ΠΑΡΑΔΟΣΕΟ Π.1 - ΕΚΠΑΙΔΕΤΣΙΚΟ ΤΛΙΚΟ

Transcript

1 ΖΑΝΝΟ ΔΡΑΚΟΠΟΤΛΟ & ΙΑ Ο.Ε. ΕΡΓΟ: «ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΕΚΠΑΙΔΕΤΣΙΚΟΤ ΤΛΙΚΟΤ ΓΙΑ ΣΙ ΑΝΑΓΚΕ ΚΑΣΑΡΣΙΗ 120 ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΣΙΩΝ ΤΓΕΙΑ» αρ. πρωτ. 53/2012 ΠΑΡΑΔΟΣΕΟ Π.1 - ΕΚΠΑΙΔΕΤΣΙΚΟ ΤΛΙΚΟ ΘΕΜΑΣΙΚΗ ΕΝΟΣΗΣΑ 4 ΦΕΔΙΑΜΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΣΨΝ ΠΡΟΑΓΨΓΗ ΣΗ ΤΓΕΙΑ Ε ΕΠΙΠΕΔΟ ΔΕΤΣΕΡΟΓΕΝΟΤ ΠΡΟΛΗΧΗ ΜΕ ΟΜΑΔΑ ΣΟΦΟ ΣΟΤ ΗΛΙΚΙΨΜΕΝΟΤ & ΣΙ ΓΤΝΑΙΚΕ «ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΔΚΠΑΙΓΔΤΣΙΚΟΤ ΤΛΙΚΟΤ ΚΑΙ ΚΑΣΑΡΣΙΗ ΔΠΑΓΓΔΛΜΑΣΙΩΝ ΤΓΔΙΑ ΣΩΝ ΝΗΩΝ ΒΟΡΔΙΟΤ ΑΙΓΑΙΟΤ ΣΟ ΥΔΓΙΑΜΟ ΚΑΙ ΣΗΝ ΤΛΟΠΟΙΗΗ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΣΩΝ ΠΡΟΑΓΩΓΗ ΣΗ ΤΓΔΙΑ ΣΑ ΠΛΑΙΙΑ ΣΗ ΠΡΩΣΟΒΑΘΜΙΑ ΦΡΟΝΣΙΓΑ ΤΓΔΙΑ» κωδικόρ MIS , Δπισειπηζιακό Ππόγπαμμα «Ανάπηςξη Ανθπώπινος Γςναμικού» 30 ΜΑΪΟΥ 2013 Με ηην ζσγτρημαηοδόηηζη ηης Εσρωπαϊκής Ενωζης

2 ΠΙΝΑΚΑ ΠΕΡΙΕΦΟΜΕΝΨΝ ΠΙΝΑΚΑ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ Ειςαγωγι Εννοιολογικόσ προςδιοριςμόσ υγείασ, δθμόςιασ υγείασ, προαγωγισ υγείασ, πρόλθωθσ και πρωτοβάκμιασ φροντίδασ υγείασ Τγεία Δθμόςια Τγεία Προαγωγι Τγείασ Αγωγι Τγείασ Πρόλθψθ Πρωτοβάκμια Φροντίδα Τγείασ Θ δευτερογενισ πρόλθψθ ςτθν Ελλάδα χεδιαςμόσ προγραμμάτων προαγωγισ τθσ Τγείασ Διατφπωςθ του αντικειμζνου του προγράμματοσ και τθσ αναγκαιότθτασ εφαρμογισ του Ανάλυςθ τθσ ομάδασ ςτόχου Επιςιμανςθ των αναγκϊν τθσ ομάδασ ςτόχου Κακοριςμόσ του ςκοποφ και των ςτόχων του προγράμματοσ Ανάλυςθ μεκοδολογίασ Σο χρονοδιάγραμμα Θ αποτίμθςθ των πόρων Ο προχπολογιςμόσ Θ εποπτεία του προγράμματοσ Αξιολόγθςθ του Προγράμματοσ Προγράμματα προαγωγισ τθσ Τγείασ ςε επίπεδο δευτερογενοφσ πρόλθψθσ με ομάδα ςτόχο τα θλικιωμζνα άτομα Θ γιρανςθ του πλθκυςμοφ Προγράμματα Προαγωγισ τθσ Τγείασ για θλικιωμζνουσ Εκνικό Πρόγραμμα προςυμπτωματικοφ ελζγχου των αγγειακϊν διαταραχϊν. 31 1

3 5.2.2 Εκνικό πρόγραμμα προςυμπτωματικοφ ελζγχου για τον καρκίνο του παχζοσ εντζρου Εκνικό πρόγραμμα προςυμπτωματικοφ ελζγχου για τθν ανίχνευςθ ανευρφςματοσ κοιλιακισ αορτισ Προςυμπτωματικόσ ζλεγχοσ του καρκίνου του προςτάτθ Προγράμματα προαγωγισ τθσ Τγείασ ςε επίπεδο δευτερογενοφσ πρόλθψθσ με ομάδα ςτόχο τισ γυναίκεσ Γυναίκα και Τγεία Καρκίνοσ του τραχιλου τθσ μιτρασ Δευτερογενισ Πρόλθψθ του καρκίνο του τραχιλου τθσ μιτρασ Εκνικό πρόγραμμα προςυμπτωματικοφ ελζγχου για τον καρκίνο του τραχιλου τθσ μιτρασ Καρκίνοσ του μαςτοφ Δευτερογενισ πρόλθψθ του καρκίνου του μαςτοφ Εκνικό πρόγραμμα προςυμπτωματικοφ ελζγχου για τον καρκίνο του μαςτοφ Παράγοντεσ που ςχετίηονται με τθ μθ ςυμμετοχι των γυναικϊν ςτον προςυμπτωματικό ζλεγχο και ςτρατθγικζσ αντιμετϊπιςισ τουσ Προτεινόμενθ βιβλιογραφία Ερωτιςεισ - Απαντιςεισ Ερωτιςεισ Απαντιςεισ Ερωτιςεων

4 1 Ειςαγωγό Ο υγειονομικόσ τομζασ αποτελεί ςε όλεσ τισ αναπτυγμζνεσ χϊρεσ μια δυναμικά εξελιςςόμενθ, ανταγωνιςτικι και πολφπλοκθ αγορά υπθρεςιϊν υγείασ, θ οποία καλείται να ςυνδυάςει τθ βελτίωςθ τθσ υγείασ και τθν αναβάκμιςθ τθσ ποιότθτασ ηωισ με τθ βζλτιςτθ προςφορά υπθρεςιϊν υγείασ και τθν άριςτθ κατανομι των πόρων. Βζβαια, θ ςθμερινι κρίςθ γφρω από τα κζματα υγείασ, όςον αφορά ςτθν αντιμετϊπιςθ των ςοβαρϊν νόςων τθσ εποχισ μασ και του ανερχόμενου κόςτουσ των παρεχόμενων υπθρεςιϊν υγείασ, ζχει οδθγιςει ςτθν ανακεϊρθςθ τόςο τθσ κεωρίασ τθσ ζννοιασ τθσ υγείασ, όςο και τθσ πρακτικισ με ζμφαςθ ςτθν κοινωνικι προλθπτικι ιατρικι. ιμερα, περιςςότερο από ποτζ, ζχουν δθμιουργθκεί οι ςυνκικεσ για τθν ανάπτυξθ και εφαρμογι Προγραμμάτων Προαγωγισ και Αγωγισ υγείασ ςτο επίπεδο τθσ πρόλθψθσ, που κα βοθκιςουν ςτθ μάκθςθ και απόκτθςθ νζων γνϊςεων, αντιλιψεων και ςτάςεων ςχετικά με τθν υγεία, μζςω του εντοπιςμοφ των παραγόντων κινδφνου και των προςτατευτικϊν παραγόντων, που ευκφνονται για τα αυξθμζνα ποςοςτά ςυγκεκριμζνων ςωματικϊν και ψυχικϊν πακιςεων. Επιπλζον, θ διεξαγωγι τζτοιων προγραμμάτων ςε ποικίλα κοινωνικά πλαίςια (ςχολείο, κοινότθτα, χϊρο εργαςίασ, κ.α.), κα δϊςει τθ δυνατότθτα ςε μεγάλεσ ομάδεσ πλθκυςμοφ να κατανοιςουν ότι τα Προγράμματα Προαγωγισ υγείασ δεν περιορίηονται μόνο ςτθν παρουςίαςθ κάποιων κατευκυντιριων οδθγιϊν ι ςε κεωρθτικά ςχιματα, αλλά ότι αποτελοφν ολοκλθρωμζνα μοντζλα παρζμβαςθσ που προωκοφν τθν υιοκζτθςθ υγιϊν ςυμπεριφορϊν, διαςφαλίηοντασ τόςο το ατομικό ςυμφζρον όςο και το ςυλλογικό όφελοσ. Σκοπόσ & ςτόχοι του παρόντοσ άρκρου κοπόσ του παρόντοσ άρκρου είναι θ εκπαίδευςθ των καταρτιηόμενων πάνω ςτθ βαςικι διαδικαςία ςχεδιαςμοφ αποτελεςματικϊν Προγραμμάτων Προαγωγισ τθσ υγείασ, κακϊσ και θ δικι τουσ ενεργι ςυμμετοχι ςτθν ευαιςκθτοποίθςθ του κοινοφ ςχετικά με τθν ςπουδαιότθτα του προςυμπτωματικοφ ελζγχου. Με τθν ολοκλιρωςθ τθσ εκπαίδευςθσ οι επαγγελματίεσ υγείασ: 1. Θα εξοικειωκοφν με τισ ζννοιεσ τθσ προαγωγισ και αγωγισ υγείασ, τθσ δθμόςιασ υγείασ και τθσ πρόλθψθσ. 3

