ανάπτυξης από τη δεκαετία του Πιο συστηματικά αναπτύχθηκε ο τουρισμός από τις αρχές της δεκαετίας του 1980, όταν άρχισαν να λειτουργούν οι ξενώνες, με πρωτοβουλία του ΕΟΤ, στο Πάπιγκο, και να αναπτύσσεται σταδιακά η τουριστική υποδομή. Σήμερα το Ζαγόρι αποτελεί μία χαρακτηριστική περίπτωση ορεινής περιοχής που βρισκόταν σε παρακμή, όμως αρχίζει να αναβαθμίζεται μέσω του τουρισμού και της προβολής του φυσικού και πολιτιστικού της πλούτου (Ελληνικός Οργανισμός Τουρισμού, 2000). Το Πάπιγκο είναι το πιο γνωστό από τα Ζαγοροχώρια και προσελκύει πολύ κόσμο και ως οικισμός και ως τοποθεσία και δέχεται περίπου επισκέπτες τον χρόνο, αποτελώντας για το Ζαγόρι ό,τι η Ακρόπολη για την Αθήνα (Ελληνικός Οργανισμός Τουρισμού, 2000).Αλλά και η Βοβούσα είναι μία περιοχή που με τις κατάλληλες υποδομές θα μπορεί να εξελιχθεί σε τουριστικό πόλο έλξης, μέσω της βελτίωσης των υποδομών φιλοξενίας, της αντιμετώπισης της εποχικότητας και της βελτίωσης του τουριστικού προϊόντος(παραγωγή τοπικών προϊόντων, δραστηριότητες στον Αώο, μονοπάτια, ανάδειξη μνημείων & πολιτιστικές δράσεις) (Μαρίνος etal, 2005). Τα τελευταία χρόνια έχει παρατηρηθεί αύξηση του τουρισμού στα Ζαγοροχώρια, επομένως και των τουριστικών μονάδων και καταλυμάτων, που οδήγησε στην δημιουργία νέων θέσεων εργασίας. Ωστόσο οι υφιστάμενες τουριστικές υποδομές θα πρέπει να αναβαθμιστούν και να αποτελέσουν τη βάση για περαιτέρω ανάπτυξη, μέσω της αξιοποίησης της τοπικής παραγωγής και των τοπικών προϊόντων (Ελληνικός Οργανισμός Τουρισμού, 2000). Στα πλαίσια της κρίσης που περνάει η χώρα μας, έχει δημιουργηθεί ένα εξειδικευμένο δίκτυο παραδοσιακών και αγροτουριστικών ποιοτικών καταλυμάτων Guest Inn, το οποίο αριθμεί, πλέον, 200 μέλη. Είναι μέλος της Ευρωπαϊκής Ομοσπονδίας Αγροτουρισμού EuroGites, μαζί με άλλα 24 αντίστοιχα ευρωπαϊκά θεματικά δίκτυα, όπως τα Gites de France στη Γαλλία, το Farm Stay UK στην Αγγλία και το Gites de Wallonie στο Βέλγιο. Σε αυτό το δίκτυο ανήκουν πλέον και τα Ζαγοροχώρια (Κουσούνης, 2014). Η Ομοσπονδία Τουριστικών και Αγροτουριστικών Καταλυμάτων Ηπείρου, «ΞΕΝΙΟΣ ΖΕΥΣ», διαθέτει στοιχεία για τα αγροτουριστικά καταλύματα στα Ζαγοροχώρια. Τα στοιχεία αυτά 81

83 αποτελούν χρήσιμες και σημαντικές πληροφορίες για τους δυνητικούς επισκέπτες, όπως τοποθεσία καταλυμάτων, παρεχόμενες υπηρεσίες και δραστηριότητες. Οι δραστηριότητες με τις οποίες μπορεί να ασχοληθεί ένας επισκέπτης-αγροτουρίστας είναι κυρίως το ράφτινγκ, η ιππασία, το κανό/καγιάκ, το κυνήγι, το περπάτημα στα πλακόστρωτα δρομάκια και σε γραφικές διαδρομές στα δάση, η αναρρίχηση, η ποδηλασία βουνού, η επίσκεψη στα σπήλαια και τα μουσεία και η παρατήρηση πουλιών. Επιπλέον σε αρκετά καταλύματα προσφέρεται και η δοκιμή παραδοσιακών εδεσμάτων και γλυκών των χωριών, καθώς και τοπικών προϊόντων όπως ρίγανη, τσάι βουνού, τσίπουρο, πίτες, μαρμελάδες και πολλά άλλα, τα οποία μπορούν μάλιστα οι επισκέπτες να αγοράσουν. Σε γενικές γραμμές τα περισσότερα αγροτουριστικά καταλύματα εντοπίζονται στο Πάπιγκο και το Τσεπέλοβο. Σύμφωνα λοιπόν με τα επίσημα στοιχεία της Ομοσπονδίας, ο Χάρτης 9 παρουσιάζει τα αγροτουριστικά καταλύματα στα Ζαγοροχώρια. Χάρτης 9: Αριθμός αγροτουριστικών καταλυμάτων στα Ζαγοροχώρια Πηγή:Ιδία επεξεργασία Όπως Παρατηρείται στον Χάρτη, τα αγροτουριστικά καταλύματα είναι κυρίως χωροθετημένα στο Δυτικό και Κεντρικό Ζαγόρι. Σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία της Ομοσπονδίας Τουριστικών και Αγροτουριστικών Καταλυμάτων Ηπείρου, ο συνολικός αριθμός των 82

84 αγροτουριστικών καταλυμάτων στα Ζαγοροχώρια είναι 68, με το Τσεπέλοβο να έχει 10 από αυτά και το Πάπιγκο 17. Από 1 αγροτουριστικό κατάλυμα διαθέτουν τα χωριά Αρίστη, Ασπράγγελοι, Δίλοφο, Ελαφότοπος, Καπέσοβο, Λάιστα, Φλαμπουράρι, Μεσοβούνι και Ιτέα. Από 2 έως 4 καταλύματα διαθέτουν τα χωριά Βίκος, Βίτσα, Βρυσοχώρι, Βοβούσα, Κήποι, Κουκούλι και Σκαμνέλι. Ενώ 5-7 τα χωριά Άνω Πεδινά και Μονοδένδρι. Τα στοιχεία λοιπόν επιβεβαιώνουν την δυναμική του Πάπιγκου η οποία αναφέρθηκε και προηγουμένως, ενώ η Βοβούσα αν και έχει αρκετές προοπτικές ανάπτυξης, διαθέτει μόνο 3 καταλύματα. 6.1 Μεθοδολογία έρευνας Η ερευνητική διαδικασία ξεκίνησε τον Μάιο του 2014 και ολοκληρώθηκε τον Αύγουστο του ίδιου έτους. Η έρευνα διεξήχθη με δύο διαφορετικά ερωτηματολόγια, προκειμένου να εξυπηρετηθούν οι στόχοι της εργασίας. Βασικός μας στόχος είναι η καταγραφή του αγροτουριστικό προφίλ τόσο των τουριστών/επισκεπτών των Ζαγοροχωρίων, όσο και των κατοίκων των Ζαγοροχωρίων αλλά και του υπόλοιπου Νομού Ιωαννίνων. Η έρευνα λοιπόν διακρίνεται σε δύο μέρη, βάσει των αντίστοιχων ερωτηματολογίων. Η μεθοδολογία της εμπειρικής μελέτης, ακολούθησε τα εξής βήματα και στα δύο ερωτηματολόγια: 1) Καθορισμός των γενικών και ειδικών ερευνητικών στόχων που οδηγούν στην διαμόρφωση των ερωτημάτων 2) Καθορισμός της ομάδας-στόχου (target group) 3) Επιλογή της τεχνικής της δειγματοληψίας 4) Διερευνητικές συνεντεύξεις που οδηγούν στην διαμόρφωση του ερωτηματολογίου 5) Πιλοτική έρευνα προκειμένου να βελτιωθεί και να διορθωθεί το ερωτηματολόγιο 6) Διανομή και συλλογή των ερωτηματολογίων 7) Κωδικοποίηση και επεξεργασία των ερωτηματολογίων 8) Ερμηνεία των αποτελεσμάτων 9) Διατύπωση συμπερασμάτων της εμπειρικής μελέτης Έγινε προσπάθεια να είναι μοιρασμένα τα ερωτηματολόγια ως προς τις κατηγορίες φύλο και ηλικία. Επιλέξαμε να μην υπάρχουν στο δείγμα μας ξένοι τουρίστες, διότι κατ αυτόν τον τρόπο θα γινόταν πιο πολύπλοκη η έρευνα, εφόσον θα έπρεπε να σταθμίσουμε και άλλους παράγοντες. Η έρευνα πεδίου διεξήχθη με 2 διαφορετικά ερωτηματολόγια. Το Ερωτηματολόγιο 1 περιλαμβάνει 20 ερωτήσεις και το Ερωτηματολόγιο 2 περιλαμβάνει 20 ερωτήσεις.επιλέχθηκε ο συγκεκριμένος τρόπος συλλογής δεδομένων, διότι συγκεντρώνει αρκετά πλεονεκτήματα 83

