Οδηγία της ΕΟΚ για τη διατήρηση των φυσικών οικοτόπων και της άγριας πανίδας και αυτοφυούς χλωρίδας ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ - ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 1993 ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ ΤΕΥΧΟΣ 3

Transcript

1 φ ΔΙΜΗΝΙΑΙΑ ΕΚΔΟΣΗ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΚΕΝΤΡΟΥ ΒΙΟΤΟΠΩΝ-ΥΓΡΟΤΟΠΩΝ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ - ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 1993 ΤΕΥΧΟΣ 3 ΔΡΧ. 10 Η Οδηγία για το υ ς Ο ικοτύπους, πρόκληση για πρόοδο στη διατήρηση τη ς φύσης. Η εφ αρμογή τη ς στην Ελλάδα θα απαιτήσει π ροσ αρμογές, (σ ε λ.1) Κ έ ν τρ α π λ η ρ ο φ ό ρ η σ η ς υγροτόπων: προχωρούν γρήγορα και αναδεικνύουν την α νάγκη για συνεργασία, (σελ 2) Υ γ ρ ό το π ο ι α π ειλο ύ ντα ι (σ ελ 6) α λλά και π α ρ α κολουθούντα ι για να π ροσ τατευθούν. (σελ. 2) Η π εριβαλλοντική κα τάσταση του Δ έλτα του Α χελώ ου μελετάται από ομάδα επιστημόνων. Η διαμόρφωση ο λοκληρω μένης πρότασης για να α ντιμετω π ισ θούν τα υφιστάμενα προβλήματα είναι το μέγα ζητούμενο. (σελ. 3) Ε ν τ ο ν ε ς α ν η σ υ χ ίες ε κ φ ρά ζοντα ι για τη Λίμνη Τ ριχωνίδα. Για μια ακόμη φορά τίθεται το ερώτημα: υπάρχει σαφής εθνική πολιτική για τη συνετή χρήση τω ν υδατικών πόρων; (σελ. 3) Μ ε λ έ τε ς ο ρ ιο θ έτη σ η ς - διαχείρισ ης εκπ ο νούντα ι με πρωτοβουλίες της Γενικής Διεύθυνσης Περιβάλλοντος του ΥΠ ΕΧΩΔΕ και άλλω ν κρ α τικών υπηρεσιών. Η εφαρμογή το υ ς θα απαιτήσει πολιτική βούληση και κοινωνική συναίνεση. (σελ. 4) Η Πρέσπα π ληγώ νει και π λ η γ ώ ν ε τα ι με α φ ο ρ μ ή το διαχειριστικό σχέδιο. Η επούλωση, που θα οδηγήσει σε οικονομική πρόοδο και διατήρηση της φύσης, χρειάζεται νηφάλιο διάλογο. (σελ. 5) Ν έες εκ δ ό σ εις για το υ ς υγροτόπους. (σελ. 7) Τί είναι αναγνώριση υγροτόπ ου, πώς γίνετα ι και γιατί χρειάζεται. (σελ. 8) Παλια γέφυρα στον ποταμο Αγγιτη. φωτ. Σαββας Καζαντζιδης Οδηγία της ΕΟΚ για τη διατήρηση των φυσικών οικοτόπων και της άγριας πανίδας και αυτοφυούς χλωρίδας Στις 21 Μαϊου 1992, εκδόθηκε η Οδηγία 92/43 του Συμβουλίου της ΕΟΚ Για τη Διατήρηση των Φυσικών Οικοτόπων και της Αγριας Πανίδας και Αυτοφυούς Χλωρίδας. Σκοπός της οδηγίας αυτής είναι να συμβάλει στην προστασία της βιοποικιλότητας, μέσω της διατήρησης των φυσικών οικοτόπων, καθώς και της αυτοφυούς χλωρίδας και άγριας πανίδας, στην επικράτεια των κρατών μελών της ΕΟΚ. Η οδηγία έρχεται να συμπληρώσει τη Σύμβαση της Βέρνης, στην οποία τέθηκαν οι βάσεις προστασίας των βιολογικών ειδών και των οικοτόπων τους (ενδιαιτημάτων) καθώς και την Οδηγία 79/409/ΕΟΚ Για τη Διατήρηση των Αγρίων Πτηνών. Η καινοτομία της Οδηγίας 92/43 είναι ότι προχωράει πέρα από την προστασία των ειδών και των ενδιαιτημάτων τους στη δημιουργία ενός δικτύου προστατευόμενων περιοχών το οποίο ονομάζεται NATURA Η Οδηγία 79/409/ΕΟΚ για τη διατήρηση άγριων πτηνών, η Σύμβαση της Βέρνης (1983) για την προστασία των βιολογικών ειδών και των οικοτόπων τους (ενδιαιτημάτων) και η Οδηγία 92/43 αποτελούν μια σειρά ενεργειών που δείχνουν πώς εξελίχθηκε στην ΕΟΚ η αντίληψη για την προστασία της φύσης. Η Οδηγία 79/409 δίνει έμφαση στην προστασία και διαχείριση ορισμένων αγρίων πτηνών και δευτερευόντω ς αναφέρεται στους οικοτόπους τους, ενώ η Σύμβαση της Βέρνης δίνει έμφαση στην προστασία των ειδών και των ενδιαιτημάτων τους, διότι είχε καταστεί πια φανερό ότι δεν είναι δυνατή η προστασία ενός είδους χωρίς την προστασία του ενδιαιτήματος του. Με την πρόσφατη Οδηγία 92/43 η ΕΟΚ αποδέχεται την αρχή της προστασίας ολόκληρων ζωνών και φυσικών οικοτόπων, ανεξάρτητα αν αυτοί αποτελούν ή όχι ενδιαιτήματα προστατευομένων ειδών. Αυτό αποτελεί σοβαρή πρόοδο και αλλαγή νοοτροπίας την οποία το ΕΚΒΥ χαιρετίζει, διότι είναι σύμφωνη με τη φιλοσοφία που έχει ενστερνισθεί ευθύς με την ίδρυσή του για τη διατήρηση της φύσης, δηλαδή την εξασφάλιση της προστασίας των επιμέρους με την προστασία του συνολικού συστήματος. Από μια απλή ανάγνωση της οδηγίας, η οποία συνοδεύεται από έξι παραρτήματα, προκύπτει ότι οι κατάλογοί της είναι ελλιπείς, πράγμα που παραδέχονται και οι συντάκτες της, και ότι για τη σύνταξή τους πάρθηκαν υπόψη κυρίως οι συνθήκες της Κεντρικής και Βόρειας Ευρώπης, της Ιβηρικής Συνέχεια στη σελίδα 2

2 ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΗΣΗΣ ΤΩΝ ΚΙΝΔΥΝΩΝ ΠΟΥ ΑΠΕΙΛΟΥΝ ΤΟΥΣ ΥΓΡΟΤΟΠΟΥΣ Η παρακολούθηση (monitoring) τω ν διαχρονικώ ν μ ετα β ο λώ ν μιας φυσικής π εριοχής μ π ο ρ εί να περιλαμβάνει δ εκά δ ες αβιο τικές και β ιο τικ ές π αραμέτρους καθώ ς και π αραμέτρους που έχ ο υ ν σχέση μ ε τη ν ανθρώ πινη κοινωνία. Οι π αράμετροι που θα επ ιλεγούν εξα ρ τώ ντα ι από το ν σκοπό ή σκοπούς που έχ ει έν α πρόγραμμα παρακολούθησης, σε συνδυασμό μ ε τα διαθέσιμα μ έσ α σε προσωπικό, πιστώ σεις και χρόνο. Το Π ρόγραμμα Π αρακολούθησης Υ γρ ο τόπ ω ν του ΕΚΒΥ έ χ ε ι σκοπό να συμβάλει σ την προστασία ορισ μένω ν σημαντικώ ν υγρ οτόπ ω ν τη ς χώ ρας μας, οι οποίοι, ε ίτε π ροσ τατεύ ο ντα ι, ε ίτ ε θα έπ ρ επ ε να π ρ ο σ τα τευ το ύ ν επ ειδή έχ ο υ ν μ εγά λη οικολογική ή κοινω νική αξία. Ενα δίκτυο ειδικώ ν επ ι σ τημόνω ν και μελώ ν π εριβαλλοντικώ ν οργανώ σ εω ν που ε δ ρ εύ ο υ ν κο ντά σε σ ημαντικούς υ γροτό π ο υ ς, α π ο σ τέλλο υ ν σ το ΕΚΒΥ π λη ρ ο φ ο ρ ίες σ χετικά με το υ ς κινδύ νου ς που α π ειλούν τη διατήρηση τω ν υγροτοπ ικώ ν οικοσυστημάτω