5 2. Θα κατζχουν το κεωρθτικό υπόβακρο για τον ςχεδιαςμό Προγραμμάτων Προαγωγισ τθσ υγείασ. 3. Θα μποροφν να αξιολογοφν Προγράμματα Προαγωγισ τθσ υγείασ. 4. Θα ενθμερωκοφν για τα εκνικά προγράμματα δευτερογενοφσ πρόλθψθσ μερικϊν από τισ ςυχνότερεσ πακιςεισ που ςυναντάμε ςτουσ θλικιωμζνουσ και τισ γυναίκεσ. 5. Θα αποκτιςουν γνϊςεισ ςχετικά με το επίπεδο τθσ δευτερογενοφσ πρόλθψθσ νοςθμάτων ςτθν Ελλάδα.. 4

6 2 Εννοιολογικόσ προςδιοριςμόσ υγεύασ, δημόςιασ υγεύασ, προαγωγόσ υγεύασ, πρόληωησ και πρωτοβϊθμιασ φροντύδασ υγεύασ 2.1 Τγεύα Θ υγεία κεωρείται από όλουσ τουσ ανκρϊπουσ και τουσ πολιτιςμοφσ, ωσ ζνα από τα ςθμαντικότερα ςυςτατικά μιασ πλιρουσ και ευτυχιςμζνθσ ηωισ. Θ ζννοια τθσ υγείασ ςτθν διάρκεια τθσ ανκρϊπινθσ ιςτορίασ μπορεί να διζφερε ςτουσ διάφορουσ πολιτιςμοφσ, από τουσ περιςςότερουσ όμωσ κεωρείτο ολιςτικά ωσ θ αρμονία μζςα ςτο ίδιο το άτομο αλλά και μεταξφ του ατόμου και του περιβάλλοντοσ ςτο οποίο ηει. ' αυτό το πλαίςιο κοινωνικοί και περιβαλλοντικοί παράγοντεσ κεωροφνται βαςικοί ςυντελεςτζσ επιρροισ τθσ υγείασ των ανκρϊπων. Θ παραδοςιακι αντίλθψθ τθσ υγείασ, θ οποία αναπτφχκθκε προσ τα τζλθ του 19 ου αιϊνα και κυριάρχθςε ςτο μεγαλφτερο μζροσ του 20ου αιϊνα, βαςίςτθκε ςτισ μεγάλεσ κατακτιςεισ τθσ βιοϊατρικισ και ειδικότερα τθσ μικροβιολογίασ, πράγμα που οδιγθςε ςτθν αποδοχι μιασ μονοδιάςτατθσ ερμθνείασ τθσ υγείασ και τθσ αρρϊςτιασ, με βάςθ κυρίωσ τα ευριματα τθσ εργαςτθριακισ και κλινικισ ιατρικισ. Σο ανκρϊπινο ςϊμα κατοχυρϊκθκε ωσ "μθχανι". Θ υγεία ταυτίςτθκε με τθν απουςία τθσ αρρϊςτιασ και θ ιατρικι κεωρικθκε ο κεματοφφλακάσ τθσ. Θ επικράτθςθ τθσ ιατροκεντρικισ αυτισ αντίλθψθσ διαμόρφωςε το κυρίαρχο βιοϊατρικό μοντζλο τθσ υγείασ, το οποίο υιοκετικθκε από τουσ επαγγελματίεσ υγείασ αλλά και το κοινό και ς' αυτιν βαςίηεται θ οργάνωςθ των περιςςότερων ςυςτθμάτων φροντίδασ. ιμερα, όμωσ, αυτι θ αντίλθψθ ζχει αμφιςβθτθκεί από τθν κρίςθ τθσ ςφγχρονθσ ιατρικισ, θ οποία αδυνατεί να κεραπεφςει αποτελεςματικά μείηονα νοςιματα τθσ εποχισ μασ, όπωσ τα καρδιαγγειακά νοςιματα, τον καρκίνο ι το AIDS παρ όλεσ τισ υψθλζσ δαπάνεσ. Ο ρόλοσ του φυςικοφ και κοινωνικοφ περιβάλλοντοσ και τθσ ανκρϊπινθσ ςυμπεριφοράσ ζχουν τεκεί ςτο κζντρο του ενδιαφζροντοσ, αποτελϊντασ τον πυρινα ενόσ νζου υπό διαμόρφωςθ βιοψυχοκοινωνικοφ μοντζλου ερμθνείασ τθσ υγείασ και τθσ αρρϊςτιασ. ε αυτιν τθν κατεφκυνςθ βρίςκεται ο οριςμόσ τθσ υγείασ από τον Παγκόςμιο Οργανιςμό Τγείασ (ΠΟΤ) ο οποίοσ το 1946 ςτθν ιδρυτικι του διακιρυξθ όριςε τθν υγεία ωσ: «Σθν κατάςταςθ πλιρουσ ςωματικισ, ψυχικισ και κοινωνικισ ευεξίασ και όχι μόνο τθν απουςία 5

