ΑΡΙΣΟΣΔΛΔΙΟ ΠΑΝΔΠΙΣΗΜΙΟ ΘΔΑΛΟΝΙΚΗ

Transcript

1 ΑΡΙΣΟΣΔΛΔΙΟ ΠΑΝΔΠΙΣΗΜΙΟ ΘΔΑΛΟΝΙΚΗ ΣΜΗΜΑ ΔΠΙΣΗΜΗ ΦΤΙΚΗ ΑΓΧΓΗ ΚΑΙ ΑΘΛΗΣΙΜΟΤ ΣΟΜΔΑ ΙΑΣΡΙΚΗ ΣΗ ΑΘΛΗΗ Μάζεκα ππνρξεσηηθήο επηινγήο θαηεχζπλζεο: Φπζηθή δξαζηεξηφηεηα θαη πγεία «Εηδηθά ζέκαηα Τξίηεο Ηιηθίαο & Ο ξόινο ηεο άζθεζεο» Older Runners Overtake the Aging Process «Οζ δθζηζςιέκμζ δνμιείξ πνμζπενκμφκ ηδκ δζαδζηαζία βήνακζδξ» Μαονμαμοκζχηδξ Φχηζμξ Δπίη. Καεδβδηήξ ΣΔΦΑΑ/ΑΠΘ Θεζζαινλίθε 2011

2 2 Ashley Montagne Άζθεζε. «Γηα λα πεζάλεη θάπνηνο λένο όζν ην δπλαηόλ αξγόηεξα ζηε δωή."

3 3 1 ε ελφηεηα Δηζαγσγή-Μεηαβνιέο ησλ δηαθφξσλ ζπζηεκάησλ θαηά ηελ γήξαλζε Μεηααμθέξ παναηδνμφκηαζ ζηα δζάθμνα ζοζηήιαηα ηαζ υνβακα ιε ηδκ πάνμδμ ηδξ δθζηίαξ. Σμ βήναξ παναηηδνίγεηαζ απυ πνμμδεοηζηή εθάηηςζδ ηδξ θεζημονβζηυηδηαξ πμθθχκ μνβακζηχκ ζοζηδιάηςκ δ μπμία είκαζ ακελάνηδηδ απυ ηδκ φπανλδ δζαθυνςκ παεμθμβζηχκ ηαηαζηάζεςκ. Σοπυκ ζοκοπάνπμοζεξ παεήζεζξ πενζπθέημοκ ηδ δζαδζηαζία βήνακζδξ υιςξ πένα απυ ηα δζάθμνα κμζήιαηα, ημ βήναξ μδδβεί ζε ζδιακηζηέξ αθθαβέξ ζημ ηανδζαββεζαηυ, ζημ ακαπκεοζηζηυ, ζημ ιομζηεθεηζηυ ηαζ ζημ κεονζηυ ζφζηδια (Σμηιαηίδδξ, 2003). Οζ ιεηααμθέξ αοηέξ δεκ ιπμνμφκ κα απμδμεμφκ ιυκμκ ζημ βήναξ, αθθά ηαζ ζε άθθμοξ πανάβμκηεξ πμο ζοκδέμκηαζ ιε αοηυ (οπμηζκδηζηυηδηα, αφλδζδ ζοκδεηζημφ ηαζ θζπχδμοξ ζζημφ, δζάθμνεξ αζεέκεζεξ). Ζ αεδνμζηθήνςζδ (ανηδνζμζηθήνςζδ) ιεζχκεζ ζηαδζαηά ημκ ακεθμδζαζιυ ζε μλοβυκμ ημοξ ζζημφξ, ηαζ ζε ιενζηά υνβακα υπςξ μ εβηέθαθμξ, εκχ ηα ηφηηανα πμο πεεαίκμοκ δεκ ακηζηαείζηακηαζ (Shephard, 1998). ε άθθμοξ ζζημφξ, ηα ζοζηαηζηά ηοηηάνςκ αθθάγμοκ ιε ηδ βήνακζδ ηαεχξ ακαπηφζζεηαζ πμζυηδηα ημθθαβυκμο, πμο ιεζχκεζ ηδκ εθαζηζηυηδηά ημοξ ηαζ δζεοημθφκεζ ημκ ιδπακζηυ ηναοιαηζζιμφ. οκέπεζα, μζ πενζζζυηενεξ αζμθμβζηέξ θεζημονβίεξ πανμοζζάγμοκ πνμμδεοηζηή, δθζηζαηή επζδείκςζδ (Shephard, 1987). Απμηέθεζια ηςκ αθθαβχκ αοηχκ είκαζ μ πενζμνζζιυξ ηδξ θεζημονβζηήξ ζηακυηδηαξ ηςκ δθζηζςιέκςκ, ηαεχξ μνζζιέκμζ δεκ είκαζ ζε εέζδ κα εηηεθέζμοκ αηυιδ ηαζ ηζξ απαναίηδηεξ, ηαεδιενζκέξ δναζηδνζυηδηέξ ημοξ. Ζ βήνακζδ θμζπυκ, ζφιθςκα ιε ημ Spirduso (1995). ακαθένεηαζ ςξ ιζα δζαδζηαζία ή ιζα μιάδα δζαδζηαζζχκ πμο ειθακίγμκηαζ ζημοξ μνβακζζιμφξ δζααίςζδξ πμο μδδβμφκ ιε ημ πέναζια ημο πνυκμο ζε: α) απχθεζα πνμζανιμζηζηυηδηαξ, α) θεζημονβζηή ελαζεέκζζδ ηαζ β) ηεθζηά μδδβμφκ ζημ εάκαημ. Γδιμβναθζηέξ ιεθέηεξ έδεζλακ υηζ δ βήνακζδ ημο πθδεοζιμφ ζηδκ Δθθάδα έπεζ αολδεεί: απυ 8,2% ημ 1961, ζε 12,7% ημ 1981 ηαζ ζε 13,9% ημ 1991.

4 4 Ο κέζνο όξνο δωήο απμήζεθε. Τν 1900, ιυκμ 3.1 εηαημιιφνζα Αιενζηακμί ήηακ άκς ηςκ 65 εηχκ ηαζ ακηζπνμζχπεοακ 4,1% ημο πθδεοζιμφ. Δκχ ημ 2000, ακήθεακ ζε 35 εηαημιιφνζα ηα άημια δθζηίαξ άκς ηςκ 65 εηχκ ηαζ ακηζπνμζχπεοακ ημ 12,4% ημο πθδεοζιμφ. Υαναηηδνζζηζηυ δε είκαζ ημ βεβμκυξ υηζ, μζ άκς ηςκ 85 εηχκ αολήεδηακ ηαηά 31 θμνέξ ζε ζπέζδ ιε ημ Αοηή δ αφλδζδ ημο εκήθζημο πθδεοζιμφ δεκ εα ζηαιαηήζεζ. Μέπνζ ημ έημξ 2030, πνμαθέπεηαζ υηζ, 70,3 εηαημιιφνζα Αιενζηακμί εα είκαζ άκς ηςκ 65εηχκ, (20%) ημο πθδεοζιμφ. Δκχ ζηδκ εονςπασηή έκςζδ ημ 2050, ημ πμζμζηυ αοηυ εα ακέθεεζ πενίπμο ζημ 50% (πήια 1). (πήια 1) Οζ ιδπακζζιμί πμο ηνφαμκηαζ ηάης απυ ηδκ δζαδζηαζία βήνακζδξ δεκ βίκμκηαζ πθήνςξ ηαηακμδημί. Πζεακέξ οπμεέζεζξ ακαθένμοκ: ιζα "θεμνά θυβς πνήζδξ" πμο οπενααίκεζ ηδκ (δζμνεςηζηή) ζηακυηδηα ηςκ ζζηχκ, ιζα ακάπηολδ ηδξ ακμζμπμίδζδξ ζηα πνςηεσκζηά ζοζηαηζηά ημο αηυιμο.

5 5 Μενζημί αζμθυβμζ αηυιδ ηαζ έπμοκ οπμζηδνίλεζ υηζ δ βήνακζδ "έπεζ πνμβναιιαηζζηεί" απυ ηδκ ελέθζλδ βζα κα απμθφβεζ ημκ ηίκδοκμ ημο οπενπθδεοζιμφ. Σαμηλφκεζε ηεο γήξαλζεο Ζ κέα εκδθζηίςζδ ηαθφπηεζ παναηηδνζζηζηά ηδκ πενίμδμ απυ εηχκ, υπμο δ αζμθμβζηή θεζημονβία ηαζ δ θοζζηή απυδμζδ θεάκμοκ ζηδκ αζπιή ημοξ. Καηά ηδ δζάνηεζα ηδξ κέαξ ιέζδξ δθζηίαξ (35-45 έηδ), παναηδνμφκηαζ εθθείρεζξ ζςιαηζηήξ δναζηδνζυηδηαξ πμο ζοκήεςξ μδδβμφκ ζε ιζα ζοζζχνεοζδ 5-10 ηζθχκ ζε θίπμξ ζημ ζχια. Καηά ηδ δζάνηεζα ηδξ ιέζδξ δθζηίαξ (45-65 έηδ), μζ βοκαίηεξ θεάκμοκ ζηδ ειιδκυπαοζδ, ηαζ μζ άκδνεξ επίζδξ μοζζαζηζηά ιεζχκμοκ ηδκ παναβςβή ημοξ ζε μνιυκεξ ημο θφθμο. Ζ πηχζδ ζηδ θοζζηή ηαηάζηαζδ ζοκεπίγεηαζ ηαζ ιπμνεί κα επζηαπφκεζ. ηα πνχηα βδναηεζά (65-75 έηδ), ιπμνεί κα οπάνλεζ ιζα ιέηνζα αφλδζδ ηδξ ζςιαηζηήξ δναζηδνζυηδηαξ, ζε ιία πνμζπάεεζα κα βειζζηεί μ εθεφεενμξ πνυκμξ ςξ απμηέθεζια ηδξ ζοκηαλζμδυηδζδξ (Shephard, 1987). Δκχ, απυ ηα ιέζα βδναηεζά (75-85 έηδ), πμθθμί άκενςπμζ έπμοκ ακαπηφλεζ ηάπμζα θοζζηή ακζηακυηδηα, ηαζ ζημ ηεθζηυ ζηάδζμ (πμθφ δθζηζςιέκμζ, άκς ηςκ 85 εηχκ) βίκμκηαζ ζοκμθζηά ελανηχιεκμζ. Τπάνπμοκ εκημφημζξ εονέςξ δζαημιζηέξ δζαθμνέξ ζηδ θεζημονβζηή εέζδ ζε μπμζαδήπμηε δεδμιέκδ πνμκμθμβζηή δθζηία. Απυ ηδκ άπμρδ ηδξ ιέβζζηδξ πνυζθδρδξ μλοβυκμο, ηδξ δφκαιδξ ιοχκ ηαζ ηδξ εοηαιρίαξ, έκαξ ηαθφηενα ζοκηδνδιέκμξ 65ανδξ ιπμνεί κα λεπενάζεζ έκακ ηαεζζηζηυ 25ανδ. Οζ αθθαβέξ πμο ειθακίγμκηαζ ιέζς ηδξ βήνακζδξ πενζθαιαάκμοκ πνμμδεοηζηή ιείςζδ ηδξ θεζημονβίαξ υθςκ ζπεδυκ ηςκ αζζεδηδνίςκ μνβάκςκ υπςξ: ιεζςιέκεξ αζζεήζεζξ: βεφζδ, ιονςδζά, υναζδ, αημή, ιεζςιέκδ δζακμδηζηή δοκαηυηδηα: ικήιδ, ηνίζδ, μιζθία, ηαεχξ ηαζ ιεζςιέκδ θεζημονβία μνβάκςκ: πεπηζηυ & μονζηυ ζφζηδια, ημο ήπαημξ, κεθνχκ, ιείςζδ ηδξ ιάγαξ μζηχκ ηαζ ιοχκ: άθζπδ ζςιαηζηή ιάγα, απμζηέςζδ (μζηεμπυνςζδ).

6 6 ιεζςιέκδ θοζζηή ζηακυηδηα υπςξ ζε: ηανδζμακαπκεοζηζηή ακημπή, ιοσηή ακημπή ηαζ δφκαιδ, εοεθζλία, πνυκμξ ακηίδναζδξ ηαζ ιεηαηίκδζδ- ζζμννμπία. Δπζπνυζεεηα, μ ιεηααμθζζιυξ δνειίαξ ιεζχκεηαζ ιε ηδκ βήνακζδ, ηαηά πενίπμο 10% ηαηά ηδκ πνχσιδ εκδθζηίςζδ εκχ ζηδ δθζηία ηδξ ζοκηαλζμδυηδζδξ, ηαηά έκα πεναζηένς 10% ζηδ ζοκέπεζα. Πάκς απυ ημ 50% ηςκ δθζηζςιέκςκ 65 ηαζ 84 εηχκ ακαθένμοκ δοζημθίεξ ζημ δζάαα ηδξ ηαεδιενζκήξ γςήξ (ακάβηεξ). Γεκζηά δναζηδνζυηδηεξ υπςξ ημ πενπάηδια βζα ανηεηή χνα, δ ιεηαθμνά ακηζηεζιέκςκ ή ημ ακέααζια ιζαξ ζηάθαξ βίκμκηαζ ζηαδζαηά πζμ δφζημθεξ ζδζαίηενα ζε άημια ιεβαθφηενα ηςκ 75 εηχκ. Σν πνζνζηφ απηφ είλαη κεγαιχηεξν γηα άηνκα > 85. Οη γεξνληόηεξνη ελήιηθεο εκθαλίδνπλ πςειόηεξα πνζνζηά από νπνηαζδήπνηε άιιε ειηθηαθή νκάδα ζε: ζηεθακζαίεξ ηανδζαηέξ παεήζεζξ, ειθνάβιαηα, ηανηίκμ,. δζααήηδ ΗΗ, μζηεμπυνςζδξ ηαζ ανενίηζδαξ. Μεθέηεξ ημο (2000), ζε δθζηζςιέκμοξ, ακαθένμοκ ιεζςιέκδ θεζημονβζηή ζηακυηδηα ηαζ ακαβηάγεζ ημ 27% ηςκ δθζηζςιέκςκ (εκχ ιυκμ ημ 9% ζε άθθεξ δθζηίεξ) κα εηηζιμφκ ηδκ οβεία ημοξ απυ ιέηνζα έςξ θηςπή. Ζ βήνακζδ ζοκμδεφεηαζ απυ ζδιακηζηέξ αθθαβέξ ζε υθα ηα μνβακζηά ζοζηήιαηα ηαζ ηα παναηηδνζζηζηά ημο αηυιμο απυ: αζμθμβζηήξ, ημζκςκζηήξ ηαζ ροπμθμβζηήξ πθεονάξ. Σμ ηοπζηυ «ζχλδξνκν γήξαλζεο» πενζθαιαάκεζ έκα ιεβάθμ ανζειυ αθθαβχκ: ζηδκ ανηδνζαηή πίεζδ ζηδκ μζηζηή ιάγα, ζηδκ δμιή ημο ζχιαημξ & ζηδκ ηαηακμιή ημο θίπμοξ ζηδκ εοαζζεδζία ζηδκ ζκζμοθίκδ & ζηα επίπεδα μιμηοζηεσκδξ Αθθαβέξ πμο επζθένμοκ ηζκδφκμοξ βζα ηδκ οβεία (δοζθεζημονβία κυζμ).

7 7 Ζ Δλέθζλδ ηδξ Γζάνηεζαξ γςήξ (Life Span) ηαηά ηδκ εκδθζηίςζδ, είκαζ μ ιέβζζημξ ανζειυξ εηχκ πμο έκα άημιμ ιπμνεί κα γήζεζ ηοιαίκεηαζ ιεηαλφ ηςκ εηχκ , υπςξ: Arthur Reed of Oakland, California, lived to be 124 years of age, Shigechigo Isumi of Japan died in 1986 at the age of 121 years ηαζ Mary Thompson of Orlando, Florida, died in 1996 at the age of 120 years. Πνμζδυηζιμ γςήξ (Life Expectancy) Δίκαζ μ ακαιεκυιεκμξ (ιε ηδ ζηαηζζηζηή έκκμζα) ανζειυξ εηχκ γςήξ πμο παναιέκεζ ζε ιζα δεδμιέκδ δθζηία. Έπεζ αολδεεί ηαηά ιέζμ υνμ 30 έηδ απυ ηδ ιέζδ οπμθμβζγυιεκδ δζάνηεζα γςήξ ημο ήιενα είκαζ 77,6 έηδ. Ο ιέζμξ ανζειυξ ηςκ επυιεκςκ εηχκ γςήξ βζα ηάπμζμκ (αοηή ηδ ζηζβιή) (Πίκαηαξ).

8 8 Τπμθμβζγυιεκδ δζάνηεζα γςήξ ζηδκ Δθθάδα ηαηά ηδ βέκκδζδ (Greece Life expectancy at birth) Year Life expectancy at birth Percent Change % % % % % % % Πνμζδυηζιμ γςήξ (Life Expectancy): years, Άλδξεο: έηδ - Γπλαίθεο: έηδ (2009 est.) Σν πξνζδφθηκν θαη ε δηάξθεηα δσήο επεξεάδνληαη αθφκε απφ: Γζαπμθζηζζιζηέξ δζαθμνέξ: Ζ Ηαπςκία έπεζ ηδκ ορδθυηενδ δζάνηεζαξ γςήξ (81 έηδ). Γζαθμνέξ ζηδκ δζάνηεζα γςήξ μθείθεηαζ ζε πανάβμκηεξ υπςξ: ζοκεήηεξ οβζεζκήξ ηαζ ζαηνζηήξ θνμκηίδαξ. Δεκζηέξ δζαθμνέξ: δ οπμθμβζγυιεκδ δζάνηεζα γςήξ ηςκ αθνμ- Αιενζηακχκ είκαζ ηαηά 7 έηδ παιδθυηενδ απυ αοηή ηςκ ιδ-θαηίκςκ θεοηχκ. Κμζκςκζημφξ θυβμοξ (οβεία, ζηάζεζξ-εέζεζξ, ζοκήεεζεξ, ηνυπμζ γςήξ & επάββεθια), ηαεχξ ηαζ Βζμθμβζημφξ πανάβμκηεξ. Ζ δοκαηυηδηα ηςκ βοκαζηχκ κα επζαζχκμοκ ηςκ ακδνχκ άνπζζε κα δζεονφκεηαζ ζηα ιέζα ηδξ δεηαεηίαξ ημο '30. Ο αξηζκόο ηωλ αηωλόβηωλ (centenarians) απμάλεηαη πεξίπνπ 7% θάζε έηνο

9 9 Άιινη ζεκαληηθνί παξάγνληεο είλαη: Γμκίδζα ηαζ μζημβεκεζαηυ ζζημνζηυ, δ οβεία εηπαίδεοζδ, πνμζςπζηυηδηα ηαζ ηνυπμξ γςήξ. Ακαπηολζμθυβμζ δζαζνμφκ ηδκ εκδθζηίςζδ ζε: Νένπο-γέξνληεο ειηθίαο 65 έσο 74 (Young-Old) Γέξνληεο ειηθίαο >75+ (Old-Old) Υπεξήιηθεο ειηθίαο >85 + (Oldest-Old) Δίκαζ ζδιακηζηυ κα ελεηάγεηαζ πυζμ θεζημονβζηυ είκαζ έκα άημιμ πανά πυζμ ιεβάθμ είκαζ. Οζ δζαθμνέξ ιεηαλφ ηςκ επζπέδςκ ηςκ εκδθίηςκ, υπςξ, έκακηζ ημο οπενήθζηα-βένμκηα, μ κέμξ-βένμκηαξ έπεζ: ιζα ιεβαθφηενδ δοκαηυηδηα θοζζηήξ & βκςζηζηήξ ζηακυηδηαξ, πζμ ορδθά επίπεδα ζοκαζζεδιαηζηήξ εοδιενίαξ & απνηειεζκαηηθόηεξεο ζηξαηεγηθέο γηα δηαηήξεζε θεξδώλ θαη κεηώζεηο γεξαηεηώλ!!! Ηιηθηαθέο Καηεγνξίεο :

10 10 Τπενήθζηεξ: Δίκαζ ζοκήεςξ βοκαίηεξ, πήνεξ, ηαζ γμοκ ιυκεξ, ζοκήεςξ κμζδθεφμκηαζ βζα ηάπμζμ πνυκμ ζηα ηεθεοηαία έηδ ηδξ γςήξ ημοξ, ζοκήεςξ πεεαίκμοκ ιυκεξ ζε έκα κμζμημιείμ ή ζε ίδνοια, είκαζ εηενμβεκήξ, δζαθμνεηζηή μιάδα. Γήνακζδ δεκ ζδιάκεζ υηζ εα βίκεζαζ πενζζζυηενμ άννςζημξ, πενζζζυηενμζ αζςκυαζμζ είκαζ βοκαίηεξ, ιεηαλφ ηςκ αζςκυαζςκ, μζ άκδνεξ είκαζ πζεακυηενμ κα είκαζ οβζέζηενμζ απυ ηζξ βοκαίηεξ, εκχ δ δοκαηυηδηα ακηζιεηχπζζδξ ημο stress ιε επζηοπία θαίκεηαζ κα είκαζ ζδιακηζηή βζα ηδκ επζαίςζδ. Έπεζ οπμθμβίζεζ υηζ, ημ 15% ηδξ ιέζδξ αιενζηακζηήξ γςήξ, ή πενίπμο 12 έηδ, λμδεφμκηαζ ζε "ακεοβζεζκέξ" ηαηαζηάζεζξ (ακζηακυηδηεξ, ηναοιαηζζιμφξ, ή/ηαζ αζεέκεζεξ), εκχ, ζπεδυκ ημ 85 % ηςκ δθζηζςιέκςκ ακενχπςκ έπμοκ έκα ή πενζζζυηενεξ αζεέκεζεξ ή πνμαθήιαηα οβείαξ, (πήια). Παξνπζία Υξφλησλ θαηαζηάζεσλ πγείαο

11 11 Πηζαλφηεηεο Θαλάηνπ απφ CHD αλά Ηιηθηαθή νκάδα Τρίηη ηλικία Μέζη ηλικία Νεανική-Ενήλικη ηλικία ((Απυ Mc Ardl, Katch & Katch, 2001) Πνζνζηά ππέξηαζεο θαηά ειηθία Ο ηίκδοκμξ ειθάκζζδξ αολδιέκδξ ανηδνζαηήξ πίεζδξ είκαζ ιεβαθφηενμξ ζηδκ Σνίηδ Ζθζηία, οπμθμβίγεηαζ υηζ ιεβαθφηενμ ημο 54% πενίπμο ημο πθδεοζιμφ δθζηίαξ >65 εηχκ πάζπεζ απυ ανηδνζαηή οπένηαζδ. Τν γεγνλόο απηό πξέπεη λα ιακβάλεηαη ππόςε θαηά ηελ εθαξκνγή πξνγξακκάησλ άζθεζεο ζε άηνκα ηξίηεο ειηθίαο.

12 12 Biological Theories of Aging Θεςνία ημο ηοηηανζημφ ςνμθμβζμφ: ηα ηφηηανα ιπμνμφκ κα δζαζνεεμφκ ημ πενζζζυηενμ θμνέξ ηαζ αοηυ ημπμεεηεί ηδκ ιέβζζηδ ακενχπζκδ δζάνηεζα γςήξ εηχκ Telomeres γίλεηαη θνληύηεξν θάζε θνξά πνπ έλα θύηηαξν δηαηξείηαη Θεςνία ηςκ εθεφεενςκ-νζγχκ : μζ άκενςπμζ βενκμφκ επεζδή υηακ ιεηααμθίγμοκ ηα ηφηηανα ηδκ εκένβεζα, ηα οπμπνμσυκηα πενζθαιαάκμοκ ηα αζηαεή ιυνζα μλοβυκμο, ή free radicals, ηα free radicals θαηαζηξέθνπλ ημ DNA ηαζ άθθεξ ηοηηανζηέξ δμιέξ Μζημπμκδνζαηή εεςνία: δ βήνακζδ μθείθεηαζ ζηδ απμζφκεεζδπαναηιή ηςκ ιζημπμκδνίςκ. Σα Μηηνρόλδξηα: ιζηνμζημπζημί μνβακζζιμί ιέζα ζηα ηφηηανα πμο πανέπμοκ ηδκ μοζζαζηζηή εκένβεζα βζα ηδ θεζημονβία, ηδκ ακάπηολδ ηαζ επζζηεοή. Θεςνία μνιμκζημφ ζηνεξ : ζηδ βήνακζδ, ζημ μνιμκζηυ ζφζηδια ημο ζχιαημξ ιπμνεί κα ιεζχζεζ ηδκ ακηίζηαζδ ζημ ζηνεξ & κα αολήζεζ ηδκ πζεακυηδηα ειθάκζζδξ αζεέκεζαξ. Ζ παναιμκή ζε ορδθά επίπεδα ηςκ μνιμκχκ ημο ζηνεξ ζοκδέεηαζ ιε αολακυιεκμοξ ηζκδφκμοξ βζα πμθθέξ αζεέκεζεξ. Η γήξαλζε ηνπ εγθεθάινπ (The Aging Brain) Ο εβηέθαθμξ ζηεκεφεζ-ιαγεφεζ ηαηά ι.μ 5% ~10% ιεηαλφ ηςκ δθζηζχκ 20 & 90 ηαζ μθείθεηαζ: ζηδ ιείςζδ ηςκ δεκδνζηχκ, ζηδκ ηαηαζηνμθή ημο πενζαθήιαημξ ηδξ myelin, ή ημο εακάημο ηςκ εβηεθαθζηχκ ηοηηάνςκ. ημ κεονζηυ ζφζηδια παναηδνείηαζ ιείςζδ ηδξ ηαπφηδηαξ κεονζηήξ αβςβζιυηδηαξ, εθάηηςζδ ημο πνυκμο ακηίδναζδξ, ηαζ δζαηαναπή ηδξ θεζημονβίαξ ηδξ ζζμννμπίαξ. Σμ βήναξ ζοκμδεφεηαζ απυ ιζα ηαεδιενζκή απχθεζα κεονχκςκ ημο ηεκηνζημφ ηαζ πενζθενζημφ κεονζημφ ζοζηήιαημξ (Γεθδβζάκκδξ, 1997). «Μεξηθέο πεξηνρέο ηνπ εγθεθάινπ ζηελεύνπλ πεξηζζόηεξν από άιιεο»

13 13 Ζ δζαηέκςζδ ημο prefrontal (πνμιεηςπζημφ) θθμζμφ ζοκδέμκηαζ ιε ιζα ιείςζδ ζηδ θεζημονβζηή ικήιδ ηαζ άθθεξ βκςζηζηέξ δναζηδνζυηδηεξ. Μζα βεκζηή επζανάδοκζδ ηδξ θεζημονβίαξ ημο εβηεθάθμο ηαζ ημο κςηζαίμο ιοεθμφ ανπίγεζ ζηδ ιέζδ - εκδθζηίςζδ ηαζ επζηαπφκεζ ζηδκ εκδθζηίςζδ. Ζ βήνακζδ έπεζ ζοκδεεεί ιε ιζα ιείςζδ ηδξ παναβςβήξ μνζζιέκςκ κεονμδζααζααζηχκ Σν αλνζνπνηεηηθφ ζχζηεκα Μεζχκεζ ηδ θεζημονβία ημο ιε ηδκ πάνμδμ ηδξ δθζηίαξ. ε εηηεηαιέκδξ δζάνηεζα ζηνεξ, παναηδνμφκηαζ ιεζςιέκεξ παθζκμνεςηζηέξ δζαδζηαζίεξ. Ο οπμζζηζζιυξ, πμο πενζθαιαάκεζ ηα παιδθά επίπεδα πνςηεσκχκ. Δκχ δ άζηδζδ αεθηζχκεζ ημ ακμζμπμζδηζηυ ζφζηδια & μ ειαμθζαζιυξ βνίπδξ είκαζ πμθφ ζδιακηζηυξ ζημοξ βένμκηεξ Φπζηθή εκθάληζε θαη Κίλεζε Οζ νοηίδεξ ηαζ ηα ζδιεία δθζηίαξ βίκμκηαζ πζμ έκημκα. Γίκμκηαζ ημκηφηενμζ ιε ηδ βήνακζδ θυβς ηδξ απχθεζαξ μζηχκ ζε αάνμξ ζπμκδφθςκ ημοξ. Σμ αάνμξ ιεζχκεηαζ παναηηδνζζηζηά αθυημο θεάκμοκ ζηδκ δθζηία 60? πζεακυκ επεζδή πάκμοκ ζε ιφεξ. Οζ εκήθζημζ βένμκηεξ ηζκμφκηαζ πζμ ανβά απυ ημοξ κέμοξ εκδθίημοξ. Ζ άζηδζδ ηαζ δ ηαηάθθδθεξ άνζεζξ αάνμοξ ιπμνμφκ κα αμδεήζμοκ ζηδκ εθάηηςζδ αοηχκ ηςκ ιεζχζεςκ (ζπήια).

14 14 Δθαηνζηηαία ζχλζεζε βάξνπο ζηνπο ειηθησκέλνπο Γείθηεο δπζθνιίαο Γείθηεο δπζθνιίαο Δμέιημε ησλ Αηζζήζεσλ - Η φξαζε: Ζ ιείςζδ ηδξ υναζδξ βίκεηαζ πενζζζυηενμ έκημκδ, δ πνμζανιμβή ζημ ζημηάδζ ηαηά ηδκ μδήβδζδ ηδ κφπηα βίκεηαζ ζδζαίηενα δφζημθδ. Μπμνεί κα είκαζ απμηέθεζια ιείςζδξ: ηδξ πμζυηδηαξ ή ηδξ έκηαζδξ ημο θςηυξ πμο θεάκεζ ζημκ αιθζαθδζηνμεζδή, ημ πνχια ηδξ υναζδξ ιπμνεί κα ιεζςεεί ςξ απμηέθεζια ημο ηζηνζκίζιαημξ ημο θαημφ ηςκ ιαηζχκ, Μεζχζεζξ ζηδκ ακηίθδρδ αάεμοξ ηαηά ηδκ εκδθζηίςζδ, Μείςζδ ηδξ εοαζζεδζίαξ ημο «contrast».

15 15 Αηζζεηήξηα εμέιημε Όραση στο έντονο φως ( Ε.Φ) Υξόλνο απνθαηάζηαζεο ζην (Δ.Φ) Υξφλνη απνθαηάζηαζεο (ρεηξνηέξεπζε) κε ηελ ειηθία Αζζέλεηεο ηνπ καηηνχ: Καηαννάηηδξ: δ ποηκυηδηα ημο θαημφ ημο ιαηζμφ ακαβηάγεζ ηδκ υναζδ κα βίκεζ κεθεθχδεξ, αδζαθακήξ ηαζ δζαζηνεαθςιέκδ. Γθαφηςια: γδιία ζημ μπηζηυ κεφνμ θυβς ηδξ πίεζδξ πμο δδιζμονβείηαζ ζηαδζαηά απυ ζοβηέκηνςζδ οβνμφ ζηα ιάηζα. Δηθοθζζιυξ (ςπνάξ) macular-ηδθίδαξ: επζδείκςζδ ημο ηδθίδαξ ημο αιθζαθδζηνμεζδμφξ, μ μπμίμξ ακηζζημζπεί ζημ εζηζαηυ ηέκηνμ ημο μπηζημφ πεδίμο. Αθνή: Ζ ελαζεέκζζδ ηδξ αημήξ είκαζ παναηηδνζζηζηή ζηδκ εκδθζηίςζδ, ημ 15% ημο πθδεοζιμφ δθζηίαξ 65+ παναηηδνίγμκηαζ κμιίιςξ ηςθμί, απμδίδεηαζ ζημκ εηθοθζζιυ ημο ημπθία ημο αοηζμφ. Μενζηά (υπζ υθα) ιε πνμαθήιαηα αημήξ ιπμνμφκ κα δζμνεςεμφκ ιε εκζζποηέξ αηνυαζδξ: Μπξσδηά θαη γεχζε: Οζ απχθεζεξ ιονςδζάξ ηαζ βεφζδξ ανπίγμοκ παναηηδνζζηζηά βφνς ηδκ δθζηία ηςκ 60. Αθή θαη πφλνο: Μζηνή ιείςζδ ζηδκ εοαζζεδζία αθήξ ιε ηδκ δθζηία. Οζ βενμκηυηενμζ εκήθζηεξ είκαζ θζβυηενμ εοαίζεδημζ ζημκ πυκμ.

