Δ Ι Κ Τ Υ Ο Α Ε Ι Φ Ο Ρ Ω Ν Ν Η Σ Ω Ν Δ Α Φ Ν Η

Transcript

1 ΔΙΚΤΥΟ ΑΕΙΦΟΡΩΝ ΝΗΣΩΝ ΔΑΦΝΗ ΦΟΛΕΓΑΝΔΡΟΣ ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 2006

2 Ερευνητικό έργο: Έρευνα για την αειφόρο ανάπτυξη στην Φολέγανδρο Ερευνητής: Γεώργιος Καρακατσάνης Επικοινωνία: Τηλέφωνο: Εικόνα εξωφύλλου: Η Παναγία της Φολεγάνδρου (το προτεινόμενο σύμβολό της) Το τεύχος του ερευνητικού έργου είναι διαθέσιμο από τη διεύθυνση: ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗ: ΕΘΝΙΚΟ ΜΕΤΣΟΒΙΟ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ Κίμων Χατζημπίρος ΤΟΜΕΑΣ ΥΔΑΤΙΚΩΝ ΠΟΡΩΝ ΥΔΡΑΥΛΙΚΩΝ ΚΑΙ ΘΑΛΑΣΣΙΩΝ ΕΡΓΩΝ Ηρώων Πολυτεχνείου 9, Πολυτεχνειούπολη Ζωγράφου, ΑΘΗΝΑ Τηλ: D I P E ΔΙΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ Ε-MAIL: dipe@otenet.gr ΣΑΡΙΠΟΛΟΥ 11 ΑΘΗΝΑ Τηλ: Fax:

3 ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ Εισαγωγή 4 Υπάρχουσα κατάσταση Τάσεις 7 Γενικά στοιχεία για το νησί 7 Γενικά οικονομικά στοιχεία 11 Γενικά κοινωνικά στοιχεία 11 Βασικές παράμετροι 13 Γεωγραφικά δεδομένα / χρήσεις γης 13 Κατάσταση παράκτιου περιβάλλοντος 14 Ενέργεια 17 Στερεά απόβλητα-απορρίμματα 18 Διαχείριση υδατικών πόρων 20 Μεταφορές - κινητικότητα 24 Τουρισμός 25 Φυσικό περιβάλλον 29 Φυσικό περιβάλλον (Φολέγανδρος) 29 Κοινωνία - πολιτισμός 32 Σχεδιασμός για την υλοποίηση δράσεων αειφορίας 35 Ανάδειξη συμβόλου 38 Βιβλιογραφία 40 Φωτογραφικό Παράρτημα της Φολεγάνδρου 41 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Ι: Απόψεις Φορέων για την ανάπτυξη 46 Τοπική αυτοδιοίκηση και σχετικές υπηρεσίες 46 Επαγγελματικοί σύλλογοι και σωματεία 48 Περιβαλλοντικές και πολιτιστικές οργανώσεις 51 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΙΙ: Παραδείγματα υπολογισμού δεικτών 54 3

4 Εισαγωγή Η έκθεση που ακολουθεί, αφορά την έρευνα που πραγματοποιήθηκε από το απόγευμα της 26 ης Ιουλίου μέχρι το απόγευμα της 1 η ς Αυγούστου του έτους 2006, στη νήσο της Φολεγάνδρου Κυκλάδων. Το αντικείμενό μας ήταν «Η Αειφορική Ανάπτυξη» της νήσου, με την έννοια της αειφορίας, όπως αυτή διατυπώθηκε από την Διεθνή Επιτροπή για το Περιβάλλον και την Ανάπτυξη (World Commission on Environment & Development) ή «Επιτροπή Brundtland 1» του ΟΗΕ το 1987 στο βιβλίο «Το Κοινό μας Μέλλον». «Αειφόρος, είναι η ανάπτυξη η οποία ικανοποιεί τις ανάγκες της σημερινής γενεάς, δίχως να χειροτερεύει την ικανότητα των μελλοντικών γενεών να ικανοποιήσουν τις δικές τους ανάγκες» Κατά την έρευνα στη νήσο Φολέγανδρο θα δεχτούμε την ανθρωποκεντρικότητα του ορισμού. Μας αφορά η δυναμική που υπάρχει από μια συγκεκριμένη βιοφυσική και κοινωνική δομή, και κατά πόσο αυτή είναι διατηρήσιμη για τους κατοίκους και των απογόνων τους. Από εκεί κι έπειτα το αντικείμενο της έκθεσης είναι να εκτιμήσει το βαθμό διατηρησιμότητας αυτής της δυναμικής, και να προτείνει αλλαγές ή βελτιώσεις, στην περίπτωση φυσικά- που κάτι τέτοιο κριθεί απαραίτητο. Τρόπος διεξαγωγής της έρευνας και εξαγωγής των στοιχείων Σε κάθε έρευνα διακρίνουμε μια αναλογία μεταξύ πρωτογενών και δευτερογενών στοιχείων. Στη νήσο Φολέγανδρο, δόθηκε μεγάλη έμφαση στην πρωτογενή έρευνα, σε βάρος της δευτερογενούς, για δύο κυρίως λόγους: Αφενός, παρατηρήθηκε μια γενικότερη δυσκολία άντλησης στοιχείων, τοπογραφικών διαγραμμάτων, μελετών από το αρμόδιο γραφείο της κοινότητας, καθώς αυτά είτε αφορούσαν πολύ παλαιά έργα, άρα στην καλύτερη περίπτωση να βρίσκονταν στην τεχνική υπηρεσία της Νομαρχίας στη νήσο Σύρο (π.χ. το υδρευτικό αποχετευτικό δίκτυο, του οποίου η κατασκευή προσέγγιζε την εικοσαετία), είτε δεν υπήρχαν καθόλου. Αφετέρου, η περίοδος διεξαγωγής της έρευνας κρίθηκε από τουριστικής άποψης 1 Από το όνομα της πολύ δραστήριας Νορβηγίδας προέδρου της Επιτροπής, Gro Harlem Brundtland 4

