ΜΕΡΟΣ Β ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑ ΤΡΟΦΙΜΩΝ ΚΑΙ ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑ ΤΑΣΕΙΣ ΑΝΑ ΙΑΡΘΡΩΣΗΣ ΣΤΗ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑ ΤΡΟΦΙΜΩΝ Από: Ευκαρπίδου Ελένη & Μαυρουδή Στυλιανή

Transcript

1 ΜΕΡΟΣ Β ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑ ΤΡΟΦΙΜΩΝ ΚΑΙ ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑ 2.1. ΤΑΣΕΙΣ ΑΝΑ ΙΑΡΘΡΩΣΗΣ ΣΤΗ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑ ΤΡΟΦΙΜΩΝ Από: Ευκαρπίδου Ελένη & Μαυρουδή Στυλιανή Τις πρώτες µεταπολεµικές δεκαετίες ευνοήθηκε η ανάπτυξη του κλάδου µεταποίησης τροφίµων στις προνοµιακές αγορές του, τις ΗΠΑ και την Ευρώπη. Η πληθυσµιακή αύξηση και η αστικοποίηση τροφοδότησαν την αγορά µε νέους καταναλωτές, ενώ σηµαντικές τεχνολογικές εφαρµογές έδωσαν τη δυνατότητα στη βιοµηχανία να διευρύνει εντυπωσιακά την ποικιλία των προσφερόµενων προϊόντων υποκαθιστώντας όλο και µεγαλύτερο αριθµό φρέσκων από µεταποιηµένα προϊόντα. Αποτέλεσµα ήταν η αύξηση στα απόλυτα µεγέθη παραγωγής και στους δείκτες της κατά κεφαλήν κατανάλωσης µεταποιηµένων τροφίµων. Κατά την περίοδο ακµής του δεύτερου ιεθνούς Αγρό-τροφικού Καθεστώτος ( ) η βιοµηχανία κατέχει τον κεντρικό ρόλο στην παραγωγή και διακίνηση τροφίµων. Μεγάλες µονάδες παράγουν µαζικά τυποποιηµένα και επώνυµα προϊόντα, σχετικά χαµηλής αξίας, τα οποία διανέµουν σε ορισµένες περιφερειακές ή εθνικές αγορές. Η ετερογένεια των εθνικών διατροφικών συνηθειών, η απαγορευτική αναλογία του µοναδιαίου µεταφορικού κόστους στην τιµή των προϊόντων αλλά και η ύπαρξη φραγµών στο διακρατικό εµπορικό, περιόρισαν τις ροές εµπορίου και οδήγησαν στον κατακερµατισµό της παγκόσµιας αγοράς τροφίµων. Από το 1980 ραγδαίες τεχνολογικές και κοινωνικοοικονοµικές αλλαγές διαµορφώνουν ένα νέο επιχειρηµατικό περιβάλλον για τη βιοµηχανία τροφίµων. Η εθνική κλίµακα εγκαταλείπεται και η οργάνωση της παραγωγής και κατανάλωσης τροφίµων διαµορφώνεται πλέον σε παγκόσµιο επίπεδο. Το πολυεθνικό κεφάλαιο αναδεικνύεται ο κυρίαρχος πόλος του Αγρό-τροφικού Συστήµατος. Η ολοκλήρωση της βιοµηχανίας τροφίµων προκαλεί κλυδωνισµούς στις εθνικές βιοµηχανίες τροφίµων που αναπτύχθηκαν σε καθεστώς αυτονοµίας και προστασίας. Χαρακτηριστική περίπτωση αποτελεί η ελληνική βιοµηχανία τροφίµων. Χαρακτηριστικά της είναι το πέρασµα από την υψηλή προστασία στο διεθνή ανταγωνισµό και οι δοµικές αδυναµίες της εγχώριας παραγωγικής βάσης. Η Κοινοτική αγορά των τροφίµων µέχρι πρόσφατα παρέµενε κατακερµατισµένη. Σε αντίθεση µε τη βιοµηχανία τροφίµων των ΗΠΑ που δραστηριοποιήθηκε σε ενιαία αγορά 240 εκ. καταναλωτών, η βιοµηχανία τροφίµων των χωρών ΕΟΚ εξακολουθούσε να είναι επικεντρωµένη σε αποκοµµένες εθνικές αγορές. Ο κλάδος τροφίµων συγκαταλέγεται στους κλάδους που απολάµβαναν τη µεγαλύτερη εθνική προστασία σε επίπεδο ΕΟΚ. Η ετήσια επιβάρυνση της βιοµηχανίας τροφίµων στις χώρες της ΕΟΚ είχε υπολογιστεί το 1980 σε εκ. ECU. Το ρυθµιστικό πλαίσιο της Ενιαίας Ευρωπαϊκής Αγοράς (ΕΕΑ) δηµιούργησε τις αναγκαίες προϋποθέσεις, ώστε η βιοµηχανία τροφίµων των χωρών της Ε.