ΔΕΠ/Υ και ψυχοκοινωνική ανάπτυξη από την παιδική ηλικία έως την ενήλικη ζωή: ο ρόλος του σχολείου και της οικογένειας

Transcript

1 ΔΕΠ/Υ και ψυχοκοινωνική ανάπτυξη από την παιδική ηλικία έως την ενήλικη ζωή: ο ρόλος του σχολείου και της οικογένειας Αικατερίνη Αντωνοπούλου, Επικ. Καθηγήτρια, Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο Η Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής/Υπερκινητικότητα Επηρεάζει πολλές πτυχές της ανάπτυξης του παιδιού (σχολική, συμπεριφορά, τεταμένες σχέσεις με γονείς) (Harpin, 2005). Έχει ποικίλες επιπτώσεις στα διάφορα στάδια ανάπτυξης (Weiss & Hechtman, 1993). Πολύ συχνά εξακολουθεί και υπάρχει στην ενήλικη ζωή με σοβαρότατες δυσκολίες τόσο στην προσωπική όσο και στην επαγγελματική ζωή του ανθρώπου (Mannuzza et al., 1993). 30%-60% των παιδιών με διάγνωση ΔΕΠ/Υ διατηρεί συμπτώματα της διαταραχής και μετά την ενηλικίωση. Τα παιδιά με ΔΕΠ/Υ είναι περισσότερο πιθανό να βιώσουν μακροχρόνιες δυσκολίες στην καθημερινή τους ζωή (χαμηλές επιδόσεις στο σχολείο και στον εργασιακό χώρο, περιορισμένες επαγγελματικές επιλογές). Στην αποτελεσματική αντιμετώπιση της ΔΕΠ/Υ θα πρέπει πρωτίστως να λαμβάνεται υπόψη η επίδραση της διαταραχής στη ζωή των μαθητών και των οικογενειών τους. ΔΕΝ ΑΡΚΕΙ ΜΟΝΟ να γνωρίζουμε πώς εκδηλώνεται η ΔΕΠ/Υ στο σχολείο αλλά επιπλέον ΑΠΑΙΤΕΙΤΑΙ να γνωρίζουμε την επίδρασή της στη λειτουργία, την προσαρμοστικότητα και την ευημερία της οικογένειας (Harpin, 2005). Τα στάδια της ΔΕΠ/Υ (Kewley, 1999) 7 ετών: μόνο ΔΕΠ/Υ, Χαμηλή αυτό-εκτίμηση 11 ετών: Προβλήματα συμπεριφοράς, Δυσκολίες στη μάθηση, Περιορισμένες κοινωνικές δεξιότητες 13 ετών ενηλικίωση: Εναντιωματική προκλητική διαταραχή - Αρνητισμός, ευερεθιστότητα, επιθετικότητα, Παραβατικότητα - Εμπλοκή σε αντικοινωνικές και παράνομες πράξεις, Σχολικός αποκλεισμός, Χρήση ουσιών, Έλλειψη κινήτρων, Σύνθετες μαθησιακές διαταραχές ΔΕΠ/Υ στην ηλικία του δημοτικού σχολείου (Jhnstn & Mash, 2001, δεδομένα με βάση τις απαντήσεις στο Ερωτηματολόγιο για την Υγεία του Παιδιού-Child Health Questinnaire) 1

2 ΠΑΙΔΙ με ΔΕΠ/Υ: αποτυχία στο σχολείο, απόρριψη από συμμαθητές, χαμηλή αυτοεκτίμηση Κοινωνική- Συναισθηματική ικανότητα Συναισθηματική κατάσταση γονέων Αυτο-εκτίμηση Πνευματική υγεία Συμπεριφορά Γονεϊκός χρόνος Οικογενειακές δραστηριότητες 95% 70% Παιδιά με τυπική ανάπτυξη 75% 78% 80% 70% 65% 55% Παιδιά με ΔΕΠ/Υ 80% 70% 70% 50% 90% 60% ΠΑΙΔΙ με ΔΕΠ/Υ: δυσκολίες σε κοινωνικές δραστηριότητες, απόρριψη από κοινωνικό περιβάλλον, προβλήματα στον ύπνο ΓΟΝΕΙΣ: Έλλειψη βοήθειας στη φροντίδα του παιδιού, λίγος προσωπικός χρόνος, κακές σχέσεις, αναποτελεσματικότητα στο γονεϊκό ρόλο, υψηλά επίπεδα στρες, εμφάνιση κατάθλιψης, κατανάλωση αλκοόλ ΠΑΙΔΙ με ΔΕΠ/Υ: Αρνητικά συναισθήματα (λύπη, φόβος, θυμός), επιθετική συμπεριφορά ΑΔΕΛΦΙΑ παιδιών με ΔΕΠ/Υ: προβλήματα συμπεριφοράς, άγχος, αισθήματα θυματοποίησης & παραμέλησης από γονείς ΔΕΠ/Υ στην εφηβική ηλικία (12-21 έτη): Επιπτώσεις στ σχολείο (Barkley, 1998) 2

