ΜΗΝΙΑΙΟ ΔΕΛΤΙΟ ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ 2013

Transcript

1 ΜΗΝΙΑΙΟ ΔΕΛΤΙΟ ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ 2013 ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ Κατά τη συνεδρίαση της 5ης Σεπτεμβρίου το Διοικητικό Συμβούλιο, βασιζόμενο στην οικονομική και νομισματική ανάλυση που διενεργεί τακτικά, αποφάσισε να διατηρήσει αμετάβλητα τα βασικά επιτόκια της. Οι εισερχόμενες πληροφορίες και αναλύσεις επιβεβαιώνουν περαιτέρω την προηγούμενη εκτίμηση του Διοικητικού Συμβουλίου. Οι υποκείμενες πιέσεις στις τιμές στη ζώνη του ευρώ αναμένεται να παραμείνουν συγκρατημένες μεσοπρόθεσμα. Συνάδοντας με αυτή την εικόνα, η δυναμική των νομισματικών και, ιδίως, των πιστωτικών μεγεθών εξακολουθεί να είναι υποτονική. Οι προσδοκίες για τον πληθωρισμό στη ζώνη του ευρώ συνεχίζουν να είναι σταθεροποιημένες σε επίπεδα συμβατά με την επιδίωξη να διατηρούνται οι ρυθμοί πληθωρισμού κάτω αλλά πλησίον του 2% μεσοπρόθεσμα. Ταυτόχρονα, ο ρυθμός αύξησης του πραγματικού ΑΕΠ το β τρίμηνο ήταν θετικός, έπειτα από έξι τρίμηνα αρνητικών ρυθμών μεταβολής του προϊόντος, ενώ οι δείκτες εμπιστοσύνης έως τον Αύγουστο επιβεβαιώνουν την αναμενόμενη σταδιακή βελτίωση της οικονομικής δραστηριότητας από τα χαμηλά επίπεδα στα οποία είχε διαμορφωθεί. Το Διοικητικό Συμβούλιο εξακολουθεί να είναι προσανατολισμένο προς τη διατήρηση του διευκολυντικού χαρακτήρα της νομισματικής πολιτικής στον βαθμό που απαιτείται από τις προοπτικές για τη σταθερότητα των τιμών, καθώς και προς την προαγωγή σταθερών συνθηκών στην αγορά χρήματος. Με αυτό τον τρόπο, στηρίζεται η σταδιακή ανάκαμψη της οικονομικής δραστηριότητας. Όσον αφορά τις μελλοντικές εξελίξεις, η κατεύθυνση της νομισματικής πολιτικής θα παραμείνει διευκολυντική για όσο διάστημα κρίνεται αναγκαίο, σύμφωνα με τις ενδείξεις για τη μελλοντική πορεία που είχαν παρασχεθεί τον Ιούλιο. Το Διοικητικό Συμβούλιο επιβεβαιώνει την εκτίμησή του ότι τα βασικά επιτόκια της θα παραμείνουν στα σημερινά ή σε χαμηλότερα επίπεδα για παρατεταμένη χρονική περίοδο. Η εν λόγω εκτίμηση εξακολουθεί να βασίζεται στις αμετάβλητες, συνολικά υποτονικές προοπτικές για τον πληθωρισμό μεσοπρόθεσμα, με δεδομένη τη γενικότερη υποτονικότητα της οικονομίας και τη μέτρια δυναμική των νομισματικών μεγεθών. Κατά την προσεχή περίοδο, το Διοικητικό Συμβούλιο θα παρακολουθεί όλες τις εισερχόμενες πληροφορίες για τις οικονομικές και νομισματικές εξελίξεις και θα αξιολογεί τυχόν επιδράσεις στις μεσοπρόθεσμες προοπτικές για τη σταθερότητα των τιμών. Όσον αφορά τις συνθήκες στις αγορές χρήματος, αυτές επηρεάζονται επίσης από τη σταδιακή μείωση της πλεονάζουσας ρευστότητας. Οι αποπληρωμές ποσών ρευστότητας που είχαν χορηγηθεί μέσω των πράξεων πιο μακροπρόθεσμης αναχρηματοδότησης διάρκειας τριών ετών αντανακλούν την ενίσχυση της εμπιστοσύνης των χρηματοπιστωτικών αγορών, κάποιο