ν. Η π αρακολούθηση το υ Δ έλ τα το υ Α ξιού, το υ Δ έλ τα το υ Εβρου και το υ Αμβρακικού Κ όλπ ου α π ο τελεί τμήμα τω ν δρασ τη ρ ιο τή τω ν το υ Π ρ ο γρ ά μ μ α το ς Τ α χεία ς Π αρέμβασης το υ Π αγκόσμιου Ταμείου για τη Φύση, ενώ τη λίμνη Μικρή Π ρέσπα κα θώ ς και ό λ ο το ν Ε θνικό Δ ρυμό Π ρεσπώ ν, π α ρα κολουθεί η Εταιρία Προστασ ίας Π ρεσπών. Οι σ χ ετικ ές α να φ ο ρ έ ς από αυτά τα δύο π ρογράμματα παρακολούθησ ης κο ινο π ο ιούντα ι και σ το ΕΚΒΥ. Ο σ ον α φ ορά σ το υ ς υ π όλοιπ ους υγρ ο τό π ο υ ς δ ιεθ νούς σημασίας, το ΕΚΒΥ έ χ ε ι αναθέσ ει το 1993 τη ν παρακολούθηση τη ς λίμνης Ισμαρίδας (Μ ητρικού) με τις λιμνοθά λα σ σ ες Ρ οδόπ ης, τη ς λίμνης Β ισ τονίδας και τη ς λιμνοθάλασσας Π ό ρ το -Λ ά γ ο ς σ την Ο ικολογική Ο μάδα Ρ ο δόπ ης, τη ς λίμ νης Κ ερ κίνης και το υ Δ έλ τα το υ Ν έσ του σ τη ν Εταιρία για τη ν Π ροσ τασ ία τ η ς Φ ύσης και Ο ικοα νά - π τυ ξη ς, τω ν λιμνώ ν Κ ο ρώ νεια ς και Β ό λβης σ την Εταιρία για τη Μ ελ έτη και τη ν Π ροστασία τω ν Υ γροτό π ω ν και τω ν λιμνοθαλασσώ ν το υ Μ εσ ο λογγίο υ - Αιτω λικού και το υ Κ ο τυχίου σ το ν β ιο λό γο -ο ικο λό γο κ. Φώτη Π ερ γα ντή. ΟΔΗΓΙΑ ΤΗΣ ΕΟΚ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΟΙΚΟΤΟΠΟΥΣ Συνέχεια από τη σελίδα 1 Χερσονήσου και των Μακάρων Νήσων (Κανάριοι, Αζόραι, Μαδέρα), ενώ οι αναφορές που αφορούν στην υπόλοιπη Μεσόγειο και ιδιαίτερα στη χώρα μας, είναι ανεπαρκείς. Για την ε φ αρμογή τη ς οδηγίας στη χώρα μας είναι απαραίτητη η συμπλήρωση των καταλόγων αυτών. Τα κράτη μέλη υποχρεούνται εντός 3ετίας από τη δημοσίευσή της οδηγίας να υποβάλουν κατάλογο φυσικών οικοτύπων και ειδών, καθώς και εθνικό κατάλογο περιοχών που θα ε νταχθούν στο ευρωπαϊκό δίκτυο περιοχών διατήρησης, γνωστό ως NATURA Στο τέλο ς του 1998, δηλαδή 6 έτη μετά τη δημοσίευσή της θα καταρτισθεί ο κοινοτικός κατάλογος και το 2004 θα γίνει η ανακήρυξη των ειδικών προστατευομένων περιοχών που θα αποτελέσουν το κοινοτικό δίκτυο NATURA Η προστασία των ειδών και των οικοτόπων (ενδιαιτημάτων) που αναφέρονται στην οδηγία είναι υποχρεωτική για τα κράτη μέλη. Τα διαχειριστικά όμως μέτρα καθορίζονται από τα κράτη μέλη, διότι τα μέτρα αυτά πρέπει να εναρμονίζονται με τις εκάστοτε κρατούσες οικολογικές, οικονομικές, κοινωνικές και πολιτιστικές συνθήκες. Ο κ. Π ερ γ α ντή ς είναι επίσης υπ εύθυνος για τις ε ξ ή ς λίμ ν ε ς : Ιω αννίνω ν (Π αμβώ τιδα), Τ ριχω νίδα, Λυσιμαχία, Ο ζερ ό ς και Αμβρακία, ενώ η Εταιρία για τη Μ ελ έτη και τη ν Π ρ ο στασία τω ν Υ γροτό π ω ν π αρακολουθεί επ ιπ λέο ν τις Λ ίμ νες Β εγορίτιδα, Χειμαδίτιδα, Π ετρ ώ ν, Ζάζαρη, Κ ασ τοριάς καθώ ς και το Δ έλ τα το υ Π ηνειού. Τ έ λ ο ς, η κ. Ε υαγγελία Ο ικονομίδου, κα τα γρ ά φ ει τις α π ειλές που δ έχ ετα ι το Δ έλ τα το υ Καλαμά ω ς μ έ ρ ο ς τη ς μ ε λ έ τ η ς τη ν οπ οία σ υ ν το ν ίζει για το δ έλ τα αυτό. Η Ο ικολογική Κίνηση Λαμίας π α ρακολουθεί το Δ έλ τα το υ Σ π ερχειού. Σ υ ντο νίσ τρ ια το υ όλου π ρογράμμα τ ο ς π αρακολούθησ ης είναι η Μαρία Α να γνω σ το π ούλου. Η σ χετική π ληροφόρησ η φ τά ν ει σ το ΕΚΒΥ με τη μορφή π εριοδικώ ν εκ θ έσ εω ν (μία έκθεσ η ανά τρ ίμηνο, εξά μ η ν ο ή έ το ς, ανά λογα με τη ν π εριοχή). Μ ε βάση α υ τές, το ΕΚΒΥ ε νερ γεί, κυρίως εν η μ ερ ώ ν ο ν τα ς τις α ρ μ ό δ ιες δημόσ ιες υπηρεσ ίες ή ά λλο υ ς φ ο ρ είς και π ρ ο τείν ο ν τα ς θ ε τικ έ ς δράσ εις. Ηδη έ χ ε ι ολοκληρω θ εί η σ υλλογή τω ν π ρώ τω ν τριμηνιαίω ν και εξα μηνια ίω ν εκ θ έσ εω ν το υ 1993, και έ χ ε ι αρχίσ ει η απ ο σ τολή σ χετικώ ν επ ισ τολώ ν π ρος τις α ρ μ ό δ ιες υπ ηρεσ ίες. Επ ιπλέον, μέσα από το πρόγραμμα αυτό, το ΕΚΒΥ ε ν ι σχύει ο ρ ισ μ ένες π ερ ιβ α λ λ ο ν τικ ές ο μ ά δ ες με υλικό χρήσιμο για τη δράση το υ ς και π α ρ έχ ει ο δ η γ ίες σε π ρ ω τό π ειρ ο υ ς σ υ ν ερ γ ά τες που κα τοικο ύν κο ντά σε απ ομακρυσ μένους από τα αστικά κ έντρ α υ γροτό π ο υ ς, για το ν κ α τα λ λ η λ ό τερ ο τρ ό πο κα τα γρα φ ή ς τω ν μ ετα β ο λώ ν που σ χεδ ιά ζο ντα ι ή συμβαίνουν σ τους υ γρ ο τό π ο υ ς και σ την π εριμετρική το υ ς ζώ νη. Το Υ Π Ε Χ Ω Δ Ε έ χ ε ι εκφ ρ ά σ ει τη ν επιθυμία να βοηθήσ ει το ΕΚΒΥ στη διεύρυνση το υ Π ρ ο γρά μ μ α το ς αυτού ώ σ τε να π εριλάβει και τη ν π αρακολούθηση τω ν μ ετα β ο λώ ν που υφίσ τα ντα ι διάφορα καίρια γνω ρίσ ματα υγροτό π ω ν π.χ. π οσ ό τη τα και π ο ιό τη τα νερού, πληθυσμοί ειδώ ν κ.λπ. ΚΕΝΤΡΑ ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗΣ ΣΕ ΥΓΡΟΤΟΠΟΥΣ Η Γενική Διεύθυνση Π ερ ιβ ά λ λο ντο ς το υ Υ Π Ε Χ Ω Δ Ε π ροχω ρεί με τα χ ε ίς ρυθμούς σ την κα τασ κευή τω ν κτιρίων τω ν Κ έντρ ω ν Π ληροφ όρησ ης σ τις ε υ ρ ύ τερ ες π ε ρ ιο χ έ ς τω ν ε ξ ή ς υ γ ρ ο τό π ω ν : Δ έ λ τ α Ν έσ το υ, Λ ίμ νη Κ ερκίνη, Λ ίμ νες Κ ορώ νεια -Β όλβη, Δ έλ τα Α ξιού, Δ έλ τα Εβρου, Λίμνη Β ισ τονίδα - Λιμνοθάλασ σα Π ό ρ το Λ ά γος, Λιμνοθάλασσα Μ εσ ολογγίου-α ιτω λικο ύ. Σ ε μ ερ ικ ές π ε ρ ιο χές, το π ικές κ ο ιν ό τη τε ς αμφ ισ βητούν τα κριτήρια ε π ιλ ο γ ή ς τω ν το π ο θ εσ ιώ ν όπ ου θα ε γ κ α τα σ τα θ ο ύ ν τα Κ έντρα. Η Ν ομαρχία Φ λώ ρινα ς έ χ ε ι ε ξ α γ γ ε ίλ ε ι τη ν ίδρυση Κ έντρ ο υ για το ν Εθνικό Δρυμό Π ρεσπώ ν. Π ερ ιβ α λλο ν τικ έ ς οργα νώ σ εις έχ ο υ ν ήδη ιδρύσει παρόμοια Κ έντρ α σε μερικούς υ γρ ο τό π ο υ ς (π.χ. Χρυσούπολη, Α γιο ς Γ ε ρ μ α νός) τα οποία είνα ι ά γνω σ το ακόμη π ώ ς θα σ υ ν δ ε θ ο ύ ν μ ε τα ιδ ρ υ ό μ εν α. Η λ ε ιτ ο υ ρ γ ία τω ν Κ έ ν τ ρ ω ν α υτώ ν είναι δ υ σ κ ο λ ό τερ ο εγχείρ η μ α από τη ν κα τασκευή τω ν κτιρίω ν. Οι δυσ κολίες ελ π ίζετα ι ό τι θα υπ ερπ ηδηθούν μέσω τη ς σ υνεργασ ίας κρατικώ ν υπηρεσιώ ν, ο ρ γα νισμών το π ική ς α υτοδιοίκησ ης και π ερ ιβ α λλοντικώ ν ο ρ γανώ σ εω ν. 2/ΑΜΦΙΒΙΟΝ

