Η ΠΡΟΣΚΥΝΗΜΑΤΙΚΗ ΕΠΙΣΚΕΨΗ ΤΟΥ ΡΩΜΑΙΟΥ ΠΟΝΤΙΦΙΚΟΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑ Α

Transcript

1 Mάϊος 2001, Aριθµ. 5 EKK H IA 377 Η ΠΡΟΣΚΥΝΗΜΑΤΙΚΗ ΕΠΙΣΚΕΨΗ ΤΟΥ ΡΩΜΑΙΟΥ ΠΟΝΤΙΦΙΚΟΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑ Α Αφίχθηκε τ ν Παρασκευ 4 Μα ου 2001, στ ν Α θ ή ν α, κατ πιν προσκλήσεως το Προέδρου τ ς Ελληνικ ς ηµοκρατίας, γι τ ν πραγµατοποίηση προσκυνηµατικ ς πισκέψεως στ ν Αρειο Πάγο, που Απ στολος τ ν Εθν ν Πα λος κήρυξε τ ν πίστη στ ν Α λ η θ ι ν Θ ε, Πάπας Ιωάννης Πα λος Β. Ο Προκαθήµενος τ ς Ρωµαιοκαθολικ ς Εκκλησίας µετ τ ν πίσκεψή του στ Προεδρικ Μ έ γ α ρ ο, που συναντήθηκε µ τ ν Πρ εδρο τ ς ηµοκρατίας, τ ν Πρωθυπουργ κα τ ν Πρ εδρο τ ς Βουλ ς, γινε δεκτ ς, σ θιµοτυπικ πίσκεψη, τ µεσηµέρι, στ ς 13.15, π τ ν Μακαριώτατο Αρχιεπίσκοπο Αθην ν κα πάσης Ελλάδος κ.κ. Χριστ δουλο στ ν Ιερ Α ρ- χιεπισκοπ Α θ η ν ν. Π ρ ο σ φ ω ν ώ ν τ α ς,δι λ γου γάπης κα ληθείας µακρ ν συµβατικ ν φιλοφρονήσεων, τ ν Α. Α.,στ ν α θουσα το Θρ νου, Σεπτ ς Προκαθήµενος τ ς Εκκλησίας τ ς Ελλάδος, ζ ή τ η- σε π α τ ν «τολµηρ ν λ γον Χριστιανο Ε - πισκ που πευθυν µενον ε ς τ ς καρδίας µας κα πο ος θ θέση τ θεµέλιον π το ποίου θ ο κοδοµηθ καταν ησις, συγγνώµη κα κ α τ α λ λ α γ ή». Ο Μακαριώτατος πογράµµισε τι «λ γος α τ ς βεβαίως δ ν θ πιλ ση α τοµάτως τ ς µεταξ τ ν Εκκλησι ν δογµα - τικ ς κα κκλησιολογικ ς διαφοράς», π ρ ά γ µ α πο «θ πιτευχθ, Θεο ε δοκο ντος, δι το ε λικρινο ς Θεολογικο ιαλ γου, πο ος φείλει ν βασίζεται π τ ς κοιν ς ποστολικ ς πίστεως κα τ ς πατερικ ς παραδ σεως τ ς Α - διαιρέτου Εκκλησίας τ ν Επτ Ο κουµενικ ν Σ υ ν δ ω ν». Ο Αρχιεπίσκοπος κ.κ. Χριστ δουλος τ νισ ε, τι Ορθ δοξη Εκκλησία, κ ο λ ο υ θ ώ ν τ α ς πιστ τ ν κοιν Παράδοση τ ς πρώτης χιλιετ ί α ς, βιώνει «τ λον µυστήριον τ ς ν Χριστ Ο κονοµίας κατ ξοχ ν ν τ Θεί α Ε χαριστί α χι ς νάµνησιν πλ ς, λλ ς φανέρωσιν διη - νεκ το Αγίου Πνε µατος» κα ξέφρασε τ ν ν ο σ τ α λ γ ί α, π τ ς προϋποθέσεις α τές, ν πανέλθουµε στ ν ν τητα τ ς κοιν ς πίστεως. Αν α φ έ ρ θ η κ ε, πίσης στ ν νάγκη ν «ρ γ α - σθ µεν π κοινο δι τ ν ποδοχ ν τ ν Σλά - βων δελφ ν µας, τ ν Βαλτικ ν Λα ν κα τ ν λλων Ε ρωπαϊκ ν, ρθοδ ξων κα µή, κ α θ ς κα τ ς Κ πρου, ε ς τ ν γκάλην τ ς Ηνωµένης Ε ρ ώ π η ς», κα ν «συντονίσωµεν τ ς προσπα - θείας µας, δι ν παραµείνη Ε ρώπη χριστια - ν ι κ ή, σεβοµένη τ ς µειον τητας λλ κα τ ν λευθερίαν κάστου Λαο ν διατηρ τ ν πί - σ τ ι ν, γ λ σ σ α ν,παιδείαν κα παράδοσίν του, δ η - λαδ τ ν πνευµατικήν του ταυτ τητα». Ο Μακαριώτατος, ξ ά λ λ ο υ, παρετήρησε τι ο δε ς λ γος συγγνώµης κο σθη µέχρι τώρα γι τ ν καταστρεπτικ µανία τ ν Σταυροφ ρ ω ν, σα συνέβησαν π Φραγκοκρατίας ε ς βάρος το Ελληνισµο κα τ ς Ορθοδοξίας κα στ ν θέµιτη δράση τ ς Λατινικ ς Ο νίας, κ α τι καµµι δήλωση συµπαθείας κο σθηκε ποτ π τ ν Αγι τητά του γι τ ν βάρβαρη διχ ο τ µ η σ η, π 26 λ κληρα χρ νια, π τ ν ποία στενάζει Αποστολικ Ν σος Κ προς, σες φορ ς προβαίνει ε λογα σ παρεµβάσεις π ρ διαφ ρων Λα ν το πλανήτη µας. Ο Μ α κ. Αρχιεπίσκοπος κ.κ. Χ ρ ι σ τ δ ο υ λ ο ς, τ έ λ ο ς, ζήτησε «ν ργασθ µεν χι δι ν στε - ρεώσωµεν τ ν περοχήν µας µ βάσιν κοσµικ κ ρ ι τ ή ρ ι α, ξένα πρ ς τ ν πνευµατικ τητά µας, λλ δι ν νακουφίσωµεν τ ν π νον τ ν τέ - κνων το Θεο, ν προσφέρωµεν ε ς τ ν νθρω - πον το 21ου α νος τ ν Ε αγγέλιον τ ς Ζ ω ς, τ ς Χάριτος κα τ ς Ελευθερίας, ν προ - βάλωµεν τ ν λπίδα τ ς πίστεως ε ς τ ν πληµ - µυρισµένον π λικ γαθ κα τεχνολογικ ς κατακτήσεις σ γχρονον νθρωπον, τ ν παρ τα τα δειν ς δοκιµαζ µενον π τ ν πουσίαν τ ς λπίδος, τ ς σωτερικ ς γαλήνης κα τ ς βε - β α ι τ η τ ο ς».

2 378 EKK H IA Μάϊος 2001 Aριθµ. 5 Η Α. Α. Πάπας Ιωάννης Πα λος Β, µ τ ν Μακ. Αρχιεπίσκοπο Αθην ν κα πάσης Ελλάδος κ. Χριστ δουλο κα λλους Α ρ χ ι ε ρ ε ς,στ ν ε σοδο το ρχιεπισκοπικο Μεγάρου (Φωτογραφίες Xρήστου M π ν η ). Κατ δίαν συνάντηση κα συζήτηση στ Γραφε ο το Αρχιεπισκ που Α θ η ν ν.

3 Μάϊος 2001, Aριθµ. 5 EKK H IA 379 Ο Προκαθήµενοι τ ς Ρωµαιοκαθολικ ς κα τ ς Εκκλησίας τ ς Ελλάδος, στ ν Α θουσα το Θρ νου, ν κφωνο νται Προσφώνησις κα Αντιφώνησίς των. Στιγµι τυπο π τ ν Α θουσα το Θρ νου, κατ τ ν Αντιφώνηση το Πάπα. Εκατέρωθεν α το κα το Α ρ χ ι ε- π ι σ κ π ο υ, Ιεράρχαι τ ς Εκκλησίας τ ς Ελλάδος κα Καρδινάλιοι τ ς Ρωµαιοκαθολικ ς.