16 16 εμνπαιηθφηεηα Ο μνβαζιυξ βίκεηαζ θζβυηενμ ζοπκυξ ζηα ανζεκζηά ιε ηδκ δθζηία. Οζ βενμκηυηενμζ εκήθζηεξ είκαζ ζελμοαθζηά εκενβμί εθ' υζμκ είκαζ οβζείξ. Οζ βενμκηυηενμζ εκήθζηεξ πμο δεκ έπμοκ partner δεκ ιπμνεί κα είκαζ ζελμοαθζηά εκενβμί απυ εηείκμοξ πμο έπμοκ. Γζάθμνεξ εεναπείεξ είκαζ απμηεθεζιαηζηέξ Άιια πξνβιήκαηα πγείαο Πζεακυηδηα ειθάκζζδξ ιενζηχκ αζεεκεζχκ αολάκεηαζ ιε ηδκ δθζηία: Ζ ανενίηζδα είκαζ δ πζμ ημζκή. Ζ οπένηαζδ είκαζ δεφηενδ δ πζμ ημζκή. Οζ δθζηζςιέκεξ βοκαίηεξ ειθακίγμοκ ορδθυηενδ ζοπκυηδηα ζε ανενίηζδα, μζηεμπυνςζδ, οπένηαζδ ηαζ πνμαθδιάηςκ υναζδξ απυ ημοξ δθζηζςιέκμοξ άκδνεξ. Οζ δθζηζςιέκμζ είκαζ πζεακυηενμ απυ ηζξ βοκαίηεξ κα ειθακίζμοκ ελαζεεκδιέκδ αημή. Ο ηνυπμξ γςήξ ηαζ μζ ημζκςκζημί ηαζ ροπμθμβζημί πανάβμκηεξ ζοκδέμκηαζ ιε ηδκ οβεία ζημοξ βενμκηυηενμοξ εκήθζηεξ

17 17 Υξφληεο θαηαζηάζεηο πγείαο θαηά ηελ γήξαλζε οπκά ειθακζγυιεκα πνμαθήιαηα οβείαξ ηςκ δθζηζςιέκςκ είκαζ: δ Arthritis (~48 %), δ High blood pressure ~36 %), Heart disease (32 %), Hearing impairments (28%), Cataracts (17 %), Diabetes (~11 %), Visual impairments (~15%), Orthopedic impairments (12 %), Οζηενπόξωζε Οζηενπόξσζε παγθνζκίσο κνηάδεη κε «σξνινγηαθή βόκβα», θαζώο αλακέλεηαη ηα νζηενπνξσηηθά θαηάγκαηα ηζρίσλ λα ππεξβνύλ ηα 6 εθαηνκ. κέρξη ην Chan, Anderson & Lau, 2003 Πενίπμο ημ 75% ηςκ βενμκηυηενςκ εκδθίηςκ πεεαίκμοκ απυ: ηανδζαηέξ παεήζεζξ, ημκ ηανηίκμ, ή ηδκ εβηεθαθμ-αββεζαηή αζεέκεζα (εβηεθαθζηυ).

18 18 Η Δζληθφηεηα ζπλδέεηαη, ιε δζαθμνεηζημφξ νοειμφξ εακάημο ζημοξ βενμκηυηενμοξ εκήθζηεξ: Οζ African Americans έπμοκ ορδθά πμζμζηά εακάημο βζα: εβηεθαθζηυ, ηανδζαηέξ παεήζεζξ, ηανηίκμ ηςκ πκεοιυκςκ, ηαζ ηανηίκμ ημο ιαζημφ ζηζξ βοκαίηεξ. Οζ Asian Americans and Latinos έπμοκ: παιδθυηενα πμζμζηά εακάημο βζα αοηέξ ηζξ αζεέκεζεξ Αξζξίηηδα: θθεβιμκή ηςκ ανενχζεςκ πμο ζοκμδεφεηαζ απυ πυκμ, ηδκ δοζηαιρία ηαζ πνμαθήιαηα ιεηαηίκδζδξ. Σα ζοιπηχιαηα ιπμνμφκ κα ιεζςεμφκ ιε : Υνήζδ ιενζηχκ θανιάηςκ (αζπζνίκδ.) Range-of-motion exercises Μείςζδ ημο αάνμοξ Ακηζηαηάζηαζδ άνενςζδξ ζε αηναίεξ πενζπηχζεζξ Οζηενπόξωζε: εηηεηαιέκδ απχθεζα μζηίημο ζζημφ. Έπεζ επζπηχζεζξ πενζζζυηενμ ζοπκυηενα ζηζξ βοκαίηεξ απυ ημοξ άκδνεξ. Μπμνεί κα πνμθδθεεί ιε: ηαηακάθςζδ ηνμθίιςκ πθμφζζςκ ζε αζαέζηζμ & θαπακζηχκ ζοιιεημπή ζε ηαηηζηυ πνυβναιια άζηδζδξ & θανιαηεοηζηή πανέιααζδ Αηπρήκαηα: Η 7δ ηφνζα αζηία ημο εακάημο ζημοξ βενμκηυηενμοξ εκδθίημοξ. Ζ εεναπεία ηαζ δ ακάννςζδ είκαζ πζμ ανβή ζημοξ βενμκηυηενμοξ εκήθζηεξ Σα πνμβνάιιαηα άζηδζδξ ιπμνμφκ κα ιεζχζμοκ ημοξ ηζκδφκμοξ.

19 19 σκαηνκεηξηθά Υαξαθηεξηζηηθά Μεηαβνιή Ύςνπο Ηιηθία Μεηαβνιή Βάξνπο

20 20 χλζεζε ζψκαηνο θαη γήξαλζε Αολήζεζξ θίπμοξ ζχιαημξ παναηδνμφκηαζ θυβς: αολακυιεκδξ δίαζηαξ ηςκ εενιίδςκ, ηδξ ιεζςιέκδξ ζςιαηζηήξ δναζηδνζυηδηαξ ηαζ ηδξ ιεζςιέκδξ δοκαηυηδηαξ κα ηζκδημπμζδεεί ημ θίπμξ.

21 21 Απψιεηα νζηηθήο ππθλφηεηαο Μεηά ηδκ δθζηία ηςκ 30εηχκ, δ άθζπδ ιάγα κεηψλεηαη, θυβς ιείςζδξ ηδξ ιοσηήξ ιάγαξ, ηαζ ιεζςιέκδξ ζςιαηζηήξ δναζηδνζυηδηαξ, ιε απμηέθεζια ηδκ αφλδζδ ηδξ απχθεζαξ μζηζηήξ ποηκυηδηαξ. Παξάγνληεο πνπ ζπκβάιινπλ ζην ζπάζηκν νζηψλ Τπερβολικήαναγκαςτική μείωςη Ca Φαμηλή Πρόςληψη Ca Υτωχή απορρόφηςη Ca Άλλοι Κληρονομικότητα Ανεπαρκήσ Πρόςληψη Ca Έλλειψη Οιςτρογόνων Τποκινητικότητα Κόπωςη Καταςτροφή Μείωςη Οςτικήσ μϊζασ Υτωχή αρχιτεκτονική Ροπή-Κλίςη για Πτώςεισ Σραυματιςμόσ ή Πτώςη Ευθραυςτότητα Εφαρμογή πίεςησ-βίασ Επικίνδυνο Περιβϊλλον πϊςιμο Οςτών

22 22 ε δείβια > εκδθίηςκ πάκς απυ 70 εηχκ, ημ 26% δεκ εα ιπμνμφζε κα ακαννζπδεεί μφηε ζε έκα ζφκμθμ ζηαθμπαηζχκ πςνίξ παφζδ. Σμ 31% είπε ηδ δοζημθία ακφρςζδξ 10 Ib. Δπζπνυζεεηα παναηδνείηαζ αφλδζδ ηδξ οπμηζκδηζηυηδηαξ ιε ηδκ αφλδζδ ηδξ δθζηίαξ (πήια). Δκχ είκαζ παναηηδνζζηζηέξ μζ αθθαβέξ ζηδ δφκαιδ ιε ηδ βήνακζδ ηαεχξ παναηδνείηαζ ιείςζδ ηδξ ιέβζζηδξ δφκαιδξ ηαζ ηδξ ιοσηήξ ιάγαξ, εκχ μ ζοκμθζηυξ ανζειυξ ηαζ ιέβεεμξ ηςκ ιοσηχκ ζκχκ ηονίςξ ημο ηφπμο II (βθοημθοηζηέξ) ιεζχκεηαζ. Αηυιδ δ απάκηδζδ κεονζηχκ ζοζηδιάηςκ επζαναδφκεηαζ ηαζ παναηδνείηαζ ιζηνή αθθαβή ζηδκ μλεζδςηζηή εκγοιζηή ζηακυηδηα ή ημκ ανζειυ ηνζπμεζδχκ αββείςκ. Ζ δφκαιδ ημνοθχκεηαζ πενίπμο ζηα 25 έηδ, παναηδνείηαζ επζπέδςζδ ηδξ δφκαιδξ ζηα 35 ~ 40 έηδ ηαζ ζηδ ζοκέπεζα πανμοζζάγεζ πηχζδ, ιε ηδκ απχθεζα 25% ιέβζζηδξ δφκαιδξ απυ ηδκ δθζηία 65 εηχκ. Ζ ιέβζζηδ ηαπφηδηα ζοζημθήξ ιεζχκεηαζ. Δκχ μζ αθθαβέξ είκαζ ιεβαθφηενεξ ζηα πυδζα απ' υ,ηζ ζηα πένζα, εκδεπμιέκςξ επεζδή οπάνπεζ ιζα ιεβαθφηενδ ιείςζδ ζηδ πνήζδ ηςκ πμδζχκ ιε ηδ βήνακζδ. Ζ απχθεζα δφκαιδξ ειπμδίγεζ ζηαδζαηά ηάεε δζααίςζδ διέναξ. Δκχ δ απχθεζα δφκαιδξ ζηζξ βοκαίηεξ βίκεηαζ ζε ιζα πζμ κεανή δθζηία απυ ημοξ άκδνεξ. Ζ ιοσηή ιάγα ηαζ δ δφκαιδ θαίκεηαζ κα ιεζχκμκηαζ ιε ημ πέναξ ηςκ πνυκςκ. Ζ ιείςζδ ηδξ δφκαιδξ ιεηαλφ ηςκ 20 ιε 50 είκαζ ιζηνή (15%) αθθά, επζηαπφκεηαζ δναιαηζηά ζημοξ άκς ηςκ 60 (30%).

23 23 Η δύλακε κεηώλεηαη θαηά 1,5% ην ρξόλν & ε ηζρύο θαηά 3,5% ζηηο ειηθίεο από 65 έσο 84 εηώλ. Επίζεο ε κπτθή κάδα ιεζχκεηαζ ιε παιδθυ νοειυ ιεηαλφ ηςκ 30 ηαζ 50 εηχκ ηαηά 10%. Μεηά ηα 50 δ πηχζδ αββίγεζ ημ 40% πενίπμο ηδξ ιοσηήξ ιάγαξ ιέπνζ ηδκ δθζηία ηςκ 80 εηχκ (Τνθκαθίδεο, 2003). Πανάθθδθα δ εθαζηζηυηδηα-εοηαιρία ηςκ ηεκυκηςκ ηαζ ηςκ ζοκδέζιςκ ιεζχκεηαζ, κε απνηέιεζκα μζ εκήθζημζ πάκμοκ πενίπμο 8-10 εηαη ζηδκ άνενςζδ ηςκ ζζπίςκ. Η πηώζε ινηπόλ ηεο δύλακεο θαη ηεο ηζρύνο, κε ηελ αύμεζε ηεο ειηθίαο ιπμνεί κα είκαζ απμηέθεζια: είηε ηεο βηνινγηθήο θζνξάο ηνπ νξγαληζκνύ είηε ηεο αδξάλεηαο πνπ ραξαθηεξίδεη ηα ειηθησκέλα άηνκα ή ζπλδπαζκόο.

24 24 Παξάγνληεο αηηίαο κείωζεο κπϊθήο δύλακεο ρήκα.

25 25 Καξδην-αγγεηαθή ιεηηνπξγία θαη γήξαλζε Με ηδκ αφλδζδ ηδξ δθζηίαξ ιεζχκεηαζ δ αενυαζα ζηακυηδηα (δ ακημπή ημο αηυιμο), χζηε δ δοκαηυηδηα παναβςβήξ ένβμο ή εηηέθεζδξ ιζαξ άζηδζδξ βζα ιεβάθμ πνμκζηυ δζάζηδια κα ιεζχκεηαζ ακάθμβα. Ζ ιέβζζηδ πνυζθδρδ μλοβυκμο ιεζχκεηαζ: ηαηά πενίπμο 5 ml.kg-1.min-1 ακά δεηαεηία απυ 25 έςξ 65 εηχκ, ιε ηάπμζα πζεακή επζηάποκζδ έηημηε. Σμ πυζμ αοηήξ ηδξ απχθεζαξ είκαζ ακαπυθεοηημ, ηαζ μ ααειυξ ζημκ μπμίμ δ πηχζδ πνμηφπηεζ είκαζ απμηέθεζια ιζαξ πνμμδεοηζηήξ ιείςζδξ ηδξ ζοκήεμοξ ζςιαηζηήξ δναζηδνζυηδηαξ. Οζ ζοκδεζζιέκμζ άκενςπμζ βίκμκηαζ αεααίςξ πζμ ζηαηζημί ηαεχξ βενκμφκ, αθθά αηυια ηαζ μζ πνχδκ αεθδηέξ ιεζχκμοκ ζοκήεςξ ηδκ ζοκέπεζα-νοειυ ηδξ πνμπυκδζήξ ημοξ (Shephard, 1987). Δζδζηυηενα ιεηά ηδκ δθζηία ηςκ πνυκςκ δ VO2max ιεζχκεηαζ πενίπμο ηαηά 4,5 ml kg" 1 min" 1 ζημοξ άκδνεξ ηαζ ηαηά 3,5 ml kg- 1 min' 1 ζηζξ βοκαίηεξ ή ιε νοειυ 8-11 % ακά δεηαεηία ηαζ ζηα δφμ θφθα (Σμηιαηίδδξ, 2003). Ζ ιέβζζηδ ηανδζαηή ζοπκυηδηα ιεζχκεηαζ ηονίςξ θυβς: ιζαξ ιεζςιέκδξ ακηαπυηνζζδξ ζηδκ ηοηθμθμνία ηςκ catecholamines. Ζ ηθαζζηή ελίζςζδ [ιέβζζηδ Κ.οπκυηδηα = (220 - δθζηία ζε έηδ)] οπμκμεί έκα ιέβζζημ πενίπμο 155 beats.min-1 ζηδκ δθζηία ηςκ 65 εηχκ. Ο ιέβζζημξ ηανδζαηυξ νοειυξ ιεζχκεηαζ πενίπμο 1ζθοβιυ εηδζίςξ. Πνυζθαηδ ένεοκα πνμηείκεζ υηζ έκαξ ηαθά-πνμπμκδιέκμξ 65-άνδξ-δθζηζςιέκμξ ιπμνεί κα επζηφπεζ έκα πμζμζηυ 170 beats. min-1 ή πενζζζυηενςκ ηαηά ηδ δζάνηεζα ημο ακδθμνζημφ treadmill ηνελίιαημξ, ακ ηαζ δ αδοκαιία ιοχκ ιπμνεί κα μδδβήζεζ ζηα ηάπςξ παιδθυηενα ιέβζζηα ηαηά ηδ δζάνηεζα ημο ηφηθμο ergometry (Shephard, 1993). Ζ πθήνδξ ακελανηδζία απαζηεί πζεακχξ ιζα ιέβζζηδ ιεηαθμνάηαηακάθςζδ μλοβυκμο ml kg- 1 min' 1. Ζ ιέβζζηδ πνυζθδρδ μλοβυκμο πμθθχκ δθζηζςιέκςκ, ιεζχκεηαζ ηάης απυ αοηυ ημ ηαηχηαημ υνζμ πενίπμο ζηα 80 έηδ. Αηυιδ ιεζχκεηαζ δ ηεκηνζηή ηαζ πενζθενζηή ηοηθμθμνία, μ ιέβζζημξ υβημξ παθιμφ ιεζχκεηαζ, ακ ηαζ ιπμνεί κα δζαηδνδεεί ηαθά ιε ηδκ πνμπυκδζδ, ηαεχξ ηαζ δ ιέβζζηδ ηανδζαηή απυδμζδ. Τπάνπμοκ πμθθμί πενζμνζζιμί επάκς ζηδ ιέβζζηδ ημζθζαηή θεζημονβία ζημοξ δθζηζςιέκμοξ πμο απμδίδμκηαζ, ζηδ θθεαζηή πθήνςζδ απυ ημ θηςπυ

26 26 ηαζ απμιαηνοζιέκμ θθεαζηυ ηυκμ, ημοξ ηζνζμφξ, αθθά ηαζ ηδκ παθάνςζδ ελαζεέκζζδ ημο ημζθζαημφ ημζπχιαημξ. Σδκ εκ ιένεζ θυβς ηδξ οπένηαζδξ απχθεζα ανηδνζαηήξ εθαζηζηυηδηαξ, ηδκ εκ ιένεζ απμδοκάιςζδ ηςκ ζηεθεηζηχκ ιοχκ η.α.. Αιιαγέο ζηε VO2max κε ηελ ειηθία Δκχ δ ζηακυηδηα ηςκ πκεοιυκςκ ιεζχκεηαζ ηαηά 40% ιεηαλφ ηςκ δθζηζχκ 20 ηαζ 80εηχκ, αηυιδ ηαζ πςνίξ αζεέκεζα. Τν γήξαο ραξαθηεξίδεηαη Απυ πνμμδεοηζηή εθάηηςζδ ηδξ θεζημονβζηυηδηαξ πμθθχκ μνβακζηχκ ζοζηδιάηςκ, ακελάνηδηα απυ δζάθμνεξ παεμθμβζηέξ ηαηαζηάζεζξ πμο πενζπθέημοκ ηδ δζαδζηαζία βήνακζδξ, Σμ βήναξ μδδβεί ζε ζδιακηζηέξ αθθαβέξ ζημ ηανδζαββεζαηυ, ζημ ακαπκεοζηζηυ, ζημ ιομζηεθεηζηυ & ζημ κεονζηυ ζφζηδια ηαεχξ ηαζ ζημ ζφκμθμ ηςκ ιεηααμθζηχκ δζενβαζζχκ.

27 27 Απμηέθεζια ηςκ αθθαβχκ αοηχκ είκαζ ν πεξηνξηζκόο ηεο ιεηηνπξγηθήο ηθαλόηεηαο ησλ ειηθησκέλσλ, πνπ νδεγεί ζε αληθαλόηεηα λα εθηειέζνπλ αθόκε θαη ηηο απαξαίηεηεο, θαζεκεξηλέο δξαζηεξηόηεηεο. Οζ > 65 εηχκ αημθμοεμφκ υθμ ηαζ πενζζζυηενμ έκακ ηαεζζηζηυ ηνυπμ γςήξ. Ζ δζαηήνδζδ ηάπμζμο ααειμφ θοζζηήξ δναζηδνζυηδηαξ ζε ηαηηζηή αάζδ έπεζ εεηζηέξ επζδνάζεζξ ζηδ θοζζηή ηαηάζηαζδ, υπςξ θαίκεηαζ ζηα παναηάης ζπήιαηα. Γδθ. δ θοζζηή ηαηάζηαζδ εκυξ βοικαζιέκμο 60άνδ είκαζ ζζάλζα ιε ηδκ εκυξ αβφικαζημο 30άνδ.

28 28 Αθθαβέξ ζηδ VO2 max ιε ηδκ δθζηία Γεκζηέξ δναζηδνζυηδηεξ υπςξ ημ πενπάηδια βζα ανηεηή χνα, δ ιεηαθμνά ακηζηεζιέκςκ ή ημ ακέααζια ζηάθαξ, βίκμκηαζ ζηαδζαηά πζμ δφζημθεξ ζδζαίηενα ζε άημια ιεβαθφηενα ηςκ 75 εηχκ. Ζ εθάηηςζδ ηδξ HRmax, ιπμνεί κα μθείθεηαζ ζε ιμνθμθμβζηέξ ή ηαζ δθεηηνμθοζζμθμβζηέξ ιεηααμθέξ ημο ενεεζζιαηαβςβμφ ζοζηήιαημξ ηδξ ηανδζάξ. ζε απχθεζα αδιαημδμηζηχκ ηοηηάνςκ ημο θθεαυημιαμο απυ 50 ~ 75 %. ημο ημθπμημζθζαημφ ηυιαμο (δεκ αθθάγεζ), ηαεοζηένδζδ ηδξ αβςβήξ ημο ενεείζιαημξ. ημο δειαηίμο ημο His ηαζ ηςκ ηθάδςκ αοημφ ηαζ ζηδκ πανμοζία ίκςζδξ. Ζ εθάηηςζδ ηεο αλαπλεπζηηθήο ιεηηνπξγίαο κέζσ ηεο δσηηθήο ρσξεηηθόηεηαο (VC) θαη ηνπ βηαίσο εθπλεόκελνπ όγθνπ αέξα ζε 1 sec (FEV1), ιεζχκμκηαζ βναιιζηά ιε ηδκ δθζηία (ιεηά ηα 20 ιε 30 πνμκ.), μ οπμθεζπυιεκμξ υβημξ αένα (RV) αολάκεηαζ, εκχ, δ μθζηή πκεοιμκζηή πςνδηζηυηδηα (TLC) δε ιεηααάθθεηαζ. Ζ αφλδζδ ημο θυβμο οπμθεζπυιεκμο υβημο αένα / μθζηή γςηζηή πςνδηζηυηδηα, μδδβεί ζε ιζηνυηενδ πνζόηεηα αέξα πνπ δηαθηλείηαη ζε θάζε αλαπλνή.

29 29 Άθθεξ Δπζπηχζεζξ ημο Γήναημξ (Απυ Mc Ardl, Katch & Katch, 2001)

30 30 2 ε ελφηεηα Πηψζεηο θαη αηπρήκαηα ζηελ Σξίηε Ηιηθία Αηηίεο-Αληηκεηψπηζε Ζ βήνακζδ ζοκμδεφεηαζ αηυιδ απυ εηθοθζζηζηέξ αθθαβέξ ζηα ζοζηήιαηα ημο μνβακζζιμφ πμο ζοιαάθμοκ: ζημκ έθεβπμ ηδξ ηίκδζδξ ηαζ ζημκ έθεβπμ ηδξ ζζμννμπίαξ. Ιζνξξνπία ζηνπο ειηθησκέλνπο Σμ 65% ηςκ αηυιςκ δθζηίαξ άκς ηςκ 60 εηχκ δδθχκμοκ γάθδ ή απχθεζα ζζμννμπίαξ, ζοπκά ζε ηαεδιενζκή αάζδ. Έκαξ ααειυξ ακζζμννμπίαξ είκαζ πανχκ ζε υθα ηα άημια άκς ηςκ 60 εηχκ. Αοηυ είκαζ ημ απμηέθεζια ιζαξ βεκζηεοιέκδξ θεζημονβζηή οπμαάειζζδ. Ανπζηά, δ ακζζμννμπία είκαζ πενζζηαζζαηή ηαζ εηδδθχκεηαζ υηακ ηα ακηακαηθαζηζηά ακυνεςζδξ (υνεζαξ ζηάζδξ) δεκ ιπμνμφκ κα ακηαπμηνζεμφκ ζηζξ απαζηήζεζξ εκυξ ακηαβςκζζηζημφ πενζαάθθμκημξ, υπςξ ιζα μθζζεδνή επζθάκεζα. Γεδμιέκμο υηζ δ θεζημονβζηή οπμαάειζζδ πνμπςνεί, δ ακζζμννμπία ειθακίγεηαζ ηαηά ηδ δζάνηεζα ηαεδιενζκχκ δναζηδνζμηήηςκ, υπςξ δ ακελάνηδηδ αάδζζδ βίκεηαζ δφζημθδ ηαζ δ πζεακυηδηα ηςκ πηχζεςκ αολάκεηαζ. ηακ δ ακζζμννμπία

31 31 είκαζ πμθφ ζοπκή, ημ άημιμ ηαηαθεφβεζ ζηδ πνήζδ ημο ιπαζημοκζμφ, εκυξ πενζπαηδηή, ή ιζαξ ακαπδνζηήξ ηανέηθαξ (Hobeika, 1999). ημοξ δθζηζςιέκμοξ, ημ θαζκυιεκμ ηδξ πηχζεζξ ζοπκά μδδβεί ζε ιζα ζεζνά εηδδθχζεςκ ιε ηαηαζηνμθζηέξ ζοκέπεζεξ. Σμ εηήζζμ ηυζημξ ηςκ ηναοιαηζζιχκ πμο ζοκδέμκηαζ ιε ηζξ πηχζεζξ εηηζιάηαζ ζε πενζζζυηενα απυ 7 δζζεηαημιιφνζα δμθάνζα (National Institute on Deafness and Other Communication Disorders, 1989). Ο θυαμξ ηδξ πηχζδξ είκαζ ιζα ζδιακηζηή ακδζοπία βζα ημοξ δθζηζςιέκμοξ. Αοηυξ μ θυαμξ είκαζ πενζμνζζηζηυξ ηδξ ηζκδηζηυηδηαξ ημο αηυιμο. Καηαθήβεζ ζηδκ απμπχνδζδ, ζηαδζαηή ιείςζδ ηδξ θοζζηήξ δναζηδνζυηδηαξ, ηαεχξ μδδβεί ημ άημιμ ζε ιζα ζηαεενή πηχζδ ηδξ πμζυηδηαξ γςήξ ημο ηαζ ροπζηήξ ημο εοελίαξ (Bhala et al., 1982). Ζ δζαηήνδζδ ηδξ ζηάζδξ ημο ζχιαημξ ηαζ δ ζηακυηδηα ιεηαηίκδζδξ ζημ πενζαάθθμκ ελανηάηαζ απυ ημκ πνμζακαημθζζιυ ηαζ ηδκ ζζμννμπία (National Institute on Deafness and Other Communication Disorders, 1989). To 65% ηςκ αηυιςκ δθζηίαξ άκς ηςκ 60 εηχκ, ειθακίγεζ γάθδ, ή απχθεζα ηδξ ζζμννμπίαξ, ζοπκά ζε ηαεδιενζκή αάζδ. Πνμζακαημθζζιυξ είκαζ δ ζοκεζδδημπμίδζδ ηδξ ζπέζδξ ηςκ ηιδιάηςκ ημο ζχιαημξ ιε ημ ζχια ηαζ ημ πενζαάθθμκ, ζε ιζα δοκαιζηή ηαζ αιμζααία αθθδθεπίδναζδ. Ο πνμζακαημθζζιυξ είκαζ ιζα ζφκεεηδ θεζημονβία πμο ααζίγεηαζ ζε πμθθαπθά ενεείζιαηα. Ζ ζζμννμπία είκαζ δ δζαδζηαζία ιε ηδκ μπμία ηα άημια δζαηδνμφκ ηαζ ηζκμφκ ηα ζχιαηά ημοξ ζε ιζα εζδζηή ζπέζδ ιε ημ πενζαάθθμκ. Δίκαζ ιζα αοηυιαηδ ηαζ αζοκείδδηδ δζαδζηαζία πμο επζηνέπεζ ζηα άημια κα ακηζζηαεμφκ ζηδκ απμζηαεενμπμζδηζηή επίδναζδ ηδξ αανφηδηαξ. Ζ ζζμννμπία είκαζ απαναίηδηδ βζα ηδ ζηυπζιδ δζαηίκδζδ ηαζ απμηεθεζιαηζηή επζημζκςκία ηςκ αηυιςκ ιε ημ πενζαάθθμκ (Hobeika, 1999). Μδπακζζιμί ηδξ ζζμννμπίαξ. Γζα κα επζηεοπεεί ζζμννμπία, ημ ηέκηνμ ημο ζχιαημξ αάνμοξ (Κ.Β.), πνέπεζ κα δζαηδνείηαζ ηαηαηυνοθμ πάκς απυ ημ ηέκηνμ ηδξ αάζδξ ζηήνζλδξ (Horak, 1987). Αοηυ επζηοβπάκεηαζ ιέζς ηδξ εκζςιάηςζδξ ηςκ πθδνμθμνζχκ πμο θαιαάκεζ ημ άημιμ απυ ηα αζζεδηήνζα υνβακα ηαζ ιέζς ηδξ εηηέθεζδξ ηςκ ζοκημκζζιέκςκ ηαζ ζοβπνμκζζιέκςκ ηζκήζεςκ (Paulus et al., 1984).

