ΑΡΧΕΣ ΚΑΙ ΟΔΗΓΙΕΣ ΕΚΠΟΝΗΣΗΣ ΚΑΙ ΣΥΓΓΡΑΦΗΣ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΩΝ ΕΡΓΑΣΙΩΝ

Transcript

1 AΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΠΟΛΥΤΕΧΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΜΗΜΑ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΕΙΔΙΚΕΥΣΗΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΚΑΙ ΒΙΩΣΙΜΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΟ ΑΡΧΕΣ ΚΑΙ ΟΔΗΓΙΕΣ ΕΚΠΟΝΗΣΗΣ ΚΑΙ ΣΥΓΓΡΑΦΗΣ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΩΝ ΕΡΓΑΣΙΩΝ ΠΕΡΙΚΛΗΣ ΛΑΤΙΝΟΠΟΥΛΟΣ Διευθυντής Σπουδών ΠΜΣ Θεσσαλονίκη, Νοέμβριος 2010

2 Πρόλογος Το παρόν κείμενο έχει ως πρωταρχικό στόχο να αποτελέσει ένα ουσιαστικό βοήθημα στη διαδικασία της εκπόνησης των διπλωματικών τους εργασιών από τις φοιτήτριες και τους φοιτητές του Προγράμματος Μεταπτυχιακών Σπουδών Προστασία Περιβάλλοντος και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Τμήματος Πολιτικών Μηχανικών του ΑΠΘ. Στο πνεύμα αυτό οι σελίδες που ακολουθούν περιέχουν πληροφορίες και οδηγίες που αφορούν τόσο στο γενικότερο θέμα της διπλωματικής εργασίας (σκοπός, διαδικασίες, τύποι και περιεχόμενο) όσο και στο ειδικότερο θέμα της συγγραφής του γραπτού κειμένου (δομή, ύφος και μορφή γραψίματος). Ειδικότερα για τη μορφή της έντυπης παρουσίασης της διπλωματικής εργασίας, όλοι οι σχετικοί κανόνες, που δίνονται στις αντίστοιχες ενότητες, έχουν τηρηθεί απολύτως και στο γράψιμο του παρόντος κειμένου. Με άλλα λόγια το κείμενο αυτό μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως πρότυπο γραψίματος στο σύνολό του. Η συμμόρφωση των μεταπτυχιακών φοιτητριών/φοιτητών σ όλες τις οδηγίες που δίνονται στη συνέχεια, πέρα από τον διδακτικό χαρακτήρα που συνεπάγεται για τις/τους ίδιους, διασφαλίζει ένα υψηλό επίπεδο τόσο επιστημονικής δεοντολογίας στο περιεχόμενο των διπλωματικών εργασιών όσο και ποιότητας στην παρουσίαση των γραπτών κειμένων τους, παρέχοντας παράλληλα στο Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα τη δυνατότητα να τις δημοσιοποιεί αυτούσιες. Θεσσαλονίκη, Νοέμβριος 2010 i

3 Περιεχόμενα Πρόλογος i 1 Εισαγωγή Το γραπτό τεχνικό-επιστημονικό κείμενο Δομή και περιεχόμενα του Εγχειρίδιου Σκοπός και διαδικασίες Σκοπός των μεταπτυχιακών διπλωματικών εργασιών Ανάθεση, εκπόνηση και κρίση των μεταπτυχιακών διπλωματικών εργασιών Τύποι και περιεχόμενο Τύποι μεταπτυχιακών διπλωματικών εργασιών Συνθετικές εργασίες Ερευνητικές εργασίες Περιεχόμενο των μεταπτυχιακών διπλωματικών εργασιών Γλώσσα και ύφος γραφής Ηθική και δεοντολογία Η δομή του γραπτού κειμένου Τα μέρη και οι ενότητες του γραπτού κειμένου Περιεχόμενο των ενοτήτων του γραπτού κειμένου Εισαγωγικό μέρος Κύριο μέρος Συμπληρωματικό μέρος Η έντυπη έκδοση Οδηγίες για τη μορφή του κειμένου Εισαγωγή πινάκων, σχημάτων και εικόνων Σύνοψη συμπεράσματα 16 Βιβλιογραφία 17 Παράρτημα Α: Υπόδειγμα εξωφύλλου 18 ii

4 Κεφάλαιο 1 Εισαγωγή 1.1 Το γραπτό τεχνικό-επιστημονικό κείμενο Οι διπλωματικές εργασίες των φοιτητών που σπουδάζουν στις Πολυτεχνικές Σχολές και τα Πολυτεχνεία έχουν ορισμένα χαρακτηριστικά που τις εντάσσουν από μεν την άποψη της συγγραφής τους στην κατηγορία των τεχνικών κειμένων από δε αυτήν του περιεχομένου τους στην κατηγορία των επιστημονικών κειμένων. Στο πνεύμα αυτό, το παρόν εγχειρίδιο αντιμετωπίζει όλα τα ζητήματα που είναι σχετικά με τις διπλωματικές εργασίες - ιδιαίτερα αυτές που εκπονούνται από μεταπτυχιακούς φοιτητές - λαμβάνοντας υπόψη τον διπλό αυτό χαρακτήρα τους, ότι δηλαδή αποτελούν τεχνικά-επιστημονικά κείμενα. Ως τεχνικά κείμενα εννοούνται συνήθως γραπτές εκφράσεις και παρουσιάσεις ιδεών, απόψεων, προτάσεων, αλλά και ολοκληρωμένων εργασιών μικρής ή μεγάλης έκτασης. Στον επαγγελματικό τομέα η έννοια του τεχνικού κειμένου καλύπτει εφαρμοσμένες μελέτες, τεχνικές εκθέσεις, υπομνήματα κτλ., που συνδέονται με θέματα, προβλήματα και πρακτικές εφαρμογές του τεχνολογικού χώρου και γενικότερα του χώρου των θετικών επιστημών. Στον ακαδημαϊκό τομέα, και ειδικότερα στην εκπαίδευση των φοιτητών των αντίστοιχων επιστημονικών κλάδων, ως τεχνικά κείμενα μπορούν να θεωρηθούν οι γραπτές εργασίες που υποβάλλουν οι φοιτητές στο πλαίσιο των υποχρεώσεων για την ολοκλήρωση των σπουδών τους. Τέτοιες είναι τα διάφορα θέματα ή ασκήσεις (εργασίες συνήθως μικρής έκτασης, που αφορούν σε επί μέρους μελέτη διάφορων προβλημάτων - θεωρητικών, εφαρμοσμένων ή και εργαστηριακών - και υποβάλλονται υπό μορφή συνοπτικών τεχνικών εκθέσεων) καθώς και οι διπλωματικές εργασίες και οι διδακτορικές διατριβές (ολοκληρωμένες εργασίες μεγάλης έκτασης, οι οποίες πραγματεύονται διάφορα ζητήματα με συγκεκριμένη μεθοδολογία και δεοντολογία και που είναι υποχρεωτικές για την απόκτηση του τίτλου σπουδών στο αντίστοιχο επίπεδο προπτυχιακό ή μεταπτυχιακό στο οποίο φοιτούν οι φοιτητές). Ειδικότερα οι διπλωματικές εργασίες και οι διδακτορικές διατριβές αφορούν σε μία πλήρη και αυτόνομη επιστημονική αντιμετώπιση ενός συγκεκριμένου θέματος, όπως αναλύεται και στο υποκεφάλαιο 3.1. Διαφέρουν από τα άρθρα που δημοσιεύονται σε περιοδικά και σε 1