3 Έ ν το ν ε ς α ν η σ υ χ ίε ς για τη Λ ίμ ν η Τ ρ ιχ ω νίδ α Αλμυρόβαλτοι στη Λιμνοθάλασσα Μεσολογγίου, φωτ.: Φώτης Περγαντής, ΚΟΠΕΑ πρόσφατες έρευνες στο Δέλτα του Αχελώου Το Υ π ουργείο Εθνικής Ο ικονομίας μ ετά από σ χετικό αίτημα τη ς Επ ιτροπ ής τω ν Ευρω παϊκώ ν Κ ο ινο τή τω ν α ν έθ εσ ε τη ν εκπ όνησ η ερ ευ νώ ν με σκοπό τη ν π εριγραφή τη ς σ ημερ ινής π ερ ιβ α λλο ντικής κα τάστασ ης του Δ έλ τα του Α χ ελώ ου και τη διαμόρφω ση π ροτά σ εω ν α ντιμετώ π ισ ης τω ν υφ ισ τάμενω ν π ροβλημάτω ν. Το ΙΓΜ Ε π ραγματοπ οίησ ε ερ ευ ν η τικ ές γεω τρ ή σ εις και γεω φ υσ ικές διασκοπ ήσεις σ τον χώ ρο το υ δ έλ τα, ο κα θ η γη τή ς κ. Π. Μ αρίνος α ξιο λόγη σ ε τα δ ε δ ο μ ένα το υ ΙΓΜ Ε και κα τασκεύασ ε το υ δ ρ ο γεω λογικό ομοίωμα το υ δ έλ τα, ο καθ η γ η τή ς κ. X. Τ ζιμ ό π ο υ λος μ ελ έτη σ ε τα υδρολογικά δ εδ ο μ ένα ολόκληρου του σ υ σ τήματος το υ Α χ ελώ ο υ και ο κα θ η γητή ς κ. Α. Ψ ιλοβίκος μ ελ έτη σ ε τη ν ε ξ ε λ ι κτική πορεία τη ς α νά π τυ ξη ς το υ δ έλ τα. Η επ ιλογή τη ς α νάθεσ ης τω ν ερ ευ νώ ν σ το ΙΓΜ Ε και σ το ν κα θηγητή κ. Π. Μ αρίνο έγ ιν ε από το Υ π ουργείο Ε θνικής Ο ι κο νομία ς ενώ η ανάθεση σ το υ ς κα θ η γ η τές κ.κ. X. Τ ζιμόπ ουλο και Α. Ψ ιλοβίκο έγ ιν ε, κα τά το ν υφ υπ ουργό Εθνικής Ο ικονομίας κ. Τσιπλάκο, ύσ τερα από υπ ό δ ειξη τη ς Επ ιτροπ ής τω ν Ευρωπαϊκών Κ ο ινοτήτω ν. Οι διαπιστώ σεις τη ς συνδυασ μένης ερ ευ ν η τικ ή ς προσπάθειας μπ ορούν να σ υνοψ ισ τούν ω ς ε ξή ς : Τ ο Δ έλ τα το υ Α χ ελώ ο υ έ χ ε ι υπ οσ τεί τόσ ο μ εγ ά λ ες α νθρω π ο γενείς επ εμ βάσ εις ώ σ τε να έ χ ε ι χάσει π ολλά από τα φυσικά το υ γνω ρίσματα. Α π ο τέλεσ μ α τω ν επ εμβάσ εω ν αυτώ ν είναι η υποβάθμιση τω ν φυσικών ο ικοσυσ τημάτω ν, ιδιαίτερα σ το μέτω π ο το υ δ έλ τα με τις λιμνοθάλασ σ ες. Η κατασ κευή φ ραγμάτω ν στη λεκά νη α π ορροής το υ Α χελώ ο υ έ χ ε ι επίσης α λλοιώ σ ει ριζικά τα υδρογρα φικά και υδρολογικά γνω ρίσ ματα το υ π οταμού. Η π αροχή το υ είναι ρυθμιζόμενη από τη ΔΕΗ. Μ ε βάση τα παραπάνω διαμορφώ θηκαν οι α κ ό λο υ θ ες π ροτάσ εις: Να κα τα σ κευα σ τεί έν α φράγμα αναρρύθμισης σ την περιοχή τη ς κοιλάδας Π αλαιομάνινω ν Σ τα μνώ ν έτσ ι ώ σ τε να εξα σ φ α λίζετα ι σ υ νεχής ροή το υ π ο τα μού για ό λο το 24ω ρο σ το ν χώ ρο το υ δ έλτα. Να κ α τα σ κ ευ α σ το ύ ν έρ γ α δ ιο χ έ τε υ σ η ς γ λ υ κ ο ύ ν ερ ο ύ από τ ο ν Α χ ελ ώ ο π ρος το μέτω π ο το υ δ έλ τα με τις λιμνοθάλασσες Η Λίμνη Τριχω νίδα, που βρίσ κεται σ τον Νομό Α ιτω λοα κα ρ να νία ς, είναι η μεγαλύτερη σε έκταση λίμνη τη ς χώρας και ίσως η μόνη από τις λίμνες τη ς Σ τερεάς Ελλάδας που διατηρεί ακόμα μεγάλο μέρος του υδατικού και φυσικού τη ς πλούτου. Η λίμνη δ έχετα ι σήμερα τα α πόβλητα οικισμών, π τηνοτροφικώ ν μονάδων, ελαιοτριβείω ν και παρατηρείται σε αυτήν α ν εξέλεγ κ τη εναπόθεση απορριμμάτων. Αλλοι π αράγοντες υποβάθμισης του φυσικού τη ς πλούτου, αλλά και τη ς γύρω π ερ ιο χής, είναι το α ν ε ξέ λ ε γ κ το ψάρεμα, που γίνεται ακόμα και με δυναμίτιδα, το κυνήγι, η αποξήρανση παραλίμνιων εδαφών, η επέκταση τω ν καλλιεργειώ ν σε βάρος τη ς λίμνης καθώς και η κα τα σ τρ ο φ ή το υ γύρω τοπ ίου από τη δ ιά ν ο ιξη π αραλίμνιου οδικού δ ικτύ ο υ που δεν εξυ π η ρ ετεί καμία ανάγκη, εκ τό ς ίσω ς από τη ν τα χ ε ία π ρόσ βαση τω ν τουριστών. Στις απειλές αυτές προστίθεται και η προοπτική να χρησιμοποιηθεί το νερό τη ς Τριχωνίδας για την υδροδότησ η τη ς Α θ ή να ς. Το θέμα α υτό α νησυχεί έν το να το υ ς κατοίκους τη ς ευρύτερ η ς π εριοχής, περιβαλλοντικά σωματεία και επ ισ τή μ ο νες. Η πληροφόρηση είναι ελλιπής. Εύλογο σε κάθε πολίτη το ερώ τημα: Εχει π ο τέ απασχολήσ ει τη ν Πολιτεία η ορθή χρήση τω ν υδατικών πόρων τη ς Σ τερ εά ς Ελλάδας ως συνολικό πρόβλημα δηλαδή ως πρόβλημα όχι μόνο τω ν κατοίκων τη ς Α ττικής αλλά, και όλης τη ς Σ τερ εά ς Ελλάδας; και πάλι η ανεπάρκεια νερού Η ανεπάρκεια του νερού και αυτό το καλοκαίρι, αποτέλεσμα τη ς σ υνεχιζόμενης ανομβρίας και τη ς αυξανόμενης ζήτησης, ζημίωσε του ς α γρότες, ταλαιπώρησε του ς κατοίκους τω ν πόλεω ν και α π ειλεί το ν τουρισμό. Μ ε τη ν α ν ε ξ έ λ ε γκτη ανόρυξη γεω τρήσεω ν και την υπεράντληση, η αλάτωση υπόγειων υδροφορέω ν είναι ήδη γ ε γ ο ν ό ς με δυσ μ ενείς σ υ ν έ π ε ιε ς α π ρ ό β λ ε π το υ μ ε γ έ θ ο υ ς. Δυστυχώ ς ελάχιστοι συμπατριώ τες μας γ ν ω ρ ίζο υ ν ό τι η υ π ερ ά ντλη σ η συχνά π ροκαλεί μη α ν τισ τρ επ τέ ς αλλοιώ σ εις τω ν υπογείω ν υδροφόρω ν στρωμάτων. Για να αντιμετω πισθεί αποτελεσματικά το πρόβλημα δεν επαρκεί μόνο η κατασκευή τω ν απαιτούμενω ν έργω ν εκ μ έ ρους τη ς Π ολιτείας, αλλά και η ευαισθητοποίηση τη ς κοινωνίας για την ορθολογική χρήση ε ν ό ς αγαθού που γ ίν ε τα ι συνεχώς πιο σπάνιο και δαπανηρό. ΑΜΦΙΒΙΟΝ/3