περιορισμό του κατακερματισμού των χρηματοπιστωτικών αγορών και τη συνεχιζόμενη απομόχλευση των τραπεζών της ζώνης του ευρώ. Το Διοικητικό Συμβούλιο θα εξακολουθεί να δίνει ιδιαίτερη προσοχή στις επιδράσεις που μπορεί να ασκήσουν αυτές οι εξελίξεις στην κατεύθυνση της νομισματικής πολιτικής. Όσον αφορά την οικονομική ανάλυση, έπειτα από έξι τρίμηνα αρνητικού ρυθμού μεταβολής του προϊόντος, το πραγματικό ΑΕΠ της ζώνης του ευρώ αυξήθηκε, σε 1

2 τριμηνιαία βάση, κατά 0,3% το β τρίμηνο του Η αύξηση αυτή εξηγείται εν μέρει από προσωρινές επιδράσεις που σχετίζονται με τις καιρικές συνθήκες κατά το πρώτο εξάμηνο του τρέχοντος έτους. Έκτοτε, οι δείκτες εμπιστοσύνης που βασίζονται σε στοιχεία ερευνών έως τον Αύγουστο βελτιώθηκαν περαιτέρω από τα χαμηλά επίπεδα, επιβεβαιώνοντας γενικά τις προηγούμενες προσδοκίες του Διοικητικού Συμβουλίου για σταδιακή ανάκαμψη της οικονομικής δραστηριότητας. Όσον αφορά το υπόλοιπο έτος αλλά και το 2014, σύμφωνα με το βασικό σενάριο, το προϊόν αναμένεται να ανακάμψει με βραδύ ρυθμό, ιδίως λόγω της σταδιακής βελτίωσης της εγχώριας ζήτησης την οποία στηρίζει η διευκολυντική κατεύθυνση της νομισματικής πολιτικής. Επιπλέον, η οικονομική δραστηριότητα στη ζώνη του ευρώ αναμένεται να ωφεληθεί από τη σταδιακή ενίσχυση της εξωτερικής ζήτησης εξαγωγών. Επιπροσθέτως, οι συνολικές βελτιώσεις που έχουν επέλθει στις χρηματοπιστωτικές αγορές από το περασμένο καλοκαίρι φαίνεται ότι επηρεάζουν σταδιακά την πραγματική οικονομία. Το ίδιο αναμένεται να συμβεί και με την πρόοδο που έχει επιτευχθεί ως προς τη δημοσιονομική προσαρμογή. Επιπλέον, τα πραγματικά εισοδήματα ωφελήθηκαν πρόσφατα από τα γενικώς χαμηλότερα επίπεδα πληθωρισμού. Πάντως, η ανεργία στη ζώνη του ευρώ παραμένει υψηλή και οι αναγκαίες προσαρμογές των ισολογισμών στον δημόσιο και τον ιδιωτικό τομέα θα συνεχίσουν να επηρεάζουν αρνητικά την οικονομική δραστηριότητα. Αυτή η αξιολόγηση αντικατοπτρίζεται επίσης στις μακροοικονομικές προβολές των εμπειρογνωμόνων της για τη ζώνη του ευρώ του Σεπτεμβρίου 2013, σύμφωνα με τις οποίες το ετήσιο πραγματικό ΑΕΠ θα μειωθεί κατά 0,4% το 2013 και θα αυξηθεί κατά 1,0% το Σε σύγκριση με τις μακροοικονομικές προβολές των εμπειρογνωμόνων του Ευρωσυστήματος του Ιουνίου 2013, η προβολή για το 2013 έχει αναθεωρηθεί προς τα άνω κατά 0,2 της εκατοστιαίας μονάδας, αντανακλώντας κατά κύριο λόγο τα εισερχόμενα στοιχεία. Για το 2014 έγινε αναθεώρηση προς τα κάτω κατά 0,1 της εκατοστιαίας μονάδας. Οι κίνδυνοι που περιβάλλουν τις οικονομικές προοπτικές για τη ζώνη του ευρώ εξακολουθούν να είναι καθοδικοί. Οι πρόσφατες εξελίξεις όσον αφορά τις συνθήκες στις αγορές χρήματος και στις χρηματοπιστωτικές αγορές παγκοσμίως, καθώς και τα συναφή στοιχεία αβεβαιότητας, θα μπορούσαν να επηρεάσουν αρνητικά τις οικονομικές συνθήκες. Άλλοι καθοδικοί κίνδυνοι περιλαμβάνουν το ενδεχόμενο ανόδου των τιμών των βασικών