85 ,όπως την δυνατότητα ποσοτικοποίησης πολλαπλών δεδομένων με την ταυτόχρονη εφαρμογή πολλαπλών τεχνικών ανάλυσης και συσχετίσεων και την τήρηση της συνθήκης της αντιπροσωπευτικότητας. Προκειμένου να διαμορφωθεί το τελικό ερωτηματολόγιο, έγινε πιλοτική έρευνα, μέσα από την οποία προέκυψαν διορθώσεις και βελτιώσεις. Στην έρευνα έλαβαν μέρος συνολικά 212 άτομα. Η διανομή και συλλογή των ερωτηματολογίων πραγματοποιήθηκε με επιτόπια συγκέντρωση. Τα δεδομένα καταγράφηκαν σε πίνακες, κωδικοποιήθηκαν και ομαδοποιήθηκαν με την χρήση του προγράμματος Microsoft Excel ενώ, δεν ελήφθησαν υπόψη 12 ερωτηματολόγια, ως μη έγκυρα ή αρκετά ελλιπή. Οπότε το τελικό δείγμα αποτελείται από 200 άτομα. Στη συνέχεια παρουσιάζονται τα αποτελέσματα της έρευνας ξεχωριστά για το κάθε ερωτηματολόγιο και ερμηνεύονται αναλόγως. Ερωτηματολόγιο 1 Παρακάτω θα αναλυθούν τα βασικά στοιχεία του Ερωτηματολογίου 1, όπως ο σκοπός και η δομή του. Στη συνέχεια θα αναλυθούν τα αποτελέσματα και θα ερμηνευθούν βάσει των στόχων της έρευνας. Σκοπός έρευνας Ο σκοπός της έρευνας στο Ερωτηματολόγιο 1 είναι η καταγραφή του προφίλ των τουριστών/επισκεπτών στα Ζαγοροχώρια. Αυτό το προφίλ θα είναι κατά το ήμισυ ως προς τα δημογραφικά τους χαρακτηριστικά και κατά το ήμισυ ως προς τη γνώμη τους για τα αγροτουριστικά καταλύματα στα Ζαγοροχώρια, αλλά και γενικότερα. Έτσι θα διερευνηθούν οι λόγοι για τους οποίους ένας τουρίστας επιλέγει τα Ζαγοροχώρια για αγροτουρισμό, αν τα επιλέγει και γενικά τις τάσεις εξέλιξής τους. Επιλέξαμε να μην συμπεριλάβουμε στο δείγμα μας ξένους τουρίστες. Το δείγμα αποτελείται από 100 άτομα. Δομή Το Ερωτηματολόγιο 1 αποτελείται από δύο ενότητες (Παραρτημα 1). Η πρώτη ενότητα αφορά τα δημογραφικά στοιχεία των τουριστών. Περιέχει 7 ερωτήσεις που αφορούν στο φύλο, την ηλικία, την περιοχή μόνιμης κατοικίας, την εργασία, το επάγγελμα και την κατηγορία του οικογενειακού εισοδήματος. Η δεύτερη ενότητα αποτελείται από 13 ερωτήσεις οι οποίες συνθέτουν το αγροτουριστικό προφίλ του δείγματος. Μέσω των ερωτήσεων αυτών θα διαπιστωθεί το κατά πόσο οι τουρίστες είναι ενήμεροι για την ύπαρξη αγροτουριστικών καταλυμάτων στα Ζαγοροχώρια, τον τρόπο με τον οποίο απέκτησαν αυτή την πληροφόρηση, το πώς εκτιμούν την ποιότητά τους και εάν θα επιθυμούσαν να απασχοληθούν στον τομέα του αγροτουρισμού. Στη συνέχεια θα παρουσιασθούν τα αποτελέσματα της έρευνας. 84

86 Ανάλυση και ερμηνεία αποτελεσμάτων Στην πρώτη ερώτηση σταθμίστηκε το δείγμα, εφόσον ήταν εφικτό. Όπως Παρατηρείται και στο Διάγραμμα 9, το δείγμα αποτελείται από 50 γυναίκες και 50 άνδρες. Διάγραμμα 9: Φύλο ερωτηθέντων 50% 50% Άνδρες Γυναίκες Πηγή:Ιδία επεξεργασία Στο Διάγραμμα 10 Παρατηρείται ότι το μεγαλύτερο ποσοστό των ερωτηθέντων (60%) είναι ηλικίας μεταξύ 36 και 44 ετών. Δεύτερη σε σειρά είναι η ηλικιακή ομάδα μεταξύ 24 και 35 με ποσοστό 22%. Οι ηλικιακές ομάδες ετών, ετών και 65 ετών και άνω έχουν παρόμοια και χαμηλά ποσοστά που κυμαίνονται μεταξύ 5% και 8%. Επίσης άτομα κάτω των 15 ετών δεν περιέχει το δείγμα. Παρατηρείται επομένως πως οι περισσότεροι τουρίστες/επισκέπτες στα Ζαγοροχώρια είναι μεταξύ 36 και 44 ετών. Διάγραμμα 10: Ηλικία ερωτηθέντων 5% 5% 8% 60% 22% <15 ετών ετών ετών ετών ετών 65 ετών και άνω Πηγή:Ιδία επεξεργασία 85

87 Στο Διάγραμμα 11 οι ερωτηθέντες κλήθηκαν να απαντήσουν για το ποια είναι η περιοχή μόνιμης κατοικίας τους. Με αυτήν την ερώτηση επιδιώκεται η καταγραφή τυχόν χωρικών μοτίβων των ατόμων που επισκέπτονται τα Ζαγοροχώρια. Σύμφωνα λοιπόν με τα αποτελέσματα, οι απαντήσεις ήταν μοιρασμένες σχετικά ως προς τον τόπο κατοικίας, χωρίς να υπάρχει κάποιο ποσοστό που να ξεχωρίζει και να υπερέχει έναντι των άλλων. Τα ποσοστά αυτά κυμαίνονται μεταξύ 12% και 15% για την πλειοψηφία των Περιφερειών (Ανατολική Μακεδονία και Θράκη, Κεντρική Μακεδονία, Θεσσαλία, Αττική, Πελοπόννησος, Δυτική Μακεδονία και Ήπειρος). Τα χαμηλότερα ποσοστά κυμαίνονται μεταξύ 1% και 3% (Ιόνιοι Νήσοι, Κρήτη, Δυτική Ελλάδα και Στερεά Ελλάδα). Εντύπωση προκαλεί το γεγονός της απουσίας τουριστών από το Βόρειο και Νότιο Αιγαίο. Αυτό ίσως θα μπορούσε να δικαιολογηθεί λόγω της απόστασης και της δυσκολίας της προσβασιμότητας στα Ζαγοροχώρια. Διάγραμμα 11: Περιοχή μόνιμης κατοικίας ερωτηθέντων 3% 1% Ανατολική Μακεδονία & Θράκη Κεντρική Μακεδονία 13% 12% 12% 15% Θεσσαλία Ιόνιοι Νήσοι Αττική Πελοπόννησος 3% 13% 12% 14% Κρήτη Δυτική Μακεδονία Ήπειρος Δυτική Ελλάδα 2% Στερεά Ελλάδα Βόρειο Αιγαίο Νότιο Αιγαίο Πηγή:Ιδία επεξεργασία Σχετικά με την οικογενειακή κατάσταση των ερωτηθέντων (Διάγραμμα 12), το 82% είναι έγγαμοι και το 18% άγαμοι, οπότε είναι φανερό ότι υπερισχύουν οι πρώτοι. Διάγραμμα 12: Οικογενειακή κατάσταση ερωτηθέντων 86

88 18% 82% Άγαμος Έγγαμος Πηγή:Ιδία επεξεργασία Στην ερώτηση εάν έχουν παιδιά οι ερωτώμενοι, το 81% απάντησε θετικά και το 19% αρνητικά. Διάγραμμα 13: Έχετε παιδιά; 19% 81% Ναι Όχι Πηγή:Ιδία επεξεργασία Στην ερώτηση για το πόσα παιδιά έχει ο κάθε ερωτώμενος (Διάγραμμα 14), το 60% απάντησε πως έχει 1 παιδί, το 25% 2 παιδιά και το 15% πάνω από 2 παιδιά. Η πλειοψηφία λοιπόν των ερωτηθέντων έχει 1 παιδί. 87