4 380 EKK H IA Μάϊος 2001, Aριθµ. 5 Στ ν ντιφώνησή του Πάπας Ιωάννης Πα λος Β ζήτησε συγγνώµη κ µέρους τ ς Ρωµαιοκαθολικ ς Εκκλησίας γι τ λάθη τ ν Λατίνων Χριστιαν ν ε ς βάρος τ ν Ελλήνων Χριστιαν ν κα µίλησε γι πληγ ς πο δηµιο ργησαν τραγικ γεγον τα, πως λεηλασία τ ς Κ ω ν σ τ α ν τ ι ν ο υ π λ ε ω ς,κα ε χήθηκε Ε ρώπη, πο τώρα ναδ εται, ν ντλήσει βαθ τερα τ ν χριστιανικ ο µανισµ τ ς Ανατολ ς κα τ ς σ η ς, ο δ Εκκλησίες των ν βρο ν τ ν δρ - µο τ ς πλήρους κοινωνίας ποία δ ν θ ε ναι ο τε πορρ φηση ο τε συγχώνευση, λλ συνάντηση ν ληθεί α κα γάπ η. Εξέφρασε τ ν θαυµασµ του γι τ ν Εκκλησία τ ς Ελλάδος, ποία διατήρησε τ ν παρακαταθήκη τ ς πίστεως κα τ ς χριστιανικ ς ζω ς ν το ς α νες κα πογράµµισε τι λπίζει γι βαθ τερη ν τητα στ µέλλον, καθ τι ο διαιρέσεις τ ν Χριστιαν ν ε ναι µαρτία νώπιον το Θεο κα σκάνδαλο νώπιον το κ σµου. Τ π γευµα, κατ τ προσκ νηµα το Πάπα Ιωάννου Πα λου το Β στ ν Αρειο Πάγο, προέβη µ τ ν Μακαριώτατο Α ρ χ ι ε π ί σ κ ο π ο κ. κ. Χριστ δουλο σ κοιν ήλωση γι τ χριστιανικ µέλλον τ ς Ε ρώπης. Στ ν συνέχεια Μακαριώτατος νταπέδωσε τ ν πίσκεψη το Πάπα στ κατάλυµά του. Παρατίθενται κολο θως πίσηµα κείµενα: Η ΠΡΟΣΦΩΝΗΣΙΣ Τ ΟΥ ΜΑΚΑΡ Ι Ω ΤΑΤ ΟΥ ΑΡ Χ Ι Ε Π Ι Σ ΚΟ Π ΟΥ Κ ΑΤΑ ΤΗΝ ΕΠΙΣΚΕΨΙΝ Τ ΟΥ ΠΑΠΑ ΕΙΣ ΤΗΝ ΑΡ Χ Ι Ε Π Ι Σ ΚΟΠΗΝ ΑΘ Η Ν Ω Ν Αγιώτατε Πάπα Ρώµης, καλ ς λθατε! Α σθαν µεθα διαιτέραν τιµ ν δι τι Προκαθήµενος τ ς Ρωµαιοκαθολικ ς Εκκλησίας ξέφρασε τ ν πιθυµίαν ν πισκεφθ τ ν Προκαθήµενον τ ς ν Ελλάδι Ορθοδ ξου Εκκλησίας κατ τ ν διάρκειαν τ ς προσκυνηµατικ ς πισκέψεώς του ε ς τ ν πατρίδα µας. Τ προσκ νηµα το το συγκινε σφαλ ς, δι τι κέντρον τ ς πισκέψεως τα της τίθεται Α π σ τ ο λ ο ς Π α λ ο ς, δρυτ ς τ ς Εκκλησίας µας. Τ κήρυγµά του πρ ς το ς Αθηναίους θεσε τ ς βάσεις τ ς πνευµατικ ς ταυτ τητος λων τ ν χριστιανικ ν λα ν, κα δ τ ν ε ρωπαϊκ ν. ι α το το κηρ γµατος µ ς πεκαλ φθη δωρε τ ς γάπης το Θεο κα ν Χριστ λ τρωσίς µας. Πράγµατι «τι µαρτωλ ν ντων µ ν Χριστ ς π ρ µ ν πέθανεν. Πολλ ο ν µ λλον δικαιωθέντες ν ν ν τ α µατι α το σωθησ µεθα δι α το π τ ς ργ ς. Ε γ ρ χθρο ντες κατηλλάγηµεν τ Θε δι το θα - νάτου το υ ο α το, πολλ µ λλον καταλλα - γέντες σωθησ µεθα ν τ ζω α το» 1. ι πρώτην φορ ν ε ς τ ν στορίαν, Π ά π α ς Ρώµης πισκέπτεται τ ς Α θ ή ν α ς. Χ α ι ρ µ ε θ α δι τ γεγον ς. Αλλ χαρά µας πισκιάζεται κ το γεγον τος τ ς διαιρέσεώς µας. Λ γ ο ι δογµατικο κα κκλησιολογικοί, φ ι σ τ ά µ ε ν ο ι π ρ τ ν χιλιετίαν, δηλητηριάζουν τ ν τµ σφαιραν κα ναιρο ν τ ς παραιτήτους συνθ ή κ α ς, π τ ς ποίας θ δ νατο πίσκεψίς Σας ν ε ναι καρποφ ρος κα ποτελεσµατική. Η ρ θ η σ α ν, β ε β α ί ω ς, τ ναθέµατα, Χάριτι Κυρίου δ ν ρθησαν µως κ µη α α τίαι α πο αι τ προεκάλεσαν. Παρ τα τα Εκκλησία τ ς Ελλάδος πιθυµε ν Σ ς πευθ ν η δι µο λ γον γάπης κα ληθείας, µακρ ν συµβατικ ν φ ι λ ο φ ρ ο ν ή σ ε ω ν,δι τι πιστε ει τι µ νον «λ η - θε οντες ν γάπ η» 2, κα µολογο ντες τ λάθη µας δικαιο µεθα ν λπίζωµεν τι θ φθάσωµεν ε ς τ ν ν τητα τ ς πίστεως. Α γ ι ώ τ α τ ε, ε λ γως λοιπ ν, µέγα µέρος το πληρώµατος τ ς Εκκλησίας τ ς Ελλάδος ντιτίθεται ε ς τ ν παρουσίαν Σας, µολον τι Αγιος Μ ρκος Ε γ ε ν ι κ ς, κφράζων τ ν παράδοσίν µας, ε π ε ν προσφων ν ν Φερράρ α τ τος 1438 τ ν Πάπαν Ε γένιον τ ν : «ο κ νέχεται κεφαλ Χριστ ς Θε ς τ ν τ ς γάπης δεσµ ν ξ µ ν νηρ σθαι παντάπασιν» 3. Οµως δ ν ε ναι ρετ περιφρ νησις τ ν ντιτιθεµένων, ο τε σωφροσ νη ποσιώπησις το φρονήµατ ς των. 1.P ω µ.5, E φ ε σ.δ, P. O. x v i i,

5 Μάϊος 2001, Aριθµ. 5 EKK H IA 381 Α το το λαο τ ς ντιδράσεις πιθυµο µεν ν διερµηνε σωµεν, πειδ πίσκεψίς Σας ε ς τ ν π λιν τ ν Αθην ν λειτουργε ς ξαίρετον ρέθισµα «νακαθάρσεως τ ς κκλησιαστικ ς µ ν ή µ η ς» κ τ ν τραυµατικ ν µπειρι ν, κ τ ς φιλαδέλφου συµπεριφορ ς το χριστιανικο κ σµου τ ς σεως πρ ς το ς Ο ρ θ ο δ ξ ο υ ς Λαο ς καθ λην τ ν π το µεγάλου Σχίσµατος (1054) περίοδον τ ς β χιλιετίας. Α ντιδράσεις δ α τα κφράζουν χι µ νον τ ν ρητ ν κατάκρισιν τ ν παραδέκτων βιαιοτήτων ε ς βάρος τ ν µπεριστάτων ρθοδ ξων λα ν, λλ κα τ ν ξίωσιν τ ς ρθοδ ξου συνειδήσεως δι τ ν πίσηµον ποδοκιµασίαν τ ν κατ καιρο ς δίκων ε ς βάρος των κδηλώσεων τ ς χριστιανικ ς σεως, ποία θ διηυκ λυνε τ ν προώθησιν πνε µατος ποικοδοµητικο διαλ γου ε ς τ ς διµερε ς µας σχέσεις. Ο δ Ο ρ- θ δοξος Ελληνικ ς Λα ς βιώνει ντονώτερον τ ν λλων ρθοδ ξων λα ν τ ς τραυµατικ ς µ π ε ι ρ ί α ς,ε ς τε τ ν κκλησιαστικήν του συνείδησιν κα τ ν θνικήν του µνήµην, δι τι παρα- µένουν ε σέτι χαίνουσαι α πληγα α πο αι πηνέχθησαν ε ς τ κµα ον σ µα α το, ς ε ναι το ς π σι γνωστ ν, π τε τ ς καταστρεπτικ ς µανίας τ ν Σταυροφ ρων κα τ ς Φραγκοκρατ ί α ς, λλ κα π τ ς θεµίτου δράσεως τ ς λατινικ ς Ο νίας. Κα µως ο τε νας στω λ γος συγγνώµης δ ν κο σθη µέχρι τώρα! Π ρ ά γ µ α τ ι,π ο λ λ ά κ ι ς,µέσα ε ς τ ν στορίαν, Λα ς µας διεπίστωσε µετ πικρίας τι σχυρ Εκκλησία τ ς Ρώµης τ ν ρνήθη ε ς δυσκ λους σ τ ι γ µ ά ς, πολλάκις σθάνθη τι το κατεπίεσε τ ν κκλησιαστικήν του συνείδησιν, κα τι τ ν δίκησε κα ε ς α τ τ θνικά του ζητήµατα. ν θ φελο σε τώρα παράθεσις περιστατ ι κ ν, ε τε σων νήκουν ε ς τ ν στορίαν, ε τ ε σων συνεχίζουν ν ποτελο ν λκη ε ς τ στορικ ν σ µα τ ς Εκκλησίας, πως π.χ. τ πρ βληµα τ ς Ο νίας, τ πο ον ποτελε π σχάτων τ ν βασικ ν α τίαν τ ς γκυλώσεως το Θεολογικο µεταξ Ρωµαιοκαθολικ ν κα Ο ρ- θοδ ξων ιαλ γου. Εκε νο τ πο ον χει ση- µ α σ ί α ν, ε ν α ι τι ναµένοµεν π Σ ς να τολ- µηρ ν λ γον, περιµένοµεν π τ χείλη Σας λ γον χριστιανο Επισκ που πευθυν µενον ε ς τ ν καρδίαν µας. Α τ ς Σας λ γος θ πρέπει ν θέσ η τ ν θεµέλιον λίθον π το ποίου θ ο κοδοµηθ καταν ησις, συγγνώµη κα κατ α λ λ α γ ή. Κα βεβαίως, τολµηρ ς ο τος λ γος Σας δ ν πρ κειται ν πιλ σ η α τοµάτως τ ς δογµατικ ς κα κκλησιολογικάς µας διαφοράς. Το το θ πιτευχθ µ τ ν Χάριν το Θεο δι το ε λικρινο ς Θεολογικο ιαλ γου, σ τ ι ς δη διεξάγεται, µετ µποδίων, κατ τ ν τελευταίαν ε κοσαετίαν. Ο µ ω ς, ν ληθεί α διάλογος µεταξ Ρωµαιοκαθολικ ς κα Ο ρ θ ο δ ξ ο υ Ε κ κ λ η σ ί α ς, φείλει ν βασισθ ε ς τ ν κοιν ν Αποστολικ ν Πίστιν τ ς διαιρέτου Εκκλησίας τ ν 7 Ο κουµενικ ν Συν δων κα ε ς τ ν καινοτ µητον πατερικήν µας παράδοσιν. «Ζ η τ ο - µ ε ν»,λ ο ι π ν, µετ το ερο πατρ ς µας Α γ ί ο υ Μάρκου Εφέσου το Ε γενικο «κα παρακα - λο µεν πανελθε ν ε ς κε νον τ ν καιρ ν καθ ν, νωµένοι ντες, τ α τ πάντες λέγοµεν κα ο κ ν ν µ ν σχίσµα» 4. Ε ς τ ν κοιν ν τα την πορείαν χοµεν λαµπρ παραδείγµατα το ς θεοφ ρους Πατέρας τ ς Εκκλησίας τ ς πρώτης χιλιετίας τ ς τε Ανατολ ς κα τ ς σεως, ο τινες φώτισαν κα συνεχίζουν ν φωτίζουν λ γ ω κα ργ ω τ ν πνευµατικ ν πορείαν τ ς Εκκλησίας ν τ κ σ µ ω. Ο τως νέδειξαν αυτο ς ο µ νον λαµπρ ν π δειγµα προϋποθέτου προτάξεως το µείζονος συµφέροντος τ ς Εκκλησίας το Θεο ναντι πάσης προσωπικ ς λλης νδοκοσµικ ς σκοπιµ τητος, λλ κα µετάθετον διαχρονικ ν κριτήριον δι τ ν συνεχ πιβεβαίωσιν τ ς γιο ς λειτουργίας τ ς κκλησιαστικ ς µ ν ή µ η ς. Η Υµετέρα Αγι της κπροσωπο σα τ ν δισχιλιετ στορικ ν πορείαν τ ς υτικ ς χριστιαν ο σ ν η ς, γνωρίζει καλ ς τ ν µεγάλην κα νεκτίµητον προσφορ ν τ ν Αγίων Ελλήνων Πατέρων τ ς Ανατολ ς ε ς τ ν διαµ ρφωσιν τ ς 4. Acta Graecorum, σ. 5 3.