Ε, και όχι µόνο, να αποκτήσει πανευρωπαϊκό προσανατολισµό και χωροθετική ευελιξία. Ιδιαίτερη σηµασία για τη βιοµηχανία τροφίµων έχει η θέσπιση ενός κοινού συστήµατος κανόνων που ρυθµίζει την παραγωγή, την εµπορία και τη διακίνηση των τροφίµων για την ενιαία αγορά. Η πρόσφατη ενσωµάτωση των πρώην σοσιαλιστικών κρατών στην οικονοµία της αγοράς δηµιούργησε ένα κλίµα ευφορίας για τις δυνατότητες επέκτασης της αγοράς της βιοµηχανίας τροφίµων. Οι προοπτικές για την είναι φανερό πια ότι θα έχουν µακροπρόθεσµες αποδόσεις. Η αγορά της Ν.Α. Ασίας, λόγω του εξαιρετικού δηµογραφικού δυναµισµού της, αποτελούσε ανέκαθεν ελκυστική περιοχή για τη βιοµηχανία τροφίµων. Το κατά κεφαλήν εισόδηµα σε

2 χώρες όπως η Σιγκαπούρη, η Ταϊβάν, η Νότια Κορέα έχει ξεπεράσει το κατώφλι που εκτιµάται ότι απαιτείται για την είσοδο στην αγορά συσκευασµένων τροφίµων. Οι παραδοσιακές συνήθειες αλλάζουν γοργά και οι νέοι, που συνιστούν µια ιδιαίτερα δυναµική ηλικιακή οµάδα, έχουν δείξει µεγάλη δεκτικότητα στα «δυτικά» διατροφικά πρότυπα. Εκτός από την αριθµητική στασιµότητα του πληθυσµού στις πλούσιες χώρες παρατηρείται σηµαντική µείωση του ποσοστού του διαθέσιµου εισοδήµατος που διατίθεται για την αγορά τροφίµων. Αλλαγές στη δοµή της οικογένειας και τον τρόπο ζωής έχουν προκαλέσει δραστικές αλλαγές στα καταναλωτικά πρότυπα. Η είσοδος των γυναικών στην αγορά εργασίας και η αύξηση των µονοµελών νοικοκυριών έχουν µειώσει δραστικά το χρόνο για Παρασκευή φαγητού και έχουν περιορίσει τον αριθµό των επισκέψεων στα σηµεία λιανικής πώλησης για αγορά τροφίµων. Εκτός από την αυξηµένη ζήτηση για φαγητά µε ενσωµατωµένες υπηρεσίες είναι επίσης φανερό το αυξανόµενο ενδιαφέρον των καταναλωτών για υγιεινά προϊόντα µε περιορισµένα λιπαρά καθώς και εθνικές κουζίνες. Παρατηρείται µια σύγκληση στις εθνικές διατροφικές προτιµήσεις. Αν και δεν έχει έρθει ακόµα η ώρα για την εµφάνιση του «παγκόσµιου καταναλωτή» τροφίµων όλο και µεγαλύτερος αριθµός προϊόντων καταναλώνεται σε µεγάλες γεωγραφικές αγορές. Στη σηµερινή συγκυρία ο σηµαντικότερος πελάτης της βιοµηχανίας τροφίµων, οι αλυσίδες λιανικού εµπορίου αποτελούν ταυτόχρονα το σηµαντικότερο ανταγωνιστή της. Πολύ πρόσφατα έχουν καταγραφεί δύο πολύ σηµαντικές αλλαγές που αλλάζουν τη δοµή του λιανικού εµπορίου και δυσχεραίνουν