89 Διάγραμμα 14: Αριθμός τέκνων ερωτηθέντων 15% 25% 60% 1 2 >2 Πηγή:Ιδία επεξεργασία Στο Διάγραμμα 15 φαίνονται τα αποτελέσματα της ερώτησης σχετικά με το αν οι ερωτηθέντες εργάζονται ή όχι. Η συντριπτική πλειοψηφία (95%) απάντησε θετικά και μόλις το 5% απάντησε αρνητικά. Διάγραμμα 15: Εργασιακή κατάσταση ερωτηθέντων 5% 95% Ναι Όχι Πηγή:Ιδία επεξεργασία Αναφορικά με την επαγγελματική ιδιότητα των ερωτηθέντων (Διάγραμμα 16) το μισό σχεδόν δείγμα (46%) είναι ελεύθεροι επαγγελματίες, το 30% είναι δημόσιοι υπάλληλοι και το 15% ιδιωτικοί υπάλληλοι. Τα μικρότερα ποσοστά ανήκουν στους μαθητές/φοιτητές/σπουδαστές (4%) και στους συνταξιούχους ή αυτούς που ασχολούνται με τα οικιακά (6%). 88

90 Διάγραμμα 16: Επάγγελμα/Ιδιότητα ερωτηθέντων 30% 6% 4% 45% Φοιτητής/Σπουδαστής/ Μαθητής Ελεύθερος επαγγελματίας Ιδιωτικός υπάλληλος 15% Δημόσιος υπάλληλος Οικιακά/Συνταξιούχος Άλλο Πηγή:Ιδία επεξεργασία Το δείγμα ήταν επίσης σχετικά μοιρασμένο και ως προς την κατηγορία του οικογενειακού εισοδήματος (Διάγραμμα 17). Τα μεγαλύτερα ποσοστά κυμαίνονται μεταξύ 30%-35% με εισοδήματα ανάμεσα σε και ευρώ. Το μικρότερο ποσοστό εντοπίζεται στο εισόδημα μικρότερο των ευρώ και επίσης δεν υπήρχε άτομο στο δείγμα με εισόδημα άνω των ευρώ. Εν ολίγοις οι τουρίστες/επισκέπτες ανήκουν σε μια ευρεία κλίμακα εισοδηματικών κατηγοριών, χωρίς ωστόσο να ανήκουν στα άκρα (κάτω των και άνω των ευρώ). Διάγραμμα 17: Κατηγορία εισοδήματος ερωτηθέντων (σε ευρώ) 5% 30% 35% < % > Πηγή:Ιδία επεξεργασία Συμπερασματικά από τα αποτελέσματα της πρώτης ενότητας που αφορά τα δημογραφικά στοιχεία των ερωτηθέντων, Παρατηρείται ότι το δείγμα είναι μοιρασμένο ως προς το φύλο, το μεγαλύτερο ποσοστό είναι άτομα ηλικίας μεταξύ 36 και 44 ετών και έχουν σαν περιοχή μόνιμης κατοικίας κυρίως την Μακεδονία, την Θεσσαλία, την Ήπειρο, την Αττική και την Πελοπόννησο. Εκτείνονται δηλαδή στην Βορειοδυτική και Ανατολική Ελλάδα, καθώς και στη Νότια, ενώ τα 89

91 νησιά συγκεντρώνουν τα μικρότερα ποσοστά. Η πλειοψηφία του δείγματος είναι έγγαμοι με 1 παιδί και το μισό σχεδόν δείγμα απασχολείται σε ελεύθερα επαγγέλματα. Το οικογενειακό εισόδημα χαρακτηρίζεται από χαμηλό έως και υψηλό. Επομένως είναι ένα δείγμα ώριμο σε ηλικία κυρίως, με σχετική οικονομική άνεση. Στην δεύτερη ενότητα οι ερωτήσεις αποσκοπούν στη διαμόρφωση του αγροτουριστικού προφίλ των τουριστών. Στην ερώτηση σχετικά με τον σκοπό επίσκεψης στα Ζαγοροχώρια (Διάγραμμα 18), η πλειοψηφία του δείγματος απάντησε ότι λόγω αναψυχής επισκέφθηκε τα Ζαγοροχώρια. Μόλις 20% απάντησε ότι τα επισκέφθηκε λόγω επαγγελματικών υποχρεώσεων και το 15% λόγω επίσκεψης συγγενών. Επομένως τα περισσότερα άτομα βρίσκονταν στα Ζαγοροχώρια για διακοπές και αναψυχή. Διάγραμμα 18: Σκοπός επίσκεψης στα Ζαγοροχώρια 20% Αναψυχή/διακοπές 15% 65% Επίσκεψη συγγενών Επαγγελματικές υποχρεώσεις Άλλο Πηγή:Ιδία επεξεργασία Στην ερώτηση Με ποιον επισκεφθήκατε τα Ζαγοροχώρια (Διάγραμμα 19), οι δύο επικρατέστερες απαντήσεις ήταν με φίλους (35%) και με τουριστικό γκρουπ (30%). Η τρίτη επικρατέστερη απάντηση ήταν με συναδέλφους (20%), κάτι το οποίο δικαιολογείται από το αντίστοιχο 20% της προηγούμενης ερώτησης σχετικά με τον λόγο επίσκεψης στα Ζαγοροχώρια. Το 12% απάντησε ότι επισκέφθηκε τα Ζαγοροχώρια μόνος/η και μόλις το 3% με συγγενείς ή οικογένεια. Έτσι επιβεβαιώνεται το γεγονός πως τα περισσότερα άτομα του δείγματος επισκέφθηκαν τα Ζαγοροχώρια για αναψυχή και διακοπές, με τη συνοδεία φίλων ή μέσω ενός τουριστικού γκρουπ. 90

92 Διάγραμμα 19: Συνοδεία στην επίσκεψη στα Ζαγοροχώρια 30% 12% Μόνος/η Με φίλους 3% 20% 35% Με συναδέλφους Με συγγενείς/οικογένεια Με τουριστικό γκρουπ Άλλο Πηγή:Ιδία επεξεργασία Στην ερώτηση Πόσες φορές έχετε επισκεφθεί τα Ζαγοροχώρια την τελευταία 2ετία; (Διάγραμμα 20) το 38% του δείγματος απάντησε 1 φορά, το 23% καμία φορά, το 20% 2 με 3 φορές και το 16% 3 με 5 φόρες. Μόλις το 3% απάντησε ότι τα επισκέφθηκε πάνω από 5 φορές. Συνολικά λοιπόν το δείγμα είναι σχετικά μοιρασμένο ως προς τη συχνότητα επίσκεψης, υπερισχύοντας η 1 φορά και αρκετά κοντά και η καμία. Επομένως το μισό δείγμα περίπου δεν είχε προηγούμενη επαφή με τα Ζαγοροχώρια, ή πολύ μικρή την τελευταία διετία. Διάγραμμα 20: Συχνότητα επίσκεψης στα Ζαγοροχώρια 3% 16% 23% Καμία 20% 1 φορά 2-3 φορές 38% 3-5 φορές >5 φορές Πηγή:Ιδία επεξεργασία Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η ερώτηση σχετικά με το πλεονέκτημα που θεωρούν οι ερωτηθέντες ότι έχει η περιοχή των Ζαγοροχωρίων (Διάγραμμα 21). Η πλειοψηφία του δείγματος (18%) θεωρεί ότι το βασικό πλεονέκτημα της περιοχής είναι ο παραδοσιακός χαρακτήρας και η πολιτιστική κληρονομιά. Δεύτερη σε ποσοστό έρχεται η άποψη με 15% και 91