5 πρακτικά συνεδρίων, κυρίως εξαιτίας του γεγονότος ότι τα άρθρα αυτά είναι πολύ μικρότερης έκτασης και μεγαλύτερης εξειδίκευσης απ ότι οι διπλωματικές εργασίες ή οι διδακτορικές διατριβές. Στο πλαίσιο των παραπάνω, ένα οποιοδήποτε τεχνικό-επιστημονικό κείμενο θα πρέπει να χαρακτηρίζεται από σαφήνεια, συνεκτικότητα στη δομή του, περιεκτικότητα στην ανάπτυξη των θεμάτων που πραγματεύεται και, πάνω απ όλα, επιστημονική ακρίβεια. Κατά συνέπεια, η δομή του διαφέρει σημαντικά απ αυτήν ενός λογοτεχνικού, δημοσιογραφικού κτλ. κειμένου, καθώς άμεσος στόχος είναι η μεταφορά και μετάδοση γνώσεων που θα πρέπει να γίνεται με εύληπτο, αναλυτικό αλλά παράλληλα και λακωνικό τρόπο και με βάση την ακόλουθη σειρά περιεχομένων: α) διατύπωση του επιστημονικού προβλήματος ή, πιο γενικά, του θέματος, β) διασύνδεση με προηγούμενες εργασίες, γ) ανάπτυξη και χρήση μεθοδολογιών, δ) παρουσίαση στοιχείων και αποτελεσμάτων (δεδομένα, υπολογισμοί, διαγράμματα πίνακες) και ε) σύνοψη, συμπεράσματα και προτάσεις σχετικές με την εργασία που εκτελέστηκε. 1.2 Δομή και περιεχόμενα του Εγχειρίδιου Το Εγχειρίδιο αυτό έχει τόσο συμβουλευτικό όσο και διδακτικό περιεχόμενο, καθώς απευθύνεται σ ένα φάσμα αναγνωστών τους μεταπτυχιακούς φοιτητές του Προγράμματος Μεταπτυχιακών Σπουδών Προστασία Περιβάλλοντος και Βιώσιμη Ανάπτυξη οι οποίοι: α) προέρχονται από διάφορους επιστημονικούς κλάδους και, συνεπώς, έχουν διαφορετική γνωστική υποδομή και εμπειρία και β) έχουν ως τυπική υποχρέωση την εκπόνηση μιας υψηλού επιπέδου διπλωματικής εργασίας για την επιτυχή ολοκλήρωση των σπουδών τους. Το Εγχειρίδιο διαρθρώνεται με τρόπο όμοιο μ αυτόν που επιχειρείται να διδάξει τη συγγραφή ενός καλού τεχνικού-επιστημονικού κειμένου. Έτσι, πέρα από το παρόν κεφάλαιο, Εισαγωγή, στο οποίο δίνονται οι βασικές έννοιες που πραγματεύεται το λοιπό κείμενο και οριοθετείται η δομή και τα περιεχόμενά του, υπάρχουν ακόμα 5 αυτοτελή κεφάλαια, ένας βιβλιογραφικός κατάλογος και ένα παράρτημα. Στο 2 ο κεφάλαιο παρατίθενται ο σκοπός των διπλωματικών εργασιών του συγκεκριμένου μεταπτυχιακού προγράμματος καθώς και όλες οι σχετικές τυπικές διαδικασίες (ανάθεση, εκπόνηση και κρίση των εργασιών). Στο 3 ο κεφάλαιο περιγράφονται οι τύποι και το απαιτούμενο περιεχόμενο των εργασιών, το οποίο εξειδικεύεται για το γραπτό κείμενο στο 4 ο κεφάλαιο. Ειδικές και λεπτομερείς οδηγίες για την τυπογραφική γραφή του κειμένου (έντυπη έκδοση) δίνονται στο 5 ο κεφάλαιο. Στο 6 ο κεφάλαιο γίνεται μία σύνοψη των όσων παρουσιάσθηκαν στα προηγούμενα κεφάλαια. Στη Βιβλιογραφία εμφανίζεται ένας μικρός κατάλογος αναφορών σχετικών μεν με το θέμα του Εγχειρίδιου αλλά κυρίως υποδειγματικών για τον ορθό τρόπο αναγραφής τους, ενώ το Παράρτημα περιλαμβάνει ένα υπόδειγμα γραφής του εξωφύλλου και βιβλιοδεσίας του τεύχους της εργασίας. 2

6 Κεφάλαιο 2 Σκοπός και διαδικασίες 2.1 Σκοπός των μεταπτυχιακών διπλωματικών εργασιών Η μεταπτυχιακή διπλωματική εργασία (ΜΔΕ) αποτελεί αυτοτελή επιστημονική εργασία με εφαρμοσμένο προσανατολισμό. Βασικός στόχος της είναι η εμπέδωση και εφαρμογή των γνώσεων, τις οποίες απέκτησε ο μεταπτυχιακός φοιτητής (ΜΦ) κατά τη διάρκεια των προηγηθέντων δύο ακαδημαϊκών εξαμήνων, με ταυτόχρονη εμβάθυνση σε εξειδικευμένο γνωστικό αντικείμενο. Επιπλέον, η εκπόνηση της ΜΔΕ αποτελεί μία πρόσθετη φάση της εκπαιδευτικής διαδικασίας κατά την οποία δίνεται η δυνατότητα στους ΜΦ για ανάπτυξη πολλών ικανοτήτων και δεξιοτήτων, όπως: ανάλυση και σύνθεση, εφαρμογή των γνώσεων στην πράξη, διαχείριση πληροφοριών, επίλυση προβλημάτων, δημιουργία νέων ιδεών κ.ά. Η ΜΔΕ αποτελεί για όλους τους ΜΦ του Προγράμματος Μεταπτυχιακών Σπουδών (ΠΜΣ) Προστασία Περιβάλλοντος και Βιώσιμη Ανάπτυξη (ΠΠΒΑ) την τελική δοκιμασία, πριν από την απόκτηση του αντίστοιχου μεταπτυχιακού τίτλου σπουδών. 2.2 Ανάθεση, εκπόνηση και κρίση των μεταπτυχιακών διπλωματικών εργασιών Η διαδικασία ανάθεσης, εκπόνησης και κρίσης κάθε ΜΔΕ γίνεται σύμφωνα με τους παρακάτω κανόνες. Η εκπόνηση της ΜΔΕ γίνεται ατομικά από κάθε ΜΦ. Για κάθε ΜΦ ορίζεται από τη Γενική Συνέλευση Ειδικής Σύνθεσης (ΓΣΕΣ) του Τμήματος Πολιτικών Μηχανικών (ΤΠΜ) μία τριμελής εξεταστική επιτροπή, που απαρτίζεται από ένα μέλος Διδακτικού Ερευνητικού Προσωπικού (ΔΕΠ), που είναι υπεύθυνο για την επίβλεψη της ΜΔΕ και δύο επιπλέον μέλη ΔΕΠ, ως συνεξεταστές της. Το μέλος ΔΕΠ, που αναλαμβάνει την επίβλεψη μιας ΜΔΕ (επιβλέπων), πρέπει απαραίτητα να είναι μέλος διδακτικής ομάδας του ΠΜΣ-ΠΠΒΑ. Τα δύο άλλα μέλη (συνεξεταστές) πρέπει να είναι μέλη ΔΕΠ που επίσης διδάσκουν στο ΠΜΣ. Κατ εξαίρεση μπορεί να συμπεριληφθεί στην εξεταστική επιτροπή και πάντως όχι ως επιβλέπων ένα μέλος ΔΕΠ του ΤΠΜ ή άλλου τμήματος ΑΕΙ, που δεν διδάσκει στο ΠΜΣ, μετά από ειδική αιτιολόγηση, κυρίως σε ό,τι αφορά το επιστημονικό αντικείμενο 3