4 ΜΕΛΕΤΕΣ ΟΡΙΟΘΕΤΗΣΗΣ, ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΚΑΙ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΥΓΡΟΤΟΠΩΝ Το 1984, το ΥΠΕΧΩΔΕ α νέθεσ ε μ ελ έτες οριοθέτησης για τις 10 από τις 11 υγροτοπ ικές π εριοχές του καταλόγου Ραμσάρ σε διάφ ορες ομάδες εργασίας. (Η Λίμνη Μικρή Πρέσπα ε ξαιρέθηκε, διότι ως τμήμα του Εθνικού Δρυμού Πρεσπών ανήκει σ την αρμοδιότητα του Υπουργείου Γεωργίας). Οι μ ελ έτες εκείνες, α ξιόλογες παρά το ν ελάχιστο χρόνο σ το ν οποίο ε κ πονήθηκαν, τυπώθηκαν υπό ε νιαία μορφή το 1986, αλλά δ εν ακολούθησε, ε κ τό ς από λίγ ες εξαιρέσεις, η έκδοση τω ν σ χετικώ ν κανονισ τικώ ν πράξεων. Κ ατά τη ν τελευτα ία διετία, με πρωτοβουλία διαφόρω ν δημοσίων υπηρεσιώ ν, κυρίω ς το υ ΥΠΕΧΩΔΕ, βρίσκονται σε διάφ ορα σ τά δ ια εκ π ό ν η σ η ς και έγκρισης λεπ το μ ερ έσ τερ ες μ ελ έτες υγροτόπων, οι περισσότε ρ ες τω ν οποίων απ οσκοπ ούν σ τη ν έκδοση κα νονισ τικώ ν πράξεων οριοθέτησης ή και διαχείρισης. Σημειώνεται ότι στο ΥΠΕΧΩΔΕ η αρμόδια υπηρεσία για θέματα υγροτόπ ω ν είναι η Γενική Διεύθυνση Π ερ ιβάλλοντος (γενικός διευθυντής ο κ. Γ ε ώ ργιος Καρδάσης), η Δ ιεύθυνση Π ερ ιβ α λλο ντικού Σ χεδ ια - σμού (δ ιευ θ υ ντή ς ο κ. Ν ικόλ α ο ς Ιωάννου), και το Τμήμα Δ ια χ είρ ισ η ς Φ υσικού Π ε ρ ι β ά λλο ντο ς (προϊσταμένη η κ. Δήμητρα Σπάλα). Η π ρ ό ο δ ο ς, όπ ω ς π α ρ ο υ σ ιά ζ ε τα ι το ν Α ύ γ ο υ σ το του 1993, είναι αξιοπρόσεκτη και έχει ως εξή ς : Ποταμός Λούρος (Αμβρακικός Κόλπος), φωτ.: Χανς Γέρεντρουπ Δ έλτα Εβρου: Ανατέθηκε μελέτη οριοθέτησης και διαχείρισης α πό το Νομαρχιακό Ταμείο Εβρου στους μ ελετη τές Παρασκευόπουλος - Γεωργιάδης Ε.Π.Ε., Νικόλαος Κριάρης. Επιβλέπεται από Νομαρχιακή Επιτροπή και από το ΥΠΕΧΩΔΕ. Ολοκληρώθηκε η 2η φάση. Υποβλήθηκαν στη Νομαρχία οι υποδείξεις του ΥΠΕΧΩΔΕ και τα σχόλια των τοπικών παραγόντων. Λίμνη Ισμαρίδα (Μ ητρικού) και Λιμνοθάλασσες Ροδόπης: Μ ελέτη οριοθέτησης και διαχείρισης μέσω του κοινοτικού προγράμματος ACE. Ανατέθηκε στο Πανεπιστήμιο Αθηνών (υπεύθυνος κ. Μ. Σκούλλος) και επιβλέπεται από το ΥΠΕΧΩΔΕ. Λίμνη Βιστονίδα - Λιμνοθάλασσα Πόρτο Λάγος: Εκπονήθηκε η μελέτη οριοθέτησης από το προσωπικό του ΥΠΕΧΩΔΕ και η μελέτη διαχείρισης από το μελετητικό γραφείο Σ. Σεκλιζιώτη υπό την επίβλεψη του ΥΠΕΧΩΔΕ. Τ εχ νητή Λίμνη Κ ερκίνη: Εκπονήθηκε από το προσωπικό του ΥΠΕΧΩΔΕ μελέτη οριοθέτησης και υπογράφηκε η οικεία Κοινή Υπουργική Απόφαση (ΚΥΑ). Λίμνες Κορώνεια (ή Λαγκαδά ή Αγίου Βασιλείου) και Βόλβη: Ανατέθηκε από το ΥΠΕΧΩΔΕ μελέτη οριοθέτησης και διαχείρισης στο γραφείο Σ. Σεκλιζιώτη, η οποία και ολοκληρώθηκε. Δ έλ τα Α ξιο ύ - Λ ο υδ ία - Α λ ιά κ μ ο ν α και Λ ιμ νο θάλα σ σ α Α λυκής Κίτρους: Ανατέθηκε μελέτη οριοθέτησης και διαχείρισης από το ΥΠΕΧΩΔΕ στο γραφείο Τοπιοτεχνική η οποία και ολοκληρώθηκε. Λίμνη Μικρή Πρέσπα: Τα όσα αφορούν στην οριοθέτηση και διαχείριση του υγροτόπου αυτού περιλαμβάνονται στη μελέτη διαχείρισης του Εθνικού Δρυμού Πρεσπών η οποία εκπονήθηκε με πρωτοβουλία της Γενικής Γραμματείας Δασών και Φυσικού Περιβάλλον το ς του Υπουργείου Γεωργίας, (Γενική Διεύθυνση Δασών και Φυσικού Περιβάλλοντος, Τμήμα Δασικού Περιβάλλοντος, Εθνικών Δρυμών και Δασικής Αναψυχής) στα πλαίσια διυπουργικής επιτροπής με συντονιστή τον κ. Κ. Κασιούμη. Η διαδικασία έγκρισης της μελέτης αυτής από τη Νομαρχία Φλώρινας δεν έχει ακόμη ολοκληρωθεί. Αμβρακικός Κόλπος: Η παλαιό ΚΥΑ οριοθέτησης έληξε το 1992 και ανανεώθηκε το Εν τω μεταξύ εκπονείται μελέτη διαχείρισης, μέσω του προγράμματος ACE, από το Πανεπιστήμιο Αθηνών (υπεύθυνος ο κ. Μ. Σκούλλος) υπό την επίβλεψη του ΥΠΕΧΩΔΕ. Λιμνοθάλασσα Μ εσ ολογγίου: Εκπονήθηκε υπό την επίβλεψη του ΥΠΕΧΩΔΕ ολοκληρωμένη μελέτη διαχείρισης, στα πλαίσια του προγράμματος ACE, από ομάδα του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου (υπεύθυνος ο κ. Μ. Μποναζούντας). Η ΚΥΑ οριοθέτησης υπογράφηκε τον Αύγουστο του Λιμνοθάλασσα Κοτύχι - Δάσος Στροφυλιάς: Με βάση παλαιότερη μελέτη έχει υπογράφει ΚΥΑ οριοθέτησης. Ελος Γεω ργιούπ ολης Κ ρήτης: Εκπονήθηκε με ανάθεση του ΥΠΕΧΩΔΕ προς το γραφείο Σ. Σεκλιζιώτη μελέτη οριοθέτησης και διαχείρισης. Υπήρχε σχετικό Προεδρικό Διάταγμα Ζώνης Οικιστικού Ελέγχου και υπογράφηκε ΚΥΑ. Εκβολές Γαλλικού: Ολοκληρώθηκε η μελέτη την οποία ανέθεσε το ΥΠΕΧΩΔΕ προς το γραφείο Τοπιοτεχνική. Λιμνοθάλασσα Επανομής: Ομοίως. Λιμνοθάλασσα Α λυκής Α γγελοχω ρίου (Μ ικρού Εμβόλου): Ομοίως. Δ έλτα Πηνειού: Η Κτηματική Εταιρία του Δημοσίου (ΚΕΔ) ανέθεσε στις αρχές του 1993 χωροταξική μελέτη στο τεχνικό γραφείο Μυρτώς Κορώνη. Τμήμα της σύμβασης αφορά στην εκπόνηση μελέτης ολοκληρωμένης διαχείρισης του δέλτα. Η ΚΕΔ έχει αναθέσει την επίβλεψη του τμήματος αυτού στο ΕΚΒΥ. Λιμνοθάλασσα Αγίου Μάμα, Ελη τέω ς λίμνης Α ρτζάν, Τ ε χνητή λίμνη Αγρα, Λίμνη Χειμαδίτιδα, Λίμνη Ζάζαρη, Ελος Χορταρολίμνης και Λιμνοθάλασσα Α λυκής, Δ έλτα Σπ ερχειού, Δ έλτα Καλαμά, Κόλπος Καλονής: Ολοκληρώθηκε η μελέτη αξιολόγησης των υγροτόπων αυτών η οποία είχε ανατεθεί από το ΥΠΕΧΩΔΕ στο ΑΠΘ (υπεύθυνος ο κ. Σ. Κιλικίδης). 4/ΑΜΦΙΒΙΟΝ