93 μικρή διαφορά από την επικρατέστερη, ότι το πλεονέκτημα της περιοχής είναι η διαφοροποίηση της περιοχής συγκριτικά με άλλες περιοχές. Τρίτη έρχεται με ποσοστό 13% η άποψη ότι η υψηλή ποιότητα των παρεχόμενων υπηρεσιών είναι πλεονέκτημα της περιοχής και τέταρτη με ποσοστό 12% είναι η άποψη ότι τα αξιοθέατα της περιοχής είναι βασικό πλεονέκτημα. Οι υπόλοιπες απαντήσεις κυμαίνονται ανάμεσα στο 3% και το 10%. Οι απαντήσεις με το χαμηλότερο ποσοστό (3%) αφορούν στη νυχτερινή ζωή και την ιστορία της περιοχής. Είναι όντως μη αναμενόμενη η απάντηση ως προς την ιστορία, εφόσον είναι γνωστό ότι τα Ζαγοροχώρια έχουν πλούσια ιστορία. Επομένως διαπιστώνεται ότι η πλειοψηφία των επισκεπτών θεωρεί τον παραδοσιακό χαρακτήρα των Ζαγοροχωρίων, καθώς και το γεγονός ότι αποτελεί μία ιδιαίτερη περιοχή έναντι άλλων, ως τα βασικά πλεονεκτήματα τους. Διάγραμμα 21: Πλεονέκτημα της περιοχής Φυσικό περιβάλλον 15% 5% Παραδοσιακός χαρακτήρας/πολιτιστική κληρονομιά Αξιοθέατα 18% Υψηλή ποιότητα παρεχόμενων υπηρεσιών 7% 3% 3% 10% 12% Ηρεμία/Ησυχία Προσβασιμότητα Δραστηριότητες που μπορεί να πραγματοποιήσει ο επισκέπτης Διασκέδαση/Νυχτερινή ζωή Ιστορία 5% 9% 13% Χαμηλό κόστος Διαφοροποίηση σε σχέση με άλλες περιοχές Άλλο Πηγή:Ιδία επεξεργασία Στη συνέχεια οι ερωτήσεις αρχίζουν και γίνονται πιο συγκεκριμένες σχετικά με τον αγροτουρισμό. Η πρώτη ερώτηση από αυτές είναι σχετικά με το μέρος διαμονής των τουριστών/επισκεπτων στα Ζαγοροχώρια (Διάγραμμα 22). Η πλειοψηφία διαμένει σε ξενοδοχείο με ποσοστό 35% και δεύτερο σε σειρά με ποσοστό 27% είναι το αγροτουριστικό κατάλυμα. Το 223% του δείγματος διαμένει σε παραδοσιακό ξενώνα και το 15% σε φίλους και συγγενείς. Παρατηρείται επομένως ότι αν και τα περισσότερα άτομα προτίμησαν κάποιο ξενοδοχείο για τη διαμονή τους στα Ζαγοροχώρια, σχεδόν τα μισά άτομα προτίμησαν κάποιο παραδοσιακό ξενώνα και αγροτουριστικό κατάλυμα. Αυτό είναι ένα καλό πρώτο δείγμα σχετικά με το θέμα της εργασίας. Το 27% είναι ένα αρκετά υπολογίσιμο ποσοστό, προκειμένου να διαπιστωθεί ότι από τα 100 άτομα τα 27 επέλεξαν κάποιο αγροτουριστικό κατάλυμα για τη 92

94 διαμονή τους. Ακόμα και τα 23 που επέλεξαν κάποιο παραδοσιακό ξενώνα, δείχνει μία τάση προς πιο παραδοσιακές μορφές τουρισμού. Διάγραμμα 22: Μέρος διαμονής στα Ζαγοροχώρια Ξενοδοχείο 23% 35% Φίλους/Συγγενείς 27% 15% Αγροτουριστικό κατάλυμα Παραδοσιακό ξενώνα Άλλο Πηγή:Ιδία επεξεργασία Με την επόμενη ερώτηση διερευνάται η ενημέρωση που τυχόν είχαν οι επισκέπτες για την ύπαρξη αγροτουριστικών καταλυμάτων, πριν επισκεφθούν τα Ζαγοροχώρια (Διάγραμμα 23). Ιδιαίτερα εντυπωσιακό ήταν το υψηλό ποσοστό που απάντησε (73%) ότι γνώριζε για την ύπαρξη των αγροτουριστικών καταλυμάτων. Το 27% του δείγματος απάντησε ότι δεν γνώριζε την ύπαρξη των καταλυμάτων και έτσι δικαιολογείται και το αντίστοιχο ποσοστό που δεν διέμενε σε κάποιο κατάλυμα. Ωστόσο, εάν και είναι υψηλό το ποσοστό που γνώριζε για τα αγροτουριστικά καταλύματα, δεν τα επέλεξε προκειμένου να διαμείνει. Διάγραμμα 23: Πληροφόρηση σχετικά με την ύπαρξη αγροτουριστικών καταλυμάτων 27% 73% Ναι Όχι Πηγή: Ιδία επεξεργασία 93

95 Στην ακόλουθη ερώτηση, σχετικά με τον τρόπο με τον οποίο ενημερώθηκαν οι τουρίστες σχετικά με την ύπαρξη αγροτουριστικών καταλυμάτων (Διάγραμμα 24), η πλειοψηφία του δείγματος και σχεδόν τα μισά άτομα (45%) απάντησε πως ενημερώθηκε μέσω διαδικτύου. Αυτό είναι μία θετική ένδειξη για τον τρόπο που προωθείται ο αγροτουρισμός στη Ελλάδα μέσα από το διαδίκτυο. Επίσης σημαίνει πως τα αγροτουριστικά καταλύματα πιθανόν να διαθέτουν και δική τους ιστοσελίδα. Το 27% απάντησε πως ενημερώθηκε μέσω της τηλεόρασης, πιθανόν από κάποιες διαφημιστικές καμπάνιες. Το 18% ενημερώθηκε μέσω κάποιου ταξιδιωτικού πρακτορείου, το οποίο πιθανότατα θα επισκέφθηκε προκειμένου να επιλέξει κάποιο προορισμό για διακοπές. Μόλις το 5% απάντησε πως ενημερώθηκε μέσω έντυπου υλικού, που μπορεί να είναι κάποια εφημερίδα, ένα περιοδικό ή κάποιο φυλλάδιο. Ακόμα ένα 5% απάντησε πως ενημερώθηκε μέσω γνωστών, φίλων και συγγενών που πιθανότατα είχαν επισκεφθεί το μέρος, ή διαμένουν στα Ζαγοροχώρια και πρότειναν κάποιο αγροτουριστικό κατάλυμα. Διάγραμμα 24: Τρόπος ενημέρωσης για την ύπαρξη αγροτουριστικών καταλυμάτων 5% 5% 18% 45% Διαδίκτυο Τηλεόραση/Διαφήμιση Έντυπο υλικό/περιοδικά 27% Ταξιδιωτικό πρακτορείο Φίλος/Γνωστός/Συγγενής Άλλο Πηγή:Ιδία επεξεργασία Στο Διάγραμμα 25 παρουσιάζονται οι απαντήσεις σχετικά με το πώς αξιολογούν οι τουρίστες/επισκέπτες την ποιότητα του αγροτουρισμού στα Ζαγοροχώρια. Φυσικά αυτή η ερώτηση απευθύνεται στα άτομα που έχουν επισκεφθεί κάποιο αγροτουριστικό κατάλυμα, ή έχουν διαβάσει σχετικά και έχουν μια καλή πληροφόρηση σχετικά με τον αγροτουρισμό και την ποιότητά του. Ένα ποσοστό 15% απάντησε πως δεν γνωρίζει και δεν έχει άποψη σχετικά με τον αγροτουρισμό στα Ζαγοροχώρια. Ωστόσο η πλειοψηφία του δείγματος, με ποσοστό 45%, απάντησε πως θεωρεί ότι η ποιότητα του αγροτουρισμού στα Ζαγοροχώρια είναι καλή. Το 27% απάντησε πως η ποιότητα είναι πολύ καλή και οι υπόλοιπες απαντήσεις κυμαίνονται ανάμεσα 94

96 στο 1% και το 5%. Κανένα άτομο δεν απάντησε ότι θεωρεί την ποιότητα του αγροτουρισμού πολύ κακή. Φυσικά αυτή η ερώτηση θα μπορούσε να αναλυθεί περισσότερο ως προς τι εννοεί το κάθε άτομο ως ποιότητα, αλλά είναι περαιτέρω ανάλυση που στην παρούσα εργασία δεν θα εξυπηρετούσε, εφόσον βασική πρόθεσή είναι η διερεύνηση και η αποτύπωση των βασικών μοτίβων των απόψεων σχετικά με τον αγροτουρισμό στα Ζαγοροχώρια. Διάγραμμα 25: Ποιότητα αγροτουρισμού των Ζαγοροχωρίων 2% 1% 5% 5% 27% 15% Πολύ κακή Κακή Μέτρια 45% Καλή Πολύ καλή Άριστη Δεν γνωρίζω Πηγή: Ιδία επεξεργασία Σχετικά με την ερώτηση για το προς ποια κατεύθυνση πιστεύουν οι τουρίστες ότι θα πρέπει να κινηθεί ο αγροτουρισμός στα Ζαγοροχώρια προκειμένου να αναπτυχθεί (Διάγραμμα 26), το 42% του δείγματος απάντησε πως ο εκσυγχρονισμός των υπαρχόντων εγκαταστάσεων φιλοξενίας είναι σημαντικός για την αγροτουριστική ανάπτυξη. Το 35% απάντησε πως αυτή κατεύθυνση θα πρέπει να είναι η περαιτέρω ανάπτυξη δράσεων για τους επισκέπτες, όπως ιππασία, ποδηλασία κλπ, ενώ το 14% απάντησε πως αυτή η κατεύθυνση θα πρέπει να περιλαμβάνει προγράμματα περιβαλλοντικής εκπαίδευσης, όπως σεμινάρια, παρουσιάσεις κλπ. Μόλις το 9% του δείγματος απάντησε πως οι πολιτιστικές εκδηλώσεις είναι σημαντικές για την αγροτουριστική ανάπτυξη. Επομένως οι περισσότεροι επισκέπτες θεωρούν ότι υπάρχουν ελλείψεις ως προς τις αγροτουριστικές υποδομές στα Ζαγοροχώρια, καθώς και ως προς τις δραστηριότητες που μπορεί να απασχοληθεί ο τουρίστας. 95

