Transcript

1 Επιχειρήµατα Υπέρ και Κατά της Ύπαρξης Θεού Ανάλυση και Συζήτηση του ρ. Μιχάλη Αριστείδου Ιούνιος 2011

2 Η σηµασία των λέξεων Για να έχουµε διάλογο µε νόηµα, είναι πολύ σηµαντικό να γνωρίζουµε τι εννοεί ο συνοµιλητής µας µε την Α ή Β λέξη. Παράδειγµα: Παρατηρήστε τον ακόλουθο "ενδιαφέροντα" διάλογο (Smith, 1989, σελ.29): Γιάννης: Υπάρχει ένα "γιούνι". Νίκος: Απόδειξέ το. Γιάννης: Βρέχει για 3 διαδοχικές ηµέρες, ιδού η απόδειξη. Ποιος φταίει εδώ; Και οι δύο!!

3 Η σηµασία των λέξεων (συνεχ.) Ο Γιάννης πρέπει να προσδιορίσει τι είναι το "γιούνι", και ο Νίκοςπρέπει να ζητήσει ορισµό πριν ζητήσει απόδειξη. ιαφορετικά, όλος ο διάλογος στερείται νοήµατος. Κατά τον ίδιο τρόπο, οι θεϊστές πρέπει πρώτα να προσδιορίσουν τι σηµαίνει θεός στα επιχειρήµατά τους περί της ύπαρξής του. Όπως λέει ο Ayer: όταν λέµε ότι υπάρχει θεός, κάνουµεµια µια µεταφυσική δήλωση που δεν µπορεί να είναι ούτε αληθής ούτε ψευδής (A.J. Ayer, Language, Truth, and Logic (Γλώσσα, αλήθεια και λογική), 1935)

4 Μήπως αυτο είναι ένα γιούνι ;

5 Video 1

6 Θεός και θεός Χρησιµοποιούµε την ακόλουθη σύµβαση (Smith, 1989, σελ.xii): Θεός = ο ιουδο-χριστιανο-ισλαµικόςισλαµικός θεός (πανάγαθος, παντογνώστης, παντοδύναµος, κ.λ.π.) θεός = κάθε υπερφυσικό ον (δεν υπόκειται σε φυσικούς νόµους, υπερβαίνει την ανθρώπινη κατανόηση, κ.λπ.) Τα ακόλουθα επιχειρήµαταασχολούνται ασχολούνταιβασικά µε την έννοια του "Θεού" (και όχι τόσο του θεού ).

7 θεός Μα τότε, τι γίνεται µε τον θεό ; Το πρόβληµα είναι πως ο όρος υπερφυσικό ΕΝ µας λέει τίποτε για τον θεό. Μας λέει τι δεν είναιο θεός (δεν είναι µέρος του φυσικού κόσµου), δεν µας λέει όµως τι είναι. Αυτό εγείρει τα ακόλουθα ερωτήµατα: - Πώς µπορεί κάποιος να αναγνωρίσει τον θεό; - Πώς µπορούµε να συλλάβουµε την αφύσικη ύπαρξη; - Μπορεί ένα υπερφυσικό ον να είναιυπεράνω των φυσικών νόµων και να µην έχει συγκεκριµένες ιδιότητες; Έτσι, η έννοια του θεού γίνεται ακατανόητη. Η φυσική ύπαρξη είναι πλεονασµός. Αν ο θεός ειναινα υπάρχει χωρις µία περιορισµένη φύση, είναι σαν να υπάρχει χωρίς καµία απολύτως φύση.

8 θεός (συνέχεια) Εποµένως, µια έννοια του θεού που είναι ακατανόητη για τον άνθρωπο, καθιστά τον θεό αδύνατον να γνωσθεί. Παράδειγµα: Παρατηρήστε τον ακόλουθο διάλογο (Smith, 1989, σελ.43): Γιάννης: Πιστεύω στον θεό. Νίκος: Τι είναι θεός ; Γιάννης : εν ξέρω. Νίκος: Μα σε τι πιστεύεις λοιπόν; Γιάννης : Ούτε αυτό το ξέρω. Νίκος: Τότε τι σηµασία µπορεί να έχειη αρχική σου δήλωση ότι πιστεύεις στον θεό; Σε τι διαφέρει η "πίστη" σου από την πλήρη απουσία πίστης;

9 Όπως δείχνει ο προηγούµενος διάλογος: Αν ο θεός είναι αδύνατον να γνωσθεί, τότε η έννοια θεός είναι είτε: (α) Μια λέξη χωρίς νόηµα, ή (στην καλύτερη περίπτωση) (β) Μια λέξη που δηλώνει κάτι το οποίο (ή όλα όσα) δεν γνωρίζουµε Τέλος, όπως υποστηρίζει ο Branden: Ο ισχυρισµός ότι ένα πράγµα είναι αδύνατοννα γνωσθεί, περιλαµβάνει την αναγκαία επιστηµολογική προϋπόθεση ότι ο δηλών είναι παντογνώστης ότι έχει πλήρη γνώση όλων των πραγµάτων στο σύµπαν και ότι, από τη µοναδική αυτή οπτική γωνία, είναι σε θέση να ισχυριστεί ότι ορισµένα πράγµαταείναι εγγενώς πέρα από την ανθρώπινη δυνατότητα κατανόησης και γνώσης. [N. Branden, The Objectivist Newsletter, τόµος.2, αρ.1, σελ.3, 1963]

10 Μερικά επιχειρήµατα υπέρ της ύπαρξης Θεού. (Με κεφαλαίο Θ. Αυτός, τουλάχιστον, έχει ορισµένες ιδιότητες οι οποίες µπορούν να γίνουν κατανοητές από τον άνθρωπο).