5 «Πολύ Δύσκολη», καθώς στα τέλη του Ιουλίου ο πληθυσμός των περιηγητών πλησίαζε τους 4500 (με βάση εκτιμήσεις του Λιμεναρχείου και του Δήμου) σε σύνολο μονίμων κατοίκων 667 (Απογραφή 2001). Απ ότι διαπιστώθηκε πολύ σύντομα, ο καλοκαιρινός τουρισμός αποτελεί σχεδόν την αποκλειστική πηγή εισοδημάτων των κατοίκων. Σε συνδυασμό με το ότι πολλοί δημοτικοί φορείς είναι και επαγγελματίες, ο χρόνος των συνεντεύξεων ήταν εξαιρετικά περιορισμένος, ενώ η δυνατότητα μετάβασής μου μαζί τους σε συγκεκριμένες περιοχές μελέτης, αδύνατη. Γι αυτό το λόγο, έπρεπε να δοθεί μεγάλη έμφαση στην αποκεντρωμένη έρευνα. Αυτό σήμαινε προσέγγιση πολλών άλλων φορέων όπως οι τοπικοί σύλλογοι και συνεταιρισμοί, προκειμένου το κενό της δευτερογενούς πληροφορίας να καλυφθεί όσο το δυνατόν περισσότερο, με εκτιμήσεις καταστάσεων, παραθέσεις συμφερόντων και προτάσεις ενός μεγάλου επαγγελματικού εύρους των πολιτών της νήσου. Σε αυτή την περίπτωση διαπιστώθηκε μια αισθητά μεγαλύτερη ευκολία άντλησης στοιχείων. Τέλος, δεν είναι δυνατόν να παραβλέψω και τη συνδρομή ανθρώπων-κλειδιών στην έρευνα που διεξήγα. Η συνεισφορά τους ήταν εξαιρετική, καθώς ως επί μακρόν γνώστες της ιστορικής πραγματικότητας του νησιού, μου προσέφεραν μια οπτική με την οποία κατάφερα να αποκωδικοποιήσω, πολλές από τις σημερινές πραγματικότητες που το χαρακτηρίζουν. Αυτή τη δυνατότητα δεν θα την είχα σε καμία περίπτωση αν δεν είχα έρθει σε επαφή μαζί τους. Ευχαριστίες Όπως ανέφερα, πολλοί ήταν οι πολίτες που συνεισέφεραν στην έρευνά μου, είτε με την προσωπική τους συνδρομή, είτε με τη χρήση προσωπικών γνωριμιών τους, είτε με την ίδια τη φιλοξενία τους. Γι αυτή τους τη συνεισφορά, ευχαριστώ θερμά τους: Βασιλική Βενιού, για την υπέροχη φιλοξενία της, την υπέροχη πρωινή παρέα της και τις συστάσεις της σε ανθρώπους-κλειδιά Λευτέρη Βενιό, Δήμαρχο της Φολεγάνδρου για την φιλοξενία του, τις πληροφορίες του, τις παρεμβάσεις του και το ενδιαφέρον του για τον τόπο του Χρήστο Βενιανάκη, Δημοτικό Σύμβουλο, για την ζεστή φιλοξενία, τις πληροφορίες και την παρέα του 5

6 Ευάγγελο Δουλφή, Δημοτικό Σύμβουλο, για την αφιέρωση του πολύτιμου χρόνου του Στέλιο Οθωναίο και Δημήτριο Ψαρρά, για τις πολύτιμες υποδείξεις και πληροφορίες τους και την υπέροχη παρέα τους Πέτρο Γαβαλά, Πρόεδρο του Γεωργικού Συνεταιρισμού της χώρας, για την εξαιρετικά διαφωτιστική συζήτηση επί των γεωργικών θεμάτων της Φολεγάνδρου Τζανή Παπαδόπουλο, Πρόεδρο του Γεωργικού συνεταιρισμού της Άνω Μεριάς, για τη φιλοξενία του, το ενδιαφέρον του και την ουσιαστική εικόνα που μου παρείχε για το κατεξοχήν γεωργικό μέρος του νησιού Νίκο Δουλφή, Πρόεδρο του Αλιευτικού Συλλόγου της Φολεγάνδρου, για την κατατοπιστική ματιά του για την αλιεία της Φολεγάνδρου και τα φυσικά θαλάσσια δώρα του Ελένη Μπεχράκη, Αρχαιολόγο, συντάκτη του εξαιρετικού περιηγητικού οδηγού της Φολεγάνδρου, διότι δίχως την απολαυστική συζήτηση μαζί της η έρευνα αυτή θα ήταν ασύγκριτα πιο φτωχή Πάναγιώτη Μπεχράκη, για την εξαιρετικά πολύτιμη συμβολή του στην παραπάνω συζήτηση, και την απολαυστική παρέα του κατά την περιήγηση στη «μεταμεσονύκτια» Φολέγανδρο Νίκο Παπαδόπουλο, Γραμματέα της Κοινότητας, για τις πολύτιμες πληροφορίες που μου παρείχε λίγο πριν την αναχώρησή μου από το νησί Τους μόνιμους κατοίκους της Φολεγάνδρου, για την ποιότητα που προσπαθούν να διατηρήσουν στο νησί παρόλες τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν. Τους εύχομαι θέληση και δύναμη να εξελίξουν το χαρακτήρα ενός νησιού απ το οποίο θα έχω ορισμένες από τις όμορφες αναμνήσεις της ζωής μου, και που θεωρώ πως αποτελεί πραγματικό κόσμημα για τον ελλαδικό θαλάσσιο χώρο. 6

7 Υπάρχουσα κατάσταση Τάσεις Γενικά στοιχεία για το νησί Γεωγραφία Η Φολέγανδρος είναι το νοτιότερο νησί των Δυτικών Κυκλάδων, με στίγμα 36 ο 42 βόρειο πλάτος και 24 ο 55 ανατολικό μήκος, αν θεωρήσουμε το σημείο αναφοράς στο ορθοκανονικό σύστημα το κέντρο του νησιού, τη «Χώρα». Η συνολική της έκταση είναι 32,072 τ.χλμ. με 31,5 χλμ περιμετρική κάλυψη ακτών. Έχει μήκος 13 χλμ. Και πλάτος 1,1 χλμ. στο στενότερο σημείο της. Χάρτης 1: Βασική χαρτογραφική απεικόνιση της Φολεγάνδρου Αποτελείται από τρεις κύριους οικισμούς (σημειώνονται με κόκκινο στον άνω χάρτη), τον Καραβοστάση στο νοτιοανατολικό μέρος του νησιού, όπου βρίσκεται και το λιμάνι, τη Χώρα της Φολεγάνδρου στα κεντρικά, και την Άνω Μεριά, από το κέντρο μέχρι τα Βόρεια, η οποία στην ουσία είναι συστάδα αγροτικών οικισμών. Στη Φολέγανδρο κατοικούν 667 μόνιμοι κάτοικοι (Απογραφή 2001), 374 στη Χώρα και 293 στην Άνω Μεριά (ο Καραβοστάσης δεν αναφέρεται, διότι απλά πολλοί κάτοικοι της χώρας και της Άνω Μεριάς, διατηρούν απλώς τις επαγγελματικές δραστηριότητές τους εκεί. Το χειμώνα μάλιστα δεν παρατηρείται καμιά δραστηριότητα εκεί, εκτός από την 7

