Ο ΟΡΕΙΝΟΣ ΧΩΡΟΣ ΚΑΙ Η ΗΠΙΑ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΦΥΣΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ, ΟΙΚΙΣΜΟΙ,ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΣ ΙΣΤΟΣ

Transcript

1 Ο ΟΡΕΙΝΟΣ ΧΩΡΟΣ ΚΑΙ Η ΗΠΙΑ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΦΥΣΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ, ΟΙΚΙΣΜΟΙ,ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΣ ΙΣΤΟΣ ΓΙΑΝΝΗΣ ΚΑΡΑΝΙΚΑΣ Αρχιτέκτων Πολεοδόµος Μηχανικός Η συνειδητοποίηση ότι οι ορεινές περιοχές υφίστανται ακραίες διαδικασίες µείωσης πληθυσµού, που οδηγούν στη διάλυση των τοπικών παραδοσιακών οικονοµιών µπορεί να είναι ένας από τους κύριους λόγους του πρόσφατου ενδιαφέροντος για αυτές. Η εµφάνιση, εξάλλου, νέων µορφών τουρισµού, οδηγεί αργά στην ανάπτυξη νέου ενδιαφέροντος για προορισµούς που προσφέρουν περιβαλλοντικές και πολιτιστικές αρετές και την ευκαιρία για νέα αναπτυξιακά πρότυπα βασισµένα στον τουρισµό. Η αειφορική τουριστική ανάπτυξη για ορεινές περιοχές θέτει µια σειρά από ζητήµατα και µεθοδολογικά προβλήµατα, τα οποία έχουν προσεγγιστεί από πολλές µελέτες, σε διάφορα επίπεδα και κλίµακες ανάπτυξης.αυτές οι µελέτες ποικίλουν από ενδοπεριφερειακό επίπεδο σε περιφερειακό και τοπικό δηµοτικό επίπεδο. Η βασική µεθοδολογία έχει καθιερωθεί από την ανάλυση και τη διατύπωση ενός αναπτυξιακού τουριστικού σχεδίου για την οροσειρά της Πίνδου. Η µελέτη εξέτασε µία σειρά δεικτών και κριτηρίων βιωσιµότητας, όπως και εφικτότητας. Η πρόταση βασίζεται στη σύλληψη ολοκληρωµένης τουριστικής περιοχής, όπου πρόκειται να εφαρµοστεί τοπικό σχέδιο. Τα µέτρα και επενδυτικά επίπεδα για κάθε ενότητα του είναι οργανωµένα σύµφωνα µε τις ιδιαίτερες απαιτήσεις κάθε περιοχής, καθώς καθεµία διαφέρει από άποψη µεγέθους και φύσης, ακολουθώντας ιστορικά, πολιτιστικά και γεωγραφικά πρότυπα.αλλες µελέτες αναφέρονται ως µελέτες περιπτώσεων, εξετάζοντας ποικίλες χωρικές κλίµακες, όπως ολόκληρο Νοµό (Ιωάννινα), νησί (Κρήτη) ή µεµονωµένο ήµο (Πυθαγόρειο, Σάµος). Όπως αναµένεται, οι εφαρµογές της γενικής µεθοδολογίας εξασφαλίζουν ένα επίπεδο αξιοπιστίας στην προσέγγιση, η οποία κινείται εντός των ορίων της αειφορικότητας όπως γίνεται αντιληπτή από τις τοπικές συνθήκες και ιδιαιτερότητες.ο ρόλος του αρχιτέκτονα είναι εδώ εµφανής και απαραίτητος. Ο αρχιτέκτονας πρέπει να είναι παρών σε όλα τα στάδια της διαδικασίας, από το αρχικό στάδιο σχεδιασµού έως τα τελικά σχέδια κτιρίων, κατασκευών και ανοικτών χώρων. MOUNTAIN AREAS: PLANNING FOR SUSTAINABLE TOURISM DEVELOPMENT. SPATIAL CHARACTERISTICS, SETTLEMENTS, SOCIAL FABRIC JOHN C. CARANICAS Architect Urban Planner The realization that mountain areas are going through extreme processes of population depletion leading to the disintegration of local traditional economies may be one of the main reasons of the recent interest for these areas. The emergence on the other of new forms of tourism away from the model of the three S (sea sun sand) leads slowly to the development of a new interest for destinations that offer environmental and cultural qualities present the opportunity for new development patterns based on tourism. Sustainable tourism development for mountain areas raises a set of issues and methodological problems, which were approached by several studies at several spatial development levels and scales.these studies range from the intraregional level to the regional or local municipal level.