32 32 Ζ απχθεζα ηδξ ζζμννμπίαξ ειθακίγεηαζ υηακ : α) μζ αζζεδηδνζαηέξ πθδνμθμνίεξ ζπεηζηά ιε ηδ εέζδ ημο ηέκηνμο αάνμοξ είκαζ ακαηνζαήξ, ηαζ α) υηακ δ εηηέθεζδ ηςκ αοηυιαηςκ ηζκήζεςκ ακυνεςζδξ είκαζ ακεπανηήξ, ή υηακ ηαζ μζ δφμ θεζημονβίεξ οπμθεζημονβμφζεξ είκαζ πανμφζεξ. Σμ μνεμζηαηζηυ ζφζηδια εθέβπμο θαιαάκεζ πθδνμθμνίεξ απυ 1. ημοξ ζδζμδεηηζημφξ οπμδμπείξ, 2. ημοξ μπηζημφξ αζζεδηήνεξ, 3. ημ αζεμοζαίμ ζφζηδια, ηαεχξ ηαζ απυ 4. ημοξ αζζεδηήνεξ πίεζδξ ηάης απυ ημ δένια. Δλζσκάησζε ησλ πιεξνθνξηψλ πνπ δέρεηαη ην άηνκν, είκαζ δ μοζία βζα υθεξ ηζξ ηζκήζεζξ ημο ζχιαημξ ηαζ μ ηαεμνζζηζηυξ πανάβμκηαξ βζα ηδκ αζθκίδζα ηαζ ηαπεία δζμνεςηζηή ηζκδηζηή δναζηδνζυηδηα. Οζ πηχζεζξ ειθακίγμκηαζ ηάεε θμνά πμο ηα ακηακαηθαζηζηά ακυνεςζδξ είκαζ είηε ακεπανηή είηε πμθφ ανβά βζα κα ακηζιεηςπζζηεί δ δφκαιδ ηδξ έθλδξ πμο αζηείηαζ απυ ηδ αανφηδηα ζημ άημιμ. Οζ πηχζεζξ δοκδηζηά ιπμνμφκ κα πνμθδθεμφκ, ακ ακαβκςνίγμκηαζ ηα αζηζμθμβζηχκ παναβυκηςκ υπςξ, δ ιεζςιέκδ εβνήβμνζδ, δ δοζημθία ζοβηέκηνςζδξ, δ βεκζηή ηυπςζδ, ή ζε πανάβμκηεξ μθεζθυιεκμζ ζε θάνιαηα (ηαηαζημθή), η.α. Ζ δθζηία ζπεηίγεηαζ ιε ιμνθμθμβζηέξ αθθαβέξ πμο ζοιααίκμοκ ζε υθα ηα ζοζηήιαηα ημο ζχιαημξ, ζοιπενζθαιαακμιέκςκ υζςκ είκαζ ζδιακηζηέξ βζα ηδ δζαηήνδζδ ηδξ ζηάζδξ ημο ζχιαημξ. ημκ άκενςπμ, δ βήνακζδ έπεζ απμδεζπεεί υηζ ζοκδέεηαζ ιε ιζα ζδιακηζηή απχθεζα ηςκ ηνζπςηχκ (ηνμζζςηχκ) ηοηηάνςκ ζημοξ αζεμοζαίμοξ αζζεδηήνεξ (Rosenhall, 1973), ζηδ ιείςζδ ηςκ αζεμοζαίςκ κεονχκςκ (Richter, 1980), ζηδ ιείςζδ ηδξ

33 33 ποηκυηδηα ηςκ ηοηηάνςκ ημο εβηεθαθζημφ θθμζμφ, ηαζ ζηδ ιείςζδ ημο ανζειμφ ηςκ ηοηηάνςκ Purkinje ζηδκ πανεβηεθαθίδα (Sloane, et al., 1989), η.α. Ζ αφλδζδ ηδξ ηαθάκηςζδ ημο ζχιαημξ πμο παναηδνήεδηακ ιεηά ηδκ δθζηία ηςκ 60 εηχκ, είκαζ απμηέθεζια ζςνεοηζηχκ εηθοθζζηζηχκ αθθμζχζεςκ ζημ αζεμοζαίμ, ζδζμδεηηζηυ, αζζεδηζηυ ηαζ ιομζηεθεηζηυ ζφζηδια. (Allum et al., 1988). Σμ μπηζηυ ζφζηδια έπεζ ιεβαθφηενδ ζδιαζία ζημκ έθεβπμ ηδξ ζζμννμπίαξ, ζδζαίηενα ζημοξ δθζηζςιέκμοξ, επεζδή μζ εηθοθζζηζηέξ μθεαθιζηέξ αθθαβέξ, υπςξ, δ εηθφθζζδ ηδξ ςπνάξ ηδθίδαξ ηαζ ημο ηαηαννάηηδ, εα ιεζχζμοκ ηδκ μπηζηή μλφηδηα ηαζ ζοιαάθθμοκ ζηδκ αζηάεεζα. Δπεζδή δ υναζδ θεζημονβεί ανβά, έκα άημιμ ιεβαθφηενδξ δθζηίαξ πάκεζ ηδκ ζζμννμπία, ηαεχξ δ μπηζηή ηαεμδήβδζδ ζηάζδξ ηαζ ηα ακηακαηθαζηζηά δεκ ακηζδνμφκ ανηεηά βνήβμνα βζα κα απμθεοπεεί δ πηχζδ. Οζ δθζηζςιέκμζ έπμοκ ηδκ ηάζδ κα πενπαημφκ ζε ηφθςζδ (ηαιπμφνζαζια) πνμξ ηα ειπνυξ, ιε ημ ηεθάθζ ζηενεςιέκμ ζημκ ημνιυ ή ηάιρδ ζημ θαζιυ ηαζ ηα ιάηζα ημο αθέιιαημξ ζημ έδαθμξ ιπνμζηά ημοξ. Μζα ηέημζα ζηάζδ δ εέζδ ημο ηέκηνμο αάνμοξ ζε ιζα εέζδ πνμξ ηα ειπνυξ δδθαδή, ημκηά ζημ πνυζεζμ υνζμ ζηαεενυηδηαξ, ιεζχκεζ ημκ πενζμνζζιυ ημο μπηζημφ πεδίμο (Parker, et al. 1985). Ζ αζηάεεζα εηδδθχκεηαζ ςξ ιζα οπεναμθζηή ηαθάκηςζδ ημο ΚΒ. Σμ πθάημξ ηδξ ηαθάκηςζδ ημο ΚΒ, είκαζ ακηζπνμζςπεοηζηυ ηδξ δοζημθίαξ ημο αηυιμο ζηδκ επίηεολδ ηδξ ζζμννμπίαξ ακηζιεηςπίγμκηαξ ηδ αανφηδηα. Ζ ακζζμννμπία ηαζ δζαηαναπή ηδξ ζζμννμπίαξ είκαζ έκα ιένμξ ηδξ δζαδζηαζίαξ βήνακζδξ ηαεχξ ηαζ δ αζηία ηςκ ζοπκχκ πηχζεςκ πμο πνμηφπημοκ ιε ηδκ πάνμδμ ηδξ δθζηίαξ.

34 34 Ζ ιοσηή αδοκαιία ζπεηίγεηαζ: ιε απχθεζα μζηζηήξ ποηκυηδηαξ ιε αολδιέκμ ηίκδοκμ βζα πηχζεζξ ηαζ ιε πανμοζία ηαηαβιάηςκ (ACSM, 1997) Τα νζηενπνξσηηθά άηνκα ηεο ηξίηεο ειηθίαο εκθαλίδνπλ κεγάιε ζπρλόηεηα θαηαγκάησλ όρη κόλν ιόγσ πάζεζεο αιιά θαη πξνδηάζεζεο γηα πηώζεηο Harvard Medical School, 2000 ηα ζπαζίιαηα ζζπίςκ εηδζίςξ. Σμ 95% αοηχκ (ζπαζίιαηα ζζπίςκ) ζοιααίκμοκ θυβς ιζαξ πηχζδξ Οη πηώζεηο δελ είλαη έλα θαλνληθό κέξνο ηεο δηαδηθαζίαο γήξαλζεο.

35 35 Δπηδεκηνινγία ησλ πηψζεσλ ζηνπο ειηθησκέλνπο Καεμνζζιυξ, Σαλζκυιδζδ, Δπζπηχζεζξ Καζνξηζκφο-Οξηζκφο: Έκα βεβμκυξ πμο μδδβεί έκα άημιμ αημφζζα-αεέθδηα κα πνμζβεζςεεί ζημ έδαθμξ ή άθθμ παιδθυηενμ επίπεδμ (υπζ ςξ απμηέθεζια ηδξ απχθεζαξ ζοκείδδζδξ, αίαζμ πηφπδια, λαθκζηή ειπθμηή ή παναθοηζημφ θαζκμιέκμο) ή έκα βεβμκυξ πμο μδδβεί έκα άημιμ αημφζζα-αεέθδηα πνμζβεζςεεί ζημ έδαθμξ ή άθθμ παιδθυηενμ επίπεδμ, (υπζ ςξ απμηέθεζια ζδιακηζημφ εββεκμφξ βεβμκυημξ, υπςξ έιθναβια ή άθθμ οπεναμθζηυ ηίκδοκμ). Σαμηλφκεζε: Πηψζε Γηάθξηζε Ώζεζε (Δξέζηζκα) Δββεκήξ Δλςηενζηή Μζα ιυκμ πηχζδ πλέπεηεο Σναοιαηζζιυξ- Βθάαδ Μδ- Σναοιαηζζιυξ Δπακαθαιαακυιεκεξ πηχζεζξ

36 36 Δπηπηψζεηο: Σα αηοπήιαηα είκαζ δ 5δ ηφνζα αζηία ημο εακάημο ζημοξ δθζηζςιέκμοξοπενήθζηεξ. Οζ πηχζεζξ απμηεθμφκ ημ 2/3 ηςκ ηοπαίςκ εακάηςκ. Σμ 1/3 ηςκ εκδθίηςκ άκς ηςκ 65 πμο γμοκ ζε ιζα ημζκυηδηα πέθημοκ ημοθάπζζημκ ιία θμνά ημ πνυκμ. Οζ πηχζεζξ ακένπμκηαζ ζημ ½ ηςκ εκδθίηςκ άκς ηςκ 80 εηχκ. Σμ 5% ηςκ πηχζεςκ ηαηαθήβεζ ζε ζπάζζιμ ή εζζαβςβή ζε κμζμημιείμ. Σα ηζκδηζηά πνμαθήιαηα έπμοκ επζπηχζεζξ: ζημ 20-40% ηςκ δθζηζςιέκςκ άκς ηςκ 65 ηαζ ζημ 40-50% ηςκ δθζηζςιέκςκ άκς ηςκ 85. Θκδζζιυηδηα. Απυ εηείκμοξ πμο κμζδθεφμκηαζ, πενίπμο ημ 50% δεκ εα γεζ ημ επυιεκμ έημξ. Οζ πηχζεζξ απμηεθμφκ ηα 2/3 ηςκ εακάηςκ πμο ζοκδέμκηαζ ιε ημοξ αημφζζμοξ ηναοιαηζζιμφξ. ε 2000 ηναοιαηζηέξ αθάαεξ εβηεθάθμο (TBI) ημ 46% απμδίδεηαζ ζε εακάζζιεξ πηχζεζξ. Σμ ηυζημξ. Οζ πηχζεζξ-ζπεηίγμκηαζ ιε ηναοιαηζζιμφξ πμο ανίζημκηαζ ιεηαλφ ηςκ δαπακδνυηενςκ ηαηαζηάζεςκ οβείαξ. Σμ 2000 λμδεφηδηακ: $179 εηαημιιφνζα ζε εακάζζιεξ πηχζεζξ ηαζ $19 δζζεηαημιιφνζα ζε ηναοιαηζζιμφξ απυ ιδ-εακάζζιεξ πηχζεζξ. Δκημπζζιυξ-Θέζδ Οζ πενζζζυηενεξ πηχζεζξ ζοιααίκμοκ ζηδκ φπαζενμ, μζ βοκαίηεξ ακαθένμοκ εζςηενζηέξ (ζημ ζπίηζ) πηχζεζξ, μζ εζςηενζηέξ πηχζεζξ ζοκδέμκηαζ ιε αδοκαιία-ακεπάνηεζα. Οζ οπαίενζεξ πηχζεζξ ζοκδέμκηαζ ιε ιζα ζοιαζααζιέκδ-ηαηααεαθδιέκδ ηαηάζηαζδ οβείαξ ζημοξ πενζζζυηενμοξ δναζηήνζμοξ!!!!!! δθζηζςιέκμοξ. Σμ πμζμζηυ πηχζεςκ ηαζ μζ ζπεηζηέξ πενζπθμηέξ είκαζ δζπθάζζεξ ιεηά ηδκ δθζηία ηςκ 75 εηχκ. Έκα 10-25% ηςκ πηχζεςκ πνμηαθμφκ ζπαζίιαηα ζε αοηά ημκ ηα άημια. Σα ζπαζίιαηα ζζπίςκ είκαζ πζμ ζοκδεζζιέκα ιεηά ηδκ δθζηία ηςκ 75 εηχκ. Οζ άκς ηςκ 75 εηχκ είκαζ ακαθένμοκ εζςηενζηέξ πηχζεζξ. Ζ ζοπκυηδηα είκαζ ορδθυηενδ ζε μνζζιέκμοξ πθδεοζιμφξ (π.π. ζδνοιαημπμζδιέκμζ δθζηζςιέκμζ, δζααδηζημί, Parkinson s disease, post-stroke etc).

37 37 Πξφιεςε πηψζεο Ζ πμζυηδηα ηδξ θνμκηίδαξ ηςκ πηχζεςκ ζημοξ δθζηζςιέκμοξ πνέπεζ κα είκαζ δ εκδεδεζβιέκδ. Δάκ ιπμνμφκ κα ιεζςεμφκ μζ πανάβμκηεξ ηζκδφκμο βζα πηχζδ, είκαζ δοκαηυκ κα ιεζςεμφκ ηαζ μζ επζπηχζεζξ αθθά ηαζ δ κμζδνυηδηα πμο ζοκδέμκηαζ ιε ηζξ πηχζεζξ. Μεθέηεξ έπμοκ δζαπζζηχζεζ υηζ: Σμ % ηςκ δθζηζςιέκςκ έπεθηε ιε ηδκ πανμοζία πενζζζμηένςκ απυ 3 πανάβμκηεξ ηζκδφκμο ζε πενίμδμ 12 ιδκχκ, έκακηζ ημο πμζμζημφ 8-12% ηςκ δθζηζςιέκςκ πςνίξ ηδκ πανμοζία μπμζμοδήπμηε πανάβμκηα ηζκδφκμο. Δπεηδή... νη πηψζεηο: είκαζ ζοκήεεζξ είκαζ απμηνέρζιεξ είκαζ ζοπκά ιδ ηαηαββεθεείζεξ είκαζ ζοπκή αζηία ηναοιαηζζιμφ ιπμνμφκ κα πενζμνίζμοκ ηδ δναζηδνζυηδηα (υπζ απαναίηδηα) ιπμνμφκ κα είκαζ ζζπονυξ πνμάββεθμξ ιεθθμκηζηχκ πηχζεςκ πνεζάγμκηαζ ιζα πμθφ-παναβμκηζηή αλζμθυβδζδ ημο ηζκδφκμο πηχζεςκ υθςκ ηςκ εοπαεχκ εκδθίηςκ. Έηζζ ηνίκεηαζ απαναίηδηδ δ αλζμθυβδζδ ηδξ Πνμζμπήξ ηςκ Δοπαεχκ Τπενδθίηςκ (Assessing Care Of Vulnerable Elders = ACOVE), ιε ζημπυ κα αεθηζχζμοκ ηδκ ηθζκζηή πνμζέββζζδ ηςκ πηχζεςκ ηαζ ηδκ ηζκδηζηυηδηα ηςκ δθζηζςιέκςκ εκδθίηςκ.

38 38 Πνιχ-παξαγνληηθή αμηνιφγεζε ηνπ θηλδχλνπ πηψζεσλ Ζ ακαθμβία ημο ηζκδφκμο πηχζδξ ζε οπμηείιεκα πμο οπμαθήεδηακ ζε πνυβναιια αλζμθυβδζδξ ημο ηζκδφκμο ήηακ ζημ: 0,82 εκχ ζηα οπμηείιεκα ηδξ μιάδαξ εθέβπμο ήηακ 0,63 βζα μπμζαδήπμηε πηχζδ. Με άθθα θυβζα, 18% θζβυηενεξ πηχζεζξ & 37% θζβυηενεξ μπμζεζδήπμηε πηχζεζξ ιεηά απυ ημ πνυβναιια αλζμθυβδζδξ ημο ηζκδφκμο πηχζεςκ! Υαξαθηεξηζηηθά (γλσξίζκαηα) αμηνιφγεζεο ηνπ θηλδχλνπ πηψζεσλ Ακαεεχνδζδ-αθθαβή ηςκ θανιάηςκ Αλζμθυβδζδ ηςκ διενήζζςκ ηαεδιενζκχκ δναζηδνζμηήηςκ (ADL) Active Daily Life Ονεμζηαηζηή ιέηνδζδ ηδξ πίεζδξ αίιαημξ Αλζμθυβδζδ ηδξ υναζδξ (έθεβπμξ μπηζηήξ μλφηδηαξ) Αλζμθυβδζδ ημο αδιαηζζιμφ ηαζ ηδξ ζζμννμπίαξ Γκςζηζηή αλζμθυβδζδ Αλζμθυβδζδ ηςκ πενζααθθμκηζηχκ ηζκδφκςκ Ση νδεγεί ζε κηα ηζηνξία πηψζεο; Οζ πενζζηάζεζξ; Σα θάνιαηα; Οζ πνυκζεξ ηαηαζηάζεζξ οβείαξ; Ζ ηαηάζηαζδ ηζκδηζηυηδηαξ ημο δθζηζςιέκμο; Ζ πνυζθδρδ-ηαηακάθςζδ μζκμπκεφιαημξ; οβπνυκςξ ιπμνεί κα πνδζζιμπμζδεεί έκα εεηζηά πνμζανιμζιέκμ πνυβναιια πνυθδρδξ πηχζδξ ελεζδζηεοιέκμ βζα ημκ ηάεε έκακ απυ ημοξ οπενήθζηεξ. Γζα ημκ πνμζδζμνζζιυ εκυξ πανάβμκηα ηζκδφκμο πηχζεςκ, (πανάβμκηαξ μπηζηή μλφηδηα) ιε άιεζδ πεζνμονβζηή επέιααζδ ηαηαννάηηδ (εκηυξ 27 διενχκ) ζε βοκαίηεξ άκς ηςκ 70εηχκ, έκακηζ ηδξ πεζνμονβζηήξ επέιααζδξ Ρμοηίκαξ (ζε διένεξ), ιέζα ζε έκα έημξ, ιυκμ ημ18%

39 39 έπεζε δφμ θμνέξ ζηδκ μιάδα άιεζδξ πεζνμονβζηήξ επέιααζδξ έκακηζ ημο 25% ζηδκ μιάδα εθέβπμο. Έιεγρνο θηλδχλνπ πηψζεσλ (Σεζη) Ζ ενιδκεία ηδξ πνμκμιέηνδζδξ ημοtest: Get Up and Go Α). Υνυκμξ < 10 sec. Υαιδθυξ ηίκδοκμξ πηχζδξ; Σα άημια ηζκμφκηαζ εθεφεενα; εκεαννφκμκηαζ βζα ηαηηζηή άζηδζδ Β). Υνυκμξ < 20 sec. Μέηνζμξ ηίκδοκμξ πηχζδξ; Σα άημια είκαζ: ακελάνηδηα βζα ηζξ ααζζηέξ ημοξ ιεηαηζκήζεζξ; αβαίκμοκ έλς, ακεααίκμοκ ζηαθμπάηζα, είκαζ ακελάνηδηα βζα ηζξ ιεηαηζκήζεζξ ημοξ ζημ κημοξ. Γ). Υνυκμξ >20-29 sec. Τρδθυξ ηίκδοκμξ πηχζδξ ("Γηνίγα γχκδ" ) μζ θεζημονβζηέξ δοκαηυηδηεξ πμζηίθθμοκ. οζηήκεηαζ αλζμθυβδζδ απυ Ηαηνζηή ή δζεπζζηδιμκζηή μιάδςκ. Γ). Υνυκμξ >30 sec. Πμθφ ορδθυξ ηίκδοκμξ πηχζδξ Σα άημια είκαζ ελανηχιεκα βζα ηζξ ιεηαηζκήζεζξ ημοξ : ζε ηανέηθεξ ηαζ ημοαθέηα, βζα ηδ ιεηαθμνά ημοξ ζηα κημοξ, δεκ ιπμνμφκ κα αβμοκ έλς ιυκμζ, (θίβμζ ημ ιπμνμφκ), εκδεπμιέκςξ ιπμνμφκ κα ακέαμοκ ζηαθμπάηζα

40 40 οζηήκεηαζ αλζμθυβδζδ απυ Ηαηνζηή ή δζεπζζηδιμκζηή μιάδςκ. Γπζθνιία ζην λα θηλνχληαη γχξσ απφ ην ζπίηη % Γοζημθία ακάααζδξ ζηαθμπαηζχκ 35% Γοζημθία ααδίζιαημξ 15% Υνήζδ ιπαζημοκζμφ 8% Υνήζδ ηδξ ακαπδνζηήξ ηανέηθαξ/ή ιδπακζημφ δίηοηθμο 6% Γοζημθία ζε θμοηνυ-ιπάκζμ 3% Μεηαηίκδζδ ζε ηανέηθα ή ζημ ηνεαάηζ 3% (Fixing to Stay, 2002)

41 41 εκαληηθέο πξνβιεκαηηθέο πεξηνρέο ηνπ ζπηηηνχ: ηαθζά εζζυδςκ Δζςηενζηά ζηαθζά βζα ημκ δεφηενμ υνμθμ

42 42 Μδ αζθαθέξ ιπάκζμ HUD (2001) Φόβνο Πηώζεο: Πηζαλνί ζπλεηζθέξνληεο παξάγνληεο δ δθζηία,

43 43 ημ βοκαζηείμ θφθμ, δ θηςπή ημζκςκζηή οπμζηήνζλδ, δ ηαηάεθζρδ ηαζ δ θηςπή θεζημονβζηυηδηα ηςκ ηάης άηνςκ, Δηηυξ απυ ηα βδναηεζά ηαζ ημ βοκαζηείμ θφθμ, μ ιεζςιέκμξ ηζκδηζηυξ έθεβπμξ ηαζ δ ιεζςιέκδ δοκαιζηή ζζμννμπία ζοκδέμκηαζ ιε ημ θυαμ. Φφβνο Πηψζεο Πενζμνζζιέκδ δναζηδνζυηδηα θηςπή ακηίθδρδ οβείαξ ημζκςκζηή οπμπχνδζδ ιεζςιέκδ δφκαιδ θηςπή ζζμννμπία αφλδζδ ηδξ ακαπδνίαξ αφλδζδ ημο ηζκδφκμο πηχζεςκ ιεζςιέκδ ακελανηδζία Φησρή πνηφηεηα δσήο

44 44 Αθθαβέξ ζημκ αδιαηζζιυ ιε ηδ βήνακζδ Η κέζε ηαρύηεηα βεκαηηζκνύ κεηώλεηαη 12-16% αλά 10εηία κεηά ηα 70 έηε, Η ζπρλόηεηα δηαζθειηζκνύ απμάλεη, Τν κήθνπο δηαζθειηζκνύ κεηώλεηαη ζε κηα δεδνκέλε ηαρύηεηα πεξπαηήκαηνο, Ο ρξόλνο δηπιήο ζηήξημεο απμάλεηαη. Μηθξόηεξε επιπγηζία ζηελ πεξηνρή ηεο πνδνθλεµηθήο άξζξσζεο. Οη πηώζεηο απνδίδνληαη ζηελ παξνπζία: ρξόλησλ παζήζεσλ, πξνβιεκάησλ βάδηζεο, δπζιεηηνπξγίεο ησλ κεραληζκώλ ηζνξξνπίαο, κεησκέλεο θηλαίζζεζεο, ειιηπνύο θπζηθήο θαηάζηαζεο, απμεκέλνπ ρξόλνπ αληίδξαζεο κεησκέλεο όξαζεο Harvard Medical School, 2000 ( ACSM;s, 1997) Οζ πηχζεζξ θυβς απχθεζαξ ηδξ ζζμννμπίαξ απμηεθμφκ έκα ζμαανυ, παβηυζιζμ, ημζκςκζημ-μζημκμιζηυ πνυαθδια. ~ 30% ηςκ αηυιςκ > 65 πέθημοκ ιία θμνά ημ πνυκμ ηαζ μζ ιζζμί απυ αοημφξ έπμοκ πέζεζ ηαη' επακάθδρδ.

45 45 μζ βοκαίηεξ, ειθακίγμοκ ορδθυηενα πμζμζηά πηχζδξ, ημ θαζκυιεκμ βίκεηαζ πζμ έκημκμ υζμ αολάκεζ δ δθζηία, ημ 45% δθζηίαξ >80 εηχκ εα πέζεζ εηδζίςξ. Πηψζεηο ζηνπο ελήιηθεο 20% - 30% έπμοκ ημ θυαμ πηχζδξ 1,2 Σα άημια αοηά είκαζ 2-3 θμνέξ πζεακυηενμ κα πέζμοκ λακά 3 10%-20% ηςκ πηχζεςκ πνμηαθεί ζμαανυ ηναοιαηζζιυ 4 1. Vellas BJ, Age & Aging, 1997; Friedman SM, JAGS, Hornbrook, Gerontologist, 1994; 2.Hausdorff, Arch Phys Med &Rehab, Tinetti, New Eng J Med, 1988; Teno, JAGS, Sterling, J Trauma-Inj Infection & Critical Care, 2001 Η θαηάζηαζε πνπ νδεγεί ηονίςξ ζηδκ ειθάκζζδ ημο αζζεήιαημξ ημο θυαμο βζα πηχζδ, πενζμνίγεζ ηδκ θοζζηή δναζηδνζυηδηα ημο δθζηζςιέκμο. Δνεοκδηζηά δεδμιέκα έδεζλακ υηζ άκενςπμζ οπδνεημφκηαζθνμκηίγμκηαζ θυβς ιζαξ πηχζδξ ηάεε έημξ. Οζ δαπάκεξ ηδξ οβεζμκμιζηήξ πενίεαθρδξ βζα ηα ηαηάβιαηα ακένπεηαζ ζηα 2 δζζεηαημιιφνζα εηδζίςξ. Δηζαγσγέο ζε λνζνθνκεία -Οπάζηγθηνλ χγθξηζε: Πηψζεηο κεηαμχ ησλ (γεξνληφηεξσλ) ελειίθσλ & απφ ζπγθξνχζεηο κεραλνθίλεησλ νρεκάησλ (φιεο νη ειηθίεο) Αξηζκ. Πεξηζηαηηθψλ Cause Population Falls Adults Age 65+

46 Motor Vehicle Crashes All Ages Πηψζεηο κεηαμχ ησλ ελειίθσλ (ειηθίαο 65 +) Year Hospitalizations (non-fatal) Deaths Difference Αληίθηππνο ζηελ πνηφηεηα δσήο Έκα 20% - 30% έπεζ ημ θυαμ πηχζδξ 1 Έκα 20% ηαηαθήβεζ ζε εάκαημ ιέζα ζε έκα έημξ ιεηά απυ ζπάζζιμ ζημ ζζπίμ 2 Έκα 25% ηαηαθήβεζ ζε μίημ εοβδνίαξ έκα έημξ ιεηά 3 1. Vellas BJ, Age & Aging, 1997; Friedman SM, JAGS, Lu-Yao GL, AJPH, Magaziner J, J Gerontology: Medical Sciences, 2000 Παξάγνληεο θηλδχλνπ πηψζεο ζηνπο γεξνληφηεξνπο ελήιηθεο είλαη:

47 47 1. Οζ Υνυκζεξ ηαηαζηάζεζξ οβείαξ 2. Ζ ςιαηζηή & θεζημονβζηή ελαζεέκζζδ 3. Ζ Φανιαηεοηζηή αβςβή ηαζ πνήζδ αθημυθ 4. Οζ Πενζααθθμκηζημί ηίκδοκμζ 5. Ζ Μεβάθδ δθζηία 6. Σμ Γοκαζηείμ θφθμ 7. Ζ Λεοηή θοθή 8. Ζ Γζακμδηζηή ελαζεέκζζδ Πξνζσπηθνί παξάγνληεο θηλδχλνπ (ηξνπνπνηήζηκνη) Relative Risk Μοσηή Αδοκαιία (Ακεπάνηεζα) Πνμαθήιαηα αδιαηζζιμφ & ζζμννμπίαξ Πνμαθήιαηα υναζδξ 4.4x 2.9 x 2.5 x Φοπμ-εκενβά θάνιαηα 1.7 x American Geriatrics Society, JAGS, 2001

48 48 Πεξηβαιινληηθνί παξάγνληεο ηξνπνπνηήζηκνη Διπυδζα ζηα πεγμδνυιζα Απμοζία ακορςηζηήξ ζηάθαξ ή αμδεδηζηήξ ιπάναξ Καημ-ζηνςιέκα παθζά!!! Μδ επανηήξ θςηζζιυξ Παξεκβάζεηο? Δκδεθεπήξ ηθζκζηή αλζμθυβδζδ1 Αζηδζζμθυβζμ βζα ζζμννμπία & δφκαιδ2 Γζαπείνζζδ Ηαηνζηήξ θνμκηίδαξ3 Γζυνεςζδ υναζδξ4 Μείςζδ ηζκδφκςκ ζημ ζπίηζ5 1. American Geriatrics Society, JAGS, Lord SR, JAGS, Cumming RG, Drugs & Aging, Ray W, Topics in Geriatric R Rehab, Day L, BMJ 2002; Gill TM, JAGS,1999 Σμ ηνάημξ & μζ ημπζηέξ μνβακχζεζξ ιπμνμφκ κα δδιζμονβήζμοκ κέεξ ηαζκμηυιεξ ζηναηδβζηέξ ιε ζηυπμ, κα ιεζχζμοκ ηζξ αζηίεξ εακάημο ηαζ ακζηακυηδηαξ πμο πνμηαθμφκηαζ απυ ηζξ πηχζεζξ ηαζ κα αεθηζχζμοκ ηδκ πμζυηδηα ηδξ γςήξ ηςκ βενμκηυηενςκ ηςκ ημζκμηήηςκ.

49 49 ηξαηεγηθή πξφιεςεο πηψζεο: πλεξγαζίεο πξφιεςεο πηψζεο πζηήκαηα πγεηνλνκηθήο πεξίζαιςεο Πάξθα & αλαςπρή Σξαπκαηηνθνξείο Ππξνζβεζηηθή ππεξεζία. Κεληξηθή Οξγάλσζε Δπηρεηξεκαηηθνί Σνκείο Ιαηξηθνί θνξείο - νξγαλψζεηο Δπαξρηαθφ Σκήκα πγείαο Τγεία ζην ζπίηη Γξαθείν γήξαλζεο πεξηνρήο Σξαπκαηηζκνί απφ πηψζε Άκς ημο 20-30% ηςκ πηχζεςκ ζημοξ εκήθζηεξ μδδβεί ζε ηναοιαηζζιυ πμο απαζηεί ζαηνζηή θνμκηίδα Σα πενζζζυηενα ζπαζίιαηα ζε άημια ιε ζαηνζηή θνμκηίδα μθείθμκηαζ ζηζξ πηχζεζξ Οζ πηχζεζξ ζημοξ βενμκηυηενμοξ εκδθίημοξ είκαζ δ ηφνζα αζηία Σναοιαηζηήξ αθάαδξ εβηεθάθμο Οζ άκδνεξ έπμοκ έκα ορδθυηενμ πμζμζηυ ιμζναίςκ πηχζεςκ Οζ βοκαίηεξ έπμοκ ιδ- εακάζζιεξ πηχζεζξ CDC Falls Among Older Adults: An Overview (2009)

50 50 Οζ πηχζεζξ είκαζ ζοκήεςξ απμηέθεζια πμθθχκ παναβυκηςκ Δγγελείο παξάγνληεο Ηιηθηαθέο αιιαγέο ρέζε Δμσγελείο παξάγνληεο Φαξκαθεπηηθή αγσγή Υξφληεο θαηαζηάζεηο FALLS Τπνδήκαηα Αιθνφι Αδπλακία-αλεπάξθεηα Δπίθηεηνη παξάγνληεο Πεξηβαιινληηθνί παξάγνληεο Βνεζεηηθά κεραλήκαηα Κνηλνί παξάγνληεο θηλδχλνπ πηψζεο 1. Μοσηή αδοκαιία 2. Ηζημνζηυ πηχζεςκ 3. Γοζημθία αδιαηζζιμφ 4. Μεζςιέκδ ζζμννμπία 5. Βμδεδηζηή Υνήζδ ζοζηεοχκ 6. Μεζςιέκδ υναζδ 7. Ανενίηζδα 8. Μείςζδ δναζηδνζμηήηςκ ζηδ ηαεδιενζκή γςή 9. Καηάεθζρδ 10. Γκςζηζηή ελαζεέκζζδ 11. Ζθζηία > 80 εηχκ American Geriatrics Society (2001), Guidelines for the Prevention of Falls in Older Persons, JAGS, 49:

51 51 Γηαηί νη γεξνληφηεξνη ελήιηθεο πέθηνπλ; ζπλήζσο έλαο εθ ησλ παξαθάησ παξαγφλησλ είλαη αξθεηφο φπσο: 1. Ζθζηία, ηαηάζηαζδ ααδίζιαημξ, 2. αμδεδηζηή πνήζδ ζοζηεοχκ 3. Ηζμννμπία & ζοιπενζθμνά ηαηά ημκ πνυκμ ηδξ πηχζδξ 4. Υνυκζεξ ηαηαζηάζεζξ, 5. Γκςζηζηή ελαζεέκζζδ 6. Φάνιαηα 7. Δπίπεδμ άζηδζδξ, 8. Πενζαάθθμκ 9. Τπμδήιαηα & δάπεδμ Καιχηεξεο πξαθηηθέο πξφιεςεο πηψζεο: > 2 1. αημιζηή αλζμθυβδζδ ημο ηζκδφκμο 2. ηαθηηθή άζθεζε γηα δύλακε θαη ηζνξξνπία 3. αδιαηζζιυξ & πνμπυκδζδ ιε αμδεδηζηέξ ζοζηεοέξ 4. ακαεεχνδζδ & δζαπείνζζδ Φανιαηεοηζηήξ αβςβήξ 5. δζαπείνζζδ πνυκζςκ ηαηαζηάζεςκ 6. δζυνεςζδ υναζδξ 7. αβςβή 8. αεθηίςζδ ζοκεδηχκ δζααίςζδξ ζημ ζπίηζ Centers for Disease Control (2002) WA State Dept. of Health, Falls Among Older Adults: Strategies for Prevention

52 52 Σα πεξηζζφηεξα πξνβιήκαηα ηεο ηξίηεο ειηθίαο αθνξνχλ: ηηο ζπλζήθεο δηαβίσζεο, ηηο ζπλήζεηεο ηεο θαζεκεξηλήο δσήο θαη ηελ έιιεηςε θάζε κνξθήο θπζηθήο δξαζηεξηόηεηαο. Οζ πενζζζυηενμζ δθζηζςιέκμζ έπμοκ ζοκδείζεζ κα είκαζ παεδηζημί δέηηεξ θνμκηίδαξ εκχ ζηδκ πναβιαηζηυηδηα πνεζάγμκηαζ οπμζηήνζλδ. Σμ 60% ηςκ δθζηζςιέκςκ πανμοζζάγεζ έκημκδ οπμηζκδηζηυηδηα ή ιδ ζοπκή ζοιιεημπή ζε ηζκδηζηέξ δναζηδνζυηδηεξ. Δκχ, μζ θοζζηέξ δναζηδνζυηδηεξ ζπεηίγμκηαζ ιε ιείςζδ ηςκ εακάηςκ ηαζ επζιήηοκζδ ηςκ εεηζηχκ ηαεμνζζιχκ ηδξ οβείαξ, υιςξ, εθάπζζημζ δθζηζςιέκμζ αζπμθμφκηαζ ζοζηδιαηζηά ιε ηδκ θοζζηή δναζηδνζυηδηα. Η θοζζηή δναζηδνζυηδηα κπνξεί λα βνεζήζεη θαη λα βειηηώζεη ηελ θίλεζε κε: ηελ αύμεζε ηεο επθηλεζίαο & ηελ ελίζρπζε ησλ κπώλ ζηάζεο & ηελ ηζνξξνπία. Απηό κπνξεί λα νδεγήζεη ζε κηα ζεκαληηθή κείσζε ησλ πηώζεσλ (~ 50%), ε νπνία νθείιεηαη πηζαλά ζε βειηίσζε, ησλ proprioception ππνδνρέσλ. Ζ θοζζηή δναζηδνζυηδηα, παίγεζ μοζζχδδ νυθμ ζηδ δζαιυνθςζδ ηδξ θοζζηήξ ηαηάζηαζδξ. Μέζα απ ηδ θοζζηή έκηαζδ δζαιμνθχκεζ: ημ ζοκημκζζιυ & ηυκμ ιοχκ ηελ επζύηεηα θαη ειαζηηθόηεηα ησλ πνδηώλ (γνλάησλ-αζηξαγάισλ) θαη πξνζδίδεη επθνιία ζηελ θίλεζε θαη κεηαηόπηζε ηνπ ζώκαηνο. (Medicomm Incorporation, 2004).