5 r ΧΡΟΝΙΚΟ ΠΡΕΣΠΩΝ Περιοχή Λιμνών Μικρής και Μ εγάλης Πρέσπας. Τοπία εξαίσιου φυσικού κάλλους. Π λούτος πολιτιστικώ ν και οικολογικών αξιών. Μακραίωνη ιστορία εθνικώ ν αγώνων. Οι οικολογικές α ξίες, ιδίως η ποικιλότητα της ορνιθοπανίδας και τα μεγέθη των πληθυσμών της, άρχισαν να αναγνωρίζονται όλο και ευρύτερα από έλληνες και αλλοδαπούς επιστήμονες καθώς και ερ α σ ιτέχνες από τις αρχές της δεκαετίας του Ισως είναι η πιο μελετημένη υγροτοπική περιοχή της Ελλάδας, αλλά και από τις πιο δύσκολες από την άποψη συγκρούσεων μ ετα ξύ οικονομικής ανάπ τυξης και διατήρησης της φύσης. Το 1962 αρχίζει κατά στάδια η κατασκευή μέρους του αρδευτικού δικτύου. Μ ε Π ροεδρικό Διάταγμα του 1974 ανακηρύσσεται η ευρύτερη περιοχή τω ν Πρεσπών σε Εθνικό Δρυμό. Ελάχιστα τα πρακτικά μέτρα προστασίας τη ς φύσης. Η Ελληνική Π ολιτεία ενισχύει την οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη τη ς περιοχής περισσότερο από π ολλές άλλες ορεινές περιοχές της Βόρειας και Ν ότιας Ελλάδας, χωρίς όμως να μπορέσει να σταματήσει τη ν εσω τερική και εξω τερική μετανάστευση τω ν κατοίκων. Το 1974 η Ελλάδα εντάσσει στον Κατάλογο Υγροτόπω ν Δ ιεθνούς Σημασίας (Σύμβαση Ραμσάρ) τη Μικρή Πρέσπα που α π ο τελεί ήδη τμήμα του Εθνικο ύ Δ ρ υ μ ο ύ Π ρ εσ π ώ ν. Τ ο , μέσω του Μ εσ ογεια κού Ο λ ο κ λ η ρ ω μ έ ν ο υ Π ρ ο γράμματος Πρεσπών, εκτελούντα ι διάφορα, χρήσιμα και μη, α να π τυ ξια κά έρ γ α, χω ρ ίς να ληφ θ ο ύ ν υπόψη οι π ροτά σ εις τη ς ο λ ο κληρω μ ένης π ερ ιβαλλοντικής μ ελ έτη ς (1984) που α νέθεσ ε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή σ ε ο μ ά δ α ε π ισ τ η μ ό ν ω ν με σ υ ν το ν ίσ τρ ια τη Μ υ ρ τώ Δ. Π υροβέτσ η. Α γνοήθηκα ν επ ί σης δύο ά λλες μ ε λ έ τε ς που α κο λ ο ύ θ η σ α ν τη ν κα τα σ κ ευ ή τω ν έργω ν του ΜΟΠ Πρεσπών και υποβλήθηκαν το 1988, δηλαδή η μελέτη επιπτώσεων του αρδευτικού δικτύου (συντονιστής ο Μ. Μ ποναζούντας) και η μελέτη καθορισμού προστατευόμενων ζωνών (συντονιστής ο Γ. Κατσαδωράκης). Πείραμα, στην Πρέσπα, ορθής χρήσης ζιζανιοκτόνων, λιγότερο επικίνδυνων για τον Αγρότη και τη Φύση, φωτ.: Ηλίας Ελευθεροχωρινός Οι υποβαθμίσεις του δρυμού συνεχίζονται. Οι διαμαρτυρίες επιστημόνω ν και περιβαλλοντικώ ν οργανώσεων όχι μόνο δεν εισ ακούονται, αλλά σ υ ντελο ύ ν στο να α υξηθεί η επ ιφ ύλαξη πολλώ ν κατοίκω ν έν α ν τι ορισμένω ν μέτρω ν προστασίας τη ς φύσης. Το 1989 το Τμήμα Δασικού Π ερ ιβ ά λλο ντος, Εθνικών Δρυμών και Δασικής Αναψυχής του Υπουργείου Γεωργίας, δ έ χετα ι πρόταση του Παγκοσμίου Ταμείου για τη Φύση να εκπ ο νηθεί, με χρηματοδότηση του τελευταίου, μελέτη διαχείρισης. Η μ ελ έτη εκπ ονείτα ι από διεπιστημονική ομάδα ελλήνω ν και ξένω ν ειδικών (συντονιστής ο G.E. Hollis) και παραδίδεται το 1990 στον προϊστάμενο του ανω τέρω τμήματος Κ. Κασιούμη. Ο τελευτα ίος, παίρνοντας υπόψη (α) τις προτάσεις τη ς διεθνούς διεπιστημονικής ομάδας (β) τις προτάσεις τη ς ελληνικής ειδικής διυπουργικής επ ιτροπ ής που είχε ορισθεί για το ν δρυμό, (γ) τη ν πείρα τη ς Δασικής Υπηρεσίας και (δ) τη ν υφιστάμενη νομοθεσία, συντάσσει προκαταρκτικό κείμενο μ ελ έτη ς διαχείρισης, η οποία απ οσ τέλλεται το ν Αύγουστο του 1991 στη Νομαρχία Φλώρινας, αρμόδια κατά το ν νόμο για να την εγκρίνει. Οι νομαρχιακές υπηρεσίες θέτουν τη μελέτη υπόψη τω ν 10 κοινοταρχώ ν του Εθνικού Δρυμού και συζητούν με αυτούς τυχόν τροποποιήσεις. Οι κοινοτάρχες απορρίπτουν τη μελέτη στο σύνολό της, με το αιτιολογικό ότι δεν συμμετείχαν από την αρχή στη διαδικασία εκπόνησης και επικαλούμενοι φ όβους ότι ορισμένα διαχειριστικά μέτρ α θα έχουν δυσ μενείς οικονομικές σ υνέπ ειες για το υ ς κα τοίκους. Οι επ α φ ές τω ν νομαρχιακώ ν υπηρεσιών με του ς κοινοτά ρχες συνεχίζονται χωρίς επιτυχία. Η Νομαρχία επιμένει, διότι θεωρεί ότι το σχέδιο διαχείρισης όχι μόνο δεν θα βλάψει τα καλώς εννοούμενα οικονομικά συμφέροντα τω ν κατοίκων, αλλά απεναντίας θα τα προωθήσει. Ετσι, το ν Μάιο του 1993 η Νομαρχία ανακοινώνει την κατά πλειοψηφία αποδοχή τη ς μ ελ έτη ς από το Ν ομαρχιακό Συμβούλιο και ταυτόχρονα εξα γγέλ ει και το ύ ψος τω ν κονδυλίω ν που θα ε- πενδυθούν στην περιοχή. Οι δ έ κα κοινοτάρχες διαμαρτύρονται εντο νότα τα και απαιτούν πλήρη αναθεώρηση τη ς μ ελέτη ς ώστε να συμφωνεί απόλυτα με τις δικ ές το υ ς γνώ μες. Η Νομαρχία αναβάλλει την έγκριση τη ς μ ε λ έ τ η ς και σ υ γκα λεί σύσκεψη στην οποία συμμετέχουν οι κοινοτάρχες, εκπρόσωποι της Νομαρχίας (Διεύθυνση Δασών) και ο X. Μ αυροβίτης νυν προϊστάμενος του Τμήματος Δασικού Π εριβάλλοντος, Εθνικών Δρυμών και Δασικής Αναψυχής του Υπ. Γεωργίας. Συμφωνείται να υποβληθούν ν έ ε ς προτάσεις διαχείρισης από μια ειδική επιτροπή που αποτελείται από τους 10 κοινοτάρχες, κατοίκους, και έναν εκπρόσωπο τη ς Διευθύνσεως Δασών Φλώρινας. Στην επιτροπή αυτή δεν κλήθηκαν ακόμη να εκφ έρουν γνώμη εκπρόσωποι επιστημονικών ιδρυμάτων και περιβαλλοντικών οργανώσεων. Η ειδική επιτροπή δεν έχει ακόμη υποβάλει τα πορίσματά της. Το ΕΚΒΥ με πρόσφατη επ ιστολή του προς τη Νομαρχία προσφέρθηκε να βοηθήσει τις εργασίες της ειδικής επιτροπής σε οποιοδήποτε στάδιο. Η γενική γνώμη του ΕΚΒΥ είναι ότι έ χ ο υ ν γ ίν ε ι κ α λ ο π ρ ο α ίρ ετα λάθη χειρ ισ μ ώ ν από ό λ ε ς τις πλευρές, τα οποία πρέπει να εντοπισθούν, να αναγνωρισθούν με ειλικρίνεια και να διορθωθούν. Είναι βέβαιο ότι π ολλές, αν όχι όλες, από τις αντιρρήσεις τω ν κατοίκων οφ είλονται σε ε λ λιπή πληροφόρησή του ς και σε σφάλματα τακτικής του παρελθόντος, διότι η συντριπτική π λειονότητά τους πραγματικά επιθυμεί τη διατήρηση του φυσικού και πολιτιστικού π εριβάλλοντο ς του τόπου τους. Η πληροφόρηση αυτή πρέπει να γίνει μ έ σα από νηφάλιες διαδικασίες, οι οποίες είναι π ροτιμότερο να βραδυπορήσουν λίγο παρά να οδηγήσουν σε α τυχείς αποφάσεις. ΑΜΦΙΒΙΟΝ/5