2 The basic methodology was established by analysis and formulation of a tourism development plan for the Pindos mountain range. The study examined a set of indicators and criteria of sustainability as well as feasibility. The Proposal is structured on the concept of an integrated tourism area, where a local comprehensive plan is to be implemented. Measures and investment levels for each section of the plan are structured with specific intensities according to the particular requirements of each area, since each area varies in size and nature, following historic cultural and geographic patterns.some other studies are discussed mostly as case studies, examining various spatial configurations, such as an entire Prefecture (Ioannina), an island (Crete) or a single municipality (Pythagorio, Samos). As can be expected, implementations of the general methodology ensures a certain level of reliability that the approach is moving within the limits of sustainability as it is interpreted by local conditions and particularities.the role of the architect is here obvious and necessary. The architect must be present to all stages of the process, from the original planning stage down to the actual designs of buildings, structures and open spaces. ΕΙΣΗΓΗΣΗ 1.ΕΙΣΑΓΩΓΗ Ο ΟΡΕΙΝΟΣ ΧΩΡΟΣ ΩΣ ΑΝΘΡΩΠΟΓΕΩΓΡΑΦΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ Ο ορεινός χώρος έχει τύχει να απασχολήσει πολλούς µελετητές, κατά παράδοση από την πλευρά της ιστορικής και κοινωνικής εξέλιξης και της λαογραφίας. Οι αναφορές που τον έφεραν πρόσφατα στο προσκήνιο τοποθετούνται στην πλευρά της χωροταξικής και αναπτυξιακής θεώρησης και πρακτικότερα προέκυψαν σε σχέση µε προγράµµατα που αποβλέπουν σε συγκεκριµένες παρεµβάσεις, όπως το Γ ΚΠΣ και οι Κοινοτικές Πρωτοβουλίες. Στις πρόσφατες χωροταξικές θεωρήσεις χρησιµοποιούνται έννοιες τυπολογικές που αναφέρονται στον «νησιωτικό χώρο», τον «παράκτιο χώρο» και τον «ορεινό χώρο», σε µια προσπάθεια ανακάλυψης ή αποµόνωσης ιδιαιτεροτήτων και χαρακτηριστικών που βοηθούν στην ερµηνεία των ανθρωπογενών φαινοµένων σε σχέση µε το φυσικό και γεωγραφικό υπόβαθρο.σε πολλές περιπτώσεις, η θεώρηση αυτή καταλήγει σε χρήσιµα συµπεράσµατα που µπορούν να οδηγήσουν στην λήψη ορθών και αποτελεσµατικών µέτρων, σε άλλες όµως περιπτώσεις απαιτείται ο συσχετισµός αυτών των φαινοµένων και µε τους άλλους «χώρους». Η ίδια η πολυπλοκότητα του ελληνικού χώρου, όπου η µικρή κλίµακα εισάγει εναλλαγές και γρήγορες µεταβάσεις από τόπο σε τόπο, επιβάλλει µια ευέλικτη οριοθέτηση του «ορεινού χώρου», που θα εξαρτάται διαλεκτικά από το ζητούµενο της θεώρησης. Πόθεν το πρόσφατο ενδιαφέρον για τον ορεινό χώρο ; Ο πρώτος λόγος αυτού του ενδιαφέροντος θα πρέπει να αναζητηθεί στην «ανησυχία» που καταλαµβάνει τους προγραµµατιστές (ή παρατηρητές) των χωροταξικών και αναπτυξιακών φαινοµένων µπροστά στην πρωτοφανή µετακίνηση δραστηριοτήτων προς τα πεδινά και τα παράλια και την ταυτόχρονη εγκατάλειψη του ορεινού χώρου. Ο δεύτερος λόγος εντοπίζεται ασφαλώς στο γενικότερο ενδιαφέρον για τις περιβαλλοντικές αξίες που διατηρούνται στον ορεινό χώρο, ενδιαφέρον που όψιµα έχει διαδοθεί και προβληθεί, σε βαθµό µάλιστα που να αποτελεί ενδεχοµένως και απειλή για το ίδιο το περιβάλλον. 2.ΕΞΑΓΩΓΗ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΩΝ ΑΠΟ ΜΕΛΕΤΕΣ Η εισήγηση αναφέρεται στη σύνθεση συµπερασµάτων συγκεκριµένων µελετών, που αντιµετώπισαν το θέµα του τουρισµού στον ορεινό χώρο και που ο οµιλών είχε την ευκαιρία να παρακολουθήσει στενά, είτε ως συντονιστής είτε ως σύµβουλος.οι µελέτες αυτές είναι: Σχεδιασµός Αξιοποίησης µε Στόχο την Ήπια Οικολογική Τουριστική Ανάπτυξη του Τµήµατος της ενδοχώρας που ορίζεται από τον Άξονα της Οροσειράς της Πίνδου και από τις Πρέσπες έως : Επιτροπή Παρακολούθησης Προγράµµατος: «Τουρισµός Πολιτισµός» / ΕΟΤ