ακόµη περισσότερο τη διαπραγµατευτική θέση της βιοµηχανίας τροφίµων απέναντι στο λιανικό εµπόριο. Η πρώτη έχει να κάνει µε την εµφάνιση και ραγδαία ανάπτυξη ενός εναλλακτικού µοντέλου πώλησης, τον εκπτωτικών κέντρων λιανικού εµπορίου. Πρόκειται για σχετικά µικρές και φθηνές, σε σχέση µε τα supermarkets, κατασκευές χωροθετηµένες σε υποβαθµισµένες περιοχές των πόλεων. Η σηµαντικότερη καινοτοµία τους σε σχέση µε τα supermarkets είναι εµπορεύονται έναν πολύ περιορισµένο αριθµό από τα ταχύτερα διακινούµενα προϊόντα, τα οποία πωλούν σε µεγάλες συσκευασίες. Η δεύτερη σηµαντική αλλαγή εντοπίζεται στην εντυπωσιακή αύξηση του µεριδίου των προϊόντων ιδιωτικής ετικέτας των λιανεµπόρων. Λόγω ιδιοµορφιών της ζήτησης των τροφίµων, η αγορά κατακλύζεται συνεχώς από νέα προϊόντα. Η νεωτερικότητα που απαιτείται προκειµένου να χαρακτηριστεί ένα προϊόν «νέο» είναι έννοια που ορίζεται µε µεγάλη ευρύτητα. Στην περίπτωση των τροφίµων συνήθως εξαντλείται σε µεταβολές στο σχεδιασµό ή στη συσκευασία του προϊόντος και δεν αφορά τεχνολογικές µεταβολές στη διαδικασία παραγωγής ή στη σύνθεση των συστατικών. Τα νέα προϊόντα προκύπτουν από τον πρωτότυπο συνδυασµό υφιστάµενων τεχνολογιών και όχι από τις εφαρµογές νέων τεχνολογιών. Μελέτη που εκπονήθηκε εκτιµά ότι το επίπεδο τεχνολογίας και καινοτοµίας ης βιοµηχανίας τροφίµων είναι ιδιαίτερα αναβαθµισµένο. Επίσης προβλέπει ότι στο άµεσο µέλλον θα επεκταθούν εντυπωσιακά οι εφαρµογές της βιοτεχνολογίας και της πληροφορικής και η χρήση αυτοµατισµών στην παραγωγή. Οι πολλαπλές εφαρµογές της βιοτεχνολογίας είναι επαναστατικές αλλά και απρόβλεπτες. υνητικά µπορούν να οδηγήσουν έως και στην πλήρη αποδέσµευση τη βιοµηχανίας τροφίµων από την συµβατική πρωτογενή παραγωγή. Στην προσπάθεια να ανταποκριθούν στις σύγχρονες απαιτήσεις του ανταγωνισµού, οι µεγάλες επιχειρήσεις του κλάδου αναπροσαρµόζουν τις στρατηγικές τους µε στόχο την προώθηση επιλεγµένων προϊόντων σε εκτεταµένη γεωγραφική αγορά. Οι επιχειρήσεις, προκειµένου να δηµιουργήσουν και να

3 στηρίξουν ισχυρά επώνυµα προϊόντα, είναι υποχρεωµένες να δαπανούν τεράστια ποσά στους τοµείς Έρευνας &Ανάπτυξης, διαφήµισης και προώθησης πωλήσεων. Συνηθέστερα όµως οι µεγάλες βιοµηχανίες τροφίµων εξακολουθούν να προτιµούν τη γεωγραφική επέκταση, µε τη δηµιουργία θυγατρικών παραγωγικών µονάδων στις νέες αγορές. Παρά την εξάλειψη των εµπορικών φραγµών άλλες ιδιαιτερότητες των τροφίµων εξακολουθούν να δρουν ανασταλτικά στην επέκταση σε νέες αγορές µέσω εξαγωγών. Περισσότερο ίσως από οποιονδήποτε άλλο µεταποιητικό κλάδο, ο κλάδος των τροφίµων επιβάλλεται να ανταποκρίνεται µε επιτυχία στα µηνύµατα των τοπικών αγορών εφαρµόζοντας στρατηγικές εθνικής