11 Οντολογικό Επιχείρηµα Ο Ανσέλµος, αριχεπίσκοπος του Canterbury, στο Προσλόγιον (1077), παρουσιάζει το ακόλουθο επιχείρηµα υπέρ της ύπαρξης θεού. Το επιχείρηµα αυτό είναι γνωστό ως Οντολογικό Επιχείρηµα, και έχει ως εξής (Sober, 1995): (1) Ο Θεός είναι, εξ ορισµού, το τελειότερο δυνατό ον. (2) Ένα ον που δεν υπάρχει στονδικό µας κόσµο (ενώ υπάρχει σε άλλους πιθανούς κόσµους), είναι λιγότερο τέλειο από ένα ον που υπάρχει σε όλους τους πιθανούς κόσµους (3) Ο Θεός υπάρχει (υποχρεωτικά). Σηµείωση: Και άλλοι πριν τον Ανσέλµο είχαν προτείνει παρόµοια οντολογικά επιχειρήµατα. Παραδείγµατος χάρη, ο Αβικέννας ( ) στο Βιβλίο της Θεραπείας (Ενότητα: Μεταφυσικά) παρουσιάζει το πρώτο, ίσως, οντολογικό επιχείρηµα.

12 Ανάλυση Η κριτική του Gaunilo: (τα Θ-νησιά) (1) Ένα Θ-νησί είναι, εξ ορισµού, το τελειότερο δυνατό νησί. (2)Ένα νησί που δεν υπάρχει στον δικό µας κόσµο (ενώ υπάρχει σε άλλους πιθανούς κόσµους), είναι λιγότερο τέλειο από ένανησί νησίπου υπάρχει σε όλους τους πιθανούς κόσµους (3) Το Θ-νησί υπάρχει (υποχρεωτικά). εδοµένου λοιπόν ότι ΕΝ υπάρχουν Θ-νησιά, το ανωτέρω επιχείρηµα είναι άκυρο. ηλαδή: (1) Αν το Οντολογικό Επιχείρηµα είναι έγκυρο, τότε και το Επιχείρηµα για το Θ-νησί είναι έγκυρο (έχουν ίδια δοµή). (2) Το Επιχείρηµα για το Θ-νησί είναι άκυρο (3) Το Οντολογικό Επιχείρηµα είναι άκυρο.

13 Αυτό σίγουρα δεν είναι Θ-νησί

14 Παραγωγικά Επιχειρήµατα Ο Ανσέλµος απέρριψε αυτήν την κριτική ως µη συναφή (το επιχείρηµά του έχει εφαρµογή στον Θεό, όχι στα νησιά). Ωστόσο, έκανε λάθος, διότι η εγκυρότητα των παραγωγικών συλλογισµών εξαρτάται από τη δοµή τους και όχι από το αντικείµενό τους. Παράδειγµα: Ο ακόλουθος συλλογισµός είναι ΕΓΚΥΡΟΣ: (1) Όλα τα γουρούνια πετούν. (2) Οτιδήποτε πετάει γνωρίζει µαθηµατικά (3) Όλα τα γουρούνια γνωρίζουν µαθηµατικά. C ιάγραµµα Euler (όπου A=γουρούνια, B=οτιπετάει, και C=ότι γνωρίζει µαθηµατικά) Το πρόβληµα της κριτικής του Gaunilo, όµως, είναι ότι δεν µας λέει πού ακριβώς έγκειται το σφάλµα του Ανσέλµου.

15 Υπαρξη Η κριτική του Καντ: (η ύπαρξη ως ιδιότητα) Ο Kant άσκησε κριτική στο παραπάνω επιχείρηµα, λέγοντας ότι η ύπαρξη ΕΝ είναι ιδιότητα ενός πράγµατος. Όπως λέει: Όταν σκέπτοµαι ένα πράγµα, όποια και όσα κι αν είναι τα κατηγορήµατα µε τα οποία το σκέπτοµαι (ακόµη και στον πλήρη καθορισµό του), προσθέτοντας ότι αυτό το πράγµα υπάρχει, δεν του προσθέτω απολύτως τίποτε. [Ε.Καντ, Critique of Pure Reason, 1878, (αγγλ.µτφρ. N.K. Smith, 1929, κεφ.iii, ενότ.4, σελ.505, London: Macmillan) -Κριτική του καθαρού λόγου,, (µτφρ. Γρηγορίου Λιονή, επιµ.κ.μετρινού, Αθήνα, εκδ.γερ.αναγνωστίδη, σελ.450) και µτφρ. Μιχαήλ Φ. ηµητρακόπουλου. Αθήναι, 1979, σ. 272.] Με άλλα λόγια, όταν λέµε ότι οι σκύλοι είναι έξυπνοι, δηλώνουµε µια ιδιότητα των σκύλων (συγκεκριµένα, την εξυπνάδα). Όταν όµως λέµε ότι οι σκύλοι υπάρχουν, ΕΝ αποδίδουµε την ιδιότητα της ύπαρξης στους σκύλους, αλλά κάνουµε µια δήλωση σχετικά µε την έννοια "σκύλος". Λέγοντας ότι οι σκύλοι υπάρχουν, αυτό που λέµε ουσιαστικά ειναι ότι η έννοια "σκύλος" παραδειγµατοποιείται.

16 Επίσης Η κριτική του Ακινάτη: (η ύπαρξη προ της τελειότητας) Ο Θωµάς Ακινάτης άσκησε κριτική στο προηγούµενο επιχείρηµα λέγοντας ότι η ύπαρξη θα πρέπεινα προηγείτα της απόδοσης ιδιοτήτων όπως τελειότητα, µεγαλείο κ.λ.π., και όχι το αντίστροφο. Αλλά το πιο σηµαντικό που είπε ήταντο το εξής: Ίσως κάποιος που ακούει τη λέξη «Θεός» ναµην θεωρεί αναγκαστικά ότι σηµαίνει το πλέον µεγαλειώδες που µπορεί να συλλάβει ο νους, εφόσον ορισµένοι έχουν πιστέψει ότι ο Θεός είναι σώµα. Όµως, έστω και υποθέτοντας ότικαθένας αντιλαµβάνεται ότι η λέξη «θεός» σηµαίνει το πλέον µεγαλειώδες που µπορεί να συλλάβει ο νους, ακόµη κι έτσι δεν έπεται ότι κατανοεί πως αυτό που σηµαίνει η λέξη υπάρχει πραγµατικά, αλλά µόνον ότι υπάρχει διανοητικά. Ούτε µπορούµε να ισχυριστούµεότι υπάρχει πραγµατικά, εκτός αν παραδεχτούµε ότι όντως υπάρχει κάτι τόσο µεγαλειώδες που ο νους δεν µπορεί να συλλάβει µεγαλύτερο και αυτό ακριβώς δεν παραδέχονται όσοι ισχυρίζονται ότι ο Θεός δεν υπάρχει. [Θωµάς Ακινάτης, Summa Theologica (Θεολογική επιτοµή), Μέρος 1, Ερωτ.2, Αρθ.1, (αγγλ.µτφρ.. Fathers of the English Dominican Province, εκδόσεις Benziger Bros., 1947)]