3 τη Ναύπακτο και Αναγνώριση Ορεινών και Χιονοδροµικών Όγκων ιαχείριση του εσωτερικού τµήµατος της Θεσσαλίας που ορίζεται : Περιφέρεια Θεσσαλίας από τον ορεινό χώρο του Ολύµπου και του Κισσάβου µε στόχο την Ήπια Οικολογική Τουριστική Ανάπτυξή του Μελέτη Τουριστικής Οικολογικής Αξιοποίησης των Ορεινών : Εταιρεία Τουρισµού Κρήτης Όγκων Κρήτης Χωροταξικό Σχέδιο Νοµού Ιωαννίνων : Περιφέρεια Ηπείρου Ανάπτυξη ορεινού όγκου Καρβούνη ήµου Πυθαγορείου : ήµος Πυθαγορείου Τροποποίηση Ειδικής Χωροταξικής Μελέτης (ΕΧΜ): Ανάπτυξη Οικισµών της Λίµνης Ταυρωπού : Υ.ΠΕ.ΧΩ..Ε. /νση Χωροταξίας Αν και η εισήγηση επικεντρώνεται στον τοµέα του τουρισµού, αναπόφευκτα θίγει και τους άλλους αναπτυξιακούς τοµείς, σε µια προσπάθεια να εξεταστούν ερωτήµατα γύρω από το θέµα της αειφόρου ανάπτυξης και τις πιθανές µορφές που αυτή µπορεί να πάρει. Εξάλλου, πρώτο αξίωµα για µια αειφορική κατεύθυνση είναι η διατήρηση δραστηριοτήτων του πρωτογενούς και δευτερογενούς τοµέα µε νέες µορφές. Στη µελέτη της Πίνδου, αναλύονται θέµατα που εκτείνονται στο πεδίο της χωροταξίας και του σηµερινού οικιστικού δικτύου, αλλά και του µελλοντικού επιθυµητού προτύπου κατοίκησης και δραστηριοτήτων στον ορεινό χώρο. Τέλος, παρουσιάζονται πρότυπα τυπικού προγραµµατισµού τουριστικών περιοχών υπό το πρίσµα ολοκληρωµένης ανάπτυξης, σε µορφή συµβατή µε τις δοµές του Γ ΚΠΣ. 3. ΜΕΛΕΤΗ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΠΙΝ ΟΥ ΕΟΤ Η µελέτη έχει τον πλήρη τίτλο «Σχεδιασµός αξιοποίησης µε στόχο την ήπια οικολογική τουριστική ανάπτυξη του τµήµατος της ενδοχώρας που ορίζεται από τον άξονα της οροσειράς της Πίνδου και από τις Πρέσπες έως τη Ναύπακτο και αναγνώριση ορεινών και χιονοδροµικών όγκων». Ο περιγραφικός αυτός τίτλος αναφέρεται γεωγραφικά στον κύριο κορµό του ορεινού όγκου που διασχίζει από Βορρά έως Νότο το κυριότερο χερσαίο τµήµα της χώρας. Σκοπός της µελέτης είναι η αναγνώριση των στοιχείων της περιοχής, η αξιολόγησή τους και η διατύπωση ενός προγράµµατος ήπιας τουριστικής ανάπτυξής της. Η ΑΝΑΛΥΣΗ ΚΑΙ ΤΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ Ως πρώτο βήµα προσδιορίζεται µε γεωγραφικά και λειτουργικά κριτήρια η περιοχή µελέτης. Τα κριτήρια αυτά είναι: το υψόµετρο, το ανάγλυφο του ορεινού όγκου, το φυσικό περιβάλλον, το ιστορικό και λαογραφικό στοιχείο, το ψυχολογικό κριτήριο, οι ορεινοί οικισµοί και τα διοικητικά όρια δήµων και κοινοτήτων, τα βασικά δίκτυα υποδοµής και οι συνδέσεις σε περιφερειακό, νοµαρχιακό και τοπικό επίπεδο που συνθέτουν το φυσικό και ανθρωπογενές περιβάλλον του ορεινού χώρου. Η περιοχή µελέτης περιλαµβάνει τα άκρα των νοµών Καστοριάς και Φλωρίνης στο βόρειο τµήµα της, σηµαντικά τµήµατα των νοµών Ιωαννίνων, Κοζάνης, Γρεβενών, Άρτας, Τρικάλων, Καρδίτσας, όλο το νοµό Ευρυτανίας και τµήµατα των νοµών Αιτωλοακαρνανίας, Φθιώτιδας και Φωκίδας. Έχει συνολική έκταση τ.χλµ. και συγκροτείται από 549 ορεινούς, 42 ηµιορεινούς και 9 πεδινούς οικισµούς, δηλαδή συνολικά από 113 δήµους και κοινότητες «Καποδίστρια». Ο πραγµατικός πληθυσµός (απογραφής 1991) του συνόλου της περιοχής είναι άτοµα. Σε δεύτερο βήµα, ακολουθεί η συστηµατική συλλογή και αποδελτίωση της σχετικής βιβλιογραφίας και του σώµατος προηγούµενων µελετών από τις οποίες µετά από αξιολόγηση αντλούνται πρόσφορα στοιχεία. Η ΦΥΣΙΟΓΝΩΜΙΑ ΚΑΙ ΥΝΑΜΙΚΗ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ Το τρίτο βήµα συνίσταται στην ανάλυση της περιοχής σε πολλαπλά επίπεδα. Τα επίπεδα αυτά είναι: η χωροταξική ένταξη της περιοχής, η σε γενικό επίπεδο θεώρησης