7 νόςου ι αναπθρίασ». Με τον οριςμό αυτό αναγνωρίηονται δφο παράμετροι που οριοκετοφν τθν υγεία: θ παράμετροσ τθσ απουςίασ τθσ αρρϊςτιασ και θ παράμετροσ τθσ ευεξίασ. Αναγνωρίηεται επίςθσ, ςε ότι αφορά τθν ευεξία, θ φπαρξθ τθσ ψυχικισ και κοινωνικισ διάςταςθσ, πζρα από τθ ςωματικι. Θ ζννοια τθσ ευεξίασ αποτελεί τθ βάςθ τθσ ζννοιασ τθσ κετικισ υγείασ. Αυτόσ ο οριςμόσ προκάλεςε ςθμαντικό κριτικό διάλογο ςτα χρόνια που ακολοφκθςαν, κυρίωσ επειδι δζχεται τθν υγεία ωσ μια κατάςταςθ πλθρότθτασ, θ οποία χαρακτθρίηεται ουτοπικι. Βζβαια, το πϊσ γίνεται αντιλθπτι θ υγεία και θ αςκζνεια διαφζρει ανάλογα με τισ πολιτιςτικζσ διαφορζσ, τισ ιδζεσ και πεποικιςεισ, τθν εκπαίδευςθ και τθν παιδεία αλλά και τισ κρθςκευτικζσ αντιλιψεισ (για τθ ηωι, το κάνατο, τθν αμαρτία, τθν τιμωρία, το μίαςμα), κακϊσ και τισ αντιλιψεισ για το ςϊμα (για τα όρια του, τθν κακαριότθτα, τθν εικόνα του, το φφλο του) που υπάρχουν ςε κάκε κοινωνία. Είναι γνωςτό ακόμα ότι ο τεράςτιοσ αρικμόσ παραγόντων που επθρεάηουν τθν κατάςταςθ τθσ υγείασ ενόσ πλθκυςμοφ βρίςκονται ςε άμεςθ ςυςχζτιςθ με τθν κοινωνικι αναπαράςταςθ που ζχει ο πλθκυςμόσ για τθν υγεία του. Παράγοντεσ γενετικοί, περιβαλλοντικοί (τρόποσ διαβίωςθσ, κατοικία, εργαςία, ςυνκικεσ εργαςίασ, ρφπανςθ περιβάλλοντοσ), παράγοντεσ ςυνκθκϊν ηωισ (διατροφι, κάπνιςμα, άςκθςθ, χριςθ εκιςτικϊν ουςιϊν, ςυμπεριφορά), παράγοντεσ ςχετιηόμενοι με το ςφςτθμα και τισ υπθρεςίεσ υγείασ και παράγοντεσ εκπαίδευςθσ υγείασ επθρεάηουν τθν υγεία των ανκρϊπων αλλά και τθν αντίλθψι τουσ για το δίπολο υγεία-αςκζνεια. 2.2 Δημόςια Τγεύα Θ ανάγκθ κεώρθςθσ τθσ υγείασ από το μικρο επίπεδο ανάλυςθσ, δθλαδή το άτομο, ςτο μάκρο επίπεδο, δθλαδι το κοινωνικό ςύνολο, έχει οδθγήςει ςτθν ανάπτυξθ τθσ έννοιασ τθσ Δθμόςιασ Τγείασ, με κύριο ςθμείο αναφοράσ τθν «υγεία του πλθκυςμού» και βαςικό κριτήριο εφαρμογήσ τθν «πολιτική επιλογή». Θ έντονα ςυνυφαςμένθ φύςθ τθσ έννοιασ τθσ Δθμόςιασ Τγείασ με τισ εκάςτοτε πολιτικέσ και κοινωνικέσ προτεραιότθτεσ των οργανωμένων κοινωνικών ςυνόλων είχε ωσ αποτέλεςμα, ιςτορικά, τθ διατύπωςθ ενόσ αρικμού οριςμών τθσ Δθμόςιασ Τγείασ, οι οποίοι ενςωμάτωναν ςε μεγάλο βακμό τθν επιρροή των ιατροτεχνολογικών εξελίξεων. τισ μέρεσ μασ, ωσ Δθμόςια Τγεία ορίηεται: «Θ εφαρμοηόμενθ από το κράτοσ πολιτική πρόλθψθσ, θ οποία ζχει ωσ ςκοπό τθν προφφλαξθ 6

8 του πλθκυςμοφ από οποιαδιποτε νοςθρι κατάςταςθ, τθν καλυτζρευςθ των ςυνκθκϊν υγιεινισ και τθ βελτίωςθ των ςωματικϊν και πνευματικϊν ικανοτιτων». Με τθ Διακήρυξθ τθσ Alma Ata και το Χάρτθ τθσ Ottawa, επιχειρείται θ διεύρυνςθ του όρου Δθμόςια Τγεία ώςτε να περιλαμβάνει και το κοινωνικοοικονομικό περιβάλλον. Θ νζα Δθμόςια Τγεία δίνει ζμφαςθ ςτθν Πρωτοβάκμια Φροντίδα Τγείασ (ΠΦΤ) και τθν Προαγωγι Τγείασ με κφριουσ κατευκυντιριουσ άξονεσ τθ διαμόρφωςθ υγιών δθμόςιων πολιτικών, τθ δθμιουργία κετικού οικολογικού περιβάλλοντοσ, τθν κοινοτική δράςθ, τθν ανάπτυξθ προςωπικών δεξιοτήτων και τθ διατομεακή και διεπιςτθμονική προςέγγιςθ. Θ Δθμόςια Τγεία ςτθρίηεται ςε διάφορεσ επιςτιμεσ και τεχνικζσ όπωσ θ ιατρικι, θ επιδθμιολογία και θ βιο-ςτατιςτικι, θ δθμογραφία και οι κοινωνικζσ επιςτιμεσ, οι οποίεσ ςυντελοφν ςτο να διερευνθκεί το επίπεδο υγείασ και νοςθρότθτασ του πλθκυςμοφ και να παραχκοφν και να αξιολογθκοφν μζτρα που προτείνονται από τουσ ειδικοφσ, με ςκοπό τθν προάςπιςθ και προαγωγι τθσ υγείασ του πλθκυςμοφ και τθ βελτίωςθ τθσ ποιότθτασ ηωισ του. Οι βαςικζσ λειτουργίεσ τθσ Δθμόςιασ Τγείασ ςυνίςτανται ιδίωσ: τθν παρακολοφκθςθ τθσ υγείασ του πλθκυςμοφ, κακϊσ και των παραγόντων που τθν επθρεάηουν. τθν προςταςία και προαγωγι τθσ υγείασ, κακϊσ και ςτθν πρόλθψθ αςκενειϊν. το ςχεδιαςμό και ςτθν αξιολόγθςθ υπθρεςιϊν υγείασ. τθν προάςπιςθ των αναγκϊν υγείασ των διαφόρων ομάδων του πλθκυςμοφ. τον ζλεγχο των λοιμωδϊν νοςθμάτων και άλλων υψθλισ επικράτθςθσ νοςθμάτων. τθν αντιμετϊπιςθ εκτάκτων κινδφνων και απρόβλεπτων ειδικϊν ςυνκθκϊν. Σζλοσ, οι δράςεισ τθσ Δθμόςιασ Τγείασ επικεντρϊνονται: τθν εκτίμθςθ και αντιμετϊπιςθ των επιπτϊςεων ςτθν υγεία από το φυςικό περιβάλλον από δραςτθριότθτεσ τθσ κοινωνικισ και παραγωγικισ ηωισ. τουσ κοινωνικοφσ, περιβαλλοντικοφσ και οικονομικοφσ παράγοντεσ που επθρεάηουν τθν υγεία του πλθκυςμοφ. τθν προςβαςιμότθτα ςτισ υπθρεςίεσ υγείασ. τισ ανάγκεσ των ευπακϊν πλθκυςμϊν και ςτον τρόπο ηωισ και τισ ςυνκικεσ που τισ επθρεάηουν. 7