97 Διάγραμμα 26: Κατεύθυνση τουριστικής ανάπτυξης Εκσυγχρονισμός των υπαρχόντων εγκαταστάσεων φιλοξενίας 9% 14% 42% Ανάπτυξη δράσεων για τους επισκέπτες (ιππασία, ποδηλασία κλπ) 35% Πραγματοποίηση πολιτιστικών εκδηλώσεων Προγράμματα περιβαλλοντικής εκπαίδευσης (σεμινάρια, παρουσιάσεις κλπ) Άλλο Πηγή:Ιδία επεξεργασία Στην επόμενη ερώτηση τα αποτελέσματα της οποίας παρουσιάζονται στο Διάγραμμα 27, οι τουρίστες/επισκέπτες κλήθηκαν να απαντήσουν για το εάν διατίθενται να επισκεφθούν ξανά τα Ζαγοροχώρια. Η πλειοψηφία με ποσοστό 90% απάντησε θετικά και το 10% απάντησε αρνητικά. Τα αποτελέσματα θα ερμηνευθούν περεταίρω με την επόμενη ερώτηση. Διάγραμμα 27: Διάθεση για εκ νέου επίσκεψη στα Ζαγοροχώρια 10% 90% Ναι Όχι Πηγή:Ιδία επεξεργασία Σε συνέχεια της προηγούμενης ερώτησης, τα άτομα απάντησαν σχετικά με το λόγο για τον οποίο δεν επιθυμούν να επισκεφθούν ξανά τα Ζαγοροχώρια (Διάγραμμα 28) και το 80% απάντησε ότι λόγοι προσβασιμότητας και απόστασης τους αποτρέπουν από τον να τα επισκεφθούν ξανά. Αυτό δικαιολογείται από τους τουρίστες που διαμένουν αρκετά μακριά και μάλλον δεν είναι διατεθειμένοι να διανύσουν και πάλι μια τέτοια απόσταση. 96

98 Διάγραμμα 28: Λόγοι μη διάθεσης επίσκεψης εκ νέου στα Ζαγοροχώρια 20% Λόγω απόστασης/προσβιμότητας 80% Δεν έμεινα ικανοποιημένος/η Πηγή:Ιδία επεξεργασία Στην επόμενη ερώτηση (Διάγραμμα 29), οι τουρίστες κλήθηκαν να απαντήσουν για το εάν έχουν επισκεφθεί ποτέ κάποιο αγροτουριστικό κατάλυμα ως πελάτες, εξαιρουμένων φυσικά των αντίστοιχων στα Ζαγοροχώρια. Το 62%, ένα αρκετά μεγάλο ποσοστό, απάντησε πως έχει επισκεφθεί και το 38% πως δεν έχει επισκεφθεί. Επομένως παρατηρείται πως το δείγμα έχει μια καλή επαφή με τον αγροτουρισμό, επομένως οι απόψεις του έχουν βαρύτητα στην έρευνά. Διάγραμμα 29: Επίσκεψη σε άλλο αγροτουριστικό κατάλυμα 38% 62% Ναι Όχι Πηγή:Ιδία επεξεργασία Η τελευταία ερώτηση, σε συνέχεια της προηγούμενης, αφορά στο μέρος στο οποίο επισκέφθηκαν οι τουρίστες το αγροτουριστικό κατάλυμα (Διάγραμμα 30). Παρατηρείται ότι η πλειοψηφία με ποσοστό 32% επισκέφθηκε αγροτουριστικό κατάλυμα στην Κρήτη. Το 28% επισκέφθηκε κάποιο αγροτουριστικό κατάλυμα στα Γρεβενά και το 19% στη Θεσπρωτία. Στις 97

99 Σποράδες, τις Κυκλάδες και τα Δωδεκάνησα βρίσκονταν τα αγροτουριστικά καταλύματα με ποσοστά που κυμαίνονται από 6% έως και 7%, ενώ μόλις το 1% επέλεξε την Κύπρο. Διάγραμμα 30: Επίσκεψη σε άλλο αγροτουριστικό κατάλυμα 7% 7% 6% 1% 32% Κρήτη Γρεβενά Θεσπρωτία Σποράδες 19% Κυκλάδες Δωδεκάνησα Κύπρος 28% Πηγή: Ιδία επεξεργασία Σύνοψη Συμπερασματικά, το Ερωτηματολόγιο 1 εκπονήθηκε προκειμένου να διερευνηθούν οι βασικοι λόγοι για τους οποίους οι τουρίστες/επισκέπτες που αποτελούν το δείγμα της έρευνας, επισκέφθηκαν τα Ζαγοροχώρια και το κατά πόσο αυτή τους η επίσκεψη σχετίζεται με τον αγροτουρισμό. Όπως έγινε κατανοητό και απο προηγούμενα κεφάλαια, ο αγροτουρισμός στα Ζαγοροχώρια είναι ένας τομέας που βρίσκεται σε άνθιση και που έχει πολλές αναπτυξιακές δυνατότητες, τόσο μέσα από προγράμματα όσο και από παράγοντες που σχετίζονται με το περιβάλλον, την πολιτιστική κληρονομιά κ.ά. Με το Ερωτηματολόγιο 1 λοιπόν και με δείγμα 100 ατόμων, έγινε προσπάθεια εντοπισμού της ύπαρξης κάποιων βασικών χωρικών πρότυπων και προτιμήσεων. Αρχικά το δείγμα ήταν μοιρασμένο ως προς το φύλο εφόσον ήταν κάτι το οποίο μπορούσε να ελεγχτεί. Η χρονική διάρκεια κατά την οποία συλλέχτηκαν τα ερωτηματολόγια ήταν αρκετή ώστε να επιδεχθεί με προσοχή το δείγμα, σε μια άκρως τουριστική περίοδο. Έτσι εκ των προτέρων πως το δείγμα ήταν το αναγκαίο, προκειμένου η έρευνα να αποδώσει κατά το δυνατόν καλύτερα. Τα βασικά συμπεράσματα λοιπόν από το Ερωτηματολόγιο 1, ως προς τα δημογραφικά χαρακτηριστικά του δείγματος, είναι ότι σε γενικές γραμμές το δείγμα της έρευνας αποτελείται από άτομα κυρίως 36 με 44 ετών, που απασχολούνται στον εργασιακό χώρο ως ελεύθεροι επαγγελματίες, έχουν σαν μόνιμη κατοικία τους περιοχές από όλη σχεδόν την Ελλάδα, πλην των νησιών του Αιγαίου, είναι έγγαμοι στην πλειοψηφία τους και έχουν 1 παιδί. Η οικονομική τους κατάσταση έχει μια πιο ευρεία ποικιλία, ωστόσο δεν ανήκουν στις ακραίες ομάδες. 98

