ΜΕΓΑΛΟΣ ΓΑΣΤΡΟΝΟΜΙΚΟΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΟΣ ΓΥΡΟΣ ΗΠΕΙΡΟΥ ΚΑΙ ΔΥΤΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ

Transcript

1 ΜΕΓΑΛΟΣ ΓΑΣΤΡΟΝΟΜΙΚΟΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΟΣ ΓΥΡΟΣ ΗΠΕΙΡΟΥ ΚΑΙ ΔΥΤΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ Μαντεία και Μουσεία, ιστορικές Μονές και Σπήλαια, θεματικές περιηγήσεις και εξειδικευμένα σεμινάρια, εντυπωσιακά φαράγγια και γαλήνιες ορεινές λίμνες, οικοσυστήματα μοναδικού κάλλους και πανέμορφοι παραδοσιακοί οικισμοί, συνδυασμένα με τοπική ελληνική μαγειρική υψηλού επιπέδου και επισκέψεις σε ονομαστά οινοποιεία και αγροτικές παραγωγικές μονάδες, συνθέτουν ένα πρωτοποριακό γαστρονομικό και πολιτισμικό πρόγραμμα που θα σας μαγέψει! Αφεθείτε στο ταξίδι μας και απολαύστε μια ιστορικά και αισθητικά «απέραντη» (Ήπειρος=Απειρωτάν, δηλαδή «αχανής τόπος» κατά τους αρχαίους) γωνιά της ελληνικής γης, γεμάτη από υπέροχες εκπλήξεις! Διάρκεια: 15 ημέρες 1 η ημέρα: Θεσσαλονίκη Βεργίνα Μονή Παναγίας Σουμελά Βέροια Τι θα δούμε: Ξεκινάμε το ταξίδι μας από την ονομαστή βασιλική νεκρόπολη των Μακεδόνων στη Βεργίνα. Η σύγχρονη πόλη ιδρύθηκε το 1922 και ονομάστηκε έτσι προς τιμήν της θρυλικής βασίλισσας Βεργίνας, που έζησε στην περιοχή της Βέροιας. Η θέση της αρχικά θεωρήθηκε ότι συμπίπτει με την αρχαία πόλη Βάλλα, που σύμφωνα με τον Πλίνιο βρισκόταν στα Πιέρια όρη νότια του ποταμού Αλιάκμονα. Το 1968 ο ιστορικός N. Hammond πρότεινε το συσχετισμό του αρχαιολογικού χώρου της Βεργίνας με τις αρχαίες Αιγές, την πρώτη πρωτεύουσα του μακεδονικού βασιλείου, αλλά η πρότασή του αρχικά δεν έγινε δεκτή. Ωστόσο, το 1977, με την ανακάλυψη του σημαντικού ασύλητου τάφου της Βεργίνας, ο αρχαιολόγος Μ. Ανδρόνικος πείστηκε για την άποψη του Hammond και υποστήριξε ότι τα ευρήματα ήταν οι τόποι ταφής Μακεδόνων Βασιλέων, συμπεριλαμβανομένου του τάφου του Φιλίππου Β,

2 πατέρα του Μεγάλου Αλεξάνδρου, μίας από τις γυναίκες του, και του γιου του Μεγάλου Αλεξάνδρου, Αλεξάνδρου Δ του Μακεδόνος. Αυτό έχει επιβεβαιωθεί από πολλούς επιστήμονες, παρότι κάποιοι προτείνουν εναλλακτικές θεωρίες. Όπως και να έχει, το 1996 η UNESCO ανακοίνωσε την ένταξη του αρχαιολογικού χώρου των Αιγών στον κατάλογο με τα Μνημεία Παγκόσμιας Κληρονομιάς. Η χρυσή λάρνακα στην οποία ο Ανδρόνικος ταυτοποίησε τα απομεινάρια του σώματος του Φιλίππου Β, φέρει στο πάνω μέρος της τον περίφημο Ήλιο της Βεργίνας. Μεγάλη ποσότητα έργων τέχνης ήρθαν στο φως από τους Βασιλικούς Τάφους της αρχαίας Νεκρόπολης, πολλά από χρυσό, συμπεριλαμβανομένης της λάρνακας και του χρυσού δρύινου στεφανιού του Φιλίππου Β. Τα ευρήματα βρίσκονται από το 2000 στο μουσείο του αρχαιολογικού χώρου, όπου φιλοξενείται πληθώρα εξαιρετικών εκθεμάτων, και στο οποίο θα ξεναγηθούμε. Το Μουσείο της Βεργίνας βρίσκεται μέσα σε λοφίσκο, σκεπασμένο με χώμα, όπως ήταν για τόσα χρόνια οι τάφοι. Περνώντας την είσοδο του μουσείου, μπαίνουμε σε ένα μισοσκότεινο, υποβλητικό και μυστηριακό περιβάλλον, όπου αισθανόμαστε ότι περνάμε σε μια άλλη εποχή. Εκτός από τους βασιλικούς τάφους στον αρχαιολογικό χώρο θα δούμε επίσης το αρχαίο θέατρο, το Ιερό της Εύκλειας και τα Ανάκτορα. Φεύγοντας από τη Βεργίνα ανηφορίζουμε μέσα από τη διάβαση της Καστανιάς στις πλαγιές του Βερμίου. Εκεί θα δούμε το πνευματικό κέντρο και σύμβολο του Ποντιακού Ελληνισμού, τη Μονή της Παναγίας Σουμελά, όπου φυλάσσεται η ιερή ομώνυμη εικόνα της Παναγίας, έργο του Ευαγγελιστή Λουκά. Στα τέλη του 4ου αιώνα, οι μοναχοί Βαρνάβας και Σωφρόνιος έχτισαν στα βράχια του όρους Μελά της Τραπεζούντας την πρώτη Μονή της Παναγίας Σουμελά, και από τότε η εικόνα, η οποία είχε μεταφερθεί εκεί από την Αθήνα όπου βρέθηκε αρχικά, έγινε γνωστή ως Παναγία Σουμελά (στου Μελά=Σουμελά). Η Μονή του Πόντου παρέμεινε για αιώνες ένας από τους σημαντικότερους παράγοντες διατήρησης της ελληνικής γλώσσας και ταυτότητας, καθώς και της αναζωπύρωσης της εθνικής και θρησκευτικής συνείδησης των πιστών. Ο ξεριζωμός του 1922 ερήμωσε μαζί με τον Πόντο και τη Μονή. Το 1952 η ιερή εικόνα παραχωρείται στο σωματείο «Παναγία Σουμελά» Θεσσαλονίκης, το οποίο άρχισε την ανέγερση της Μονής στη σημερινή της θέση. Χάρη στη θεοσέβεια των Ποντίων ανεγέρθηκαν διάφορα κτίρια και η διοίκηση της Μονής φρόντισε για τη δημιουργία σημαντικής μουσειακής συλλογής από ιερά σκεύη, εικόνες, άμφια και βιβλία. Σήμερα το κτιριακό συγκρότημα περιλαμβάνει δυο εκκλησίες, πολλούς ξενώνες και εκατοντάδες καλλωπιστικά και καρποφόρα δέντρα. Το τριήμερο του δεκαπενταύγουστου είναι πρωτοφανής η συρροή προσκυνητών και η περιφορά της Εικόνας γίνεται με βυζαντινή μεγαλοπρέπεια, σε μια από τις πιο αρχαιοπρεπείς και κατανυκτικές ακολουθίες. Στη συνέχεια θα κατευθυνθούμε στη Βέροια, όπου και θα διανυκτερεύσουμε. Η ευρύτερη περιοχή της Βέροιας είναι πολύ γόνιμη με άφθονες πηγές. Χαρακτηριστικό είναι πως μέσα στην πόλη μπορεί κανείς να βρει πάνω από 100 τρεχούμενες βρύσες. Άλλο ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της Βέροιας είναι η πληθώρα των βυζαντινών εκκλησιών που βρίσκονται διάσπαρτες στην πόλη, εξ ου και η προσωνυμία της, «η μικρή Ιερουσαλήμ». Η όψη της είναι γραφική και γοητευτική, με παλιά αρχοντικά και δρόμους με καλντερίμια. Πολλά αρχοντικά και βυζαντινές εκκλησίες έχουν αναπαλαιωθεί και φωταγωγηθεί, προσδίδοντάς της ένα μαγευτικό χαρακτήρα, τον οποίο θα διαπιστώσουμε κατά τη νυχτερινή μας έξοδο.

3 Τι θα φάμε: Το σημερινό μας δείπνο θα είναι ποντιακό, ενώ θα παρακολουθήσουμε συγχρόνως από τοπικό χορευτικό συγκρότημα χαρακτηριστικούς ποντιακούς χορούς! Η ποντιακή κουζίνα δεν περιλαμβάνει συχνή χρήση κρέατος και προτιμά τα παράγωγα των σιτηρών, τα δε τυροκομικά της παρασκευάζονται αποκλειστικά από αγελαδινό γάλα. Στον Πόντο, παρά την επάρκεια σε βασικά είδη διατροφής, δεν υπήρχε υπεραφθονία υλικών. Έτσι διαμορφώθηκε μια κουζίνα βασισμένη περισσότερο στην τέχνη της νοικοκυράς και οι νοικοκυρές του Πόντου δημιούργησαν απλές και ανεπιτήδευτες συνταγές με μοναδικό χαρακτήρα, δείχνοντας ιδιαίτερη προτίμηση στις σούπες, τα ζυμαρικά, τα όσπρια και τις πίτες. Πολλά φαγητά των Ποντίων είναι κοινά σε όλη την Μικρά Ασία και επηρέασαν αποφασιστικά την Τουρκική κουζίνα. Τέτοια φαγητά με «εξωτικές» ονομασίες θα δοκιμάσουμε στο βραδινό μας τραπέζι, όπως ξυγαλένεν σιρβάς (με γιαούρτι και κορκότο) και φούστρον (ομελέτα με αυγά, αλεύρι και μέλι), που θεωρείται γονιμικό φαγητό γι αυτό δινόταν δώρο σε γάμους, και ακόμη μύδια με πλιγούρι, ποντιακή κρεατόπιτα, κεμπάπ και τανομεζέ (με γιαούρτι, ντομάτα, αγγούρι, πιπεριά και σκόρδο). Θα πιούμε αϊράνι και για γλυκό θα έχουμε το ξακουστό για τη νοστιμιά του ραβανί της Βέροιας.