53 53

54 54 3 ε ελόηεηα Γεξλψληαο κε πγεία Φπρνινγηθέο θαη θνηλσληθέο επηδξάζεηο ηεο ζσκαηηθήο δξαζηεξηφηεηαο ζηνπο ειηθησκέλνπο Άημια ηνίηδξ δθζηίαξ πμο ήηακ αεθδηζηά δναζηήνζα ηαε' υθδ ηδ δζάνηεζα ηδξ γςήξ ημοξ, ιπμνμφκ κα ηναηήζμοκ ζε ορδθά επίπεδα ηδκ ηανδζαββεζαηή ημοξ ακημπή, ημκ ιεηααμθζζιυ ηαζ ημκ ιοσηυ ημοξ υβημ. Μεθέηεξ έπμοκ απμδείλεζ υηζ δ άζηδζδ ιπμνεί κα ακηζζηνέρεζ ηδ ιείςζδ ηςκ θοζζηχκ θεζημονβζχκ ηαζ ζηακμηήηςκ πμο είκαζ επαηυθμοεμ ημο βήναημξ. Σμ κα δζαηδνμφιε ηδ γςηζηυηδηα ιαξ ηαζ κα απμθεφβμοιε ηζξ αζεέκεζεξ, είκαζ ηαεμνζζηζηυ βζα ημ πχξ εα γήζμοιε ηα επυιεκα πνυκζα ηδξ γςήξ ιαξ. Καεχξ βενκάιε, είιαζηε ζε ιεβαθφηενμ ηίκδοκμ κα πάζμοιε ηδκ ζηακυηδηα ιαξ βζα ακελάνηδημ ηνυπμ γςήξ. Σμ 37% ηςκ ακδνχκ ηαζ ημ 55% ηςκ βοκαζηχκ δθζηίαξ 85 εηχκ ηαζ άκς, πνεζάγμκηαζ ζοκεπή αμήεεζα βζα ηζξ ηαεδιενζκέξ ακάβηεξ ημοξ, είηε γμοκ ζημ πνμζςπζηυ ημοξ πχνμ, είηε ζε βδνμημιείμ. Ένεοκα ημο 1999 έδεζλε υηζ ηα δθζηζςιέκα άημια πμο είπακ αεθδηζηά δναζηήνζα γςή, είπακ 2πθάζζεξ πζεακυηδηεξ κα αοηυ-ελοπδνεημφκηαζ ιέπνζ ημ ηέθμξ ηδξ γςήξ ημοξ ζε ζπέζδ ιε ηα άημια πμο έηακακ ηαεζζηζηή γςή. Φπζηθή θαη ιεηηνπξγηθή αληθαλφηεηα ζηελ Σξίηε Ηιηθία Ζ θοζζηή ηαζ θεζημονβζηή ακζηακυηδηα ζε ζοκδοαζιυ ιε ηα ημζκςκζηά ηαζ ροπμθμβζηά πνμαθήιαηα ηδξ βήνακζδξ θυβς απχθεζαξ ακελανηδζίαξ, αίζεδια ακεπάνηεζαξ, απμδμπή ημο επζηείιεκμο εακάημο ηάκμοκ ημοξ δθζηζςιέκμοξ κα ακηζιεηςπίγμοκ ιζα άβκςζηδ ηαζ ιενζηέξ θμνέξ ηνίζζιδ ροπμθμβζηή ηαηάζηαζδ. Σα άημια ηδξ ηνίηδξ δθζηίαξ ζδζαίηενα εα πνέπεζ κα παναηζκμφκηαζ ζημ κα αθθάλμοκ ημ ηνυπμ γςήξ ημοξ. Δκημφημζξ, εθάπζζημζ είκαζ μζ δθζηζςιέκμζ ζοιιεηέπμοκ εκενβά ζε αεθδηζηέξ δναζηδνζυηδηεξ ακαροπήξ ηαζ ζε δμιδιέκα πνμβνάιιαηα άζηδζδξ.

55 55 Οζ ένεοκεξ έπμοκ απμδείλεζ υηζ μζ δθζηζςιέκμζ πμο ζοιιεηέπμοκ ζε ηζκδηζηέξ ηαζ ιδ ακηαβςκζζηζηέξ δναζηδνζυηδηεξ έπμοκ: ορδθυηενα επίπεδα ροπζηήξ δζάεεζδξ, πκεοιαηζηήξ εβνήβμνζδξ ηαζ θοζζηήξ αεθηίςζδξ, είκαζ ζηακμπμζδιέκμζ απυ ηδ γςή ημοξ, παίνμκηαζ ιεβαθφηενα δζαζηήιαηα ακελανηδζίαξ ηαζ αοημκμιίαξ βεκζηά γμοκ πζμ εοηοπζζιέκμζ Ζ άζηδζδ ζηα δθζηζςιέκα άημια δεκ έπεζ ςξ ιμκαδζηυ ζηυπμ ηδ ζςιαηζηή εηβφικαζδ, αθθά, ηδκ ίαζδ ηαζ ακηζιεηχπζζδ δζαθυνςκ αζεεκεζχκ, ηδκ απεθεοεένςζδ ηςκ ζοκαζζεδιάηςκ, ηδ ζφκαρδ ηαζ ηδ ζφζθζβλδ ηςκ ζπέζεςκ. Ζ άεθδζδ ζηδκ ηνίηδ δθζηία, πενζθαιαάκεζ ηάεε είδμοξ αεθδηζηή δναζηδνζυηδηα, είηε είκαζ ζπμν (δδθαδή μνβακςιέκδ ιμνθή ιε ζοκαβςκζζιυ), είηε απθή άζηδζδ, δ μπμία είκαζ θζβυηενμ μνβακςιέκδ ηαζ εεζιμπμζδιέκδ (πςνίξ δέζιεοζδ απυ ηακυκεξ), κα έπεζ ζοκαβςκζζιυ, κα απαζηεί θζβυηενδ δελζυηδηα ηαζ ιε δζαθμνεηζηυ ααειυ θοζζηήξ ζηακυηδηαξ. πςξ ηάεε αεθδηζηή δναζηδνζυηδηα, έηζζ ηαζ δ άεθδζδ ζηδκ ηνίηδ δθζηία απμζημπεί ζε μνζζιέκμοξ ζηυπμοξ. Ζ ζηέρδ βφνς απυ ημοξ ζηυπμοξ αοημφξ έπεζ πναηηζηή επίδναζδ ζηδ ζοιπενζθμνά ημο πνμπμκδηή ηαζ ημο αεθμφιεκμο. Υςνίξ ζηυπμοξ υπζ ιυκμ δεκ δίκεηαζ δ δοκαηυηδηα ελέθζλδξ, δζυηζ ιπμνεί ηεθζηά κα πνμηθδεεί ζημοξ αεθμφιεκμοξ ιεβαθφηενδ αθάαδ πανά ςθέθεζα. Οζ ζηυπμζ εα ιπμνμφζακ βεκζηά κα δζαηνζεμφκ: ζε θοζζημφξ, ημζκςκζημφξ ηαζ ροπζημφξ.

56 56 1. Οζ θοζζημί απμαθέπμοκ ζε δζαηήνδζδ ηαζ αεθηίςζδ ηδξ ακημπήξ, ηδξ ηζκδηζηυηδηαξ, ημο ζοκημκζζιμφ, ηςκ ζηακμηήηςκ ακηίδναζδξ, ηςκ πνμτπμεέζεςκ βζα ηαθή ακαπκμή, ηδξ ιοσηήξ δφκαιδξ η.α. 2. Οζ ημζκςκζημί απμαθέπμοκ ζηδ δδιζμονβία ημζκςκζηήξ απμδμπήξ, ζηδκ πνμχεδζδ ηδξ αθθδθεπίδναζδξ, ζηδκ δδιζμονβία μιαδζηήξ εοεοιίαξ ηαζ ηθίιαημξ δζαζηέδαζδξ ηθπ. 3. Οζ ροπζημί απμαθέπμοκ ζηδκ επζαεααίςζδ ημο εβχ, ζηδκ εκδοκάιςζδ ηδξ αοημπεπμίεδζδξ, ζηδκ ηαθθζένβεζα ηδξ πνςημαμοθίαξ, ζηδ δζενεφκδζδ ηδξ ακελανηδζίαξ, ζηδκ ακάπηολδ ροπζηήξ εοθμνίαξ, ζηδκ ακαηάθορδ κέςκ εκδζαθενυκηςκ ή ζηδκ επακειθάκζζδ παθζυηενςκ. Καηά ημ βήναξ, θμζπυκ, εα θέβαιε υηζ δ άεθδζδ-άζηδζδ δεκ ιεβαθχκεζ ηδ δζάνηεζα γςήξ αθθά αεθηζχκεζ ηδ αζμθμβζηή θεζημονβία ηαζ δζαηδνεί ηδκ ροπζηή ηαζ ημζκςκζηή ζζμννμπία ημο ακενχπμο απμδίδμκηαξ έηζζ πμζυηδηα ζημ οπυθμζπμ ηδξ γςήξ. οκεπχξ δ ζοζηδιαηζηή ιοσηή άζηδζδ ιπμνεί κα δνάζεζ ςξ βδνζαηνζηυ θάνιαημ ζηδκ πενίπηςζδ ηςκ δθζηζςιέκςκ αηυιςκ. Η ζπκβνιή ηεο άζθεζεο Δκχ, δεκ εεςνείηαζ αηυιδ, υηζ δ ιοσηή άζηδζδ ιπμνεί κα αμδεήζεζ ζηδκ πανάηαζδ ημο πνμζδυηζιμο ηδξ γςήξ, είκαζ υιςξ απυθοηα επζαεααζςιέκμ υηζ: 1 μκ Ζ ιοσηή άζηδζδ αεθηζχκεζ ηδκ θεζημονβζηή ζηακυηδηα ηαζ ιμνθμθμβζηή αηεναζυηδηα μνβάκςκ ηαζ ζοζηδιάηςκ ημο μνβακζζιμφ. 2 μκ οιαάθθεζ απμθαζζζηζηά ζηδκ αεθηίςζδ ηδξ πμζυηδηαξ ηδξ γςήξ ημο ακενχπμο. 3 μκ Βμδεά ζηδκ δζαηήνδζδ ορδθυηενμο επζπέδμο ακημπήξ ζε επζηίκδοκεξ βζα ηδ γςή επζδνάζεζξ. 4 μκ οιαάθθεζ ζηδκ πνμζηαζία ημο μνβακζζιμφ απυ ηδκ επίδναζδ πνμδζαεεζζηχκ παναβυκηςκ. 5 μκ Ζθζηζςιέκα άημια, δναζηήνζα ιοσηά, απυ ηα κζάηα ημοξ ηαζ ζδζαίηενα ζε έκημκεξ ηαζ ζοπκά επακαθαιαακυιεκεξ πνμζπάεεζεξ, είκαζ απυ αζμθμβζηήξ απυρεςξ κεχηενα ηαηά 10 ηαζ ηαηά 20 έηδ, απυ ιδ δναζηήνζμοξ ζοκμιήθζημοξ ημοξ.

57 57 6 μκ Πμηέ δεκ είκαζ ανβά βζα κα ανπίζεζ ηακείξ ζοζηδιαηζηή ιοσηή άζηδζδ πνμηεζιέκμο κα αολήζεζ ηδκ ζηακυηδηα παναβςβήξ ένβμο, ημ εφνμξ ηδξ πνμζανιμβήξ ημο, αθθά ηαζ ηςκ εθεδνεζχκ ημο μνβακζζιμφ ημο. Πμθθά ηα μθέθδ (αύμεζε ηεο δύλακεο ησλ κπώλ) ιέζς ηδξ επίδναζδξ ηδξ άζηδζδξ παναηδνμφκηαζ ζηζξ παναιέηνμοξ: αδιαηζζιμφ-δζαζηεθζζιμφ ζηα δθζηζςιέκα άημια υπςξ: Αολήζεζξ 5-15% ζηδκ θεζημονβία ααδίζιαημξ ιεηά απυ 8-12 εαδμιάδεξ εκυξ πνμβνάιιαημξ ααδίζιαημξ ηαζ ακημπήξ, Ζ πνμπυκδζδ ζζμννμπίαξ αεθηίςζε ηζξ παναιέηνμοξ ηδξ δοκαιζηήξ ζζμννμπίαξ απυ 20-50%, Δκχ μζ Αενμαζηέξ αζηήζεζξ αεθηίςζακ ηδκ ζζμννμπία ηαηά 20% ζημοξ δθζηζςιέκμοξ άκς ηςκ 70 εηχκ. Δλαιιαθηηθή κνξθή άζθεζεο Δπίζδξ δ ζοιιεημπή ελάζηδζδξ ζημ tai chi αεθηίςζε, ηδκ ζζμννμπία (ζηάζδ ηαθάκηεοζδξ) ηαηά 32% & ημκ ηίκδοκμ πηχζδξ ηαηά 49%, Ζ ελάζηδζδ ιε ρνξεπηηθό aerobic ζηζξ δθζηζςιέκεξ βοκαίηεξ ιπμνεί κα αεθηζχζεζ μνζζιέκεξ παναιέηνμοξ ηδξ ζζμννμπίαξ, ζηαηζηή ζζμννμπία, ζζμννμπία ζημ έκα πυδζ ιε ηθεζζηά ηα ιάηζα, ιεηαηίκδζδ / εοηζκδζία & εκδεπμιέκςξ κα πενζμνίζεζ ημκ ηίκδοκμ ηδξ πηχζδξ (ηναοιαηζζιυξ).

58 58 Αηυιδ ζε δθζηζςιέκα άημια πμο αζημφκηακ ιε ηδ δναζηδνζυηδηα «πμνυξ», ανέεδηε υηζ είπακ: ηαθφηενδ ζζμννμπία, ιεβαθφηενμ δζαζηεθζζιυ, αολδιέκμ πνυκμ αζχνδζδξ ζημ αδιαηζζιυ & ιεζςιέκμ πνυκμ ζηδ δζπθή ζηήνζλδ ζε ζπέζδ ιε ζοκμιδθίημοξ ημοξ πμο δεκ αζπμθμφκηακ. Μεθέηδ ζημ Journal of the American Geriatrics Society (2006), έδεζλε υηζ άημια ηνίηδξ δθζηίαξ πμο ζοιιεηέπμοκ ηαηηζηά ζημκ ημζκςκζηυ πμνυ έπμοκ: ηαθφηενδ ζζμννμπία ηαζ αδιαηζζιυ (δπλαηόηεηα βαδίζκαηνο ζε βηαζηηθό & ζηαζεξό ξπζκό) έκακηζ εηείκςκ πμο δεκ πμνεφμοκ. (Food & Fitness Advisor, 2007) Άιια εξεπλεηηθά δεδνκέλα δείρλνπλ όηη ειηθησκέλνη αζθνύκελνη ζην Tai Chi έρνπλ: δπλαηόηεξνπο κύεο ηνπ γόλαηνο, κηθξόηεξε ηαιάλησζε ηνπ ζώκαηνο ζε ζηάζε κε ην έλα πόδη & κεγαιύηεξε απηνπεπνίζεζε γηα ηελ ηζνξξνπία από ηελ αληίζηνηρε νκάδα ειέγρνπ. Οζ εοβεκείξ ηαζ ανβέξ ιεηαηζκήζεζξ ημο ζχιαημξ (ιεηαθμνάξ αάνμοξ) ηαηά ηδκ ελάζηδζδ ζην Tai Chi αμδεμφκ: ζηε ραιάξσζε ησλ κπώλ, ζηελ αύμεζε ηεο δύλακεο ησλ κπώλ ηελ ελδπλάκσζε ησλ νζηώλ, ηελ πξνπόλεζε αληνρήο, ηε βειηίσζε ηεο ηζνξξνπίαο, ηεο επθακςίαο θαη ηνπ ζπληνληζκνύ, εθαηηχκμκηαξ ηαηά ζοκέπεζα ηδ νμπή ζηζξ πηχζεζξ.

59 59 Σπζηάζεηο άζθεζεο γηα ηε κείωζε ηεο επίπηωζεο ηωλ πηώζεωλ Ζ πνήζδ ηδξ άζηδζδξ βζα κα αεθηζχζεζ ηδξ ιέηνδζδξ ηδξ ζζμννμπίαξ ηαζ κα ιεζχζεζ ηδκ επίπηςζδ ηςκ πηχζεςκ. Σδξ πνήζδξ εκυξ πμθοδζάζηαημο πνμβνάιιαημξ άζηδζδξ πμο εκζςιαηχκεζ ηδκ ζζμννμπία ηαζ πμο εκζζπφεζ πνέπεζ κα αεθηζχζεζ ηδ ζηάζδξ ζηαεενυηδηα ηαζ κα ιεζχζεζ ημκ ηίκδοκμ πηχζδξ. Πξόγξακκα άζθεζεο Ιζνξξνπία 1-7θμνέξ/εαδμιάδα, δοκαιζηέξ αζηήζεζξ πμο εζηζάγμκηαζ ζηδκ ηζκδηζηυηδηα, ζηαηζηή άζηδζδ πμο εζηζάγεηαζ ζηδκ ζηάζδ ζε έκα πμδζ, 4-10 δζαθμνεηζηέξ αζηήζεζξ πνμμδεοηζηά, εζηζαζιυξ ζηζξ ζδιακηζηέξ ιοσηέξ μιάδεξ ζηάζδξ, ιε πνμμδεοηζηή ιείςζδ ηδξ αάζδξ οπμζηήνζλδξ. Μπτθή ελδπκάκσζε 2-3 θμνέξ/εαδμιάδα, 8 έςξ 10 αζηήζεζξ Αεξφβηα Ιθαλφηεηα ζε: Υνυκζεξ αζεέκεζεξ 3-5 θμνέξ/εαδμιάδα, min, 50-70% Hrmax Αδοκαιία > 3 θμνέξ/εαδμιάδα, ημοθάπζζημκ 20 min, ηδξ Borg Scale Δπθακςία 3-7 θμνέξ/εαδμιάδα, 3-5 επακ. βζα ηάεε ηφνζα ιοσηή μιάδα, sec. ηνάηδια Δπμιέκςξ δ άζηδζδ απμηεθεί ελαζνεηζηά ζδιακηζηυ πανάβμκηα απμηνμπήξ ηςκ πηχζεςκ ζημοξ βενμκηυηενμοξ αζεεκείξ. Δπμιέκςξ πνέπεζ κα εκεαννφκμκηαζ βζα άζηδζδ πνμηεζιέκμο κα αεθηζχζμοκ ηδ δφκαιδ ιοχκ ηαζ ηδκ ζζμννμπία ημοξ.

60 60 Φπρνινγηθέο θαη θνηλσληθέο επηδξάζεηο ηεο ζσκαηηθήο δξαζηεξηφηεηαο Δίκαζ εονέςξ απμδεηηυ, υηζ δ ζδιαζία ηδξ ηαηηζηήξ ζςιαηζηήξ δναζηδνζυηδηαξ ζοιαάθθεζ ζηδκ επζηοπή βήνακζδ. Ακαθμνέξ απυ ημ U.S. Surgeon General (1996), ηαζ ημκ WHO (1997) έπμοκ ηαηαθήλεζ ζημ ζοιπέναζια υηζ δ ζοιιεημπή ζε ΦΓ ζε ιέηνζα επίπεδα ζπεηίγεηαζ ιε ιία ιείςζδ ζημοξ πανάβμκηεξ ηζκδφκμο βζα πμθθέξ πνυκζεξ κυζμοξ ηαζ ιε ηδ δζαηήνδζδ πμθοάνζειςκ εέζεςκ ζπεηζηά ιε ηζξ θοζζμθμβζηέξ θεζημονβίεξ, ζοιπενζθαιαακμιέκςκ ηδξ ηανδζαββεζαηήξ θεζημονβίαξ, ηδξ ιοσηήξ δφκαιδξ ηαζ ακημπήξ, ηδξ ζζμννμπίαξ, ηδξ εοηαιρίαξ. Καζ εκχ μζ θοζζηέξ ςθέθεζεξ είκαζ ίζςξ ηα πζμ δζαηνζηά απμηεθέζιαηα ηδξ ηαηηζηήξ ΦΓ, οπάνπμοκ, επίζδξ, ζδιακηζηέξ ροπμθμβζηέξ ηαζ ημζκςκζημπμθζηζζηζηέξ ςθέθεζεξ, υπζ ιυκμ βζα ηα ίδζα ηα δθζηζςιέκα άημια αθθά ηαζ βζα υθδ ηδκ ημζκςκία ςξ ζφκμθμ. Αηυιδ, οπάνπμοκ αολακυιεκεξ απμδείλεζξ υηζ δ ηαηηζηή ΦΓ αμδεά ηα δθζηζςιέκα άημια κα δζαηδνήζμοκ ιία ορδθή πμζυηδηα γςήξ ηαζ ακελανηδζίαξ ζηα ηεθεοηαία πνυκζα ηδξ γςήξ ημοξ (Chodzko-Zajko, 2000). Ακ ηαζ δ βήνακζδ μδδβεί ζε ιία πνμμδεοηζηή πηχζδ ηδξ θεζημονβίαξ υθςκ ηςκ ζοζηδιάηςκ ημο ζχιαημξ, ςζηυζμ έκα ιεβάθμ ιένμξ αοηήξ ηδξ πηχζδξ ιπμνεί είηε κα πανειπμδζζηεί είηε κα ακαζηναθεί δζα ηδξ ζοιιεημπήξ ζε ΦΓ. Καεχξ ηα άημια ηοπζηά βίκμκηαζ πενζζζυηενμ οπμηζκδηζηά ηαζ ημ νεπενηυνζμ ηςκ δναζηδνζμηήηςκ ημοξ πζμ πενζμνζζιέκμ, μζ θεζημονβίεξ ηςκ μνβάκςκ ηαζ ηςκ ζζηχκ λεηζκμφκ κα ελαζεεκμφκ. Αοηή δ πνμμδεοηζηή ελαζεέκδζδ ζοιααίκεζ ανπζηά ανβά ηαζ ιεηά πνμπςνά πζμ βνήβμνα ιε ηδκ παναηεηαιέκδ οπμηζκδηζηυηδηα. ηδκ δθζηία ηςκ 60 εηχκ, πμθθέξ αθθαβέξ πμο ηαηαθήβμοκ απυ ηδκ αθθδθεπίδναζδ ακάιεζα ζηδκ πνμπςνδιέκδ δθζηία ηαζ ηδ ζςιαηζηή οπμηζκδηζηυηδηα ιπμνεί κα είκαζ έηδδθεξ. Πνέπεζ, ςζηυζμ, κα ημκζζηεί υηζ δ ζοιιεημπή ζε ηαηηζηή ΦΓ ιπμνεί κα ηαεοζηενήζεζ ηδ δζαδζηαζία βήνακζδξ ηαηά έηδ (Shephard, 1997).

61 61 ηεξεφηππα ηεο γήξαλζεο Θεςνείηαζ υηζ οπάνπεζ ιία εονέςξ δζαδεδμιέκδ ηάζδ ζηδκ ημζκςκία πμο εζηζάγεζ δοζακάθμβα ζηζξ ανκδηζηέξ επζδνάζεζξ ηδξ βήνακζδξ, ηάζδ πμο ηδκ μκμιάγεζ πνμηαηάθδρδ ηαηά βένςκ (ageism). Ζ πνμηαηάθδρδ αοηή ηαηά βένςκ έπεζ ηνία ζοκζζηχζα ζημζπεία: Πνμηαηεζθδιιέκεξ ζοιπενζθμνέξ έκακηζ δθζηζςιέκςκ, πεναζιέκδξ δθζηίαξ ηαζ ηδξ δζαδζηαζίαξ βήνακζδξ. Μενμθδπηζηέξ πναηηζηέξ έκακηζ ηςκ δθζηζςιέκςκ, ζδζαίηενα ζηδκ απαζπυθδζδ αθθά ηαζ ζε άθθμοξ ημζκςκζημφξ νυθμοξ επίζδξ Ηδνοιαηζηέξ πμθζηζηέξ ηαζ δζαδζηαζίεξ πμο δζαζςκίγμοκ ζηενεμηοπζηά πζζηεφς βζα ημοξ δθζηζςιέκμοξ, ιεζχκμοκ ηζξ εοηαζνίεξ ημοξ βζα ιία εοπάνζζηδ γςή ηαζ ελαζεεκίγμοκ ηδκ πνμζςπζηή ημοξ αλζμπνέπεζα. Έκαξ ζοπκυξ ιφεμξ ζπεηζηά ιε ημ κα ιεβαθχκεζ ηάπμζμξ είκαζ υηζ ζε υθα ηα επίπεδα δ οβεία ηαζ δ θοζζηή θεζημονβία πεζνμηενεφμοκ ιε ηδκ πνμπςνδιέκδ δθζηία. Τπάνπμοκ ζήιενα ζζπονέξ απμδείλεζξ πμο πνμηείκμοκ υηζ δ ηαηηζηή ΦΓ ιπμνεί κα ιεηααάθθεζ ημ νοειυ πηχζδξ πμθθχκ θοζζηχκ ηαζ ροπμθμβζηχκ ιεηααθδηχκ. Σμκίγεηαζ θμζπυκ υηζ δ βήνακζδ εα πνέπεζ κα ιδκ ακηζιεηςπίγεηαζ ιυκμ ςξ ιία ανκδηζηή δζαδζηαζία. Δπ αοημφ οπάνπμοκ πμθθά πμο ιπμνεί κα ηάκεζ έκα άημιμ βζα κα επδνεάζεζ εεηζηά ηδ δζαδζηαζία ηδξ βήνακζδξ. Ζ ηαηηζηή ΦΓ είκαζ έκαξ οπένμπμξ ιδπακζζιυξ ιε ημκ μπμίμ ηα δθζηζςιέκα άημια ιπμνμφκ κα αεθηζχζμοκ ηδ ζςιαηζηή ημοξ οβεία, ηδκ ροπμθμβζηή ημοξ εοελία ηαζ ηζξ ημζκςκζηέξ ημοξ εοηαζνίεξ. Δίκαζ ζδιακηζηυ βζα ημοξ βοικαζηέξ κα ηαηακμήζμοκ υηζ δεκ ανηεί απθά κα εκδιενχκμοκ ηα άημια υηζ δ ΦΓ είκαζ ηαθή βζ αοημφξ. Δίκαζ ζδιακηζηή δ βκχζδ βζα ηα μθέθδ ηδξ οβείαξ απυ ηδ ΦΓ, αθθά ιπμνεί κα ιδκ είκαζ ανηεηή βζα κα πείζεζ ηα οπμηζκδηζηά άημια κα αθθάλμοκ ηδ ζοιπενζθμνά ημοξ. Πμθθά δθζηζςιέκα άημια έπμοκ ακαπηφλεζ ιαηνάξ δζάνηεζαξ ηαζ ααεεζά εδναζςιέκεξ ανκδηζηέξ

62 62 ζηάζεζξ ηαζ αλίεξ ζπεηζηά ιε ηδ βήνακζδ. Αοηέξ μζ ανκδηζηέξ ακηζθήρεζξ επδνεάγμοκ ακηίζηνμθα ηδκ επζεοιία ημοξ κα ζοιιεηέπμοκ ζε πνμβνάιιαηα ΦΓ ηαζ είκαζ δφζημθμ κα λεπεναζημφκ. Οζ ηαεδβδηέξ θοζζηήξ αβςβήξ βοικαζηέξ- ιπμνμφκ κα αμδεήζμοκ ημοξ δθζηζςιέκμοξ κα ακαπηφλμοκ πζμ εεηζηέξ ζηάζεζξ ζπεηζηά ιε ηδ ΦΓ ζογδηχκηαξ εκενβά βζα ηάπμζμοξ απυ ημοξ ζοπκμφξ ιφεμοξ ζπεηζηά ιε ηδ ΦΓ. πρλνί κχζνη ζρεηηθά κε ηελ Φ. Γξαζηεξηφηεηα 1: Πξέπεη λα είζαη πγηήο γηα λα αζθεζείο. Πμθθμί δθζηζςιέκμζ ακηζζηέημκηαζ ζε ζοιιεημπή ζε άζηδζδ ηαεχξ θακεαζιέκα πζζηεφμοκ υηζ πνέπεζ κα είκαζ οβζείξ βζα κα αζηδεμφκ. Ζ ΦΓ ιπμνεί κα αεθηζχζεζ ηδκ πμζυηδηα γςήξ βζα ιζα ηενάζηζα πθεζμρδθία δθζηζςιέκςκ ηαζ ιπμνεί κα είκαζ πζμ απμηεθεζιαηζηή βζα άημια ιε πνυκζα πνμαθήιαηα οβείαξ ηαζ κυζμοξ. Οζ βοικαζηέξ ιπμνμφκ κα αμδεήζμοκ ζηδ δζάθοζδ αοημφ ημο ιφεμο ημκίγμκηαξ νυθμοξ ιμκηέθα ζηα ιέθδ ηδξ ημζκυηδηαξ πμο είκαζ ηαηηζηά δναζηήνζα πανά ηα πνμαθήιαηα οβείαξ. 2: Δίκαη πνιχ κεγάινο γηα λα μεθηλήζσ άζθεζε. Πμθθμί δθζηζςιέκμζ δεκ ακηζθαιαάκμκηαζ υηζ δ ΦΓ έπεζ απμδεζπεεί υηζ ςθεθεί άημια υθςκ ηςκ δθζηζχκ, ζοιπενζθαιαακμιέκςκ αηυιςκ δθζηίαξ αηυιδ ηαζ 90 ή 100 εηχκ. Οζ βοικαζηέξ ιπμνμφκ ζηναηδβζηά κα επζδείλμοκ εζηυκεξ εκενβχκ δθζηζςιέκςκ ιε ζηυπμ κα αμδεήζμοκ ζηδκ εκίζποζδ ηδξ ακηίθδρδξ υηζ δ δθζηία δεκ πνέπεζ κα απμηεθεί ειπυδζμ ζηδκ δναζηδνζυηδηα. 3. Υξεηάδεζαη εηδηθά ξνχρα θαη εμνπιηζκφ. Κακέκαξ εζδζηυξ νμοπζζιυξ ή ελμπθζζιυξ δεκ απαζηείηαζ. Αζθαθήξ ηαζ απμηεθεζιαηζηή άζηδζδ ιπμνεί κα εηηεθεζηεί θμνχκηαξ άκεηα παπμφηζζα βζα πενπάηδια ηαζ παθανά ηαεδιενζκά νμφπα. Απμηεθεζιαηζηή πνμπυκδζδ δφκαιδξ ιπμνεί κα επζηεοπεεί ιε θεδκυ ελμπθζζιυ υπςξ είκαζ εθαζηζηέξ ηαζκίεξ ηαζ ηακάηεξ/ιπμοηάθζα βειάηα ιε κενυ. Γζα πμθθμφξ δθζηζςιέκμοξ, πμθζηζζηζημί πανάβμκηεξ επδνεάγμοκ ηζξ επζθμβέξ νμοπζζιμφ ηαζ άζηδζδξ. Οζ βοικαζηέξ πνέπεζ κα θαιαάκμοκ οπ υρζκ ημοξ πμθζηζζηζημφξ πανάβμκηεξ ηαηά ηδκ επζθμβή ηςκ πνμηάζεςκ ΦΓ.