6 ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΕΣ ΟΡΓΑΝΩΣΕΙΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΤΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗΣ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑΣ Η Ελληνική Εταιρεία Προστασίας του Περιβάλλοντος και της Π ολιτιστικής Κληρονομιάς (που αναφέρεται συχνά απλώς ως Ελληνική Εταιρεία) ιδρύθηκε το 1972 και λειτουργεί ως μη κερδοσκοπικό σωματείο με σκοπό την τόνωση του ενδιαφέροντος των Ελλήνων για την αξία της ελληνικής πολιτιστικής κληρονομιάς, τη σημασία της οικολογικής ισορροπίας και την ανάγκη προστασίας του περιβάλλοντος. Το σημερινό Διοικητικό Συμβούλιο αποτελείται από τους κ.κ. Μιχαήλ Σκούλλο, πρόεδρο, Αλέξανδρο Κολλάρο, γεν. γραμματέα, Αλέξανδρο Αίσωπο, ταμία, Βασίλειο Δωροβίνη, ειδ. γραμματέα και τα μέλη Γεώργιο Ποταμιάνο, Κωνσταντίνο Σταματόπουλο και Αλέξανδρο Αποστολόπουλο. Αναπληρωματικά μέλη είναι οι κ.κ. Εμμανουήλ Δασενάκης, Ιωάννα Νικηταρά, Ηλίας Νέλλας, Μαρία Κορομάντζου, Ιωάννης Στράτης, Ολγα Τραγανού-Δεληγιάννη και Εύη Ζουλούπα. Η από ετώ ν συγκροτηθείσα ομάδα μελών τη ς Ελληνικής Εταιρείας της Θεσσαλονίκης απετέλεσε το 1990 πλήρες παράρτημα. Το έργο της Ελληνικής Εταιρείας βασίζεται κυρίως στην εθ ε λοντική προσφορά γνώσεων, εργασίας και πόρων των μελών της και χωρίζεται σε πέντε μεγάλους τομείς: 1. Προστασία αρχιτεκτονικής κληρονομιάς-αναστηλωτικά έργα: έχει, μεταξύ άλλων, αναλάβει τις αναστηλώσεις στη Μονή του Οσίου Λουκά, Νέα Μονή Χίου, Μονή Φυρογίων Σίφνου, Ναό του Σωτήρος στον Χορτιάτη Θεσσαλονίκης κ.λπ. Από εξαετίας λειτουργεί Γ ραφείο Αρχιτεκτονικών Συμβούλων στις Κυκλάδες. Ο τομέας αυτός περιλαμβάνει επίσης την έκδοση λευκωμάτων και άλλων εντύπων. 2. Ενίσχυση προστασίας φυσικού περιβάλλοντος: δημιούργησε και λειτουργεί Βιολογικό Σταθμό Ερευνών στον Εθνικό Δρυμό Πρεσπών (κοντά στη Μικρολίμνη). Για την προστασία και ανάδειξη του δρυμού η Ελληνική Εταιρεία μόνη της ή και σε συνεργασία με άλλους φορείς, έχει αναλάβει εκπαιδευτικές, διαχειριστικές και ερευνητικές πρωτοβουλίες. Από το 1991 έχει αναλάβει την εκπόνηση προγραμμάτων για την προστασία και διαχείριση των υγροτόπων του Αμβρακικού και της λίμνης Ισμαρίδας(Μητρικού) καθώς επίσης και την κατάστρωση Εθνικού Προγράμματος Προστασίας της Μεσογειακής Φώκιας. Εκτελεί επίσης το πρόγραμμα Ί κοινότητες για το περιβάλλον της Ευρώπης και της έχει ανατεθεί η Γραμματεία του έργου Εθνική Στρατηγική για την Ελληνική Φύση. 3. Ε κσ τρατείες για την ευαισθητοποίηση του κοινού και των Αρχών με εκδηλώσεις, διαλέξεις, προβολές ταινιών, εκθέσεις, σεμινάρια, δημόσιες συζητήσεις κ.λπ. Εχει υποβάλει προτάσεις θεσμικού πλαισίου και νομοσχεδίων και έχει πραγματοποιήσει έ ρευνα τρόπου εφαρμογής της περιβαλλοντικής νομοθεσίας των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων στην Ελλάδα. 4. Περιβαλλοντική Εκπαίδευση: χορήγηση σχετικών υποτροφιών εξωτερικού με πόρους του National Trust for Greece, παραγωγή και διανομή σε 4000 σχολεία ταινίας σταθερών εικόνων, εκπόνηση προγραμμάτων περιβαλλοντικής εκπαίδευσης και οργάνωση εκπαιδευτικών οικολογικών θερινών κατασκηνώσεων. 5. Διεθνής δράση: μετέχει ενεργά σε διεθνείς περιβαλλοντικές οργανώσεις (Ευρωπαϊκό Γ ραφείο Περιβάλλοντος, Europa Nostra και IUCN) και έχει παρουσιάσει πολλές εισηγήσεις και προτάσεις σε διάφορα σημαντικά διεθνή συνέδρια. Είναι υπεύθυνη για την ελληνική έκδοση του Δελτίου ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΗ του Ευρωπαϊκού Γραφείου Περιβάλλοντος. Η Ελληνική Εταιρεία έχει 350 τακτικά μέλη (εταίρους) και περίπου 3000 συνδρομητές. Περισσότερες πληροφορίες μπορεί να πάρει κανείς από τα γραφεία της, Τριπόδων 28, Αθήνα τηλ και , fax / \ ΘΕΤΙΚΕΣ Π Ρ Ω ΤΟ Β Ο ΥΛ ΙΕ Σ Τ η ν παράνομη επιχω μάτω ση τμ η μάτω ν τη ς Λίμνης Καλοδικίου από α γ ρ ό τε ς που θέλουν να επ εκτείνουν τα χωράφια το υ ς κα τή γ γ ειλ ε ο Κ υ νη γετικό ς Σ ύ λ λ ο γ ο ς Μ αργαριτίου Θ εσ π ρω τία ς, ο ο π ο ίο ς α π οδίδει ευ θ ύ ν ες για τη ν κα τά σ τα σ η α υ τή σ τις δ η μ ό σ ιες υπηρεσίες. Οπως ανα φ έρει ο Σ ύ λλο γ ο ς σε σ χετικό έγγρ α φ ό του, υπάρχει ήδη από το 1990 απόφαση τη ς Εισαγγ ε λ ία ς Π ρ ω το δ ικώ ν Θ εσ π ρ ω τία ς για τη ν αποβολή ιδιώτη ο οπ οίος είχ ε κατα λά βει τμήμα τη ς λίμνης του Δημοσίου γνω σ τή με τη ν ονομασία "Ιχθυοτροφ ε ίο ν, Ε λ ο ς Κ α λ ο δ ίκ η ς Ν ο μ ο ύ Θ ε σ π ρω τίας. Το έγγρ α φ ο τη ς Ε ισ αγγελίας είναι χαρακτηρισ τικό για τη ν κατάσταση που ισχύει ακόμα σ την ε λ λ η νική επ ικ ρ ά τεια. Μία από τις κ ύ ρ ιες αιτίες είναι η έλλειψ η κτημα τολογίου. Από το ίδιο έγγρ α φ ο προκύπτει ότι καταπ α τήσ εις δημοσίων εκτά σ εω ν που έ γ ιν α ν σ το π α ρ ε λ θ ό ν δ ε ν ε ίχ α ν ω ς σ υνέπ εια τη ν τιμω ρία τω ν δρασ τώ ν, διότι οι κά τοικοι τη ς γύρω π ερ ιο χής δ εν διαμαρτυρήθηκαν με α π οτέλεσ μα οι δρά σ τες να αποκτήσουν με τη ν πάρ ο δ ο το υ χ ρ ό νο υ δικαιώ ματα χρησ ι κτησίας. Τ η ν παρέμβαση το υ Π ρ ο γράμματ ο ς Τ α χ εία ς Π α ρέμβασης το υ W W F ζ ή τη σ α ν κ ά τ ο ικ ο ι τ η ς κ ο ιν ό τ η τ α ς Ακροπ οταμιάς Α ρ τα ς για να σ ταματήσουν οι π αράνομες χαλικοληψ ίες στην κοίτη του ποταμού Ά ραχθου, οι οπ οίες έ χ ο υ ν ω ς α π ο τέλεσ μ α να π λημμυρίζουν και να κα τα σ τρ έφ ο ντα ι οι γ ειτο ν ι κ έ ς κα λλιέρ γειες. Η επ ιτόπ ου επ ίσ κεψη έ δ ε ιξ ε ό τι η α ν ε ξ έ λ ε γ κ τ η απομάκρυνση αδρανώ ν υλικών από τη ν κοίτη σε συνδυασμό με τις ενα λα σ σ ό μ ενες, μ η δ ε ν ικ έ ς και έ ν τ ο ν ε ς, π α ρ ο χ έ ς ό γκω ν νερού από το φράγμα Π ουρναριού ε κ θ έτει τις ό χ θ ες του ποταμού, τα α να χώ ματα και τη γ ε ιτο ν ικ ή π εριο χή σε κίνδυνο έ ν το ν η ς διάβρωσης. Η σχετική αναφ ορά του Π ρογράμμ α το ς Τ α χ εία ς Π α ρέμβασης π ρ ο ς τη Νομαρχία Α ρ τα ς και ό λους το υ ς ενδια φ ερ ο μ έν ο υ ς το ν ίζει ό τι η λήψη αδρανώ ν υλικώ ν από τη ν κο ίτη το υ π ο τα μού πρέπ ει να γίνετα ι μ ετά από τη σύν τα ξη μ ε λ έ τη ς π ερ ιβ α λλοντικώ ν επ ι πτώ σεω ν, η οποία θα λαμβάνει υπόψη τη ς το υδρολογικό κα θεσ τώ ς του Ά ρ α χθ ο υ, τ ο υ ς ρ υ θ μ ο ύ ς α π ό θ εσ η ς τω ν φ ερ τώ ν υλικώ ν, τη ν ο ικ ο λ ο γικ ή α ξία τη ς π ερ ιο χ ή ς, και τη ν α σ φ άλεια τω ν γύρω κα λλιεργειώ ν. 6/ΑΜΦΙΒΙΟΝ