4 εξέταση των γεωγραφικών και κοινωνικοοικονοµικών δεδοµένων, η πολυκριτηριακή ανάλυση των πληθυσµιακών, οικονοµικών δεδοµένων και των φυσικών αναπτυξιακών πόρων της περιοχής, τα βασικά περιβαλλοντικά στοιχεία, η υπάρχουσα υποδοµή και η λειτουργία των δικτύων, τα στοιχεία διατήρησης και προστασίας της πολιτιστικής κληρονοµιάς και η τουριστική υποδοµή. Η µακροσκοπική προσέγγιση αυτής της κλίµακας εγείρει το ζήτηµα συγκέντρωσης και διαχείρισης των στοιχείων τόσο στο σύνολο της περιοχής µελέτης, όσο και στην κατά ΟΤΑ θεώρηση, µε συνέπεια τη δηµιουργία µιας βάσης δεδοµένων σε επίπεδο νοµού, επαρχίας και ΟΤΑ. Η ΠΡΟΤΑΣΗ Η ολοκληρωµένη αξιολόγηση των στοιχείων φυσικού και ανθρωπογενούς περιβάλλοντος του ορεινού όγκου προσεγγίζεται από δύο πλευρές: τον ήπιο χαρακτήρα και τους περιορισµούς που θέτει η έννοια αυτή και το βαθµό βιωσιµότητας που εκτιµάται να επιτύχει σε κάθε περιοχή ένα ολοκληρωµένο τουριστικό δίκτυο. Ο διάλογος µεταξύ των δύο µέτρων σύγκρισης καθορίζει και τη διαφορετική φυσιογνωµία κάθε µικροπεριοχής. Για την εφαρµογή της µεθόδου ποιοτικής και ποσοτικής αξιολόγησης της ηπιότητας αλλά και της βιωσιµότητας τουριστικών δραστηριοτήτων, επιλέγονται 18 τουριστικές περιοχές. Πρόκειται για περιοχές που έχουν επιλέγει µε κριτήρια οικονοµίας κλίµακας αλλά και ιστορικού και πολιτιστικού υποβάθρου προγραµµατικής και οργανωτικής σηµασίας. Στη συνέχεια, οι 18 τουριστικές περιοχές αξιολογούνται µε βάση τα κριτήρια ήπιας παρέµβασης (πληθυσµός, υφιστάµενη τουριστική υποδοµή, κτιριακό απόθεµα, ευαισθησία της περιοχής ως προς τα διατηρητέα στοιχεία φυσικού περιβάλλοντος, γενική αναπτυξιακή εικόνα περιοχής ως προς τη δεκτικότητα και τις δυνατότητες ανάπτυξης του τουρισµού) και τα κριτήρια βιωσιµότητας για τον προσδιορισµό τόσο της αντοχής όσο και της δεκτικότητας της περιοχής ως προς την ανάπτυξη τουριστικών δραστηριοτήτων.οι προτεινόµενες τουριστικές περιοχές είναι οι ακόλουθες: ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗ ΠΕΡΙΟΧΗ ΝΟΜΟΣ ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ ΕΣΥΕ 1991 ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΟ ΚΕΝΤΡΟ Τ.Π. 1. ΛΙΜΝΩΝ ΕΘΝΙΚΟΥ ΡΥΜΟΥ ΠΡΕΣΠΩΝ ΦΛΩΡΙΝΑΣ ΑΓΙΟΣ ΓΕΡΜΑΝΟΣ ΚΑΙ ΒΙΤΣΙΟΥ 2Α. ΜΑΣΤΟΡΟΧΩΡΙΩΝ ΚΑΙ ΣΑΡΑΝΤΑΠΟΡΟΥ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ ΠΥΡΣΟΓΙΑΝΝΗ ΠΟΤΑΜΟΥ 2Β. ΚΟΝΙΤΣΑΣ ΟΙΚΙΣΜΩΝ ΛΑΚΚΑΣ ΑΩΟΥ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ ΚΟΝΙΤΣΑ 3. ΖΑΓΟΡΟΧΩΡΙΩΝ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ ΤΣΕΠΕΛΟΒΟ 4. ΜΕΤΣΟΒΟΥ ΚΑΙ ΕΘΝΙΚΟΥ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ ΜΕΤΣΟΒΟ ΡΥΜΟΥ ΒΑΛΙΑΣ ΚΑΛΝΤΑ ΓΡΕΒΕΝΩΝ 5. ΒΑΣΙΛΙΤΣΑΣ ΟΡΛΙΑΚΑ ΓΡΕΒΕΝΩΝ ΣΜΙΞΗ 6. ΤΖΟΥΜΕΡΚΩΝ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ ΠΡΑΜΑΝΤΑ ΑΡΤΑΣ 7. ΟΙΚΙΣΜΩΝ ΑΣΠΡΟΠΟΤΑΜΟΥ ΤΡΙΚΑΛΩΝ ΚΑΣΤΑΝΕΑ 8. ΠΕΡΤΟΥΛΙΟΥ ΕΛΑΤΗΣ ΚΟΖΙΑΚΑ ΤΡΙΚΑΛΩΝ ΕΛΑΤΗ 9. ΤΕΧΝΗΤΗΣ ΛΙΜΝΗΣ ΜΕΣΟΧΩΡΑΣ ΤΡΙΚΑΛΩΝ ΜΕΣΟΧΩΡΑ 10. ΤΕΧΝΗΤΗΣ ΛΙΜΝΗΣ ΤΡΙΚΑΛΩΝ ΑΡΓΙΘΕΑ ΣΥΚΙΑΣ ΚΑΙ ΑΡΓΙΘΕΑΣ ΑΡΤΑΣ ΑΓΡΑΦΩΝ ΚΑΡ ΙΤΣΑΣ 11. ΤΕΧΝΗΤΗΣ ΛΙΜΝΗΣ ΤΑΥΡΩΠΟΥ ΚΑΡ ΙΤΣΑΣ ΜΟΡΦΟΒΟΥΝΙΟ ΜΕΣΕΝΙΚΟΛΑΣ 12. ΕΥΡΥΤΑΝΙΚΩΝ ΑΓΡΑΦΩΝ ΕΥΡΥΤΑΝΙΑΣ ΑΓΡΑΦΑ 13. ΤΥΜΦΡΗΣΤΟΥ ΚΑΡΠΕΝΗΣΙΟΥ ΕΥΡΥΤΑΝΙΑΣ ΚΑΡΠΕΝΗΣΙ ΚΑΡΠΕΝΗΣΙΩΤΗ ΠΟΤΑΜΟΥ 14. ΤΕΧΝΗΤΗΣ ΛΙΜΝΗΣ ΕΥΡΥΤΑΝΙΑΣ ΦΡΑΓΚΙΣΤΑ ΚΡΕΜΑΣΤΩΝ ΑΙΤΩΛ/ΝΙΑΣ 15. ΤΕΧΝΗΤΩΝ ΛΙΜΝΩΝ ΚΑΣΤΡΑΚΙΟΥ ΚΑΙ ΑΙΤΩΛ/ΝΙΑΣ ΜΠΑΜΠΑΛΙΟ ΣΤΡΑΤΟΥ 16. ΟΡΕΙΝΗΣ ΝΑΥΠΑΚΤΙΑΣ ΑΙΤΩΛ/ΝΙΑΣ ΑΝΩ ΧΩΡΑ 17. ΕΘΝΙΚΟΥ ΡΥΜΟΥ ΟΙΤΗΣ, ΦΘΙΩΤΙ ΟΣ ΑΘΑΝ. ΙΑΚΟΣ 18. ΒΑΡ ΟΥΣΙΩΝ, ΓΚΙΩΝΑΣ ΦΩΚΙ ΟΣ ΜΟΥΣΟΥΝΙΤΣΑ