17 Κύρια κριτική Οι δύο αντιρρήσεις στην προηγούµενη παράγραφο τα λένε όλα, συνδυάζοντας όµως την δεύτερη αντίρρησή του, δηλαδή: Ούτε µπορούµε να ισχυριστούµε ότι υπάρχει πραγµατικά, εκτός αν παραδεχτούµε ότι όντως υπάρχει κάτι τόσο µεγαλειώδες που ο νους δεν µπορεί να συλλάβει µεγαλύτεροt µε την παρακάτω αντίρρηση του Καντ: Όταν, λοιπόν, σκέφτοµαι ένα ον ως την υπέρτατη αλήθεια, χωρίς κανένα ψεγάδι, το ερώτηµα παραµένει κατά πόσον υπάρχειή όχι. καταλήγουµε στην κύρια αντίρρηση προς το οντολογικό επιχείρηµα: Το γεγονός ότι η ύπαρξη περιλαµβάνεται σε µια έννοια X ΕΝ σηµαίνει αναγκαστικά ότι υπάρχει ένα πράγµα Z στο οποίο εφαρµόζεται η έννοια. (δηλαδή: δεχόµενοι ότι ο Θεός ορίζεται ωςένα αναγκαστικά υπάρχον ον, λέµε απλά και µόνον ότι: Αν υπάρχει ο Θεός, τότε αναγκαστικά ο Θεός υπάρχει. Ο ορισµός δεν υποννοεί την ύπαρξη κανενός πράγµατοςτο οποίο να υπάρχει αναγκαστικά, πράγµα που καθιστά το επιχείρηµα άκυρο).

18 Κοσµολογικό επιχείρηµα Ο Θωµάς Ακινάτης, στην Summa Theologica (Θεολογική επιτοµή, 1274), παρουσιάζει 5 επιχειρήµατα που υποτίθεται πως αποδεικνύουν την ύπαρξη Θεού. Το δεύτερο επιχείρηµα, γνωστό και ως Κοσµολογικό Επιχείρηµα (ή "επιχείρηµα του πρωταρχικού αιτίου"), έχει ως εξής (Sober, 1995): (1) Ορισµένα γεγονότα είναι αιτίες άλλων γεγονότων. (2) Αν ένα γεγονός συµβαίνει, τότε έχει οπωσδήποτε ένα εξωτερικό αίτιο. (3) εν µπορούν να υπάρξουν άπειρες διαδοχές αιτίου-αιτιατού. (4) Εποµένως, υπάρχει ένα πρωταρχικό αίτιο χωρίς αίτιο (5) Ο Θεός υπάρχει. Σηµείωση: Πριν τον Ακινάτη, και άλλοι πρότειναν παρόµοια κοσµολογικά επιχειρήµατα. Π.χ., ο Αριστοτέληςυποστήριξε στα Μεταφυσικά (Book XII, Chapter 7, 1072) την έννοια του "πρώτου κινούντος ακινήτου".

19 Ανάλυση Θεός ή κάτι άλλο; Ας δεχτούµε ότι αυτό το επιχείρηµα στην καλύτερη περίπτωση αποδεικνύει την ύπαρξη ενός πρωταρχικού αιτίου, ΟΧΙ του Θεού. Αυτό το πρωταρχικό αίτιο θα µπορούσε να είναι µια µεγάλη έκρηξη ( big bang ) και όχι αναγκαστικά ένας Θεός όπως τονεννοούσε ο Ακινάτης (δηλαδή παντοδύναµος, παντογνώστης, κ.λ.π.) Συνεπώς, το βήµα από την υπόθεση (4) στο συµπερασµα (5) είναι ΛΑΘΟΣ! (και εποµένως, το Κοσµολογικό επιχείρηµα είναι άκυρο).

20 Τι γίνεται µε τις υποθέσεις; Αντιφατικές προτάσεις; Προηγουµένως είπαµε "στην καλύτερη περίπτωση", στην πραγµατικότητα όµως το επιχείρηµα ΕΝ αποδεικνύει ούτε καν την ύπαρξη πρωταρχικού αιτίου. Οι υποθέσεις (2) και (4) είναι αντιφατικές. εν µπορούµε να βγάλουµε το συµπέρασµα (4), διότι η υπόθεση (2) αποκλείει αυτό το ενδεχόµενο. Συνεπώς, και πάλι, το επιχείρηµα είναι άκυρο.

21 Λογικά Σφάλµατα Το Λογικό Σφάλµα των Γενεθλίων Έστω ότι δεχόµαστε την πρόταση (2), και ότι όντως αληθεύει η πρόταση πως κάθε διαδοχή αιτίου-αιτιατού αιτιατούέχει µία αρχή (ένα αίτιο χωρίς αίτιο). Είναι υποχρεωτικό το συµπέρασµα ότι υπάρχει ένα αίτιο χωρίς αίτιο που είναι η αρχή όλων των διαδοχών αιτίου-αιτιατού; ΟΧΙ, δεν είναι. Το παραπάνω σφάλµα του επιχειρήµατος λέγεται και λογικό σφάλµα των γενεθλίων. ηλαδή: Κάθε άνθρωπος έχει γενέθλια (µία ηµέρα την οποία γεννήθηκε) Υπάρχει µία ηµέρα που είναι τα γενέθλια όλων των ανθρώπων. Στην καλύτερη περίπτωση το Κοσµολογικό Επιχείρηµα δείχνει την ύπαρξη τουλάχιστον ενός πρωταρχικού αιτίου αλλά όχι αναγκαστικά ενός και µόνο, διαφορετικά πέφτει στο λογικό σφάλµα των γενεθλίων (και είναι άκυρο).