63 63 4: No pain, no gain. Υσξίο πφλν, δελ ππάξρεη φθεινο. Πμθθμί δθζηζςιέκμζ έιαεακ βζα ηδ ΦΓ υηακ ίζποε υηζ δ άζηδζδ έπνεπε κα ορδθήξ έκηαζδξ βζα κα είκαζ ςθέθζιδ. ήιενα ακαβκςνίγεηαζ υηζ δ ΦΓ δεκ πνεζάγεηαζ κα είκαζ επίπμκδ ή ελακηθδηζηή βζα κα πανέπεζ ζδιακηζηέξ ςθέθεζεξ ζηδκ οβεία. Οζ βοικαζηέξ πνέπεζ κα εκζζπφζμοκ ηδκ ακηίθδρδ υηζ μζ εθαθνζέξ έςξ ιέηνζεξ ΦΓ υπςξ μ ημζκςκζηυξ/θασηυξ πμνυξ, ημ πενπάηδια ή δ ηδπμονζηή είκαζ ηαηάθθδθμζ ηαζ απμηεθεζιαηζημί ηνυπμζ βζα κα μζημδμιδεεί πενζζζυηενδ ΦΓ ζηδκ ηαεδιενζκή γςή. 5: Γελ πξνιαβαίλσ λα αζθεζψ. Λίβμζ δθζηζςιέκμζ ακηζθαιαάκμκηαζ υηζ δ ΦΓ δεκ είκαζ ακάβηδ κα θαιαάκεζ πχνα δε ζοβηεηνζιέκμ πνυκμ ηαζ πχνμ αθθά ζοπκά ιπμνεί κα εκζςιαηςεεί ζηζξ ηαεδιενζκέξ δναζηδνζυηδηεξ υπςξ είκαζ ηα ρχκζα, δ ηδπμονζηή ηαζ μζ δμοθεζέξ ημο ζπζηζμφ. Οζ βοικαζηέξ ιπμνμφκ κα αμδεήζμοκ ημοξ δθζηζςιέκμοξ κα ακαεεςνήζμοκ ηα πνμβνάιιαηά ημοξ ηαζ κα ηαεμνίζμοκ εοηαζνίεξ βζα αολακυιεκδ ΦΓ. Φπζηθή δξαζηεξηφηεηα, Φπρνινγηθή επεμία Έκαξ ηνυπμξ κα αμδεδεμφκ μζ δθζηζςιέκμζ κα ηάκμοκ ηδ ιεηάααζδ απυ ημκ ηαεζζηζηυ ηνυπμ γςήξ ζε έκα ζςιαηζηά εκενβυ ηνυπμ γςήξ είκαζ κα εηπαζδεοημφκ ζπεηζηά ιε ηδκ επίδναζδ πμο ιπμνεί κα αζηήζεζ δ ΦΓ ζηδ ζοκμθζηή πμζυηδηα ηδξ γςήξ. Πμθθμί ζοκδέμοκ ηδκ άζηδζδ ιυκμ ιε ηζξ αθθαβέξ ζηδ θοζζηή ηαηάζηαζδ. Αοημί δεκ ιπμνμφκ κα ηαηακμήζμοκ υηζ οπάνπμοκ πμθθέξ ροπμθμβζηέξ ςθέθεζεξ πμο ιπμνμφκ κα ηενδδεμφκ απυ ηδκ ηαηηζηή ΦΓ, υπςξ ηδκ ροπμθμβζηή οβεία ηαζ ηδκ εοελία, ηδκ μθζηή ζηακμπμίδζδ απυ ηδ γςή, ηδκ πμζυηδηα ηδξ γςήξ ηαζ ηδ βκςζηζηή θεζημονβία. Οζ πενζζζυηενεξ απυ ηζξ ανπζηέξ ένεοκεξ ζπεηζηά ιε ηδ ζπέζδ ακάιεζα ζηδ ΦΓ ηαζ ζηδκ ροπμθμβζηή θεζημονβία δθζηζςιέκςκ αηυιςκ εζηίαγακ ζηδκ επίδναζδ ηδξ ΦΓ ζε δφμ ελεζδζηεοιέκεξ ροπμθμβζηέξ ηαηαζηάζεζξ: ηδκ ηαηάεθζρδ ηαζ ηζξ κεονχζεζξ άβπμοξ. ε ένεοκα ηςκ παναηδνήεδηε υηζ ιυκμ έκα ζπεηζηά ιζηνυ πμζμζηυ ημο πθδεοζιμφ ηςκ

64 64 δθζηζςιέκςκ αηυιςκ οπμθένεζ απυ ηθζκζηά επίπεδα ηαηάεθζρδξ ηαζ άβπμοξ, εκχ δ ΦΓ ιπμνεί κα ζοιαάθεζ ζηδκ αεθηίςζδ ηδξ ροπμθμβζηήξ εοελίαξ ηαεχξ ηαζ ζε εέιαηα υπςξ είκαζ δ αοημεηηίιδζδ, δ αοηυαπμηεθεζιαηζηυηδηα ηαζ δ βεκζηή εοελία. Ζ αζαθζμβναθζηή ένεοκα έδεζλε υηζ δ πνμπυκδζδ (άζηδζδ) μδήβδζε ζε ζδιακηζηέξ αεθηζχζεζξ ηυζμ ζηδ θοζζηή ηαηάζηαζδ υζμ ηαζ ζηδκ αοηυαπμηεθεζιαηζηυηδηα ηςκ δθζηζςιέκςκ αηυιςκ. Δζδζηυηενα υηζ δ ιέηνζαξ έκηαζδξ ΦΓ ιπμνεί κα είκαζ πενζζζυηενμ απμηεθεζιαηζηή απ υηζ είηε δ παιδθήξ είηε δ ορδθήξ έκηαζδξ πνμπμκδηζηέξ ζοκεδνίεξ. Πνμπμκδηζηά πνμβνάιιαηα δζάνηεζαξ ιεβαθφηενδξ απυ 10 εαδμιάδεξ θαίκεηαζ κα αζημφκ ιεβαθφηενδ επίδναζδ ζηδκ ροπμθμβζηή εοελία απ υηζ πνμβνάιιαηα ιζηνυηενδξ δζάνηεζαξ απυ 10 εαδμιάδεξ (McAuley & Rudolph, 1995). Δπζπνυζεεηα ζηδκ επίδναζδ ηδξ ΦΓ ζηδκ αοηυ-απμηεθεζιαηζηυηδηα, οπάνπεζ ιεβάθμ εκδζαθένμκ βζα ηδκ επίδναζδ ηδξ αοηυαπμηεθεζιαηζηυηδηαξ ζηδκ ζηακυηδηα ηςκ δθζηζςιέκςκ αηυιςκ κα ηάκμοκ ιεηάααζδ απυ ημκ ηαεζζηζηυ ηνυπμ γςήξ ζε έκακ εκενβυ ηνυπμ γςήξ. Οζ Dunn, Garcia et al., (1998) έδεζλακ υηζ ηα πνμβνάιιαηα πνμαβςβήξ ηδξ ΦΓ πμο αολάκμοκ ηδκ αοηυ-απμηεθεζιαηζηυηδηα ζηα δθζηζςιέκα άημια ιπμνμφκ κα αμδεήζμοκ ηα οπμηζκδηζηά άημια κα αολήζμοκ ηα επίπεδα ηδξ ηαεδιενζκήξ ημοξ ΦΓ. Έκαξ ανζειυξ ιμκαδζηχκ ζηνεζζμβυκςκ παναβυκηςκ θαιαάκμοκ πχνα ζηα ηεθεοηαία πνυκζα ηδξ γςήξ ηςκ δθζηζςιέκςκ αηυιςκ, ζοιπενζθαιαακμιέκςκ ηδξ ζοκηαλζμδυηδζδξ, ημο αιεηάαθδημο-ιεζςιέκμο εζζμδήιαημξ, ηδξ απχθεζαξ ηδξ οβείαξ, ημο ζαηνζημφ ηυζημοξ, ηδξ πανμπήξ θνμκηίδαξ ηαζ ημο εακάημο. Αιιαγέο ζηε Γλσζηηθή Λεηηνπξγία ιφγσ ηεο γήξαλζεο Ζ βήνακζδ ζπεηίγεηαζ ιε ιία ελαζεέκδζδ ζηδ βκςζηζηή θεζημονβία, ζοιπενζθαιαακμιέκδξ: ηδξ ικήιδξ: ιζηνήξ-δζάνηεζαξ ή πνυζθαηδξ ικήιδξ ηδξ πνμζμπήξ,

65 65 ηδξ εοθοΐαξ-κμδιμζφκδξ, ηδξ ηαπφηδηαξ επελενβαζίαξ πθδνμθμνζχκ, εζδζηά ηαηά ηδ θήρδ απμθάζεςκ ημο πνυκμο ακηίδναζδξ: δ επζανάδοκζή ημο είκαζ απμηέθεζια ηδξ κεονμθμβζηήξ αθθαβήξ- θυβς βήνακζδξ. Αοηέξ μζ ελαζεεκήζεζξ ιπμνεί ηεθζηά κα ηάκμοκ δφζημθδ ακ υπζ ηαζ αδφκαηδ ηδκ ακελάνηδηδ δζααίςζδ εκυξ δθζηζςιέκμο αηυιμο. Ζ βήνακζδ δεκ επδνεάγεζ υθα ηα άημια ιε ημκ ίδζμ ηνυπμ. Έηζζ, μ ααειυξ ζημκ μπμίμ δ βκςζηζηή θεζημονβία ελαζεεκεί πμζηίθεζ ζδιακηζηά ακάιεζα ζηα δθζηζςιέκα άημια. Χζηυζμ, μζ πενζζζυηενμζ, ακ υπζ ηαζ υθμζ, μζ δθζηζςιέκμζ ακαπηφζζμοκ ζε ηάπμζμ ααειυ ελαζεέκδζδ ηδξ ικήιδξ ηαεχξ ιεβαθχκμοκ, ζδζαίηενα ιεηά ηα 70. Δπζπνυζεεηα, βοκαίηεξ άκς ηςκ 85 εηχκ είκαζ πενζζζυηενμ πζεακυ κα δμηζιάζμοκ βκςζηζηή απχθεζα πανά μζ άκδνεξ. Οζ αθθαβέξ ζηδ ικήιδ ιε ηδ βήνακζδ ιπμνεί κα είκαζ ζπμναδζηέξ ηαζ δζαζημνπζζιέκεξ. Σα πζμ ζοπκά πανάπμκα απυ ημοξ δθζηζςιέκμοξ αθμνμφκ ζηδ ζοβηνάηδζδ μκμιάηςκ, ζημ πάζζιμ-ράλζιμ ακηζηεζιέκςκ ηαζ ζηδκ ελαζεεκδιέκδ ακάηθδζδ ηςκ ηαεδιενζκχκ ζοιαάκηςκ. Αοηά ηα πανάπμκα αθμνμφκ πενζζζυηενμ ηδ ικήιδ ιζηνήξ δζάνηεζαξ βεβμκυηςκ πμο εεςνμφκηαζ άζπεηα ιε άθθεξ ζδέεξ ή ικήιεξ. Σα δθζηζςιέκα άημια βεκζηά ιπμνεί κα έπμοκ: 1. ακεπανηή ιεηαθμνά μλοβυκμο ζημκ εβηέθαθμ, 2. ιεζςιέκδ ζφκεεζδ κεονμδζααζααζηχκ ηαζ 3. ιία ζοκμθζηή ιείςζδ ζημκ εβηεθαθζηυ ιεηααμθζζιυ πμο ιπμνεί κα ελδβήζεζ ηζξ πηχζεζξ ζηδ νεοζηή κμδιμζφκδ (Etnier & Landers, 1997). Κάπμζα απχθεζα ηδξ ηαπφηδηαξ ηδξ βκςζηζηήξ επελενβαζίαξ είκαζ ακαιεκυιεκδ ηαεχξ ημ άημιμ ιεβαθχκεζ. ηαεενέξ ιεζχζεζξ είκαζ μναηέξ απυ ηδκ Σνίηδ δεηαεηία ηδξ γςήξ. Ζ απυζπαζδ ηδξ πνμζμπήξ ηείκεζ κα επζαναδφκεζ παναπένα ηδ βκςζηζηή απυδμζδ ηςκ δθζηζςιέκςκ αηυιςκ. Σα δθζηζςιέκα άημια δοζημθεφμκηαζ ζδζαίηενα κα απμεδηεφμοκ ζοβπνυκςξ ηαζ

66 66 κα πεζνίγμκηαζ επζδέλζα ή κα επακα-μνβακχκμοκ οθζηυ ή κα εηηεθμφκ ιία εκένβεζα υηακ πνμζηίεεηαζ ιία πανάθθδθδ εκένβεζα. Γζα πανάδεζβια, ηαηά ηδ δζάνηεζα άζηδζδξ υηακ έκαξ δθζηζςιέκμξ είκαζ ζοβηεκηνςιέκμξ ζε ιία ζοβηεηνζιέκδ ηίκδζδ ή άζηδζδ (π.π. πμδδθαζία), ιπμνεί κα ζηαιαηήζεζ ηδκ ηίκδζδ εκηεθχξ ακ ηάπμζμξ ημο νςηήζεζ ηάηζ. Έκα εθάπζζημ επίπεδμ βκςζηζηήξ θεζημονβίαξ είκαζ απαναίηδημ βζα ακελάνηδηδ δζααίςζδ. Οζ βκςζηζηέξ ζηακυηδηεξ έπμοκ επίζδξ ιία ζαθή ζπέζδ ιε ημκ ηίκδοκμ ηςκ πηχζεςκ. Ζ ζηακυηδηα ηδξ εφηαιπηδξ ζηέρδξ ηαζ ηδξ εκζςιάηςζδξ ελςηενζηήξ ακαηνμθμδυηδζδξ θαίκεηαζ κα είκαζ μοζζαζηζηή βζα αζθαθή ηζκδηζηυηδηα. Σα δθζηζςιέκα άημια ιε ηζκδηζηέξ ηαζ αζζεδηδνζαηέξ ελαζεεκήζεζξ/αθάαεξ, ηςκ μπμίςκ δ ηνίζδ ηαζ μζ βκςζηζηέξ ζηακυηδηεξ/δελζυηδηεξ παναιέκμοκ ακέπαθεξ, ακηζθαιαάκμκηαζ ηζξ δοζημθίεξ πμο επζαάθθμκηαζ απυ ημοξ θεζημονβζημφξ πενζμνζζιμφξ ηαζ αθθδθεπζδνμφκ ιε ημ πενζαάθθμκ ημοξ ιε έκακ απμδμηζηυ ηαζ απμηεθεζιαηζηυ ηνυπμ, ζδζαίηενα οπυ ηαζκμφνζςκ ζοκεδηχκ. Αοημί είκαζ θζβυηενμ πζεακυ κα εηδδθχζμοκ ζοιπενζθμνά ιε ηδκ μπμία κα δζαηζκδοκεφμοκ ηδκ αζθάθεζά ημοξ. Ακηίεεηα, ηα δθζηζςιέκα άημια ιε ζμαανέξ βκςζηζηέξ αθάαεξ, εηδδθχκμοκ επζηίκδοκεξ ζοιπενζθμνέξ πμο ημοξ εέημοκ ζε ορδθυ ηίκδοκμ βζα πηχζεζξ θυβς ηδξ πανμνιδηζηυηδηάξ ημοξ, ηζξ δοζημθίεξ ζηδκ επίθοζδ πνμαθδιάηςκ ηαζ ζηδκ αδοκαιία κα ςθεθδεμφκ απυ ακαηνμθμδυηδζδ. ΦΓ θαη Γλσζηηθή ιεηηνπξγία Ζ δζαηήνδζδ ηδξ βκςζηζηήξ θεζημονβίαξ είκαζ γςηζηή βζα ηδκ πμζυηδηα ηδξ γςήξ βζα ηα πνμπςνδιέκα πνυκζα. Ζ ένεοκα ζηδ θοζζηή ηαηάζηαζδ, ζηδ βκχζδ ηαζ ζηδ βήνακζδ έπεζ εζηζάζεζ ζε δφμ ηφνζεξ ενςηήζεζξ: Σα δθζηζςιέκα άημια ιε ορδθή θοζζηή ηαηάζηαζδ πανμοζζάγμοκ ακχηενδ βκςζηζηή απυδμζδ εηείκδξ αηυιςκ ηδξ ίδζαξ δθζηίαξ ιε παιδθυηενδ θοζζηή ηαηάζηαζδ; Μπμνμφκ ζπεηζηά ιζηνήξ δζάνηεζαξ αολήζεζξ ζηδ ΦΓ κα πνμηαθέζμοκ ζδιακηζηέξ βκςζηζηέξ αθθαβέξ ζε πνμδβμφιεκα οπμηζκδηζηά δθζηζςιέκα άημια;

67 67 Ένεοκεξ πμο ελεηάγμοκ ηδ ζπέζδ ακάιεζα ζηδ ΦΚ ή ζηδκ οβεία ηαζ ζηδκ βκςζηζηή πηχζδ ζηδκ πνμπςνδιέκδ δθζηία έπμοκ επίζδξ απμδείλεζ υηζ δ θηςπή οβεία ηαζ δ κυζμξ ελαζεεκμφκ ηδκ βκςζηζηή απυδμζδ. ήιενα πνμηείκεηαζ υηζ μζ θοζζηά δναζηήνζμζ ηαζ ζε ηαθή ΦΚ δθζηζςιέκμζ ζοπκά επελενβάγμκηαζ ηδκ πθδνμθμνία πζμ απμηεθεζιαηζηά απυ ημοξ δθζηζςιέκμοξ ηδξ ίδζαξ δθζηίαξ ιε υπζ ηυζμ ηαθή ΦΚ ε ένεοκα ηςκ DiPietro, Seeman, Merrill & Berkman (1996) ανέεδηε υηζ μζ ζςιαηζηά δναζηήνζμζ δθζηζςιέκμζ οπενηενμφζακ ζδιακηζηά έκακηζ ηςκ θζβυηενμ δναζηήνζςκ δθζηζςιέκςκ ζε ιία δέζιδ πέκηε ηεζη ζηδ βκςζηζηή θεζημονβία. Οζ δζαθμνέξ αοηέξ είκαζ ακελάνηδηεξ απυ ημ θφθμ, ηδκ αοηυεηηζιμφιεκδ οβεία ηαζ ημ επίπεδμ ηδξ ημζκςκζηήξ δναζηδνζυηδηαξ. Δπζπνυζεεηα, ηα ιεβαθφηενα ηένδδ ζηδκ αενυαζα ηαηάζηαζδ ιπμνεί επίζδξ κα θένμοκ ιεβαθφηενα ηένδδ ζηδ βκςζηζηή θεζημονβία ηυζμ ηςκ ακδνχκ υζμ ηαζ ηςκ βοκαζηχκ. Χζηυζμ, ημ εάκ ηα ιζηνήξ δζάνηεζαξ πνμπμκδηζηά πνμβνάιιαηα ιπμνμφκ κα πνμηαθέζμοκ ζδιακηζηέξ αεθηζχζεζξ ζηδ βκςζηζηή απυδμζδ ζε πνμδβμφιεκα οπμηζκδηζηά δθζηζςιέκα άημια είκαζ θζβυηενμ ζαθέξ. ε άθθδ ένεοκα μζ Kramer et al. (2002) ηαηέθδλακ ζημ ζοιπέναζια υηζ οπάνπεζ ζαθή απυδεζλδ υηζ ηυζμ δ πνμπυκδζδ αενυαζαξ άζηδζδξ υζμ ηαζ ζοκδοαζηζηά δ αενυαζα άζηδζδ ηαζ δ πνμπυκδζδ δφκαιδξ ζπεηίγμκηαζ ιε αεθηζχζεζξ ζηδ βκςζηζηή θεζημονβία. Δκδζαθένμκ είκαζ ημ βεβμκυξ υηζ μ ζοκδοαζιυξ αενυαζαξ άζηδζδξ ηαζ πνμπυκδζδξ δφκαιδξ ανέεδηε κα είκαζ εθαθνχξ πζμ απμηεθεζιαηζηυξ ζηδ αεθηίςζδ ηδξ βκςζηζηήξ απυδμζδξ απ υηζ απυ ιυκδ ηδξ δ πνμπυκδζδ αενυαζαξ άζηδζδξ. Ακ ηαζ μζ οπεφεοκμζ ιδπακζζιμί βζ αοηέξ ηζξ πνμηαθμφιεκεξ απυ ηδκ πνμπυκδζδ αεθηζχζεζξ ζηδ βκςζηζηή απυδμζδ δεκ είκαζ επανηχξ ηαηακμδημί.

68 68 [απυ ACSM;s, 2003] Άκεζεο Χθέιεηεο Υαθάνςζδ: δ ηαηάθθδθδ ΦΓ ακεαάγεζ ηδ παθάνςζδ. Γζα ηδκ πνμαβςβή ηδξ παθάνςζδξ, μζ βζαηνμί πνέπεζ κα εκεαννφκμοκ ηα δθζηζςιέκα άημια κα αολήζμοκ ηα δζαθείιιαηα ηδξ ΦΓ (ηδκ άζηδζδ) ζηδκ ηαεδιενζκή ημοξ γςή. Μείςζδ ημο άβπμοξ ηαζ ημο ζηνεξ: οπάνπμοκ απμδείλεζξ υηζ δ ηαηηζηή ΦΓ ιπμνεί κα ιεζχζεζ ημ ζηνεξ ηαζ ημ άβπμξ. Δοηαζνίεξ βζα ΦΓ ιπμνμφκ κα δμεμφκ ζε πμθθά ημζκςκζηά βεβμκυηα υπςξ μζ αυθηεξ, ηα ρχκζα ηαζ ηα ηαλίδζα. Ακεααζιέκδ ηαηάζηαζδ δζάεεζδξ: πμθοάνζεια άημια ακαθένμοκ αολήζεζξ ζηδ δζάεεζδ ιεηά απυ ηαηάθθδθδ ΦΓ. Ζ ΦΓ ιπμνεί κα αμδεήζεζ ζηδκ ακηζιεηχπζζδ ηάπμζςκ απυ ηζξ ανκδηζηέξ ζοκέπεζεξ ηδξ

69 69 ελαζεέκδζδξ ηδξ δθζηίαξ ηαζ ηςκ παναηεηαιέκςκ πενζυδςκ απμιυκςζδξ. Μαθξάο δηάξθεηαο Χθέιεηεο Γεκζηή εοελία: έπμοκ παναηδνδεεί αεθηζχζεζξ ζπεδυκ ζε υθα ηα επίπεδα ηδξ ροπμθμβζηήξ θεζημονβίαξ ιεηά απυ πενζυδμοξ εηηεηαιέκδξ ΦΓ. Σα άημια πμο ηαηηζηά είκαζ εκενβά έπμοκ πζμ δοκαηή αοηυεηηίιδζδ ηαζ αοηυ-απμηεθεζιαηζηυηδηα. Σα δναζηήνζα δθζηζςιέκα άημια έπμοκ ιία ιεβαθφηενδ αίζεδζδ εθέβπμο ζηδ γςή ημοξ. Βεθηζςιέκδ δζακμδηζηή οβεία: δ ηαηηζηή άζηδζδ ιπμνεί κα έπεζ ιία ζδιακηζηή ζοιαμθή ζηδ δζαπείνζζδ ανηεηχκ δζακμδηζηχκ αζεεκεζχκ, ζοιπενζθαιαακμιέκδξ ηδξ ηαηάεθζρδξ ηαζ ηςκ κεονχζεςκ άβπμοξ. Ζ ΦΓ ζοζηήκεηαζ ζοπκά ςξ έκα μθμηθδνςιέκμ ημιιάηζ ηδξ ιεηαπείνζζδξ πμθθχκ ροπμθμβζηχκ ηαηαζηάζεςκ. Γκςζηζηέξ αεθηζχζεζξ: δ ηαηηζηή ΦΓ ιπμνεί κα αμδεήζεζ ζηδκ ακααμθή/ηαεοζηένδζδ ηδκ ζπεηζγυιεκςκ ιε ηδκ δθζηία ιεζχζεςκ ζηδ βκςζηζηή απυδμζδ. Τπάνπμοκ πμθθέξ απμδείλεζξ πμο δείπκμοκ υηζ δ πνμπυκδζδ αενυαζαξ άζηδζδξ αθθά ηαζ ζοκδοαζηζηά δ αενυαζα άζηδζδ ηαζ δ πνμπυκδζδ δφκαιδξ αεθηζχκμοκ ηδ βκςζηζηή θεζημονβία. Χθέθεζεξ ζημκ ηζκδηζηυ έθεβπμ ηαζ ηδκ απυδμζδ: δ ηαηηζηή ΦΓ αμδεά ζημ ζηαιάηδια ή ηδκ ηαεοζηένδζδ ηδξ ζπεηζγυιεκδξ ιε ηδκ δθζηία πηχζδ ηυζμ ηδξ θεπηήξ υζμ ηαζ ηδξ αδνήξ ηζκδηζηήξ εηηέθεζδξ. Ζ ΦΓ ιπμνεί κα αμδεήζεζ ζηδ αεθηίςζδ ηδξ ζζμννμπίαξ ηαζ ζηδ ιείςζδ ημο ηζκδφκμο πηχζεςκ ζηδκ πνμπςνδιέκδ δθζηία. Απυηηδζδ δελζμηήηςκ: ηαζκμφνζεξ δελζυηδηεξ ιπμνμφκ κα ιαεεοημφκ ηαζ μζ οπάνπμοζεξ δελζυηδηεξ ιπμνμφκ κα αεθηζςεμφκ δζα ηδξ ΦΓ απυ υθα ηα άημια αζπέηςξ δθζηίαξ. Με ημ είκαζ θοζζηά δναζηήνζμζ μζ δθζηζςιέκμζ ιπμνμφκ κα απμηηήζμοκ ηαζκμφνζεξ βκςζηζηέξ ηαζ ηζκδηζηέξ δελζυηδηεξ πμο ιπμνμφκ κα αμδεήζμοκ ζηδ δζαηήνδζδ ηδξ βκςζηζηήξ θεζημονβίαξ ζηδκ πνμπςνδιέκδ δθζηία.

70 70 Φπρνινγηθέο θαη Γλσζηηθέο σθέιεηεο ηεο ΦΓ ζε ειηθησκέλα άηνκα (WHO, 1997). Παναηάης παναηίεεκηαζ μνζζιέκεξ απυ ηζξ ςθέθεζεξ ηδξ ΦΓ ζημ ιοαθυ/κμο, πμο ηαεμνίγεηαζ ςξ ιία ζοθθμβή ζοκεζδδηχκ ηαζ αζοκείδδηςκ δζαδζηαζζχκ πμο ηαηεοεφκμοκ ηαζ επδνεάγμοκ ηδ ζοκαζζεδιαηζηή ηαζ ζςιαηζηή ζοιπενζθμνά υπςξ: Καθφηενδ εβηεθαθζηή θεζημονβία: δζακμδηζηή εημζιυηδηα, ικήιδ, ζοβηέκηνςζδ, απμζπαζιαηζηή θμβζηή, θεηηζηή εοθνάδεζα, εοθοΐα (δελζυηδηεξ θήρδξ απυθαζδξ η.α). Βεθηζςιέκδ αζζεδηήνζα ηαζ ηζκδηζηή απυδμζδ (sensorimotor performance). Βεθηζςιέκδ ζηάζδ απέκακηζ ζηδ γςή. Αολδιέκδ αοηυ-ειπζζημζφκδ ηαζ έθεβπμξ ζηδ γςή. Βεθηζςιέκδ αοημπεπμίεδζδ. Πζμ οβζή αοηυ-εζηυκα ηαζ αοηυ-εηηίιδζδ. Αολδιέκδ εκένβεζα. Η ΦΓ θαίλεηαη λα δηαηεξεί 1. ηδκ εβηεθαθζηή νμή αίιαημξ 2. ιεζχκμκηαξ ηδκ πίεζδ ημο αίιαημξ, 3. ιεζχκμκηαξ ηα επίπεδα θζπζδίςκ ημο αίιαημξ (πμθδζηενυθδ ηαζ ηνζβθοηενίδζα), 4. ακαζηέθθμκηαξ ηδ ζοζζςνεοηζηυηδηα ηςκ αζιμπεηαθίςκ (ειπμδίγμκηαξ ηδ δδιζμονβία ενυιαςκ ζημ αίια), ηαζ 5. αολάκμκηαξ ηζξ εβηεθαθζηέξ ιεηααμθζηέξ απαζηήζεζξ. Τπάνπμοκ αηυιδ ιανηονίεξ υηζ δ άζηδζδ ιπμνεί κα αεθηζχζεζ ηδκ αενυαζα ζηακυηδηα ηαζ ηδκ εβηεθαθζηή ενεπηζηή πανμπή ηαζ δζεβείνεζ ηδκ κεονςκζηή ακάπηολδ ηαζ επζαίςζδ.