5 Όπως φαίνεται και στον παραπάνω πίνακα, κάθε τουριστική περιοχή περιλαµβάνει ένα σύνολο οικισµών και άλλων στοιχείων αλλά και ένα καθορισµένο Κέντρο. Το Κέντρο αυτό συγκεντρώνει τα στοιχεία που εν δυνάµει το καθιστούν τουριστικό κέντρο. Στο κέντρο κάθε τουριστικής περιοχής εντατικοποιούνται οι επενδύσεις µηχανισµών προβολής και διαχείρισης της περιοχής και χωροθετείται το Κέντρο Πληροφόρησης Επισκεπτών. Τα κέντρα κάθε περιοχής συνδέονται µε το νέο αναδυόµενο οδικό δίκτυο ορεινού τουρισµού. Σκοπός του νέου αυτού δικτύου είναι η ολοκλήρωση βρόγχων, έτσι ώστε σε µια περιήγηση να µην απαιτείται η επιστροφή από την ίδια διαδροµή και η ολοκλήρωση κλειστού πλέγµατος και ώστε αυτό να συνδέει κατά το δυνατόν τα κέντρα των τουριστικών περιοχών και κυριότερα τις τουριστικές περιοχές σε διανοµαρχιακό και διαπεριφερειακό επίπεδο. ΓΕΝΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΩΝ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ ΜΕΛΕΤΗΣ Οι παρεµβάσεις οι οποίες θεωρούνται απαραίτητες για την εξασφάλιση της ήπιας οικολογικής τουριστικής ανάπτυξης προσδιορίζονται σε έξι βασικές κατηγορίες, οι οποίες ανταποκρίνονται στα αντίστοιχα κριτήρια αξιολόγησης της βιωσιµότητας της τουριστικής ανάπτυξης και εξειδικεύουν κατά ένα βαθµό τις κατηγορίες των επενδύσεων ( ηµοσίων και ιδιωτικών).οι έξι αυτές βασικές κατηγορίες παρεµβάσεων είναι οι εξής: 1. Κίνητρα για ιδιωτικές επενδύσεις σε τουριστικά καταλύµατα Τα κίνητρα για ιδιωτικές επενδύσεις θα πρέπει να έχουν δύο κύριες κατευθύνσεις: Α) προτεραιότητα για αξιοποίηση / αποκατάσταση και µετατροπή παλαιών / παραδοσιακών κενών κατοικιών σε ξενώνες. Β) νέες µονάδες (πυρήνες) ικανού µεγέθους (25 50 κλινών) µε σεβασµό στην αρχιτεκτονική της περιοχής και στο φυσικό και ανθρωπογενές περιβάλλον. Σ αυτή την παρέµβαση υπολογίζεται το µέγιστο ανεκτό όριο κλινών ανά τουριστική περιοχή, καταγράφονται οι υπάρχουσες τουριστικές κλίνες και έτσι προκύπτει ο µέγιστος αριθµός νέων κλινών που θα πρέπει να δηµιουργηθούν σε κάθε περιοχή. Ο αριθµός κλινών ανά νέα µονάδα τουριστικού καταλύµατος θα πρέπει να µην υπερβαίνει τις 50 κλίνες, και αυτό σε ορισµένες περιοχές στις οποίες δεν εµφανίζεται ανάλογη υποδοµή, δηλαδή στις παρθένες περιοχές. Σ αυτές τις περιοχές θεωρείται σκόπιµη η ίδρυση µονάδων διαµονής και εστίασης αυτού του µεγέθους. Στη συνέχεια, το µέγεθος των µονάδων θα πρέπει να είναι σηµαντικά µικρότερο και µε κύρια κατεύθυνση την αξιοποίηση παλαιών / κενών κατοικιών. 2. ηµόσιες επενδύσεις για βελτίωση (κυρίως) ή / και επέκταση (όπου είναι απαραίτητο) του οδικού δικτύου Η παρέµβαση αναφέρεται τόσο στις συνδετήριες οδούς µε τα γειτονικά αστικά κέντρα, όσο και στο εσωτερικό οδικό δίκτυο κάθε τουριστικής περιοχής.οι βασικότερες παρεµβάσεις σε µεταφορική υποδοµή αφορούν το ενδιάµεσο οδικό δίκτυο του ορεινού χώρου. Ο χαρακτηρισµός του δικτύου αυτού ως «ενδιάµεσο» είναι σκόπιµος γιατί συνδέει Περιφέρειες, Νοµούς και ήµους Καποδίστρια, µε ένα σύστηµα που ο πρωτεύων ρόλος του είναι η περιήγηση του ορεινού χώρου και η διασύνδεση όλων των τουριστικών περιοχών χωρίς να είναι απαραίτητη η επιστροφή σε χαµηλότερες υψοµετρικές ζώνες ή περιοχές. Το δίκτυο αυτό σχηµατίζεται από ήδη υπάρχοντα τµήµατα, µε συνδέσεις που γίνονται συνήθως σε ήδη υπάρχοντες δρόµους κάποιου επιπέδου. Για την ολοκλήρωση του δικτύου προτείνονται και ορισµένες νέες συνδέσεις. Επίσης, µέσα στο πλέγµα του «ενδιάµεσου δικτύου», προτείνονται συνδέσεις τοπικής σηµασίας, δηλαδή δρόµοι που συνδέουν τουριστικές περιοχές όπως και περιµετρικά τοπικά δίκτυα γύρω από τις λίµνες Μεσοχώρας, Συκιάς, Κρεµαστών και Καστρακίου. Από την καταγραφή των αναγκών σε οδικό δίκτυο, προκύπτει ότι για το σύνολο της περιοχής µελέτης απαιτούνται χλµ. επέκταση του οδικού δικτύου και χλµ. βελτίωσή του.