22 Σηµείωση: Παρόλο που ο Ακινάτης είχε την πρόθεση να εξηγήσει τις αλυσίδες που εκτείνονται από το παρόν προς τοπαρελθόν, δηλαδή: η πρόταση (3), έτσι όπως διατυπώνεται, έχει την ακόλουθη συνέπεια: ηλαδή, οι διαδοχές αιτίου και αιτιατού πρέπει να είναι πεπερασµένες και στις δύο κατευθύνσεις του χρόνου.

23 Κοσµολογικό Eπιχείρηµα Kαλάµ Μια πιο εκλεπτυσµένη εκδοχή του κοσµολογικού επιχειρήµατος (γνωστή ως Κοσµολογικό Επιχείρηµα Καλάµ (αραβικά: kalam = λόγος, διαλεκτική θεολογία) µας δίνει ο Craig (στο βιβλίο The Kalam Cosmological Argument, 1979). Είναι η εξής: (1) Οτιδήποτε αρχίζει να υπάρχει έχει αίτιο της ύπαρξής του. (2) Το σύµπαν άρχισε να υπάρχει (3) Το σύµπαν έχει αίτιο ύπαρξης.

24 Ανάλυση Θα συµφωνούσατε ότι η θεωρία του Big Bang θα µπορούσε να χρησιµεύσει για να στηρίξει την πρόταση (2) του επιχειρήµατος; Το πρόβληµα, όµως, είναι το εξής: Το παραπάνω επιχείρηµα µας δεσµεύει είτε σε εναδυϊσµό είτε στην άποψη ότι υπάρχουν υλικά πράγµατα που άρχισαν να υπάρχουν χωρίς αίτιο. Αν επιλέξουµε τον δυϊσµό, τότε η πρόταση (2) δεν στηρίζεται πλέον από τη θεωρία του Big Bang (διότι αυτή απορρίπτει τις υπερφυσικές αιτίες), και αν επιλέξουµε την άποψη ότι υπάρχουν υλικά πράγµατα που άρχισαν να υπάρχουν χωρίς αίτιο,, τότε ερχόµαστε σε αντίφαση µε την πρόταση (1) (και συνεπώς όλο το επιχείρηµα είναι αντιφατικό). Πολλοί θεϊστές (µεταξύ αυτών και ο Craig) θεωρούν ότι το παραπάνω επιχείρηµα υποστηρίζει την ύπαρξη Θεού (µε κεφαλαίο Θ ). Θα λέγατε ότι αυτό το επιχείρηµα αποδεικνύει την ύπαρξη ενός θεού τέτοιου τύπου;

25 Γενικά, το Καλάµ επιχείρηµα του Craig δίνει αφορµή για µια σειρά απο επιστηµονικά επιχειρήµατα κατά της ύπαρξης Θεού (δηλ. προσχεδιασµένης δηµιουργιας), κάποια απο τα οποία παρουσιάζει ο Strenger στο The Scientific Case Against a God who Created the Universe. (Chapter in The Improbability of God, eds. M. Martin and R. Monnier (2006). Based on a chapter in God: The Failed Hypothesis. How Science Shows that God Does Not Exist by V.J. Stenger, 2007). Π.χ., και αναφορικά µε την πρόταση 1, λέει χαρακτηριστικά: In fact, physical events at the atomic and subatomic level are observed to have no evident cause. For example, when an atom in an excited energy level drops to a lower level and emits a photon, a particle of light, we find no cause of that event. Similarly, no cause is evident in the decay of a radioactive nucleus. Craig has retorted that quantum events are still caused, just caused in a non-predetermined manner what he calls probabilistic causality. In effect, Craig is thereby admitting that the cause in his first premise could be an accidental one, something spontaneous something not predetermined. By allowing probabilistic cause, he destroys his own case for a predetermined creation. και We have a highly successful theory of probabilistic causes quantum mechanics. It does not predict when a given event will occur and, indeed, assumes that individual events are not predetermined. The one exception occurs in the interpretation of quantum mechanics given by David Bohm. This assumes the existence of yet undetected sub-quantum forces. While this interpretation has some supporters, it is not generally accepted because it requires superluminal connections that violate the principles of special relativitiy. More important, no evidence for sub-quantum forces has been found.

26 Ο Strenger αντλεί οχι µόνο απο την κβαντοµηχανική αλλά και απο την Θερµοδυναµική, την Κοσµολογία, κλπ, για να καταλήξει οτι: In short, empirical data and the theories that successfully describe those data indicate that the universe did not come about by a purposeful creation. Based on our best current scientific knowledge, we conclude beyond a reasonable doubt that a God who is the highly intelligent and powerful supernatural creator of the physical universe does not exist.

27 Video 2

28 Επιχείρηµα Σχεδιασµού Το 5ο επιχείρηµα του Ακινάτη στην Summa Theologica είναι γνωστό και ως Επιχείρηµα Σχεδιασµού, και έχει ως εξής (Sober, 1995): (1) Από τα αντικείµενα που δρουνµε κάποιο σκοπό, ορισµένα έχουν νόηση ενώ άλλα όχι. (2) Ένα αντικείµενο που δρα µε κάποιο σκοπό, αλλά δεν έχει νόηση, πρέπει να σχεδιάστηκε από ένα ον που έχει νόηση. (3) Εποµένως, υπάρχει ένα ον µενόηση, που σχεδίασε όλα τα αντικείµενα χωρίς νόηση τα οποία δρουν µε κάποιο σκοπό (4) Ο Θεός υπάρχει.

29 Ανάλυση -Μπορείτε να δώσετε παράδειµα ενός αντικειµένου χωρίς νόηση που δρα µε κάποιο σκοπό; -Λέει το επιχείρηµα ότι οι άνθρωποι, για παράδειγµα, σχεδιάστηκαν από τον Θεό; -Μήπως η µετάβαση από ορισµένες προτάσεις σε άλλες (σε ποιες;) διαπράττει το Λογικό Σφάλµα των Γενεθλίων; Αν το επιχείρηµα όντως διαπράττει το Λογικό Σφάλµα των Γενεθλίων, τότε το επιχείρηµα είναι άκυρο.