100 Ως προς το αγροτουριστικό τους προφίλ, οι περισσότεροι επέλεξαν τα Ζαγοροχώρια για αναψυχή, διαμένουν σε κάποιο ξενοδοχείο με αρκετούς να επιλέγουν αγροτουριστικό κατάλυμα και έχουν επισκεφθεί κατά μέσο όρο τα Ζαγοροχώρια 1 φορά την τελευταία διετία. Θεωρούν ως βασικό πλεονέκτημα της περιοχής τον παραδοσιακό της χαρακτήρα και το γεγονός ότι διαφοροποιείται έναντι άλλων. Οι περισσότεροι γνώριζαν για την ύπαρξη των αγροτουριστικών καταλυμάτων στα Ζαγοροχώρια πριν τα επισκεφθούν, κυρίως μέσω του διαδικτύου. Αξιολογούν την ποιότητα του αγροτουρισμού στα Ζαγοροχώρια ως καλή, με βάση τα στοιχεία που έχει ο κάθε ένας και πιστεύουν ότι η βασική έλλειψη έγκειται στις αγροτουριστικές υποδομές της περιοχής. Η πλειοψηφία έμεινε ικανοποιημένη από τη διαμονή στα Ζαγοροχώρια και έχει την διάθεση να τα επισκεφθεί εκ νέου, με ένα μικρό ποσοστό να θεωρεί την απόσταση και την προσβασιμότητα αρνητικές παραμέτρους στην απόφασή του να τα επισκεφθεί και πάλι. Οι περισσότεροι είναι εξοικειωμένοι με τα αγροτουριστικά καταλύματα αφού έχουν επισκεφθεί κάποιο σε άλλη περιοχή και η περιοχή αυτή ήταν κυρίως η Κρήτη και τα Γρεβενά. Εν συνεχεία θα αναλυθούν τα αντίστοιχα στοιχεία από το Ερωτηματολόγιο 2. Ερωτηματολόγιο 2 Αφού παρουσιάσθηκαν και αναλύθηκαν τα αποτελέσματα του Ερωτηματολογίου 1, θα παρουσιασθούν και αναλυθούν αντίστοιχα τα αποτελέσματα του Ερωτηματολογίου 2(Παραρτημα 2). Σκοπός έρευνας Το Ερωτηματολόγιο 2, εν αντιθέσει με το Ερωτηματολόγιο 1, απευθύνεται αποκλειστικά σε κατοίκους των Ζαγοροχωρίων και του υπόλοιπου Νομού Ιωαννίνων. Στόχο αποτελεί η διερεύνηση των απόψεων των κατοίκων για τον αγροτουρισμό στα Ζαγοροχώρια, καθώς και το επίπεδο πληροφόρησής τους σχετικά με αυτόν, τυχόν ελλείψεις που έχουν εντοπίσει, καθώς και προβλέψεις για το μέλλον του αγροτουρισμού. Το δείγμα είναι 100 άτομα. Έγινε έλεγχος ως προς την αναλογία κατοίκων Ζαγοροχωρίων και κατοίκων του υπόλοιπου Νομού Ιωαννίνων. Δομή Το Ερωτηματολόγιο 2 αποτελείται και αυτό από δύο ενότητες. Η πρώτη ενότητα αφορά τα δημογραφικά στοιχεία των τουριστών. Περιέχει 8 ερωτήσεις που αφορούν στο φύλο, την ηλικία, την περιοχή μόνιμης κατοικίας, την εργασία, το επάγγελμα και την κατηγορία του οικογενειακού εισοδήματος. Αυτή η ενότητα διαφοροποιείται με την αντίστοιχη του Ερωτηματολογίου 1 ως προς μια ερώτηση που είναι πιο συγκεκριμένη σχετικά με την πηγή του εισοδήματος του δείγματος. Σκοπός αυτής της ερώτησης είναι να διαπιστώσουμε το κατά πόσο ο τουρισμός αποτελεί σημαντικό οικονομικό παράγοντα στα Ζαγοροχώρια και στον υπόλοιπο νομό Ιωαννίνων. Η δεύτερη ενότητα αποτελείται από 12 ερωτήσεις οι οποίες συνθέτουν το αγροτουριστικό προφίλ του δείγματος. Μέσω των ερωτήσεων αυτών θα διαπιστωθεί κατά πόσο το δείγμα είναι ενήμεροι για την ύπαρξη αγροτουριστικών καταλυμάτων στα Ζαγοροχώρια, τον 99

101 τρόπο με τον οποίο απέκτησαν αυτή την πληροφόρηση, το πώς εκτιμούν την ποιότητά τους και εάν θα επιθυμούσαν να απασχοληθούν ή έχουν απασχοληθεί στον τομέα του αγροτουρισμού. Στη συνέχεια θα παρουσιασθούν τα αποτελέσματα της έρευνας. Ανάλυση και ερμηνεία αποτελεσμάτων Σε αυτή την ερώτηση σταθμίστηκε το δείγμα όπως και στο Ερωτηματολόγιο 1, εφόσον ήταν εφικτό. Όπως παρατηρείται και στο Διάγραμμα 31, το δείγμα αποτελείται από 50 γυναίκες και 50 άνδρες. Διάγραμμα 31: Φύλο ερωτηθέντων 50% 50% Άνδρες Γυναίκες Πηγή: Ιδία επεξεργασία Στο Διάγραμμα 32 παρουσιάζονται τα αποτελέσματα της ηλικιακής διάρθρωσης του δείγματος. Παρατηρείται ότι σε αναλογία με τα αποτελέσματα του Ερωτηματολογίου 1, το μεγαλύτερο ποσοστό του δείγματος (42%) ανήκει στην ηλικιακή ομάδα ετών, ενώ το 29% ανήκει στην αντίστοιχη των ετών. Δεν υπάρχει κανένα άτομο που να είναι κάτω των 15 ετών, ενώ υπάρχει πολύ μικρή αντιπροσώπευση από τα άτομα ηλικίας άνω των 65 ετών. Μικρό είναι και το ποσοστό των ατόμων μεταξύ 15 και 23 ετών, ενώ τα άτομα 45 με 64 ετών έχουν ποσοστό 18%. 100

102 Διάγραμμα 32: Ηλικία ερωτηθέντων 2% 18% 9% 29% <15 ετών ετών ετών 42% ετών ετών 65 ετών και άνω Πηγή:Ιδία επεξεργασία Στην ερώτηση σχετικά με την περιοχή μόνιμης κατοικίας των ερωτηθέντων,ρωτήθηκαν 50 άτομα από τα Ζαγοροχώρια και 50 άτομα από τον υπόλοιπο Νομό Ιωαννίνων (Διάγραμμα 33). Διάγραμμα 33: Περιοχή μόνιμης κατοικίας ερωτηθέντων 50% 50% Ζαγοροχώρια Υπόλοιπο Νομού Ιωαννίνων Πηγή:Ιδία επεξεργασία Σχετικά με την οικογενειακή κατάσταση του δείγματος, η συντριπτική πλειοψηφία είναι έγγαμοι, με ποσοστό 88% και το 12% είναι άγαμοι (Διάγραμμα 34). Διάγραμμα 34: Οικογενειακή κατάσταση ερωτηθέντων 12% 88% Άγαμος Έγγαμος Πηγή: Ιδία επεξεργασία 101

103 Στην ερώτηση Έχετε παιδιά;, το 89% του δείγματος απάντησε θετικά και το 11% απάντησε αρνητικά (Διάγραμμα 35). Διάγραμμα 35: Έχετε παιδιά; 11% 89% Ναι Όχι Πηγή:Ιδία επεξεργασία Στο Διάγραμμα 36 απεικονίζονται τα ποσοστά σχετικά με τον αριθμό των παιδιών που έχει το δείγμα. Παρατηρείται, εν αντιθέσει με τα αντίστοιχα αποτελέσματα του Ερωτηματολογίου 1 για την ίδια ερώτηση, ότι το μισό σχεδόν δείγμα (55%) έχει 2 παιδιά, το 35% έχει 1 παιδί και μόλις το 10% έχει πάνω από 2 παιδιά. Στο Ερωτηματολόγιο 1 το μεγαλύτερο ποσοστό του δείγματος είχε 1 παιδί. Διάγραμμα 36: Αριθμός τέκνων ερωτηθέντων 10% 35% 55% 1 2 >2 Πηγή:Ιδία επεξεργασία Σχετικά με την εργασιακή κατάσταση του δείγματος, το 90% δήλωσε ότι εργάζεται και το 10% ότι δεν εργάζεται (Διάγραμμα 37). Διάγραμμα 37: Εργασιακή κατάσταση ερωτηθέντων 102

104 10% Ναι Όχι 90% Πηγή:Ιδία επεξεργασία Σχετικά με την επαγγελματική διάρθρωση του δείγματος, όπως και στα αντίστοιχα αποτελέσματα του Ερωτηματολογίου 1, το μεγαλύτερο ποσοστό απασχολείται ως ελεύθεροι επαγγελματίες (57%), ενώ το 32% απασχολείται στον ιδιωτικό και δημόσιο τομέα με ίδια ποσοστά. Το 9% δήλωσε ότι σπουδάζουν, ενώ μόλις το 2% δήλωσαν συνταξιούχοι ή ότι απασχολούνται με οικιακά (Διάγραμμα 38). Διάγραμμα 38: Επάγγελμα/Ιδιότητα ερωτηθέντων 16% 16% 2% 9% Φοιτητής/Σπουδαστής/Μ αθητής Ελεύθερος επαγγελματίας Ιδιωτικός υπάλληλος 57% Δημόσιος υπάλληλος Οικιακά/Συνταξιούχος Άλλο Πηγή:Ιδία επεξεργασία Στο Διάγραμμα 39 παρουσιάζονται τα αποτελέσματα της ερώτησης σχετικά με την κύρια πηγή του εισοδήματος του δείγματος. Παρατηρείται λοιπόν ότι το μεγαλύτερο ποσοστό (28%) έχει ως κύρια πηγή εισοδήματος τον τουριστικό κλάδο. Αυτό είναι μία θετική ένδειξη ως προς το γεγονός ότι αρκετά άτομα απασχολούνται στον τουριστικό τομέα, επομένως θα έχουν και άποψη σχετικά με τον αγροτουρισμό σε μεγάλο βαθμό. Με 32% συνολικά η κύρια πηγή εισοδήματος προέρχεται από τον ιδιωτικό και δημόσιο τομέα με ίσα ποσοστά και το 15% του 103