9 τθν αποτελεςματικι αντιμετϊπιςθ επειγόντων ι ζκτακτων καταςτάςεων και γεγονότων. τθ διαμόρφωςθ πολιτικϊν που προάγουν τθν υγεία και τθ βιωςιμότθτα. τθ διατιρθςθ, βελτίωςθ και ανάπτυξθ του ανκρϊπινου κεφαλαίου τθσ χϊρασ. 2.3 Προαγωγό Τγεύασ Ο όροσ «προαγωγι υγείασ» είναι ςχετικά πρόςφατοσ και ζκανε τθν εμφάνιςι του ςτα μζςα τθσ δεκαετίασ του υγκεκριμζνα παρουςιάςτθκε ωσ ζννοια, κίνθμα, επιςτθμονικόσ κλάδοσ αλλά και ωσ επάγγελμα. O Lalonde, Τπουργόσ Τγείασ και Πρόνοιασ τθσ κυβζρνθςθσ του Καναδά, το 1974, ιταν αυτόσ που χρθςιμοποίθςε για πρϊτθ φορά τον όρο «προαγωγι υγείασ» και εν ςυνεχεία τον χρθςιμοποίθςαν διεκνείσ οργανιςμοί, κυβερνιςεισ αλλά και επαγγελματίεσ τθσ υγείασ. Θ κυβζρνθςθ του Καναδά ζχει αναγνωρίςει ότι θ καλι ψυχικι και ςωματικι υγεία είναι αναγκαίεσ προκειμζνου να επιτευχκεί θ ποιότθτα ηωισ που το κάκε άτομο αναηθτά. Για το λόγο αυτό είχαν ιδθ αναπτφξει ςτθ δεκαετία του 1970 ζνα ςφςτθμα υγειονομικισ περίκαλψθσ που προωκοφςε τθν ιςότθτα για όλουσ τουσ κατοίκουσ. τόχοσ τθσ ιταν όχι μόνο να προςκζςει χρόνια ςτθ ηωι του πλθκυςμοφ τθσ, αλλά ηωι ςτα χρόνια του. Σο ζγγραφο που δθμοςιεφκθκε από τον Lalonde, το 1974, είχε ωσ ςκοπό να παρουςιάςει μια νζα προοπτικι που αφορά ςτθν υγεία των πολιτϊν του Καναδά και να ενιςχφςει το ενδιαφζρον και τθ ςυηιτθςθ για το μζλλον των προγραμμάτων υγείασ ςτθ χϊρα. το εν λόγω ζγγραφο προτάκθκαν πζντε ςτρατθγικζσ για τθν υγεία για το μζλλον. Θ μία από αυτζσ αφοροφςε ςτθν προαγωγι τθσ υγείασ, «Μια ςτρατηγική με ςτόχο την ενημζρωςη, την επιρροή και τη βοήθεια τόςο προσ τα άτομα όςο και ςτουσ οργανιςμοφσ, ζτςι ϊςτε να γίνουν πιο υπεφθυνοι και να είναι πιο δραςτήριοι ςε θζματα ςωματικήσ και πνευματικήσ υγείασ». τθ ςυνζχεια, ςτθν 34θ γενικι ςυνζλευςθ τθσ Παγκόςμιασ Οργάνωςθσ Τγείασ που πραγματοποιικθκε το 1981, τζκθκε ςαν ςτρατθγικι επιδίωξθ το «Τγεία για όλουσ το ζτοσ 2000». Θ ανάπτυξθ τθσ Πρωτοβάκμιασ Φροντίδασ Τγείασ κεωρικθκε μοχλόσ αυτισ τθσ προςπάκειασ, γι ' αυτό και ζνασ από τουσ βαςικοφσ ςτόχουσ που τζκθκε ιταν ο αναπροςανατολιςμόσ των υπθρεςιϊν υγείασ. Οι άλλοι βαςικοί ςτόχοι ιταν θ πρόλθψθ των προλιψιμων νοςθμάτων και προβλθμάτων υγείασ, θ αναβάκμιςθ του φυςικοφ και 8

10 κοινωνικοφ περιβάλλοντοσ και θ διαμόρφωςθ υγιεινϊν ςτάςεων και ςυμπεριφορϊν. Για τθν επίτευξθ, αυτϊν των ςτόχων, θ Π.Ο.Τ. κεςμοκζτθςε το 1986 με τθν διακιρυξθ τθσ Οττάβασ, τθν πολιτικι τθσ Προαγωγισ Τγείασ ςφμφωνα με τθν οποία θ Προαγωγι Τγείασ ορίςτθκε ωσ «Θ διαδικαςία που παρζχει τθ διευκόλυνςθ ςε άτομα και κοινότθτεσ ανκρϊπων να αυξιςουν τον ζλεγχο πάνω ςτουσ παράγοντεσ που επιδροφν ςτθν υγεία τουσ και ζτςι να βελτιϊςουν τθν υγεία τουσ». τόχοσ τθσ Διακιρυξθσ ιταν θ αναβάκμιςθ του φυςικοφ και κοινωνικοφ περιβάλλοντοσ, θ ενίςχυςθ των ευρφτερων παραγόντων που επιδροφν κετικά ςτθν ανκρϊπινθ υγεία, κακϊσ και θ διαμόρφωςθ υγιεινϊν ςτάςεων και ςυμπεριφορϊν. Θ φιλοςοφία τθσ Προαγωγισ τθσ Τγείασ βαςίηεται ςτθν παραδοχι ότι καμιά ουςιαςτικι αλλαγι δεν μπορεί να επζλκει ςτθ ςυμπεριφορά, αν δεν υπάρχουν οι κατάλλθλεσ περιβαλλοντικζσ ςυνκικεσ, και καμιά αναβάκμιςθ του περιβάλλοντοσ δε μπορεί να επιτευχκεί χωρίσ τθν ενεργό ςυμμετοχι του ανκρϊπινου παράγοντα. 2.4 Αγωγό Τγεύασ Θ ανκρϊπινθ ςυμπεριφορά και το φυςικό και κοινωνικό περιβάλλον αποτελοφν αποφαςιςτικοφσ παράγοντεσ ςτθν αιτιολογία και τθν επιδθμιολογία πολλϊν νοςθμάτων μεταξφ των οποίων ςυμπεριλαμβάνονται και οι βαςικότερεσ αιτίεσ κνθςιμότθτασ και νοςθρότθτασ τθσ εποχισ μασ. Ο καρκίνοσ, τα καρδιαγγειακά, τα ατυχιματα, τα ψυχικά νοςιματα, τα χρόνια εκφυλιςτικά και οριςμζνα ςφγχρονα λοιμϊδθ (π.χ. AIDS), κα μποροφςαν να καταπολεμθκοφν ςε μεγάλο βακμό αν ο άνκρωποσ τροποποιοφςε οριςμζνεσ ανκυγιεινζσ κακθμερινζσ του ςυνικειεσ και βελτίωνε το περιβάλλον του. Γι' αυτό και θ αποτελεςματικότθτα κάκε πολιτικισ υγείασ εξαρτάται ςε μεγάλο βακμό από το επίπεδο ςυνειδθτοποίθςθσ του πλθκυςμοφ ςτα κζματα που αφοροφν τθν υγεία του και από τθν ετοιμότθτα και τθν αποφαςιςτικότθτα του κακζνα ατομικά και όλων μαηί ςυλλογικά για εποικοδομθτικι δράςθ ςτθν υπόκεςθ τθσ υγείασ. Αυτι ακριβϊσ τθν ανάγκθ ζρχεται να καλφψει θ Αγωγι Τγείασ θ οποία ςφμφωνα με τον οριςμό που ζγινε αποδεκτόσ από τα τότε 12 κράτθ-μζλθ τθσ Ευρωπαϊκισ Ζνωςθσ, ςε ςυμπόςιο που ζγινε ςτο Λουξεμβοφργο το 1986, Είναι μια εκπαιδευτικι διαδικαςία που ςτθρίηεται ςε επιςτθμονικζσ αρχζσ και χρθςιμοποιεί προγραμματιςμζνεσ ευκαιρίεσ μάκθςθσ που δίνουν τθ δυνατότθτα ςτουσ ανκρϊπουσ, όταν λειτουργοφν ωσ άτομα ι ωσ ςφνολο, να αποφαςίηουν και να ενεργοφν ςυνειδθτά για κζματα που επθρεάηουν τθν υγεία τουσ (ϊκου Κ., 1999). 9

11 Θ Αγωγή Τγείασ, περιλαμβάνει τισ εξήσ διαδικαςίεσ: Σθν αλλαγή ςτισ πεποικήςεισ των ατόμων γύρω από τα κέματα υγείασ και τουσ παράγοντεσ κινδύνου. Σθν αλλαγή τθσ ςτάςθσ. Σθν αλλαγή τθσ ςυμπεριφοράσ. Οι βαςικέσ επιδιώξεισ τθσ Αγωγήσ Τγείασ ςυγκεκριμενοποιούνται ςτουσ εξήσ ςτόχουσ (Tones and Tilford 2001): Σθν ευαιςκθτοποίθςθ των ατόμων απέναντι ςτα ηθτήματα υγείασ. Σθν παροχή γνώςεων ςχετικά με τθν υγεία και τουσ κινδύνουσ τθσ υγείασ. Σθ διερεύνθςθ και τθν ιεράρχθςθ των αξιών. Σθν αλλαγή των απόψεων και του τρόπου ςκέψθσ. Σθν αλλαγή των πεποικήςεων και των ςτάςεων. Σθ λήψθ αποφάςεων. Σθν απόκτθςθ δεξιοτήτων ηωήσ. Σθν αλλαγή τθσ ςυμπεριφοράσ. Σθν αλλαγή του τρόπου ηωήσ. Σθ βελτίωςθ του περιβάλλοντοσ. Κεντρικό ςθμείο τθσ αγωγήσ υγείασ είναι θ ςυνειδθτή και ενεργθτική ςυμμετοχή των ατόμων ςτθ διαδικαςία τθσ αλλαγήσ ςυμπεριφοράσ και λήψθσ αποφάςεων και θ διατήρθςθ μιασ υπεύκυνθσ ςτάςθσ απέναντι ςτουσ εαυτούσ τουσ και το κοινωνικό ςύνολο. Θ αγωγή υγείασ δεν αποςκοπεί μόνο ςτθ ςτείρα μεταφορά γνώςεων από τουσ ειδικούσ ςτο κοινό, αλλά επιδιώκει τθ διαμόρφωςθ ορκών ςτάςεων και κυρίωσ ςυμπεριφορών ςε κέματα υγείασ. 2.5 Πρόληψη Θ πρόλθψθ αποςκοπεί ςτθν ελάττωςθ του κινδφνου εμφάνιςθσ ι εξελικτικισ επιδείνωςθσ νόςου, τραυματιςμοφ, ανικανότθτασ κ.λ.π. Περιλαμβάνει μζτρα και πρακτικζσ για το περιβάλλον, τθν κοινωνία και το άτομο. Όςο βελτιϊνεται το κοινωνικοοικονομικό επίπεδο 10