6 382 EKK H IA Μάϊος 2001, Aριθµ. 5 πνευµατικ ς κληρονοµίας το χριστιανικο κ σµου τ ς σεως, ς λ.χ. τ ν Μ. Α θ α ν α σ ί ο υ,μ. Β α σ ι λ ε ί ο υ, Γρηγορίου το Θεολ γου, Ι ω ά ν ν ο υ το Χρυσοστ µου, Κυρίλλου Α λ ε ξ α ν δ ρ ε ί α ς, Ε ρηναίου Λουγδο νου, Μαξίµου το Οµολογητο κ.., νευ τ ν ποίων θ το δυσχερ ς κα δ νατος θεµελίωσις τ ς λης παραδ σεως τ ς σεως, ς το το συνάγεται κα κ τ ν διακηρ ξεων τ ς Β Βατικαν ς Συν δου ( ) περ τ ν σχέσεων τ ς Ρωµαιοκαθολικ ς Εκκλησίας πρ ς τ ν Ορθ δοξον Εκκλησίαν. Ο τως κα Υµετέρα Αγι της ε ς τ ν πρ σφατον Εγκ κλιον Α τ ς «Ut unum sint», π ρ τ ε ι- νε τ ν π τ βάσει τ ς πατερικ ς κα τ ς γενικωτέρας κκλησιαστικ ς παραδ σεως τ ς πρώτης χιλιετίας, θεολογικ ν ντιµετώπισιν λων τ ν παραδεδοµένων διαφορ ν, α πο αι προεκάλεσαν τ ν διακοπ ν τ ς κκλησιαστικ ς κοινωνίας α τ ν. Η Υµετέρα Αγι της γνωρίζει πίσης καλ ς, τι Ορθ δοξος Εκκλησία, χοµένη στερρ ς τ ς κοιν ς Παραδ σεως τ ς πρώτης χιλιετίας, βιο τ λον µυστήριον τ ς ν Χριστ Θείας Ο κονοµίας κατ ξοχ ν ν τ Θεία Ε χαριστί α, χι ς νάµνησιν πλ ς, λλ ς φανέρωσιν διηνεκ το Αγίου Πνε µατος, τ πο ον λον συγκροτε τ ν θεσµ ν τ ς Εκκλησίας. Ε ν η χ ο ς δ διαφυλάσσεται ν α τ φων κα τ ν Πατέρων τ ς σεως, ς λ.χ. τ ν Κυπριανο Καρχ η δ ν ο ς, Αµβροσίου Μεδιολάνων, Α γ ο υ σ τ ί- νου Ιππ νος, Λέοντος Ρώµης, Γρηγορίου ιαλ γ ο υ, Μαρτίνου Πάπα Ρώµης το Οµολογητο κ.., δι ς κρατ νθη κοινωνία τ ς πίστεως ν τ συνδέσµ ω τ ς γάπης. Ν ο σ τ α λ γ ο µ ε ν κατ τα τα ν πανέλθωµεν ε ς α τ ν τ ν ν - τ η τ α. Κα φεξ ς «σπουδάζοντες τηρε ν τ ν ν τητα το Πνε µατος ν τ συνδέσµ ω τ ς ε ρ ή ν η ς» ν φθάσωµεν ν µολογο µεν ο πάντες «ν σ µα κα ν πνε µα, καθ ς κα κλήθη - µεν ν µι λπίδι τ ς κλήσεως µ ν. Ε ς Κ ριος, µίας πίστις, ν βάπτισµα, ε ς Θε ς κα Πατ ρ π ά ν τ ω ν, π πάντων κα δι πάντων κα ν π σιν µ ν» E φ ε σ.4, 3-6. Ε σχηµ νως περιπατο ντες, πιθυµο µεν ν ργασθ µεν µ τ ν ε λογίαν το Κυρίου, ε ς τ ν διαµ ρφωσιν τ ς Ηνωµένης Ε ρώπης. Χ α ι ρ ε τ ί- ζοµεν τ γεγον ς τι κα Υµε ς νεγνωρίσατε τ ν φωτιστικ ν κα κπολιτιστικ ν δρ σιν ε ς τ ν Ε ρώπην τ ν κ Μακεδονίας Ελλήνων Αγίων µας, Κυρίλλου κα Μεθοδίου. Ηλθε πλέον ρα ν ργασθ µεν π κοινο στε ν ποδεχθ µεν το ς Σλάβους δελφο ς µας, τ ο ς Βαλτικο ς Λαο ς κα το ς λλους Ε ρωπαϊκ ο ς, Ορθοδ ξους κα µή, καθ ς κα τ ν Κ π ρ ο ν,ε ς τ ν γκάλην τ ς Ηνωµένης Ε ρώπης. Σηµειωτέον τι, παρ τ γεγον ς τι Α π ο- στολικ ν σος Κ προς στενάζει π τέταρτον α νος π βάρβαρον διχοτ µησιν, θ µα µ ς θνικ ς καθάρσεως, χουσα κατ µβην νεκρ ν κα γνοουµένων µαρτ ρων τ ς λευθερίας, ζ σα δ συνεχε ς βανδαλισµο ς κα λεηλασίας τ ν περικαλλ ν χριστιανικ ν µνηµείων της, δ ν χει κο σει κ µη, ο τε µίαν στω δήλωσιν συµπαθείας κ µέρους Σας, Αγιώτατε Πάπα, µ ο λ ο- ν τι συνεχε ς (κα ε λογοι) ε ναι α παρεµβάσεις Σ ας π ρ διαφ ρων Λα ν το πλανήτου µας. Η λ θ ε ν,π ά ν τ ω ς, ρα ν συντονίσωµεν τ ς προσπαθείας µας δι ν παραµείν η Ε ρώπη, µία χώρα χριστιανική, µακρ ν τ ς διαφαινοµένης τάσεως µετατροπ ς τ ν Κρατ ν της ε ς Κράτη θεϊκ (etat laique), παρνηθέντα τ ν χριστιανικήν των ταυτ τητα. Ηλθεν ρα ν ργασθ µεν δι µίαν Ηνωµένην Ε ρώπην, τ ι ς σέβεται τ ς µειον τητας, λλ κα τ ν λευθερίαν κάθε Λαο, ν διατηρήσ η τ ν πίστιν, τ ν γ λ σ σ α ν, τ ν παιδείαν κα τ ν παράδοσίν του, µ να λ γον τ ν πνευµατικήν του ταυτ τητα. Εχοντες πάντοτε κατ νο ν τ Θέληµά Το υ, θ ργασθ µεν, χι δι ν α ξήσωµεν τ ν πιρρο ν τ ς µι ς Εκκλησίας ε ς βάρος τ ς λλης, ο τε δι ν στερεώσωµεν τ ν περοχήν µας µ βάσιν κοσµικ κριτήρια, ξένα πρ ς τ ν πνευµατικ τητά µας, λλ δι ν χαλιναγωγήσωµεν τ ν λαιµαργίαν τ ς δικίας, ν νακουφίσωµεν τ ν π νον τ ν τέκνων το Θεο, ν προσφέρω- µεν ε ς τ ν νθρωπον το 21ου α νος τ ν Ε αγγέλιον τ ς Ζω ς, τ ς Χάριτος κα τ ς Ε-

7 Mάϊος 2001, Aριθµ. 5 EKK H IA 383 Κατ τ ν ξενάγηση το Πάπα στ Μέγαρο τ ς Α ρ χ ι ε π ι σ κ ο π ς, Ρωµα ος Ποντίφηκας στάθηκε µ διαίτερη ε λάβεια µπροστ στ ν ε κ να τ ς Θεοτ κου, πο το πιδεικν ει Μακ. Αρχιεπίσκοπος κ. Χ ρ ι σ τ δ ο υ λ ο ς. Στιγµι τυπο π τ σεµν κα ντυπωσιακ τελετ στ ν ερ Βράχο το Αρείου Πάγου, π που Α π σ τ ο λ ο ς Πα λος κήρυξε τ ε αγγέλιο τ ς σωτηρίας στο ς Α θ η ν α ί ο υ ς.