4 2 η ημέρα: Βέροια Νάουσα Έδεσσα Τι θα δούμε: Η πρώτη μας στάση σήμερα είναι η Νάουσα, που δεσπόζει σε ολόκληρο τον εύφορο κάμπο της Ημαθίας. Εδώ τα άφθονα νερά του Βερμίου χρησιμοποιήθηκαν από το 19 ο αιώνα και χρησιμοποιούνται ακόμη ως κινητήρια δύναμη για τη βιομηχανία. Ειδικά για τη Νάουσα, το πιο σπουδαίο ποτάμι είναι η Αράπιτσα, που διασχίζει την πόλη χωρίζοντάς την σε δύο άνισα μέρη, ενώ διαδοχικοί μεγάλοι και μικροί καταρράκτες σχηματίζονται σε όλη τη διαδρομή του μέχρι την πεδιάδα. Λίγο έξω από τη Νάουσα, στη θέση Ισβόρια, θα επισκεφθούμε τη Σχολή Αριστοτέλους, έναν ιερό χώρο με παγκόσμιο ενδιαφέρον. Είναι το μέρος με τα τρεχούμενα νερά και τα βαθύσκιωτα σπήλαια που αναφέρουν οι αρχαίοι συγγραφείς, όπου ο μέγας φιλόσοφος της αρχαιότητας δίδαξε το μεγαλείο της κλασικής Ελληνικής σκέψης και τα ιδανικά της Πλατωνικής φιλοσοφίας στον Αλέξανδρο το Μέγα και τους άλλους ευπατρίδες της Μακεδονικής Αυλής. Ο χώρος που καταλαμβάνει το Νυμφαίο, δηλαδή το ιερό το αφιερωμένο στις Νύμφες, είναι ένα πολύ εντυπωσιακό φυσικό τοπίο, όπου τα απομεινάρια μιας διώροφης στοάς με ιωνικούς κίονες, συνδυαζόμενα με τρεις φυσικές σπηλιές, συνιστούν τον κύριο χώρο της σχολής. Η κάθετη επιφάνεια του βράχου, όπου φαίνονται οι οπές για τη στήριξη των δοκαριών της στέγης, αποτελούσε το πίσω μέρος της σκιερής στοάς που χτίστηκε την εποχή κατά την οποία δίδασκε ο Αριστοτέλης τον «ηθικόν και πολιτικόν λόγον» στους νεαρούς βλαστούς των Μακεδόνων ευγενών. Το τοπίο όπου ο Δάσκαλος περιδιάβαινε με τους μαθητές του στα παρόχθια, γεμάτα από πυκνή βλάστηση μονοπάτια, ενώ γύρω τους ανάβλυζαν και κυλούσαν ήρεμα δροσερά ρυάκια, συμπληρώνεται λίγο πιο πέρα με ένα ακόμη μεγαλύτερο σπήλαιο, με δύο λαξευμένες εισόδους, και σαφή λατρευτική χρήση. Καθώς η Νάουσα είναι η καρδιά των «Δρόμων του Κρασιού» της Μακεδονίας, επόμενος σταθμός μας θα είναι το διαχρονικότερο και πιο φημισμένο οινοποιείο της περιοχής, το «Κτήμα Μπουτάρη», το πρώτο σε επισκεψιμότητα οινοποιείο της

5 χώρας. Η ιστορική φιάλη «Νάουσα Μπουτάρη» είναι ένα από τα πρώτα ερυθρά ελληνικά εμφιαλωμένα κρασιά από την ποικιλία Ξινόμαυρο, και ένα από τα πλέον αγαπητά κρασιά των Ελλήνων. Εδώ, στο Μουσείο Οίνου και Αμπέλου, θα παρακολουθήσουμε ένα πολυθέαμα ήχου και εικόνας που θα μας μυήσει στο ρέοντα κόσμο του ποτού του Διονύσου, ενώ μια ξενάγηση στους χώρους του οινοποιείου θα συμπληρώσει τις γνώσεις μας για τις μεθόδους παραγωγής και εμφιάλωσης. Θα ακολουθήσει ένα σεμινάριο οινογνωσίας από έμπειρο οινολόγο, όπου θα δοκιμάσουμε αρωματικά κρασιά νέας και παλαιάς εσοδείας, με ανάλογα συνοδευτικά κρασοεδέσματα. Στη συνέχεια θα περάσουμε για ένα χαλαρωτικό και ζωογονητικό περίπατο από το Πάρκο Αγίου Νικολάου, έναν επίγειο παράδεισο στην καρδιά της Ημαθίας, τουριστικό προορισμό για πάνω από επισκέπτες ετησίως από την Ελλάδα και το εξωτερικό. Μέσα σε εξήντα στρέμματα δροσερής γης, που παίρνει ζωή από τις πηγές του πολύτιμου ποταμού της Αράπιτσας, θα ξεκουραστούμε στο βαθύσκιωτο υπεραιωνόβιο άλσος από πλατάνια, που εντυπωσιάζει με τη μεγαλοπρέπεια και τον όγκο του. Και με το μυαλό λίγο πιο καθαρό, θα αναχωρήσουμε για την Έδεσσα, μια από τις σημαντικότερες πόλεις της αρχαίας Μακεδονίας, γνωστή κατά τους Βυζαντινούς χρόνους με την προσωνυμία «Θεοφρούρητο κάστρο των Βοδενών». Η βλάστηση της περιοχής είναι πρωτόγνωρη. Τα δάση του Βόρα κατηφορίζουν και κυριεύουν την πόλη, ενώ ποτάμια διασχίζουν κάθε της γειτονιά. Η φυσική ομορφιά της περιοχής, η αρχαιολογική και η ιστορική της κληρονομιά, τα πράσινα τοπία σε συνδυασμό με τους ήχους των νερών, πραγματικά μαγεύουν. Οι καταρράκτες της Έδεσσας, μοναδικοί στην Ελλάδα, αποτελούν ένα εντυπωσιακό θέαμα. Οι «Μικροί καταρράκτες» διασχίζουν και κοσμούν το ομώνυμο πάρκο στο κέντρο της πόλης, ενώ ο μεγάλος καταρράκτης «Κάρανος» πέφτει από ύψος 70 μέτρων. Στην ανατολική πλευρά της Έδεσσας, έχει διατηρηθεί ανέπαφη η παλιά Μακεδονική αρχιτεκτονική. Το Βαρόσι, όπου θα περπατήσουμε, ήταν μια από τις τρεις χριστιανικές συνοικίες οι οποίες είχαν δημιουργηθεί και αναπτυχθεί εδώ κατά τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας. Γενικώς Βαρόσι στις τότε τουρκοκρατούμενες πόλεις σημαίνει τη συνοικία στην οποία ήταν εγκατεστημένοι χριστιανοί. Η παραδοσιακή συνοικία Βαρόσι, με το ιδιάζον χρώμα της, έχει χαρακτηριστεί ως «ιστορικός διατηρητέος τόπος». Από τα πιο αξιόλογα κτίσματα της συνοικίας είναι η οικία Γιούσμη, μια διώροφη κατοικία στους χώρους της οποίας ενσωματώνεται και σιροτροφείο. Εξαιρετικής ομορφιάς είναι και το αρχοντικό Bαλάσα, χτισμένο το 1841, το οποίο παρουσιάζει εξωτερικά και εσωτερικά όλα τα γνωρίσματα της παραδοσιακής αρχιτεκτονικής, ενώ στην αυλή του βρίσκεται οργανωμένο ιδιωτικό παρεκκλήσι. Το αρχοντικό Bαλάσα είναι η μοναδική κατοικία της οποίας ο εσωτερικός διάκοσμος σώζεται έως σήμερα. Θα τελειώσουμε τη μέρα μας με μια περιήγηση στο Υπαίθριο Μουσείο Νερού, πλάι στο πάρκο των καταρρακτών, στην παλιά βιομηχανική υδροκίνητη ζώνη της Έδεσσας, όπου το 19 ο αιώνα δημιουργήθηκαν τα πρώτα εργαστήρια κλωστοϋφαντουργίας. H αφθονία των υδάτων σε συνδυασμό με τις έντονες κλίσεις του εδάφους, έδωσαν τη δυνατότητα εκμετάλλευσης της υδροκίνησης από τα αρχαία χρόνια. Η περιοχή είναι γνωστή ως «Μύλοι» και είναι μοναδική σε έκταση υδροκίνητων παραγωγικών μονάδων στον ελλαδικό χώρο. Στο Μουσείο Νερού λειτουργεί από το 2001 και το πρώτο ενυδρείο στην Ελλάδα με ψάρια του γλυκού νερού. Στα διάφορα τμήματά του θα δούμε ενδημικά αμφίβια ψάρια, αμφίβια ερπετά και καρκινοειδή, Τρίτωνες, Χελώνες, Καβούρια και Καραβίδες. Διανυκτέρευση στην Έδεσσα.