7 t Ε Κ Δ Ο Σ Ε ΙΣ Οι συμμετέχοντες στη Συνάντηση για την απογραφή και παρακολούθηση των μεσογειακών υγροτόπων, φωτ.: Γεώργιος Ζαλίδης ΣΥΝΕΔΡΙΑ ΣΥΝΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΥΝΕΔΡΙΑ ΣΥΝΑΝΤΗΣΕΙΣ Medwet: Συνάντηση για την απογραφή και παρακολούθηση των μεσογειακών υγροτόπων Για τις ανάγκες του υποπρογράμματος Απογραφή και Παρακολούθηση των Υγροτόπων τη ς Μ εσ ο γ είο υ σ υ γκρ ο τή θ η κ ε συμβουλευτική επιτροπή για να παρέχει τεχνική υποστήριξη στην υπεύθυνη για το υποπρόγραμμα αυτό ομάδα των ICN - IWRB (Ινστιτούτο για την Προστασία της Φύσης της Πορτογαλίας - Διεθνές Γραφείο Ερευνας Υδροβίων Πουλιών και Υγροτόπων). Οι κύριοι στόχοι του προγράμματος αυτού είναι να συγκεντρώσει τις απαραίτητες πληροφορίες, οι οποίες θα α ποτελέ σουν τη βάση για την παρακολούθηση των μεσογειακών υγροτόπων, να αναγνωρίσει τις λειτουργίες και αξίες τους, να προσφέρει χρήσιμα εργαλεία για τον σχεδιασμό και τη διαχείριση των φυσικών πόρων των λεκανών απορροής των υγροτόπων, να αναγνωρίσει προτεραιότητες αναγκών προστασίας τους, να διευκολύνει συγκρίσεις μ ετα ξύ υγροτόπω ν και να προωθήσει την ενημέρωση του κοινού και τη συνεργασία μεταξύ ατόμων. Η πρώτη συνάντηση της συμβουλευτικής επιτροπής, που αποτελείται από 7 μέλη και στην οποία εκ μέρους του ΕΚΒΥ συμμετέχει ο κ. Γ. Ζαλίδης, έγινε στην Πορτογαλία στις 8-10 Ιουλίου Σ υζητήθηκα ν κυρίω ς τα συστήματα ταξινόμησης, οι τρόποι συλλογής στοιχείων και η χαρτογράφηση. Παρουσιάσθηκαν διάφορες μέθοδοι και προτάθηκαν γενικές αρχές οι οποίες θα βοηθήσουν στην απογραφή και παρακολούθηση τω ν μεσ ογεια κώ ν υγροτόπων. W ETLANDS IN DANGER (ΥΓΡΟΤΟΠΟΙ ΣΕ ΚΙΝΔΥΝΟ) ο νομάζεται η πολυτελής και καλαίσθητη έκδοση 187 σελίδων της Παγκόσμιας Ενωσης για τη Διατήρηση της Φύσης (IUCN). Την έκδοση σ υντόνισ ε ο Ρ. Dugan, την εισαγωγή έγραψε ο D. Bellamy, και συνέβαλαν πολλοί ειδικοί από διάφορες χώρες. Στο βιβλίο αυτό δίνονται πολύτιμες και εύληπτες πληροφορίες διανθισμένες με πολλούς έ γ χρωμους καλλιτεχνικούς χάρτες (μερικοί όχι ιδιαίτερα ακριβείς) και ε ξ α ίρ ε τε ς φ ω το γρ α φ ίες. Από ελληνικής πλευράς βοήθησαν οι Γ. Κατσαδωράκης, Θ. Παπαγιάννης και Π.Α. Γεράκης. Η άριστη ποιότητα, το περιεχόμενο και η σχετικά χαμηλή τιμή (20 λίρες Αγγλίας) του βιβλίου, το καθιστούν όντως θαυμάσιο βοήθημα τόσο για επιστημονικούς και διδακτικούς σκοπούς όσο και για την ευαισθητοποίηση του ευρύτερου κοινού. Στις 6-9 Σεπτεμβρίου 1993 έγινε στον Μόλυβο της Λέσβου το 3ο Συνέδριο Περιβαλλοντικής Επιστήμης και Τεχνολογίας που οργάνωσε το Τμήμα Π εριβάλλοντος του Πανεπιστημίου του Α ιγαίου.ε ιδικό εν δ ια φ έρ ο ν από άποψη υγροτόπων είχε η παρουσίαση της ομάδας του καθηγητή κ. Σ. Κιλικίδη με θέμα την αξιολόγηση και διερεύνηση της δυνατότητας έντα ξη ς των υγροτόπων: Εκβολές Καλαμά, Κόλπος Καλονής, Ελος Χορταρολίμνης, Λιμνοθάλασσα Αλυκής και Δέλτα Σπερχειού, στο κοινοτικό δίκτυο των ιδιαίτερα προστατευομένων περιοχών. Συνάντηση με θέμα Ενημέρωση και Επικοινωνία ως δραστηριότητα στα πλαίσια των προγραμμάτων μας θα διεξα χθεί στις Σ ε πτεμβρίου στο Πήλιο. Ο ργανωτές είναι το Παγκόσμιο Ταμείο για τη Φύση, το ΕΚΒΥ και η περιβαλλοντική οργάνωση Αρκτούρος. Ο Βιολογικός Σταθμός Tour du Valat της Γ α λ λ ία ς σε σ υνεργα σ ία με τη ν C olonial Waterbird Society διοργανώνει συνέδριο με γενικό θέμα τη μελέτη και προστασία των κατά α ποικίες αναπαραγομένων υδρόβιων πουλιών. Το συνέδριο θα γίνει στην πόλη Arles της Γαλλίας από τις 6 έως τις 10 Οκτωβρίου 1993 και θα πραγματοποιηθεί στα πλαίσια της ετήσιας συνάντησης της Colonial Waterbird Society. Στο συνέδριο θα δοθεί έμφαση στη διαχείριση των μεσογειακών υγροτόπων ως τόπων αναπαραγωγής και διατροφής αυτών των ειδών και θα καλυφθούν με ανακοινώσεις δύο κύριοι το μείς της ζωής τους: - Βιολογία αναπαραγωγής και διαχείριση των περιοχών αναπαραγωγής. - Οικολογία διατροφής και διαχείριση των περιοχών διατροφής. Από ελληνικής πλευράς θα υπάρξει συμμετοχή ορνιθολόγων με επιστημονικές ανακοινώσεις και παρουσιάσεις αφισών. Για περισσότερες πληροφορίες: Dr Frank Cezilly, 1993 Meeting of the Colonial Waterbird Society, Station Biologique de la Tour du Valat, Le Sambuc, Arles, France. Στις Οκτωβρίου προγραμματίζεται η 4η Σ υνά ντησ η Εργασίας Π ερ ιβ α λλο ντικώ ν Οργανώσεων στην Ηγουμενίτσα. Οργανωτής είναι η Περιβαλλοντική Ομάδα Θεσπρωτίας. Για περισσότερες πληροφορίες: κ. Μαρίνα Οικονόμου, Περιβαλλοντική Ομάδα Θεσπρωτίας, τηλ. (0665) 23602/ Κυκλοφόρησε τον περασμένο Ιούλιο το πρώτο τεύχος του διμηνιαίου ενημερωτικού δελτίου που εκδίδεται από το Πρόγραμμα Ταχείας Παρέμβασης του Παγκόσμιου Ταμείου για τη Φύση. Το δελτίο αποστέλλεται σε δημόσιες υπηρεσίες, οργανισμούς τοπικής αυτοδιοίκησης, σχολεία κ.λπ. των νομών Εβρου, Αρτας, Πρέβεζας, Ημαθίας και Θεσσαλονίκης, στους οποίους δ ιεξά γετα ι το πρόγραμμα. Το Δελτίο αποβλέπει στην πληρέστερη ενημέρωση των πολιτών για τα προβλήματα των υγροτόπων Δέλτα Εβρου, Δέλτα Αξιού και Αμβρακικού Κόλπου καθώς και για θέματα γενικού ενδιαφέροντος π.χ. λειτουργίες, αξίες και απειλές των υγροτόπων, νομικό καθεστώς προστασίας κ.λπ. ΑΜΦΙΒΙΟΝ,7