8 ντόπια αλιεία. Ο μόνιμος πληθυσμός του είναι αμελητέος). Σημειώνεται ότι μέχρι το 1998 όπου εφαρμόστηκε το Σχέδιο Καποδίστρια, η Άνω Μεριά αποτελούσε διαφορετική διοικητική περιοχή. Από ιστορικοπολιτισμική άποψη, εμφανίζει εξαιρετικά βαθιές διαφορές από τους άλλους δύο οικισμούς, παρόλο που το νησί είναι εξαιρετικά μικρό. Ιστορία Το όνομα «Φολέγανδρος», ενδέχεται να προέρχεται από το φοινικικό phelekgundari, που σημαίνει «πετρώδης γη». Ορισμένοι μελετητές θεωρούν πως έλαβε το όνομά της από τον πρίγκιπα Φολέγανδρο, γιο του βασιλιά Μίνωα, και πρώτο οικιστή του νησιού (Παρασκευάδης, Μπεχράκη 2003). Γενικά η Φολέγανδρος λαμβάνει συμμετοχή σε σημαντικά ιστορικά γεγονότα της αρχαιότητας, του Μεσαίωνα, της τουρκοκρατίας, και της νέας ελληνικής ιστορίας. Εντάχθηκε στο νεοσύστατο ελληνικό κράτος το 1828 (Παρασκευάδης, Μπεχράκη 2003). Όσον αφορά στην πρόσφατη ιστορία του νησιού, η Φολέγανδρος χρησιμοποιήθηκε κατά καιρούς ως τόπος εξορίας για πολιτικούς κρατούμενους. Η μετανάστευση, στα τέλη του 19 ου ου και στις αρχές του 20 αιώνα στην Αθήνα, την Κωνσταντινούπολη και την Αίγυπτο, πλούτισε το νησί με νέα κτίρια και ιδέες (Παρασκευάδης, Μπεχράκη 2003). Τα τελευταία είκοσι χρόνια, η Φολέγανδρος ανεβαίνει σημαντικά στην κλίμακα των τουριστικών προτιμήσεων, τόσο των ημεδαπών όσο και των αλλοδαπών. Αρχικά, αποτελούσε έναν ήσυχο προορισμό, για όποιον επιθυμούσε έναν λιτό βίο διακοπών. Η κατάσταση πάντως φαίνεται πως αλλάζει ριζικά. Ειδικά η φετινή περίοδος, αποτέλεσε ορόσημο για την τουριστική κίνηση του νησιού. Στο σημείο αυτό, θα πρέπει ν αναφερθεί πως ακόμα και η γεωγραφία της Φολεγάνδρου αποτελεί συνάρτηση του ιστορικού της υποβάθρου. Η διαφοροποίηση της σε ιστορικό-πολιτισμικό επίπεδο αφορά τους οικισμούς Καραβοστάσι Χώρα με την Άνω Μεριά. Όπως ήδη έχει αναφερθεί, μέχρι την εφαρμογή του Σχεδίου Καποδίστρια το 1998, η Άνω Μεριά διαφοροποιείτο και διοικητικά. Αυτό δεν είναι τυχαίο. Θα παρατηρηθεί πολύ εύκολα από τον επισκέπτη, πως η οικιστική δόμηση στον Καραβοστάση και τη Χώρα είναι διαμετρικά αντίθετη με αυτή της Άνω Μεριάς. Ενώ στους δυο πρώτους οικισμούς είναι συμπαγής και συγκεντρωμένη, στην Άνω Μεριά είναι εκτεινόμενη κατά μήκος του μέρους κεντρικού οδικού άξονα που διέρχεται από το κεντρικό έως το βόρειο μέρος του νησιού (βλ. σχετική απεικόνιση στον Χάρτη1). 8

9 Μέχρι την δεκαετία του 30, οι Ανωμερίτες ήταν κολίγοι (δηλαδή καλλιεργητές γης οι οποίοι πλήρωναν ενοίκιο σε είδος) δίχως ιδιοκτησία γης. Η γη, άνηκε κατά βάση στους Χωραΐτες, οι οποίοι είχαν συστήσει από πολύ παλιά, μια συμπαγή οικιστική δομή στο κεντρικό μέρος του νησιού. Σ αυτό τον οικισμό έμεναν και οι κολίγοι. Η Άνω Μεριά δεν ήταν παρά το σύνολο των κτημάτων που καλλιεργούνταν. Η Άνω Μεριά, άρχισε να αναπτύσσεται οικιστικά γύρω στη δεκαετία του 30. Με την πάροδο των ετών, οι Ανωμερίτες, χάρη στα πλεονάσματα που εξασφάλιζαν, ξεκίνησαν να αγοράζουν μέρος της γης που καλλιεργούσαν. Το ρεύμα αυτό, ενισχύθηκε ιδιαίτερα από την μετανάστευση των Χωραϊτών προς την Αλεξάνδρεια που συντελέστηκε εκείνη την εποχή, και το μειούμενο ενδιαφέρον των τέκνων τους. Η διαδικασία αυτή δεν συντελέσθη μαζικά, αλλά σποραδικά, σε επίπεδο οικογένειας. Έτσι, τα πρώτα οικήματα είχαν μεγάλη απόσταση μεταξύ τους. Σ αυτό, συντέλεσε επίσης και η μορφή της οικιστικής μονάδας, που διέφερε από αυτή της Χώρας. Στη Χώρα οι οικιστική δομή είναι η τυπική αστική, όπου οι υποδομές (ενέργεια, προμήθειες σε τροφή, ύδρευση, αποχέτευση) έχουν τη μορφή κεντρικού δικτύου διανομής. Αντίθετα, στην Άνω Μεριά, η οικιστική μονάδα είναι η θεμωνιά. Η θεμωνιά είναι ένα αυτόνομο αγροτικό οικιστικό συγκρότημα, που αποτελείται από την κατοικία, το κελάρι τον φούρνο, την αποθήκη, το στάβλο, τον αχυρώνα, το κοτέτσι. Στον υπαίθριο χώρο της υπάρχουν το αλώνι, η στέρνα, η «πλύστρια», το πατητήρι, το ελαιοτριβείο (λιοτρίβι), και γύρω τους τα κτήματα με τη λεμονιά, το αμπέλι, το «καλοκαιρινό» (χωράφι με ξερά φασόλια και ντομάτες). Έτσι, η οικογένεια έχει στον τόπο διαμονής της έχει συγκεντρωμένο καθετί που της χρειάζεται για τις αγροτικές και κτηνοτροφικές εργασίες της (Παρασκευάδης, Μπεχράκη 2003). Κλίμα & Γεωμορφολογία Το κλίμα της Φολεγάνδρου είναι ξηρό, με εξαιρετικά λίγες βροχές. Το νησί είναι εξαιρετικά εκτεθειμένο σχεδόν όλη τη διάρκεια του έτους σε ισχυρούς βορείους ανέμους. Χαρακτηριστικό στοιχείο της έντασής τους είναι η κλίση που έχουν λάβει τα δέντρα του νησιού προς το νότο. Ειδικά το χειμώνα φτάνουν σε ένταση που εμποδίζουν ακόμα και την προσέγγιση από πλοία της γραμμής. Αυτό το στοιχείο έχει αρνητική επίδραση στην προοπτική κατασκευής διαφόρων εγκαταστάσεων ιδίως λιμενικών και γεωργικών. Για την προστασία των καλλιεργειών έχουν κατασκευαστεί αναβαθμοί, ενώ την προστασία των οπωροφόρων κυκλικά τοιχία ανά δέντρο. 9