6 Τι θα φάμε: Το δείπνο θα είναι κεφτέδες στην άρμη (στην τοπική διάλεκτο «μπουμπάρια»), γίγαντες με μπούκοβο (ντόπιο λαμπερό κόκκινο πιπέρι) και κόκκινο κρασί. Θα συνοδευτεί από το απόλυτο τοπικό λαχανικό, τις γλυκές πιπεριές Αριδαίας, από πρασόπιτα, η ανεπανάληπτη γεύση της οποίας στηρίζεται στο τριφτό φύλλο που λιώνει στο στόμα (η ζύμη ζυμώνεται πάνω στο σχέδιο των φύλλων του Ήλιου των Μακεδόνων βασιλέων), και από «μάτζα», το φημισμένο πιάτο της Νάουσας, ένα εκπληκτικό μείγμα μπάτζου (ημίσκληρου αλμυρού τυριού), τηγανητής μελιτζάνας και κόκκινης πιπεριάς. Για γλυκό θα φάμε «κόρες στο μέλι», ένα παραδοσιακό επιδόρπιο από κομμάτια γλυκοκολοκύθας βρασμένα σε πετιμέζι και σερβιρισμένα πάνω σε καλαμποκίσια μπομπότα. Εάν βρεθούμε στην περιοχή στις αρχές Νοεμβρίου, θα πάρουμε μέρος στη Γιορτή του Τσίπουρου. 3 η ημέρα: Έδεσσα Λουτρά Πόζαρ Παλαιός Αγ. Αθανάσιος Καστοριά Τι θα δούμε: Μετά το πρωινό μας θα αναχωρήσουμε για τα φημισμένα Λουτρά Πόζαρ, που ορισμένοι τα παρομοιάζουν και τα συγκρίνουν με τα Ελβετικά Spa, καθώς συνιστούν

7 έναν επίγειο παράδεισο μέσα στο κάλλος της φύσης της Αλμωπίας. Τα Λουτρά Πόζαρ απλώνονται στους πρόποδες του όρους Καϊμακτσαλάν, λίγα χιλιόμετρα από το ψηλότερο Ελληνικό χιονοδρομικό κέντρο. Η περιοχή είναι χτισμένη στις όχθες του θερμοπόταμου που διασχίζει την περιοχή. Τα ιαματικά θερμά νερά, με σταθερή θερμοκρασία 37οC, αναβλύζουν εδώ και χιλιάδες χρόνια από τα βουνό, όπου δημιουργούν ένα εντυπωσιακό θέαμα. Δημιουργούνται από το νερό της βροχής που εισχωρεί στο έδαφος και φτάνει σε μεγάλο βάθος, όπου θερμαίνεται, ανεβαίνει ψηλότερα και στην πορεία εμπλουτίζεται με μέταλλα και άλλα συστατικά, αποκτώντας θεραπευτικές και χαλαρωτικές ιδιότητες. Επισκέπτες καταφθάνουν εδώ από κάθε γωνιά, είτε για να δεχθούν τα ευεργετήματα των ιαματικών νερών είτε για να αποδράσουν στα πανέμορφα βουνά με τις σπηλιές και στο φαράγγι που εκτείνεται από τα σύνορα μέχρι τα Λουτρά. Πολύ κοντά στο χιονοδρομικό κέντρο του Καϊμακτσαλάν βρίσκεται ο παραδοσιακός διατηρητέος οικισμός του Παλαιού Αγίου Αθανασίου, που είναι η επόμενη στάση μας. Χτισμένος σε μια μαγευτική τοποθεσία, ανάμεσα σε δασωμένες εκτάσεις απαράμιλλης φυσικής ομορφιάς, αποτελεί το πιο δημοφιλές χειμερινό τουριστικό θέρετρο της Βόρειας Ελλάδας. Το χωριό χτίστηκε στα τέλη του 16ου αιώνα από κτηνοτρόφους και χτίστες από την Ήπειρο, ενώ το 1992 χαρακτηρίστηκε παραδοσιακό. Τα υπέροχα πέτρινα κτίρια με τις κεραμοσκεπές, δείγματα της παραδοσιακής τοπικής Μακεδονίτικης αρχιτεκτονικής, χτισμένα από πελεκητή πέτρα μέσα σε γραφικά λιθόστρωτα σοκάκια, σίγουρα θα σας μαγέψουν. Με τη δημιουργία του χιονοδρομικού κέντρου, το χωριό μεταμορφώθηκε σε έναν κοσμικό οικισμό, με γραφικά μαγαζάκια και νυχτερινά κέντρα, και με σπίτια πνιγμένα σε παρτέρια με λουλούδια και σε δενδρόκηπους. Εδώ θα δούμε ένα από τα σημαντικότερα αξιοθέατα του οικισμού, την εκκλησία της Aναλήψεως, χτισμένη στα τέλη του Θα συνεχίσουμε κάνοντας σύντομες στάσεις στον Άγιο Παντελεήμονα και στις πηγές του «Ξινού Νερού». Ο Άγιος Παντελεήμονας αποτελεί κόσμημα της περιοχής, με υπέροχα εξωκλήσια και έναν ιστορικό ανεμόμυλο. Αναλόγως την εποχή οι θαρραλέοι μπορούν να αποτολμήσουν ένα μπάνιο στα πεντακάθαρα νερά της λίμνης Βεγορίτιδας. Το όνομα του οικισμού Ξινό Νερό παραπέμπει στην ύπαρξη πηγών φυσικού μεταλλικού νερού εξαιρετικής ποιότητας, η ιδιαιτερότητα και η καθαρότητα της γεύσης του οποίου οφείλεται στον φυσικό εμπλουτισμό των πηγών με ελεύθερο διοξείδιο του άνθρακα. Πολλοί θεωρούν ότι σε αυτές τις πηγές αναφερόταν ο Αριστοτέλης όταν μιλούσε για ιαματική πηγή στη Λυγκηστίδα, ενώ η παράδοση θέλει τον Μέγα Αλέξανδρο να ξεδιψά από το νερό των πηγών της περιοχής (όπως θα κάνουμε κι εμείς, μιμούμενοι το μέγα στρατηλάτη!). Το απόγευμα θα πάμε στο μικρό παραλίμνιο χωριό Δισπηλιό, λίγα χιλιόμετρα έξω από την Καστοριά, όπου θα ξεναγηθούμε στο πρώτο οικομουσείο της Ελλάδας, που φιλοξενεί μια πιστή αναπαράσταση του εξαιρετικά ενδιαφέροντος Νεολιθικού Λιμναίου Οικισμού. Κορμοί δέντρων και χορτόσκοινα είναι τα κύρια υλικά που χρησιμοποιούσαν οι άνθρωποι που κατοικούσαν στην παραλίμνια αυτή περιοχή, μεταξύ της 6ης και 4ης χιλιετίας π.χ.. Από τα σημαντικότερα εκθέματα είναι οι καλύβες πάνω στις πασσαλόπηκτες πλατφόρμες, οι οποίες είναι σε φυσικό μέγεθος, όπως και οι φλογέρες από κόκαλα πουλιών (από τα παλαιότερα μουσικά όργανα που έχουν βρεθεί στην Ευρώπη), ενώ σημαντικό θεωρείται το υπόλειμμα του μονόξυλου που χρησιμοποιούσαν οι κάτοικοι της Νεολιθικής Περιόδου, μια βάρκα πανομοιότυπη με αυτήν που χρησιμοποιούν οι Καστοριανοί ακόμη και σήμερα.

8 Ιδιαίτερης αξίας εύρημα είναι μία ξύλινη πινακίδα του 5260 π.χ., εγχάρακτη με μια γραφή πρωιμότερη της Γραμμικής Α. Παρόμοιες εγχάρακτες κεραμικές πινακίδες έχουν βρεθεί και σε άλλες περιοχές των Βαλκανίων και μαρτυρούν την ύπαρξη ενός βαλκανικού πολιτισμού (Vinca). Μέχρι στιγμής οι πινακίδες κρατούν καλά το μυστικό τους, καθώς με τα έως σήμερα δεδομένα έχει σταθεί αδύνατο να αποκρυπτογραφηθούν. Θα διανυκτερεύσουμε στην Καστοριά. Τι θα φάμε: Στον Άγιο Αθανάσιο θα δοκιμάσουμε γεύσεις που θα ικανοποιήσουν όλα τα γούστα. Σπιτικά πικάντικα λουκάνικα, χοιρινό με σέλινο, τηγανητές μελιτζάνες αφυδατωμένες και αλατισμένες, κολοκύθα κόκκινη στο φούρνο, πατάτα ψητή με γιαούρτι και άγρια χόρτα της περιοχής. Για επιδόρπιο θα έχουμε το τοπικό «γκαργκαλιάνο», ένα είδος σιροπιασμένου σαραγλί γεμιστού με σουσάμι. Τι θα δούμε: 4 η ημέρα: Καστοριά Πρέσπες Καστοριά Η σημερινή μας μέρα είναι αφιερωμένη σε μια εντελώς ξεχωριστή γωνιά της Μακεδονίας, στις Πρέσπες, αυτό το γαλήνιο και μαγευτικό υδάτινο όγκο που ενώνει τρεις χώρες, την Ελλάδα, την Αλβανία και τα Σκόπια. Η Μεγάλη Πρέσπα, η μεγαλύτερη λίμνη των Βαλκανίων, βρίσκεται σε υψόμετρο 853 μέτρων και έχει μέγιστο βάθος 50 μέτρα. Ένας στενός λαιμός ξηράς χωρίζει τη Μεγάλη Πρέσπα από την αδελφή λίμνη, τη Μικρή Πρέσπα ή Βρυγηίδα σύμφωνα με την αρχαία ονομασία.