3 50% 48% 23% 8% 5% 7% Δεν ολοκλήρωσαν το Λύκειο Διαγράφηκαν από το σχολείο Αποβλήθηκαν από το σχολείο >1 φορές Έφηβοι με τυπική ανάπτυξη Έφηβοι με ΔΕΠ/Υ ΔΕΠ/Υ στην εφηβική ηλικία (12-21 έτη): Επιπτώσεις στην υγεία, κοινωνική και ψυχολογική ευημερία (Barkley, 1998) 50% 45% 45% 25% 18% 20% 9% 3% 5% 5% 8% 5% Χρήση ουσιών Φυλάκιση Πρόκληση τραυματισμού με πρόθεση Απόπειρα αυτοκτονίας Εγκυμοσύνη Απόλυση από εργασία Έφηβοι με τυπική ανάπτυξη Έφηβοι με ΔΕΠ/Υ 3

4 Κλοπή Ψέματα Καταστροφή περιουσίας Βίαιη συμπεριφορά σε ζώα Βίαιη συμπεριφορά σε ανθρώπους Χρήση όπλων σε καυγά Εμπρησμός Σκασιαρχείο Εμπλοκή σε καυγά Αντικοινωνική συμπεριφορά εφήβων με ΔΕΠ/Υ (Barkley, 1998) Έφηβοι με τυπική ανάπτυξη Έφηβοι με ΔΕΠ/Υ 48% 47% 8% 10% 7% 21% 25% 15% 17% 8% 1% 2% 1% 1% 4% 20% 2% 15% Οδική συμπεριφορά και ΔΕΠ/Υ σε νέους (μ ηλικία = 22 έτη) (Barkley et al., 1993) Νέοι με τυπική ανάπτυξη Νέοι με ΔΕΠ/Υ 78% 80% 62% 52% 35% 48% 40% 5% 10% 10% Παραβίαση ΚΟΚ Υπερβολική ταχύτητα Οδήγηση υπό την επήρεια αλκοόλ Αφαίρεση διπλώματος οδήγησης Πρόκληση ατυχήματος 4

5 Αντικοινωνική συμπεριφορά, σύγκρουση γονέα-εφήβου, εφηβική εγκυμοσύνη, παραβατικότητα, επικίνδυνη οδική συμπεριφορά Φίλοι, ακαδημαϊκές επιδόσεις, διακοπή φοίτησης στο σχολείο ΔΕΠ/Υ στην ενήλικη ζωή (Weiss et al., 1985) Διαχρονική μελέτη 15 ετών έδειξε ότι οι ενήλικες με ΔΕΠ/Υ: Αλλάζουν πολλές δουλειές πριν καταλήξουν σε αυτή που τους ταιριάζει Βιώνουν την απόλυση από την εργασία τους πολύ πιο συχνά από τους ενήλικες χωρίς ΔΕΠ/Υ Συχνά επιλέγουν να εργάζονται ως ελεύθεροι επαγγελματίες Στο χώρο της εργασίας τους, πολύ συχνά αντιμετωπίζουν διαπροσωπικές δυσκολίες με τους εργοδότες και τους συναδέλφους τους Οι δυσκολίες στην εργασία τους περιλαμβάνουν τα παρακάτω: Αργοπορία Αδικαιολόγητες απουσίες Πολλαπλά λάθη Αδυναμία στην επίτευξη στόχων Στην οικογένεια, βιώνουν προβλήματα σχέσεων και χωρισμό Κάνουν χρήση ουσιών ιδιαίτερα όταν δεν έχουν ακολουθήσει φαρμακευτική αγωγή για τη ΔΕΠ/Υ Έχουν δυσκολίες στο γονεϊκό ρόλο και στις σχέσεις τους με τα παιδιά τους 5