6 3. ηµόσιες επενδύσεις για ανάδειξη και προστασία του ανθρωπογενούς οικιστικού περιβάλλοντος και των πόρων πολιτιστικής κληρονοµιάς Οι παρεµβάσεις αυτές αφορούν τη λειτουργική και αισθητική αποκατάσταση των παραδοσιακών και αξιόλογων οικισµών σε κάθε τουριστική περιοχή και περιλαµβάνουν ως δράσεις: τη διαµόρφωση όψεων κτιρίων επί του κυρίου οδικού δικτύου την αποκατάσταση των κεντρικών δρόµων τη διαµόρφωση ή ανάπλαση πλατειών τη δηµιουργία µονάδων στάθµευσης. Είναι γεγονός όµως ότι, προκειµένου να προσδιορισθούν µε σχετική ακρίβεια τα αναγκαία µεγέθη και είδη παρεµβάσεων στους παραδοσιακούς και αξιόλογους οικισµούς, απαιτούνται αντίστοιχες µελέτες ανά τουριστική περιοχή, όπως επίσης απαιτούνται ανάλογες µελέτες καταγραφής και αξιολόγησης των προς αξιοποίηση πολιτιστικών πόρων κάθε τουριστικής περιοχής. 4. ηµόσιες επενδύσεις για προστασία οικολογικών πόρων και άγριας φύσης Περιλαµβάνουν τις ακόλουθες κατηγορίες έργων: α) Εκπόνηση Μελετών. (Στην περιοχή µελέτης προβλέπεται η εκπόνηση 3 Ειδικών Περιβαλλοντικών Μελετών, 6 Μελετών Οργάνωσης Υποδοµών και ιαχείρισης / ιακίνησης Επισκεπτών, 10 ιαχειριστικών Σχεδίων). β) Ενέργειες για διατήρηση / διαχείριση των στοιχείων του φυσικού περιβάλλοντος που περιλαµβάνουν: τις υποδοµές προστασίας, φύλαξης, ανάδειξης (σήµανση, περιφράξεις κλπ.) τον εξοπλισµό επόπτευσης και φύλαξης τα προγράµµατα καταγραφής παρακολούθησης στοιχείων φυσικού περιβάλλοντος (monitoring) τα ερευνητικά κέντρα. Στην περιοχή µελέτης προβλέπεται η εκπόνηση 9 αντίστοιχων προγραµµάτων και η δηµιουργία 3 ερευνητικών κέντρων. γ) ηµιουργία υποδοµών προσέλκυσης, ενηµέρωσης και διακίνησης επισκεπτών. Στην περιοχή µελέτης απαιτούνται 8 Εξειδικευµένα Κέντρα Πληροφόρησης επισκεπτών. 5. Κίνητρα για ιδιωτικές ή/και δηµόσιες επενδύσεις για αξιοποίηση πόρων ή/και δηµιουργία υποδοµών που ανταποκρίνονται στις νέες µορφές τουρισµού Οι επενδύσεις αυτές αφορούν τις ακόλουθες δραστηριότητες: αγροτουρισµό, ιαµατικό τουρισµό, φυσιολατρικό τουρισµό, ορειβασία οδοιπορία, χιονοδροµία πίστας, οδοιπορική χιονοδροµία, ορειβατικά καταφύγια, ορεινή ποδηλασία, δίτροχα αυτοκίνητα ανωµάλου δρόµου, ιππασία, περιπέτειες σε υδάτινους χώρους και εντατικές περιπέτειες. Οι περισσότερες επενδύσεις για τις παραπάνω δραστηριότητες αφορούν ιδιώτες επιχειρηµατίες και δεν απαιτούν µεγάλου µεγέθους παρεµβάσεις / επενδύσεις ανά µονάδα, εξαιρουµένων των χιονοδροµικών κέντρων. Οι παρεµβάσεις που απαιτούνται για τη δηµιουργία βασικών υποδοµών, περιλαµβάνονται είτε στο οδικό δίκτυο, είτε στην ανάδειξη και προστασία του ανθρωπογενούς περιβάλλοντος, είτε στις επενδύσεις για τουριστικά καταλύµατα όσον αφορά τον αγροτουρισµό. 6. Ενισχύσεις σε ηµόσια απάνη για ανάπτυξη ικανοτήτων του Ανθρώπινου υναµικού, αλλά και δηµιουργία ή/και λειτουργία µηχανισµών για την υποστήριξη της διαδικασίας για ήπια οικολογική τουριστική ανάπτυξη Οι παρεµβάσεις αυτές αφορούν κυρίως την κατάρτιση, ειδίκευση και επανειδίκευση του εργατικού δυναµικού των τουριστικών περιοχών σε δραστηριότητες ήπιου τουρισµού, τη δηµιουργία και λειτουργία Κέντρων Πληροφόρησης επισκεπτών σε κάθε µία τουριστική περιοχή, τη λειτουργία των µηχανισµών σχεδιασµού και στήριξης της ήπιας τουριστικής