ανταπόκρισης. Η στρατηγική της εθνικής ανταπόκρισης παρέχει το δικαίωµα στις µεγάλες επιχειρήσεις να εκµεταλλεύονται τη φήµη καταξιωµένων σηµάτων, ενώ ταυτόχρονα ικανοποιούν πλήρως τις τοπικές απαιτήσεις και έχουν τη δυνατότητα άµεσης αλλαγής σε διαφαινόµενες µεταβολές της ζήτησης. Χαρακτηριστικά αναφέρεται ότι ο στιγµιαίος καφές της Nestle παράγεται σε 200 παρεµφερείς ποικιλίες. Μέσω ενός πρωτοφανής κύµατος εξαγορών και συγχωνεύσεων έχουν διαµορφωθεί γιγάντιες επιχειρήσεις τροφίµων µε παγκόσµιο προσανατολισµό. Η σύγχρονη επιχείρηση, που δραστηριοποιείται σε µεταβαλλόµενες καταναλωτικές αγορές των τροφίµων, πρέπει να είναι ευαίσθητος δέκτης των τάσεων των αγορών, να έχει τη δυνατότητα ευέλικτης προσαρµογής στις επιταγές της αγοράς, να συγχρονίζει την παραγωγή µε τις ανάγκες των πολύπλοκων δικτύων διανοµής. Από τις αρχές της δεκαετίας 1980 βρίσκεται σε εξέλιξη µια ευρεία οργανωτική αναδιάρθρωση των µεγάλων επιχειρήσεων τροφίµων, η οποία θα ήταν αδύνατη χωρίς τις εφαρµογές των νέων τεχνολογιών και ειδικότερα των τεχνολογιών πληροφορικής και επικοινωνιών. Οι σύγχρονες διεθνικές επιχειρήσεις είναι ποιοτικά διαφορετικές από τις άκαµπτες διεθνικές επιχειρήσεις του παρελθόντος. Εκτός από τις εφαρµογές σηµαντικών τεχνολογικών καινοτοµιών στην παραγωγή, τη συντήρηση και συσκευασία των προϊόντων, ιδιαίτερο ρόλο για την ανάπτυξη της βιοµηχανίας τροφίµων έχουν διαδραµατίσει οι εξελίξεις στις «τεχνολογίες που παρέχουν τη δυνατότητα» να ξεπεραστούν οι περιορισµοί της απόστασης, δηλαδή τις µεταφορές και την επικοινωνία. Πρόκειται δηλαδή για ένα υπόδειγµα ευέλικτης οργάνωσης που έχει δοκιµαστεί µε επιτυχία από τις µεγάλες επιχειρήσεις άλλων βιοµηχανικών κλάδων (έτοιµο ένδυµα, ηλεκτρονικά, αυτοκινητοβιοµηχανία), αλλά πολύ πρόσφατα δηµιουργήθηκαν οι απαραίτητες θεσµικές και τεχνολογικές προϋποθέσεις για την εφαρµογή του στη βιοµηχανία τροφίµων. Η βιοµηχανία τροφίµων της ΕΕ είναι ο µεγαλύτερος παγκόσµιος παραγωγός. Ο κυριότερος ανταγωνιστής της είναι η βιοµηχανία τροφίµων των ΗΠΑ η οποία κινείται σε παρόµοια επίπεδα παραγωγής. Ο κλάδος της ιαπωνικής βιοµηχανίας τροφίµων αναπτύσσεται εντυπωσιακά αλλά ακόµα κινείται σε σχετικά χαµηλά επίπεδα παραγωγής ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΕΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑ ΤΡΟΦΙΜΩΝ Από: Ανυφαντάκη αλακούρα Μυρτώ & Τελλίδου Ναταλία Η ανάπτυξη της µεταποιητικής επεξεργασίας τροφίµων, ειδικότερα ο υποκλάδος της αλευροποιίας, συµπίπτει µε την έναρξη της διαδικασίας εκβοµηχανίασης στην Ελλάδα. Για µια περίοδο δεκαετιών που εκτείνεται µέχρι τις αρχές της µεταπολεµική ς περιόδου, ο κλάδος εµφανίζεται σχετικά σταθεροποιηµένη παραγωγική διάρθρωση.