71 71 4 ε Δλφηεηα Η κλήκε ζηελ Σξίηε Ηιηθία θαη ν ξφινο ηεο άζθεζεο Δηζαγσγή Οζ επζδνάζεζξ ημο βήναημξ ζημκ εβηέθαθμ ηαζ ηδκ ακηίθδρδ είκαζ δζαδεδμιέκεξ ηαζ έπμοκ πμθθαπθέξ αζηζμθμβίεξ. ζμ ιεβαθχκμοιε μ εβηέθαθμξ ζοννζηκχκεηαζ ζε υβημ, ηαζ πζμ ζοβηεηνζιέκα, ζημ ιεηςπζαίμ θθμζυ ημο εβηεθάθμο (Peters, 2006). Έηζζ ιε ημ πέναξ ηδξ δθζηίαξ επένπεηαζ αφλδζδ ηδξ πζεακυηδηαξ βζα πνμμδεοηζηή απχθεζα ικήιδξ ηαζ δ δναζηδνζμπμίδζδ ημο εβηεθάθμο βίκεηαζ πενζζζυηενμ αιθίπθεονδ βζα εέιαηα ικήιδξ (Larrabee, & Crook, 1994). Να ζδιεζςεεί υηζ ημ 40% ηςκ ακενχπςκ ζηζξ ΖΠΑ, δδθαδή 16 εηαημιιφνζα, δθζηίαξ 65 εηχκ ηαζ άκς ακηζιεηςπίγμοκ ελαζεέκδζδ ηδξ ικήιδξ πμο ζπεηίγεηαζ ιε ηδκ δθζηία. Μυκμ ημ 1% απυ αοηέξ ηζξ πενζπηχζεζξ ελεθίζζεηαζ ζε άκμζα ηάεε πνυκμ (Petersen et al., 1999). Γφνς ζημ 10% ηςκ ακενχπςκ δθζηίαξ 65 πνμκχκ ηαζ άκς έπμοκ ήπζα ακηζθδπηζηή αθάαδ ηαζ ημκηά ζημ 15% απυ αοημφξ ακαπηφζζμοκ ηδκ κυζμ ημο Alzheimer ηάεε πνυκμ. Έηζζ υζμ πενζζζυηενμ γεζ μ άκενςπμξ, ηυζμ μ ηίκδοκμξ ακάπηολδξ ηδξ κυζμο ημο Alzheimer αολάκεζ δναιαηζηά. Δπζπνυζεεηα, βεκεηζημί πανάβμκηεξ, κεονμδζααζααζηέξ, μνιυκεξ ηαεχξ ηαζ δ ειπεζνία παίγμοκ νυθμ ζηδ βήνακζδ ημο εβηεθάθμο. Σα ορδθά επίπεδα εηπαίδεοζδξ ή ηα επαββεθιαηζηά επζηεφβιαηα ίζςξ δνμοκ ςξ πνμζηαηεοηζηυξ πανάβμκηαξ. Δπίζδξ, πνμζηαηεοηζημί πανάβμκηεξ είκαζ δ οβζήξ δζαηνμθή, δ παιδθή ή ιέηνζα πνυζθδρδ αθημυθ ηαζ δ ηαηηζηή άζηδζδ (Peters, 2006). Ση είλαη Μλήκε + ; Μκήιδ είκαζ πμθθά πνάβιαηα, (επζζηδιμκζηχξ), είκαζ υθα αοηά πμο εοιάηαζ ηακείξ, ηαεχξ ηαζ δ ζηακυηδηα ημο κα εοιάηαζ. Ζ δζαδζηαζία εηιάεδζδξ κέαξ πθδνμθμνίαξ, απμεήηεοζδξ ηαζ ακάηθδζδξ ηδξ, πενζθαιαάκεζ ιζα πενίπθμηδ αθθδθεπίδναζδ εβηεθαθζηχκ θεζημονβζχκ. + (Harvard Medical School, Ηιηθία θαη απώιεηα Μλήκεο)

72 72 Αθθά ηζ είκαζ αοηέξ ηαεεαοηέξ μζ ικήιεξ; Κάπμζεξ ικήιεξ ακηέπμοκ, εκχ άθθεξ ελαθακίγμκηαζ. Έκα ηφνζμ ζφζηδια ααζίγεηαζ ζημκ πνυκμ, ηάκμκηαξ δζάηνζζδ ιεηαλφ αναπφπνμκδξ ικήιδξ πμο είκαζ εθήιενδ ηαζ ιαηνυπνμκδξ, πμο δζανηεί βζα ημ ιεβαθφηενμ ηιήια ηδξ γςήξ. Αναηομία ηης μνήμης Οζθξεηηθό λεύξν Υπνζάιακνο (Απφ ην Harvard Medical School, 2004 Ιππόκαμπος Ο ηππφθακπνο, παίδεη ζεκαληηθφ ξφιν ζηελ απφθηεζε θαη ζηαζεξνπνίεζε λέσλ κλεκψλ. Ζ ακπγδαιή είλαη ην κέξνο ηνπ εγθεθάινπ πνπ αληηδξά ζε ζπλαηζζεκαηηθά δπλαηή πιεξνθνξία, βνεζψληαο ηνλ εγθέθαιν λα ζπγθξαηήζεη πιεξνθνξίεο κε ζπλαηζζεκαηηθφ αληίθηππν. Απφ ηε ζηηγκή πνπ ε κλήκε έρεη εγθαηαζηαζεί (ζηαζεξνπνηεζεί), απνζεθεχεηαη θπξίσο ζε πεξηνρέο ηνπ εγθεθαιηθνχ θινηνχ, ηνπ κεγάινπ, ζνισηνχ εμσηεξηθνχ ζηξψκαηνο ηνπ εγθεθάινπ. Βξαρχρξνλε κλήκε οκίζηαηαζ απυ πθδνμθμνίεξ πμο μ εβηέθαθμξ απμεδηεφεζ πνμζςνζκά, πενζθαιαάκμκηαξ υ,ηζ ιπμνεί κα πνεζαζηεί κα εοιδεείηε ιέζα ζηα επυιεκα θεπηά ή δεοηενυθεπηα. Μλήκε εξγαζίαο Δίκαζ ιζα ιμνθή αναπφπνμκδξ ικήιδξ πμο πενζθαιαάκεζ εκενβή δζαηήνδζδ πθδνμθμνζχκ ηαζ επελενβαζία ημοξ. (Π.π, δ ικήιδ ενβαζίαξ ένπεηαζ ζημ πνμζηήκζμ υηακ εοιάζηε ηζξ ηζιέξ ζε έκα ζμφπεν ιάνηεη, εκχ πανάθθδθα ηάκεηε ιε αοηέξ έκακ οπμθμβζζιυ χζηε κα ζοβηνίκεηε ημ ηυζημξ). Οζ αναπφπνμκεξ

73 73 ικήιεξ οπμηίεεηαζ υηζ είκαζ εθήιενεξ. Δκαθθάζζμκηαζ ιε ιεβάθδ ηαπφηδηα βζαηί ζοκέπεζα ακηζηαείζηακηαζ ιε ηαζκμφνζεξ ηαζ οπάνπεζ ζοβηεηνζιέκμξ ανζειυξ αναπφπνμκςκ ικδιχκ πμο ιπμνμφκ κα ζοβηναηδεμφκ. Ζ ένεοκα δείπκεζ υηζ μ ιέζμξ άκενςπμξ ιπμνεί κα ζοβηναηήζεζ ιυκμ ιέπνζ εθηά (7) (ζοκ - πθδκ δφμ) ιδ ζοκδεδειέκα «ημιιάηζα» πθδνμθμνίαξ ηδκ ίδζα ζηζβιή βζα 30sec. Γζ' αοηυ ηαζ είκαζ εοημθυηενμ κα εοιδεεί ηακείξ έκα ηδθέθςκμ ιε 7 ρδθία απυ έκα ιεβαθφηενμ ανζειυ, υπςξ αοηυξ εκυξ θμβανζαζιμφ ζηδκ ηνάπεγα. Ζ δζαδζηαζία αοηή παναηηδνίγεηαζ απυ ιεηαααηζηυηδηα ηαζ είκαζ ςθέθζιμξ, βζαηί δίκεζ ηδ δοκαηυηδηα κα απμννζθεμφκ άπνδζηεξ πθδνμθμνίεξ, άθθςξ, ημ ιοαθυ εα ήηακ ηυζμ θμνηςιέκμ ιε ακμφζζα πνάβιαηα, χζηε εα οπήνπε πνυαθδια ζοβηέκηνςζδξ ζηα ζδιακηζηά. Μαθξφρξνλε κλήκε Ο εβηέθαθμξ βνήβμνα απμννίπηεζ ηζξ πζμ αζήιακηεξ αναπφπνμκεξ πθδνμθμνίεξ, απμεδηεφεζ ηζξ ζδιακηζηυηενεξ. Αοηέξ πμο δζαηζκμφκ ημ ζοκαίζεδια ή έπμοκ έκα πνμζςπζηυ κυδια. Δίκαζ ημ ζφκμθμ αοηχκ πμο λένεηε, ιζα ζφκμρδ δεδμιέκςκ πμο ηοιαίκμκηαζ απυ ημ υκμια, ηδ δζεφεοκζδ ηαζ ανζειυ ηδθεθχκμο ηαζ ηα μκυιαηα θίθςκ ηαζ ζοββεκχκ, έςξ πζμ πενίπθμηεξ πθδνμθμνίεξ, υπςξ ήπμοξ ηαζ εζηυκεξ απυ βεβμκυηα πμο έβζκακ εδχ ηαζ δεηαεηίεξ. Δπίζδξ πενζθαιαάκεζ ηζξ πθδνμθμνίεξ νμοηίκαξ πμο πνδζζιμπμζείηε ηαεδιενζκά, υπςξ πχξ κα θηζάλεηε ηαθέ, κα θεζημονβήζεηε ημκ οπμθμβζζηή ζαξ ηαζ κα θένεηε ζε πέναξ υθεξ ηζξ θεπηέξ ζοιπενζθμνζμθμβζηέξ αθθδθμοπίεξ πμο ζπεηίγμκηαζ ιε ηδκ ενβαζία ζαξ ή κα θνμκηίζεηε ημ κμζημηονζυ ζαξ. Δπζπθέμκ, μζ ιαηνυπνμκεξ ικήιεξ είκαζ θζβυηενμ εοαίζεδηεξ απυ ηζξ αναπφπνμκεξ, πνάβια πμο ζδιαίκεζ υηζ δεκ πάκμκηαζ υηακ ηάηζ δζαηυπηεζ ημκ εζνιυ ηδξ ζηέρδξ. Απυ ηδκ άθθδ, ηάπμζεξ ιαηνυπνμκεξ ικήιεξ δζαηδνμφκηαζ εηπθδηηζηά, άζπεηα ιε ημ πυζμ αναζά ηζξ πνδζζιμπμζείηε. Γζα πανάδεζβια, ιζα άδζηδ ηζιςνία, ιζα ενβαζία ζημ ζπμθείμ, ημ πνχημ νακηεαμφ.

74 74 πξξηθλψλεηαη ν εγθέθαινο; Γζα πνυκζα, δ επζζηδιμκζηή άπμρδ βζα ημκ εβηέθαθμ εκυξ εκήθζηα ήηακ ηάεε άθθμ πανά εκεαννοκηζηή. Ήηακ ιζα ακαιθζζαήηδηδ αθήεεζα υηζ μ εβηέθαθμξ ζαξ πανάβεζ κέα ηφηηανα ιυκμ ζηα πνχηα ζηάδζα ηδξ γςήξ ηαζ ιυθζξ θηάζεηε ζηδκ εκδθζηίςζδ, δ ακάπηολδ κέςκ κεονχκςκ ανπίγεζ κα ελαζεεκεί. Μπμνεί κα έπεηε αημφζεζ ημ ζοπκά επακαθαιαακυιεκμ «βεβμκυξ» υηζ πάκεηε κεονζηά ηφηηανα ηδκ διένα. Όηαλ ηα εγθεθαιηθά θχηηαξα πεζαίλνπλ ε πμθθμφξ δθζηζςιέκμοξ ακενχπμοξ δ απχθεζα κεονχκςκ επδνεάγεζ: ηδ δναζηδνζυηδηα ηςκ κεονμδζααζααζηχκ, πδιζηχκ μοζζχκ πμο πανέπμοκ ηα ιέζα βζα επζημζκςκία ακάιεζα ζηα ηφηηανα ημο εβηεθάθμο ηαζ ημο κεονζημφ ζοζηήιαημξ. Ζ θεζημονβία ηςκ κεονμδζααζααζηχκ είκαζ μ πανάβμκηαξ-ηθεζδί ζε υθδ ηδ ζοιπενζθμνά, απυ ηδκ ηαηαβναθή ημο πυκμο υηακ πηοπάηε ημ πυδζ ζαξ, ςξ ηδ δζαιυνθςζδ ηδξ ζηέρδξ βζα κα βνάρεηε έκα πμίδια. Ο εβηέθαθμξ πμο βενκά θαίκεηαζ κα πάκεζ κεονχκεξ ζε δμιέξ πμο ανίζημκηαζ ααεζά ζημ εζςηενζηυ ημο ηαζ πανάβμοκ ζδιακηζημφξ κεονμδζααζααζηέξ υπςξ δ κημπαιίκδ ηαζ δ ζενμημκίκδ. Ζ ελάκηθδζδ ηδξ κημπαιίκδξ ηαζ ηδξ ζενμημκίκδξ μδδβεί ζε πνμαθήιαηα ικήιδξ. Πψο αιιάδεη ε κλήκε κε ηελ ειηθία Γζα πμθθμφξ ακενχπμοξ δ απχθεζα ικήιδξ βίκεηαζ ακηζθδπηή πενίπμο ιεηά ηα 50. Αθθά έκαξ απυ ημοξ ιφεμοξ πμο πενζαάθθμοκ ημκ υνμ «ζοκδεδειέκδ ιε ηδκ δθζηία απχθεζα ικήιδξ», είκαζ υηζ υθεξ μζ ικήιεξ ελαζεεκμφκ ιε ηδκ πάνμδμ ηςκ εηχκ. ηδκ πναβιαηζηυηδηα, εκχ ηάπμζεξ πθδνμθμνίεξ ιπμνεί κα βίκεηαζ πζμ δφζημθμ κα ακαηθδεμφκ, άθθεξ παναιέκμοκ ηυζμ πνμζζηέξ υζμ πάκηα. Ηδζαίηενα, οπάνπεζ αθήεεζα ζημ παθζυ νδηυ υηζ «δεκ λεπκάξ πχξ κα ηάκεζξ πμδήθαημ».

75 75 Παξάγνληεο δηαβίωζεο Ο ηνυπμξ πμο γμφιε, πμο ηνχιε ηαζ πίκμοιε ηαζ ημ πχξ θενυιαζηε ζημ ζχια ιαξ, ιπμνεί επίζδξ κα επδνεάζεζ ηδ ικήιδ. Υξήζε αιθνφι Ζ οπεναμθζηή πνήζδ αθημυθ αολάκεζ ημκ ηίκδοκμ βζα απχθεζα ικήιδξ ηαζ άκμζα. Οζ αθημμθζημί ζοκακημφκ πνμαθήιαηα ζε ενβαζίεξ ηδξ αναπφπνμκδξ ικήιδξ, υπςξ δ απμικδιυκεοζδ ιζαξ θίζηαξ. Ακ ηαζ δ ζηακυηδηα κα εοιάηαζ ηακείξ ζοκήεςξ ιεζχκεηαζ ζηαδζαηά ιε ηα πνυκζα αανζάξ ηαηακάθςζδξ αθημυθ, ιπμνεί επίζδξ κα ιεζςεεί δναιαηζηά ηαζ αζθκίδζα ζε ιζα αζεέκεζα πμο ηαθείηαζ ζφκδνμιμ Korsakoff. Αοηυ είκαζ απμηέθεζια ιζαξ ιαηνμπνυκζαξ ακεπάνηεζαξ αζηαιίκδξ Β1 (εεζαιίκδξ) ζε ζοκδοαζιυ ιε ηα ημλζηά απμηεθέζιαηα ημο αθημυθ ζημκ εβηέθαθμ. Ζ απχθεζα ικήιδξ ζημ ζφκδνμιμ Korsakoff είκαζ ζοκήεςξ ιυκζιδ, υιςξ άθθα πνμαθήιαηα ικήιδξ πμο ζοκδέμκηαζ ιε ημ αθημυθ ιπμνεί κα ακαζηναθμφκ, ακ ημ άημιμ ζηαιαηήζεζ κα πίκεζ. Ζ ήπζα ηαηακάθςζδ αθημυθ, απυ ηδκ άθθδ, ιπμνεί κα ιεζχζεζ ημκ ηίκδοκμ βζα άκμζα. Άημια δθζηίαξ άκς ηςκ 65 εηχκ, πμο έπζκακ ιέπνζ έκα πμηυ ηδκ διένα, είπακ ζπεδυκ ημκ ιζζυ ηίκδοκμ βζα κυζμ Alzheimer ζε ζπέζδ ιε άημια πμο δεκ έπζκακ, ιεθέηδ ζημ Journal of the American Medical Association, (2003). Οζ πζμ ζοζηδιαηζημί πμηέξ δζέηνεπακ ηαηά 22% ιεβαθφηενμ ηίκδοκμ απυ ημοξ ιδ πμηέξ. Γεκ είκαζ λεηάεανμ ακ μ ηφπμξ ημο αθημυθ - ηναζί, ιπίνα, ή θζηέν - έπεζ ηάπμζα δζαθμνά. Γίαηηα Γζα πνυκζα, μζ επζζηήιμκεξ πίζηεοακ υηζ δ δίαζηα ιπμνεί κα επδνεάγεζ ημκ ηίκδοκμ βζα άκμζα. Σμ θίπμξ ηαζ δ πμθδζηενυθδ εεςνμφκηακ πζεακμί πανάβμκηεξ ηζκδφκμο ηαζ ηα ακηζμλεζδςηζηά - αζηαιίκδ C ηαζ Δ ηαζ ημ α- ηανμηέκζμ - εεςνμφκηακ πζεακά πνμζηαηεοηζημί πανάβμκηεξ.

76 76 ε ζπέζδ ιε ηα θίπδ, δεκ είκαζ ημ πμζυ ημο ζοκμθζημφ θίπμοξ πμο ηαηακαθχκεηαζ, αθθά ιάθθμκ μ ηφπμξ ημο θίπμοξ πμο ιπμνεί κα αολήζεζ ηδκ πζεακυηδηα βζα κυζμ Alzheimer. ημ Archives of Neurology ημ 2003 ακαθένεηαζ υηζ δ ηαηακάθςζδ ιεβάθςκ πμζμηήηςκ ημνεζιέκςκ θζπχκ (ηνέαξ, αμφηονμ ηαζ βαθαηημημιζηά) αφλδζε ημκ ηίκδοκμ βζα κυζμ Alzheimer, εκχ δ ηαηακάθςζδ ιεβάθςκ πμζμηήηςκ ιδ ημνεζιέκςκ θζπχκ - πμο πενζθαιαάκμοκ ηα πενζζζυηενα θοηζηά θίπδ ηαζ θίπδ ρανζχκ - ιείςζε ημκ ηίκδοκμ. ε ακηίεεζδ ιε ηα ημνεζιέκα θίπδ, ηα πμθοαηυνεζηα ηαζ ιμκμαηυνεζηα θίπδ ήηακ πνμζηαηεοηζηά. Ο ηίκδοκμξ βζα κυζμ Alzheimer ήηακ 70% ιζηνυηενμξ ακάιεζα ζε άημια πμο έηνςβακ ηα πενζζζυηενα πμθοαηυνεζηα θίπδ, ζε ζπέζδ ιε ηα άημια πμο έηνςβακ ηα θζβυηενα. Ο ηίκδοκμξ βζα άκμζα ήηακ 80% ιζηνυηενμξ ακάιεζα ζε άημια πμο έηνςβακ ηα πενζζζυηενα ιμκμαηυνεζηα θίπδ, υπςξ αοηά πμο οπάνπμοκ ζημ εθαζυθαδμ. Ζ μθζηή πμζυηδηα θζπανχκ ηαζ δζαζηδηζηήξ πμθδζηενυθδξ, δεκ επδνέαγε ημκ ηίκδοκμ βζα άκμζα. Έιιεηςε δηαλνεηηθψλ εξεζηζκάησλ Με ημ πέναζια ημο πνυκμο ηα άημια πμο δεκ πνμηαθμφκ ημ ιοαθυ ημοξ, δείπκμοκ ιεβαθφηενμ ααειυ ελαζεέκζζδξ ηδξ ικήιδξ, ζε ζπέζδ ιε άημια πμο παναιέκμοκ κμδηζηά δναζηήνζα. Σμ ίδνοια MacArthur ζε ιζα ενεοκά ημο έδεζλε υηζ, ημ επίπεδμ ιυνθςζδξ ήηακ μ πζμ ζζπονυξ πνμβκςζηζηυξ πανάβμκηαξ κμδηζηήξ ζηακυηδηαξ, ηαεχξ μζ άκενςπμζ βενκμφζακ. Τρδθυ επίπεδμ ιυνθςζδξ ιπμνεί κα απμηηήζμοκ μζ άκενςπμζ, ακ επζδεζηκφμοκ ηδ ζοκήεεζα κα ιαεαίκμοκ ηαζ κα πνμηαθμφκ ημ ιοαθυ ημοξ κμδηζηά ιε δναζηδνζυηδηεξ υπςξ: ημ δζάααζια, ημ ζηάηζ, δ ιμοζζηή, ή δ εηιάεδζδ κέςκ πναβιάηςκ. Αοηή δ κμδηζηή δναζηδνζυηδηα θαίκεηαζ κα αμδεά ζηδ δζαηήνδζδ ημο εβηεθάθμο ζε ηαθή ηαηάζηαζδ. Οζ επζζηήιμκεξ πζζηεφμοκ υηζ : μ δζακμδηζηυξ ειπθμοηζζιυξ ηαζ δ ιάεδζδ ενεείγμοκ ημκ εβηέθαθμ κα δδιζμονβήζεζ πενζζζυηενεξ ζοκδέζεζξ, αολάκμκηαξ ηδκ ποηκυηδηα ηςκ ζοκάρεςκ. Θα ιπμνμφζε κα εζπςεεί υηζ, μ «ιμνθςιέκμξ εβηέθαθμξ» ιπμνεί κα έπεζ πενζζζυηενεξ εθεδνείεξ βκςζζαηήξ ζηακυηδηαξ ηαζ κα είκαζ ζηακυξ κα ακηέλεζ ιεβαθφηενδ κεονςκζηή απχθεζα.

77 77 Έιιεηςε χπλνπ Άημια πμο δεκ ημζιμφκηαζ ηαθά ημ ανάδο ηείκμοκ κα λεπκμφκ πενζζζυηενμ απυ άημια πμο ημζιμφκηαζ ηαθά. Έκαξ ηαθυξ κοπηενζκυξ φπκμξ είκαζ ααζζηυξ βζα ηδ ζηαεενμπμίδζδ ηςκ ικδιχκ. Ακ ηαζ μζ άκενςπμζ δζαθμνμπμζμφκηαζ ζηδκ ακάβηδ ημοξ βζα φπκμ, έκα ελάςνμ εεςνείηαζ απαναίηδημ, χζηε κα είκαζ ηάπμζμξ ζε επανηή εβνήβμνζδ ηαηά ηδ δζάνηεζα ηδξ διέναξ ηαζ κα δζαηδνεί ηαθή θεζημονβία ικήιδξ. Ένεοκα ημο Harvard, έδεζλε υηζ, ημοθάπζζημκ έκα ελάςνμ φπκμξ ημ ανάδο, θαζκυηακ κα: αεθηζχκεζ ηδκ ζηακυηδηα εηιάεδζδξ κέςκ επζδελζμηήηςκ. ηξεο Πμθθέξ ιεθέηεξ ζοκδέμοκ ημ ζηνεξ ιε ηδκ απχθεζα ικήιδξ. Σμ ηθεζδί εδχ είκαζ υηζ δεκ ακαθένμκηαζ ζημ ηαεδιενζκυ ιζηνυ ζηνεξ, υπςξ μζ πνμηαεμνζζιέκεξ διενμιδκίεξ πανάδμζδξ ενβαζζχκ ή ιζηνέξ δζαθςκίεξ, αθθά μζ ζμαανέξ ιμνθέξ ζηνεξ υπςξ, ηα ααεζά ηναοιαηζηά βεβμκυηα ή ζε ιζα ζοκεπυιεκδ αίζεδζδ έκημκμο άβπμοξ. Αοηέξ μζ ζμαανέξ ιμνθέξ ζηνεξ ιπμνεί κα αθάρμοκ ηδ ικήιδ εκυξ αηυιμο. Οζ ιεθέηεξ ημο εβηεθάθμο, αηυιςκ πμο είπακ οπμζηεί έκημκμ ζηνεξ - π.π. αεηενάκςκ ημο πμθέιμο ημο Βζεηκάι, ιε δζαβκςζιέκδ ιεηαηναοιαηζηή δζαηαναπή ζηνεξ - δείπκμοκ υηζ ζε ηέημζα άημια, μ υβημξ ημο ζππυηαιπμο είκαζ ιζηνυηενμξ απυ ημ ζοκδεζζιέκμ. Καζηζηηθφο ηξφπνο δσήο Ζ ακεπανηήξ θοζζηή άζηδζδ επίζδξ αολάκεζ ηδκ πζεακυηδηα ακαπδνίαξ ηδξ ικήιδξ. Βνέεδηε υηζ ηα άημια πμο ηάκμοκ ηαεζζηζηή γςή, είπακ ιεβαθφηενμ ααειυ ελαζεέκζζδξ ηδξ ικήιδξ, ζοβηνζηζηά ιε άημια θοζζηά δναζηήνζα ζε ηαηηζηή αάζδ (Ίδνοια MacArthur). Σα δναζηήνζα άημια δεκ ήηακ απαναίηδημ κα βοικάγμκηαζ ζε βοικαζηήνζμ, αθθά επζδίδμκηακ ζε ηαεδιενζκή αάζδ ζε ζδιακηζηά πενζζζυηενδ θοζζηή δναζηδνζυηδηα, υπςξ ημ κα ακεαμηαηεααίκμοκ ζηάθεξ ή κα ηάκμοκ

78 78 πενζπάημοξ. Ζ άζηδζδ ιπμνεί κα ςθεθεί ηδ ικήιδ έιιεζα, δζαηδνχκηαξ ημοξ πκεφιμκεξ οβζείξ ηαζ ιζα ζηαεενή πανμπή μλοβυκμο ζημκ εβηέθαθμ. Ζ ηαθή πκεοιμκζηή θεζημονβία, ήηακ έκα παναηηδνζζηζηυ πμο είπακ δθζηζςιέκα άημια, ηςκ μπμίςκ δ ικήιδ ηαζ μζ άθθεξ κμδηζηέξ θεζημονβίεξ πανέιεκακ ζζπονέξ. Άζθεζε Ζ ηαθή θοζζηή ηαηάζηαζδ ηαζ δ ηαθή κμδηζηή ηαηάζηαζδ ζοιααδίγμοκ. Οζ άκενςπμζ πμο αζημφκηαζ ηαηηζηά, ηείκμοκ κα παναιέκμοκ μλείξ κμδηζηά ιέπνζ ηα 70 ηαζ 80 ημοξ. Τπάνπμοκ ανηεημί ηνυπμζ ιε ημοξ μπμίμοξ δ άζηδζδ ιπμνεί κα αμδεήζεζ ηδ ικήιδ. Πνχηα απ' υθα, είκαζ ηαθή βζα ημοξ πκεφιμκεξ ηαζ ηα άημια ηςκ μπμίςκ δ ικήιδ ηαζ μζ κμδηζηέξ θεζημονβίεξ παναιέκμοκ δοκαηέξ ζε ιεβάθεξ δθζηίεξ, έπμοκ παναηηδνζζηζηά ηαθή πκεοιμκζηή θεζημονβία. Γεφηενμκ, δ άζηδζδ αμδεά ζηδ ιείςζδ ημο ηζκδφκμο βζα δζααήηδ, ορδθή πμθδζηενυθδ, ορδθή ανηδνζαηή πίεζδ ηαζ εβηεθαθζηυ επεζζυδζμ, αζεέκεζεξ πμο ιπμνεί κα μδδβήζμοκ ζε απχθεζα ικήιδξ. Δπίζδξ μζ ένεοκεξ ζε γχα, έδεζλακ υηζ δ άζηδζδ αολάκεζ ηα επίπεδα κεονμηνμπζκχκ, μοζζχκ πμο ηνέθμοκ ηα εβηεθαθζηά ηφηηανα ηαζ ηα αμδεμφκ ζημ κα πνμζηαηεοημφκ απυ ηζξ αθάαεξ πμο ιπμνεί κα πνμηαθέζεζ ημ εβηεθαθζηυ ή άθθα ηναφιαηα. Γεκ είκαζ βκςζηυ αηνζαχξ πυζδ άζηδζδ πνεζάγεηαζ βζα ηδκ ηαθή κμδηζηή οβεία. Οζ δζαεέζζιεξ ένεοκεξ δείπκμοκ υηζ δ άζηδζδ δεκ πνεζάγεηαζ κα είκαζ αηναία, αθθά εα πνέπεζ κα είκαζ θοζζμθμβζηή. Βνέεδηε υηζ ηα άημια ηςκ μπμίςκ μζ κμδηζηέξ θεζημονβίεξ πανέιεκακ ζζπονέξ, αζημφκηακ ζπεδυκ ηαεδιενζκά. Σα άημια πμο αζημφκηαζ ααδίγμκηαξ ή αζπμθμφιεκα ιε πυιπζ πμο απαζημφκ ιέηνζα θοζζηή δναζηδνζυηδηα, υπςξ δ ηδπμονζηή, δζέηνεπακ ιζηνυηενμ ηίκδοκμ βζα κυζμ Alzheimer (Case Western Reserve University School of Medicine). οκζζηάηαζ θμζπυκ δ έκηαλδ ηδξ θοζζηήξ δναζηδνζυηδηαξ ζηδκ ηαεδιενζκή νμοηίκα υπςξ: πενπάηδια ακηί αοημηζκήημο ή ηδ ιμημζοηθέηαξ. ηαεδιενζκή άζηδζδ π.π ιζζάςνμ αάδζζια ζηδ βεζημκζά. Υνήζδ ζηάθαξ ακηί βζα ημ αζακζέν. Γφικαζδ ζημ ζπίηζ ιε αζκηεμηαζκία ιε αζηήζεζξ. Φφηεια θμοθμοδζχκ ζημκ