7 της ΜΔΕ. Την πρόταση για τη συγκρότηση της εκάστοτε τριμελούς εξεταστικής επιτροπής κάνει ο επιβλέπων. Ο κατάλογος των θεμάτων των ΜΔΕ δημοσιοποιείται κατά τον μήνα Απρίλιο και κάθε ΜΦ οφείλει να επιλέξει, το αργότερο μέχρι τα τέλη Μαΐου, το θέμα της ΜΔΕ του. Εναλλακτικά, οποιοσδήποτε ΜΦ μπορεί να έρθει σε συνεννόηση με μέλος ΔΕΠ του ΠΜΣ, το οποίο έχει ενδιαφέρον και αναλαμβάνει την ευθύνη επίβλεψης ΜΔΕ με θέμα προτεινόμενο από τον ίδιο τον ΜΦ, στο ίδιο χρονικό πλαίσιο με την προηγούμενη περίπτωση. Σε κάθε περίπτωση τα μέλη ΔΕΠ που αναλαμβάνουν την επίβλεψη ΜΔΕ του ΠΜΣ συμπληρώνουν και καταθέτουν στη Γραμματεία του ΤΠΜ ειδικό έντυπο στο οποίο αναγράφονται τα προσωπικά στοιχεία του ΜΦ, το θέμα της ΜΔΕ και τα δύο ονόματα των προτεινόμενων μελών ΔΕΠ που θα είναι οι συνεξεταστές της ΜΔΕ. Οι ΜΔΕ πρέπει να αποτελούν αυτοτελείς επιστημονικές εργασίες. Λεπτομέρειες για το περιεχόμενο, τη δομή και την παρουσίασή τους δίνονται στη συνέχεια. Όταν περατωθεί η εκπόνηση και στη συνέχεια η συγγραφή κάθε ΜΔΕ, κατατίθεται σε τέσσερα αντίγραφα, από τα οποία ένα παραμένει στη βιβλιοθήκη του ΤΠΜ ενώ τα άλλα τρία παραδίδονται στα μέλη της εξεταστικής επιτροπής. Η κατάθεση των ΜΔΕ οφείλει να γίνει μέσα στο πρώτο δεκαπενθήμερο του Σεπτεμβρίου, ενώ η εξέτασή τους πραγματοποιείται σε δημόσια παρουσίαση στο δεύτερο δεκαπενθήμερο του Σεπτεμβρίου. Παράλληλα με το τυπωμένο κείμενο του συνόλου της εργασίας κατατίθεται στη Γραμματεία του ΠΜΣ δισκέτα με ηλεκτρονικό αρχείο που περιέχει το ονοματεπώνυμο του ΜΦ, τον τίτλο της εργασίας και την περίληψή της στα ελληνικά, όπως αυτή εμφανίζεται στο τυπωμένο κείμενο. Μετά την ολοκλήρωση της τυπικής διαδικασίας, τα στοιχεία αυτά εμφανίζονται στην ιστοσελίδα του ΠΜΣ. Βαθμός της ΜΔΕ είναι ο μέσος όρος των βαθμών των τριών εξεταστών και κατατίθεται στο ΤΠΜ μετά το πέρας της όλης διαδικασίας. Η ΜΔΕ βαθμολογείται στην κλίμακα 0-10 και ως μικρότερος αποδεκτός βαθμός θεωρείται το 6. Σε περίπτωση που η ΜΔΕ κριθεί ανεπαρκής και γενικά αξιολογηθεί με βαθμό μικρότερο του 6, οι εξεταστές οφείλουν εντός τριών ημερών να δώσουν γραπτές υποδείξεις στον ΜΦ για τον τρόπο βελτίωσης της ΜΔΕ. Ο ΜΦ οφείλει εντός 15 ημερών να υποβάλει το διορθωμένο κείμενο της εργασίας του και να εξετασθεί εκ νέου από την ίδια επιτροπή, η απόφαση της οποίας, τη δεύτερη αυτή φορά, είναι τελεσίδικη. 4

8 Κεφάλαιο 3 Τύποι και περιεχόμενο 3.1 Τύποι μεταπτυχιακών διπλωματικών εργασιών Οι ΜΔΕ εξ ορισμού αποτελούν αυτοτελείς επιστημονικές εργασίες, σημαντικής έκτασης, τόσο σε ό,τι αφορά το αντικείμενο που πραγματεύονται όσο και σε ό,τι αφορά την τελική τους γραπτή παρουσίαση. Οι δύο βασικές κατηγορίες ΜΔΕ από άποψη αντικειμένου είναι οι εξής: α) συνθετικές εργασίες και β) ερευνητικές εργασίες. Ενδεικτικά αναφέρονται στη συνέχεια τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά που πρέπει να έχει κάθε ΜΔΕ, ανάλογα με την κατηγορία στην οποία εντάσσεται Συνθετικές εργασίες Στην κατηγορία αυτή περιλαμβάνονται: 1. Εργασίες που αφορούν σε κριτική ανάλυση ειδικών ερευνών, μελετών κτλ. που έχουν εκπονηθεί για την αντιμετώπιση ενός κρίσιμου προβλήματος ή ενός μεγάλου έργου σχετικού με την προστασία του περιβάλλοντος ή τη βιώσιμη ανάπτυξη. 2. Εργασίες που αφορούν στην εμπεριστατωμένη ανάλυση και κριτική πολιτικών (στρατηγικών) αντιμετώπισης σε διαχειριστικό επίπεδο διάφορων περιβαλλοντικών προβλημάτων που απασχόλησαν ή απασχολούν την κοινωνία στις διάφορες κλίμακές της (τοπική, εθνική, περιφερειακή, παγκόσμια) Ερευνητικές εργασίες Στην κατηγορία αυτή περιλαμβάνονται: 1. Εργασίες που αφορούν σε πρωτότυπα αποτελέσματα προϊόντα ερευνητικής εργασίας οποιασδήποτε μορφής (πειραματική, αριθμητική, θεωρητική). Η εργασία αυτή πρέπει να έχει εκτελεστεί στο χρονικό διάστημα εκπόνησης της ΜΔΕ και να μην περιέχει αποτελέσματα προηγούμενης εργασίας του ΜΦ, είτε στο πλαίσιο των σπουδών του στο ΠΜΣ είτε νωρίτερα απ αυτές. 2. Εργασίες που έχουν εφαρμοσμένο ερευνητικό χαρακτήρα, δηλαδή χαρακτηρίζονται από τη χρήση γνωστών μεν μεθόδων και εργαλείων που όμως εφαρμόζονται με πρωτότυπα κατά προτίμηση συγκεκριμένα πραγματικά και όχι ιδεατά δεδομένα. 5