10 Οι Νότιοι άνεμοι σπανίζουν στο νησί. Πιο συχνά δημιουργούνται την Άνοιξη. Όταν συμβαίνει αυτό, συνοδεύονται από ομίχλη η οποία είναι εντονότερη στη στεριά απ ότι στη θάλασσα. Όσον αφορά στην προστασία της από τους ανέμους, η Φολέγανδρος διατηρεί αδυναμίες και στη γεωμορφολογία της. Γενικά η Φολέγανδρος είναι ένα ορεινό μέρος με ανώτατο υψόμετρο στα 414 μέτρα. Οι ακτές της Φολεγάνδρου έχουν αρκετά γραμμικό σχήμα, δίχως να δημιουργούν διάφορους κολπίσκους που θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν ως φυσικό αγκυροβόλιο, ή ως τοποθεσία εγκατάστασης μονίμου η πλωτού αγκυροβολίου. Μοναδική εξαίρεση, αποτελεί ο μύχος της Αγκάλης στα κεντροδυτικά (βλ. Χάρτη 1), ο οποίος αποτελεί φυσικά προστατευμένο αγκυροβόλιο. Ωστόσο, επειδή η τοποθεσία δεν διαθέτει τεχνητό αγκυροβόλιο, η μόνη επιλογή είναι η ρίψη άγκυρας αρόδο (με μέγιστο βάθος τα 29 μέτρα). Οι περισσότερες ακτές της Φολεγάνδρου δεν αποτελούν μέρη με σταδιακή μείωση του υψομέτρου, αλλά συμπαγείς όγκους βράχων που κατεβαίνουν κατακόρυφα στη θάλασσα από ύψος μέτρων. Το παραπάνω χαρακτηριστικό συνιστάται να προσεχθεί, ιδιαίτερα από τους άπειρους ναυτιλλόμενους, σε συνδυασμό με την έλλειψη φυσικά προστατευμένου αγκυροβολίου (πλην της Αγκάλης). Η ναυσιπλοΐα σε μικρή απόσταση από τέτοιες πλαγιές θεωρείται επισφαλής, καθώς λόγω τυρβώδους κίνησης του αέρα που δημιουργείται, το σκάφος κινδυνεύει, από την έλλειψη πίεσης, να «ρουφηχτεί» κυριολεκτικά προς τα βράχια και να καταποντιστεί. Κατά βάση, τα πετρώματα της Φολεγάνδρου είναι ασβεστολιθικά, αλλά κινούμενοι προς το βόρειο μέρος του νησιού διαπιστώνουμε πως εναλλάσσονται με σχιστολιθικά. Σε κάποιες κατακόρυφες ακτές (Σκάλες, Λάκκος, Αλατσαριά) υπάρχει χώμα κόκκινου χρώματος το οποίο χρησιμοποιείτο ως φυσική βαφή. Οι περιοχές αυτές ονομάζονταν «κόκκινα», καθώς η εξαγωγή του εν λόγω χώματος εντασσόταν μέχρι τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο στις οικονομικές δραστηριότητες του νησιού. Πραγματοποιείτο κυρίως από τους άκληρους δηλαδή τους μη κατόχους γης- ως βιοποριστική δραστηριότητα, η οποία ήταν αρκετά επικίνδυνη. 10

11 Αλατσαριά, Σκάλες και Λάκκος στο νότιο μέρος του νησιού. Τα λεγόμενα «κόκκινα» Γενικά οικονομικά στοιχεία Οι βασικές οικονομικές δραστηριότητες του νησιού είναι δύο: α) ο τουρισμός και β) η γεωργία κτηνοτροφία - αλιεία. Παρατηρείται ωστόσο, μια τάση στροφής ιδίως από τους Ανωμερίτες- προς την εξαρτημένη εργασία, με κύρια την οικοδομική. Οι δραστηριότητες αυτές διαφοροποιούνται τόσο γεωγραφικά, όσο και εποχιακά. Ο κύριος όγκος της γεωργικής-κτηνοτροφικής δραστηριότητας εντοπίζεται στην Άνω Μεριά και πραγματοποιείται σχεδόν όλο το χρόνο από τους Ανωμερίτες. Από τους Ανωμερίτες επίσης πραγματοποιείται σχεδόν εξολοκλήρου και η αλιευτική και καλοκαιρινή θαλάσσια τουριστική δραστηριότητα, καθώς αποτελούν τους κύριους κατόχους αλιευτικών και τουριστικών σκαφών. Ο τουρισμός του καλοκαιριού (εποχιακός τουρισμός) αποτελεί την κύρια πηγή εισοδήματος της Χώρας. Το τουριστικό εισόδημα χωρίζεται σε τρεις βασικές κατηγορίες: α) από ξενοδοχειακές μονάδες β) από μονάδες ψυχαγωγίας διασκέδασης και γ) από θαλάσσια περιήγηση γύρω από το νησί. Τις δυο πρώτες δραστηριότητες τις έχουν αναλάβει αποκλειστικά οι Χωραΐτες, ενώ την τρίτη αποκλειστικά οι Ανωμερίτες. Κατά τη χειμερινή περίοδο, οι Χωραΐτες στρέφονται προς τη γεωργία και την κτηνοτροφία, αξιοποιώντας τις ιδιοκτησίες γης. Γενικά κοινωνικά στοιχεία Όπως έχει αναφερθεί, οι μόνιμοι κάτοικοι της Φολεγάνδρου αριθμούν τους 667 (374 στη Χώρα και 293 στην Άνω Μεριά), με βάση την απογραφή του Η πληθυσμιακή δυναμική του νησιού παρουσιάζει σταθερότητα, καθώς δεν φαίνονται 11