79 79 ηήπμ (δναζηδνζυηδηεξ ακαροπήξ) η.α. Δββναθή ζε βοικαζηήνζμ. Κμθφιπζ ηαηηζηά, ακ οπάνπεζ πνυζααζδ ζε πζζίκα ή παναθία. Δηιάεδζδ ηάπμζμο ζπμν πμο κα απαζηεί ιεηνδιέκδ θοζζηή άζηδζδ, υπςξ ημ ηέκζξ. Απαναίηδημξ μ Ηαηνζηυξ έθεβπμξ. Δίκαζ πνήζζιμ κα βίκμκηαζ μζ πζμ έκημκεξ αζηήζεζξ κςνίξ ημ πνςί. Ζ ελάζηδζδ ημ πνςί, αολάκεζ ηδκ εβνήβμνζδ (υηακ αοηή είκαζ απαναίηδηδ πενζζζυηενμ), δδθαδή ζημ λεηίκδια ηδξ διέναξ. Ζ ελάζηδζδ ζε χνεξ αιέζςξ πνζκ ημκ φπκμ πνμηαθεί ροπμθμβζηέξ αθθαβέξ, πμο πανειααίκμοκ ζ' αοηυκ. Φπζηθή δξαζηεξηφηεηα θαη κλήκε + (Από Erickson et al., 2009) Ένεοκα ζε γχα έδεζλε υηζ ηα γχα πμο αζημφκηακ ηαηηζηά ζημ ενβαζηήνζμ, ακαπηφζζμοκ κέμοξ κεονχκεξ ζημκ ζππυηαιπμ ζοβηνζκυιεκα ιε ηα αδνακή γχα (Gage, 2002). Ζ θοζζηή δναζηδνζυηδηα ίζςξ αολάκεζ ηδκ εβηεθαθζηή νμή ημο αίιαημξ, δ μπμία ιε ηδ ζεζνά ηδξ πνμςεεί ηδκ ακάπηολδ ηςκ κεονζηχκ ηοηηάνςκ (πνμαβςβή ζππμηαιπζαίαξ κεονμβέκεζδξ). Μεθέηδ ζε οβζείξ εκήθζηεξ ιεηαλφ ηςκ δθζηζχκ 60 ηαζ 75 εηχκ έδεζλε υηζ αεθηζχεδηε δ ικήιδ ζηδκ μιάδα πμο ζοιιεηείπε ζε αενυαζα άζηδζδ αθθά υπζ ζηδκ μιάδα εθέβπμο (Small, 2002). Οζ επζδνάζεζξ ηδξ άζηδζδξ ζημοξ ιδπακζζιμφξ θεζημονβίαξ ημο εβηεθάθμο εζηζάγμκηαξ ζε αθθαβέξ ζημοξ κεονμδζααζααζηέξ, ζηζξ κεονμηνμπίκεξ ηαζ ζηδκ αββείςζδ ηςκ μνβάκςκ (Cotman et al., 2007) ηαζ έκημκδ αφλδζδ ζε κέμοξ κεονχκεξ (Van Praag, 2008). Σμ ιέβεεμξ ημο ζππυηαιπμο επδνεάγεζ ηζξ θεζημονβζηέξ ημο δοκαηυηδηεξ. ηακ ημ ιέβεεμξ ημο ζππυηαιπμο είκαζ ιεβαθφηενμ, δ ικήιδ είκαζ ζοκήεςξ ηαθφηενδ. ημοξ δθζηζςιέκμοξ πμο έπμοκ ηαθή θοζζηή ηαηάζηαζδ θυβς αενμαζηήξ άζηδζδξ, μ ζππυηαιπμξ έπεζ ζοκήεςξ ιεβαθφηενμ ιέβεεμξ απυ υηζ ζε δθζηζςιέκμοξ πμο δεκ αζημφκηαζ. Οζ δθζηζςιέκμζ άκενςπμζ πμο είκαζ ηαθά αζηδιέκμζ ηαζ ιε ιεβαθφηενμ ζππυηαιπμ, έπμοκ ηαθφηενδ «πςνζηή ικήιδ» + απυ εηείκμοξ πμο είκαζ ζε θζβυηενμ ηαθή ηαηάζηαζδ. + «δ πςνζηή ικήιδ είκαζ θεζημονβία ημο εβηεθάθμο ηαηά ηδκ μπμία ημ άημιμ απμεδηεφεζ, ακαηαθεί, επελενβάγεηαζ ηαζ πνδζζιμπμζεί πθδνμθμνίεξ πμο έπμοκ ζπέζδ ιε ημοξ πχνμοξ ή ακηζηείιεκα ηαζ ηζξ ζπέζεζξ ιεηαλφ ημοξ». (

80 80 Ένεοκα ημο Πακεπζζηδιίμο ηδξ Μεθαμφνκδξ ιεθέηδζε ηζξ επζδνάζεζξ εκυξ πνμβνάιιαημξ βφικαζδξ ζε 138 εεεθμκηέξ άκς ηςκ 50 εηχκ ιε αζεεκή ικήιδ. ζμζ ζοιιεηείπακ ζημ πνυβναιια πανμοζίαζακ ιέηνζα αεθηίςζδ ζηζξ κμδηζηέξ επζδυζεζξ ημοξ ζοβηνζηζηά ιε αοημφξ πμο δεκ αζηήεδηακ. Απυ ηδκ πεζναιαηζηή μιάδα γδηήεδηε κα μθμηθδνχζμοκ πνυβναιια ηνζχκ 50θεπηςκ ιέηνζαξ θοζζηήξ δναζηδνζυηδηαξ, υπςξ ημ πενπάηδια, ηνεζξ θμνέξ ηδκ εαδμιάδα βζα 6 ιήκεξ, εκχ ζηδκ ιάδα εθέβπμο γδηήεδηε κα ιδκ αολήζμοκ ηα επίπεδα ηδξ άζηδζήξ ημοξ. ημ ηέθμξ ηδξ ιεθέηδξ θάκδηα υηζ, ηα άημια πμο ελαζημφκηακ, πέηοπακ ηαθφηενδ απυδμζδ ζε κμδηζηά ηεζη. Ζ εοενβεηζηή επίδναζδ ηδξ άζηδζδξ ζοκέπζζε κα ζζπφεζ βζα αηυιδ 12 ιήκεξ ιεηά ημ ηέθμξ ημο πνμβνάιιαημξ βοικαζηζηήξ. Δίκαζ εονέςξ βκςζηυ υηζ δ άζηδζδ αμδεά ζηδκ ηαθή οβεία ημο ηανδζαββεζαημφ ζοζηήιαημξ, επμιέκςξ είκαζ πζεακυκ κα ημκχκεζ ηζξ εβηεθαθζηέξ θεζημονβίεξ ζοιαάθθμκηαξ ζηδκ ηαθφηενδ αζιάηςζδ ημο εβηεθάθμο ( Πανυιμζα απμηεθέζιαηα οπμζηδνίγμοκ ηαζ άθθεξ ένεοκεξ ημκίγμκηαξ υηζ ημ πενπάηδια βζα 2.5 χνεξ ηάεε εαδμιάδα ιπμνεί κα αεθηζχζεζ μοζζαζηζηά ηα πνμαθήιαηα ικήιδξ ζε άημια άκς ηςκ 50 εηχκ. Με ζηυπμ ηζξ επςθεθείξ εεηζηέξ επζδνάζεζξ ηδξ ζςιαηζηήξ άζηδζδξ, δεκ πνεζάγεηαζ δ άζηδζδ κα είκαζ ορδθήξ έκηαζδξ. Δίκαζ ανηεηυ, ηάεε ιένα ημοθάπζζημκ βζα πενίπμο 20 θεπηά κα βίκμκηαζ ιενζηέξ απθέξ ιμνθέξ ζςιαηζηήξ άζηδζδξ υπςξ ημ πενπάηδια, δ πμδδθαζία, ημ ημθφιπζ ηαζ μ πμνυξ. Σα άημια άκς ηςκ 50 εηχκ οζμεεηχκηαξ ιζα ηέημζα πναηηζηή ιπμνμφκ εκενβά κα πνμθαιαάκμοκ πνμαθήιαηα επζδείκςζδξ ηαζ απχθεζαξ ηδξ ικήιδξ ημοξ ( οιπεναζιαηζηά, δ αενμαζηή άζηδζδ αολάκεζ ημ ιέβεεμξ ημο ζππυηαιπμο πμο ιε ηδ ζεζνά ημο πνμζθένεζ πενζζζυηενδ πςνζηή ικήιδ. Φαίκεηαζ θμζπυκ υηζ μζ επζθμβέξ ζπεηζηά ιε ημκ ηνυπμ γςήξ πμο δζάβεζ έκα άημιμ, επδνεάγεζ ημ ιέβεεμξ ημο εβηεθάθμο. Ζ ηαηηζηή αενμαζηή άζηδζδ, πανέπεζ πενζζζυηενεξ πζεακυηδηεξ πνμζηαζίαξ γςηζηχκ δμιχκ ημο εβηεθάθμο πμο ειπθέημκηαζ ζηδ ιάεδζδ ηαζ ζηδ ικήιδ. οκεπχξ, ζε άημια ιε πνμαθήιαηα ικήιδξ, δ απθή ηαεδιενζκή ζςιαηζηή άζηδζδ ιε έιθαζδ ζημ πενπάηδια, είκαζ ζε εέζδ κα αεθηζχκεζ υπζ ιυκμ ηδ ικήιδ αθθά ηαζ

81 81 άθθμοξ ημιείξ ηςκ πκεοιαηζηχκ ημοξ δοκαημηήηςκ ( Φπζηθή δξαζηεξηφηεηα θαη Alzheimer Ζ κυζμξ ημο Alzheimer (AD) είκαζ ιζα πνμμδεοηζηή κεονμβεκήξ κυζμξ δ μπμία πανμοζζάγεηαζ ςξ δ 8 δ αζηία εακάημο ηςκ ακενχπςκ δθζηίαξ >65 πνυκςκ (Mayeux, 2003). Μεθέηεξ ζε άημια πμο ήηακ θοζζηά εκενβά ιεηαλφ ηςκ δθζηζχκ 20 ηαζ 60 εηχκ ειθακίγμοκ ιζηνυηενμ ηίκδοκμ βζα ακάπηολδ ηδξ κυζμο ημο Alzheimer ζηδκ ιεηέπεζηα γςή ημοξ (Friedland et al., 2001). Απυ ηδκ ακαζηυπδζδ ηδξ αζαθζμβναθίαξ θαίκεηαζ υηζ, μζ αζεεκείξ ιε ηδκ κυζμ ημο Alzheimer ήηακ θζβυηενμ δναζηήνζμζ, ηόζν δηαλνεηηθά όζν θαη ζσκαηηθά, ζηελ δσή ηνπο θαη αοηή δ οπμηζκδηζηυηδηα ζπεηίγεηαζ ιε 250% αφλδζδ ημο ηζκδφκμο βζα ακάπηολδ ηδξ AD (Friedland et al., 2001). ε πανυιμζα ζοιπενάζιαηα ηαηέθδλακ επίζδξ μζ Laurin et al. (2001) ζε ένεοκά ημοξ, ηαζ ακαθένμοκ υηζ δ θοζζηή δναζηδνζυηδηα πνμζηαηεφεζ έκακηζ ηδξ ακάπηολδξ ακηζθδπηζηχκ αθααχκ, AD, ηαζ άκμζαξ ηάεε ηφπμο, ιε ηζξ ορδθά αεθμφιεκεξ μιάδεξ κα πανμοζζάγμοκ 60% ιείςζδ ηδξ επίπηςζδξ ημο AD. Άημια θμζπυκ, πμο ήηακ θοζζηά εκενβά ιεηαλφ ηςκ 20 ηαζ 60 εηχκ ειθακίγμοκ ιζηνυηενμ ηίκδοκμ βζα ακάπηολδ ηδξ κυζμο ημο Alzheimer ζηδκ ιεηέπεζηα γςή ημοξ (Friedland et al., 2001). Ζ άζηδζδ είκαζ ιζα πμζμηζημπμζδιέκδ δναζηδνζυηδηα δ μπμία αεθηζχκεζ ηδκ ακηίθδρδ ηυζμ ζε κεανά, υζμ ηαζ ζε δθζηζςιέκα γχα αθθά ηαζ ακενχπμοξ. Οζ ςθέθζιεξ επζδνάζεζξ ηδξ άζηδζδξ είκαζ πζεακυκ κα ζοιααίκμοκ ζηδκ ζππμηαιπζαία κεονμβέκεζδ ηαζ κα εκηείκμκηαζ ιε ηα δζάθμνα ζοιπθδνχιαηα δζαηνμθήξ. Πζμ ζοβηεηνζιέκα, ιε ηδκ άζηδζδ αολάκεηαζ ημ ιέβεεμξ ημο ζππμηάιπμο ηαζ έηζζ δδιζμονβείηαζ ηαθφηενδ πςνζηή ικήιδ ηαζ ζοκεπχξ ημ άημιμ έπεζ ηδκ δοκαηυηδηα κα απμεδηεφεζ, ακαηαθεί, επελενβάγεηαζ ηαζ κα πνδζζιμπμζεί πθδνμθμνίεξ πμο έπμοκ ζπέζδ ιε ημοξ πχνμοξ ή ηα ακηζηείιεκα ηαζ ηζξ ζπέζεζξ ιεηαλφ ημοξ. Δπζπνυζεεηα, έκαξ εκενβυξ ηνυπμξ γςήξ ιπμνεί κα πανειπμδίζεζ ή κα ηαεοζηενήζεζ ηδκ απχθεζα ηδξ βκςζηζηήξ θεζημονβίαξ ηαζ ηδξ ικήιδξ ή κεονμεηθοθζζηζηέξ κυζμοξ, πμο επένπμκηαζ ιε ημ πέναζια ηδξ δθζηίαξ.

82 82 Πξόγξακκα άζθεζεο (Από ACSM, 2003)

83 83 5 ε Δλφηεηα Άζθεζε θαη Τξίηε Ηιηθία Πνμβνάιιαηα άζηδζδξ βζα ηδ αεθηίςζδ ηδξ ηανδζμ-ακαπκεοζηζηήξ θεζημονβίαξ, ιοσηήξ εκδοκάιςζδξ ηαζ εοηαιρίαξ-ηζκδηζηυηδηαξ

84 84 ΟΙ ΔΠIΓΡΑΔΙ ΣΗ ΑΚΗΗ Ζ ηαηηζηή-ζοζηδιαηζηή θοζζηή δναζηδνζυηδηα-άζηδζδ ζηα άημια ηδξ ηνίηδξ δθζηίαξ, πνμζθένεζ πμθθά ζδιακηζηά μθέθδ. Οθέιε ηεο άζθεζεο ζηνπο ειηθησκέλνπο Καξδηαγγεηαθφ Βεθηίςζδ θοζζμθμβζηχκ παναιέηνςκ (VO 2 max, ηανδζαηή πανμπή, εθαηηςιέκμ οπμιέβζζημ δζπθυ βζκυιεκμ) Βεθηίςζδ ανηδνζαηήξ πίεζδξ Μείςζδ ζηεθακζαίμο ηζκδφκμο Βεθηίςζδ ζοιπηςιάηςκ ζοιθμνδηζηήξ ηανδζαηήξ ακεπάνηεζαξ ηαζ ιείςζδ ηςκ κμζμημιεζαηχκ εζζαβςβχκ/κμζδθεζχκ ελ αοηήξ, Βεθηίςζδ ηςκ θζπζδίςκ αίιαημξ αθραξψδεο δηαβήηεο ηχπνπ 2 Δθάηηςζδ ηςκ επζπηχζεςκ ηδξ πάεδζδξ Βεθηίςζδ ημο βθοηαζιζημφ εθέβπμο Βεθηίςζδ ηδξ ζκζμοθζκμεοαζζεδζίαξ Οζηενπφξσζε Δθάηηςζδ ηδξ ιεηειιδκμπαοζζαηήξ απχθεζαξ ηδξ μζηζηήξ ποηκυηδηαξ Δθάηηςζδ ηαηαβιάηςκ ζζπίμο ηαζ ζπμκδφθςκ Δθάηηςζδ ημο ηζκδφκμο πηχζεςκ Οζηεναξζξίηηδα Βεθηίςζδ θεζημονβζηυηδηαξ Δθάηηςζδ πυκμο Νεπξνςπρνινγηθή πγεία Βεθηίςζδ ηδξ πμζυηδηαξ ημο φπκμο Βεθηίςζδ βκςζηζηχκ θεζημονβζχκ Δθάηηςζδ ηδξ ζοπκυηδηαξ ηαζ αεθηίςζδ ηδξ ηαηάεθζρδξ Βεθηίςζδ ηδξ πνυζθαηδξ ικήιδξ Νενπιαζίεο Γοκδηζηή εθάηηςζδ ημο ηζκδφκμο ακάπηολδξ ηανηίκςκ, ιαζημφ, μνεμφ-ηυθμκ, πνμζηάηδ, ιείςζδ ημο αζζεήιαημξ ηυπςζδξ ηςκ ηανηζκμπαεχκ Άιια Δθάηηςζδ ηδξ εκδζζιυηδηαξ απυ δζάθμνα αίηζα Δθάηηςζδ ηδξ κμζδνυηδηαξ απυ δζάθμνα αίηζα Δθάηηςζδ ημο ηζκδφκμο παποζανηίαξ οιπηςιαηζηή αεθηίςζδ επί πενζθενζηήξ απμθναηηζηήξ ανηδνζμπάεεζαξ (ACSM Position Stand 1998).

85 85 Δπζπνυζεεηα αεθηζχκεζ ηδκ ζηακυηδηα βζα ενβαζία ή ροπαβςβία, επζαναδφκεζ ηδ αζμθμβζηή θεμνά ηςκ δζαθυνςκ ζοζηδιάηςκ, εκζζπφεζ ηδ ροπμθμβία ηαζ έηζζ πνμζθένεζ υπζ ιυκμ πανάηαζδ ηδξ επζαίςζδξ, αθθά ηαζ ηαθφηενδ πμζυηδηα γςήξ. Σαθηηθή άζθεζε θαη θαξδηαγγεηαθφ, Ζ πζμ ζδιακηζηή αεθηίςζδ είκαζ αοηή ηδξ αενμαζηήξ ζηακυηδηαξ, δδθαδή ζηδκ αφλδζδ ηδξ ιέβζζηδξ πνυζθδρδξ 0 2. Ζ ιαηνμπνυκζα βφικαζδ, ιε αενμαζηέξ αζηήζεζξ αολάκεζ ηδκ V02 max ηαηά 10-15%. Τπμζηδνίγεηαζ υηζ δ αενμαζηή ζηακυηδηα εκυξ βοικαζιέκμο αηυιμο 65 εηχκ ηοιαίκεηαζ ζηα ίδζα επίπεδα ιε ηδκ ακηίζημζπδ εκυξ οπμηζκδηζημφ αηυιμο εηχκ. Ζ ιείςζδ ηδξ VO 2 max μθείθεηαζ: ζηδ ιεζςιέκδ ζηακυηδηα ιεηαθμνάξ O 2 ζημοξ ζζημφξ & υπζ ζηδκ αδοκαιία ηςκ πκεοιυκςκ κα πνμιδεεφζμοκ Ο 2 ζημκ μνβακζζιυ. Δπίζδξ πνμηαθεί αύμεζε ηεο ζρέζεο ηξηρνεηδώλ κπτθώλ ηλώλ, αύμεζε ηεο ζπλνιηθήο αηκάησζεο, αύμεζε ηνπ πεξηερνκέλνπ ησλ κπτθώλ ηλώλ ζε κπνζθαηξίλε θαη ζε κηηνρόλδξηα & βειηίσζε ησλ κεηαβνιηθώλ δηεξγαζηώλ αφλδζδ ηδξ ιάγαξ ηςκ ενοενχκ αζιμζθαζνίςκ & ηδξ 2-3 δζθςζθμνμ-βθοηενυθδξ. (Γεθδβζάκκδξ, 1997). Ζ ιαηνμπνυκζα άζηδζδ μδδβεί ζε ζδιακηζηή αφλδζδ ηδξ ηανδζαηήξ πανμπήξ, ηαηά 10-15%, & ζε ιζηνυηενμ ααειυ ημκ υβημ παθιμφ. Γεκ ειθακίγμκηαζ υιςξ ζδιακηζηέξ ιεηααμθέξ ζηδκ ηανδζαηή ζοπκυηδηα: ηυζμ ζε δνειία ηαζ ζε οπμιέβζζηδ άζηδζδ, υζμ ηαζ ζε ιέβζζηδ πνμζπάεεζα. διακηζηή δνάζδ ηδξ άζηδζδξ είκαζ δ αεθηίςζδ πμο πνμηαθεί ζηδ δζαζημθζηή θεζημονβία ηδξ ανζζηενήξ ημζθίαξ ζημοξ δθζηζςιέκμοξ.

86 86 Η πην ζεκαληηθή όκσο είλαη: ε πξνζηαζία πνπ παξέρεη έλαληη ηεο εκθάληζεο ζηεθαληαίαο λόζνπ (πξσηνπαζήο πξνζηαζία) ή ηεο επαλεκθάληζεο κηαο λέαο εθδήισζεο ηεο (δεπηεξνπαζήο πξνζηαζία). Μεραληζκνί πξνζηαζίαο Άκεζνη ε δηαηήξεζε ή θαη ε αύμεζε ηεο παξνρήο Ο 2 ζην κπνθάξδην, ε ειάηησζε ηνπ θαξδηαθνύ έξγνπ θαη ησλ απαηηήζεσλ ηνπ κπνθαξδίνπ ζε Ο 2, ε αύμεζε ηεο ιεηηνπξγηθήο απόδνζεο ηεο αξηζηεξήο θνηιίαο & ε βειηίσζε ηεο ειεθηξηθήο ζηαζεξόηεηαο ηνπ κπνθαξδίνπ Έκκεζνη ειάηησζε ησλ επηπέδσλ ηεο TC & TG ζην αίκα, ειάηησζε ηνπ επηπέδνπ ησλ θαηερνιακηλώλ, θαιύηεξνο κεηαβνιηζκόο ηεο γιπθόδεο, κείσζε ηεο αξηεξηαθήο πίεζεο ζε ππεξηαζηθνύο, κείσζε ηνπ ζσκαηηθνύ βάξνπο, & ηδηαίηεξα ζηα παρύζαξθα άηνκα θ.ά. Σην αλαπλεπζηηθό ζύζηεκα (Γεθδβζάκκδξ, 1997). Ζ ζοζηδιαηζηή άζηδζδ: Απμάλεη ηελ πλεπκνληθή ιεηηνπξγία, θπξίσο εμαηηίαο ηεο βειηίσζεο ηεο δύλακεο ησλ αλαπλεπζηηθώλ κπώλ. Απμάλεη ε δσηηθή ρσξεηηθόηεηα, θαζώο θαη ε νμπγόλσζε ηνπ αξηεξηαθνύ αίκαηνο (Γεθδβζάκκδξ, 1997).

87 87 ε ζοκεήηεξ ιέβζζηδξ άζηδζδξ μ ιέβζζημξ πκεοιμκζηυξ αενζζιυξ (VEmax): απυ 110 ~ 140 L x min-1 ζηδκ δθζηία 20 ~30έηδ, ιεζχκεηαζ ζηα 60 ~ 80 L x min-1 ζηδκ δθζηία 60 ~ 70 εηχκ. Γεβμκυξ πμο απμδίδεηαζ ζηδ ιείςζδ: ηδξ εθαζηζηυηδηαξ ημο πκεοιμκζημφ πανεβπφιαημξ & ημο εςναηζημφ ημζπχιαημξ (Σμηιαηίδδξ, 2003). ην κπνζθειεηηθφ Ζ ζοζηδιαηζηή θοζζηή δναζηδνζυηδηα, ηονίςξ ιε ηδ ιμνθή ζηαηζηχκ αζηήζεςκ, θαίκεηαζ υηζ επζαναδφκεζ ηδκ ειθάκζζδ μζηεμπυνςζδξ ή ηαζ ηδκ απμηαεζζηά ζε ζηακυ ααειυ. Δκχ, δζαηδνεί ηδκ εοηαιρία ηςκ ανενχζεςκ ή ηδκ αεθηζχκεζ υηακ έπεζ ειθακζζηεί δοζηαιρία. Δκζζπφεζ ηδκ ζζπφ ηςκ ηεκυκηςκ ηαζ ηςκ ζοκδέζιςκ ηαζ απμηνέπεζ ή επζαναδφκεζ ηδκ ηαηαζηνμθή ηςκ πυκδνςκ, αηυιδ αεθηζχκεζ ηδκ πθαζηζηυηδηα, απμηνέπεζ ηδκ ιοσηή αηνμθία ή ηδκ απμηαεζζηά υηακ οπάνπεζ ή αηυια μδδβεί ηαζ ζε οπενηνμθία ηςκ ιοσηχκ ζκχκ (Γεθδβζάκκδξ, 1997). Επίδξαζε ηεο άζθεζεο ζηε VO 2 max αηόκωλ ηξίηεο ειηθίαο Ζ άπμρδ υηζ, ηα άημια αοηά είκαζ δφζημθμ κα αζηδεμφκ ή υηζ είκαζ δφζημθμ κα ειθακζζημφκ πνμζανιμβέξ ζηδ θεζημονβζηή ηαηάζηαζδ ιέζς αφλδζδξ ηδξ θοζζηήξ δναζηδνζυηδηαξ είκαζ εζθαθιέκδ!!

88 88 Exercise and Aerobic Capacity in Elderly Women (Mean Age 73 Years) 12-week training program = 5 days/wk, brisk walking, 37 min/session at 60% aerobic capacity Baseline 5 weeks 12 weeks Σμ έκημκμ πενπάηδια αεθηίςζε ηδκ ζηακυηδηα 13%. ηακ ημ ενέεζζια εκυξ αενυαζμο πνμβνάιιαημξ είκαζ επανηέξ ηυηε είκαζ δοκαηυ κα παναηδνδεεί αφλδζδ ηδξ V0 2 max αηυιδ ηαζ ζε άημια ηνίηδξ δθζηίαξ. ε άημια ιε ηαηηζηή θοζζηή δναζηδνζυηδηα μ νοειυξ πηχζδξ ηδξ VO 2 max είκαζ ιζηνυηενμξ ηαεχξ αολάκεηαζ δ δθζηία. Ένεοκα ζε άημια δθζηίαξ 62 πνμκχκ, πνπ ππνβάιινληαλ ζε έληνλν πξόγξακκα αληνρήο 8 ρξνλώλ, έδεημε όηη: ε πηώζε ηεο VO 2 max ήηαλ κόλν 5% ελώ, ε πηώζε ηεο VO 2 max ζηα αγύκλαζηα άηνκα ήηαλ 12%. Σπλεπώο ε ζπλερήο θαη έληνλε άζθεζε κπνξεί λα δηαηεξήζεη ηε VO 2 max ζε πςειά επίπεδα θαη λα κεηώζεη ην ξπζκό πηώζεο ηεο ζην κηζό. Ελώ ν ξπζκόο κείσζεο ηεο VΟ2max δελ εμαξηάηαη από ην αξρηθό επίπεδν θπζηθήο θαηάζηαζεο, έηζη, άηνκα κε αξρηθά πςειή V02max δελ ζεκαίλεη όηη κε ηελ πάξνδν ηνπ ρξόλνπ ζα έρνπλ κηθξόηεξε πηώζε ηεο VO2max. Μόλν ε ζπλερήο θπζηθή δξαζηεξηόηεηα κπνξεί λα κεηώζεη ην ξπζκό πηώζεο ηεο αληνρήο αλεμάξηεηα από ην αξρηθό επίπεδν θπζηθήο θαηάζηαζεο.

89 89 Πξνγξάκκαηα αληνρήο ζε άηνκα ειηθίαο εηώλ Γζάνηεζαξ 3 έςξ 12 ιδκχκ ιε πενπάηδια, ηνέλζιμ ηαζ πμδήθαημ, οπκυηδηαξ 3-4 θμνέξ ηδκ εαδμιάδα, Γζάνηεζαξ άζηδζδξ 40 έςξ 45 θεπηχκ & Έκηαζδξ ζημ 70-85% ηδξ VO2max, Ζ αεξόβηα ηθαλόηεηα ησλ αηόκσλ πνπ ζπκκεηείραλ ζηηο κειέηεο βειηηώζεθε από 15 έσο 40%. Με ηδκ αφλδζδ ηδξ ηανδζαηήξ ζοπκυηδηαξ ιέζς ηδξ άζηδζδξ πνμηαθείηαζ αύμεζε ηεο αηκαηηθήο ξνήο ζημοξ αζημφιεκμοξ ιοξ, πανέπμκηαξ έηζζ ιεβαθφηενδ πμζυηδηα μλοβυκμο ζε αοημφξ αειηηώλνληαο έηζη ηελ αεξόβηα ηθαλόηεηα. Μζα άθθδ ζδιακηζηή ςθέθεζα ηδξ άζηδζδξ είκαζ δ αββεζμδζαζημθή πμο ζδιαίκεζ: κείσζε ησλ πεξηθεξηθώλ αληηζηάζεσλ & κηθξόηεξε θαξδηαθή ζπρλόηεηα μδδβεί ζε εθάηηςζδ ηδξ ανηδνζαηήξ πίεζδξ. (Σμηιαηίδδξ, 2003). Μεηά απυ πνμβνάιιαηα πνμπυκδζδξ παναηδνείηαζ αφλδζδ ηδξ αζιάηςζδξ ηςκ ιοχκ ηάηζ πμο μθείθεηαζ ζηδκ αφλδζδ, ηδξ ποηκυηδηαξ ηςκ ηνζπμεζδχκ αββείςκ πμο αζιαηχκεζ ηάεε ιοσηή ίκα. Ζ άζηδζδ πνμηαθεί αφλδζδ, ζηελ πνζόηεηα ησλ νμεηδσηηθώλ ελδύκσλ ησλ κπώλ ηα νπνία θαζηζηνύλ πςειόηεξε θαη απνηειεζκαηηθόηεξε, ηελ νμεηδσηηθή ηνπο ηθαλόηεηα, δει., ηε ρξεζηκνπνίεζε ηνπ νμπγόλνπ γηα ηελ παξαγσγή ελέξγεηαο. Τα άηνκα ηξίηεο ειηθίαο δε ράλνπλ ηελ ηθαλόηεηα θπζηνινγηθώλ πξνζαξκνγώλ κε ηελ άζθεζε. Η απνηειεζκαηηθόηεηα ελόο εξεζίζκαηνο ή επηβάξπλζεο είλαη ίδηα γηα λένπο θαη ειηθησκέλνπο. Όηαλ ε έληαζε θαη ε δηάξθεηα ηεο άζθεζεο είλαη επαξθείο ηόηε: όιεο νη πξνζαξκνγέο δηαηεξνύληαη θαη ε κείσζε ηεο ιεηηνπξγηθήο ηθαλόηεηαο πνπ επέξρεηαη κε ην γήξαο είλαη αξθεηά κηθξόηεξε. (Σμηιαηίδδξ, 2003).

90 90 Πξόγξακκα αεξόβηαο άζθεζεο Η δνκή ηνπ πξνγξάκκαηνο είλαη ε ίδηα πεξίπνπ κε απηή ηνπ πξνγξάκκαηνο γηα λέα άηνκα (Τνθκαθίδεο, 2003). Τν πνηα ζηνηρεία ην δηαθνξνπνηνύλ είλαη: ε ρακειόηεξε έληαζε, ε κεγαιύηεξε δηάξθεηα, ε απνθπγή δξαζηεξηνηήησλ πνπ ζπλνδεύνληαη από πςεινύο θξαδαζκνύο & ν πνιύ αξγόο ξπζκόο αύμεζεο ηεο επηβάξπλζεο. Είδνο ηεο άζθεζεο: Αεξόβηεο αζθήζεηο: θηλεηνπνηνύλ κεγάιεο κπτθέο νκάδεο ηνπ ζώκαηνο γηα παξαηεηακέλν ρξνληθό δηάζηεκα. εμαζθαιίδνπλ επράξηζηε δηάζεζε θαηά ηελ εθαξκνγή ηνπ πξνγξάκκαηνο άζθεζεο. ιακβάλνληαο ππ όςηλ ηπρόλ πξνβιήκαηα πγείαο πνπ κπνξεί λα έρεη ν αζθνύκελνο ώζηε λα κελ ηίζεηαη ζε θίλδπλν ε αζθάιεηά ηνπ. Έληαζε ηεο άζθεζεο: Εξεπλεηηθά πξνγξάκκαηα πξνηείλνπλ εληάζεηο πνπ θηάλνπλ ~ 85% ηεο VO2max,ζοκζζηχκηαζ ιέηνζαξ έκηαζδξ αζηήζεζξ ζημ 50-75% ηδξ VO2max ή ηδξ ηανδζαηήξ ζοπκυηδηαξ εθεδνείαξ (ΚΣΕ). Ζ ιέηνζα έκηαζδ βνεζά ζηελ απνθπγή ηξαπκαηηζκώλ, πεξηνξίδεη ηελ πηζαλόηεηα εκθάληζεο αλεπηζύκεησλ ζπκβακάησλ π.π θαξδηαθώλ επεηζνδίσλ.