4 Απαρτίζεται από µονάδες µικρού µεγέθους και χαµηλής έντασης τεχνολογίας, που προωθούν «ώριµα» προϊόντα χαµηλής ποιότητας και µικρής προστιθέµενης αξίας, σε περιορισµένη ακτίνα αγοράς. Μια τέτοιου είδους διάρθρωση είναι απόλυτα συµβατή τόσο µε τη δυναµική της εγχώριας αγοράς, που αποτελεί τον αποκλειστικό αποδέκτη των προϊόντων της βιοµηχανίας τροφίµων, όσο και µε τα χαρακτηριστικά του αγροτικού τοµέα. Η εθνική αγορά παραµένει διασπασµένη σε µικρές, τόσο σε πληθυσµιακό µέγεθος όσο και αγοραστική δύναµη, αποκοµµένες τοπικές αγορές. Ενώ η αγροτική παραγωγή προµηθεύει τη µεταποίηση µε περιορισµένες ποσότητες από ένα στενό φάσµα αγροτικών προϊόντων µε ασταθή ποιοτικά χαρακτηριστικά Κατά την διάρκεια της δεκαετίας 1950 και κυρίως στην επόµενη δεκαετία, η περιορισµένη εγχώρια αγορά µεταποιηµένων τροφίµων διευρύνεται σηµαντικά. Ο αστικός πληθυσµός και το κατά κεφαλήν εισόδηµα αυξάνονται γοργά. Παράλληλα, στα πλαίσια του εντεινόµενου καταµερισµού της εργασίας, ο µεγάλος όγκος του αγροτικού πληθυσµού βαθµιαία αποµακρύνεται από το καθεστώς απόλυτης αυτάρκειας και εντάσσεται στην αγορά µεταποιηµένων τροφίµων. Επίσης στα πλαίσια του «εκσυγχρονισµού» της κοινωνίας, κυρίως οι µικρότερες ηλικιακές οµάδες αποµακρύνονται από το παραδοσιακό διατροφικό πρότυπο της «µεσογειακή δίαιτας» που περιλαµβάνει κυρίως φρέσκα προϊόντα και εµπλουτίζουν διαιτολόγιο τους µε «σύγχρονα» µεταποιηµένα προϊόντα. Περισσότερο σηµαντικά, όµως, οι εξελίξεις της περιόδου οδηγούν σε σχετική ενοποίηση της εγχώριας αγοράς. Σε αντίθεση µε την πλειοψηφία των µεταποιητικών κλάδων όπου η µεταστροφή της ζήτησης, λόγω αύξησης των εισοδηµάτων, αντιµετωπίστηκε µε προσφυγή σε εισαγόµενα προϊόντα, η αυξηµένη ζήτηση για µεταποιηµένα τρόφιµα ικανοποιήθηκε, στο µεγαλύτερο µέρος της, από την εγχώρια βιοµηχανία. Η εφαρµογή αυστηρής προστατευτικής πολιτικής εµπορίου, η αποµακρυσµένη γεωγραφική θέση της Ελλάδας από τις χώρες εγκατάστασης των µεγάλων εξαγωγικών ευρωπαϊκών επιχειρήσεων καθώς και οι συνθήκες στη ζήτηση και διανοµή των προϊόντων, παρείχαν στον κλάδο ενισχυµένη προστασία έναντι των εισαγωγών. Η µεγάλη απόσταση της χώρας από την Κεντρική και Βόρεια Ευρώπη σε συνδυασµό µε τη διαθέσιµη τεχνολογία των µεταφορών, το επίπεδο της µεταφορικής υποδοµής της χώρας αλλά και των παρεµβαλλόµενων κρατών, οι διατυπώσεις και καθυστερήσεις στους συνοριακού ς ελέγχους, συνιστούν ανυπέρβλητα εµπόδια για µεγάλες οµάδες τροφίµων. Η αποστολή φρέσκων τροφίµων µε µικρή διάρκεια ζωής είναι τεχνικά αδύνατη. Τα συγκεκριµένα χαρακτηριστικά της εγχώριας αγοράς µεταποιηµένων τροφίµων διαµόρφωσαν ένα περιβάλλον ελάχιστα ελκυστικό για την προσέλκυση ξένων επενδύσεων στον κλάδο. Επιπλέον η προοπτική εγκατάστασης παραγωγικής µονάδας στην Ελλάδα για εξαγωγές σε χώρες ΕΟΚ, στα πλαίσια της επικείµενης πλήρους ένταξης της χώρας, δεν ήταν τόσο δελεαστική σε σχέση µε εναλλακτικού ς τόπους εγκατάστασης σε ανταγωνιστικές νοτιοευρωπαικές χώρες, που προσέφεραν µεγαλύτερη εγχώρια αγορά και εγγύτητα στις σηµαντικές ευρωπαϊκές καταναλωτικές αγορές.