9 3.2 Περιεχόμενο των μεταπτυχιακών διπλωματικών εργασιών Το αντικείμενο των ΜΔΕ, το οποίο παρουσιάζεται μέσω του γραπτού κειμένου τους, θα πρέπει κατ αρχήν να εναρμονίζεται με τα γενικά χαρακτηριστικά των τύπων των δύο κατηγοριών εργασιών, που περιγράφηκαν πιο πάνω. Επιπλέον, καθώς κάθε ΜΔΕ είναι ένα τεχνικό-επιστημονικό κείμενο, θα πρέπει να ακολουθεί ορισμένους σχετικούς κανόνες ως προς τη γλώσσα και το ύφος γραφής, ενώ, σε ό,τι αφορά το ίδιο το περιεχόμενο θα πρέπει να τηρείται μία σειρά από αρχές ηθικής και δεοντολογίας. Τα ζητήματα αυτά αναπτύσσονται στη συνέχεια Γλώσσα και ύφος γραφής Η γλώσσα ενός τεχνικού-επιστημονικού κειμένου, που ορισμένες φορές προσδιορίζεται ειδικά και ως τεχνική γλώσσα, χαρακτηρίζεται από λιτότητα, ακριβολογία και σαφήνεια. Καθώς η γλώσσα συγγραφής είναι η Ελληνική, θα πρέπει πάνω απ όλα να τηρούνται οι ορθογραφικοί κανόνες για τη δημοτική γλώσσα, όπως αυτοί αναφέρονται σε δόκιμα σχετικά συγγράμματα (π.χ. η Νεοελληνική Γραμματική του Μανόλη Τριανταφυλλίδη) αλλά και σε πλήθος λεξικά. Η χρήση του ορθογραφικού και γραμματικού ελέγχου, που παρέχεται στους ηλεκτρονικούς κειμενογράφους (π.χ. MS-Word), συνιστάται μόνο ως μία καλή αρχική βοήθεια. Όμως, σε πολλές περιπτώσεις, οι κειμενογράφοι αυτοί δεν καλύπτουν όλες τις ανάγκες, τόσο από άποψη ορθότητας όσο και από άποψη πληρότητας. Ένα άλλο ζήτημα στο οποίο οφείλεται να δίνεται ιδιαίτερη σημασία αφορά στην ορθή χρήση εννοιών και, κυρίως, τεχνολογικών όρων. Ιδίως όπου δεν είναι γνωστή στον συγγραφέα η απόδοση ενός τέτοιου όρου από μία ξένη γλώσσα στα ελληνικά θα πρέπει κατ αρχήν να αναζητείται με επιμονή (από ειδικούς ή επιστημονικά λεξικά) η δόκιμη μετάφρασή του. Εάν αυτό δεν καταστεί δυνατό θα πρέπει να γίνεται μία καλά διατυπωμένη περιφραστική απόδοση στα Ελληνικά και στη συνέχεια να αναφέρεται σε παρένθεση ο ξενικός όρος. Σε ό.τι αφορά το ύφος της γραφής, είναι προφανές ότι ο κάθε συγγραφέας έχεικαι εφαρμόζει τα δικά του χαρακτηριστικά γνωρίσματα, π.χ. στη γραπτή έκφραση, την επιλογή των λέξεων και την αξιοποίηση της γλώσσας. Ο γενικός πάντως κανόνας για κάθε τεχνικόεπιστημονικό κείμενο είναι ότι αυτό πρέπει να περιέχει μόνο τα απολύτως απαραίτητα και σημαντικά στοιχεία επεξεργασίας του θέματος, χωρίς πολυλογία και υπερβολές (π.χ. μακροσκελείς αναπτύξεις, χρήση καταχρηστικού αριθμού πινάκων, σχημάτων και βιβλιογραφικών αναφορών) που, τελικά, δεν βελτιώνουν με κανένα τρόπο την ποιότητα της εργασίας. Ακόμα, το κείμενο θα πρέπει να είναι περιεκτικό και αναγνώσιμο, χωρίς δηλαδή ελλείψεις αλλά ούτε και δυσκολίες στην ανάγνωσή του και ταυτόχρονα να υπάρχει σ όλη την έκτασή του αλληλουχία στην παρουσίαση των επί μέρους σκέψεων, υποθέσεων, αναλύσεων και αποτελεσμάτων. 6

10 3.2.2 Ηθική και δεοντολογία Τα ζητήματα ηθικής και δεοντολογίας που μπορεί να προκύψουν κατά την εκπόνηση οποιασδήποτε επιστημονικής εργασίας, με κορύφωση τη γραπτή παρουσίασή της, είναι πολλά και σημαντικά. Παραμένοντας μόνο στο τμήμα που αφορά το γραπτό κείμενο, θεωρείται ως απαράδεκτο δεοντολογικά και επιστημονικά το να εισάγονται σ αυτό και να οικειοποιούνται έτσι από τον συγγραφέα έννοιες, θεωρίες, μέθοδοι, περιγραφές κτλ. που ήδη υπάρχουν δημοσιευμένες αλλού (π.χ. στα τεύχη των σημειώσεων που έχουν χρησιμοποιηθεί από τους διδάσκοντες του ΠΜΣ ή εμφανίζονται σε συγγράμματα ή άρθρα της σχετικής βιβλιογραφίας). Ακόμα, είναι εξίσου μεμπτό να αντιγράφονται αυτούσια κείμενα από οποιαδήποτε πηγή (άρθρα, λοιπές εργασίες, συγγράμματα, αλλά και το διαδίκτυο), χωρίς να υποδεικνύεται σαφώς ότι πρόκειται για ένα κείμενο τρίτου (με χρήση δηλαδή εισαγωγικών στο σχετικό παρατιθέμενο κείμενο και, παράλληλα, αναφορά της σχετικής πηγής). Το ίδιο ισχύει βέβαια και για πίνακες, διαγράμματα, εικόνες, φωτογραφίες, χάρτες κτλ. Σε όλες τις παραπάνω περιπτώσεις η παράλειψη της αναφοράς της πηγής προέλευσης οποιουδήποτε στοιχείου στις βιβλιογραφικές αναφορές (με παραπομπή από το σχετικό σημείο του κειμένου), ιδίως όταν γίνεται με αθέμιτο τρόπο, χαρακτηρίζεται ως λογοκλοπή και γενικότερα πρόκειται για ιδιοποίηση ξένης πνευματικής ιδιοκτησίας. Τέλος, στα ζητήματα ηθικής, ιδιαίτερα κατά τη συγγραφή κειμένων, ανήκουν και διάφορες άλλες πρακτικές που θα πρέπει να αποφεύγονται, όπως η σκόπιμη χρήση διφορούμενων εκφράσεων, η παραπλανητική γλώσσα ή η ανάλογη παρουσίαση αποτελεσμάτων, αλλά και η αναφορά σε τρίτα πρόσωπα ή στο έργο τους με κακόβουλο τρόπο. 7

11 Κεφάλαιο 4 Η δομή του γραπτού κειμένου 4.1 Τα μέρη και οι ενότητες του γραπτού κειμένου Η δομή του γραπτού κειμένου της ΜΔΕ πρέπει να περιλαμβάνει τρία διακριτά μέρη: α) το εισαγωγικό μέρος, β) το κύριο μέρος και γ) το συμπληρωματικό μέρος. Κάθε ένα από τα μέρη αυτά αποτελείται από ιδιαίτερες ενότητες, που έχουν ένα ιδιαίτερο σκοπό, έτσι ώστε η τελική σύνθεσή τους και με τη συγκεκριμένη σειρά με την οποία εμφανίζονται να συνιστά μία άρτια, συνεκτική και αποτελεσματική δομή της γραπτής παρουσίασης της εργασίας. Το εισαγωγικό μέρος έχει ως σκοπό να πληροφορήσει τον αναγνώστη του κειμένου με συνοπτικό και κωδικοποιημένο τρόπο για τη δομή και το περιεχόμενο της εργασίας, όπως παρουσιάζεται στη γραπτή της μορφή. Το μέρος αυτό περιλαμβάνει τις εξής ενότητες: τη σελίδα του τίτλου της εργασίας, τις περιλήψεις, τον πρόλογο, τον κατάλογο περιεχομένων, όπως επίσης και καταλόγους σχημάτων και πινάκων, καθώς και πίνακα συμβόλων. Το κύριο μέρος, που αποτελεί το ουσιαστικό τμήμα της ΜΔΕ, διαρθρώνεται σε επί μέρους κεφάλαια. Εφόσον η έκταση του γραπτού κειμένου είναι μεγάλη, κάθε κεφάλαιο μπορεί στη συνέχεια να διαχωριστεί σε επί μέρους υποκεφάλαια κτλ. Για μικρής έκτασης εργασίες όχι πάντως τις ΜΔΕ το κύριο μέρος μπορεί να χωριστεί μόνο σε ενότητες. Το πρώτο κεφάλαιο του κύριου μέρους είναι πάντοτε η Εισαγωγή, ενώ το τελευταίο είναι τα Συμπεράσματα. Τέλος, το συμπληρωματικό μέρος περιλαμβάνει συνήθως δύο ενότητες: τη Βιβλιογραφία και τα Παραρτήματα. Είναι σαφές ότι στο τελευταίο αυτό μέρος συγκεντρώνονται στοιχεία που έχουν κοινά χαρακτηριστικά μεταξύ τους αλλά ταυτόχρονα χαρακτηρίζονται από το γεγονός ό,τι συμπληρώνουν το κύριο μέρος της εργασίας. Δηλαδή η παράθεσή τους στο τέλος έχει ως στόχο να καταστήσει πιο συνεκτικό και λιγότερο εκτεταμένο το κύριο μέρος, που άλλωστε είναι αυτό που αποτελεί τον βασικό πόλο έλξης για τον αναγνώστη. Στην ενότητα 4.2 αναλύεται το περιεχόμενο όλων των παραπάνω ενοτήτων για κάθε μέρος του κειμένου χωριστά. Πάντως, ορισμένες από τις ενότητες αυτές είναι προαιρετικές και έτσι η εισαγωγή τους στο κείμενο εξαρτάται από την ίδια τη φύση της εργασίας αλλά και από την προσωπική επιλογή του συγγραφέα της. Για μία πιο εποπτική παρουσίαση της όλης δομής του κειμένου, όλα τα παραπάνω εμφανίζονται στον Πίνακα