6 Ο ρόλος του σχολείου και της οικογένειας (Humphrey, 2009) Πρόληψη & Αντιμετώπιση Σχολείο Συνεργασία σχολείου-οικογένειας Υιοθέτηση κοινής πολιτικής στην έγκαιρη υποστήριξη μαθητών με ΔΕΠ/Υ Συχνή ενδοσχολική επιμόρφωση Εφαρμογή διαφοροποιημένων διδακτικών προσεγγίσεων Ενσωμάτωση Οικογένεια Έγκαιρη διάγνωση Συνεργασία με σχολείο Σχολές γονέων και συμβουλευτική υποστήριξη Στρατηγικές που διευκολύνουν την ενσωμάτωση των μαθητών με ΔΕΠ/Υ (Humphrey, 2009) Αναπλαισίωση της ΔΕΠ/Υ Όχι διαταραχή αλλά ιδιαίτερο γνωστικό στιλ Διοχετεύω την ενέργεια του μαθητή σε εποικοδομητικές δραστηριότητες Διαρρύθμιση της τάξης Χρήση μαλακής μπάλας για διατήρηση προσοχής Ελαχιστοποίηση πηγών απόσπασης προσοχής Θέση μαθητή στην τάξη Ελκυστικές, ενδιαφέρουσες & ποικίλες ασκήσεις-δραστηριότητες Προβλεψιμότητα, δόμηση και επανάληψη Σύνδεση προηγούμενου και νέου μαθήματος 6

7 Ενημέρωση για διάρθρωση μαθήματος Εξηγώ τα μαθησιακά αποτελέσματα Συζητώ τους κανόνες συμπεριφοράς Δίνω οδηγίες σχετικά με τα απαραίτητα εργαλεία Απλοποιώ τις οδηγίες και μειώνω τις επιλογές Εφαρμογή γνωστικών και συμπεριφορικών στρατηγικών Θετική ενίσχυση Διαχείριση και περιορισμός αρνητικής συμπεριφοράς Σταθερές συνέπειες αρνητικής συμπεριφοράς Τεχνικές ελέγχου συμπεριφοράς από τον ίδιο το μαθητή (αυτο-αξιολόγηση, αυτοδιόρθωση αυτο-ενίσχυση) Βιβλιογραφία Barkley, R.A. (1998). Attentin deficit hyperactivity disrder: a handbk fr diagnsis and treatment. NY: Guildfrd Press. Barkley et al. (1993). Driving related risks and utcmes f attentin deficit hyperactivity disrder in adlescents and yung adults: a 3 t 5 year fllw up survey. Pediatrics, 92, Harpin, V.A. (2005). The effects f ADHD n the life f an individual, their family, and cmmunity frm preschl t adult life. Archives f Disease in Childhd, 90 (Suppl. I), i2- i7. Humphrey, N. (2009). Including students with attentin-deficit/hyperactivity disrder in mainstream schls. British Jurnal f Special Educatin, 36(1), Jhnstn, C. & Mash, E.J. (2001). Families f children with ADHD: review and recmmendatins fr future research. Clinical Child and Family Psychlgy Review, 4, Kendall, J. (1999). Siblings accunts f attentin deficit hyperactivity disrder. Family Prcess, 38, Kewley, G. (1999). Attentin deficit hyperactivity disrder: Recgnitin, reality and reslutin. Lndn: David Fultn Publishers. Mannuzza, S. et al. (1993). Adult utcme f hyperactive bys: educatinal achievement, ccupatinal rank and psychiatric status. Archives f Genetic Psychiatry, 50,

8 Pelham, W. & Lang, A.R. (1999). Can yur children drive yu t drink? Stress and parenting in adults interacting with children with ADHD. Alchl Research and Health, 23, Weiss, G. & Hechtman, L. (1993). Hyperactive children grwn up: ADHD in children, adlescents and adults. NY: Guildfrd. 8