5 Η χαµηλή ποιότητα των ελληνικών προϊόντων αποκαλύπτεται και από τον τρόπο τοποθέτησης των εξαγωγικών προϊόντων στη διεθνή αγορά. Πρόκειται για προϊόντα χαµηλής ποιότητας και τιµής που απευθύνονται στο «κάτω» κοµµάτι της αγοράς. Αρχικά οι παροικίες των Ελλήνων µεταναστών στις χώρες της Ευρώπης και τις ΗΠΑ αποτέλεσαν τις προνοµιακές εξαγωγικές αγορές του κλάδου. Κατά την διάρκεια της δεκαετίας του 1970, µαζί µε το ελαιόλαδο, αναπτύσσονται δύο δυναµικοί εξαγωγικοί κλάδοι της φυτικής παραγωγής, ο τοµατοπολτός και οι κοµπόστες ροδακινιών και βερίκοκων Επιπτώσεις της ιεθνοποίησης Η πλήρης ένταξη της χώρας στην Ευρωπαϊκή Κοινότητα και κυρίως οι ρυθµίσεις της Ενιαίας Ευρωπαϊκής Αγοράς (Ε.Ε.Α.) έχουν αλλάξει δραστικά τους όρους του ανταγωνισµού για την ελληνική βιοµηχανία τροφίµων. Υπό την πίεση του διεθνούς ανταγωνισµού η παραγωγική διάρθρωση, που έδειξε αξιοσηµείωτη αντοχή για σειρά δεκαετιών, µετασχηµατίζεται δραστικά. Μεταξύ άλλων, η εφαρµογή των διατάξεων του Ρυθµιστικού Πλαισίου της Ε.Ε.Α., οι εξελίξεις στο εµπορικό ισοζύγιο των τροφίµων, οι εξαγορές ελληνικών επιχειρήσεων και η εντεινόµενη συγκέντρωση στον πόλο του λιανικού εµπορίου τροφίµων, αποτελούν τους κρίσιµους παράγοντες που προδιαγραφούν την πορεία των εξελίξεων στον κλάδο: Οι επιχειρήσεις της ελληνικής βιοµηχανίας τροφίµων είναι υποχρεωµένες να προσαρµόσουν την παραγωγή τους στα αυστηρά πρότυπα που θέτει το Ρυθµιστικό Πλαίσιο Ε.Ε.Α. Η εφαρµογή των διατάξεων των οδηγιών, που τους ρυθµίζουν ζητήµατα παραγωγής, συσκευασίας και διανοµής των προϊόντων των υποκλάδων, απαιτεί την υλοποίηση δαπανηρών επενδυτικών προγραµµάτων για την βελτίωση τω\ κτιριακών εγκαταστάσεων και την αναβάθµιση του εξοπλισµού των επιχειρήσεων. Υπό την πίεση του διεθνούς ανταγωνισµού ο κλάδος δοκιµάζεται από µια διπλή διαδικασία συγκέντρωσης και µετασχηµατίζεται δραστικά. Taper markets διευρύνουν συνεχώς το µερίδιό τους στην αγορά τροφίµων σε βάρος των µικρών καταστηµάτων. 'Όσον αφορά στις πρόσφατες τάσεις αναδιάρθρωσης, µπορούµε να αναφέρουµε πως στα µέσα της δεκαετίας του 1990, ο κλάδος των τροφίµων βελτιώνει συνεχώς την σχετική του θέση στην ελληνική µεταποίηση. Το 1994 ήταν ο µοναδικός µεταποιητικός που παρουσίασε αύξηση και στις τέσσερις µετρήσιµες παραµέτρους της επιχειρηµατικής δραστηριότητας (πωλήσεις, κέρδη, µικτά πάγια και απασχόληση). Παρ όλα αυτά, ένας µικρός σχετικά αριθµός επιχειρήσεων έχει ανταποκριθεί στα σύγχρονα δεδοµένα και τις απαιτήσεις του ανταγωνισµού και εδραιώνει την παρουσία του στην ελληνική µεταποίηση. Πρόκειται κυρίως για πολυεθνικές επιχειρήσεις, µε ενεργό ρόλο στο πρόσφατο κύµα εξαγορών και για λίγες ελληνικές επιχειρήσεις που αξιοποίησαν µε επιτυχία τις ευκαιρίες της αγοράς και προχώρησαν στην υλοποίηση µακροχρόνιων επενδυτικών προγραµµάτων εκσυγχρονισµού (Το 30% του κύκλου εργασιών των super markets προέρχεται από προϊόντα που παράγουν 17 εταιρίες, εκ των οποίων οι 14 δεν είναι ελληνικές).