12 Πίνακας 4.1: Υπόδειγμα δομής μεταπτυχιακής διπλωματικής εργασίας Υποχρεωτικές ενότητες Προαιρετικές ενότητες Εισαγωγικό μέρος Εσώφυλλο (σελίδα τίτλου) Περίληψη Περίληψη στην Αγγλική γλώσσα (Abstract) Πρόλογος Περίληψη σε άλλη επίσημη γλώσσα της Ε.Ε. Κατάλογος σχημάτων Κατάλογος πινάκων Πίνακας συμβόλων Περιεχόμενα Κύριο μέρος Κεφάλαιο 1: Εισαγωγή Κεφάλαια 2 (Ν-1) Κεφάλαιο Ν: Συμπεράσματα Συμπληρωματικό μέρος Βιβλιογραφία Παραρτήματα 4.2 Περιεχόμενο των ενοτήτων του γραπτού κειμένου Εισαγωγικό μέρος Η σελίδα του τίτλου της εργασίας περιλαμβάνει όλα τα στοιχεία εκείνα που προσδιορίζουν την ταυτότητά της. Χωρίς άλλες επεξηγήσεις, ο αναγνώστης παραπέμπεται στο Παράρτημα Α για το περιεχόμενο αυτής της σελίδας, η οποία πλην του εξωφύλλου του τεύχους της εργασίας, επαναλαμβάνεται και ως εσώφυλλο (η πρώτη εκτυπωμένη σελίδα του κειμένου). Στην περίληψη δίνεται μία σαφής και σύντομη περιγραφή του περιεχομένου του συνολικού κειμένου. H περίληψη είναι συνήθως η δεύτερη ενότητα στην οποία ανατρέχει ο αναγνώστης της εργασίας μετά τον τίτλο και ως εκ τούτου πρέπει να είναι ιδιαίτερα προσεγμένη. Ένας πρόσθετος λόγος είναι και η δημοσιοποίησή της στο διαδίκτυο (ιστοσελίδα του ΠΜΣ-ΠΠΒΑ). Η έκταση της περίληψης δεν θα πρέπει να είναι μικρότερη των 25 και μεγαλύτερη των 40 δακτυλογραφημένων γραμμών. Επίσης, καλό είναι το κείμενο να διαρθρώνεται σε περισσότερες της μιας παραγράφους. Η περίληψη πρέπει να δίνει μία σφαιρική εικόνα του περιεχομένου της ΜΔΕ (ποιο είναι το πρόβλημα που επιλύθηκε ή το ζήτημα που αναλύθηκε και ποια η σημασία του, με ποιο τρόπο έγινε η επίλυση ή ανάλυση και ποια είναι συνοπτικά τα αποτελέσματα της εργασίας). Με κανέναν τρόπο η περίληψη δεν πρέπει να περιέχει θέματα που δεν εμφανίζονται στο κύριο μέρος της εργασίας. Επίσης, δεν πρέπει να περιέχει πίνακες, σχήματα, τύπους και αναφορές στη βιβλιογραφία. Η περίληψη στην Αγγλική γλώσσα καλό είναι να αποτελεί μία 9

13 πολύ αξιόπιστη απόδοση στα Αγγλικά της περίληψης στην Ελληνική γλώσσα. Το ίδιο ισχύει και με την προαιρετική περίληψη σε οποιαδήποτε άλλη γλώσσα της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Στον πρόλογο, ο οποίος δεν θα πρέπει να ξεπερνά σε έκταση τις 2 σελίδες, αναγράφονται κάποια προσωπικά σχόλια του συγγραφέα, όπως: οι λόγοι που τον οδήγησαν στην επιλογή του θέματος και ένα σύντομο ιστορικό της εκπόνησης της ΜΔΕ, από την ανάθεση μέχρι την ολοκλήρωσή της. Με εξαιρετικά σύντομο τρόπο περιγράφονται ακόμα τα κύρια στοιχεία της εργασίας καθώς και η κατά την κρίση του συγγραφέα συμβολή της ΜΔΕ στον ειδικό επιστημονικό χώρο στον οποίο εντάσσεται. Στον πρόλογο αναφέρονται επίσης τα ονόματα του επιβλέποντα, των άλλων δύο μελών της εξεταστικής επιτροπής καθώς και εκείνων που, κατά την άποψη του συγγραφέα, συνεπικούρησαν στην εκπόνηση της ΜΔΕ. Εφόσον ο συγγραφέας κρίνει ότι πρέπει να ευχαριστήσει οποιονδήποτε για τη βοήθειά του στην εκπόνηση της ΜΔΕ, το τέλος του προλόγου είναι το πιο κατάλληλο σημείο για να το κάνει. Στα περιεχόμενα, όπως και στους καταλόγους σχημάτων και πινάκων δίνονται με την αρίθμησή τους όλα τα σχετικά στοιχεία καθώς και οι αριθμοί των σελίδων εμφάνισής τους. Τέλος, στον πίνακα συμβόλων περιλαμβάνεται κατάλογος των κυριότερων συμβόλων που χρησιμοποιούνται στην εργασία με την επεξήγησή τους Κύριο μέρος Το κύριο μέρος της εργασίας αποτελείται από κεφάλαια τα οποία περιλαμβάνουν τα ακόλουθα. Στην εισαγωγή εξηγείται η γενική φύση της εργασίας, οι στόχοι της και η μεθοδολογία που ακολουθήθηκε. Εδώ μπορεί να γίνει μία συνολική βιβλιογραφική επισκόπηση για το ίδιο το θέμα της εργασίας ή, εφόσον έχουν ιδιαίτερη σημασία, για συναφή θέματα, σκιαγραφείται σε γενικές γραμμές η εργασία και αναφέρεται η διάρθρωση των κεφαλαίων που ακολουθούν. Παρ όλη την αρχική θέση της στο κείμενο, η εισαγωγή είναι καλό να γράφεται μετά την ολοκλήρωση όλου του κειμένου, έτσι ώστε να αποδίδει εποπτικά και με πληρότητα το σύνολο της εργασίας. Η έκταση της εισαγωγής πρέπει να είναι σχετικά μικρή, π.χ. να μην υπερβαίνει το 5-8% αυτής του συνολικού κειμένου. Τα ενδιάμεσα Ν-2 σε αριθμό κεφάλαια (2 έως Ν-1, όπως φαίνονται στον Πίνακα 4.1) περιέχουν την κυρίως επεξεργασία του θέματος, αποτελούν δηλαδή το βασικό αντικείμενο του τεχνικού-επιστημονικού κειμένου. Μεταξύ άλλων, στα κεφάλαια αυτά εμφανίζονται θεωρητικά στοιχεία και μαθηματικές εξισώσεις, η μεθοδολογία αντιμετώπισης, η περιγραφή αλγορίθμων, δεδομένα που χρησιμοποιήθηκαν, η παράθεση των αποτελεσμάτων καθώς και κάθε θεωρητικό και πειραματικό στοιχείο που παρουσιάζει ενδιαφέρον. Όλα τα παραπάνω υποστηρίζονται από την παράθεση σχημάτων, διαγραμμάτων και πινάκων. Ένα από τα βασικά λάθη κατά τη συγγραφή των ΜΔΕ αποτελεί η περιγραφή και εκτεταμένη ανάλυση στο κύριο μέρος εννοιών, αρχών και μεθόδων που είναι ήδη γνωστές 10