9 Το δάσος της περιοχής είναι ιδιαίτερα πλούσιο, με μοναδικά είδη. Σ αυτόν τον επίγειο παράδεισο βρίσκουν πολύτιμο καταφύγιο μερικά από τα πιο σπάνια είδη ζώων και πουλιών. Η πλούσια χλωρίδα και πανίδα του τόπου και η εντυπωσιακή βιοποικιλότητά του είχαν ως αποτέλεσμα να ανακηρυχθεί η περιοχή Εθνικός Δρυμός, ενώ τα παραλίμνια χωριά Ψαράδες και Άγιος Γερμανός αποτελούν παραδοσιακούς προστατευόμενους οικισμούς του Δρυμού. Η Μικρή Πρέσπα και το νησάκι που υπάρχει στο κέντρο της, ο Άγιος Αχίλλειος, προσδίδουν στο Δρυμό την ταυτότητα ενός μοναδικού υδροβιότοπου, που προστατεύεται από τη Συνθήκη Ramsar. Στις δασωμένες πλαγιές των γύρω βουνών και στους καλαμώνες των νερών του Δρυμού υπολογίζεται ότι υπάρχουν πάνω από 1300 είδη φυτών, 15 είδη ψαριών, 11 είδη αμφιβίων, 40 είδη θηλαστικών και 260 είδη πτηνών. Οι λάτρεις της παρατήρησης πουλιών θα δουν εδώ δαλματικούς πελεκάνους, ένα είδος υπό εξαφάνιση, αφού έχουν απομείνει μόνο 1000 ζευγάρια σε ολόκληρο τον κόσμο και 150 από αυτά διαβιούν στη συγκεκριμένη περιοχή. Υπάρχουν ακόμη ερωδιοί, κορμοράνοι, χήνες, σταυραετοί και χρυσαετοί, φιδαετοί και πετρίτες. Οι Ψαράδες είναι ένα μικρό χωριό στις όχθες της Μεγάλης Πρέσπας. Καθώς θα ανηφορίζουμε τις απόκρημνες πλαγιές του όρους Βροντερό με κατεύθυνση προς το απομονωμένο χωριό των Ψαράδων, η θέα προς τη λίμνη και τα απέναντι βουνά θα σας καθηλώσει. Ο παραδοσιακός οικισμός είναι ιδανικό μέρος για να πάρουμε το γεύμα μας με τοπικές σπεσιαλιτέ σε μία από τις ταβερνούλες του. Μετά θα επιβιβαστούμε σε «πλάβες», χαρακτηριστικές ξύλινες βάρκες που χρησιμοποιούν οι ντόπιοι, για να κάνουμε μια αξέχαστη βόλτα στα νερά της Μεγάλης Πρέσπας. Στα νότια της λίμνης θα συναντήσουμε την εκκλησία της Μεταμόρφωσης, που χρονολογείται από το 12 ο αιώνα. Αυτό που θα σας εντυπωσιάσει περισσότερο είναι το εκκλησάκι της Παναγίας της Ελεούσας, του 1410, χτισμένο μέσα σε βράχο, στην όχθη της λίμνης. Η περιοχή αποτελούσε τόπο ασκητισμού από το 14 ο έως το 18 ο αιώνα. Γι αυτό σχεδόν σε όλα τα βράχια και τις σπηλιές της νότιας όχθης της Μεγάλης Πρέσπας βρίσκονται ζωγραφισμένες βυζαντινές εικόνες και επιγραφές βυζαντινού και μεταβυζαντινού ασκητισμού. Στη συνέχεια θα κατευθυνθούμε προς την παραλίμνια περιοχή της Μικρής Πρέσπας, όπου στις πλαγιές του όρους Βαρνούντα βρίσκεται ο παραδοσιακός οικισμός του Αγίου Γερμανού, που είναι το κέντρο της ευρύτερης περιοχής. Εδώ θα δούμε την ομώνυμη εκκλησία του αγίου, η οποία είναι σταυροειδής εγγεγραμμένη με τρούλο, του 11ου αιώνα. Ο ναός είναι καλοσυντηρημένος και περιλαμβάνει κάποιες αυθεντικές τοιχογραφίες από την εποχή της κατασκευής του. Το πιο εντυπωσιακό όλων είναι οι χρωματισμοί σε φούξια και γαλάζιο του εσωτερικού του ναού. Στον Άγιο Γερμανό θα δούμε όμορφα πέτρινα σπίτια, αρκετούς ξενώνες στο ίδιο ύφος, μικρά καταστήματα με χειροτεχνήματα και τοπικά προϊόντα και ταβερνούλες που σερβίρουν μυρωδάτες νοστιμιές. Εδώ υπάρχει επίσης ένα παραδοσιακό αποστακτήριο τσίπουρου, όπου, αναλόγως την εποχή, θα παρακολουθήσουμε τη διαδικασία παρασκευής του ποτού, και οπωσδήποτε θα δοκιμάσουμε δυο τρία ποτηράκια! Και ίσως όχι εντελώς νηφάλιοι, θα επιστρέψουμε για διανυκτέρευση στην Καστοριά!

10 Τι θα φάμε: Θα γευματίσουμε με ψάρια από τις λίμνες και με όσπρια της περιοχής σε γραφικό ταβερνάκι στους Ψαράδες, και θα περιηγηθούμε σε κτήμα με καλλιέργειες των περίφημων φασολιών των Πρεσπών. Το ντόπιο τσίπουρο αλλά και το κρασί από το γειτονικό Αμύνταιο (ροζέ με Ονομασία Προέλευσης) θα συνοδέψουν τους μεζέδες μας. Εκτός από τα νοστιμότατα ψάρια της μεγάλης λίμνης (τσιρόνια, μπράνες, γριβάδια), που θα τα απολαύσουμε σε πηχτή ψαρόσουπα, τηγανητά ή ψητά στο φούρνο με σάλτσα από καρύδια και σκόρδο, και τις ονομαστές πιπεριές Φλωρίνης, που θα τις φάμε ψιλοκομμένες σε λαχανοσαλάτα, από τα ξακουστά φασόλια (που θεωρούνται τα καλύτερα της Ελλάδας, είναι όλων των ειδών και μαγειρεύονται με δεκάδες τρόπους) προτείνουμε φασολάδα φούρνου και φασόλια γλυκό κομπόστα. Τι θα δούμε: 5 η ημέρα: Καστοριά Νυμφαίο Καστοριά Σήμερα θα μεταβούμε στον διατηρητέο παραδοσιακό οικισμό του Νυμφαίου, στο ανατολικό Βίτσι, μέσα σ ένα αλπικό τοπίο που κόβει την ανάσα. Η αμφιθεατρική θέση του στο βουνό, δίνει στον επισκέπτη τη δυνατότητα να αγναντεύει χωρίς περιορισμούς το γεωφυσικό τοπίο με τις πλατιές λίμνες και τα καταπράσινα λιβάδια,