30 Hume Μια πιο ροµαντική εκδοχή του Επιχειρήµατος Σχεδιασµού µας δίνει ο Hume,που ήταν και ένας από τους δριµύτερους επικριτές του: Κοίταξε γύρω σου τον κόσµο: ατένισε το όλον και κάθε µέρος του: Θα διαπιστώσεις ότι δεν είναι τίποτε άλλο παρά µια µεγάλη µηχανή, διαιρούµενη σε άπειρο αριθµό µικρότερων µηχανών, οι οποίες µε τη σειρά τους επιδέχονται υποδιαίρεση πέρα απ' όσο µπορούν να εντοπίσουν και να εξηγήσουνοι οι ανθρώπινες αισθήσεις και δυνατότητες. Όλες αυτές οι µηχανές, ακόµη και τα πλέον µικροσκοπικά τους µέρη, είναι προσαρµοσµένες η µία στην άλλη µε ακρίβεια που προκαλεί τον θαυµασµό όλους όσους τις έχουν παρατηρήσει. Η αξιοπερίεργη προσαρµογή των µέσων στους σκοπούς, παντού στη φύση, µοιάζει ακριβώς, αν και τα υπερβαίνει κατά πολύ, µε τα προϊοντα της ανθρώπινης επινοητικότητας, του ανθρώπινου σχεδιασµού, σοφίας και ευφυΐας. Εφόσον, λοιπόν, τα αποτελέσµατα µοιάζουν µεταξύτους, τους οδηγούµαστε στο συµπέρασµα, βάσει αναλογίας, ότι και τα αίτια επίσης µοιάζουν, και ότι ο Ποιητής της Φύσης είναι παρόµοιος µε τον ανθρώπινο νου, αν και διαθέτει πολύ µεγαλύτερες ικανότητες, σε αναλογία µε το µεγαλείο του έργου που εκτέλεσε. Με αυτό το εκ των υστέρων επιχείρηµα, και µόνο µε αυτό, αποδεικνύουµε αµέσως την ύπαρξηθεότητας, και την οµοιότητά της µε τον ανθρώπινο νου και ευφυΐα.. [D. Hume, Dialogues Concerning Natural Religion ( ιάλογοι περί φυσικής θρησκευτικότητας), 1854, Μέρος II, σελ.13-14, Kessinger Publishing, 2004]

31 Το Επιχείρηµα του Ρολογιού Επιχειρήµατα του Paley: (1) Το ρολόι είναι πολύπλοκο καικατάλληλα κατάλληλαπροσαρµοσµένο στη λειτουργία της µέτρησης του χρόνου (2) Το ρολόι είναι προϊόν ευφυούςσχεδιασµού. Όπως λέει ο Paley αν δεχτούµε τις παραπάνω προτάσεις, πρέπει να δεχτούµε και τις ακόλουθες: A B (1) Οι οργανισµοί είναι περίπλοκοι και κατάλληλα (1) Το σύµπαν είναι περίπλοκο και κατάλληλα προσαρµοσµένοι στη λειτουργία προσαρµοσµένο στη λειτουργία της επιβίωσης και της αναπαραγωγής. της υποστήριξης της ζωής (2) Οι οργανισµοί είναι προϊόντα ευφυούς σχεδιασµού. (2) Το σύµπαν είναι προϊόν ευφυούς σχεδιασµού.

32 Θα συµφωνούσατε ότι ο κόσµος όντως είναι µια καλοόπουόλα όλαλειτουργούν στην κουρδισµένη µηχανή εντέλεια; Ο Hume σίγουρα όχι: Αν δούµε ένα σπίτι, Κλεάνθη, συµπεραίνουµε, µε τη µέγιστη δυνατή βεβαιότητα, ότι διαθέτει αρχιτέκτονα ή χτίστη, διότι αυτό ακριβώς είναι το είδος του αποτελέσµατος που η εµπειρία µας διδάσκει ότι προκύπτει από αυτό το είδος αιτίου. Σϊγουρα όµως δεν θα αποφανθείς ότι το σύµπαν έχει τόση οµοιότητα µε ένα σπίτι, ώστε να µπορούµε µε την ίδια βεβαιότητα να συµπεράνουµε ένα παρόµοιο αίτιο, ότι δηλαδή η αναλογία εδώ είναι πλήρης και τέλεια. Η ανοµοιότητα είναι τόσο εµφανής, ώστε το περισσότερο που µπορείς να αποτολµήσεις εδώ είναι µια εικασία, µια υπόθεση σχετικά µε ένα παρόµοιο αίτιο [ ]. Εξ όσων γνωρίζουµε εκ των προτέρων, η ύλη ενδέχεται να περιέχει την πηγή της τάξης εξαρχής εντός της, όπως και ο νους, και δεν είναι δυσκολότερο να σκεφτούµε ότι τα διάφορα στοιχεία, από ένα άγνωστο εσωτερικό αίτιο, µπορούν να συνδυαστούν µε την πλέον έξοχη τάξη, απ' όσο είναι να σκεφτούµε ότι οι ιδέες τους, στο µεγάλο συµπαντικό νου, από ένα παροµοίως άγνωστο αίτιο, συνδυάστηκαν µε την τάξη αυτή. Μπορούµε να αποδώσουµε ίσες πιθανότητες στις δύο αυτές υποθέσεις.. [D. Hume, Dialogues Concerning Natural Religion ( ιάλογοι περί φυσικής θρησκευτικότητας), 1854, Μέρος II, σελ.15-16, Kessinger Publishing, 2004]

33 Οι δύο αντιρρήσεις Ο Hume εκφράζει βασικά δύο αντιρρήσεις στο Επιχείρηµα Σχεδιασµού. Συγκεκριµένα: (a) αδύναµη αναλογία (b) εναλλακτικές υποθέσεις Είναι η αντίρρηση (α) αρκετά ισχυρή ώστε να κλονίσει την υπόθεση σχεδιασµού (σε αντιπαράθεση µε την υπόθεση τυχαιότητας ) ως υποτιθέµενη καλύτερη εξήγηση για την ύπαρξη, λόγου χάρη, ενός οργάνου τόσο περίπλοκου όσο το ανθρώπινο µάτι;