12 μιασ χϊρασ τόςο πιο γόνιμο γίνεται το ζδαφοσ για τθν ανάπτυξθ τθσ πρόλθψθσ, ςε ςυνδυαςμό με τα μζςα που προςφζρει θ υψθλι τεχνολογικι υποδομι. Σα πεδία δράςθσ τθσ πρόλθψθσ ζχουν τροποποιθκεί λόγω τθσ ανόδου του βιοτικοφ επιπζδου, από τον αποκλειςτικό ζλεγχο των λοιμϊξεων ςτθν προςταςία από τα νοςιματα του «πολιτιςμοφ», (καρδιοαγγειακά νοςιματα, καρκίνοσ, ατυχιματα).θ κατάκτθςθ και διατιρθςθ ενόσ ικανοποιθτικοφ επιπζδου υγείασ αποτελεί κφρια προτεραιότθτα των ςφγχρονων κοινωνιϊν και εξαρτάται από μία ςειρά παραγόντων, όπωσ θ ειρινθ, θ εκπαίδευςθ, οι φυςικοί πόροι, το ςτακερό οικοςφςτθμα, θ διατροφι, τα ζςοδα, θ κοινωνικι δικαιοςφνθ και θ ιςότθτα. τισ αναπτυγμζνεσ χϊρεσ τα ςθμαντικότερα προβλιματα υγείασ ςυνδζονται κυρίωσ με τον τρόπο ηωισ, τα ατυχιματα, το κάπνιςμα, τθν κατάχρθςθ αλκοόλ και ουςιϊν, τθ βία, το εργαςιακό sress, τθ μόλυνςθ του περιβάλλοντοσ. τθν Ευρϊπθ θ αξιόλογθ βελτίωςθ του επιπζδου υγείασ τον τελευταίο αιϊνα με δραματικι μείωςθ τθσ κνθςιμότθτασ και νοςθρότθτασ είναι το αποτζλεςμα ςυνδυαςμοφ κοινωνικϊν και οικονομικϊν μεταβολϊν, εξελίξεων ςτθ κεραπευτικι ιατρικι και εφαρμογι μζτρων δθμόςιασ υγείασ ςυμπεριλαμβανομζνθσ τθσ πρόλθψθσ. Θ πρόλθψθ εκφράηει τισ προςπάκειεσ των λειτουργϊν τθσ υγείασ να προλάβουν τθν εκδιλωςθ νόςων και αςκενειϊν και τισ ςυνζπειεσ τουσ για το άτομο, τθν κοινωνία, και το περιβάλλον, μζςω προγραμμάτων Προαγωγισ τθσ Τγείασ. Θ πρόλθψθ είναι μια δυναμικι διαδικαςία και διακρίνεται ςε τρεισ κατθγορίεσ: α) Πρωτογενήσ πρόληψη: Επικεντρϊνεται ςτθν αποφυγι ζκκεςθσ ςε ςυγκεκριμζνουσ βλαπτικοφσ αιτιολογικοφσ παράγοντεσ (π.χ. αποφυγι καπνίςματοσ, χλωρίωςθ του νεροφ κ.α.) ι ςτθν ιςχυροποίθςθ του οργανιςμοφ με γενικά ι ειδικά μζτρα (φυςικι άςκθςθ, εμβολιαςμοί). β)δευτερογενήσ Πρόληψη: Βαςίηεται ςτθν προςυμπτωματικι και ςτθν κατά το δυνατόν πρωιμότερθ διάγνωςθ τθσ νόςου, όταν δθλαδι είναι ακόμθ εφικτι θ αναςτροφι ι αναςτολι των πακογενετικϊν διεργαςιϊν (π.χ. προςυμτωματικόσ ζλεγχοσ για τθν ανίχνευςθ προκλινικοφ καρκίνου του μαςτοφ ι του τραχιλου τθσ μιτρασ). γ)τριτογενήσ Πρόληψη: Αποςκοπεί ςτο να περιορίςει τισ επιπλοκζσ, τθν αναπθρία και να αυξιςει το προςδόκιμο επιβίωςθσ μετά τθν εμφάνιςθ τθσ νόςου. Πολλζσ φορζσ θ τριτογενισ πρόλθψθ ςυγχζεται με τθν κεραπευτικι αλλά ςτθν ουςία λειτουργεί ςυμπλθρωματικά. 11

13 Σα εργαλεία τθσ Πρόλθψθσ είναι κατά κφριο λόγο θ εκπαίδευςθ και θ ενθμζρωςθ, κακϊσ και θ αλλαγι του τρόπου ηωισ. Θ εκπαίδευςθ και θ ενθμζρωςθ αποτελοφν τον ακρογωνιαίο λίκο τθσ Προλθπτικισ Ιατρικισ. Θ ενθμζρωςθ και θ εκπαίδευςθ μπορεί να ςτοχεφουν ςτο άτομο (π.χ. επίςκεψθ ςτο ιατρείο) ι ςε ζνα ςφνολο ατόμων (π.χ. μακθτζσ ςτα ςχολεία, καμπάνιεσ) και είναι ανάλογεσ με τισ ειδικζσ ανάγκεσ του κάκε ατόμου ι τθν ομάδα ανκρϊπων ςτουσ οποίουσ απευκφνονται. τοχεφουν ςτθν κατανόθςθ τθσ ςθμαντικότθτασ τθσ Πρόλθψθσ και ςτθν εκμάκθςθ απλϊν μεκόδων, εφαρμόςιμων ςτθν κακθμερινότθτα, ϊςτε να προλθφκεί θ αςκζνεια ι και να βελτιωκεί θ υπάρχουςα κατάςταςθ υγείασ. Όςον αφορά τθν αλλαγι του τρόπου ηωισ ςε αυτιν ςυγκαταλζγονται θ άςκθςθ, θ ιςορροπθμζνθ διατροφι αλλά και θ κετικι ψυχολογία. Θ Πρόλθψθ είτε ςυνολικά μζςω κρατικϊν και παγκόςμιων φορζων ςε μεγάλθ κλίμακα είτε ατομικά μζςω του οικογενειακοφ ιατροφ για παράδειγμα, αλλά και του ίδιου του ατόμου διαδραματίηει εξζχοντα ρόλο ςτθν ςφγχρονθ Ιατρικι. υμβάλλει ςτθν μείωςθ τθσ κνθςιμότθτασ κακϊσ προλαμβάνει τόςο τισ άμεςεσ όςο και τισ μακροχρόνιεσ βλαβερζσ επιπτϊςεισ ςτθν υγεία του ανκρϊπου διατθρϊντασ τθ φυςικι του υγεία. 2.6 Πρωτοβϊθμια Υροντύδα Τγεύασ τθ διεκνι πρακτικι ζχει επικρατιςει μια πλθκϊρα οριςμϊν για τθν Πρωτοβάκμια Φροντίδα Τγείασ. Μία προςπάκεια αναηιτθςθσ των οριςμϊν που ζχουν καταγραφεί για τθν ΠΦΤ ανζδειξε πολλζσ και διαφορετικζσ προςεγγίςεισ. Φαίνεται ότι ο οριςμόσ τθσ ΠΦΤ αποδίδεται κάκε φορά διαφορετικά κακϊσ κακορίηεται από το φάςμα των υπθρεςιϊν που παρζχονται, τισ ανάγκεσ του πλθκυςμοφ και τα χαρακτθριςτικά του ανκρϊπινου δυναμικοφ που υπθρετεί ςτον τομζα αυτό και ςυμφωνεί ςτθν ανάγκθ απαρτίωςισ του ςτο τοπικό ςφςτθμα υγείασ. Ζνασ ευρζωσ χρθςιμοποιοφμενοσ οριςμόσ είναι αυτόσ που διατυπϊκθκε ςτθ διεκνι διάςκεψθ ςτθν Alma Ata το 1978 ςφμφωνα με τον οποίο: «Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείασ είναι θ βαςικι φροντίδα υγείασ βαςιςμζνθ ςε πρακτικζσ, επιςτθμονικά τεκμθριωμζνεσ και κοινωνικά αποδεκτζσ μεκόδουσ και τεχνολογία, προςιτι ςε όλα τα άτομα και τισ οικογζνειεσ ςτθν κοινότθτα, μζςα από τθν πλιρθ ςυμμετοχι τουσ και με κόςτοσ που θ κοινότθτα και θ χϊρα μποροφν να διαςφαλίςουν, ςε κάκε βιμα τθσ ανάπτυξθσ τουσ, ςτο πνεφμα τθσ αυτοδυναμίασ και του αυτοπροςδιοριςμοφ». 12