8 384 EKK H IA Mάϊος 2001, Aριθµ. 5 λ ε υ θ ε ρ ί α ς. ι ν προβάλωµεν τ ν λπίδα τ ς πίστεως ε ς τ ν πληµµυρισµένον π λικ γαθ κα τεχνολογικ ς κατακτήσεις σ γχρονον νθρωπον, τ ν παρ τα τα δειν ς δοκιµαζ µενον π τ ν πουσίαν τ ς λπίδος, τ ς σωτερικ ς γαλήνης κα τ ς βεβαι τητος. Α γ ι ώ τ α τ ε, ε χ µεθα κ βάθους καρδίας ν χετε ε ς τ ν πατρίδα µας ε λογηµένην διαµονήν. Ακ µη περισσ τερον ε χ µεθα, πίσκεψίς Σας ν ποτελέσ η παρχ ν θετικ ν ξελίξεων ε ς τ ν µεγάλην π θεσιν τ ς τ ν πάντων νώσεως κα ν ποβ ε ς δ ξαν Θεο. Α µ ή ν. Η ΑΝΤΙΦΩΝΗΣΙΣ ΤΗΣ Α. Α. Τ ΟΥ ΠΑΠΑ ΡΩΜΗΣ Μ α κ α ρ ι ώ τ α τ ε, Σεβάσµια Μέλη τ ς Ιερ ς Συν δου, Αγαπητο Επίσκοποι τ ς Ορθοδ ξου Εκκλησίας τ ς Ελλάδος. Χριστ ς A ν έ σ τ η! 1. Μέσα στ χαρ το Πάσχα, σ ς χαιρετίζω µ τ λ για το Αποστ λου Πα λου πρ ς τ ν Εκκλησία τ ς Θεσσαλονίκης: «Ο Κ ριος τ ς ε ρήνης δώ η µ ν τ ν ε ρήνην δι παντ ς ν παντ τρ π ω» (B Θεσ. 3, 1 6 ). Εχω τ µεγάλη χαρ ν συναντήσω τ Μακαρι τητά Σας στ ν δρα το προκαθηµένου τ ς Ορθοδ ξου Εκκλησίας τ ς Ελλάδος. Απευθ νω τ ς θερµ ς ε χές µου στ µέλη τ ς Ιερ ς Συν δου κα λης τ ς Ιεραρχίας. Χ α ι ρ ε- τίζω τ ν κλ ρο, τ ς µοναστικ ς κοιν τητες κα το ς πιστο ς τ ς ε γενο ς α τ ς γ ς. Η ε ρήνη ν ε ναι µ λους σ ς! 2. Θ θελα κατ ρχ ς ν σ ς κφράσω τ ν γάπη κα τ ν κτίµηση τ ς Εκκλησίας τ ς Ρώ- µ η ς. Απ κοινο, διαµοιραζ µεθα τ ν ποστολικ πίστη στ ν Ιησο Χριστ, τ ν Κ ριο κα Σωτήρα µας χοµε κοιν τ ν ποστολικ κληρονοµία κα τ µυστηριακ δεσµ το Βαπτίσµατος κα ς κ το του ε µεθα λοι µέλη τ ς ο κογένειας το Θεο, καλεσµένοι ν πηρετήσουµε τ µοναδικ Κ ριο κα ν κηρ ξουµε τ Ε αγγέλι του στ ν κ σµο. Η Β Βατικαν Σ νοδος κάλεσε το ς καθολικο ς ν θεωρο ν τ µέλη τ ν λλων Εκκλησι ν «ς δελφο ς ν Χριστ» ( ιάταγµα περ Ο κουµενισµο, π α ρ. 3 ), κα πνευµατικ ς δεσµ ς τ ς δελφοσ νης µεταξ τ ς Εκκλησίας τ ς Ρώµης κα τ ς Εκκλησίας τ ς Ελλάδος ε ναι δυνατ ς κα διαρκ ή ς. Β έ β α ι α, φέροµε τ φορτίο τ ν ντιθέσεων το παρελθ ντος κα το παρ ντος κα πίµονων συνεννοησι ν. Αλλ µέσα σ πνε µα µοιβαίας γάπης, λα α τ µπορο ν κα πρέπει ν ξεπερασθο ν, γιατ α τ ε ναι πο µ ς ζητ Κ ριος. Εχοµε σαφ ς νάγκη µι ς πελευθερωτικ ς πορείας καθάρσεως τ ς µνήµης. Γι λες τ ς παρελθο σες κα παρο σες περιστάσεις που τ τέκνα τ ς Καθολικ ς Εκκλησίας µάρτησαν µ πράξεις κα παραλείψεις κατ τ ν ρθοδ ξων δελφ ν τους, Κ ριος ς µ ς χορηγήσει τ συγχώρεση πο το ζητ ο µ ε! Ορισµένες ναµνήσεις ε ναι διαίτερα δυν η ρ έ ς, κα ρισµένα γεγον τα το πώτερου παρελθ ντος φισαν µέχρι σήµερα βαθι τρα - µατα στ πνε µατα κα στ ς καρδι ς το λαο. Αναλογίζοµαι τ δραµατικ λωση τ ς α τοκρατορικ ς π λεως τ ς Κωνσταντινουπ λεως, ποία π τ σο µακρο ς χρ νους ταν προ- µαχώνας τ ς Χριστιανοσ νης στ ν Α ν α τ ο λ ή. Ε ναι τραγικ τι ο πιδροµε ς, ξεκινώντας γι ν ξασφαλίσουν τ ν λε θερη πρ σβαση τ ν χριστιαν ν στο ς Αγίους Τ π ο υ ς, σ τ ρ ά φ η σ α ν κατ τ ν δελφ ν τους ν τ πίστει. Τ γεγον ς τι χριστιανο λατίνοι συµµετε χαν σ α τ προκαλε στο ς καθολικο ς βαθι θλίψη. Π ς ν µ διαβλέψοµε δ σ δράση τ µυστήριον νο - µ ί α ς στ ν καρδι το νθρώπου; Η κρίση νήκει µ νο στ Θε, κα ποµένως µπιστευ µεθα τ βαρ φορτίο το παρελθ ντος στ ν πειρη φιλευσπλαγχνία του, κετε οντάς τον ν θεραπε σει τ τρα µατα πο κάνουν κ µη ν ποφέρει καρδι το Ελληνικο λαο. Μ α ζ ί, φείλοµε ν ργασθο µε γι α τ τ θεραπεία,