14 και δεν συνδέονται άμεσα με το θέμα που πραγματεύεται η εργασία. Ένα δεύτερο ζήτημα είναι ο ορθός διαχωρισμός του κύριου μέρους στα Ν-2 κεντρικά του κεφάλαια: αξία δεν έχει η κατανομή σε ισομεγέθη κεφάλαια όσο αυτή που γίνεται με βάση το περιεχόμενό τους. Επίσης, καλό είναι να αποφεύγονται τα εκτενή συνεχόμενα κεφάλαια. Έτσι, είναι προτιμητέα η διάσπαση σε υποκεφάλαια που όμως καλό θα είναι να φθάνει μέχρι το τρίτο επίπεδο (όπως στο παρόν κείμενο). Τέλος, ένα ακόμα λάθος που γίνεται και πρέπει να αποφεύγεται είναι η δημιουργία μιας και μόνο ενότητας κατώτερης τάξης σε οποιοδήποτε επίπεδο. Π.χ. δεν υπάρχει λόγος για ενότητα αν δεν ακολουθείται από την 2.3.2, αλλά ακόμα και η 1.1 αν δεν υπάρχει η 1.2 (αυτό συνήθως παρατηρείται στην Εισαγωγή). Το τελευταίο κεφάλαιο του κυρίως μέρους μπορεί να έχει τον τίτλο Σύνοψη και συμπεράσματα, Συμπεράσματα και προτάσεις ή απλώς Συμπεράσματα. Στο κεφάλαιο αυτό της ΜΔΕ γίνεται προσπάθεια ερμηνείας των αποτελεσμάτων της εργασίας με βάση τα προηγούμενα δεδομένα, τις γνώσεις του συγγραφέα και τα συμπεράσματα άλλων εργασιών. Στο τέλος της παράθεσης των συμπερασμάτων μπορεί να γίνεται και εισήγηση για την παραπέρα μελέτη θεμάτων που αποτελούν φυσική συνέχεια αυτών που μελετήθηκαν ή θεμάτων που δεν μελετήθηκαν επαρκώς Συμπληρωματικό μέρος Στο συμπληρωματικό μέρος υπάρχει πάντοτε η βιβλιογραφία, ενώ εφόσον απαιτείται μπορούν να συμπεριληφθούν και διάφορα παρατήματα. Ο βασικός κανόνας που ισχύει για το περιεχόμενο του καταλόγου της βιβλιογραφίας είναι ότι σ αυτόν πρέπει να περιλαμβάνονται μόνο εκείνα τα δημοσιευμένα κείμενα για τα οποία υπάρχουν παραπομπές (αναφορές) στο κυρίως κείμενο της εργασίας. Ο τρόπος παρουσίασης της βιβλιογραφίας περιγράφεται στο επόμενο κεφάλαιο. Τα παραρτήματα περιλαμβάνουν συνήθως στοιχεία πρωτογενούς μορφής, τα οποία χρησιμοποιήθηκαν ως δεδομένα στην κυρίως εργασία, μεγάλης έκτασης πίνακες άλλων στοιχείων (δεδομένων ή αποτελεσμάτων), κώδικες προγραμμάτων λογισμικού αλλά και σχέδια και χάρτες που απαιτούν διάσταση χαρτιού μεγαλύτερη απ αυτήν τις σελίδας και πρέπει να διπλωθούν. Με άλλα λόγια, στα παραρτήματα εντάσσονται όλα εκείνα τα οποία συμπληρώνουν μεν το κύριο μέρος της εργασίας, όμως η ένταξή τους σ αυτό δημιουργεί πρακτικά προβλήματα στη συνεκτικότητα και αρτιότητα του κυρίου μέρους. 11

15 Κεφάλαιο 5 Η έντυπη έκδοση 5.1 Οδηγίες για τη μορφή του κειμένου Κάθε τεχνικό κείμενο υποβάλλεται βιβλιοδετημένο, ως τεύχος τυπωμένο σε τυποποιημένο χαρτί εκτύπωσης. Για τις ΜΔΕ το χαρτί αυτό είναι μεγέθους Α4 (21.0x29.7 cm) και ο προσανατολισμός της σελίδας είναι κατακόρυφος. Η δακτυλογράφηση του κειμένου πρέπει να γίνει σε (νοητό) πλαίσιο 16x24.7cm, το οποίο διαμορφώνεται ορίζοντας τα ακόλουθα περιθώρια σελίδας: άνω 2.5 cm, κάτω 2.5 cm, αριστερά 2.8 cm και δεξιά 2.2 cm. Η εκτύπωση όλων των ΜΔΕ, των οποίων η έκταση δεν ξεπερνά τις 200 σελίδες, πρέπει να γίνεται στη μία όψη του χαρτιού εκτύπωσης. Για πιο εκτεταμένα κείμενα είναι προτιμότερο η εκτύπωση να γίνεται και στις δύο όψεις του χαρτιού. Η αρίθμηση των σελίδων γίνεται στην πρώτη σειρά του υποσέλιδου. Οι αριθμοί είναι κεντρωμένοι στο πλάτος της σελίδας, η γραμματοσειρά Arial και το μέγεθος 10 κουκκίδες (10 ). Η αρίθμηση διαφέρει στα μέρη του κειμένου: α) στο εισαγωγικό μέρος η αρίθμηση γίνεται με πεζούς λατινικούς χαρακτήρες και β) στο κύριο και συμπληρωματικό μέρος η αρίθμηση των σελίδων είναι συνεχόμενη και γίνεται με αραβικούς χαρακτήρες. Το τεχνικό κείμενο από τη φύση του περιέχει ποικιλία διαφορετικών στοιχείων (πίνακες, διαγράμματα, εικόνες, χάρτες κτλ.). Κατά συνέπεια η διάρθρωσή του απαιτεί μία προσεχτική και ομοιόμορφη κατά περίπτωση διαμόρφωση των διάφορων αυτών στοιχείων με πρώτο στόχο την απλότητα και την καλαισθησία στη συνολική του εμφάνισή. Η βασική γραμματοσειρά, που θα πρέπει να διατηρηθεί σε όλο το κείμενο, είναι η Arial. Το μέγεθος των χαρακτήρων του κειμένου πρέπει να είναι 11 και το διάστιχο (διάστημα μεταξύ των γραμμών) 1.5 γραμμή. Είναι καλό να αποφεύγονται άλλα στυλ γραμμάτων πλην του κανονικού (π.χ. πλάγια, έντονα, υπογραμμισμένα) και να χρησιμοποιούνται με φειδώ μόνο σε περιπτώσεις που η διαφοροποίηση με κάποιο στυλ έχει κάτι σημαντικό να δηλώσει. Οι παράγραφοι μετά από κάθε επικεφαλίδα τίτλου πρέπει να αρχίζουν στο αριστερό όριο του πλαισίου κειμένου. Όλες οι υπόλοιπες παράγραφοι του κειμένου έχουν μία εσοχή 5 cm στο αριστερό άκρο της πρώτης γραμμής τους. Στο συνεχόμενο κείμενο δεν εισάγονται κενές γραμμές μεταξύ των παραγράφων. Το κείμενο πρέπει να στοιχίζεται σ όλο το πλάτος του 12