8 Σύμφωνα με το Α ρθρο 2 τη ς Σύμβασ η ς Ραμσάρ, τα συμ βαλλόμ ενα κ ρ ά τη ο φ ε ίλ ο υ ν να π ρ ο β ο ύ ν σ ε ο ρ ιο θ έτη σ η (delim itation ή delineation) τω ν υ γ ρ ο τό πων το υ ς οποίους εντά σ σ ο υ ν σ το ν Κ α τά λογο Υγροτόπ ω ν Δ ιεθ νούς Σημασίας. Φυσικά, η Σύμβαση υπ ονοεί τη ν ο ρ ιο θέτηση για σκοπ ούς προστασίας. Υπό το πνεύμα αυτό, το ΥΠΕΧ Ω Δ Ε είχ ε δημοσιεύσει το 1986 σ υνο π τικές μ ελ έ τε ς ο ρ ιο θ έτη σ η ς για το υ ς ελλη νικο ύ ς υ γρ ο τό π ο υ ς δ ιεθ ν ο ύ ς σημασίας (π λην τη ς Λίμνης Μ ικρής Π ρέσπ ας σ τη ν οποία ε ί ναι αφιερω μένο ειδικό άρθρο σ α υ τό το τεύ χ ο ς). Για λ ίγ ο υ ς από το υ ς υ γ ρ ο τό πους α υ το ύ ς έχ ει ω ς τώ ρα ο λο κλη ρ ω θ εί η διαδικασία έ κ δ ο σ η ς τω ν κ α ν ο ν ι στικώ ν π ράξεω ν που κα τοχυρώ νουν νομικά τη ν προστασία τω ν περιοχώ ν που ορ ιοθετήθηκα ν σε χάρτη. Οι π ροσπάθειε ς συνεχίζονται. Επειδή, όμως, σε π ολλ ο ύ ς π ο λίτες, ακόμη και επ ισ τήμ ονες, δ ε ν είναι π ά ν το τε σαφ ής η έννο ια τη ς ορ ιο θ έτη σ η ς και η διαφορά τη ς από τη ν έννο ια τη ς αναγνώ ρισης (identification) θα ή τ α ν χρήσιμ ο να δ ο θ ο ύ ν οι α κ ό λ ο υ θ ε ς διευκρινή σ εις, α ρ χ ίζο ντα ς σ το τεύ χ ο ς α υ τό από τη ν έννο ια τη ς α ν α γνώρισης. Κριτήρια αναγνώρισης Το αν μια περιοχή αναγνωρισθεί ή όχι ως υγρότοπος θα εξαρτηθεί από τον ορισμό που δίνεται στην έννοια του υγροτόπου και από τα κριτήρια που θέτει ο ίδιος ο ορισμός ή από συμπληρωματικά κριτήρια που προκύπτουν εμμέσως. Ο ορισμός του υγροτόπου που δίνει η Σύμβαση Ραμσάρ (βλέπε Τεύχος 1) είναι αρκετά κατατοπιστικός για την αναγνώριση προς την πλευρά όπου η περιοχή είναι μόνιμα καλυμμένη με νερό, αλλά δεν βοηθάει να διακρίνουμε ως πού ακριβώς εκτείνεται ο υγρότοπος προς την πλευρά της ξηράς. Στη δεύτερη περί- Εξέταση υδρομορφικου εδάφους, φωτ.: Γεώργιος Ζαλιδης πτώση μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε ως κριτήρια την υδρολογική κατάσταση τη ς περιοχής, τον τύπο του εδάφους και τον τύπο της βλάστησης. Η υδρολογική κατάσταση της περιοχής μπορεί να μελετηθεί χρησιμοποιώ ντας υδρολογικά δεδομένα παρελθόντων ετών ή συλλέγοντας νέα τ έ τοια δεδομένα επί σειρά ετών. Στην Ελλάδα πολύ σπάνια υπάρχουν παλαιά δεδομένα η δε συλλογή νέων είναι υπόθεση δαπανηρή σε χρήμα, αλλά ιδίως σε χρόνο. Ετσι, αναγκαστικά πρέπει να π ροσ τρέξουμε στα δύο άλλα κριτήρια με βάση τα ο ποία αναγνωρίζεται ως υγρότοπος η περιοχή η οποία φέρει υδροφυτική βλάστηση και της οποίας το έδαφος είναι υδρομορφικό. Η παρουσία υδροφυτικής βλάστησης, δηλαδή βλάστησης που αναπτύσσεται σε νερό ή σε υπόστρωμα στο οποίο, τουλάχιστον περιοδικά, υπάρχει έλλειψη οξυγόνου εξαιτίας υπερβολικής π εριεκτικότητας σε νερό, θα αρκούσε και μόνη της να υποδηλώσει υγρότοπο. Είναι όμως πολύ χρήσιμο να εξετά ζετα ι και το έδαφος, διότι η βλάστηση μπορεί να είναι τόσο πολύ διαταραγμένη ώστε να μην μπορούν να εξαχθούν α ξιόπιστα συμπεράσματα. Η παρουσία υδρομορφικού εδάφους, είναι σε ορισμένες περιπτώσεις ασφαλέστερο κριτήριο, διότι το έδαφος αυτό διατηρεί τα γνωρίσματά του επί μακρό χρόνο μετά από διαταράξεις π.χ. στράγγιση. Οταν αναφερόμαστε σε υδρο- 'μ ο ρ φ ικό έδ α φ ο ς εν ν ο ο ύ μ ε ανεπαρκώ ς στραγγιζόμενο έδαφος του οποίου η κατατομή από βάθους μικροτέρου των 45 εκατοστών είναι κορεσμένη με νερό κατά μεγάλο μέρος της βλαστητικής περιόδου και στο οποίο επικρατούν αναγωγικά φαινόμενα. Πρέπει να σημειώσουμε ότι η σαφής ι κανοποίηση και ενός ακόμη από τα τρία α νω τέρω κριτήρια αρκεί για να αναγνωρισθεί μια περιοχή ως υγρότοπος. Ο υγρότοπος αναγνωρίζεται ευκολότερα και α κ ρ ιβ έσ τερ α ό τα ν ο β ο τα ν ικ ό ς συνεργάζεται στενά με τον εδαφολόγο σ όλα τα στάδια, δηλαδή στη συλλογή πληροφοριών που ήδη υπάρχουν, σε επισκέψεις πεδίου, στην επεξεργασία των δεδομένων πεδίου και στην παραγωγή χαρτών. (Το ΕΚΒΥ βρίσκεται στο στάδιο ολοκλήρωσης ενός συνοπτικού οδηγού ταχείας αναγνώρισης υγροτοπικών περιοχών στο ο ποίο μπορεί κανείς να ανατρέξει για λεπτομέρειες). Γιατί είναι χρήσιμη η αναγνώριση Τέσσερις είναι οι λόγοι για τους οποίους πρέπει να προβαίνουμε σε επιστημονικά αντικειμενική διαδικασία αναγνώρισης. Η αναγνώριση με βάση τα ανωτέρω κριτήρια (α) έχει αυτή καθεαυτή καθαρά επιστημονική χρησ ιμότητα, (β) είναι πολύτιμη πληροφορία, κατά το ΥΠΕΧΩΔΕ, για ποικίλ ες χω ροτα κτικές μ ε λ έ τε ς (γ) σε άλλες χώρες αποδείχθηκε αξιόπιστη βάση για έννομη προστασία (δ) είναι το πρώτο βήμα και θεμελιώδες υπόβαθρο για την οριοθέτηση προστατευομένων ζωνών ή τμημάτων, διαχειριστικών μονάδων κ.λπ., αλλά όχι το μοναδικό, διότι για την οριοθέτηση αυτή λαμβάνονται υπόψη και άλλοι, λιγότερο α ντικειμενικοί, παράγοντες π.χ. η πανίδα, οι υφιστάμενες δουλείες (καλλιέργειας, βόσκησης, υλοτομίας), πολιτιστικά στοιχεία, σύνδεση με άλλους υγροτόπους κ.λπ. Α Μ Φ I Β I Ο Ν Τεύχος 3, Σεπτέμβριος - Οκτώβριος 1993 Διμηνιαία έκδοση του Ε.Κ.Β.Υ. Ταχυδρομική διεύθυνση: Μουσείο Γουλανδρή Φυσικής Ιστορίας Ελληνικό Κέντροβιοτόπων - Υγροτόπων 14ο χλμ Θ εσσαλονίκης-μ ηχανιώνας, Θέρμη, τηλ. (031) , , F ax:(031) Υπεύθυνη Εκδοσης: Μαρία Κατσακιώρη Συντακτική Επιτροπή: Μαρία Κατσακιώρη, Ελένη Ανδρικοπούλου, Σπύρος Ντάφης Φωτοστοιχειοθεσία - Εκτύπωση: Υιοί Α. Υφαντή Ο.Ε., Φραγκίνη 9, Θεσσαλονίκη ΕΛΛΑΣ