14 Θ ΠΦΤ αποτελεί αναπόςπαςτο κομμάτι τόςο του ςυςτιματοσ υγείασ του οποίου είναι κεντρικι λειτουργία και κφριοσ ςτόχοσ, όςο και τθσ ςυνολικισ κοινωνικισ και οικονομικισ ανάπτυξθσ τθσ κοινότθτασ. Είναι το πρϊτο επίπεδο επαφισ των ατόμων, τθσ οικογζνειασ και τθσ κοινότθτασ με το Εκνικό φςτθμα Τγείασ, το οποίο φζρνει τθ φροντίδα υγείασ όςο το δυνατόν πλθςιζςτερα ςτον τόπο όπου ο πλθκυςμόσ ηει και εργάηεται, και αποτελεί το πρϊτο ςτοιχείο μιασ ςυνεχοφσ διαδικαςίασ για τθ φροντίδα υγείασ. Δια μζςου τθσ ΠΦΤ παρζχονται υπθρεςίεσ ςχετικζσ με τθν πρόλθψθ, τθ διάγνωςθ, τθ κεραπεία και τθν αποκατάςταςθ με ςτόχο τθ διατιρθςθ και βελτίωςθ του επιπζδου υγείασ και τθν επίτευξθ κοινωνικισ ευεξίασ. Θ ΠΦΤ εκφράηει μια ςτρατθγικι που δίνει μεγαλφτερθ ζμφαςθ ςτον εξωνοςοκομειακό τομζα ενόσ υςτιματοσ υγείασ. Θ ζμφαςθ αυτι δεν ςθμαίνει υποτίμθςθ τθσ νοςοκομειακισ και εξειδικευμζνθσ ιατρικισ περίκαλψθσ. Θ αρρϊςτια δεν είναι δυνατόν να εξαφανιςτεί οφτε με τα πιο ολοκλθρωμζνα προγράμματα πρόλθψθσ, οφτε είναι επαρκισ για τθν αντιμετϊπιςι τθσ ακόμα και θ πιο ουςιαςτικι πρωτοβάκμια φροντίδα. Επιδρά όμωσ ςτο νοςοκομειοκεντρικό και ιατροκεντρικό ςφςτθμα υγείασ το οποίο ενδιαφζρεται περιςςότερο για το πάςχον όργανο παρά για το πάςχον άτομο ςυνολικά. Αντιλαμβανόμαςτε ότι το κράτοσ οφείλει να μεριμνά και να εγγυάται τθν παροχι δια μζςου τθσ ΠΦΤ, ςε ατομικό και οικογενειακό επίπεδο, με ζνα περιεκτικό ςφνολο υπθρεςιϊν υγείασ που είναι αναγκαίεσ και ικανζσ αφενόσ να διαςφαλίςουν και να προάγουν τθν υγεία του πολίτθ και αφετζρου να προωκιςουν τθν κοινωνικι ευθμερία. τα ςυςτιματα υγείασ με αναπτυγμζνθ ΠΦΤ, θ ομάδα τθσ ΠΦΤ αποτελεί μία από τισ βαςικζσ ςυνιςτϊςεσ λειτουργίασ. θμαντικό ρόλο ςτθν ομάδα αυτι παίηει ο γενικόσ οικογενειακόσ γιατρόσ, ενϊ θ ομάδα ςυμπλθρϊνεται από ειδικοφσ γιατροφσ και άλλουσ επαγγελματίεσ υγείασ όπωσ νοςθλευτζσ, μαίεσ, κοινωνικοφσ λειτουργοφσ, επιςκζπτεσ υγείασ, ψυχολόγουσ, φυςικοκεραπευτζσ και διοικθτικό προςωπικό. Σο προςωπικό που απαρτίηει τθν ομάδα ΠΦΤ ζχει διακριτοφσ ρόλουσ ςτθν όλθ διαδικαςία προςφοράσ υπθρεςιϊν υγείασ και πρζπει να είναι κατάλλθλα εκπαιδευμζνο και διαπιςτευμζνο ϊςτε να είναι ςε κζςθ να εργαςτεί ςε επίπεδο κοινότθτασ. 13

15 3 Η δευτερογενόσ πρόληψη ςτην Ελλϊδα Οι άνκρωποι κλείνουν ραντεβοφ για να δουν τον γιατρό τουσ για πολλοφσ και διαφορετικοφσ λόγουσ. Κάποιοι πθγαίνουν μόνο όταν ζχουν ζνα καινοφργιο ιατρικό πρόβλθμα και αναηθτοφν άμεςθ διάγνωςθ και κεραπεία, άλλοι τον επιςκζπτονται προγραμματιςμζνα, για να παρακολουκοφν τθν πορεία ενόσ χρόνιου ιατρικοφ προβλιματοσ και πολλοί τζλοσ αναηθτοφν τθν ιατρικι ςυνδρομι χωρίσ να είναι αςκενείσ, ςτο πλαίςιο προλθπτικοφ ελζγχου τθσ κατάςταςθσ τθσ υγείασ τουσ. Θ ανά τακτά χρονικά διαςτιματα προλθπτικι εκτίμθςθ τθσ υγείασ ενόσ ανκρϊπου είναι το αντικείμενο τθσ προλθπτικισ ιατρικισ και αναφζρεται ςυχνά ωσ τςεκάπ, ςωςτότερα όμωσ ωσ περιοδικόσ προλθπτικόσ ζλεγχοσ. κοπόσ του περιοδικοφ προλθπτικοφ ελζγχου ςτουσ δίχωσ ςυμπτϊματα (αςυμπτωματικοφσ) ενθλίκουσ είναι θ πρόλθψθ τθσ νοςθρότθτασ και τθσ κνθςιμότθτασ, με τον προςδιοριςμό παραγόντων κινδφνου και ςυμπτωμάτων αςκενειϊν που μποροφν να κεραπευτοφν. τόχοι του περιοδικοφ προλθπτικοφ ελζγχου είναι: α)θ πρωτογενισ πρόλθψθ ι προςυμπτωματικόσ ζλεγχοσ. β) Θ ανίχνευςθ παραγόντων κινδφνου για ςυνικεισ χρόνιεσ αςκζνειεσ. γ)θ δευτερογενισ πρόλθψθ. δ)θ τριτογενισ πρόλθψθ. Εμείσ κα επικεντρωκοφμε ςτθ δευτερογενι πρόλθψθ μιασ και το μεγαλφτερο ποςοςτό του πλθκυςμοφ, αλλά, δυςτυχϊσ, και πολλοί γιατροί, όταν μιλοφν για πρόλθψθ, εννοοφν αυτι τθν ζννοια τθσ πρόλθψθσ. Θ πρωτογενισ πρόλθψθ, που αφορά τθν καταπολζμθςθ και αποφυγι των κινδφνων που απειλοφν τθν υγεία μασ, αν και πιο ςθμαντικι, ςυνικωσ παραγνωρίηεται και ςπανίωσ εφαρμόηεται. Θ πρόλθψθ είναι ο πιο ςφγχρονοσ και ο πιο αποτελεςματικόσ τρόποσ αντιμετϊπιςθσ των κυριότερων αςκενειϊν τθσ εποχισ μασ, ζτςι λοιπόν διάφορεσ εξετάςεισ κα πρζπει να γίνονται ςτο πλαίςιό τθσ. τόχοσ είναι, οποιαδιποτε αλλαγι, να εντοπίηεται ζγκαιρα και να αντιμετωπίηεται αποτελεςματικά πριν τθν εκδιλωςθ τθσ νόςου. Με τον τρόπο αυτό 14