11 ενώ η αρχιτεκτονική διαμόρφωσή του το κάνει ιδανικό για ξεκούραστες βόλτες στα πεζοδρομημένα πλακόστρωτα και για υπέροχες πεζοπορίες μέσα στη φύση. Σύμφωνα με τη Βίβλο Φιλοξενίας του χωριού, το Νυμφαίο κατοικήθηκε για πρώτη φορά από Βλάχους Οδίτες, δηλαδή αυτόχθονες λατινόφωνους Μακεδόνες, οι οποίοι επί 1400 χρόνια φυλούσαν τη γειτονική Εγνατία Οδό και αναγκάστηκαν να καταφύγουν στο απρόσιτο Βίτσι μετά από σκληρές μάχες με τους Οθωμανούς. Η πρώτη ονομασία που έδωσαν στο χωριό ήταν Νιβεάστα, λέξη που μάλλον προέρχεται από τη φράση Ni vista που σημαίνει «αόρατο», λόγω της τοποθεσίας του. Περί το 1630 οι κάτοικοι άρχισαν να επιδίδονται στην ασημουργία και φαίνεται πως η τέχνη τους παρέμεινε ανθηρή για τουλάχιστον τρεις αιώνες, κάνοντας το Νυμφαίο διάσημο κέντρο αργυροχρυσοχοΐας. Εδώ γεννήθηκαν και έζησαν βαθύπλουτοι διεθνείς έμποροι καπνού και βαμβακιού. Κατά την ακμή του διέθετε υποδειγματικές υποδομές, πυκνή δόμηση και ζωντανό λαϊκό πολιτισμό. Η παρακμή ξεκίνησε από το 1930 και μετά, λόγω οικονομικών, κοινωνικών και τεχνολογικών μεταβολών που οδήγησαν στη διάσπαση της τοπικής και ευρύτερης αγοράς. Ωστόσο η σπουδαία πολιτιστική κληρονομιά του και το μοναδικό φυσικό περιβάλλον ήταν τα θεμέλια πάνω στα οποία χτίστηκαν ή αναστηλώθηκαν, μετά το 1980, τα παραδοσιακά πέτρινα σπίτια, τα καλντερίμια, οι ξενώνες και τα μαγαζιά του. Την ιστορία του οικισμού μπορεί να τη γνωρίσει κανείς μέσα από συγκλονιστικές φωτογραφίες-ντοκουμέντα στη Νίκειο Σχολή, δωρεά του μεγάλου καπνέμπορου Ζαν Νίκου το Πρόκειται για το αρχιτεκτονικό σήμα κατατεθέν του χωριού, ένα επιβλητικό κτίριο με εντυπωσιακά αρχιτεκτονικά στοιχεία και τεράστιο πέτρινο καμπαναριό, το οποίο θα δούμε να δεσπόζει καθώς θα μπαίνουμε στο Νυμφαίο. Εδώ θα ξεναγηθούμε στο τριώροφο Μουσείο Αργυροχρυσοχοΐας, Λαογραφίας και Ιστορίας, με την πλούσια συλλογή χειροτεχνιών, παλιών έργων αργοροχρυσοχοΐας, παραδοσιακών φορεσιών και ιστορικών αρχείων, και θα δούμε το ναό του Αγίου Νικολάου, με τις καμπάνες του 1856 και 1862 από την Οδησσό και την Κωνσταντινούπολη. Θα κάνουμε βόλτα στο επιβλητικό Πάρκο Άγριας Φύσης, μέσα από το πέτρινο μονοπάτι που ξεκινά από την κεντρική είσοδο του οικισμού, και θα χαζέψουμε στο συμπαθητικό μαγαζάκι του αστικού συνεταιρισμού γυναικών Νυμφαίου «Η Νύμφη», όπου θα δοκιμάσουμε και πιθανώς θα αγοράσουμε σπιτικές λιχουδιές γλυκά του κουταλιού, μαρμελάδες, ζυμαρικά, ηδύποτα. Εδώ, σε συνεργασία με τις νοικοκυρές του χωριού, θα συμμετάσχουμε σε ένα πρακτικό εργαστήρι παρασκευής γλυκών του κουταλιού, για να μάθουμε πώς φτιάχνονται. Στη συνέχεια θα επισκεφθούμε, διανύοντας για περίπου δεκαπέντε λεπτά ένα ρομαντικό λιθόστρωτο μονοπάτι στο οποίο οι αντικριστές οξιές που γέρνουν για να αγκαλιάσουν η μία την άλλη δημιουργούν ένα φυσικό χρυσαφί τούνελ από τις αχτίδες του ήλιου, το Περιβαλλοντικό Κέντρο «Αρκτούρος» στον Αετό, ένα πρότυπο καταφύγιο αρκούδας. Εδώ μας περιμένει ένας μαγικός κόσμος άγριας φύσης. Στο ξύλινο περίπτερο του Κέντρου μια ομάδα εθελοντών οργανώνει τους επισκέπτες σε ομάδες και μας κατευθύνει στα εξήντα περίπου στρέμματα δάσους, μέσα στα οποία ζουν ελεύθερες αλλά προστατευμένες δεκατρείς αρκούδες, δώδεκα καφέ και μία μαύρη. Οι περισσότερες από αυτές διασώθηκαν από κατάσταση αιχμαλωσίας, η οποία τους άφησε συμπτώματα «στερεοτυπικής συμπεριφοράς» (ένα είδος αυτισμού για τα ζώα). Εδώ ζουν απολύτως προστατευμένες και είναι στειρωμένες, καθώς δεν είναι σε θέση να μεγαλώσουν τα μικρά τους. Η επαφή με αυτά τα άγρια ζώα είναι μια συγκλονιστική εμπειρία, που δημιουργεί χαρμολύπη.

12 Μετά το γεύμα μας σε ένα από τα γραφικά ταβερνάκια του Νυμφαίου, θα επιστρέψουμε στην Καστοριά για να περπατήσουμε στην παλιά πόλη ή Ντολτσό, με τα περίφημα αρχοντικά. Η Καστοριά, χτισμένη σε υψόμετρο 630 μέτρων από την επιφάνεια της θάλασσας, καθώς περιβάλλεται από την υπέροχη λίμνη της (που έχει κηρυχθεί «Μνημείο Φυσικού Κάλλους»), δίνει την εντύπωση νησιού. Η Βυζαντινή ιστορικός Άννα Κομνηνή αναφέρει ότι η λίμνη ονομάζεται «η της Καστορίας», ενώ το όνομα της πόλης προέρχεται από τη λέξη κάστρον (λατινικά castrum). Ως προς την ονομασία της λίμνης ως Καστοριάς, επικρατέστερη θεωρείται η άποψη ότι προήλθε από τους κάστορες που ενδημούσαν για αιώνες σ αυτήν και οι οποίοι κατά το 19ο αιώνα φαίνεται πως εξαφανίστηκαν από την υπεράγρευση και τη σταδιακή μείωση της ροής ορμητικών υδάτων από το Βίτσι. Δείγματα της λαμπρής άνθησης της βιοτεχνικής και εμπορικής δραστηριότητας των κατοίκων της Καστοριάς κατά τη διάρκεια ιδιαίτερα του 18ου αιώνα αποτελούν τα πολυάριθμα πανύψηλα αρχοντικά της, που παρουσιάζουν ξεχωριστό ενδιαφέρον ως οικιστικό σύνολο. Με εσωτερικούς χωρισμένους λειτουργικούς χώρους, εσωτερικές διακοσμήσεις, περίτεχνα ξυλόγλυπτα στα σανιδώματα στις οροφές, πολύχρωμους υαλωτούς φεγγίτες υψηλής αισθητικής, ζωφόρους κατάκοσμους, πλήθος φυτομορφικών διακοσμήσεων και ρόμβων, δημιουργούν και συνθέτουν έναν ιδιότυπο εσωτερικό χώρο σε Μακεδονικό ρυθμό. Είναι κατ εξοχήν δείγματα λαϊκής αρχιτεκτονικής. Γενικά στα αρχοντικά της Καστοριάς υπάρχει μια ισορροπία σε σχέση με το περιβάλλον, και διατηρούν ακέραιες τις αρετές του μέτρου και της ανθρώπινης κλίμακας. Ανάλογα με την κλίση του εδάφους ήταν διώροφα, τριώροφα και τετραώροφα, ενώ τα μεγάλα σπίτια για πρώτη φορά απέκτησαν τζαμλίκια και ξύλινα παράθυρα που οι Τούρκοι τα αποκαλούσαν «κιρκ πεντζέρ» («σαράντα παραθύρια»). Η «πόλη των γουναράδων», όπως είναι γνωστή η Καστοριά (λόγω του ότι οι κάτοικοί της δραστηριοποιούνται προσοδοφόρα για περισσότερο από πεντακόσια χρόνια στην τέχνη της γουναρικής, παράγοντας κομψοτεχνήματα ιδιαίτερης φήμης και τεχνικής), με τις 75 εκκλησίες της, είναι η μόνη πόλη στην Ελλάδα που διασώζει σε τόσο μεγάλο βαθμό τη βυζαντινή και μεταβυζαντινή μνήμη. Με εξαίρεση το Άγιον Όρος, μόνο στην Καστοριά υπάρχουν φορητές εικόνες της Κρητικής Σχολής και μάλιστα πρώιμης χρονολογίας. H ανέγερση των εκκλησιών της Καστοριάς, όπως του Αγίου Γεωργίου από τον Αυτοκράτορα του Βυζαντίου Αλέξιο Κομνηνό, συνεχίστηκε από μια πλειάδα τοπικών αριστοκρατών ως κτητόρων. Το μοναστήρι της Μαυριώτισσας του 11ου αιώνα είναι τοιχογραφημένο και στην εξωτερική όψη, όπως συνηθίζεται στη Βόρεια Ελλάδα και στα Βαλκάνια. Στις τοιχογραφίες του ναού, επί Οθωμανικής αυτοκρατορίας είχαν αφαιρεθεί τα μάτια από όλα τα εικονιζόμενα πρόσωπα. Μερικές από τις ωραιότερες βυζαντινές και μεταβυζαντινές εκκλησίες της Καστοριάς, στις οποίες θα περιηγηθούμε, είναι «η Παναγία η Καστριώτισσα», γνωστή ως Κουμπελίδικη, η μοναδική με τρούλο με απεικόνιση της Αγίας Τριάδας, ο Άγιος Στέφανος, η μόνη παλιά εκκλησία με γυναικωνίτη, και οι Άγιοι Ανάργυροι, από τα ενδεικτικότερα και ωραιότερα δείγματα τρίκλιτης βασιλικής της μεσοβυζαντινής περιόδου, που είναι και ο μοναδικός ναός στην Καστοριά με μαρμάρινο διάκοσμο και περιθυρώματα με ποικίλα ανάγλυφα σε όλες τις πύλες. Η τεχνοτροπική ομοιότητα των τοιχογραφιών στους ναούς δηλώνει την επαφή των εργαστηρίων της πόλης με άλλα καλλιτεχνικά κέντρα, όπως της Καππαδοκίας και βεβαίως της Κωνσταντινούπολης. Η πλειονότητα των έργων του 12ου αιώνα χαρακτηρίζεται για την εκφραστικότητα των προσώπων, την επιβλητικότητα και τη δυναμική των μορφών. Οι Άγιοι Ανάργυροι και ο Άγιος Νικόλαος του Κασνίτζη είναι ναοί με χαρακτηριστικά δείγματα της υψηλής τέχνης που αναπτύχθηκε κατά τη