12 τάσεις αυξομείωσης του πληθυσμού. Σημαντική παράμετρος πρέπει να θεωρηθεί και η νεανική πληθυσμιακή δυναμική. Οι νέοι της Φολεγάνδρου δεν φαίνεται να την εγκαταλείπουν, παρά μόνο για λόγους σπουδών, και σε πάρα πολύ μικρό ποσοστό. Βασικά στοιχεία απασχόλησης έχουν αναφερθεί και στην προηγούμενη ενότητα. Πιο συγκεκριμένα, αναφέρουμε πως στο νησί η ανεργία είναι μηδενική, ενώ δεν παρατηρείται κανένα φαινόμενο φτώχειας, έτσι όπως έχει οριστεί από τους διεθνείς οργανισμούς (εισόδημα < 1$/ημέρα). Οι περισσότεροι Φολεγανδρίτες είναι κάτοχοι γης η και ακίνητης περιουσίας, ενώ πολλοί λίγοι είναι εκείνοι που βασίζονται στην εργατική τους δύναμη για την απόκτηση εισοδήματος. Λόγω της αύξησης της οικοδομικής δραστηριότητας που παρατηρείται τα τελευταία έτη, και της υψηλής δυναμικής που έχει εξασφαλιστεί για αρκετά ακόμη χρόνια, υπάρχει αυξημένη ζήτηση σε τεχνικά επαγγέλματα όπως ηλεκτρολόγοι, υδραυλικοί, ξυλουργοί, οικοδόμοι, ελαιοχρωματιστές και κεραμοποιοί. Σ αυτή τη ζήτηση, ο νεανικός πληθυσμός της Φολεγάνδρου δεν φαίνεται να ανταποκρίνεται, παρόλο που οι αμοιβές θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν εξαιρετικά υψηλές. Πιθανότατα, αυτό να οφείλεται στην εξασφάλιση εσόδων από τον καλοκαιρινό τουρισμό, ικανών να τους συντηρήσουν για όλο τον χρόνο. Μοναδική εξαίρεση αποτελούν οι νέοι Ανωμερίτες, αλλά το ενδιαφέρον τους περιορίζεται κυρίως στον οικοδομικό κλάδο, και συντελείται περισσότερο στο γενικότερο πλαίσιο της σταδιακής εγκατάλειψης της γεωργίας λόγω των διαχρονικά διογκούμενων προβλημάτων τηςπαρά ως μια παραπάνω ενασχόληση για την απόκτηση πρόσθετου εισοδήματος. Για τους παραπάνω λόγους υπάρχει μια ροή εισοδήματος προς άλλα νησιά (όπως η Σαντορίνη), εφόσον καλούνται από αυτά οι ζητούμενοι τεχνίτες. Όσον αφορά στις κοινωνικές υποδομές, παραθέτουμε τις πιο σημαντικές. Η Φολέγανδρος διαθέτει Κέντρο Εξυπηρέτησης Πολιτών, Αγροτικό Ιατρείο, Φαρμακείο, Ελικοδρόμιο για επείγοντα περιστατικά, Αστυνομικό Τμήμα, Λιμεναρχείο, Ταχυδρομείο, Πρατήριο Καυσίμων, Αυτόματη Ταμειακή Μηχανή (ΑΤΜ). 12

13 Βασικές παράμετροι Γεωγραφικά δεδομένα / χρήσεις γης Δε βρέθηκε στο γραφείο της κοινότητας χαρτογραφικό πληροφοριακό υλικό, προσαρμοσμένο στις ανάγκες μελέτης κάθε υποδομής (π.χ. ξεχωριστός χάρτης για το ηλεκτρικό, υδρευτικό αποχετευτικό δίκτυο κτλ.). Ο λόγος είναι ότι οι περισσότερες υποδομές είναι άνω εικοσαετίας, κι έχουν δεχθεί σημαντικές προσθήκες, κατά συνέπεια ο αρχικός χάρτης ακόμα κι αν ήταν διαθέσιμος, δεν θα ήταν ακριβής. Πλέον, δεν βρέθηκε κάποια καταγραφή χρήσεων γης η κτηματολόγιο, με χρήση τηλεπισκοπικών μεθόδων (αεροφωτογραφίες ή δορυφόρο), εισηγμένων σε γεωγραφικό σύστημα πληροφοριών. Αν απαιτηθεί τέτοιο υλικό, προτείνεται ενδελεχής έρευνα στη Νομαρχία στη Σύρο. Ωστόσο, πρέπει να αναφερθεί, πως ακόμα και υπό αυτές τις συνθήκες, λόγω μικρού μεγέθους του νησιού, και απλότητας της οικιστικής δομής του, δεν είναι δύσκολο να εξαχθεί μια γενική εικόνα, τόσο για τα επί μέρους δίκτυα, όσο και για τις χρήσεις γης. Για τις ανάγκες της έρευνας, χρησιμοποιήθηκε η έκδοση του 2004 του τουριστικού χάρτη του νησιού, της Ελένης Μπεχράκη, κλίμακας 1:25000 ο οποίος μπορεί να βρεθεί σε διάφορα εμπορικά καταστήματα. Η εν λόγω έκδοση έχει την έγκριση της Γεωγραφικής Υπηρεσίας Στρατού, είναι εξαιρετικά εύχρηστη και διαθέτει αναλυτικό υπόμνημα, τοπογραφικό διάγραμμα της Χώρας (μαζί με υπόμνημα), μέτρηση γεωγραφικού πλάτους και μήκους, συνοπτικό οδηγό με αξιοθέατα και τηλέφωνα ανάγκης, καθώς και φωτογραφικό υλικό. Όπως αναφέρθηκε η εξεύρεση εξειδικευμένων χαρτών δεν στάθηκε δυνατή. Για την δόμηση πάντως ισχύουν τα εξής: Εντός της Χώρας, ελάχιστη απαιτούμενη έκταση = 600 τετραγωνικά μέτρα Στα όρια της Χώρας με την Άνω Μεριά, ελάχιστη απαιτούμενη έκταση = 1 στρέμμα Εκτός σχεδίου πόλεως, ελάχιστη απαιτούμενη έκταση = 4 στρέμματα Κατά την παραμονή και περιήγηση στη Φολέγανδρο δεν διαπιστώθηκε κάποια περίπτωση αυθαίρετης δόμησης. Η μοναδική περίπτωση όπου ο φυσικός χώρος υπέστη κάποια αυθαιρεσία, ίσως είναι η περιοχή της Αγκάλης, η οποία αποτελεί ένα παραθεριστικό τόπο εξαιρετικού κάλλους. Στο παρελθόν, είχαν εκφραστεί αμφιβολίες 13