6 Οι άξονες αναδιάρθρωσης των «παραδειγµατικών», θα λέγαµε, επιχειρήσεων είναι οι εξής: Θέτουν ως βασική τους προτεραιότητα την αύξηση του µεγέθους τους. Το µεγάλο µέγεθος προσδίδει στις επιχειρήσεις αυξηµένη διαπραγµατευτική δύναµη έναντι του συγκεντροποιηµένου ρόλου του λιανικού εµπορίου, εκµετάλλευση οικονοµιών κλίµακας στην παραγωγή αλλά και περισσότερο σηµαντικά το marketing και την διανοµή, καθώς και πανελλήνια αναγνώριση του σήµατος (brand) της επιχείρησης. Η αύξηση του µεγέθους συνδυάζεται τόσο µε την δραστηριοποίηση σε νέες αγορές προϊόντων, όσο και σε νέες γεωγραφικές αγορές (diversification). Στον κλάδο της δευτερογενούς µεταποίησης, η δραστηριοποίηση σε πολλές αγορές είναι καθοριστικής σηµασίας για την πώληση και την διανοµή των προϊόντων. Η παραγωγή συνδεδεµένων προϊόντων (π.χ. ζυµαρικά-σάλτσα, αλλαντικά-σαλάτατυρί) βοηθά την επιχείρηση σε διαπραγµατεύσεις µε τους λιανοπωλητές. Άλλη πρωτοβουλία προς όφελος της επιχείρησης αποτελεί η παραγωγή προϊόντων µε κοινές µεταφορικές απαιτήσεις (π.χ. γάλα-χυµοί-αυγά -γιαούρτι), γιατί εξασφαλίζει υψηλή αξιοποίηση του δικτύου διανοµής και αυτό σε µικρό χρονικό διάστηµα. Γενικότερα θα λέγαµε πως το µεγάλο µέγεθος συνδέεται µε αύξηση της παραγωγής, καθώς για παράδειγµα οι βιοµηχανίες πρωτογενούς µεταποίησης επιδιώκουν σύνδεση της παραγωγής µε τον πρωτογενή τοµέα για να προµηθεύονται έγκαιρα πρώτες ύλες ελεγχόµενων προδιαγραφών και µε µειωµένο κόστος. Οι µεγάλες βιοµηχανίες έχουν προχωρήσει σε υψηλές επενδύσεις τεχνολογικού εξοπλισµού. Πληρούν µε επάρκεια τις προδιαγραφές που θέτει το ρυθµιστικό πλαίσιο της Ε.Ε.Α. και προχωρούν στην έκδοση Πιστοποιητικών Τυποποίησης της παραγωγής. Έτσι, οι καταξιωµένες επιχειρήσεις στηρίζουν την επιτυχία τους στην αξιοπιστία και την σταθερή ποιότητα των προϊόντων τους. Οι υπεργολαβικές σχέσεις παραγωγής µεταξύ ελληνικών παραγωγικών µονάδων είναι εξαιρετικά περιορισµένες. Ωστόσο αυξάνεται µε γρήγορους ρυθµούς η υπεργολαβική παραγωγή τροφίµων «ιδιωτικής ετικέτας» από την βιοµηχανία για λογαριασµό εγχώριων αλυσίδων super markets. Από την άλλη πλευρά, αυξανόµενος αριθµός ελληνικών επιχειρήσεων εµπλουτίζει την γκάµα των προσφερόµενων προϊόντων µε νέα προϊόντα, που προµηθεύεται υπεργολαβικά από µεγάλες βιοµηχανίες χωρών της Ε.Ε που ειδικεύονται στην παραγωγή τους. Αυτή είναι η λεγόµενη υπεργολαβία ειδίκευσης (specialization subcontracting), δηλαδή οι αποφάσεις για την µέθοδο παραγωγής λαµβάνονται από την υπεργολαβική επιχείρηση και το προϊόν παράγεται εξ' ολοκλήρου στις εγκαταστάσεις της. Η µεγάλη ανάπτυξη της ανάθεσης διεθνούς υπεργολαβίας από την ελληνική βιοµηχανία τροφίµων έχει ευνοηθεί από το νέο ρυθµιστικό πλαίσιο της Ε.