7 ανάπτυξης των Τ.Π. και τέλος την εκπόνηση των αναγκαίων µελετών για εξειδίκευση των παρεµβάσεων αλλά και την εκπόνηση τεχνικών µελετών ή και µελετών εφαρµογής για έργα και ενέργειες που απαιτούν τέτοιες µελέτες. Για κάθε κατηγορία παρεµβάσεων, όπως αυτές καθορίστηκαν προηγουµένως, απαιτείται διαφορετική ένταση, βάρος ή/και προτεραιότητα, τόσο στο σύνολο της περιοχής µελέτης, όσο (και κυρίως) στις επιµέρους περιοχές τουριστικής ανάπτυξης. Η ένταση της παρέµβασης για κάθε βασική κατηγορία εξαρτάται από το είδος της παρέµβασης και την υφιστάµενη κατάσταση κάθε περιοχής ως προς τα κριτήρια αξιολόγησης βιωσιµότητας της ήπιας τουριστικής ανάπτυξης, λαµβάνοντας υπόψη την αναγκαιότητα προστασίας του φυσικού και ανθρωπογενούς περιβάλλοντος (βασικό πόρο της ήπιας τουριστικής ανάπτυξης). Ο όρος της έντασης των παρεµβάσεων για κάθε περιοχή, αλλά και για κάθε βασική κατηγορία παρέµβασης, κατ αρχήν παίρνει τη µορφή ενός δείκτη για λόγους συγκρισιµότητας (ανά περιοχή και ανά είδος παρέµβασης), ενώ στη συνέχεια επιχειρείται η αναγωγή αυτού του δείκτη σε ένα ενδεικτικό ποσό δηµόσιας δαπάνης που απαιτείται ή διατίθεται για την υλοποίηση της παρέµβασης. Η εκτίµηση του χρηµατοδοτικού πλαισίου σε ηµόσια απάνη για το σύνολο της περιοχής µελέτης, αλλά και για τις επιµέρους τουριστικές περιοχές ανά βασική κατηγορία παρέµβασης, έγινε αφενός µε βάση τους δείκτες έντασης των παρεµβάσεων και αφετέρου µε βάση την καταγραφή των πραγµατικών αναγκών κάθε τουριστικής περιοχής. Το συνολικό ενδεικτικό κονδύλι ηµόσιας απάνης που απαιτείται για τις 6 βασικές κατηγορίες παρεµβάσεων στο σύνολο της περιοχής µελέτης, ανέρχεται σε 154 δις. δραχµές περίπου. Το συνολικό αυτό ενδεικτικό κονδύλι ηµόσιας απάνης κατανέµεται ως εξής κατά βασική κατηγορία παρέµβασης: 1. Κίνητρα για ιδιωτικές επενδύσεις σε τουριστικά καταλύµατα 30,6 δις δρχ., ήτοι το 20% του συνόλου. 2. Επενδύσεις για βελτίωση ή επέκταση του οδικού δικτύου 51,0 δις δρχ., ήτοι το 33%. 3. Επενδύσεις για ανάδειξη και προστασία του ανθρωπογενούς οικιστικού περιβάλλοντος και των πόρων πολιτιστικής κληρονοµιάς 25,6 δις δρχ., ήτοι το 16,6%. 4. Επενδύσεις για προστασία οικολογικών πόρων και άγριας ζωής 3,7 δις δρχ., ήτοι το 2,4%. 5. Επενδύσεις για αξιοποίηση πόρων ή/και δηµιουργία υποδοµών που ανταποκρίνονται στις νέες µορφές τουρισµού 6,16 δις δρχ., ήτοι το 4%. 6. Ενισχύσεις για ανάπτυξη των ικανοτήτων του Ανθρώπινου υναµικού και για δηµιουργία και λειτουργία µηχανισµών ανάπτυξης 37 δις δρχ., ήτοι το 24%. Για το σύνολο των παρεµβάσεων ανά τουριστική περιοχή τα µεγαλύτερα κονδύλια ηµόσιας απάνης «απαιτούνται» για τις εξής επιµέρους τουριστικές περιοχές: Περιοχή Τεχνητών Λιµνών Καστρακίου Στράτου (το 11% του συνολικού κονδυλίου). Περιοχές Τεχνητών Λιµνών Κρεµαστών, Ορεινής Ναυπακτίας, Τζουµέρκων (το 9% του συνόλου). Περιοχή Τεχνητής Λίµνης Συκιάς και Αργιθέας Αγράφων (το 8% του συνόλου). Αντίθετα, τα µικρότερα ποσά δηµόσιας δαπάνης για το σύνολο των παρεµβάσεων, απαιτούνται για τις παρακάτω περιοχές: Περιοχή Βασιλίτσας Ορλιάκα (το 2% του συνόλου). Για κάθε µία από τις περιοχές Λιµνών και Ε.. Πρεσπών, Κόνιτσας οικισµών Λάκκας Αώου, Ζαγοροχωρίων, Μετσόβου και Ε.. Βάλια Κάλντα, Τεχνητής Λίµνης Μεσοχώρας (το 4% του συνόλου). Για τις υπόλοιπες τουριστικές περιοχές το ποσοστό του συνολικού κονδυλίου των παρεµβάσεων κυµαίνεται από 5% έως 7%. Οι δείκτες και οι ποσοτικές αυτές εξειδικεύσεις της µελέτης, αποτελούν οδηγό για τη συγκρότηση τοπικών προγραµµάτων συνολικής αντιµετώπισης σύνθετων επενδυτικών σχεδίων που να ανταποκρίνονται στις αντιλήψεις του Γ ΚΠΣ. Οι υπόλοιπες µελέτες από τις οποίες αντλήθηκαν συµπεράσµτα, επιχειρούν να επιλύσουν προβλήµατα που σχετίζονται πλέον µε την εφαρµογή και την τοπική ανάπτυξη:

8 Στο σύµπλεγµα Όλυµπος, Όσσα, Μαυροβούνι, αναζητήθηκαν προτάσεις δικτύων αναψυχής, που θα συνέδεαν τους οικολογικούς και πολιτιστικούς πόρους της ενδοχώρας µε τα παράλια και περιοχές όπως ο Αγιόκαµπος, περιοχές δηλαδή που δέχονται ισχυρές πιέσεις τουρισµού και παραθεριστικής κατοικίας και παρουσιάζουν ήδη κακόµορφη οικιστική ανάπτυξη. Στον ορεινό όγκο του Καρβούνη στη Σάµο, αντιµετωπίστηκαν ακραίες καταστάσεις εγκατάλειψης ορεινών χωριών, σε χρονοαπόσταση µόλις 20 λεπτών από το Πυθαγόρειο, το µεγαλύτερο τουριστικό κέντρο της Περιφέρειας Βορείου Αιγαίου. Η πρόσφατη πυρκαγιά ενέτεινε το πρόβληµα και εν µέρει επαναπροσανατόλισε την οπτική της µελέτης. Το χωροταξικό σχέδιο του Νοµού Ιωαννίνων εισάγει τον προβληµατισµό στο σύνολο ενός ορεινού Νοµού, όπου η εγκατάλειψη αποτελεί καθολικό σχεδόν φαινόµενο, ενώ παράλληλα η ανάπτυξη της πόλης των Ιωαννίνων, ενός δυναµικού αστικού κέντρου της χώρας, δηµιουργεί συνθήκες συνωστισµού και συγκρούσεων στο Λεκανοπέδιο. Ο τουρισµός, ως αναπτυξιακός παράγων, παρουσιάζεται σε θύλακες (Ζαγόρι, Μέτσοβο), ενώ στην υπόλοιπη ενδοχώρα αναζητείται ένα νέο αναπτυξιακό πρότυπο. Στην περιοχή της λίµνης Νικολάου Πλαστήρα (Ταυρωπού), αντιµετωπίζεται το τουριστικό φαινόµενο στο θεσµικό επίπεδο, δεδοµένου ότι η τάση για τουριστική ανάπτυξη και «αξιοποίηση» αγροτικών εκτάσεων για παραθεριστική κατοικία συγκρούεται µε την ισχύουσα Ζώνη Οικιστικού Ελέγχου (Ζ.Ο.Ε.), η οποία εξάλλου έχει χαρακτηριστεί από τον τοπικό πληθυσµό και τους εκλεγµένους εκπροσώπους τους ως «παράλογα αυστηρή». Στη µελέτη, αµφισβητείται η εγκυρότητα του θεσµικού πλαισίου και επιχειρείται η τροποποίησή του, µε την εισαγωγή δυνατοτήτων για τη δηµιουργία τουριστικών υποδοµών και υποδοµών αναψυχής, ενώ ταυτόχρονα διατηρούνται οι βασικές αρχές της προστασίας του υδάτινου στοιχείου και του τοπίου και του περιορισµού της οικιστικής ανάπτυξης «εντός των ορίων των οικισµών». Οι προτάσεις για την τροποποίηση µελετήθηκαν, ως εναλλακτική λύση, σε συνεχή διάλογο µε τους τρεις ήµους, µε συµπληρωµατικές, ως προς προβλεπόµενες από τις σχετικές διατάξεις, διαδικασίες. Η περίπτωση της Κρήτης αποτελεί το πρώτο ολοκληρωµένο και λεπτοµερώς επεξεργασµένο δίκτυο αναψυχής, που εκτείνεται σε όλη την ενότητα του νησιού. Η συνδυασµένη θεώρηση του δικτύου των οικισµών, των πολιτιστικών πόρων, των δικτύων µεταφορών και των οδοιπορικών δικτύων, εξαντλεί τις δυνατότητες του χώρου, αντιπροτείνοντας στους θιασώτες των παραλιακών αναπτύξεων µια νέα άποψη. Εδώ ο σχεδιασµός αναζητά το κυριότερο στοιχείο επιβεβαίωσής του, τη συνετή διαχείριση και προβολή του προτύπου τουρισµού. Συµπερασµατικά, η µετάβαση από το χωροταξικό και προγραµµατικό επίπεδο σε αυτό της εφαρµογής απαιτεί συνεχή και χωρίς κενά σχεδιαστική προσπάθεια, µε στόχο τη λειτουργική και µορφολογική αποκατάσταση του ορεινού χώρου, έτσι ώστε αυτός να µπορέσει να αποτελέσει ένα νέο περιβάλλον, ικανό να υποδεχτεί νέες λειτουργίες. Σοβαρά προβλήµατα ολοκλήρωσης των προγραµµάτων και έργων, αλλά και εξασφάλισης αποδεκτού αισθητικού αποτελέσµατος, εγείρονται τόσο στο κανονιστικό/θεσµικό επίπεδο όσο και σε αυτό των διαδικασιών ελέγχου της ποιότητας που απαιτείται γι αυτόν τον ευαίσθητο χώρο. Προδήλως, ο ρόλος του αρχιτέκτονα είναι σηµαντικός και αναγκαία σε όλα τα στάδια του σχεδιασµού η παρουσία αρχιτεκτονικού ήθους και δεξιοτήτων.