105 δείγματος έχει ως κύρια πηγή εισοδήματος την γεωργία. Το 12% του δείγματος έχει σαν κύρια πηγή εισοδήματος το εμπόριο, ενώ μόλις το 7% έχει ως αντίστοιχη πηγή την αλιεία. Τα μικρότερα ποσοστά συγκεντρώνουν η κτηνοτροφία και η σύνταξη με ποσοστά 4% και 2% αντίστοιχα. Διάγραμμα 39: Κύρια πηγή εισοδήματος ερωτηθέντων 16% 16% 2% 15% 7% Γεωργία Αλιεία Τουρισμός Εμπόριο 4% 12% 28% Κτηνοτροφία Δημόσιος τομέας Ιδιωτικός τομέας Σύνταξη Άλλο Πηγή:Ιδία επεξεργασία Ως προς την κατηγορία του οικογενειακού εισοδήματος του δείγματος (Διάγραμμα 40), το μεγαλύτερο ποσοστό με διαφορά ανήκει στην ομάδα των ευρώ (44%), ενώ το 29% ανήκει στην αντίστοιχη ομάδα των ευρώ. Κάτων των ευρώ υπάρχει ένα μικρό ποσοστό 8%, όπως και άνω των ευρώ ένα 7%. Το 12% του δείγματος ανήκει στην ομάδα ευρώ. Εν συγκρίσει με τα αντίστοιχα αποτελέσματα του Ερωτηματολογίου 1, το μεγαλύτερο ποσοστό του δείγματος έχει σαν οικογενειακό εισόδημα ανάμεσα σε ευρώ, ενώ για το Ερωτηματολόγιο 1 το εισόδημα κυμαινόταν σε πιο ευρεία κλίμακα ανάμεσα σε ευρώ. Διάγραμμα 40: Κατηγορία εισοδήματος ερωτηθέντων (σε ευρώ) 104

106 29% 7% 8% 12% < % > Πηγή:Ιδία επεξεργασία Συμπερασματικά από τα αποτελέσματα της πρώτης ενότητας που αφορά τα δημογραφικά στοιχεία των ερωτηθέντων, παρατηρείται ότι το δείγμα είναι μοιρασμένο ως προς το φύλο και την περιοχή της μόνιμης κατοικίας και το μεγαλύτερο ποσοστό είναι άτομα ηλικίας μεταξύ 36 και 44 ετών. Η πλειοψηφία του δείγματος είναι έγγαμοι με 2 παιδιά και το μισό σχεδόν δείγμα απασχολείται σε ελεύθερα επαγγέλματα, έχοντας ως κύρια πηγή εισοδήματος τον τουρισμό. Το οικογενειακό εισόδημα χαρακτηρίζεται από μέσο έως και υψηλό. Επομένως είναι ένα δείγμα ώριμο σε ηλικία κυρίως, με σχετική οικονομική άνεση. Στην δεύτερη ενότητα οι ερωτήσεις αποσκοπούν στη διαμόρφωση του αγροτουριστικού προφίλ του δείγματος. Τα αναμενόμενα αποτελέσματα είναι διαφορετικά από αυτά για το πρώτο Ερωτηματολόγιο. Αναμένεται οι κάτοικοι των Ζαγοροχωρίων και του υπόλοιπου Νομού Ιωαννίνων να έχουν περισσότερη πληροφόρηση σχετικά με τον αγροτουρισμό. Συγκεκριμένα στην ερώτηση για το αν γνωρίζουν την ύπαρξη αγροτουριστικών καταλυμάτων στα Ζαγοροχώρια, η συντριπτική πλειοψηφία του δείγματος απάντησε θετικά με ποσοστό 98%, έναντι ενός ποσοστού 2% που απάντησε πως δεν είναι ενήμερο (Διάγραμμα 41). Ήδη παρατηρείται ότι υπάρχει διαφορά στα ποσοστά των απαντήσεων συγκριτικά με αυτά στο Ερωτηματολόγιο 1. Συγκεκριμένα περισσότερα άτομα του δείγματος είναι ενήμερα για τα αγροτουριστικά καταλύματα κάτι το οποίο επιβεβαιώνει της αρχικές εικασίες. Διάγραμμα 41: Πληροφόρηση σχετικά με την ύπαρξη αγροτουριστικών καταλυμάτων 105

107 2% 98% Ναι Όχι Πηγή:Ιδία επεξεργασία Στην ερώτηση σχετικά με το αν έχει επισκεφθεί το δείγμα κάποιο αγροτουριστικό κατάλυμα στα Ζαγοροχώρια την τελευταία διετία (Διάγραμμα 42) το 85% απάντησε θετικά και το 15% απάντησε αρνητικά. Επομένως μεγάλο ποσοστό του δείγματος έχει άποψη για τον αγροτουρισμό στα Ζαγοροχώρια. Διάγραμμα 42: Επίσκεψη σε αγροτουριστικό κατάλυμα στα Ζαγοροχώρια 15% 85% Ναι Όχι Πηγή: Ιδία επεξεργασία Σε συνέχεια της προηγούμενης ερώτησης, στο Διάγραμμα 43 παρουσιάζονται τα αποτελέσματα σχετικά με τη συχνότητα της επίσκεψης του δείγματος σε αγροτουριστικά καταλύματα στα Ζαγοροχώρια την τελευταία διετία. Το 39% απάντησε ότι έχει επισκεφθεί κάποιο αγροτουριστικό κατάλυμα 2 με 3 φορές, το 26% απάντησε πως έχει επισκεφθεί περισσότερες από 5 φορές, το 20% 3 με 5 φορές και το 15% 1 φορά. Επομένως παρατηρείται ότι το μεγαλύτερο ποσοστό του δείγματος έχει επισκεφθεί κάποιο αγροτουριστικό κατάλυμα στα Ζαγοροχώρια 3 με 5 φορές κατά μέσο όρο την τελευταία διετία, με αξιόλογο ποσοστό τα άτομα που έχουν επισκεφθεί αντίστοιχα πάνω από 5 φορές. 106

108 Διάγραμμα 43: Συχνότητα επίσκεψης σε αγροτουριστικό κατάλυμα στα Ζαγοροχώρια 26% 15% 20% 39% 1 φορά 2-3 φορές 3-5 φορές >5 φορές Πηγή:Ιδία επεξεργασία Σχετικά με το πώς κρίνει το δείγμα την ποιότητα των αγροτουριστικών καταλυμάτων στα Ζαγοροχώρια, η πλειοψηφία και σχεδόν το μισό δείγμα απάντησε πως την χαρακτηρίζει πολύ καλή, με ποσοστό 57% (Διάγραμμα 44). Το 26% την χαρακτηρίζει ως καλή και το 12 ως άριστη. Πολύ κακή και κακή δεν τη χαρακτηρίζει κανένα άτομο, ενώ μόλις το 2% απάντησε πως δεν γνωρίζει και το 3% πως είναι μέτρια. Διάγραμμα 44: Αξιολόγηση ποιότητας αγροτουριστικών καταλυμάτων στα Ζαγοροχώρια 2% 3% 57% 12% 26% Πολύ κακή Κακή Μέτρια Καλή Πολύ καλή Άριστη Δεν γνωρίζω Πηγή: Ιδία επεξεργασία Στην ερώτηση για το εάν έχει το δείγμα απασχοληθεί παλαιότερα στον τομέα του αγροτουρισμού και συγκεκριμένα σε κάποιο αγροτουριστικό κατάλυμα, το 42% δήλωσε πως ναι και το μεγαλύτερο ποσοστό το (58%) δήλωσε όχι (Διάγραμμα 45). 107

109 Διάγραμμα 45: Προηγούμενη εργασία σε αγροτουριστικό κατάλυμα στα Ζαγοροχώρια 42% 58% Ναι Όχι Πηγή: Ιδία επεξεργασία Σε επόμενη ερώτηση σχετικά με το εάν θα ήθελαν να απασχοληθούν στον τομέα του αγροτουρισμού (Διάγραμμα 46) το 68% απάντησε θετικά και το 32% απάντησε αρνητικά. Επομένως ο αγροτουρισμός είναι ένας τομέας αρκετά διαδεδομένος στην περιοχή μελέτης και έχει θετικό αντίκτυπο στη γνώμη του δείγματος. Διάγραμμα 46: Επιθυμία εργασίας στον τομέα του αγροτουρισμού 32% 68% Ναι Όχι Πηγή: Ιδία επεξεργασία Στο Διάγραμμα 47 παρουσιάζονται οι λόγοι για τους οποίους το δείγμα θα ήθελε να απασχοληθεί στον τομέα του αγροτουρισμού. Το 59% θα επιθυμούσε να απασχοληθεί στον αγροτουρισμό για οικονομικούς λόγους ή λόγους ανεργίας. Ίσως πιστεύει ότι ο αγροτουρισμός θα μπορούσε να του αποφέρει μια οικονομική ασφάλεια καλύτερη από αυτή που ήδη έχει. Το 32% απάντησε πως θεωρεί πως ο αγροτουρισμός έχει γενικότερα προοπτικές εξέλιξης, ενώ τα μικρότερα ποσοστά συγκεντρώνουν οι λόγοι του ότι απασχολείται ή έχει απασχοληθεί στο παρελθόν κάποιος γνωστός, φίλος ή και συγγενής (3%) και το ότι βρίσκει ενδιαφέρον στον τομέα του αγροτουρισμού (6%). 108