16 μποροφν να αντιμετωπιςτοφν διάφορεσ πακολογικζσ καταςτάςεισ που προςβάλουν ετθςίωσ εκατομμφρια ανκρϊπουσ ςε όλο τον κόςμο. Για να επιτευχκεί ο ςκοπόσ τθσ πρόλθψθσ κα να πρζπει να γίνεται προγραμματιςμόσ και επιλογι των εξετάςεων, ανάλογα με το φφλο, τθν θλικία, το οικογενειακό και ατομικό ιατρικό ιςτορικό. Δθλαδι, ανάλογα με το προφίλ υγείασ του κάκε ατόμου πρζπει να διενεργείται θ ςωςτι εξζταςθ ςτθ ςωςτι ςτιγμι και όχι το ετιςιο ςτακερό πακζτο εξετάςεων, όπωσ κακϊσ ςυνθκίηεται ςτθ χϊρα μασ. Επιπλζον, θ ετιςια επανάλθψθ των εξετάςεων δεν αποτελεί τθν καλφτερθ δυνατι ςτρατθγικι γιατί, ανάλογα με το είδοσ τουσ πρζπει να επαναλαμβάνονται ςε ςυγκεκριμζνα χρονικά διαςτιματα. Για να αντιλθφκοφμε τθν αναγκαιότθτα τθσ πρόλθψθσ τονίηουμε ότι θ ζγκαιρθ διάγνωςθ, με τθ διενζργεια ειδικϊν διαγνωςτικϊν εξετάςεων για τθ διαπίςτωςθ τθσ νόςου πριν εμφανιςτοφν κλινικά ςυμπτϊματα, παρζχει τθ δυνατότθτα για άμεςθ και αποτελεςματικι κεραπεία οριςμζνων ςυχνϊν μορφϊν καρκίνου, όπωσ του τραχιλου τθσ μιτρασ και του μαςτοφ ςτισ γυναίκεσ, του προςτάτθ ςτουσ άνδρεσ, του παχζοσ εντζρου και ςτα δφο φφλα. Επίςθσ, επιτυγχάνεται θ καλφτερθ αντιμετϊπιςθ χρόνιων νοςθμάτων, όπωσ είναι θ υπζρταςθ και ο ςακχαρϊδθσ διαβιτθσ, που αποτελοφν ταυτόχρονα και ςθμαντικοφσ παράγοντεσ κινδφνου για τθν πρόκλθςθ των καρδιαγγειακϊν νοςθμάτων. Σο ερϊτθμα που γεννάται, όμωσ, είναι «Ποιο είναι το επίπεδο του Προςυμπτωματικοφ Ελζγχου ςτθν Ελλάδα;» Θ απάντθςθ είναι θ εξισ: Θ υςτζρθςθ του ελλθνικοφ ςυςτιματοσ υγείασ ςτθν εφαρμογι Εκνικϊν Προγραμμάτων Προςυμπτωματικοφ Ελζγχου (ΕΠΠΕ) ζχει οδθγιςει ςτθ χαμθλι επίδοςθ του ςυςτιματοσ ςτθν αντιμετϊπιςθ ςυγκεκριμζνων πακιςεων που μποροφν να προλθφκοφν. Ζρευνα του Ινςτιτοφτου Κοινωνικισ και Προλθπτικισ Ιατρικισ (ΙΚΠΙ) αποδεικνφει τισ ςυνζπειεσ όχι μόνο τθσ ζλλειψθσ ενόσ οργανωμζνου ςυςτιματοσ προςυμπτωματικϊν ελζγχων αλλά και τθσ ελλιποφσ ενθμζρωςθσ του κοινοφ ςχετικά με τθ ςπουδαιότθτα και τα οφζλθ του προςυμπτωματικοφ ελζγχου. φμφωνα με το ΙΚΠΙ θ διεξαγωγι των προςυμπτωματικϊν ελζγχων βρίςκεται ςε ανθςυχθτικά χαμθλά επίπεδα ςτθν Ελλάδα και θ ενθμζρωςθ των Ελλινων, ςχετικά με τα οφζλθ τθσ, ςε αρκετζσ περιπτϊςεισ είναι ανφπαρκτθ. Αναλυτικότερα, θ ζρευνα παρουςιάηει ότι μόνο το 53,8% τω γυναικϊν 50 ζωσ 69 ετϊν ζχουν κάνει μαςτογραφία τα τελευταία 3 χρόνια και μόνο το 56,4% των γυναικϊν άνω των 40 ζχει προβεί ςε ψθλάφθςθ του μαςτοφ από το γιατρό. Από τισ γυναίκεσ που ζχουν κάνει μαςτογραφία το 20,1 % ζχει κάνει μια 15

17 μαςτογραφία ενϊ το 22,7% περιςςότερεσ από 5 εκ των οποίων το 34,5% επαναλαμβάνει τθν εξζταςθ ετθςίωσ, το 40,6% κάκε 2 3 ζτθ και το 21,6% ςε άτακτα χρονικά διαςτιματα. Αξίηει να ςθμειωκεί ότι ςφμφωνα με τα παραπάνω μόνο το 5% των γυναικϊν ακολουκεί τθ ςυχνότθτα ελζγχου (2 3 ζτθ) που προτείνουν τα ΕΠΠΕ διεκνϊσ και θ οποία αποδεικνφεται κλινικά αποτελεςματικι και οικονομικά αποδοτικι. Επιπλζον, το 60,8% των γυναικϊν οι οποίεσ δεν ζκαναν μαςτογραφία τα τελευταία 2 ζτθ διλωςαν ότι δεν το κεωροφςαν απαραίτθτο ενϊ το 85,3% των γυναικϊν που ζχουν κάνει ιςχυρίηεται ότι δεν ζχει λάβει ποτζ ειδοποίθςθ (τθλεφωνικι ι ταχυδρομικι ) για επανάλθψθ τθσ εξζταςθσ. χετικά με τθν πραγματοποίθςθ εξετάςεων για τθν πρόλθψθ των καρδιαγγειακϊν νοςθμάτων και διαβιτθ, τα αντίςτοιχα ευριματα δθλϊνουν ότι το 27% του ςυνολικοφ πλθκυςμοφ δεν ζχει μετριςει ποτζ τθν χολθςτερόλθ του, ενϊ το 26% και το 15% του πλθκυςμοφ δεν μετρά αντίςτοιχα τθ γλυκόηθ και τθν αρτθριακι του πίεςθ. Ιδιαίτερα ανθςυχθτικά εμφανίηονται τα ευριματα τθσ ζρευνα ςχετικά με τθν διεξαγωγι προςυμπτωματικοφ ελζγχου για τον καρκίνο του παχζοσ εντζρου. Σο 46,8% του δείγματοσ τθσ μελζτθσ διλωςε άγνοια τθσ ςυνιςτϊμενθσ θλικίασ ζναρξθσ ελζγχου για καρκίνο του εντζρου και μόλισ το 11,2 % ιταν ενιμερο για τθν δοκιμαςία λανκάνουςασ αιμορραγίασ ςτα κόπρανα. Ωσ εκ τοφτου, δεν φαίνεται παράλογο να μθν ζχει πραγματοποιιςει ποτζ τθ δοκιμαςία λανκάνουςασ αιμορραγίασ ςτα κόπρανα το 91,7% των γυναικϊν και το 89,1% των ανδρϊν άνω των 50 ετϊν. Παρ ότι επιδζχονται βελτίωςθσ, ςχετικά πιο ενκαρρυντικά εμφανίηονται τα αποτελζςματα ςχετικά με τθν διενζργεια προςυμπτωματικοφ ελζγχου για τον καρκίνο του τραχιλου τθσ μιτρασ με το 64,9% των γυναικϊν να πραγματοποιοφν τον ενδεικνυόμενο ζλεγχο τθσ κυτταρολογικισ εξζταςθσ Παπανικολάου (Pap τεςτ). Από τα ανωτζρω δεδομζνα αντιλαμβανόμαςτε ότι είναι επιτακτικι θ ανάγκθ ςχεδιαςμοφ Προγραμμάτων Προαγωγισ τθσ υγείασ ςτο επίπεδο του προςυμπτωματικοφ ελζγχου τόςο ςε Εκνικό επίπεδο όςο και ςτα πλαίςια ιδιωτικισ πρωτοβουλίασ μζςω π.χ. ςυνεργαςίασ κρατικϊν φορζων και ΜΚΟ. Προκειμζνου να κακιερωκεί ο προςυμπτωματικόσ ζλεγχοσ ςτο γενικό πλθκυςμό για μια νόςο πρζπει να ικανοποιοφνται κάποια κριτιρια. Σα πιο ςθμαντικά κριτιρια είναι τα εξισ: Θ νόςοσ πρζπει να αποτελεί ςθμαντικό πρόβλθμα υγείασ. Θ εφαρμοηόμενθ κεραπεία ςε προκλινικό ςτάδιο πρζπει να είναι πιο επιτυχισ ςε ςχζςθ με τθ κεραπεία που εφαρμόηεται ςτθν κλινικι νόςου. 16