34 Η αντίρρηση (α)τύποποιηµενη. Το επιχείρηµα του Hume µπορεί να περιγραφεί ως εξής: (1) Το αντικείµενο A έχει την ιδιότητα Ι. (2) Το αντικείµενο A και το αντικείµενο B είναι όµοια σε βαθµό n. [n] (3) Το αντικείµενο B έχει την ιδιότητα Ι. οπου συµπέρασµα. (1=A,B είναι ταυτόσηµα, 0=A,B είναι διαφορετικά) και [n]=πιθανότητα να ισχύει το Συγκεκριµένα: A (1) Το ρολόι είναι προϊόν ευφυούς σχεδιασµού. (2) Το ρολόι και οι οργανισµοί έχουν οµοιότητα n. [n] (3) Οι οργανισµοί είναι προϊόν ευφυούς σχεδιασµού. B (1) Το ρολόι είναι προϊόν ευφυούς σχεδιασµού. (2) Το ρολόι και το σύµπαν έχουν οµοιότητα n. [n] (3) Το σύµπαν είναι προϊόν ευφυούς σχεδιασµού.

35 Συνέχεια... Όπως όµως ισχυρίζεται ο Hume: Στο A, οι οργανισµοί ΕΝ είναιπραγµατικά ίδιοι µε το ρολόι, από πολλές απόψεις. Συνεπώς,το [n] πολύ µικρό. Στο B, το σύµπαν ΕΝ είναι πραγµατικά ίδιο µε το ρολόι από πάρα πολλές απόψεις. Συνεπώς, το [n] είναι πολύ µικρό. Και στις δύο περιπτώσεις, η αναλογία είναι ασθενής και συνεπώς το επιχείρηµα είναι επίσης ασθενές.

36 Αντίρρηση (β). Παίρνοντας σαν παράδειγµα και πάλι το ανθρώπινο µάτι, θα λέγατε ότι η αντίρρηση (β) του Hume ισχύει, λαµβάνοντας υπ' όψη το γεγονός ότι η Θεωρια της Εξέλιξης είναι η καλύτερη εξήγηση που διαθέτουµε (και σίγουρα µια καλύτερη εναλλακτική υπόθεση από την Υπόθεση του Σχεδιασµού (και απλούστερη: Ξυράφι του Όκκαµ))σχετικά µε το πώς προέκυψε το ανθρώπινο µάτι; - εν θα µπορούσε η εξέλιξη να έχει επίσης σχεδιαστεί από έναν σχεδιαστή; Θα µπορούσε αυτός ο σχεδιαστής να είναι ο Ιουδοατελούς προσαρµογής θα αποτελούσε Χριστιανο-Ισλαµικός θεός; -Μήπως το φαινόµενο της πρόβληµα τια την ιδέα µιας εξέλιξης σχεδιασµένης από έναν σχεδιαστή; (π.χ. ο "αντίχειρας" του παντα, η εµβρυακή ανάπτυξη και ο τοκετός (υποσιτισµός, πρόωρος τοκετός, κ.λπ.)) (Και άλλα σφάλµατα της φύσης, όπως υπεράριθµα µέλη, σιαµαία δίδυµα,κ.λπ.) (Εκτός από επιστηµονικά, υπάρχουνκαι φιλοσοφικά επιχειρήµατα κατά της έννοιας του "σχεδιαστή", όπως θα δούµε αµέσως µετά).

37 Ο M.Denton λέει στο The Puzzle of Perfection (από το Readings in the Philosophy of Religion, του K.J. Clark, 2000, σελ.44): "...µερικές ατελείς προσαρµογές που δίνουν σαφώς την εντύπωση ότι προέκυψαν τυχαία σίγουρα είναι, ανάµεσα στη γενική τελειότητα του σχεδιασµού της φύσης, ανεπαρκής βάση για να ισχυριστούµε ότι η τυχαιότητα είναι επαρκής εξήγηση. Το πρόβληµα όµως µε το παραπάνω σχόλιο είναι ότι αγνοεί την ουσία. Η ουσία είναι πώς να εξηγήσουµε τις ατελείς προσαρµογές, τα σφάλµατα κ.λ.π., υποθέτοντας ότι η φύση σχεδιάστηκεαπό έναν τέλειο θεό και δεν προέκυψε τυχαία. Λέγοντας, λόγου χάρη, ότι οι ατελείς προσαρµογές σχεδιάστηκαν επίτηδες έτσι από τον θεό, επειδή έτσι εξυπηρετούν έναν υψηλό σκοπό ή σχέδιο, όχι µόνο δεν είναι ικανοποιητική απάντηση (καταφεύγει σε αµφίβολες ερµηνείες) αλλά προϋποθέτει επίσης ότι το πρόσωπο που κάνει αυτή τη δήλωση διαθέτει παντογνωσία.

38 ΑΣΚΗΣΗ Το 4 ο επιχείρηµα του Ακινάτη ( Βαθµοί ιδιοτήτων ) στη Summa Theologica έχει ως εξής [Sober, 1995]: (1) Τα αντικείµενα έχουν ιδιότητες σε µεγαλύτερο ή µικρότερο βαθµό. (2) Αν ένα αντικείµενο έχει µια ιδιότητασε µικρότερο βαθµό, τότε υπάρχει κάποιο άλλο αντικείµενο που έχει αυτήν την ιδιότητα στον µέγιστο δυνατό βαθµό. (ας το ονοµάσουµε µέγιστο πρότυπο της ιδιότητας). (3) Εποµένως, υπάρχει µια οντότητα που έχει όλες τις ιδιότητες στον µέγιστο δυνατό βαθµό (4) Ο Θεός υπάρχει. Βρείτε τουλάχιστον µία αντίρρηση στο παραπάνω επιχείρηµα. Αλλιώς...

39 είστε ΠΙΣΤΟΙ!! Ε, τουλάχιστον όµως θα πάτε στον «ΠΑΡΑ ΕΙΣΟ»!