13 μεσοβυζαντινή περίοδο, όταν και άκμασε εδώ σχολή τοιχογραφίας και αγιογραφίας, κυρίως αντικλασικής τεχνοτροπίας. Διανυκτέρευση στην Καστοριά. Τι θα φάμε: Μέσα στο Νυμφαίο υπάρχουν αρκετά ταβερνάκια. Σε ένα από αυτά θα δοκιμάσουμε πικάντικο λάχανο τουρσί, εξαιρετικό κυνήγι (πέρδικα, μπεκάτσα ή αγριογούρουνο) γαρνιρισμένο με πιλάφι ή άγρια μανιτάρια, καθώς και το περίφημο πιάτο της βλάχικης κουζίνας «καρνέ βονλοσίτε» (μοσχαρίσιο κρέας με δαμάσκηνα και γλυκάδια που σιγόβρασαν για ώρες σε γάστρα). Θαυμάσιο συνοδευτικό για το γεύμα μας θα είναι το υψηλόβαθμο τσίπουρο της περιοχής, όπου από το τέλος Νοεμβρίου έως τις 20 Δεκεμβρίου τα τσιπουροκάναζα λειτουργούν ακατάπαυστα!. Και τέλος για γλυκό, καστοριανό «σάλταρο», είδος τραγανού κουραμπιέ. 6 η ημέρα: Καστοριά Μονή Μολυβδοσκέπαστης Κόνιτσα Ιωάννινα Τι θα δούμε:

14 Παίρνοντας το δρόμο για τα Ιωάννινα, θα φτάσουμε πρώτα στη Μονή της Παναγίας Μολυβδοσκέπαστης, στην περιοχή του ιστορικού Μπουραζανίου, κοντά στα ελληνοαλβανικά σύνορα. Είναι Βασιλική που χτίστηκε από το Βασιλιά του Βυζαντίου Κωνσταντίνο Δ' τον Πωγωνάτο. Ονομάζεται Μολυβδοσκέπαστη γιατί ολόκληρη η στέγη του Ιερού Ναού ήταν σκεπασμένη από μολύβι, το οποίο στα χρόνια της Τουρκοκρατίας έγινε βόλια από τους Έλληνες για να πολεμήσουν τους Τούρκους. Στην Τουρκοκρατία λειτούργησε ως Σχολή του Γένους. Η Μονή είναι χτισμένη στους πρόποδες του Όρους Νεμέρτζικα (Μερόπη) και από κάτω της συγκλίνουν ο ποταμός Αώος (που έρχεται από την Πίνδο και ήδη έξω από την Κόνιτσα έχει ενωθεί με τον ποταμό Βοϊδομάτη) με τον ποταμό Σαραντάπορο, σμιλεύοντας ένα φυσικό περιβάλλον απίθανης ομορφιάς. Και αφού χαρούμε το τοπίο και δεχθούμε το κέρασμα με λουκούμι και καφέ, συνεχίζουμε για Κόνιτσα. Το όνομα της πόλης στα Σλάβικα σημαίνει αλογότοπος (Kόνι=άλογο, τζα=τόπος), το οποίο προφανώς οφείλεται στην εκτροφή αλόγων και θυμίζει την αντίστοιχη ονομασία του Ρόαν στον Άρχοντα των Δαχτυλιδιών. Αναφέρεται για πρώτη φορά με αυτό το όνομα στο Χρονικό των Ιωαννίνων το Στη θέση αυτή βρισκόταν κατά την αρχαιότητα η Tριφυλλία και η Mολοσσίδα, η πατρίδα της Ολυμπιάδας, μητέρας του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Στην Άνω Κόνιτσα θα δούμε το πατρικό της Xάμκως, της μητέρας του Aλή πασά, που έχει ανακαινιστεί. Άλλα αξιόλογα αρχιτεκτονικά δείγματα είναι το αρχοντικό της οικογένειας Σίσκου, του Xουσεΐν Mπέη, και βέβαια το Γεφύρι της Kόνιτσας πάνω στον Aώο, που είναι το σύμβολο της πόλης και το μεγαλύτερο μονότοξο γεφύρι των Βαλκανίων (20x40 μέτρα). Tο γεφύρι έγινε από τον τεχνίτη Zιώγα Φρόντζο και η κατασκευή του κράτησε 48 χρόνια ( )! Στη μέση ακριβώς του γεφυριού υπάρχει καμπανάκι που προειδοποιούσε τους περαστικούς για τη δύναμη και την ένταση του αέρα. Λίγα χιλιόμετρα έξω από την Κόνιτσα θα επισκεφθούμε το τυροκομείο «Κακαβιά», για να μάθουμε τις διαδικασίες παραγωγής της ονομαστής φέτας και κεφαλογραβιέρας της περιοχής. Τέλος, θα περάσουμε από το Καλπάκι για μια σύντομη ξενάγηση στο Πολεμικό Μουσείο του Οι στρατιώτες ως ξεναγοί είναι πάντα πρόθυμοι να λύσουν τις απορίες μας, αλλά και να φρεσκάρουν τη μνήμη μας σχετικά με τα γεγονότα του Β παγκοσμίου πολέμου. Στο μουσείο υπάρχει τεράστιος χάρτης με τις θέσεις των αντιπάλων και την εξέλιξη των μαχών. Θα δούμε όπλα, κινητήρες αεροπλάνων και άλλα ενδιαφέροντα εκθέματα της εποχής. Διανυκτέρευση στα Ιωάννινα. Τι θα φάμε: Φρέσκο ζυμωτό ψωμί ξυλόφουρνου, στραπατσάδα, μελιτζάνες με ντομάτα και σκόρδο, ζαρκάδι μαγειρεμένο με υπόξινη σάλτσα και σαλάμι ελαφιού από τον ιδιωτικό δρυμό στο Μπουραζάνι, λαχανόπιτα και κολοκυθόπιτα (και οι δύο είναι σπεσιαλιτέ της Κόνιτσας), και για γλυκό ευωδιαστό κυδωνόπαστο. Θα συνοδέψουμε το γεύμα μας με κρασί ερυθρό της ποικιλίας Βλάχικο.

15 7 η ημέρα: Ιωάννινα Τι θα δούμε: Μετά από ένα πλούσιο Γιαννιώτικο πρωινό, θα αναχωρήσουμε για μια ξενάγηση στο Μουσείο Ελληνικής Ιστορίας Παύλου Βρέλλη, γνωστό ως Μουσείο Κέρινων Ομοιωμάτων, που είναι χτισμένο με την παραδοσιακή ηπειρώτικη αρχιτεκτονική, σύμφωνα με σχέδια που εκπόνησε ο ίδιος ο Βρέλλης. Δημιουργήθηκε το 1983 και είναι το πλέον γνωστό μουσείο αυτού του είδους στην Ελλάδα. Φιλοξενεί 150 κέρινα ομοιώματα και 37 ιστορικά θέματα εμπνευσμένα από σημαντικές μορφές και γεγονότα της ελληνικής ιστορίας. Για το εκπληκτικό αυτό έργο απαιτήθηκαν 3 δεκαετίες μελετών και 13 χρόνια επίπονης εργασίας του Π. Βρέλλη ως γλύπτη, αρχιτέκτονα και απλού εργάτη. Πρόσωπα από πηλό, σώματα από γύψο και σιδερόβεργες, ντυμένα με ρούχα που ο καλλιτέχνης έψαξε και βρήκε σε παλαιοπωλεία όλης της Ελλάδος, συνθέτουν ένα σκηνικό που αναπαριστά με τον πιο γλαφυρό τρόπο το ιστορικό παρελθόν της Ελλάδος. Τα κέρινα ομοιώματα του μουσείου παριστάνονται σε φυσικό μέγεθος, μέσα σε περιβάλλον πιστής παρουσίασης του εκάστοτε περιβάλλοντός τους. Εδώ θα αισθανθούμε ότι ταξιδεύουμε στο χρόνο και το χώρο, σε βουνά, παλιά οικήματα, σπηλιές, εκκλησίες, μονοπάτια, ακολουθώντας μια κυκλικού χαρακτήρα ξενάγηση. Η θεματολογία καλύπτει 24 αιώνες ελληνικής ιστορίας (από το 500 π.χ.), με ιδιαίτερη έμφαση στη νεότερη ιστορία της Ηπείρου. Στη συνέχεια θα γνωρίσουμε τα Ιωάννινα, μια πόλη τυλιγμένη στην αχλή των θρύλων της λίμνης και με πολλά ιστορικά σημεία αναφοράς, που συνδυάζει το παραδοσιακό με το σύγχρονο και τη φυσική ομορφιά με την ανάπτυξη, όντας μια ζωντανή πανεπιστημιούπολη. Στο αρχαιολογικό μουσείο Ιωαννίνων υπάρχουν ευρήματα που μαρτυρούν την ανθρώπινη παρουσία και δράση στην Ήπειρο από την