9 Mάϊος 2001, Aριθµ. 5 EKK H IA 385 ν πράγµατι Ε ρώπη πο τώρα ναδ εται πιθυµε ν ε ναι ληθιν µ τ ν ταυτ τητά της, π ο ε ναι ναπ σπαστη π τ χριστιανικ ο µανισµ πο συµµερίζονται Ανατολ κα ση. 3. Μ τ ν ε καιρία α τ ς τ ς συνάντησης, πιθυµ πίσης ν διαβεβαιώσω τ Μακαρι τητά σας γι τ ν ε λικριν θαυµασµ πο Εκκλησία τ ς Ρώµης τρέφει πρ ς τ ν Ο ρ θ δ ο ξ η Εκκλησία τ ς Ελλάδος γι τ ν τρ πο µ τ ν πο ο διεφ λαξε τ ν κληρονοµία τ ς πίστεως κα τ ς χριστιανικ ς ζω ς. Τ νοµα τ ς Ελλάδος ντηχε παντο που τ Ε αγγέλιο χει κηρ υ χ θ ε.τ νοµα τ ν π λεών της ε ναι γνωστ στο ς χριστιανο ς, που κι ν ε ρίσκονται, π τ ν νάγνωση τ ν Πράξεων τ ν Α π ο σ τ λ ω ν κα τ ν Επιστολ ν το γίου Πα λου. Απ τ ν ποστολικ ποχ µέχρι σήµερα O ρ θ δ ο ξ η Εκκλησία τ ς Ελλάδος ποτελε πλο σια πηγ π τ ν ποία υτικ Εκκλησία ντλησε τ λειτουργία της, τ ν πνευµατικ τητά της κα τ ίκαι της (Πρβλ. ιάταγµα περ Ο κουµενισ µ ο,π α ρ. 1 4 ). Ο Πατέρες, προνοµιο χοι ρµηνευτ ς τ ς λης ποστολικ ς παράδοσης, κα ο Σ ν ο δ ο ι, τ ν ποίων διδασκαλία παραµένει στοιχε ο σάλευτο τ ς χριστιανικ ς πίστεως, ποτελο ν τ ν παρακαταθήκη τ ς σ νολης Εκκ λ η σ ί α ς. Η παγκ σµια Εκκλησία δ ν µπορε ποτ ν λησµονήσει τ τί λληνικ Χριστιανοσ νη τ ς κληρον µησε, ο τε ν πα σει ν ποδίδει ε χαριστίες γι τ διαρκ πίδραση τ ς λληνικ ς παράδοσης. Η Β Βατικαν Σ νοδος πέµνησε στο ς καθολικο ς τ ν γάπη τ ν ρθοδ ξων γι τ λειτ ο υ ρ γ ί α, δι µέσου τ ς ποίας ο πιστο «ποκτο ν τ ν κοινωνία µ τ ν Αγιοτάτη Τρ ι ά δ α,γ ε- ν µενοι µέτοχοι τ ς θείας φ σεως» ( ιάταγµα περ Ο κουµενισµο, π α ρ. 1 5 ). Π ρ ο σ φ έ ρ ο ν τ α ς ν το ς α νες λειτουργικ λατρεία πο ε ναι ε άρεστη στ Θε, κηρ ττοντας τ Ε αγγέλιο κα σ περι δους σκοτειν ς κα δ σκολες, π α- ρουσιάζοντας µία διδασκαλία χωρ ς λλοιώσ ε ι ς, µπνευσµένης π τ ς Γραφ ς κα π τ µεγάλη Παράδοση τ ς Εκκλησίας, Ο ρ θ δ ο ξ η Εκκλησία τ ς Ελλάδος νέδειξε µία πληθώρα γίων πο µεσιτε ουν γι λο τ Λα το Θεο νώπιον το Θρ νου του τ ς Χάριτος. Μ το ς γ ί ο υ ς, τενίζοµε τ ν ο κουµενισµ τ ς γι τη - τ α ς, πο ος, µ τ βοήθεια το Θεο θ µ ς δηγήσει τελικ πρ ς τ ν πλήρη κοινωνία, π ο δ ν ε ναι ο τε πορρ φηση, ο τε συγχώνευση, λλ συνάντηση ν ληθεί α κα γάπ η (Πρβλ. S l avorum Ap o s t o l i, π α ρ. 2 7 ). 4. Θέλω τέλος ν κφράσω πρ ς τ Μακαρι τητά σας τ ν λπίδα, στε ν µπορέσουµε ν βαδίσουµε µαζ στ ς δο ς τ ς Βασιλείας το Θ ε ο.τ 1965, µ µι µοιβαία πράξη, Ο κου- µενικ ς Πατριάρχης Αθηναγ ρας κα Πάπας Πα λος Στ προέβησαν στ ν ρση κα κατάργηση π τ µνήµη κα τ ζω τ ς Εκκλησίας τ ς π φασης φορισµο µεταξ Ρώµης κα Κωνσ τ α ν τ ι ν ο υ π λ ε ω ς. Η στορικ α τ χειρονοµία µ ς θε ν ργασθο µε κατ τρ πο λο κα πι διακα πρ ς φελος τ ς ν τητας, ποία ε ναι τ θέληµα το Χριστο. Η διαίρεση νά- µεσα στο ς χριστιανο ς ε ναι µάρτηµα στ µάτια το Θεο κα σκάνδαλο στ µάτια το κ σ µ ο υ. Ε ναι τροχοπέδη στ διάδοση το Ε αγγ ε λ ί ο υ, γιατ καθιστ τ κήρυγµά µας λιγ τερο ξ ι π ι σ τ ο. Η Καθολικ Εκκλησία ε ναι πεπεισµένη τι πρέπει ν πράξει καθετ πο ε ναι στ ς δυνάµεις της γι «ν τοιµάσει τ ν δ ν Κυρί - ο υ» κα γι ν «ποιήσει ε θείας τ ς τρίβους α τ ο» ( Μ α τ θ.3, 3 ), κα κατανοε τι α τ πρέπει ν πιτελεσθε µαζ µ το ς λλους χριστιανο ς µέσα στ ν δελφικ διάλογο, τ συνεργασία κα τ ν προσευχή. Ε ν ρισµένα πρ τυπα ργανωµένων συναντήσεων στ παρελθ ν δ ν νταποκρίνονται πλέον στ ν θηση πρ ς τ ν ν τητα πο τ Αγιο Πνε µα νεφ σησε πρ σφατα σχεδ ν παντο στο ς χριστιανο ς, φ ε ί- λουµε λοι ν ε µεθα πι νοικτο κα προσεκτικο σ,τι τ Πνε µα λέγει σήµερα στ ς Εκκλησίες (Πρβλ. Α π ο κ. 2, 1 1 ). Κατ τ ν πασχαλιν α τ περίοδο, συνάντηση στ δρ µο τ ς Εµµαο ς µο ρχεται στ µ ν ή µ η. Χωρ ς ν τ ν ναγνωρίσουν, ο δ ο µαθητ ς βαδίζουν µ τ ν Αναστηµένο Κ ριο, πο ος το ς διδάσκει ρµηνε οντάς τους τ ς

10 386 EKK H IA Μάϊος 2001, Aριθµ. 5 Γρ α φ έ ς, «ρξάµενος π Μωϋσέως κα πάντων τ ν προφητ ν» (Λκ 24, 2 7 ). ν κατάλαβαν µως µέσως τ διδασκαλία του. Κ α τ ά λ α β α ν µ λις τ µάτια τους νοιξαν κα τ ν νεγνώρισ α ν. Τ τ ε, ντελήφθησαν τ δ ναµη τ ν λ γων τ ο υ, λέγοντας νας στ ν λλο: «Ο χ καρδία µ ν καιοµένη ν ν µ ν ς λάλει µ ν ν τ δ, ς διήνοιγεν µ ν τ ς γραφάς;» (Λκ 24, 3 2 ).Τ α τηµα γι τ συµφιλίωση κα τ ν πλήρη κοινωνία καλε κα µ ς πίσης ν ρευνο µε τ ς Γρ α φ έ ς, στε κα µε ς ν γίνουµε θεοδίδακτοι ( Π ρ β λ.α Κορ. 4, 9 ). Μ α κ α ρ ι ώ τ α τ ε,µ τ ν πίστη στ ν Ιησο Χρισ τ, «πρωτ τοκον κ τ ν νεκρ ν» ( Κ ο λ. 1, 1 8 ), µ πνε µα γάπης κα ζωνταν ς λπίδας, µ µ έ- νω ν σ ς διαβεβαιώσω τι Καθολικ Εκκλη - σία δεσµε θηκε χωρ ς πιστροφ στ δρ µο τ ς ν τητας µ λες τ ς Εκκλησίες. Μ νο τσι, µοναδικ ς Λα ς το Θεο θ λάµψει µέσα στ ν κ σµο ς τ σηµάδι κα τ ργανο τ ς στεν ς νωσης µ τ Θε κα τ ς ν τητας λ κληρου το νθρώπινου γένους (Πρβλ. Σ υ ν τ α γ µ α τ ι κ ιάταξη περ Εκκλησίας, π α ρ. 1 ). Κοιν ήλωσις το Πάπα Ιωάννου Πα λου το Β κα το Μακαριωτάτου Αρχιεπισκ που Α θ η ν ν κα Πάσης Ελλάδος Χριστοδο λου νώπιον το Βήµατος το Αποστ λου τ ν Εθν ν Πα λου Αθ ναι 4 Μα ου 2001 Η µ ε ς, Πάπας Ιωάννης Πα λος Β, Ε π ί- σκοπος Ρώµης, κα Αρχιεπίσκοπος Α θ η ν ν κα Πάσης Ελλάδος Χριστ δουλος, σ τ ά µ ε ν ο ι νώπιον το Ιερο Βήµατος το Αρείου Πάγου, π το ποίου Θε ος κα Μέγας Α π σ τ ο λ ο ς τ ν Εθν ν Πα λος, «κλητ ς π στολος φω - ρισµένος ε ς ε αγγέλιον Θεο» 1, κήρυξεν ε ς το ς Αθηναίους τ ν να κα ληθιν ν Θε ν, Π α τ έ ρ α, Υ ν κα Αγιον Πνε µα, κ α λ έ σ α ς α το ς ε ς πίστιν κα µετάνοιαν, δ η λ ο µ ε ν : 1. P ω µ.1,1. 1. Ε χαριστο µεν τ ν Κ ριον δι τ γεγον ς τ ς συναντήσεως µ ν κα τ ς πικοινωνίας ν χοµεν ν τ Καθέδρ α τ ς Αποστολικ ς Ο ρ θ ο- δ ξου Εκκλησίας τ ς Ελλάδος, τ κλειν στει τ ν Α θ η ν ν. 2. Επαναλαµβάνοµεν ν ν στ µατι κα µι καρδί α τ ν λ γον το Αποστ λου τ ν Εθν ν: «Παρακαλ µ ς, δ ε λ φ ο ί, δι το ν µατος το Κυρίου µ ν Ιησο Χριστο, να τ α τ λέγητε πάντες κα µ ν µ ν σχίσµατα, τε δ κατηρτισµένοι ν τ α τ νο κα ν τ α τ γ ν ώ µ η» 2. Ε χ µεθα ν σχ σ η το το ε ς λην τ ν χριστιανοσ νην στε ν πέλθ η ε ρήνη «π σι το ς πικαλουµένοις τ νοµα το Κυρίου µ ν Ιησο Χριστο ν παντί τ π ω» 3. Κ α τ α δ ι- κάζοµεν π σαν καταφυγ ν ε ς τ ν βίαν, τ ν προσηλυτισµ ν κα τ ν φανατισµ ν ν τ ν - µατι τ ν θρησκει ν. Ιδιαιτέρως πιµένοµεν ν χαρακτηρίζωνται α σχέσεις µεταξ Χρισ τ ι α ν ν,ε ς πάσας τ ς κφάνσεις α τ ν, π ν τ ι µ τ η τ α, σ νεσιν κα γν σιν τ ν σχετικ ν θ ε µ ά τ ω ν. 3. Παρακολουθο µεν τι σηµειουµένη πιστηµονικ κα κοινωνικ ξέλιξις το νθρώπου δ ν συνοδε εται π µβάθυνσιν ε ς τ ν ηµα κα τ ν ξίαν τ ς ζω ς, ποία ε ς π σαν περίπτωσιν ε ναι δ ρον Θεο, ο τε π νάλογον κτίµησιν τ ς µοναδικ ς ξιοπρεπείας το ν θ ρ ώ π ο υ, πο ος πλάσθη «κατ ε κ να κα καθ µοίωσιν» το ηµιουργο. Ω σ α τ ω ς, ο κονοµικ κα τεχνικ νάπτυξις δ ν ε ναι τ ντι κτ µα λοκλήρου τ ς νθρωπ τητος, λ λ νήκει ε ς διαιτέρως µικρ ν τµ µα α τ ς. Ε π π λ έ ο ν, βελτίωσις τ ν ρων διαβιώσεως δ ν πέφερε νοιγµα τ ς καρδίας πρ ς τ ν πάσχοντ α, πειν ντα κα γυµνητε οντα συνάνθρωπον. Καλο µεθα ν ργασθ µεν ργα δικαιοσ νης, ργα διακονίας το πάσχοντος, π ε ν θ υ µ ί ζ ο ν τ ε ς τ ν λ γον το Α π ο σ τ λ ο υ,«ο γάρ στιν Βα - σιλεία το Θεο βρ σις κα π σις, λλ δικαιο - 2.K ο ρ. A 1, K ο ρ. A 1, 2.