40 ΛΥΣΗ -Αντίρρηση στην πρόταση (2): Το γεγονός ότι ο G.W.Bush είναι λιγότερο έξυπνος από το µέγιστο, δεν σηµαίνει αναγκαστικά ότι υπάρχει ένας πρόεδρος µέγιστης εξυπνάδας. -Λογικό Σφάλµα Γενεθλίων: : Ακόµη κι αν κάθε ιδιότητα έχει ένα µέγιστο πρότυπο, αυτό δεν σηµαίνει ότι υπάρχει αναγκαστικά µια οντότητα που είναι µέγιστο πρότυπο όλων των ιδιοτήτων. -Αντίφαση: Αν η ευφυΐα έχει µέγιστο πρότυπο, τότε και η ηλιθιότητα έχει µέγιστο πρότυπο. Τότε όµως, ο Θεός θα ήταν ταυτόχρονα µέγιστα ευφυής και µέγιστα ηλίθιος.

41 Μερικά Επιχειρήµατα Κατά της Ύπαρξης του Θεού.

42 Τι Γινεται µεεπιχειρήµατα Κατά; Ένα θέµα που πολλοί θεωρούν κλειδί στην διατύπωση ενός επιχειρήµατος κατά της ύπαρξης του Θεού είναι το πρόβληµα του κακού. Λέγεται ότι ο Επίκουρος το διατύπωσε ως εξής: Θέλει [ο θεός] να αποτρέψει το κακό, αλλά δεν µπορεί; Τότε είναι ανίσχυρος. Μπορεί, αλλά δεν θέλει; Τότε είναι κακός. Και µπορεί, και θέλει; Τότε ποια η προέλευση του κακού; [D. Hume, Dialogues Concerning Natural Religion ( ιάλογοι περί φυσικής θρησκευτικότητας), 1854, Μέρος X, σελ.56, Kessinger Publishing, 2004] [Αποδίδεται στον Επίκουρο αρχικά από τον Λακτάντιο ( ) στην πραγµατεία του Περί Θείας Οργής (De Ιra Dei). Όµως, η θέση αυτή δεν βρίσκεται σε κανένα απο τα διαθέσιµα Επικούρεια κείµενα].

43 Το Κακό -Κατά τη γνώµη σας, υπάρχει κακό στον κόσµο ή όχι; -Αν ναι, ειναι τότε οι ακόλουθες τρεις προτάσεις: ο Θεός είναι παντοδύναµος, ο Θεός είναι πανάγαθος, το Κακό υπάρχει αντιφατικές;

44 Video 3

45 To λέει επίσης και το τραγούδι Μία είναιη ουσία: δεν υπάρχει αθανασία... Να 'σουνα, Θεέ µου, πότης να σωθεί η ανθρωπότης, στο µεθύσι σου απάνω να µαχαίρωνες το Χάρο. Στίχοι:Λ. Χαψιάδης Μουσική:Χ. Νικολόπουλος Πρώτη εκτέλεση:χ. Αλεξίου

46 Επιχείρηµα εκτου Κακού Η έννοια του κακού οδηγεί στο ακόλουθο επιχείρηµα κατά της ύπαρξης του Θεού (συνήθως λέγεται Επιχείρηµα εκ του Κακού) [Sober, 1995]: (1) Αν ο Θεός υπάρχει, τότε θα είναι παντοδύναµος, πανάγαθος, και παντογνώστης (ας ονοµάσουµε τις ιδιότητες αυτές παν- ΑΓ, για συντοµία). (2) Αν υπήρχε ένας παν- ΑΓ θεός, τότε δεν θα υπήρχε το κακό. (3) Το κακό υπάρχει (4) Ο Θεός δεν υπάρχει. [ ιατυπώθηκε επισηµα αρχικά από τον Λακτάντιο ( ) στην πραγµατεία του Περί Θείας Οργής (De Ιra Dei).

47 Ανάλυση -Θα µπορούσε κανεις να αντικρούσειτην πρόταση (3), ισχυριζόµενοςότι στην πραγµατικότητα δεν υπάρχει διαφορά µεταξύ καλού και κακού. Αυτή η αντίρρηση ωστόσο είναι ασθενής, διότι υπάρχουν ορισµένες πράξεις που είναι σαφώς κακές (π.χ. το να βασανίζεις ένα βρέφος για διασκέδαση κ.λπ.) και επιπλέον η πρόταση (3) είναι αποδεκτή από όλες σχεδόν τις θρησκευτικές παραδόσεις. -Μπορούµε επίσης να αντικρούσουµε την πρόταση (1), ισχυριζόµενοι ότι ο Θεός απλούστατα δεν είναι παν- ΑΓ, κ.λ.π. Έτσι µπορεί να ερµηνευθεί το κακό, ίσως, ως οτιδήποτε δεν µπορεί να αποτρέψει ή καταπολεµήσει ο Θεός, και πάλι όµως δεν εξηγεί την προέλευση του κακού. Επίσης, αν ο Θεός δεν είναι παν- ΑΓ κ.λ.π., τότε δεν είναι όπως θεωρεί η Ιουδο-Χριστιανο-Ισλαµική παράδοση ότι είναι ο Θεός. ( εδοµένου όµως ότι άλλες παραδόσεις (αρχαία ελληνική θρησκεία, ζωροαστρισµός κ.λ.π.) δεν δέχονταν ότι ο θεός ή οι θεοί είναι παν- ΑΓ, η απόρριψη της πρότασης (1) είναι καλός τρόπος εξήγησης της ύπαρξης του κακού).