16 πλαισίου κειμένου (πλήρης στοίχιση). Η χρήση του συλλαβισμού για την αποφυγή ορισμένων μεγάλων κενών μεταξύ λέξεων, που μπορούν να προκύψουν λόγω της χρήσης της πλήρους στοίχισης, είναι προαιρετική. Κάθε κεφάλαιο αρχίζει σε νέα σελίδα. Οι τίτλοι των κεφαλαίων, υποκεφαλαίων κτλ. ακολουθούν αριθμημένη διάρθρωση με διαδοχική αραβική αρίθμηση (π.χ. Κεφάλαιο 1: Εισαγωγή, 1.1 Το γραπτό τεχνικό-επιστημονικό κείμενο κτλ.) και γράφονται σε όλα τα επίπεδά τους με έντονα πεζά γράμματα διαφορετικού μεγέθους. Κάθε επίπεδο τίτλου έχει διαφορετικό στυλ γραφής (στις αποστάσεις παραγράφου και το μέγεθος γραμματοσειράς). Γενικότερα, τα διάφορα στυλ γραφής που χρησιμοποιούνται στο παρόν κείμενο είναι και αυτά που πρέπει να χρησιμοποιηθούν στη δακτυλογράφηση της ΜΔΕ. Η ηλεκτρονική μορφή του παρόντος κειμένου αποτελεί τον καλύτερο οδηγό για τον σκοπό αυτό. Η αρίθμηση των εξισώσεων πρέπει να γίνεται κατά κεφάλαιο (π.χ. 3.5, για την 5η εξίσωση του 3ου κεφαλαίου) και όχι συνεχόμενη σ όλο το κείμενο της ΜΔΕ. Οι αριθμοί των εξισώσεων γράφονται μέσα σε παρένθεση στο δεξιό άκρο της γραμμής στην οποία παρατίθεται η εξίσωση. Η εισαγωγή εξισώσεων στο κείμενο αποτελεί εξαίρεση σε ό,τι αφορά την εισαγωγή κενών γραμμών: για την πιο εποπτική της παρουσίαση κάθε εξίσωση πρέπει να διαχωρίζεται από το πάνω και κάτω κείμενο με μία γραμμή μονού διαστήματος. Οι βιβλιογραφικές παραπομπές στο κείμενο πρέπει να γίνονται με την αναγραφή του ονόματος του συγγραφέα (ή των ονομάτων μέχρι 2 συγγραφέων) και τη χρονολογία δημοσίευσης της αναφοράς. Στην περίπτωση περισσοτέρων συγγραφέων γράφεται το όνομα του πρώτου συγγραφέα ακολουθούμενο από τη συντομογραφία κ.ά. (για ελληνικές αναφορές) ή et al. (για ξενόγλωσσες). Τα βιβλιογραφικά στοιχεία των αναφερομένων εργασιών πρέπει να παρατεθούν στο τέλος του κειμένου, δηλαδή στο κεφάλαιο Βιβλιογραφία, σε αλφαβητική σειρά με βάση το επώνυμο του πρώτου συγγραφέα. Το στυλ γραφής των αναφορών αυτών φαίνεται στο κεφάλαιο Βιβλιογραφία του παρόντος κειμένου και ακολουθεί τους εξής κανόνες: Για βιβλίο και γενικά για επιστημονικό σύγγραμμα, που έχει εκδοθεί από επίσημο εκδοτικό οίκο, το στυλ είναι αυτό της υπ αριθμ. 1 εργασίας (Αγιουτάντης και Μερτίκας, 2003). Για αυτοτελές κεφάλαιο σε έκδοση όμοια με την παραπάνω το στυλ είναι αυτό της υπ αριθμ. 2 εργασίας (Λατινόπουλος, 1995). Για άρθρο σε περιοδικό το στυλ είναι αυτό της υπ. αριθμ. 3 εργασίας (Vargas, 2000). Για άρθρο σε πρακτικά συνεδρίου το στυλ είναι αυτό της υπ. αριθμ. 4 εργασίας (Latinopoulos, 2001). Για εκθέσεις και άλλες εκδόσεις διάφορων φορέων και οργανισμών το στυλ είναι αυτό της υπ αριθμ. 5 εργασίας (European Commission, 1998). 13

17 Τα τελευταία χρόνια το διαδίκτυο προσφέρεται ως πρόσθετη πηγή ενημέρωσης με αναφορές διάφορων τύπων (πληροφορίες και στοιχεία, άρθρα χωρίς συγγραφέα ή άρθρα ηλεκτρονικών περιοδικών, δηλαδή περιοδικών τα οποία δεν εκδίδονται σε έντυπη μορφή). Ανάλογη με τον τύπο της σχετικής αναφοράς είναι και η μορφή της στον κατάλογο της Βιβλιογραφίας. Δηλαδή ως προς τον τύπο δεν διαφέρει σε σχέση με τις αντίστοιχες κατηγορίες που περιγράφηκαν πιο πάνω. Σε ό,τι όμως αφορά την πηγή θα πρέπει να αναγράφεται η πλήρης ηλεκτρονική διεύθυνση της σελίδας και καθώς δεν είναι σπάνιο να αλλάζουν οι σχετικές ηλεκτρονικές διευθύνσεις θα πρέπει, αντί της χρονολογίας των έντυπων αναφορών, να αναγράφεται και η ημερομηνία της πιο πρόσφατης πρόσβασης που είχε ο συγγραφέας. Π.χ. last reviewed August 12, 2004 ή retrieved July 30, Εισαγωγή πινάκων, σχημάτων και εικόνων Οι πίνακες πρέπει να παρατίθενται όσο το δυνατόν πλησιέστερα στην πρώτη αναφορά τους στο κείμενο και κατά το δυνατό μετά απ αυτήν. Κάθε πίνακας πρέπει να διαχωρίζεται από το κείμενο στο οποίο εισάγεται με μία κενή γραμμή μονού διαστήματος στο πάνω και κάτω μέρος του. Η ιδανική θέση κάθε πίνακα, όπως επίσης και κάθε σχήματος είναι είτε στο άνω είτε στο κάτω μέρος της σελίδας (δες Σχήμα 5.1). Ο τίτλος του κάθε πίνακα εμφανίζεται ως υπέρτιτλος, προηγείται δηλαδή του πίνακα, ενώ η αρίθμηση ακολουθεί και αυτή τη λογική των κεφαλαίων, δηλαδή όλοι οι πίνακες ενός κεφαλαίου αριθμούνται με συνεχή τρόπο, αφού προηγηθεί ο αριθμός του κεφαλαίου. Π.χ. Πίνακας 3.2: Αποτελέσματα μετρήσεων. Ανάλογα αριθμούνται και πίνακες που υπάρχουν σε παραρτήματα. Π.χ. Πίνακας Β.2: Πληθυσμοί χωριών. Η αναφορά του πίνακα στο κείμενο γίνεται μόνο με τον αριθμό του και όχι με τον τίτλο του. Π.χ. Στον Πίνακα 2.4 φαίνονται. άνω περιθώριο αριστερό περιθώριο ιδανικές θέσεις πίνακα ή σχήματος δεξί περιθώριο κάτω περιθώριο Σχήμα 5.1: Ορθή θέση σχημάτων και πινάκων στη σελίδα 14