16 παλαιολιθική εποχή μέχρι και τα ρωμαϊκά χρόνια. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχουν τα εκθέματα από το χώρο της Δωδώνης, όπου βρισκόταν το αρχαιότερο μαντείο του ελληνικού κόσμου. Η 200 στρεμμάτων περιοχή του μεσαιωνικού Κάστρου εκτείνεται σε μήκος 2 χιλιομέτρων και θα έχουμε άφθονο χρόνο στη διάθεσή μας για να την εξερευνήσουμε. Από την κεντρική πύλη στην οδό Αβέρωφ, όπου απαγχόνησαν οι Τούρκοι το νεομάρτυρα και πολιούχο της πόλης Γεώργιο, θα μπούμε στο κάστρο και θα σεργιανίσουμε στα λιθόστρωτα δρομάκια του, με τα κομψά μαγαζάκια μεταλλοτεχνίας και ειδών λαϊκής τέχνης και τους ζεστούς καφενέδες. Στη δεξιά πλευρά της κεντρικής πύλης υψώνεται ένας πύργος που χτίστηκε επί τουρκοκρατίας για το «Βενετσιάνικο» ρολόι, το οποίο αχρήστευσαν οι Ιταλοί το 1917 και αντικαταστάθηκε πρόσφατα. Ο προμαχώνας του κάστρου είναι το φρούριο Λιθαρίτσια, χτισμένο το Εκεί υπήρχαν 3 κομψά σεράγια, ένα για τον Αλή και δύο για τους γιους του, Βελή και Μουχτάρ. Τα ανάκτορα καταστράφηκαν το 1820 κατά την πολιορκία του Αλή πασά από το Σουλτάνο. Σήμερα σώζονται τα τείχη και τα υπόγεια, όπου ήταν αποθήκες πυρομαχικών και φυλακές, τα γνωστά «μπουντρούμια» του Αλή, στα οποία βασανίζονταν οι Έλληνες αγωνιστές. Ο περίπατος γύρω από το κάστρο κατά μήκος της σκιερής λίμνης είναι επίσης υπέροχος. Το απόγευμα θα επισκεφθούμε με βάρκες το Νησί της Κυρα-Φροσύνης (χανούμισσα την οποία έπνιξε ο Αλή πασάς στη λίμνη αφού πρώτα έριξε σ αυτήν, όπως λέει ο θρύλος, σαράντα καντάρια ζάχαρη για να γλυκάνει τον πνιγμό της), το επονομαζόμενο «νησάκι», ένα από τα ελάχιστα στον κόσμο κατοικούμενα νησιά λίμνης, όπου θα θαυμάσουμε τα βυζαντινά μοναστήρια και έξοχες τοιχογραφίες της εποχής με ιδιαίτερη τεχνοτροπία και θεματική. Στο νησάκι βρίσκεται και το σπίτι που υπήρξε ύστατο καταφύγιο του Αλή Πασά. Εκεί διέφυγε ο Αλή πασάς με την Κυρα- Βασιλική (που ήταν πράκτορας της Φιλικής Εταιρείας) και λίγους στρατιώτες, όταν τον κυνηγούσε ο Χουρσίτ πασάς για να τον αποτελειώσει. Οι στρατιώτες του Χουρσίτ κατέβηκαν με καίκι στο νησί για να διαπραγματευτούν δήθεν με τον Αλή, αλλά τον πυροβόλησαν και τον σκότωσαν. Ο χώρος που σκοτώθηκε ο Αλή πασάς είναι σήμερα μουσείο, και εδώ θα δούμε τις τρύπες από τις σφαίρες στο πάτωμα, προσωπικά αντικείμενα του Αλή και εξαιρετικές τοπικές ενδυμασίες. Τι θα φάμε: Στο νησί της λίμνης Παμβώτιδας, στα στενά λιθόστρωτα σοκάκια ξεπροβάλλουν μέσα σ ένα ονειρεμένο τοπίο γραφικές ταβερνούλες. Εδώ θα φάμε χέλια της λίμνης (που ο θρύλος λέει ότι γεννιούνται στη θάλασσα των Σαργασσών και περνούν μέσα από τον Αχέροντα για να φτάσουν έως εδώ) αρωματισμένα με δάφνη και ψημένα σε κεραμίδι (!), λιμνίσιες αθερίνες (τσίμες) στο φούρνο με μπόλικη ντομάτα, κόκκινες καραβίδες σκορδαλιά και βατραχοπόδαρα με κουρκούτι, μια γεύση που ακροβατεί μεταξύ κοτόπουλου και ψαριού, λάχανα σαλάτα και αλευρόπιτα («η πίτα του τεμπέλη», όπως τη λένε οι ντόπιοι). Θα συνοδέψουμε το φαγητό μας με κρασί από την αμπελουργική ζώνη της Ζίτσας, δοκιμάζοντας τη γηγενή λευκή ποικιλία

17 Ντεμπίνα, που φέρει και την Ονομασία Προελεύσεως Ανωτέρας Ποιότητας. Και για επιδόρπιο, σιροπιασμένη αμυγδαλόπιτα και γευστικότατο σεκέρ μπουρέκι. Τι θα δούμε: 8 η ημέρα: Ιωάννινα Ζαγοροχώρια Ιωάννινα Η σημερινή είναι άλλη μια ξεχωριστή μέρα, αφού μας περιμένουν τα Ζαγοροχώρια και το περίφημο Φαράγγι του Βίκου. Τα Ζαγοροχώρια είναι ένα δίκτυο από 46 πανέμορφα χωριά, τα περισσότερα χαρακτηρισμένα ως παραδοσιακοί οικισμοί. Χωριά με ζωή ή με ηρεμία, χωριά με απίστευτη θέα ή χωριά χωμένα μέσα στο δάσος, με πεντακάθαρα ποτάμια όπως ο Βοϊδομάτης αλλά και αλπικές λίμνες, όπως οι δρακόλιμνες. Στα Ζαγοροχώρια θα θαυμάσουμε την παραδοσιακή οικοδομική από πέτρα και ξύλο, που είναι τα κύρια υλικά από τα οποία φτιαχνόντουσαν και φτιάχνονται ακόμη τα σπίτια. Από τους παραδοσιακούς οικισμούς της περιοχής θα επισκεφθούμε το Μονοδέντρι και το Μεγάλο και Μικρό Πάπιγκο. Το Μονοδέντρι είναι από τα πιο τουριστικά χωριά και από τα πρώτα που αναπτύχθηκαν. Χτισμένο σε περίοπτη θέση, διαθέτει όμορφα αρχοντικά, ενώ το όνομά του προήλθε μάλλον από ένα τεράστιο έλατο που βρισκόταν μέχρι το 1840 κοντά στο Ναό του Αγίου Μηνά. Φυσικά το «αστέρι» της περιοχής είναι το Πάπιγκο (980 μέτρα υψόμετρο), από τα ωραιότερα χωριά του Ζαγορίου, γνωστό ως οικισμός από το 14 ο αιώνα. Αποτελείται από δύο «μαχαλάδες», το Μεγάλο και το Μικρό Πάπιγκο. Η αρχιτεκτονική στην περιοχή είναι υπέροχη, ενώ το χωριό αποτελεί κομβικό σημείο για την επίσκεψη στις πηγές του Βοϊδομάτη, το φυσικό κολυμβητήριο στο «Ρογγοβό» (όσοι το επιθυμούν και το αντέχουν μπορούν να κολυμπήσουν εδώ) και το καταφύγιο του Ορειβατικού Συλλόγου στην Αστράκα. Ακόμη, θα επισκεφθούμε τη φημισμένη Μονή Ρογκοβού, για την ονομασία της οποίας οι απόψεις διίστανται. Πολλοί τη θεωρούν σλάβικη λέξη που σημαίνει κατεστραμμένος τόπος ή χαράδρα. Ανεγέρθηκε τον 11 ο αιώνα από την Πουλχερία, αδελφή του Ρωμανού Αργυρού, αυτοκράτορα του Βυζαντίου, και ζωγραφίστηκε από ντόπιους λαϊκούς ζωγράφους με παραστάσεις από την Παλαιά και

18 την Καινή Διαθήκη. Το ξυλόγλυπτο και επιχρυσωμένο τέμπλο της μονής διατηρείται σε πολύ καλή κατάσταση, ενώ σώζονται ακόμη λείψανα από τους αγίους Διονύσιο Αρεοπαγίτη, Παχώμιο και Θεόδωρο, τα οποία φυλάσσονται σε ασημένια λάρνακα κατασκευασμένη από Ηπειρώτη χρυσοχόο το Το Φαράγγι του Βίκου, ένα από τα πιο γνωστά αξιοθέατα στο Ζαγόρι, είναι από τα μεγαλύτερα, βαθύτερα και εντυπωσιακότερα φαράγγια του κόσμου (βραβείο Guiness 1997 για το βαθύτερο σημείο), με κάθετους γεωλογικούς σχηματισμούς και μεγάλη ποικιλία οικοσυστημάτων, μια πανδαισία χλωρίδας και πανίδας που αποτελεί ένα από τα λίγα εναπομείναντα καταφύγια άγριας ζωής στην Ευρώπη. Βρίσκεται σε υψόμετρο μεταξύ 550 και 1778 μέτρων, με μήκος 24 χιλιόμετρα περίπου και μέσο βάθος 900 μέτρα. Μέσα στο φαράγγι βρίσκονται οι πηγές του Βοϊδομάτη κοντά στο χωριό Βίκος. Το πέτρωμα εδώ είναι κυρίως ασβεστολιθικό με εντυπωσιακούς τεταρτογενείς σχηματισμούς, δημιουργημένους από αποθέσεις παλιών παγετώνων. Χαρακτηριστικά σημεία όπου μπορεί κάποιος να έχει μια πανοραμική άποψη του φαραγγιού, είναι ο δρόμος προς το Μεγάλο Πάπιγκο και η Μονή Αγίας Παρασκευής στο Μονοδέντρι. Ανάλογα με το γκρουπ και τις διαθέσεις μπορεί να προγραμματιστεί περίπατος με ειδικούς οδηγούς μέσα στον Εθνικό Δρυμό, με συλλογή μανιταριών αλλά και παρατήρηση χλωρίδας και πανίδας. Αργά το απόγευμα θα γυρίσουμε στα Ιωάννινα. Τι θα φάμε: Θα γευματίσουμε στο Μεγάλο Πάπιγκο, όπου, πριν πάμε στο φαράγγι και στη μονή Ρογκοβού, θα συμμετάσχουμε σε ένα πρακτικό εργαστήρι για να μάθουμε πώς φτιάχνονται οι πίτες που θα φάμε αργότερα!. Εδώ οι γεύσεις είναι απλές, αυθεντικές και σοφά συνταιριασμένες, δημιουργώντας εξαιρετικά παραδοσιακά φαγητά! Θα δοκιμάσουμε φρέσκια άγρια πέστροφα από το Βοϊδομάτη ή τις βουνίσιες λίμνες, ψητή στη σχάρα με σκόρδο και περιχυμένη με γίδινο βούτυρο, γκιζόπιτα (πίτα παραγεμισμένη με «γκίζα», ένα πικάντικο αλμυρό τυρί) και μανιταρόπιτα με μανιτάρια από το Βίκο, αρνάκι με κορόμηλα ή κλέφτικο κατσικάκι λεμονάτο στη γάστρα, και μελιτζανοσαλάτα καλογερίστικη. Θα συνοδεύσουμε το φαγητό μας με τη γηγενή ποικιλία κρασιού Μπεκάρι ή με ντόπιο τσίπουρο. Και για γλυκό, αναλόγως την εποχή, μικροσκοπικό μηλαράκι γεμιστό με ασπρισμένο αμύγδαλο και σιγοβρασμένο σε ελαφρύ σιρόπι, ή καρπουζένια. Ανάλογα με τους πελάτες μπορούμε ακόμη να προγραμματίσουμε πικ νικ στο Βοϊδομάτη, με μπάνιο στα παγωμένα νερά για τους τολμηρούς και θερμοαίματους.