18 Πρζπει να υπάρχει μια αποδεκτι εξζταςθ για το screening τθσ νόςου. Θ φυςικι ιςτορία τθσ νόςου πρζπει να είναι γνωςτι. 17

19 4 χεδιαςμόσ προγραμμϊτων προαγωγόσ τησ Τγεύασ Ειςαγωγι Πριν από τθν εφαρμογι προγραμμάτων Προαγωγισ τθσ Τγείασ, είναι απαραίτθτοσ ο λεπτομερισ και προςεκτικόσ ςχεδιαςμόσ τουσ. Κάκε ςχεδιαςμόσ περιλαμβάνει οριςμζνουσ βαςικοφσ τομείσ, που ο κακζνασ απ' αυτοφσ πρζπει να αναλφεται και να καταγράφεται ξεχωριςτά ςαν ιδιαίτερο κεφάλαιο του ςχεδιαςμοφ πριν από τθν εφαρμογι του προγράμματοσ. Θ εφαρμογι του προγράμματοσ που αποτελεί το δεφτερο και ςθμαντικότερο βιμα ςτθν υλοποίθςθ τθσ Προαγωγισ Τγείασ, αποτελεί πιςτι μεταφορά ςτθν πράξθ όςων ζχουν διατυπωκεί γραπτά ςτα πλαίςια του ςχεδιαςμοφ. Σο τρίτο και τελευταίο βιμα, είναι θ αξιολόγθςθ κάκε προγράμματοσ Προαγωγισ Τγείασ, που αφορά όλα τα ςτάδια ςχεδιαςμοφ και εφαρμογισ του και κυρίωσ τθν αποτίμθςθ των αποτελεςμάτων του. Ο τρόποσ αξιολόγθςθσ αποτελεί επίςθσ αντικείμενο του ςχεδιαςμοφ. Στάδια ςχεδιαςμοφ Ο ςχεδιαςμόσ προγραμμάτων Προαγωγισ Τγείασ περιλαμβάνει τα εξισ ςτάδια: Διατφπωςθ του αντικειμζνου του προγράμματοσ και τθσ αναγκαιότθτασ εφαρμογισ του. Ανάλυςθ τθσ ομάδασ ςτόχου. Επιςιμανςθ των αναγκϊν τθσ ομάδασ ςτόχου. Κακοριςμόσ του ςκοποφ και των ςτόχων του προγράμματοσ. Μεκοδολογία υλοποίθςθσ. Χρονοδιάγραμμα Αποτίμθςθ των πόρων. Προχπολογιςμόσ Παρακολοφκθςθ του προγράμματοσ. χεδιαςμόσ τθσ αξιολόγθςθσ. 18

20 4.1 Διατύπωςη του αντικειμϋνου του προγρϊμματοσ και τησ αναγκαιότητασ εφαρμογόσ του Ο ςχεδιαςμόσ προγράμματοσ Προαγωγισ Τγείασ αρχίηει με τον εντοπιςμό του προβλιματοσ που αποτελεί το αντικείμενο του προγράμματοσ και ςυγχρόνωσ γίνεται ανάλυςθ τθσ αναγκαιότθτασ εφαρμογισ του προγράμματοσ ςτθ ςυγκεκριμζνθ ομάδα ςτόχο. Ο προςδιοριςμόσ του προβλιματοσ ςυνδζεται με τθν αναγνωριςιμότθτά του, δθλαδι με το κατά πόςο αναγνωρίηεται ωσ πρόβλθμα τόςο από το ίδιο το άτομο όςο και από τθν ευρφτερθ κοινωνία. Περιγράφεται θ φφςθ και θ ζκταςθ του προβλιματοσ, τα αίτια ςτα οποία οφείλεται το πρόβλθμα και οι παράγοντεσ που ευκφνονται για τθ διατιρθςι του, θ ςχζςθ του με τα χαρακτθριςτικά και τισ ςυνκικεσ που επικρατοφν ςτο τοπικό, εκνικό, διεκνζσ, κοινωνικοοικονομικό, πολιτιςμικό επίπεδο, κακϊσ και θ ςχζςθ του με τα κοινωνικο-οικονομικά και πολιτιςμικά χαρακτθριςτικά τθσ ομάδασ ςτόχου. Επίςθσ, γίνεται ανάλυςθ ςχετικι με τον πλθκυςμό που επθρεάηεται και τισ πικανζσ επιπτϊςεισ, οι οποίεσ προκφπτουν από τθ μθ εφαρμογι του προλθπτικοφ προγράμματοσ. Επίςθσ, γίνεται μνεία ςε ζρευνεσ ςχετικζσ με το αντικείμενο του προγράμματοσ, κακϊσ και ςτισ απόψεισ τθσ κοινότθτασ και των ειδικϊν ςε κζματα πρόλθψθσ ωσ προσ τθν αναγκαιότθτα τθσ εφαρμογισ του προγράμματοσ. 4.2 Ανϊλυςη τησ ομϊδασ ςτόχου Ομάδα ςτόχο ονομάηουμε τον πλθκυςμό πάνω ςτον οποίο γίνεται θ εφαρμογι ενόσ προγράμματοσ Προαγωγισ τθσ Τγείασ. Μια ολοκλθρωμζνθ περιγραφι τθσ ομάδασ ςτόχου πρζπει να περιλαμβάνει: Σουσ λόγουσ για τουσ οποίουσ επιλζχκθκε. Σο πλικοσ των ατόμων που τθν απαρτίηουν, π.χ. μεμονωμζνα άτομα, οικογζνειεσ, το ςφνολο του πλθκυςμοφ ενόσ χωριοφ ι μιασ πόλθσ. Σα δθμογραφικά χαρακτθριςτικά τθσ, όπωσ φφλο και θλικία. Είναι εφκολα αντιλθπτό ότι κα κιγοφν διαφορετικά ηθτιματα ςε ζνα γυναικείο ακροατιριο ςε ςχζςθ με ζνα αντρικό, όπωσ επίςθσ ότι κα αντιμετωπιςτοφν διαφορετικά οι 19