14 για τη νομιμότητα των οικημάτων της περιοχής. Ωστόσο, τα υπάρχοντα οικήματα, έχουν ενσωματωθεί στο ηλεκτρικό δίκτυο, ενώ σήμερα δεν παρατηρείται πρόσθετη οικοδομική δραστηριότητα. Κατάσταση παράκτιου περιβάλλοντος Παραλίες Η πλειονότητα των ακτών κολύμβησης, εντοπίζεται στη βόρεια τη νότια και τη δυτική ακτογραμμή του νησιού (βλ. Χάρτη 2). Χάρτης 2: Αναλυτική χαρτογραφική απεικόνιση της Φολεγάνδρου Οι βασικές ακτές κολύμβησης στη Φολέγανδρο είναι επτά: Από τα νοτιοανατολικά υπάρχει η παραλία της Βάρδιας, πίσω από τον Καραβοστάση, κι έπειτα η ίδια η παραλία του Καραβοστάση ως συνέχεια του χώρου του λιμανιού. Κινούμενοι 14

15 προς τα νότια, υπάρχει η παραλία του Λιβαδίου, δίπλα από την οποία υπάρχει χώρος οργανωμένης κατασκήνωσης. Ακόμη νοτιότερα, βρίσκεται η παραλία του Κατέργου. Η παραλία αυτή, είναι προσεγγίσιμη είτε από ένα αρκετά δύσβατο μονοπάτι -κάτι που δε συνιστάται σε όποιον επιθυμεί να κάνει απλά μια διαδρομή αναψυχής- είτε με ένα από τα δυο ιδιωτικά τουριστικά σκάφη που αναλαμβάνουν να μεταφέρουν τους περιηγητές, προς και από την παραλία. Κινούμενοι προς τα βορειοδυτικά, βρίσκουμε την πιο δημοφιλή και πολυσύχναστη παραλία της Φολεγάνδρου, την Αγκάλη. Η Αγκάλη είναι προσεγγίσιμη είτε από ένα σχετικά εύκολο μονοπάτι, είτε με τα μέσα μεταφοράς του νησιού. Προς τα βόρεια, έχουμε τις παραλίες της Άνω Μεριάς, Αμπέλι, Άγιο Γεώργιο και Σερφιώτικο. Οι τρεις αυτές παραλίες προτιμώνται περισσότερο όταν οι άνεμοι έχουν νότια προέλευση. Αν φυσούν βόρειοι άνεμοι, η παραμονή σ αυτές είναι δύσκολη. Όλες οι προαναφερθείσες παραλίες αποτελούνται κατά βάση από ψιλή λευκή άμμο, με πιο απολαυστική εκείνη της Αγκάλης, εκτός από το Κάτεργο και την παραλία του Καραβοστάση, που αποτελούνται από βότσαλα. Επιπλέον, σημειώνεται πως σε εγγύτητα προς όλες τις προαναφερθείσες παραλίες υπάρχουν και άλλες πιο μικρές, τις οποίες ο καθένας μπορεί να επισκεφθεί, αν βρίσκεται σε μια από τις επτά βασικές. Επιπλέον, αξιόλογο είναι ότι για να προσεγγιστεί οποιαδήποτε από τις παραλίες της Φολεγάνδρου πλην της Βάρδιας και του Καραβοστάση, υπάρχει η δυνατότητα να ακολουθηθεί κάποιο μονοπάτι λιγότερο η περισσότερο δύσβατο. Σε ορισμένες περιπτώσεις μάλιστα δεν υπάρχει άλλη επιλογή. Για παράδειγμα, προκειμένου ο περιηγητής να φτάσει στην παραλία του Αμπελίου, θα χρειαστεί αναγκαστικά να περπατήσει από ένα πολύ όμορφο λιθόστρωτο παραδοσιακό δρόμο, τον οποίο έχει τη δυνατότητα να διασχίσει πάνω σε γαϊδουράκι, έπειτα βέβαια από σχετική συνεννόηση με κάποιον Ανωμερίτη. Αυτά έχουν εξαιρετική σημασία για όσους ενδιαφέρονται για πεζοπορία. Τέλος, όσον αφορά στην ποιότητα των ακτών, αυτή κρίνεται εξαιρετική, τόσο από την πλευρά της καθαριότητας όσο και από την ποιότητα των υδάτων. Σ αυτό συμβάλλει η ύπαρξη δυνατών ρευμάτων, τα οποία διαρκώς ανανεώνουν τα ύδατα. Ως πρακτικό μέτρο μάλιστα, θα μπορούσαμε να χρησιμοποιήσουμε την παραλία του Καραβοστάση. Η παραλία όπως αναφέρθηκε, αποτελεί τη συνέχεια του λιμανιού. Παρόλο που σε πολύ μικρή απόσταση υπάρχουν πολλά ελλιμενιζόμενα σκάφη, δεν διαπιστώθηκε κάποιο είδος ρύπανσης, όπως αλλοίωση χρώματος, οσμές, συγκέντρωση υγρών καυσίμων κτλ.. Στις υπόλοιπες παραλίες, ο ελλιμενισμός είναι πολύ μικρότερος, 15