11 Μάϊος 2001, Aριθµ. 5 EKK H IA 387 σ νη κα ε ρήνη κα χαρ ν Πνε µατι γί ω» ιαπιστο µεν ναγωνίως τι ο π λεµοι, α σ φ α γ α ί,τ βασανιστήρια κα τ µαρτ ρια ποτελο ν τ ν καθηµεριν ν φιαλτικ ν πραγµατικ τητα δι κατοµµ ρια δελφ ν µας. ε σ µ ε υ - µεθα ν γωνισθ µεν δι τ ν ε ρήνην το σ µπαντος κ σµου, δι τ ν σεβασµ ν τ ς ζω ς κα τ ς ξιοπρεπείας το νθρώπου κα δι τ ν λληλεγγ ην πρ ς παντας το ς χοντας νάγκ η ν. Εχοµεν τ ν ε χαρίστησιν ν προσθέσωµεν τ ν φων ν µ ν ε ς τ ς πολλ ς φων ς ε ς παντα τ ν κ σµον, α πο αι χουν κφράσει τ ν λπίδα τι µ τ ν ε καιρία τ ν Ολυµπιακ ν Αγώνων ο πο οι θ γίνουν ε ς τ ν Ελλάδα κατ τ τος 2004, θ ναβιώσ η Αρχαία Ελληνικ Παράδοσις τ ς Ολυµπιακ ς Εκεχειρίας, σ υ µ- φώνως πρ ς τ ν ποίαν πρεπε ν διακοπο ν λοι ο π λεµοι κα ν πα σ η βιαι της κα τ ρ ο µ ο κ ρ α τ ί α. 5. Παρακολουθο µεν µετ προσοχ ς κα νησυχίας τ ν διαδικασίαν τ ς παγκοσµιοποιήσεως µ τ ν λπίδα τι θ φέρ η γαθο ς καρπ ο ς. Ε π ι θ υ µ ο µ ε ν, µ ω ς, ν πισηµάνωµεν τι θ χη βλαβερ ς συνεπείας ν δ ν γίν η,τι θ δ νατο ν νοµασθ «παγκοσµιοποίησις τ ς δ ε λ φ ο σ ν η ς» ν Χριστ, ε λικριν ς κα ποτελ ε σ µ α τ ι κ ή. 6. Ε µεθα ε τυχε ς δι τ ν πιτυχίαν κα τ ν προκοπ ν τ ς Ε ρωπαϊκ ς Ενώσεως. Η νωσις το ε ρωπαϊκο κ σµου ε ς µίαν πολιτειακ ν ντ τητα χωρ ς ο λαο ν χάσουν τ ν α τ ο σ υ ν ε ι δ η σ ί α ν, τ ν θνικ ν παράδοσιν κα τ ν θρησκευτικ ν ταυτ τητά των, π ρξε τ ραµα τ ν πρωτεργατ ν της. Οµως διαφαινοµένη τάσις µετατροπ ς νίων Ε ρωπαϊκ ν Κρατ ν ε ς Κράτη Λαϊκ χωρ ς καµία ναφορ σ Θρησκεία, συνιστ ναίρεσιν κα πάρνησιν τ ς πνευµατικ ς α τ ν κληρονο- µ ί α ς. Καλο µεθα ν ντείνωµεν τ ς προσπαθείας µας, στε ν πραγµατοποιηθ νοποίησις τ ς Ε ρώπης. Θ φιερώσωµεν δ τ ς δυνά- µεις µας στε α Χριστιανικα ρίζαι τ ς Ε ρώπης κα Χριστιανική της ψυχ ν διατηρηθ σι λώβητοι. Μ τ ν κοιν ν α τ ν ήλωσιν, Πάπας Ιωάννης Πα λος Β, Επίσκοπος Ρώµης, κα Αρχιεπίσκοπος Αθην ν κα Πάσης Ελλάδος Χ ρ ι σ τ δ ο υ λ ο ς, ε χ µ ε θ α : «Θε ς κα Πατ ρ µ ν κα Κ ριος µ ν Ιησο ς Χριστ ς, κ α - τευθ ναι τ ν δ ν µ ν, πρ ς τ πλεονάσαι κα περισσε σαι τ γάπ η ε ς λλήλους κα ε ς πάν - τ α ς, ε ς τ στηρίξαι τ ς καρδίας πάντων µέµ - πτους ν γιωσ ν η µπροσθεν το Θεο κα Πατρ ς µ ν ν τ παρουσί α το Κυρίου µ ν Ιησο Χριστο µετ πάντων τ ν Αγίων Α - τ ο» 5. Α µ ή ν. Πάπας Ρώµης ΙΩΑΝΝΗΣ ΠΑΥΛΟΣ Β Αρχιεπίσκοπος Αθην ν κα πάσης Ελλάδος Χ Ρ Ι Σ Τ Ο ΟΥΛΟ Σ THE PILGRIMAGE - V I S I T OF POPE JOHN PAUL II IN AT H E N S On Fr i d ay, 4th May 2001, Pope John Paul II a r r i ved in A t h e n s, f o l l owing an invitation by the President of the Greek Democracy, in order to realize a pilgrimage-visit to the A r e o p a g u s, where St. Pa u l, the Apostle to the Nations, proclaimed faith in the One True God. The Primate of the Roman Catholic Church, f o l l owing his visit to the Presidential Mansion, where he met with the President of the D e m o c r a cy, the Prime Minister and the President of the Pa r l i a m e n t, Archbishop Christodoulos of Athens and All Greece, at the Holy A r c h d i o c e s e of A t h e n s. The venerable Primate of the Church of G r e e c e, addressing His Holiness in the Th r o n e Room of the Archdiocese with words of love and t r u t h, d evoid of conventional courtesies, a s ke d «for a bold wo rd of a Christian Bishop that speaks 4.P ω µ. 1 4, Π ρ β λ. Θ ε σ σ.a 3,

12 388 EKK H IA Μάϊος 2001, Aριθµ. 5 to our hearts and which will set the foundation stone on which understanding, forgigeness and reconciliation will be built». His Beatitude stressed that «this wo rd of course will not a u t o m a t i c a l ly resolve the dogmatic and ecclesiological differences between the two C h u r ch e s.this shall be arch i eved with the grace of G o d, through a sincere theological dialogue, w h i ch must be based on the common apostolic faith of the Undivided Church of the sev e n Ecumenical Councils». Archbishop Christodoulos stressed that the Orthodox Church holds firmly to the common Tradition of the first millennium, and «lives and experiences the entire mystery of Divine Economy in Christ, in the Holy Eucharist par exfellence, n o t s i m p ly as a remembrance, but as continuous manifestation of the Holy Spirit», and ex p r e s s e d the nostalgia, under these presuppositions, for a return to the unity of the common faith. He also referred to the need «to work together on order to welcome our Slavic brothers, the Baltic and other European peoples, both those who are Orthodox and those who are not, and Cyprus, into the bosom of Europe, and to coordinate our efforts to assure that Europe retain a Christian land respecting its minorities as well as the freedom of e a ch of its peoples to retain its faith, l a n g u a g e, culture and tradition, in other wo rd s, its spiritual i d e n t i t y». His Beatitude also observed that not a single word by way of asking for pardon has been heard up to now from His Holiness for the destructive mania of the Crusaders and for the unlaw f u l proselytizing activities of the Latin Unia; nor has a single word of sympathy been uttered for the Apostolic island of Cyprus that for twenty six entire years still continues to suffer the consequences of a barbarous partition, eve n though His Holiness has frequently and justifiably intervened on behalf of different peoples of our planet. His Beatitude, Archbishop Christodoulos, f i n a l l y, a s ked «that we wo r k, not to reinforce our superiority on the basis of secular criteria foreign to our spirituality, but to relieve the suffering of G o d s ch i l d r e n,to offer to man of the twenty first century the one Gospel of life, grace and freedom; to present the hope of faith to contemporary man w h o, while inundated by material goods and t e chnological ach i ev e m e n t s, g r e a t ly suffers from the lack of hope, inner peace and certitude». In his reply, Pole John Paul II aske d f o r g i veness on behalf of the Roman Catholic Church for the mistakes committed by Latin Christians against Greek Christians and spoke about wounds inflicted by such tragic events as the sacking of Constantinople, and hoped that the Europe now emerging will draw more deeply from the Christian humanism of the East and We s t, and that their Churches will find the way of complete communion that will be neither absorption nor synthesis, but a meeting in truth and love. He expressed his admiration for the Church of Greece, which has maintained its heritage of faith and Christian life throughout the c e n t u r i e s. He underlined his hopes for a deeper unity in the future, even though the division of Christians is a sin before God and a scandal before the wo r l d. This eve n i n g, during the Pope s visit to the A r e o p a g u s, he will join His Beatitude, Archbishop Christodoulos in issuing a common declaration concerning the Christian future of E u r o p e. Later on, His Beatitude will pay a return visit to the Pope at his lodgings. A d d ress by the Archbishop of Athens and all Gre e c e, C H R I S TO D O U L O S to Pope John Paul II of Rome M ay 4, Your Holiness, Pope John Paul II of Rome, we bid You we l c o m e! We feel it a special honor that the Primate of