91 91 Γναζηδνζυηδηεξ ιέηνζαξ έκηαζδξ (από 3-6 METs ή 4-7 kcal/min). Walking briskly 3-4 mph Cycling leisurely (< 10 mph) Swimming with moderate effort Doubles tennis Golf Fishing Canoeing leisurely (2-4 mph) Mowing lawn with a power mower Home repair, painting ΤΠΟΛΟΓΙΜΟ ΟΡΙΩΝ ΚΑΡΓΙΑΚΗ ΤΥΝΟΣΗΣΑ ΣΗΝ ΑΚΗΗ 220 μείον ηην ηλικία ζας = Α Α μείον ηη ζστνόηηηα ηρεμίας = Β Β Υ 0.55 = C1 Β Χ 0.80 C1 +ζστνόηηηα ηρεμίας = C2 = D1D C2 + ζστνόηηηα ηρεμίας = D2 Από D1 έως D2 είναι η ζώνη ποσ πρέπει να κσμαίνεηαι η Καρδιακή ζας στνόηηηα - ζηότος Π.π. άημιμ 65 πνμκχκ ιε ηανδζαηή ζοπκυηδηα δνειίαξ 70 παθιμφξ ηυηε: (220-δθζηία) = 155, δδθ. Κmax = 155 παθιμφξ, - Κ max Κζδν= ΚΔθεδν, δδθ = 85 παθιμφξ, 85X0.60 = 51, ηαζ 85X0.80 = 68, = 121, = 138. Άνα δ άνζζηδ ηανδζαηή ζοπκυηδηα βζα ηδκ δθζηία αοηή είκαζ απυ

92 92 Πνμπμκδηζηή γχκδ αενυαζςκ πνμζανιμβχκ (Απυ Mc Ardle, Katch & Katch, 2001) ημ ζδιείμ αοηυ αλίγεζ κα ημκζζημφκ ηνία ζδιεία: α) Αηυιδ ηαζ υζμζ δεκ έπμοκ ανπίζεζ ηαηηζηή άζηδζδ ιέπνζ ηδκ δθζηία ηςκ 75 εηχκ, υηακ ηδκ ανπίζμοκ, ιπμνεί κα απμθαφζμοκ πενζζζυηενα πνυκζα γςήξ. α) ζμζ ανπίγμοκ άζηδζδ έζης ηαζ ζε πμθφ υρζιδ δθζηία, ειθακίγμοκ παιδθυηενδ εκδηυηδηα ζε ζπέζδ ιε εηείκμοξ, πμο αζημφκηακ ιεκ ηαηηζηά υηακ ήζακ κευηενμζ, αθθά ανβυηενα εβηαηέθεζρακ πθήνςξ ηδκ άζηδζδ ( Ανα: ΠΟΣΔ δεκ είκαζ ΑΡΓΑ). β) Άημια πμο δεκ αζημφκηακ, υηακ ανπίζμοκ ηδκ άζηδζδ δέπμκηαζ ημ ιεβαθφηενμ υθεθμξ. Παναπένα άζηδζδ, απμθένεζ ιζηνυηενα πνμμδεοηζηά μθέθδ (Paffenbarger et al. 1986, Pate et al. 1995). Παναηάης, πενζβνάθμκηαζ βεκζηέξ μδδβίεξ αζθάθεζαξ ηαηά ηδκ άζηδζδ βζα ηα δθζηζςιέκα άημια.

93 93 Γεληθέο νδεγίεο αζθάιεηαο θαηά ηελ άζθεζε ζε ειηθησκέλνπο Οζ αηυθμοεεξ πνμθοθάλεζξ ζζπφμοκ βζα υθεξ ηζξ ιμνθέξ άζηδζδξ: Λάαεηε ζαηνζηή αεααίςζδ βζα άζηδζδ. Μδκ ηναηάηε πμηέ ηδκ ακαπκμή. Καηά ηδ δζάνηεζα αζηήζεςκ εκδοκάιςζδξ, εηπκεφζηε ηαηά ηδκ άζηδζδ ηαζ εζζπκεφζηε ηαηά ηδ δζάνηεζα ηδξ θάζδξ απεθεοεένςζδξ. Μδκ ηαηαπμκείζηε. Μδκ οπενηάιπηεηε ή οπενεηηείκεηε ηζξ ανενχζεζξ. Π.π, απμθφβεηε ηδκ οπένιεηνδ ηάιρδ ημο αοπέκα ηαηά ηδ δζάνηεζα ηςκ ηάιρεςκ ηαζ απμθφβεηε ηδκ οπενέηηαζδ ηςκ αβηχκςκ ηαηά ηδ δζάνηεζα αζηήζεςκ ηςκ αναπζυκςκ. Μδκ ηναηάηε οπένιεηνα ζθζπηά ηα αανάηζα πενζχκ, ηζξ θααέξ άθθμο ελμπθζζιμφ ή άθθα ελανηήιαηα άζηδζδξ. Απμθφβεηε ιζα ακηαβςκζζηζηή αηιυζθαζνα ζε μιαδζηά ζπήιαηα. Πενζμνίζηε ηδκ άζηδζδ αναπζυκςκ πάκς απυ ημ ηεθάθζ. Κναηήζηε ιζα μοδέηενδ εέζδ ηδξ ζπμκδοθζηήξ ζηήθδξ. Απμθφβεηε ηδκ οπεναμθζηή ηάεεηδ θυνηςζδ ηδξ ζπμκδοθζηήξ ζηήθδξ. Πανέπεηε πάκηα ιζα οπμζηήνζλδ ιε ηα πένζα βζα αζηήζεζξ ζηδ ιέζδ, υηακ ηάιπηεηε ημ πάκς ιένμξ ημο ζχιαημξ ζε μπμζαδήπμηε ηαηεφεοκζδ ηαζ απυ μπμζαδήπμηε εέζδ. Δηηεθέζηε πςνζζηά ηζκήζεζξ πμο πενζθαιαάκμοκ ηδ ζηνμθή ή ηδκ ηάιρδ ηδξ ιέζδξ, πανά ημ ζοκδοαζιυ ηςκ δφμ δναζηδνζμηήηςκ. Πνμζέληε ηαηά ηδκ άζηδζδ ημο αοπέκα. Μδκ ηζκείηε ημ θαζιυ βνήβμνα, απμθφβεηε ηδκ οπεναμθζηή ηάιρδ ειπνυξ ηαζ ηδκ οπεναμθζηή έηηαζδ ημο ηεθαθζμφ πνμξ ηα πίζς. Δάκ ιζα άζηδζδ πνμηαθεί πυκμ, ηνμπμπμζήζηε ηδκ ή ακηζηαηαζηήζηε ακάθμβα ιε ηζξ ακάβηεξ. Μεζχζηε ηα επίπεδα έκηαζδξ, δζάνηεζαξ ή ζοπκυηδηαξ πμο είκαζ πμθφ ιεβάθα. Απμθφβεηε δναζηδνζυηδηεξ ηαζ ηεπκζηέξ ορδθμφ ηζκδφκμο. Θοιδεείηε υηζ ηα ζθάθιαηα πνέπεζ κα βίκμκηαζ ιυκμ ζηα πθαίζζα ηδξ αζθάθεζαξ. (ACE S 1998) Αεξφβηα άζθεζε Ζ ηανδζαββεζαηή άζηδζδ είκαζ μπμζμζδήπμηε ηφπμξ ζοκεπμφξ δναζηδνζυηδηαξ πμο πνδζζιμπμζεί ιεβάθεξ μιάδεξ ιοχκ πμο είκαζ νοειζηήξ ηαζ αενμαζηήξ θφζδξ (Μαονμαμοκζχηδξ, 2004). Γζα θυβμοξ αζθάθεζαξ, ζοκζζηχκηαζ πενζζζυηενμ παιδθήξ-έκηαζδξ (low-impact) πανά ορδθήξέκηαζδξ ηφπμζ αενμαζηήξ άζηδζδξ βζα ημοξ δθζηζςιέκμοξ ζοιιεηέπμκηεξ, πμο κα απμεαννφκμοκ πζεακά μνεμπεδζηά πνμαθήιαηα ηαζ ηζξ

94 94 ηανδζαββεζαηέξ πενζπθμηέξ (Pollock et al. 1991). Οζ μδδβίεξ πνμπυκδζδξ αενυαζαξ άζηδζδξ πμο δδιμζζεφηδηακ απυ ημ ACSM (1990), ηδκ American Heart Association ηαζ ηα Centers for Disease Control and Prevention είκαζ, ςξ επί ημ πθείζημκ, απμδεηηέξ ηαζ πενζβνάθμκηαζ ζημκ παναηάης πίκαηα. Πίλαθαο. Βαζηθέο νδεγίεο γηα πξνπφλεζε αεξνβηθήο άζθεζεο American College of Sports Medicine. οπκυηδηα: 3 έςξ 5 διένεξ ηδκ εαδμιάδα Έκηαζδ:: 40-85% ηδξ VO 2 max Γζάνηεζα:15 έςξ 60 θεπηά, ζοκεπήξ Σφπμξ: Αενμαζηέξ δναζηδνζυηδηεξ American Heart Association οπκυηδηα: 3 διένεξ ηδκ εαδμιάδα, εθάπζζηδ Έκηαζδ: 50-60% ηδξ VO 2 max Γζάνηεζα: 30 θεπηά, εθάπζζηδ Σφπμξ: Αενμαζηέξ δναζηδνζυηδηεξ / Γναζηδνζυηδηεξ πνμαβςβήξ ηδξ οβείαξ* American College of Sports Medicine, Centers for Disease Control and Prevention, Report of the Surgeon General on Physical Activity and Health οπκυηδηα: Καεδιενζκά Έκηαζδ: Μέηνζα Γζάνηεζα: οβηεκηνχζηε 30 θεπηά άζηδζδξ ακά διένα Σφπμξ: Γναζηδνζυηδηεξ πνμαβςβήξ ηδξ οβείαξ * * Οζ δναζηδνζυηδηεξ πνμαβςβήξ ηδξ οβείαξ ιπμνεί κα πενζθαιαάκμοκ εκενβμφξ ζηυπμοξ, υπςξ δ ηδπμονζηή ή δ ζοιιεημπή ζε εκενβά πυιπζ εθεφεενμο πνυκμο. Γζα ημοξ δθζηζςιέκμοξ ζοζηήκεηαζ έκα επίπεδμ έκηαζδξ 30%-75% ηδξ VO 2 max (ιε εηηίιδζδ ηδξ ακηζθαιαακυιεκδξ ηυπςζδξ-rpe 12 έςξ 14 ααειμφξ ζηδκ ηθίιαηα ημο Borg ηςκ 6-20 ααειχκ) πμο δζαηδνείηαζ βζα 30 έςξ 60 θεπηά (ACSM 1990). Ζ ζοκμθζηή πμζυηδηα ένβμο ελανηάηαζ απυ ηδ δζάνηεζα ηαζ ηδκ έκηαζδ, μζ μπμίεξ ζοζπεηίγμκηαζ ακηζζηνυθςξ. ηακ μζ εκενβεζαηέξ δαπάκεξ είκαζ πανυιμζεξ, δ αενυαζα άζηδζδ παιδθυηενδξ έκηαζδξ ηαζ ιαηνφηενδξ δζάνηεζαξ πανάβεζ ζοβηνίζζιεξ ςθέθεζεξ ιε εηείκεξ πμο επζηεφπεδηακ απυ άζηδζδ ορδθυηενδξ έκηαζδξ ηαζ ιζηνυηενδξ δζάνηεζαξ. Γζα ημοξ δθζηζςιέκμοξ πμο πνμδβμφιεκα έηακακ ηαεζζηζηή γςή, δ παιδθήξ πνμξ ιέηνζαξ έκηαζδξ άζηδζδ ιεβαθφηενδξ δζάνηεζαξ είκαζ βεκζηά πνμηζιδηέα (Πίκαηαξ). Ανπζηά, δ ακμπή ημο βοικαγυιεκμο ιπμνεί κα πενζμνίζεζ ηδ δζάνηεζα. αοηή ηδκ πενίπηςζδ, μζ πενίμδμζ δζαθείιιαημξ ιεηαλφ ηςκ πενζυδςκ άζηδζδξ επζηνέπμοκ ζημ βοικαγυιεκμ κα επζηφπεζ ηδ ζοκζζηχιεκδ δζάνηεζα. Ζ ζοζζχνεοζδ ηδξ δζάνηεζαξ άζηδζδξ είηε ιέζς

95 95 ηςκ ιζηνχκ πνμκζηχκ πενζυδςκ δναζηδνζυηδηαξ, είηε ιέζα ζε ιζα εκζαία ιμκάδα ένβμο, είηε ηαηά ηδ δζάνηεζα δζάθμνςκ ιμκάδςκ ηαε' υθδ ηδ δζάνηεζα ιζαξ διέναξ, πανέπεζ ζδιακηζηά μθέθδ οβείαξ. Πίλαθαο. Παξαδείγκαηα αζθήζεσλ κέηξηαο έληαζεο* Εςδνυ αάδζζια 5 πθι/χνα πενίπμο Άκεηδ πμδδθαζία (<15 πθι/χνα) Κμθφιαδζδ ιε ιέηνζα πνμζπάεεζα Γζπθυ ηέκζξ Γημθθ Φάνεια Κμφνεια βναζζδζμφ ιε ηδ ιδπακή Δπζδζμνεχζεζξ ζημ ζπίηζ, αάρζιμ. * ΜΔΣ ή 4-7 Kcal/min & εθαθνά ήπζα π.π ΜΔΣ ζημοξ πζμ δθζηζςιέκμοξ. (Pate et al. 1995) Γεκζηά ζοζηήκεηαζ ζοπκυηδηα 3 έςξ 5 διενχκ ηδκ εαδμιάδα (πμο πςνίγεηαζ ηαηά δζαζηήιαηα ηαε' υθδ ηδ δζάνηεζα ηδξ εαδμιάδαξ) (ACSM, 1990). Γεδμιέκμο υηζ μζ παιδθήξ Φ.Κ. δθζηζςιέκμζ βοικαγυιεκμζ ιπμνμφκ κα είκαζ ζε εέζδ κα ακεπημφκ ιυκμ ιμκάδεξ άζηδζδξ πμθφ παιδθήξ έκηαζδξ, ιζηνήξ δζάνηεζαξ (5-10 min), ιζα ιζηνή αφλδζδ ζηδ ζοπκυηδηα (4 ~ 5 διένεξ ηδκ εαδμιάδα) εα αμδεήζεζ κα επζηεοπεμφκ ηα επζεοιδηά ζοκμθζηά επίπεδα εκενβεζαηχκ δαπακχκ (πενίπμο kcal ηδκ εαδμιάδα). Ζ ένεοκα πνμηείκεζ υηζ ηα μθέθδ οβείαξ πμο ζοκδέμκηαζ ιε ηδ ζςιαηζηή δναζηδνζυηδηα ζοζπεηίγμκηαζ πνχηζζηα ιε ηδ ζοκμθζηή πμζυηδηα δναζηδνζυηδηαξ, ακελάνηδηα απυ ημκ ηφπμ, ηδ δζάνηεζα ή ηδκ έκηαζδ ηδξ άζηδζδξ (ACSM 1990). Δηηυξ απυ ηδκ έκηαζδ ηαζ ηδ δζάνηεζα, δ ιμνθή ηδξ άζηδζδξ ιπμνεί κα έπεζ πναηηζηή επίδναζδ επάκς ζηδ ζοπκυηδηα. Π.π, πενπάηδια ιζηνήξ έςξ ιέηνζαξ δζάνηεζαξ ηαζ παιδθήξ έκηαζδξ ιπμνεί ζοκήεςξ κα εηηεθεζεεί ιε αζθάθεζα 7 διένεξ ηδκ εαδμιάδα. Ζ πνυμδμξ πνέπεζ κα οθμπμζδεεί ανβά. Μία ανπζηή θάζδ 2-6 εαδμιάδςκ ζε παιδθή έκηαζδ επζηνέπεζ ηδκ πνμζανιμβή ιε ημκ εθάπζζημ ηίκδοκμ ηναοιαηζζιμφ. Ζ επυιεκδ θάζδ (πμο δζανηεί πενίπμο έλζ ιήκεξ έςξ έκα έημξ βζα ημοξ ιέζδξ δθζηίαξ ηαζ δθζηζςιέκμοξ ζοιιεηέπμκηεξ, ακηίζημζπα) πενζθαιαάκεζ ηδ ααειζαία πνυμδμ ιε ζοκηδνδηζηή αφλδζδ, υζμκ αθμνά ηαζ ηδ δζάνηεζα ηαζ ηδκ έκηαζδ. Γεκζηά, δ δζάνηεζα ιπμνεί αηίκδοκα κα αολδεεί ιε αολήζεζξ πέκηε θεπηχκ ηάεε δφμ εαδμιάδεξ βζα ημοξ ιέζδξ

96 96 δθζηίαξ ζοιιεηέπμκηεξ ηαζ ηάεε ηνεζξ έςξ ηέζζενζξ εαδμιάδεξ βζα ημοξ δθζηζςιέκμοξ ζοιιεηέπμκηεξ. Ζ έκηαζδ ιπμνεί έπεζηα κα νοειζζηεί ακάθμβα ιε ηδκ πενίπηςζδ. Ζ ηεθζηή θάζδ πενζθαιαάκεζ ηδ δζαηήνδζδ ημο επζεοιδημφ επζπέδμο οβείαξ/φ.κ. Πξνπφλεζε αληίζηαζεο δχλακεο ζηελ Σξίηε Ηιηθία Γεκζηά, ιε ηδκ αφλδζδ ηδξ δθζηίαξ δ απχθεζα ηδξ ιοσηήξ δφκαιδξ ιπμνεί κα πμζηίθεζ: απυ 20% ζηδκ ανπή ηδξ εκδθζηίςζδξ έςξ 40% ζηδκ δθζηία ηςκ 70. Ζ ιείςζδ ηδξ δφκαιδξ απμηεθεί ιία απυ ηζξ πζμ πνμαθέρζιεξ ελεθίλεζξ ηδξ δζαδζηαζίαξ ηδξ βήνακζδξ. Δίκαζ ηαθά ηεηιδνζςιέκμ υηζ: δ ιέβζζηδ δφκαιδ υπςξ ηαζ δ ιέβζζηδ ηαπφηδηα ηαζ ιοσηή ζζπφ ιεζχκμκηαζ ελαζηίαξ ηδξ έθθεζρδξ θοζζηήξ δναζηδνζυηδηαξ ηαζ άζηδζδξ ζδζαίηενα ζηα άημια ηδξ ηνίηδξ δθζηίαξ, Οζ απχθεζεξ ιοσηήξ δφκαιδξ ελαζηίαξ ηδξ βήνακζδξ ιπμνεί κα μθείθμκηαζ ζε: α) αηνμθία ηςκ ιοσηχκ ζκχκ, α) απχθεζα ιοσηχκ ζκχκ ελαζηίαξ ιεζςιέκδξ ζηακυηδηαξ ακαβέκκδζδξ ημοξ ηαζ β) ιείςζδ ηδξ ζηακυηδηαξ πνδζζιμπμίδζδξ (ζηναημθυβδζδξ) ιοσηχκ ζκχκ ηαηά ηδ δζάνηεζα ηςκ ιοσηχκ ζοζπάζεςκ (Γαβάκδξ & Γαβάκδξ 2002). Ζ βήνακζδ ζπεηίγεηαζ ιε ηδκ απχθεζα άθζπδξ ζςιαηζηήξ ιάγαξ ηαζ ιε ηδκ αφλδζδ ημο ζςιαηζημφ θίπμοξ. Ζ βήνακζδ επίζδξ ζοκδέεηαζ ιε ηδ ιείςζδ ηδξ ιοσηήξ ιάγαξ, δ μπμία ιπμνεί κα ζοκδέεηαζ ιε ηδ ζεζνά ηδξ ιε αθθαβέξ ζημ ιεηααμθζζιυ ηδξ βθοηυγδξ, ηάηζ πμο ιε ηδ ζεζνά ημο αολάκεζ ημκ ηίκδοκμ εηδήθςζδξ ζαηπανχδμοξ δζααήηδ ηαζ ζηεθακζαίαξ κυζμο. Ζ ιείςζδ ηδξ ιοσηήξ ιάγαξ ζοκδέεηαζ επίζδξ ιε ιείςζδ ημο ααζζημφ ιεηααμθζημφ νοειμφ, ηάηζ πμο μδδβεί ζηδκ ακάπηολδ παποζανηίαξ. Παθαζυηενεξ ιεθέηεξ ακαθένμοκ υηζ ηα δθζηζςιέκα άημια δεκ αολάκμοκ ηδ ιοσηή ημοξ ιάγα ιεηά απυ πνμπυκδζδ δφκαιδξ. Πνυζθαηα, υιςξ, δζαπζζηχεδηακ ζδιακηζηέξ αολήζεζξ ηδξ ιοσηήξ ιάγαξ ιεηά απυ πνμπυκδζδ δφκαιδξ ζε εκήθζηα ηαζ δθζηζςιέκα άημια (19 ιέπνζ 96 εηχκ), ζηα μπμία ηαζ παναηδνήεδηε ιείςζδ ημο θζπχδμοξ ζζημφ ζηδκ πενζμπή ημο

97 97 ημνιμφ, αθθά ηαζ ζηα πυδζα ηαζ ζηα πένζα, εφνδια ημ μπμίμ ιπμνεί κα έπεζ ζδιαζία βζα ημκ ηίκδοκμ ακάπηολδξ ηανδζμπαεεζχκ ηαζ ζαηπανχδμοξ δζααήηδ (Φαημφνμξ 1998). Πανυθα αοηά, ενεοκδηέξ έδεζλακ υηζ δ ζοζηδιαηζηή άζηδζδ δφκαιδξ ιε ακηζζηάζεζξ ιπμνεί κα αολήζεζ ηδ ιοσηή δφκαιδ ηςκ δθζηζςιέκςκ, ιέζα απυ αεθηίςζδ ηδξ δζαδζηαζίαξ ζηναημθυβδζδξ ηαζ πνήζδξ ηςκ ιοσηχκ ηζκδηζηχκ ιμκάδςκ ηαηά ηδ δζάνηεζα ηδξ ιοσηήξ ζφζπαζδξ ηαζ ζε ηάπμζμ ααειυ ιέζα απυ ηδκ αφλδζδ ηδξ ιοσηήξ ιάγαξ, Οζ αζηήζεζξ ακηίζηαζδξ ιπμνμφκ κα αολήζμοκ ηδ ιοσηή δφκαιδ ηαηά % ηαζ πενζζζυηενμ, ιέζς ιοσηήξ οπενηνμθίαξ ηαζ (οπμεεηζηά) ιέζς αολδιέκδξ «ζηναημθυβδζδξ» ηζκδηζηχκ ιμκάδςκ (Singh et al. 1999). Ζ αφλδζδ αοηή ζοκεπάβεηαζ, πάκηα βζα ημοξ δθζηζςιέκμοξ: α) αεθηίςζδ ηδξ ακημπήξ ζηδ αάδζζδ, α) αεθηίςζδ ηδξ ζηακυηδηαξ ακάααζδξ ζηαθμπαηζχκ ηαζ β) πνυθδρδ ηδξ απχθεζαξ ιοσημφ ζζημφ (ζε ζοκδοαζιυ ιε επανηή δζαηνμθή). Απυ ηδκ άθθδ ιενζά, είκαζ πνήζζιμ κα εοιυιαζηε πάκηα, υηζ δ αφλδζδ ηδξ ηανδζαηήξ ζοπκυηδηαξ ηαζ ηδξ ανηδνζαηήξ πίεζδξ ιε ηζξ αζηήζεζξ ακηίζηαζδξ, είκαζ ακάθμβδ ζε ζδιακηζηυ ααειυ πνμξ ηδκ ηαηαααθθυιεκδ πνμζπάεεζα (Γαβάκδξ & Γαβάκδξ 2002). ημκ παναηάης πίκαηα δίκμκηαζ μδδβίεξ βζα ηδκ πνμπυκδζδ δφκαιδξ. Πίλαθαο Πξφγξακκα πξνπφλεζεο δχλακεο Έκηαζδ: 70 ιε 80% ηδξ 1 RM. Δκαθθαηηζηά, RPE 12 έςξ 14 Δπακαθήρεζξ: μηηχ έςξ 15 Κθζιάηςζδ: δζαηήνδζδ ζημ 70 ιε 80% ηδξ 1 RM, επακαλζμθυβδζδ ηάεε δφμ έςξ ηέζζενζξ εαδμιάδεξ Sets: 1 έςξ 3 Σαπφηδηα ηίκδζδξ: 6 έςξ 9 sec / επακάθδρδ Ξεημφναζδ: έκα έςξ ηνία δεοηενυθεπηα ιεηαλφ ηςκ επακαθήρεςκ, 90 έςξ 120 sec ιεηαλφ ηςκ ζεη οπκυηδηα: 2 έςξ 3 θμνέξ ηδκ εαδμιάδα (ιε ημοθάπζζημκ 48 χνεξ λεημφναζδξ ιεηαλφ ηςκ ιμκάδςκ) Δφνμξ ηίκδζδξ: πθήνδξ, ζφιθςκα ιε ηδκ αημιζηή ακμπή. (ACE S 1998)

98 98 Πνέπεζ, ιάθζζηα, κα θδθεεί οπυρζκ υηζ 1 Repetition Maximum, RM (ιέβζζηδ επακάθδρδ: ημ ιέβζζημ πμζυ ακηίζηαζδξ πμο ιπμνεί κα εθέβλεζ έκα άημιμ ηαηά ηδ δζάνηεζα ιζαξ επακάθδρδξ ιζαξ δεδμιέκδξ άζηδζδξ) ιπμνεί κα είκαζ ανηεηά παιδθή βζα πμθθμφξ δθζηζςιέκμοξ. Καηά ζοκέπεζα, ημ 70 ιε 80% ηδξ 1 RM δεκ ακηζπνμζςπεφεζ απαναζηήηςξ αοηυ πμο εεςνείηαζ παναηηδνζζηζηά αανζά ακηίζηαζδ. Ανπζηά δ εηηέθεζδ 3 έςξ 5 επακαθήρεςκ ζημ 60 ιε 80% ηδξ 1 RM ιπμνεί κα είκαζ επανηήξ βζα ημκ εοπαεή δθζηζςιέκμ βζα κα εκενβμπμζήζεζ ηζξ ιοσηέξ ίκεξ ηαζ κα εκζζπφζεζ ηδ δφκαιδ ηςκ ιοχκ ηαζ ηδ θεζημονβζηή ηζκδηζηυηδηα. Ζ εηιάεδζδ ηαζ δ ηαημπή κέςκ ηζκήζεςκ άζηδζδξ πςνίξ ηδ πνήζδ μπμζαζδήπμηε ακηίζηαζδξ εηηυξ απυ ηδ αανφηδηα ηαζ ημ αάνμξ ζχιαημξ ιπμνμφκ κα ανπίζμοκ πνμμδεοηζηά βζα ημοξ παιδθήξ Φ.Κ. βοικαγυιεκμοξ. Σα άημια ιε παιδθή Φ.Κ. ιπμνμφκ κα πνμπςνήζμοκ ζηδ πνήζδ αζηήζεςκ ακηίζηαζδξ, αθηήνςκ ηαζ ιδπακδιάηςκ δφκαιδξ. Σρεδηαζκόο Πξνγξάκκαηνο Άζθεζεο Αληηζηάζεωλ (Βάξε) γηα ηα Άηνκα ηεο Τξίηεο Ηιηθίαο 1. Δκεάννοκζδ ηςκ δθζηζςιέκςκ κα επζηεκηνχκμοκ ηδκ πνμζμπή ημοξ ζε θίβεξ ζδιακηζηέξ ιοσηέξ μιάδεξ (π,π. εηηείκμκηεξ ημο βμκάημο, εηηείκμκηεξ ημο ζζπίμο, ηαιπηήνεξ ημο αβηχκα ηθπ.). 2. Ζ άνζδ αανχκ (δοκαιζηή εκδοκάιςζδ) πνμηζιάηαζ απυ ηζξ αζηήζεζξ πμο πενζθαιαάκμοκ πζέζεζξ ζε αηίκδηα ακηζηείιεκα (ζζμιεηνζηέξ αζηήζεζξ). 3. Δηιάεδζδ ηςκ δθζηζςιέκςκ αηυιςκ κα εηηεθμφκ ηζξ ηζκήζεζξ ηςκ αζηήζεςκ ιε ανβυ νοειυ, ζε υθμ ημ εφνμξ ηίκδζδξ ηςκ ανενχζεςκ ημοξ ηαζ ιε ηδ ζςζηή ηεπκζηή. Γεκ εα πνέπεζ ημ ζχια ημοξ κα ηαθακηεφεηαζ, δδθαδή κα ιδ ανίζηεηαζ ζε ζζμννμπία, ζημ ηέθμξ ηδξ ηίκδζδξ. 4. Σα δθζηζςιέκα άημια ίζςξ εα πνέπεζ κα ανπίγεζ ιε έκα ζεη πνμεένιακζδξ πμθθχκ επακαθήρεςκ ιε ηαευθμο αάνμξ βζα κα δζαηείκεζ ημοξ ιοξ ημο. Ζ ακηίζηαζδ ιπμνεί κα είκαζ ηα παναδμζζαηά αανάηζα (αθηδνάηζα, ηθπ.) ηαζ υπζ ιυκμ. Καζ άθθεξ ιμνθέξ ακηίζηαζδξ ιπμνμφκ κα πνδζζιμπμζδεμφκ υπςξ ζαημοθάηζα ιε άιιμ, ιεβάθεξ

99 99 εθαζηζηέξ δέζιεξ, ηθπ. Με άθθα θυβζα δ πνμπυκδζδ δφκαιδξ ιε ακηζζηάζεζξ ιπμνεί κα ημζηίγεζ υζμ ημ απθυ πενπάηδια. 5. Κάεε άζηδζδ εα πνέπεζ κα εηηεθείηαζ απυ 8-12 επακαθήρεζξ ιέπνζ ημ ζδιείμ υπμο δεκ ιπμνεί κα εηηεθεζηεί άθθδ επακάθδρδ ιε πάκηα ζςζηή ηεπκζηή. Ο ζςζηυξ νοειυξ ηαζ ηνυπμξ ακαπκμήξ είκαζ πμθφ ζδιακηζηυξ, εζδζηά βζα ημοξ πενζζζυηενμ δθζηζςιέκμοξ. Πνέπεζ κα βίκεηαζ εηπκμή ηαηά ηδ θάζδ ηδξ άνζδξ ηαζ ανβή εζζπκμή ηαεχξ παιδθχκεζ ημ αάνμξ. ζβμονεοηείηε υηζ μ αζημφιεκμξ δεκ ηναηά ηδκ ακαπκμή ημο ηναηχκηαξ ημ ζηυια ημο ηθεζζηυ, ηάηζ πμο εα μδδβήζεζ ζε αφλδζδ ηδξ ανηδνζαηήξ πίεζδξ. 6. Οζ αζηήζεζξ εα πνέπεζ κα εηηεθμφκηαζ βζα 2-3 ζεη δ ηάεε ιία ηαεχξ μ αζημφιεκμξ μθμέκα ηαζ δοκαιχκεζ πενζζζυηενμ ηαζ ιπμνεί κα εηηεθέζεζ πμθθαπθά ζεη. Σμ αάνμξ εα πνέπεζ κα αολάκεηαζ έηζζ χζηε κα ζζμδοκαιεί πάκηα ιε πενίπμο ημ 80% ηδξ ιέβζζηδξ ιοσηήξ δφκαιδξ (1-RM) ημο αζημοιέκμο βζα ηδ ζοβηεηνζιέκδ ιοσηή μιάδα (Φαημφνμξ, 1998). πλνπηηθά νθέιε ηεο Πξνπφλεζεο κε Βάξε ζημ κεονμιοσηυ ζφζηδια & ηδ δφκαιδ & ζε θεζημονβζηέξ ζηακυηδηεξ ηαζ μνβακζηά ζοζηήιαηα. παναηδνείηαζ αεθηίςζδ ηδξ εοηαιρίαξ ηςκ ανενχζεςκ ιέζς ηδξ εκδοκάιςζδξ ηςκ ιοχκ ηαζ ημο ζοκδεηζημφ ζζημφ πμο πενζαάθθμοκ ιζα άνενςζδ επζηνέπμκηαξ ηδκ εηηέθεζδ ηςκ ηζκήζεςκ ζε ιεβαθφηενμ εφνμξ ηίκδζδξ ιε εοημθία.