16 ενώ υφίστανται το ίδιο ισχυρά ρεύματα. Κατά συνέπεια, η ποιότητα των παραλιών αυτών είναι ακόμα καλύτερη. Λιμενικές Εγκαταστάσεις Η Φολέγανδρος δεν διαθέτει οργανωμένη λιμενική εγκατάσταση (μαρίνα), παρά μόνο ένα καταφύγιο μικρών σκαφών, εντός της μοναδικής υπάρχουσας λιμενικής εγκατάστασης στον Καραβοστάση, η οποία βρίσκεται χρησιμοποιείται ως «μικτός λιμένας» με προτεραιότητα χρήσης στα πλοία της γραμμής και την υδροφόρο που επισκέπτεται το νησί κάθε δύο ημέρες. Ο «μικτός» λιμένας του Καραβοστάση. Διακρίνονται τα μικρά αλιευτικά, στ αριστερά και τα σκάφη αναψυχής στο βάθος. Ωστόσο, ο ελλιμενισμός των σκαφών αναψυχής θα πρέπει να αποφεύγεται σ εκείνο το σημείο, καθώς προτεραιότητα έχει το πλοίο της γραμμής, και προπάντων η υδροφόρα «Χρήστος», που τροφοδοτεί ανά δύο μέρες το νησί με νερό Η μόνη πρόσθετη επένδυση που σχεδιάζεται να πραγματοποιηθεί από τον Οκτώβριο του 2006, είναι η δημιουργία μόλου εντός της λιμενικής εγκατάστασης, ώστε να αυξηθεί η συνολική περίμετρός της. Αυτός ο μόλος όμως, σχεδιάζεται να εξυπηρετήσει τα μικρά αλιευτικά σκάφη, τα οποία συντελούν στην οικονομική δραστηριότητα του νησιού κι όχι τα σκάφη αναψυχής 16

17 Μια ακόμη ενδιαφέρουσα παράμετρο αποτελεί η δυνατότητα λιμενικής εγκατάστασης για χρήσεις αναψυχής και ναυταθλητισμού. Ωστόσο, σε συνομιλία που είχαμε με τον Πρόεδρο του Ναυτικού Ομίλου Φολεγάνδρου (Ν.Ο.Φ.) στις 28/7/2006, κ. Στέλιο Οθωναίο, τέτοια δυνατότητα δεν ενθαρρύνεται. Όπως ενημερωθήκαμε, ο Ν.Ο.Φ., δημιουργήθηκε το 2001, και λειτουργεί εποχιακά μόνο το καλοκαίρι, δίχως δυνατότητα λειτουργίας κατά τη χειμερινή περίοδο, κυρίως λόγω των κλιματολογικών δυσχερειών (ισχυροί βόρειοι άνεμοι), αλλά και έλλειψης ενδιαφέροντος από τον μόνιμο πληθυσμό να τον συντηρήσει. Ο Ν.Ο.Φ., αποτελεί πρωτοβουλία κυρίως των παραθεριστών που διαμένουν εκεί κατά τους θερινούς μήνες, κι όχι των μονίμων κατοίκων. Ιστιοπλοΐα με σκάφος τύπου optimist Ενέργεια Η Φολέγανδρος δεν διαθέτει ενεργειακή αυτονομία. Μέχρι τα τέλη της προηγούμενης δεκαετίας, υφίστατο πετρελαϊκή θερμοηλεκτρική μονάδα της ΔΕΗ, στην περιοχή του Καραβοστάση. Πλέον, αυτή η μονάδα έχει απομακρυνθεί και η Φολέγανδρος λαμβάνει το ηλεκτρικό της ρεύμα από την πετρελαϊκή θερμοηλεκτρική μονάδα της Πάρου, μέσω υποθαλάσσιου καλωδίου. Το υποθαλάσσιο καλώδιο εξέρχεται από τη θάλασσα στην εγγύτερη περιοχή του Λιβαδίου, και από εκεί με υπέργειες γραμμές σε υποσταθμό υψηλής τάσης κοντά στην περιοχή του ελικοδρομίου. Από εκεί κι έπειτα υπάρχει δίκτυο διανομής που κατανέμεται και στους τρεις βασικούς οικισμούς του νησιού (Καραβοστάσης, Χώρα, Άνω Μεριά). Το δίκτυο διανομής ακολουθεί τον κεντρικό δρόμο που συνδέει αυτούς τους οικισμούς. Επιπλέον, ηλεκτροδοτείται και μια μικρή συστάδα σπιτιών που βρίσκονται κοντά στην παραλία της Αγκάλης. Η κατανάλωση της Φολεγάνδρου δεν μπορεί να εξεταστεί μεμονωμένα, από τη 17

18 στιγμή που αποτελεί τον τελευταίο κόμβο στη σειρά παραγωγής ηλεκτρικού ρεύματος Πάρος Ίος Σίκινος Φολέγανδρος. Σε μεγάλο ποσοστό η κατανάλωση ανακατανέμεται μεταξύ αυτών των νησιών. Δεν βρέθηκαν στοιχεία που να αφορούν αποκλειστικά τη Φολέγανδρο. Παρακάτω παρατίθεται πίνακας από την ιστοσελίδα της Ρυθμιστικής Αρχής Ενέργειας (ΡΑΕ) που αφορά δεδομένα ηλεκτρικής ενέργειας για τα τρία τελευταία νησιά. ΤΡΟΦΟΔΟΤΟΥΜΕ ΝΑ ΝΗΣΙΑ ΙΟΣ ΣΙΚΙΝΟΣ - ΦΟΛΕΓΑΝΔΡΟΣ ΑΥΤΟΝΟΜΟΙ ΣΤΑΘΜΟΙ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΕΓΚΑΤ/ΝΗ ΙΣΧΥΣ (kw) ΜΕΓΙΣΤΗ ΖΗΤΗΣΗ (kw) ΕΤΗΣΙΑ ΖΗΤΗΣΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ (MWh) ΠΑΡΟΣ Σημειώνεται ότι έχουν υπάρξει στο παρελθόν, εκτεταμένες διακοπές ρεύματος, λόγω έλλειψης παροχής (λόγω αυξημένης ζήτησης από τα προηγούμενα νησιά) και πτώσεις τάσεως. Η Φολέγανδρος βρίσκεται σε εξαιρετικά μειονεκτική θέση σ αυτό το ζήτημα, καθώς οποιαδήποτε βλάβη συμβεί στο δίκτυο μεταξύ Πάρου Φολεγάνδρου, μένει σε κάθε περίπτωση δίχως ρεύμα. Κατά την παραμονή μας, δεν υπήρξε κάποια αναφορά για εκτεταμένη διακοπή ρεύματος κατά τους θερινούς μήνες του 2006, όπου η τουριστική κίνηση είναι εξαιρετικά υψηλή, αλλά δύο περιπτώσεις κατά τη χειμερινή περίοδο. Ωστόσο, πρέπει να γίνει κατανοητό, ότι μια τέτοια κατάσταση κατά τους θερινούς μήνες, θα ήταν εξαιρετικά ανεπιθύμητη για το σύνολο του νησιού, καθώς θα έπληττε σημαντικά την τουριστική κίνηση, απ την οποία προέρχονται πολλά εισοδήματα. Στερεά απόβλητα-απορρίμματα Προς το παρόν, τα στερεά απορρίμματα διατίθενται ανεξέλεγκτα και υπόκεινται σε καύση, σε λοφώδη περιοχή βορειοδυτικά του Καραβοστάση (βλ. Χάρτη 3, περιοχή σημειωμένη με κόκκινο). Όποιος κινηθεί προς την πλευρά του Καραβοστάση από τις πρωινές ώρες μέχρι λίγο μετά το μεσημέρι, μπορεί να διακρίνει αραιή στήλη καπνού η οποία σηκώνεται από τους λόφους τις μέρες καύσης των απορριμμάτων. 18