110 Διάγραμμα 47:Λόγοι επιθυμίας εργασίας στον τομέα του αγροτουρισμού Οικονομικοί λόγοι/ανεργία 3% Βρίσκω ενδιαφέρον στον τομέα γενικότερα 32% Πιστεύω ότι έχει προοπτικές εξέλιξης 6% 59% Απασχολείται/έχει απασχοληθεί στο παρελθόν κάποιος συγγενής/φίλος/γνωστός Άλλο Πηγή: Ιδία επεξεργασία Στην ερώτηση για το ποιο θεωρούν το πλεονέκτημα της περιοχής (Διάγραμμα 48), το 44% του δείγματος απάντησε πως είναι ο παραδοσιακός χαρακτήρας και η πολιτιστική κληρονομιά των Ζαγοροχωρίων, σε πολύ μεγαλύτερο ποσοστό από ότι στην αντίστοιχη ερώτηση του Ερωτηματολογίου 1 (18%). Στο 9% με 12% κυμαίνονται οι απαντήσεις σχετικά με το φυσικό περιβάλλον, την υψηλή ποιότητα των παρεχόμενων υπηρεσιών και τη διαφοροποίηση σε σχέση με άλλες περιοχές. Ενώ οι υπόλοιπες απαντήσεις κυμαίνονται σε χαμηλότερα ποσοστά μεταξύ 1% και 3%. Παρατηρείται λοιπόν ότι σε σχέση με τις αντίστοιχες απαντήσεις για το Ερωτηματολόγιο 1, υπάρχουν διαφορές ως προς τα ποσοστά. Διάγραμμα 48: Πλεονέκτημα της περιοχής Φυσικό περιβάλλον 2% 3% 1% 12% 9% Παραδοσιακός χαρακτήρας/πολιτιστική κληρονομιά Αξιοθέατα Υψηλή ποιότητα παρεχόμενων υπηρεσιών Ηρεμία/Ησυχία 13% Προσβασιμότητα 1% 2% 44% Δραστηριότητες που μπορεί να πραγματοποιήσει ο επισκέπτης Διασκέδαση/Νυχτερινή ζωή 12% 1% Ιστορία Χαμηλό κόστος Διαφοροποίηση σε σχέση με άλλες περιοχές Άλλο Πηγή:Ιδία επεξεργασία 109

111 Σχετικά με την κατεύθυνση προς την οποία θα έπρεπε να κινηθεί η τουριστική ανάπτυξη της περιοχής (Διάγραμμα 49), το μεγαλύτερο ποσοστό και με μεγάλη διαφορά (73%) απάντησε πως αυτή η κατεύθυνση θα πρέπει να είναι η ανάπτυξη δράσεων για τους επισκέπτες, όπως ιππασία, ποδηλασία κλπ. Το 11% πιστεύει πως θα ωφελήσει ο εκσυγχρονισμός των υπαρχόντων εγκαταστάσεων φιλοξενίας και το 15% ότι είναι απαραίτητα τα προγράμματα περιβαλλοντικής εκπαίδευσης. Μόλις το 1% πιστεύει πως η πραγματοποίηση πολιτιστικών εκδηλώσεων θα βοηθήσει την αγροτουριστική ανάπτυξη. Παρατηρείται πως υπάρχουν διαφορές σε σχέση με τις απαντήσεις στην αντίστοιχη ερώτηση του Ερωτηματολογίου 1. Οι τουρίστες/επισκέπτες πιστεύουν σε μεγαλύτερο ποσοστό πως απαραίτητη είναι η βελτίωση των υποδομών φιλοξενίας, ενώ εξίσου σημαντική θεωρούν την ανάπτυξη δράσεων για τους επισκέπτες. Διάγραμμα 49: Κατεύθυνση τουριστικής ανάπτυξης 1% 15% 11% 73% Εκσυγχρονισμός των υπαρχόντων εγκαταστάσεων φιλοξενίας Ανάπτυξη δράσεων για τους επισκέπτες (ιππασία, ποδηλασία κλπ) Πραγματοποίηση πολιτιστικών εκδηλώσεων Προγράμματα περιβαλλοντικής εκπαίδευσης (σεμινάρια, παρουσιάσεις κλπ) Άλλο Πηγή:Ιδία επεξεργασία Σχετικά με την επάρκεια της προβολής και προώθησης των αγροτουριστικών καταλυμάτων στα Ζαγοροχώρια, το 89% του δείγματος θεωρεί πως είναι επαρκής, ενώ το 11% πως δεν είναι (Διάγραμμα 50). Διάγραμμα 50: Επάρκεια προβολής αγροτουριστικών καταλυμάτων 110

112 11% Ναι Όχι 89% Ενώ σχετικά με την επάρκεια των υποδομών (Διάγραμμα 51), το 79% του δείγματος απάντησε πως υπάρχουν οι κατάλληλες υποδομές για την ανάπτυξη του αγροτουρισμού, ενώ το 21% απάντησε πως όχι. Επομένως η πλειοψηφία θεωρεί πως είναι ικανοποιητικό το επίπεδο των υποδομών. Διάγραμμα 51: Επάρκεια υποδομών 21% 79% Ναι Όχι Πηγή:Ιδία επεξεργασία Στην τελευταία ερώτηση το δείγμα κλήθηκε να απαντήσει για το ποιο πιστεύει ότι θα είναι η εξέλιξη του αγροτουρισμού στα Ζαγοροχώρια (Διάγραμμα 52). Το μεγαλύτερο ποσοστό (77%) απάντησε πως πιστεύει πως θα εξελιχθεί θετικά ο αγροτουρισμός, ενώ το 18% πως θα παραμείνει στάσιμος. Μόλις το 5% απάντησε πως πιστεύει πως θα εξελιχθεί αρνητικά. Διάγραμμα 52: Εξέλιξη αγροτουρισμού 111

113 5% 18% 77% Θετικά Αρνητικά Θα παραμείνει στάσιμος Πηγή:Ιδία επεξεργασία Σύνοψη Στο Ερωτηματολόγιο 2, στόχος ήταν με τη βοήθεια ενός δείγματος 100 ατόμων από τα Ζαγοροχώρια και τον υπόλοιπο Νομό Ιωαννίνων, να διερευνηθούν οι απόψεις σχετικά με τον αγροτουρισμό στα Ζαγοροχώρια και να συγκριθούν με τις αντίστοιχες του Ερωτηματολογίου 1 που απευθύνονταν σε τουρίστες/επισκέπτες των Ζαγοροχωρίων. Οι ερωτήσεις διακρίνονται σε δύο ενότητες, η πρώτη αφορά στα δημογραφικά στοιχεία του δείγματος και η δεύτερη στη διαμόρφωση του αγροτουριστικού προφίλ του δείγματος. Κάποιες ερωτήσεις είναι κοινές με αυτές του Ερωτηματολογίου 1, προκειμένου να γίνουν οι ανάλογες και απαραίτητες συγκρίσεις. Αναφορικά με τα δημογραφικά στοιχεία του δείγματος, το μισό δείγμα είναι γυναίκες και το μισό άνδρες, κάτι το οποίο σταθμίστηκε εξαρχής. Το μεγαλύτερο ποσοστό είναι ηλικίας 36 με 44 ετών και επίσης σταθμίσαμε το δείγμα ως προς την περιοχή κατοικίας. Επιλέξαμε 50 άτομα από τα Ζαγοροχώρια και 50 άτομα από τον υπόλοιπο Νομό Ιωαννίνων. Το μεγαλύτερο ποσοστό είναι έγγαμοι με 2 παιδιά και εργάζονται σαν ελεύθεροι επαγγελματίες. Το εισόδημά τους είναι μέσο προς υψηλό και προέρχεται κυρίως από τον τουριστικό κλάδο. Όσον αφορά στο αγροτουριστικό προφίλ του δείγματος, η συντριπτική πλειοψηφία είναι ενήμεροι για την ύπαρξη των αγροτουριστικών καταλυμάτων στα Ζαγοροχώρια, κάτι το οποίο ήταν αναμενόμενο εξαρχής. Επίσης η συντριπτική πλειοψηφία έχει επισκεφθεί κάποιο από αυτά και μάλιστα κατά μέσο όρο 2 με 3 φορές την τελευταία διετία. Το μισό δείγμα και παραπάνω αξιολογεί την ποιότητα των αγροτουριστικών καταλυμάτων που έχει επισκεφθεί ως πολύ καλή, ενώ ένα μεγάλο ποσοστό επιθυμεί να απασχοληθεί στον αγροτουρισμό κυρίως για λόγους οικονομικούς. Παραπάνω από τα μισά του δείγματος δεν έχουν απασχοληθεί παλαιότερα στον αγροτουριστικό κλάδο, ενώ θεωρούν πως το βασικό πλεονέκτημα της περιοχής είναι ο παραδοσιακός χαρακτήρας της. 112