18 Ανεξάρτητα από το αν στον πίνακα παρουσιάζονται αριθμοί ή/και λέξεις, η μορφοποίησή του θα πρέπει να είναι όσο το δυνατό πιο λιτή γίνεται. Το μέγεθος της γραμματοσειράς όλων των στοιχείων του πίνακα θα πρέπει να είναι μικρότερο ή ίσο μ αυτό της γραμματοσειράς του κυρίως κειμένου, αλλά όχι ιδιαίτερα μικρότερο, έτσι ώστε όλα τα στοιχεία να είναι ευανάγνωστα. Τυπικό υπόδειγμα πίνακα είναι αυτό του Πίνακα 4.1 του παρόντος κειμένου. Αν ένας πίνακας έχει μεγάλο αριθμό γραμμών ώστε να ξεπερνά σε μήκος τη μία σελίδα, οι τίτλοι των στηλών πρέπει να επαναληφθούν στην αρχή της επόμενης σελίδας. Από την άλλη μεριά, αν ο αριθμός των στηλών είναι μεγάλος, με συνέπεια ο πίνακας να μη χωρά στη σελίδα σε κατακόρυφη διάταξη, τότε ή διατάσσεται σε οριζόντια σελίδα ή διασπάται σε δύο τμήματα. Όπως και οι πίνακες, όλα τα σχήματα θα πρέπει να περιέχονται στο πλαίσιο των 16x24.7 cm, να τοποθετούνται όσο το δυνατόν πλησιέστερα στην πρώτη αναφορά τους στο κείμενο και εφόσον απαιτείται για τη διάκρισή τους - να διαχωρίζονται απ αυτό με μία κενή γραμμή μονού διαστήματος. Οι υπότιτλοί τους πρέπει να ισοστοιχίζονται στο μέσο της σελίδας και να αρχίζουν με τη λέξη Σχήμα και τον αντίστοιχο αριθμό. Η αρίθμηση των σχημάτων πρέπει να γίνεται επίσης κατά κεφάλαιο. Τα ίδια ισχύουν και για τις εικόνες, φωτογραφίες κτλ. Σε περίπτωση που σχήματα ή πίνακες λαμβάνονται αυτούσια από άλλη εργασία, θα πρέπει να σημειώνεται στον υπότιτλο ή στον υπέρτιτλο αντίστοιχα η εργασία αυτή. Π.χ. Σχήμα 2.4: Κύριοι άξονες του συντελεστή διασποράς (Πηγή: Bear and Verruijt (1987)). Η σχεδίαση των σχημάτων, των διαγραμμάτων και των χαρτών θα πρέπει να γίνεται σύμφωνα με τους κανόνες του γραμμικού και τεχνικού σχεδίου είτε ηλεκτρονικά (με τη βοήθεια κατάλληλου λογισμικού), είτε συμβατικά (με σινική μελάνη) και στη συνέχεια εφόσον είναι δυνατό να γίνεται ηλεκτρονική σάρωση (σκανάρισμα). Η τοποθέτηση των κάθε είδους σχημάτων στο κείμενο και η αναφορά τους σ αυτό πρέπει να ακολουθεί τους ίδιους κανόνες μ αυτή των πινάκων. Ειδικά για την περίπτωση μεγάλων σχεδίων, χαρτών κτλ., για τα οποία η σμίκρυνσή τους για να χωρέσουν είτε σε κατακόρυφη είτε σε οριζόντια διάταξη της σελίδας οδηγεί σε απώλεια ευκρίνειας, τότε θα πρέπει να γίνεται εκτύπωση σε χαρτί μεγαλύτερης διάστασης, αλλά πάντως πολλαπλάσιο αυτής του Α4. Το διπλωμένο κατάλληλα σε διάσταση Α4 σχέδιο μπορεί να ενσωματωθεί κατά τη βιβλιοδεσία στη θέση του κειμένου στην οποία και αναφέρεται. Είναι όμως καλύτερο να εισάγεται στο συμπληρωματικό μέρος ως παράρτημα, ή στην περίπτωση πολλών τέτοιων σχεδίων να δημιουργείται ξεχωριστό σκληρό κουτί στο οποίο να τοποθετούνται όλα αυτά τα σχέδια. Στο εξωτερικό μέρος του κουτιού πρέπει να αναγράφονται όλα τα στοιχεία που αναφέρθηκαν πιο πάνω για το εξώφυλλο του τεύχους. 15

19 Κεφάλαιο 6 Σύνοψη - συμπεράσματα Στο παρόν Εγχειρίδιο, που τιτλοφορείται Αρχές και οδηγίες εκπόνησης και συγγραφής διπλωματικών εργασιών, επιχειρείται μία αναλυτική παρουσίαση ενός φάσματος ζητημάτων που έχουν ως κύριο στόχο την υποβοήθηση των μεταπτυχιακών φοιτητών του προγράμματος Προστασία Περιβάλλοντος και Βιώσιμη Ανάπτυξη στην εκπόνηση και κυρίως στη γραπτή παρουσίαση των διπλωματικών τους εργασιών. Πάντως, αν εξαιρέσει κανείς κάποιες ειδικές διαδικαστικές λεπτομέρειες που αφορούν αποκλειστικά στο υπόψη πρόγραμμα, το περιεχόμενο του Εγχειρίδιου μπορεί να χρησιμοποιηθεί και σε άλλες παρόμοιες περιπτώσεις συγγραφής τεχνικών-επιστημονικών κειμένων. Ως πιο τυπικό σχετικό παράδειγμα στον ακαδημαϊκό χώρο μπορεί να θεωρηθεί η συγγραφή των διδακτορικών διατριβών. Πάνω απ όλα όμως η μελέτη και η χρήση αυτού του κειμένου είναι δυνατό να βοηθήσει τους νέους επιστήμονες του τεχνολογικού τομέα και γενικότερα κάθε κλάδου θετικών επιστημών να βελτιώσουν τον τρόπο της γραπτής τους έκφρασης με άμεσα οφέλη για την επικείμενη επαγγελματική τους σταδιοδρομία. 16

20 Βιβλιογραφία 1. Αγιουτάντης, Ζ.Γ. και Σ.Π. Μερτίκας (2003). Ένας πρακτικός οδηγός για τη συγγραφή τεχνικών κειμένων, Εκδόσεις ΙΩΝ, Αθήνα. 2. Λατινόπουλος, Π. (1995). Υδρολογία Υπόγειων Νερών, στο Υδατικοί Πόροι: Ι Τεχνική Υδρολογία, Γ. Τσακίρης (εκδ.), Εκδόσεις Συμμετρία, Αθήνα, Vargas, C.M. (2000). Sustainable development education: Averting or mitigating cultural collision, International Journal of Educational Development, 20, Latinopoulos, P. (2001). Balancing traditional and new education approaches within a postgraduate programme in Environmental Protection and Sustainable Development, in Challenges to the Civil Engineering Profession in Europe at the Beginning of the Third Millennium, I. Manoliu (ed.), Proc. EUCEET-ECCE Inter. Conf., Sinaia, Romania, European Commission (1998). Caring for our Future: Action for Europe s Environment. DG XI, Office for Official Publications of the European Communities, Luxembourg. 17