19 Χάρτης 3: Χαρτογραφική απεικόνιση του χώρου καύσης στερεών απορριμμάτων (κόκκινο) και του σχεδιαζόμενου για λειτουργία μέχρι το τέλος του Χ.Υ.Τ.Α.(πράσινο) Σημειώνονται οι εξής παρατηρήσεις: α) άμεση οπτική ρύπανση δεν υπάρχει, καθώς, ο χώρος καύσης βρίσκεται ανάμεσα στους λόφους β) ακόμα και σε περιόδους αιχμής, ο όγκος των στερεών απορριμμάτων δεν είναι υψηλός, και αυτός είναι ο λόγος που δεν υφίσταται καύση για μεγάλο μέρος της ημέρας γ) σε συνδυασμό με το προηγούμενο, στη Φολέγανδρο φυσούν κατά βάση ισχυροί άνεμοι, οι οποίοι βοηθούν στην αραίωση της στήλης καπνού, ώστε η οπτική ρύπανση να είναι μειωμένη. Ωστόσο, συχνά αναφέρονται ενοχλήσεις από τις μεταφερόμενες οσμές, κυρίως στην περιοχή του Καραβοστάση δ) πριν δύο η τρία έτη είχε σημειωθεί πυρκαγιά, η οποία λόγω των 19

20 ισχυρών ανέμων είχε εξαπλωθεί στη βατώδη ευρύτερη περιοχή, και είχε φτάσει μέχρι τους πρόποδες του βουνού όπου ξεκινά ο Καραβοστάσης, δίχως όμως να απειληθούν περιουσίες. Μάλιστα μπορεί να παρατηρηθεί η αλλοίωση της πρώην θαμνώδους περιοχής στην κορυφή του βουνού. Σχεδιάζεται, μέσα στο έτος, η λειτουργία του Χώρου Υγειονομικής Ταφής Απορριμμάτων (ΧΥΤΑ), αρκετά νοτιότερα από το χώρο καύσης, μεταξύ της ευρύτερης περιοχής του Λιβαδίου και του Πετούση (βλ. Χάρτη 3, περιοχή σημειωμένη με πράσινο). Ο χώρος αυτός, θα υποδεχθεί ολόκληρο τον όγκο των στερεών απορριμμάτων του νησιού, και θα παύσει τη λειτουργία του χώρου καύσης. Εξετάζονται και δυνατότητες ανακύκλωσης, αλλά χρειάζεται να λυθεί το πρόβλημα της διάθεσης/ μεταφοράς των ανακυκλώμενων υλικών. Διαχείριση υδατικών πόρων Το ζήτημα της επάρκειας των υδάτων είναι το σημαντικότερο ζήτημα για τη Φολέγανδρο, μαζί με το ενεργειακό. Όσον αφορά στις εισροές από φυσικά φαινόμενα, ο όγκος τους δεν κρίνεται επαρκής για την υδατική αυτονομία του νησιού. Συγκεκριμένα, αναφέρεται: «Το νερό είναι πάντα λίγο και πολύτιμο στο νησί. Παλαιότερα το πρόβλημα ήταν οξύτερο. Υπήρχαν μόνο τα λιγοστά πηγάδια, συνήθως μακριά από τους οικισμούς και στέρνες, όχι σε όλα τα σπίτια, κι αυτές ως επί το πλείστον μικρής χωρητικότητας. Σήμερα έχει αυξηθεί η ποσότητα του νερού και βελτιώθηκε ο τρόπος παροχής του, Έχουν γίνει γεωτρήσεις και νέες κοινοτικές δεξαμενές» (Παρασκευάδης, Μπεχράκη 2003). Επιπλέον, «Πηγάδια βρίσκονται στο Λιβάδι στην αγκάλη, το Αμπέλι και έξω από τη Χώρα στα Κατωπήγαδα στην Πλάκα. Δεξαμενές για το πότισμα των ζώων υπάρχουν διάσπαρτες παντού» (Παρασκευάδης, Μπεχράκη 2003). Σύμφωνα με τον Δήμαρχο Φολεγάνδρου κ. Ελευθέριο Βενιό, η μόνη σημαντική φυσική πηγή υδάτινων πόρων είναι τα υπόγεια νερά. Οι εισροές από τις βροχοπτώσεις είναι αμελητέες, ενώ δεν υπάρχουν φυσικές πηγές, υγρότοποι, χείμαρροι κτλ.. Γενικά το κλίμα της Φολεγάνδρου συγκαταλέγεται στα πιο ξηρά και άνυδρα της Ελλάδας. Τα υπόγεια αποθέματα, δεν δύνανται να καλύψουν τη συνολική ζήτηση του νησιού, παρά μόνο να έχουν ενισχυτικό ρόλο προς την παροχή από την υδροφόρο και για να συντηρούν την κτηνοτροφία. Το καταναλισκόμενο νερό της Φολεγάνδρου προέρχεται κυρίως από εισαγωγές από την ηπειρωτική Ελλάδα. Την μεταφορά αναλαμβάνει η υδροφόρα «Χρήστος» 20