13 Mάϊος 2001, Aριθµ. 5 EKK H IA 389 the Church of Rome has expressed his desire to visit us the Primate of the Orthodox Church in Greece while on a pilgrimage in our Homeland. We are especially moved by the fact that at the center of this pilgrimage stands the fivure of the Apostle Pa u l, founder of our Church. H i s teaching to the Athenians laid the foundations for the spiritual identity of all Christian peoples, especially those of Europe. By this theaching wa s r evealed to us the gift of the love of God and of our redemption in Christ. Tr u l y, «while we were yet sinners Christ died for us. S i n c e, t h e r e f o r e,w e are now justified by His blood much more shall be s aved by Him from wrath. For if while we were enemies were reconciled to God by the death of His Son, m u ch more, n ow that we are reconciled, shall we be saved in His life» (Rom. 5, 8-10 ). A Pope of Rome is visiting Athens for the first time in history. This event brings us joy. Our joy h owever is ove r s h a d owed by the fact of our d i v i s i o n. Dogmatic and ecclesiological reasons, existing for a millenium, poison the atmosphere and negate the necessary conditions that wo u l d h ave allowed for your visit to be fruitful and to h ave borne results. The anathemas have been l i f t e d, by the grace of God. The causes that brought them about howeve r, h ave not. In spite of the above, the Church of Greece wishes to address to Yo u, through me, a word of l ove and truth, d evoid of conventional courtesies, because only if we «speak the truth in lov e» (Eph. 4, 15) and admit our errors can we hope to arrive unto the unity of faith. Your Holiness, Understandably a large part of the pleroma o f the Church of Greece opposes your presence h e r e, though St. Mark of Ephesus, expressed our tradition when he said in Fe r r a r a, w h i l e addressing Pope Eugene IV in 1438: «Our Head, Christ our God does not tolerate that the bond of love be taken from us entirely» (PO, x v i i, 198 ). We wish to explain the reactions of this people because Your visit to the city of Athens functions as an unusual stimulus for «cleansing of ecclesial m e m o r y» from the traumatic ex p e r i e n c e s, t h a t resulted from the unbrotherly behavior of the western Christian world towards the Orthodox peoples through the second millennium, since the Great Schism of These reactions express not only ex p l i c i t censure of the unacceptable acts of violence perpetrated against concerned Orthodox p e o p l e s, but also the demant of Orthodox conscience for a formal condemnation of injustices committed against them by the Christian We s t. This would facilitate the a dvancement of a spirit of constructive dialogue in our bilateral relations. The Orthodox Greek p e o p l e, more than other Orthodox peoples, senses more intensely in its religious consciousness and national memory the traumatic ex p e r i e n c e s, that remain as open wounds inflicted on its vigorous body, as is know n to all, by the destructive mania of the Crusaders and the period of Latin rule, as well as by the u n l awful proselytizing of the Latin Unia.Yet until n ow, there has not been heard even a single request for pardon. I n d e e d, on many occasions in our history, o u r people bitterly noted that the powerful Church of Rome denied it during difficult moments; that, she frequently oppressed its ecclesial conscience; and that, she wronged it even with regard issues of its national concern. It would be useless for us to set forth a list of eve n t s, either from among those that belong to the past, or among those that remain as sores on the historical body of the C h u r c h.the problem of Unia, for ex a m p l e, w h i c h constitutes the basic reason for the blockage of the Roman Catholic and Orthodox theological d i a l o g u e. That which is important is that we awa i t a courageous word to be uttered by Your lips, t h e word of a Christian Bishop that speaks to our h e a r t.this word must set the foundation stone on which shall be built understanding, f o r g i ve n e s s and reconciliation.

14 390 EKK H IA Mάϊος 2001, Aριθµ. 5 Surely Your bold word will not automatically r e s o l ve our dogmatic and ecclesiological diff e r e n c e s.this shall be achieved with the grace of God through a sincere theological dialogue, which already has been taking place over the last t wo decades, albeit facing hurdles. The dialogue in truth between the Roman Catholic and Orthodox Churches must be based on the common Apostolic faith of the undivided Church of the seven Ecumenical Councils and on our Patristic Tr a d i t i o n. «We seek», together with our Holy Father St. Mark of Ephesus, «and we pray for our return to that time when, being united, w e spoke the same things and there was no sch i s m between us» (Acta Graecorum, p. 5 3 ). In this common course we have as illustrious examples the God bearing Fathers of the Church of the first millennium, both Eastern and We s t e r n. Th ey illumined, and continue to illumine both by their word and deed, t h e spiritual course of the Church in this wo r l d.th u s t h ey showed themselves not only as brilliant examples of men who placed the greater interest of the Church of God, before all personal or worldly ex p e d i e n c e, but also as the diachronically fixed criterion for the continuous confirmation of the healthy functioning of ecclesiastical memory. Your Holiness, representing the two thousand year historical course of Western Christendom, i s well aware of the priceless contribution of the Greek Holy Fathers of the East to the formation of the spiritual legacy of the Christian world of the We s t, as for example Saints Athanasius the G r e a t, Basil the Great, Gregory the Th e o l o g i a n, John Chrysostom, Cyril of A l ex a n d r i a, I r e n a e u s of Lugdunum, Maxinus the Confessor. Wi t h o u t them the establishment of Western Tradition in its entirety would have been difficult, if not i m p o s s i b l e. This can be readily seen in the declarations concerning the relations of the Roman Catholic with the Orthodox Church made by the Second Vatican Synod ( ). Th u s,your Holiness in the recent encyclical «U t unum sint» proposed that all differences that h ave disrupted the communio in sacris, be dealt with on the basis of the Patristic and the wider ecclesiastical Tradition of the first millennium. Your Holiness also is well aware that the Orthodox Church, h aving held firmly on to the common Tradition of the first millennium, l i ve s and experiences the entire mystery of Divine E c o n o my in Christ, in the Holy Eucharist p a r e x c e l l e n c e, not simply as remembrance, but as continuous manifestation of the Holy Spirit. Who composes and sustains the entire institution of the Church. In it also is preserved the resounding voice of the Western Fa t h e r s, as for example of Saints Cyprian of Carthage, A m b r o s e of Milan, Augustine of Hippo, Leo of Rome, Gregory Dialogus, Martin the Confessor Pope of Rome et al.through their voice was strengthened the communion of faith in the bond of love. We yearn therefore to return to this unity. H e n c e f o r t h,«being eager to maintain the unity of the Spirit in the bond of peace» may we reach that point when we all confess «one body and one S p i r i t, just as we were called to the one hope that belongs to our call, one Lord, one faith, o n e b a p t i s m, one God and Father of us all, who is a b ove all and through all and in all» (Eph. 4,3-6 ). Talking uprightly, we wish to wo r k, with the Lord s blessing, for the formation of a United E u r o p e. We hail Your decision to recognize the enlightening and civilizing mission in Europe of our Greek Saints Cyril and Methodius, f r o m M a c e d o n i a.the time has come for us to wo r k together in order to welcome the Slav i c, B a l t i c and other European peoples, both those who are Orthodox and those who are not, and Cyprus, into the bosom of United Europe. It should be noted that, even though the Apostolic island of Cyprus groans for a quarter century as a result of barbarous partition, a victim

15 Mάϊος 2001, Aριθµ. 5 EKK H IA 391 of brutal ethnic cleansing, h aving suffered hecatombs of dead and missing martyrs on behalf of liberty, living through constant vandalism and looting of its most beautiful Christian m o n u m e n t s, she has not heard even one statement of sympathy on the part of Yo u r H o l i n e s s, even though You have frequently and justifiably intervened on behalf of different peoples of our planet. The time has come for us to coordinate our efforts to assure that Europe remain a Christian l a n d, away from the apparent tendency to transform her nations into atheist states (états l a i q u e s ), d e nying their Christian identity. Th e time has come for us to work for a United E u r o p e, that respects its minorities as well as the freedom of each of its peoples to retain its faith, its language, its culture and its tradition, in other wo r d s, its spiritual identity. H aving always before us His will, we shall wo r k, neither to increase the influence of one Church at the expense of another, nor to reinforce our superiority on the basis of secular c r i t e r i a,that are foreign to our spirituality, but in order to contain the insatiable appetite of i n j u s t i c e, to relieve the suffering of God s c h i l d r e n, to offer to man of the twenty first century the one Gospel of life, grace and freedom; to put forth the hope of faith to contemporary man who, while inundated by material goods and technological achieve m e n t s, greatly suffers from the lack of hope, inner peace and certitude. Your Holiness, We wholeheartedly wish You a blessed stay in our homeland. E ven more, we wish that Your visit constitute the beginning of positive deve l o p- ments in the great matter of the unity of all, a n d that it should be for the glory of God. A m e n. Common Statement of Pope John Paul II and His Beatitude Archbishop Christodoulos of Athens and All Gre e c e B e f o re the Bema of Saint Pa u l, the Apostle to the Nations A t h e n s,4 May 2001 We, Pope John Paul II, Bishop of Rome, a n d C h r i s t o d o u l o s, Archbishop of Athens and A l l G r e e c e, standing before the bema of the Areopagus from which St. Pa u l,the great Ap o s t l e to the Nations, called to be an A p o s t l e, set apart for the Gospel of God i, preached to the Athenians the One True God, Fa t h e r, Son and Holy Spirit, and called them unto faith and r e p e n t a n c e, do hereby declare: 1.We give thanks to the Lord for our meeting and communication with one another, here in the illustrious City of A t h e n s, the Prematial See of the Apostolic Orthodox Church of Greece. 2. We repeat with one mouth and one heart the words of the Apostle to the Nations: «I appeal to you, b r e t h r e n, by the name of our Lord Je s u s C h r i s t, that all of you agree and that there be no s chisms among you, but that you be united in the same mind and the same judgment» i i. We pray that the whole Christian World will heed this exhortation so that peace may come unto «a l l those who in every place call on the name of our L o rd Jesus Christ» i i i. We condemn all recourse to v i o l e n c e, proselytism and fanaticism in the name of religion. We especially maintain that relations b e t ween Christians, in all their manifestations, should be characterized by honesty, p r u d e n c e and knowledge of the matters in question. 3. We observe that man s social and scientific evolution has not been accompanied by a deeper delving into the meaning and value of life, w h i c h i.r o m. 1,1. i i. I Cor. 1,2. i i i.r o m.1,2.