Ε.Α. Είναι συνεχής η υποκατάσταση της παραγωγικής δραστηριότητας από την εµπορική. Η επέκταση των εµπορικών δραστηριοτήτων αποτελεί στρατηγική των ξένων επιχειρήσεων που εξαγοράζουν τις ελληνικές στον κλάδο τροφίµων. Στην µεταποίηση συνεχίζουν την παραγωγή των προϊόντων της εξαγορασµένης επιχείρησης, τα οποία όµως ενισχύονται µε ισιχυρή διαφήµιση. Επενδύουν επίσης και στο δίκτυο διανοµής και στην σύγχρονη αποθήκευση, για να διακινούν µε δικά τους

7 µέσα τα προϊόντα και να αποδεσµεύονται από τους τοπικούς χονδρέµπορουςαντιπροσώπους. Τέλος, η στρατηγική marketing βρίσκεται πάντα στο επίκεντρο των µεγάλων βιοµηχανιών τροφίµων. Βασικοί σκοποί είναι η ανάπτυξη σύγχρονων προϊόντων υψηλής προστιθέµενης αξίας, ο εντοπισµός και η ικανοποίηση των αναγκών τµηµάτων της αγοράς (marketniching), η υποστήριξη προϊόντων µε διαφήµιση, η οργάνωση δικτύων διανοµής. Πλέον, τα έξοδα προώθησης-διαφήµισης καλύπτουν το πρωτόγνωρο για τα ελληνικά δεδοµένα, ποσοστό του 5-7% του ετήσιου προϋπολογισµού Συµπερασµατικές Παρατηρήσεις Πρόσφατα, ο κλάδος βρίσκεται σε περίοδο αναδιοργάνωσης και παραγωγικής µετασχηµάτισης. Η συµµόρφωση µε το ρυθµιστικό πλαίσιο της Ε.Ε.Α., η µετατόπιση πολλών ιδιοκτησιών σε ξένα συµφέροντα, οι αυξηµένες εισαγωγές είναι παράγοντες καθοριστικοί για την πορεία των εξελίξεων. Οι εγχώριες επιχειρήσεις που ανταποκρίθηκαν µε επιτυχία στα νέα δεδοµένα και έχουν σηµαντικές επιδόσεις είναι λίγες. Έχουν ως στρατηγική τους την περαιτέρω αύξηση του µεγέθους τους, τον τεχνολογικό εξοπλισµό, την διαφοροποίηση της γκάµας των προϊόντων, την οργάνωση των δικτύων διανοµής και το κτίσιµο ισχυρών, επώνυµων προϊόντων. Αντιθέτως, οι επιλογές για τις παραδοσιακές επιχειρήσεις του κλάδου είναι περιορισµένες. Οι ολιγοπωλιακές επιχειρήσεις απορροφούν τα µερίδια αγοράς τους στα µεγάλα αστικά κέντρα, η εξάπλωση των super markets στην επαρχία τους στερεί την δυνατότητα ικανοποίησης τοπικών, αγορών, ενώ η συµµετοχή τους σε υπεργολαβικά δίκτυα απαιτεί προϋποθέσεις που δύσκολα ικανοποιούνται από τα ΜΜΕ. Η ενίσχυση του ολιγοπωλιακού χαρακτήρα της αγοράς, λοιπόν, συµβαδίζει µε την διεύρυνση του χάσµατος µεταξύ κερδοφόρων και ζηµιογόνων επιχειρήσεων. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ: Σοφία Σκοδρίλη, Τάσεις Αναδιάρθρωσης στην Ελληνική Βιοµηχανία Τροφίµων