19 Τι θα δούμε: 9 η ημέρα: Ιωάννινα Δωδώνη Σπήλαιο Περάματος Ιωάννινα Ο πρώτος σταθμός μας σήμερα θα είναι το περίφημο Μαντείο της Δωδώνης. Υπήρξε το δεύτερο σημαντικότερο μαντείο της αρχαιότητας μετά τους Δελφούς, και η παράδοση το θεωρούσε ως το αρχαιότερο ελληνικό μαντείο. Αναφέρεται στην Αργοναυτική Εκστρατεία, στην Ιλιάδα και την Οδύσσεια του Ομήρου, από τον Αριστοτέλη, καθώς και από τον Ηρόδοτο, ο οποίος αφού επισκέφθηκε τη Δωδώνη σημειώνει ότι οι ιέρειες του επιβεβαίωσαν το μύθο για τα δύο μαύρα περιστέρια που πέταξαν από τη Θήβα της Αιγύπτου. Από αυτά το ένα προσγειώθηκε στη Λιβύη, όπου χτίστηκε ο ναός του Άμμωνος Διός, και το άλλο στη Δωδώνη, όπου ιδρύθηκε το μαντείο. Το όνομα Δωδώνη πιθανώς προήλθε από την ομώνυμη ωκεανίδα Νύμφη ή από τον Δώδωνο ποταμό. Σύμφωνα με το μύθο, από την Ιερά Φηγό του Μαντείου της Δωδώνης πήρε η Θεά Αθηνά το κομμάτι ξύλου που έβαλε στην πλώρη της Αργούς και είχε την ικανότητα να προφητεύει το μέλλον. Στα χρόνια που βασίλεψε ο Πύρρος, η Δωδώνη μετατράπηκε σε «κέντρο της Ηπείρου». Χτίστηκε εκεί το θέατρο, χωρητικότητας θέσεων, όπου τελούνταν αθλητικοί αγώνες ανά τετραετία, και αργότερα άλλα κτίρια όπως το πρυτανείο και το βουλευτήριο. Λίγα χρόνια μετά, το 219 π.χ., το ιερό καταστράφηκε από τους Αιτωλούς, και επισκευάστηκε ξανά από τον Φίλιππο Ε, βασιλιά της Μακεδονίας. Καταστράφηκε ξανά από τους Ρωμαίους εισβολείς, και ανοικοδομήθηκε εκ νέου από τον Ρωμαίο αυτοκράτορα Αύγουστο. Τότε η ορχήστρα του θεάτρου μετατράπηκε σε αρένα, για να τελούνται οι δημοφιλείς την εποχή εκείνη θηριομαχίες. Το τελειωτικό χτύπημα ήλθε τον 4ο αιώνα μ.χ. με το διάταγμα του Θεοδοσίου του Μεγάλου, που έβαλε τέλος στη λατρεία του δωδεκάθεου στη Βυζαντινή Αυτοκρατορία. Το 391 μ.χ.

20 κόπηκε και το ιερό δένδρο από το βέβηλο χέρι κάποιου Ιλλυριού, και το μαντείο εγκαταλείφθηκε. Οι κάτοικοι της Δωδώνης κατέφυγαν στα βουνά ή εγκαταστάθηκαν στην περιοχή Εύροια που αργότερα πήρε το όνομα Ιωάννινα. Στη Δωδώνη από τον 30 ο μέχρι τον 20 ο αιώνα π.χ. λατρευόταν η Θεά Γαία, στην οποία θυσιαζόταν ο ιερός ταύρος που γονιμοποιούσε την γη. Η λατρεία του Δία και της Δρυός εισάγεται στη Δωδώνη από κλάδο των Θεσπρωτών (Σελλοί) και σύντομα εξελίσσεται σε κυρίαρχη λατρεία. Πιο συγκεκριμένα, στο Ιερό αυτό λατρεύονταν ο Ζεύς ο Πελασγικός, Δωδωναίος και Νάιος καθώς και η σύζυγός του Διώνη (ηπειρωτική σύλληψη του «θηλυκού» Διός, που μαζί με το Δία σχηματίζουν το «Ιερό Ζεύγος», όπου αργότερα προστέθηκε ένα τρίτο μέλος, η θεά Αφροδίτη ως «Κόρη»). Όλα αυτά σε συνδυασμό πάντοτε με το ιερό δέντρο, τη δρυ (βελανιδιά), όπου και κατοικούσε το θεϊκό ζευγάρι. Οι χρησμοί στο μαντείο δίνονταν με την ερμηνεία του θροΐσματος των φύλλων της βελανιδιάς, του κελαρύσματος του νερού της ιερής Νάιας Πηγής, των κρωγμών των ιερών περιστεριών που φώλιαζαν στη Φηγό καθώς και των ήχων από τους χάλκινους λέβητες με τρίποδες που περιστοίχιζαν το ιερό δέντρο, και αργότερα από τον ήχο του Δωδωναίου Χαλκείου (μεγάλος λέβητας) που ήταν αναρτημένο επάνω στο δέντρο. Οι ερωτήσεις για τους χρησμούς χαράζονταν σε μολυβένια ελάσματα, πολλά από τα οποία έχουν βρεθεί στις ανασκαφές. Οι ιερείς του Μαντείου στην αρχή ήταν μόνο άντρες, αλλά αργότερα προσελήφθησαν και τρεις ηλικιωμένες γυναίκες, γνωστές ως «Πελειάδες», που τραγουδούσαν τον περίφημο ύμνο «ΖΕΥΣ ΗΝ, ΖΕΥΣ ΕΣΤΙ, ΖΕΥΣ ΕΣΕΤΑΙ. Ω, ΜΕΓΑΛΕ ΖΕΥ!». Χαρακτηριστικό των ιερέων ήταν ότι περπατούσαν ξυπόλυτοι και κοιμόντουσαν στη γη ώστε να είναι σε συνεχή και άμεση επαφή με τη Γη και τον Πατέρα των Θεών και ανθρώπων και να είναι σε θέση να ερμηνεύουν τα θεϊκά σημάδια. Στο Μαντείο είχε προσέλθει ο Οδυσσέας για να πάρει χρησμό σχετικά με την επιστροφή του στην Ιθάκη, ο ήρωας Αινείας από την Τροία, όταν μετά την καταστροφή της ζήτησε και έλαβε χρησμό για το μέρος που θα έχτιζε τη νέα του πόλη (Ρώμη), ο φιλέλληνας αυτοκράτορας Αδριανός ως προσκυνητής, ενώ ο πιστός στην παλαιά θρησκεία Ιουλιανός ζήτησε, πριν ξεκινήσει την εκστρατεία του εναντίον των Πάρθων, το χρησμό του μαντείου. Κατά την ξενάγησή μας θα δούμε τα σημαντικότερα μνημεία του Μαντείου: την Ιερά Οικία (Ναός του Διός), χτισμένη τον 4 ο π.χ. αιώνα, που αρχικά ήταν υπαίθρια με ένα κύκλο χάλκινων λεβήτων σε τρίποδες γύρω από την ιερή βελανιδιά. Το Θέατρο, με χωρητικότητα ατόμων, είναι από τα μεγαλύτερα θέατρα της Ελλάδας. Το Βουλευτήριο αποτελείται από μια μεγάλη αίθουσα με δωρική στοά στην πρόσοψη. Το Στάδιο δεν είναι πλήρως ανασκαμμένο και είναι από τα λίγα αρχαία στάδια με λίθινα καθίσματα (21 ή 22 σειρές). Η Ακρόπολη βρίσκεται στην κορυφή του λόφου και περιβάλλεται από πολυγωνικό τείχος με ορθογώνιους πύργους και τρεις πύλες. Στο εσωτερικό του τείχους διακρίνονται θεμέλια κτιρίων και υπόγεια δεξαμενή νερού λαξευμένη σε βράχο. Τέλος το Πρυτανείο είναι το αρχαιότερο κτίριο του ιερού μετά την Ιερά Οικία, και χρησίμευε ως κατάλυμα των ιερέων του Δία ή των ηγεμόνων του Κοινού των Μολοσσών. Το εξαιρετικό Σπήλαιο Περάματος, ο δεύτερος και τελευταίος σταθμός μας για σήμερα, είναι ένα φυσικό στολίδι ομορφιάς της ευρύτερης περιοχής. Χρονολογείται περίπου στα χρόνια, ανήκει στα ασβεστολιθικά σπήλαια και είναι τμήμα κοίτης ποταμού, όταν τα νερά της λίμνης Παμβώτιδας κάλυπταν όλο το λεκανοπέδιο