16 392 EKK H IA Mάϊος 2001, Aριθµ. 5 in every instance is a gift of God, nor by an analogous appreciation of man s unique dignity as being created a c c o rding to the Creator s i m a g e and likeness. M o r e ove r, economic and technological development does not belong equally to all mankind but belongs only to a very small portion of it. F u r t h e r m o r e, the improvement of living standards has not brought about the opening of men s hearts to our neighbours who s u f f e r, h u n g e r, and are nake d. We are called to work together for the prevaling of justice, for the relief of the needy and for the ministry unto those who suffer, ever keeping in mind the words of St. Paul: «the kingdom of God is not food and drink but righteousness and peace and joy in the Holy S p i r i t» i v. 4. We have ascertained with a great deal of anguish that wa r s, m a s s a c r e s, torture and martyrdom constitute a daily terrible reality for millions of our brothers. We commit ourselves to struggle for the prevalence of peace throughout the whole wo r l d, for the respect of life and human dignity and for solidarity towards all who are in need. We are pleased to add our voice to the many voices around the world which have expressed the hope that, on the occasion of the Olympic Games to be held in Greece in 2004, t h e ancient Greek tradition of the Olympic Truce will be rev i ve d, according to which all wars had to s t o p, and terrorism and violence had to cease. 5.We follow carefully and with unease what is referred to as globalization. We hope that it will bear good fruit. H oweve r, we wish to point out that its fruits will be barmful, if what could be termed «the globalization of brotherhood» in Christ is not achieved in all sincerity and efficacy. 6.We rejoice at the success and progress of the European Union. The union of the European world in one civil entity, without her people losing their national self-awa r e n e s s, t r a d i t i o n s and identity, has been the vision of its pioneers. H oweve r, the emerging tendency to transform certain European countries into secular states without any reference to religion constitutes a retraction and a denial of their spiritual legacy. We are called to intensify our efforts so that the unification of Europe may be accomplished. We shall do everything in our powe r, so that the Christian roots of Europe and its Christian soul m ay be preserved inv i o l a t e. With this Common Statement, we, Pope Jo h n Paul II, Bishop of Rome and Christodoulos, Archbishop of Athens and all Greece, wish that «our God and Father and our Lord Je s u s, d i r e c t our way, so that we may increase and abound in l ove towa rds one another and towa rd all men and establish the hearts of all unblamable in holiness before our God and Fa t h e r, at the coming of our L o rd Jesus Christ with all his saints» v. A m e n. Der Papst Johannes Paul II. in A t h e n Im Fr e i t a g,den 4. Mai 2001, ist in A t h e n,n a c h Einladung des Präsidenten der Republik G r i e c h e n l a n d s, Papst Johannes Paul II. a n g e ko m m e n, um eine Wallfahrt zum A r e o p a g zu ve r w i r k l i c h e n, dort wo der Apostel der N a t i o n e n, Pa u l u s, den Glauben an den wa h r e n Gott verkündigt hat. Der Vorsitzende der Römisch-Katholischen Kirche wurde, nach seinem Besuch im Präsidenz- Pa l a s t, wo er sich mit dem Präsidenten der R e p u b l i k, dem Minister-Präsidenten und dem Präsidenten des Parlamentes getroffen hat, i n einem Besuch gemäß der Etike t t e, um mittags von Seiner Seligkeit dem Erzbischof vo n Athen und ganz Griechenlands Christodoulos in der Heiligen Erzdiözese von Athen empfangen. In seiner Ansprache an Seine Heiligkeit im i v. R o m.1 4, 1 7. v. C f. I Th e s s.3,

17 Mάϊος 2001, Aριθµ. 5 EKK H IA 393 Th r o n s a a l, hat der ve r e h r u n g swürdige Vo r- sitzende der Kirche Griechenlands, durch ein Wort der Liebe und der Wa h r h e i t, weit ab vo n ko nventionellen Höflichke i t s f o r m e l n, von ihm «ein kühnes Wort eines christlichen Bischofs» ve r l a n g t, «das sich an unsere Herzen richtet und das den Crundstein legen wird, von dem aus das Ve r s t ä n d n i s, die Vergebung und die Ve r s ö h n u n g aufgebaut werden kann». Seine Seligkeit hat u n t e r s t r i c h e n, daß «dieses Wort natürlich nicht a u t o m a t i s c h, die zwischen den beiden Kirchen bestehenden dogmatischen und ekklesiologischen Unterschiede» klären wird, was nur «mit der Hilfe Gottes, durch einen ehrlichen theologischen Dialog geschehen kann, der sich auf den gemeinsamen apostolischen Glauben und die patristische Tradition der ungeteilten Kirche der sieben Ökumenischen Synoden basieren muß». Erzbischof Christodoulos hat betont, daß die Orthodoxe Kirche, treu die gemeinsame Tradition des ersten Jahrtausens ve r f o l g e n d,«d a s gesamte Geheimnis der Heilsökonomie in Christus vor allem in der Heiligen Eucharistie m i t e r l e b t, nicht nur zur Erinnerung, sondern als ununterbrochene Offenbarung des Heiligen Geistes» und hat die Sehnsucht geäußert, u n t e r diesen Voraussetzungen wieder in die Einhheit des gemeinsamen Glaubens zurüchzuke h r e n. E r hat auch die Notwe n d i g keit erwähnt «gemeinsam für die Akzeptanz unserer Geschwister, die Slave n, die Baltischen V ö l ker und die anderen Europäischen Orthodoxen und nicht O r t h o d o x e n, wie auch für Zypern zu arbeiten, damit sie in den Schoß des Vereinten Europas aufgenommen we r d e n. Ferner mögen wir unsere Bemühungen ko o r d i n i e r e n, damit Europa christlich bleibt, die Minderheiten, aber auch die Freiheit eines jeden Vo l kes respektierend, so daß es seinen Glauben, seine Sprache, Bildung und Tr a d i t i o n, d. h. seine spirituelle Identität b ewa h r e». Seine Seligkeit hat ferner bemerkt, daß bis jetzt kein einziges Wort der Bitte um Ve r g e b u n g gehört wurde, für die zerstörische Manie der K r e u z z ü g e, für das, was während der Besatzungszeit der Fr a n ken zu Lasten des Hellenismus und der Orthodoxie geschah und auch für die illegale T ä t i g keit des Lateinischen Uniatismus und daß niemals eine Erklärung der Sympathie gehört wurde von Seiner Heiligke i t, für die seit 26 Jahren barbarische Zwe i t e i l u n g, von der die apostolische Insel Zypern noch heute betroffen ist, so oft er auch, und mit gutem G r u n d, Äußerungen über die ve r s c h i e d e n e n V ö l ker unseres Planeten gemacht hat. Seine Seligkeit der Erzbischof Christodoulos, hat ferner ve r l a n g t, «daß wir arbeiten, nicht um unsere Überlegenheit mit weltlichen Kriterien zu b e g r ü n d e n, die unserer Spiritualität fremd sind, sondern damit wir das Leid der Kinder Gottes lindern und dem Menschen des 21. Ja g r h u n d e r t s das eine Evangelium des Lebens, der Gnade und der Freiheit anbieten und die Hoffnung des Glaubens vorbringen an den von vielen materiellen Gütern und technischen Errungenschaften überfluteten modernen Menschen, d e r trotz all dem schwer heimgesucht ist, von der A b wesenheit der Hoffnung, der innerlichen Ruhe und der Zuve r s i c h t». In seiner Gegenrede hat Papst Jo h a n n e s Paulus von Seiten der Römisch-Katholischen Kirche um Vergebung gebeten, für die Fehler der Lateinischen Christen zu Lasten der Griechischen Christen und hat über Wu n d e n g e s p r o c h e n, die tragische Ereignisse ve r u r s a c h t h a b e n, wie die Plünderung von Ko n s t a n t i n o p e l und er hat gew ü n s c h t, daß Europa, wie es heute e r s c h e i n t, tiefer in den christlichen Humanismus des Ostens oder des Westens schöpfen möge und daß dessen Kirchen den Weg der vollen Ko m- munion finden mögen, die weder A b s o r b i e r u n g noch Fusion sein wird, sondern Begegung in Wahrheit und Liebe. Er hat seine Bew u n d e r u n g

18 394 EKK H IA Mάϊος 2001, Aριθµ. 5 für die Kirche Griechenlands geäußert, die das Vermächtnis des Glaubens und des christlichen Lebens durch die Jahrhunderte hinweg bewa h r t hat und er hat unterstrichen und hofft auf tiefere Einheit in der Zukunft, denn die Divisionen der Christen sind Sünde gegenüber Gott und Skandal gegenüber den Menschen. Am Nachmittag, während der Wallfahrt des Papstes Johannes Paulus II. zu dem A r e o p a g, gemacht er zusammen mit S. S e l i g keit dem Erzbischof Christodoulos eine gemeinsame Erklärung zur christlichen Zukunft Europas a b g e b e n. Im weiteren Verlauf gemacht Seine Seligke i t den Besuch des Papstes in seiner Unterkunft e r w i d e r n.