48 Ανάλυση (συνέχεια) Μια ισχυρότερη αντίρρηση στο Επιχείρηµα εκ του Κακού είναι η αντίκρουση της πρότασης (2). Στην περίπτωση αυτή, πρέπει να αποδείξουµε πώς συµβιβάζεται το Κακό µε τον παν- ΑΓ Θεό (Θεοδικία). Η Θεοδικία είναι ο ισχυρισµός ότι ορισµένα κακά επιτρέπονται από τον Θεό επειδή δοµούν την ψυχή ( soul-building evils, J.Hick). (δηλαδή κάνουν τους ανθρώπους καλύτερους). Συνήθως αναφέρεται η αναλογία γονιού-παιδιού όπως ακριβώς ένας γονιός αφήνει να συµβούν ορισµένα κακά πράγµατα στο παιδί του ώστε να δυναµώσει, έτσι και ο Θεός αφήνει να συµβαίνουν κακά πράγµατα για το καλό µας. Φυσικά, προκύπτουν ερωτήµατα: -Γιατί δεν µπορούσε ο Θεός να µας δώσει ισχυρές ψυχές από την αρχή; (Για να κερδίσουµε εµείςµε την αξία µαςτις ισχυρές ψυχές (χαρακτήρα, επιτεύγµατα κ.λ.π.) και όχι να είµαστε απλά ευγνώµοντες στον καλοκάγαθο Θεό (ίσως;)) - Γιατί είναι τόσο σηµαντικό να κερδίσουµε µε την αξία µας τις ισχυρές ψυχές; (Για να ). εν έχει σηµασία!!

49 Εκ του Κακού #2 εν έχει σηµασία, επειδή ακόµη κιαν υποθέσουµε ότι η πρόταση (2) είναι ψευδής, και ότι ένα µέρος του κακού επιτρέπεται να υπάρχει µαζί µε την παρουσία ενός παν- ΑΓ Θεού, µπορούµε να προτείνουµε το παρακάτω επιχείρηµα [Sober,1995]: (1) Αν υπήρχε ένας παν- ΑΓ Θεός, τότε η ποσότητα του κακού δεν θα υπερέβαινε το ελάχιστο αναγκαίο για τη δόµηση της ψυχής (την ελάχιστη απαιτούµενη ποσότητα για µια ισχυρή ψυχή). (2) Η ποσότητα του κακού υπερβαίνει το ελάχιστο αναγκαίο για δόµηση ψυχής (3) εν υπάρχει παν- ΑΓ Θεός. Μπορούµε, φυσικά, να αµφισβητήσουµε την πρόταση (2) παραπάνω, και να ισχυριστούµε ότι δεν ξέρουµε τι ποσότητα κακού απαιτείταιγια τη δόµηση της ψυχής. Όµως αυτή η δήλωση µπορεί ίσως να αντικρουσθεί επισηµαίνοντας τα γεγονότα που δείχνουν ότι όχι µόνο υπάρχουν δεινά υπερβολικά, δυσανάλογαµε οποιαδήποτε βελτίωση της ψυχής, αλλά υπάρχουν και ορισµένα δεινά µη αναγκαία, ενώ άλλα είναι καταστροφικά. (π.χ. ο Χ σπάει το πόδι του στο ποδόσφαιρο, και µετά ο Χ παθαίνει καρκίνο και πεθαίνει υποφέροντας)

50 Ελεύθερη βούληση Για να αντικρούσουµε το προηγούµενο επιχείρηµα, πρέπει να δώσουµε ικανούς λόγους που να εξηγούν γιατί ένας παν- ΑΓ Θεός επιτρέπει περισσότερο κακό από το ελάχιστο αναγκαίο για τη δόµηση της ψυχής. Μια συνηθισµένη απάντηση είναι: εξαιτίας της Ελεύθερης Βούλησης. Εφόσον είµαστε ελεύθεροι να κάνουµε είτε καλό ειτε κακό, το κακό που προκύπτει από τη βούλησή µας προστίθεται σε αυτό που επιτρέπει ο Θεος ως αναγκαίο. (Παρατηρήστε ότι η παραπάνω υπόθεση αντικρούει την πρόταση (1) του Επιχειρήµατος εκ του Κακού #2) Θεωρήστε όµως τα εξής δύο παραδείγµατα: (α) Χίτλερ (πολύς πόνος και θάνατος -- εν θα µπορούσε ο Θεός να παρέµβει;) (β) Βουβωνική πανώλη (πολύς πόνος καιθάνατος εν θα µπορούσε ο Θεός να κάνει κάτι;) Μπορεί κανείς να πει ότι το παράδειγµα (α) είναι ασθενές, επειδή µε την ελεύθερη βούλησή µας θα µπορούσαµε, ίσως, να έχουµε δράσει έτσι ώστε να εµποδίσουµε τον Χίτλερ να ανέβει στην εξουσία, κ.λπ. Εκτός κι αν ο Θεός παρενέβαινε σε επίπεδο ωαρίου/σπερµατοζωαρίου και εµπόδιζε τον Χίτλερ να γεννηθεί, κάτι που µπορεί να θεωρηθεί ότι θα υπονόµευε την ελευθερίαεπιλογών επιλογώνµας. Το παράδειγµα (β) είναι ισχυρότερο, δεδοµένου ότι δεν µπορούσαµε να κάνουµε και πολλά (δεν γνωρίζαµε τη θεραπεία, κ.λπ.) και ότι δεν προήλθε από τη βούληση κανενός.

51 Εκ του Κακού #3 Ωστόσο, όπως και πριν, τα παραδείγµατα υποδεικνύουν την ακόλουθη τροποποιηµένη (και ισχυρότερη) εκδοχή του προηγούµενου επιχειρήµατος,η οποία λαµβάνει υπ' όψη την ελεύθερη βούληση [Sober,1995]: (1) Αν υπήρχε ένας παν- ΑΓ θεός, τότε δεν θα υπήρχε περισσότερο κακό από το ελάχιστο απαιτούµενο για δόµηση της ψυχής και από εκείνο που είναι συνέπεια της ελεύθερης βούλησης. (2) Η ποσότητα του κακού υπερβαίνει το ελάχιστο απαιτούµενο για δόµηση της ψυχής και εκείνο που είναι συνέπεια της ελεύθερης βούλησης (3) εν υπάρχει παν- ΑΓ θεός Για να αντικρούσουµε το παραπάνω, πρέπει να δώσουµε ικανούς λόγους για την απόρριψη των προτάσεων (1) και (2). Όπως είπαµε προηγουµένως (στην Υπόθεση του Σχεδιασµού), το να επιµένουµε ότι το "µυστήριο" για κάποιο λόγο είναι πολύ µεγάλο ΕΝ αποτελεί απάντηση (είναι χειρότερο ακόµηκι κι από το να µην δώσουµε απάντηση).