εμπορευμάτων στο πλαίσιο νέων γεωπολιτικών εντάσεων, ασθενέστερης από την αναμενόμενη παγκόσμιας ζήτησης και βραδείας ή ανεπαρκούς υλοποίησης διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων στις χώρες της ζώνης του ευρώ. Σύμφωνα με την προκαταρκτική εκτίμηση της Eurostat, ο ετήσιος πληθωρισμός (βάσει του ΕνΔΤΚ) της ζώνης του ευρώ, όπως αναμενόταν, υποχώρησε σε 1,3% τον Αύγουστο του 2013 από 1,6% τον Ιούνιο και τον Ιούλιο. Με βάση τις τρέχουσες υποθέσεις για την εξέλιξη των τιμών της ενέργειας και των συναλλαγματικών ισοτιμιών, οι ετήσιοι ρυθμοί πληθωρισμού αναμένεται να παραμείνουν χαμηλοί τους επόμενους μήνες, ιδίως λόγω της εξέλιξης των τιμών της ενέργειας. Από την ενδεδειγμένη μεσοπρόθεσμη σκοπιά, οι υποκείμενες πιέσεις στις τιμές αναμένεται να παραμείνουν συγκρατημένες, αντανακλώντας την ευρείας κλίμακας υποτονικότητα της συνολικής ζήτησης και τη μέτρια οικονομική ανάκαμψη. Οι μεσομακροπρόθεσμες προσδοκίες για τον πληθωρισμό εξακολουθούν να είναι σταθεροποιημένες σε επίπεδα συμβατά με τη σταθερότητα των τιμών. 2 Αυτή η αξιολόγηση αντικατοπτρίζεται και στις μακροοικονομικές προβολές των εμπειρογνωμόνων της για τη ζώνη του ευρώ του Σεπτεμβρίου 2013, σύμφωνα με τις οποίες ο ετήσιος πληθωρισμός (βάσει του ΕνΔΤΚ) θα διαμορφωθεί σε 1,5% το 2013 και σε 1,3% το Σε σύγκριση με τις μακροοικονομικές προβολές των εμπειρογνωμόνων του Ευρωσυστήματος του Ιουνίου 2013, η προβολή για τον πληθωρισμό για το 2013 έχει

3 αναθεωρηθεί προς τα άνω κατά 0,1 της εκατοστιαίας μονάδας, ενώ η προβολή για το 2014 παραμένει αμετάβλητη. Οι κίνδυνοι που περιβάλλουν τις προοπτικές για την εξέλιξη των τιμών αναμένεται ότι θα παραμείνουν σε γενικές γραμμές ισορροπημένοι μεσοπρόθεσμα. Οι ανοδικοί κίνδυνοι σχετίζονται ιδίως με το ενδεχόμενο ανόδου των τιμών των βασικών εμπορευμάτων, καθώς και με το ενδεχόμενο μεγαλύτερης από το αναμενόμενο αύξησης των διοικητικά καθοριζόμενων τιμών και των έμμεσων φόρων. Οι καθοδικοί κίνδυνοι απορρέουν από το ενδεχόμενο μεγαλύτερης από το αναμενόμενο εξασθένησης της οικονομικής δραστηριότητας. Όσον αφορά τη νομισματική ανάλυση, τα στοιχεία για τον Ιούλιο επιβεβαιώνουν ότι ο υποκείμενος ρυθμός της νομισματικής και ιδίως της πιστωτικής επέκτασης παρέμεινε υποτονικός. Ο ετήσιος ρυθμός αύξησης της ποσότητας χρήματος με την ευρεία έννοια (Μ3) επιβραδύνθηκε περαιτέρω τον Ιούλιο σε 2,2%, από 2,4% τον Ιούνιο. Ο ετήσιος ρυθμός αύξησης του Μ1, αν και παρέμεινε ισχυρός, επιβραδύνθηκε σε 7,1% τον Ιούλιο, από 7,5% τον Ιούνιο. Η αύξηση του M3 συνέχισε να στηρίζεται κυρίως από τις καθαρές εισροές κεφαλαίων προς τη ζώνη του ευρώ, ενώ ο ετήσιος ρυθμός μεταβολής των δανείων προς τον ιδιωτικό τομέα υποχώρησε περαιτέρω. Ο ετήσιος ρυθμός αύξησης των δανείων προς τα νοικοκυριά (διορθωμένος ως προς τις πωλήσεις και τιτλοποιήσεις δανείων) παρέμεινε στο 0,3% τον Ιούλιο, σε γενικές γραμμές αμετάβλητος από την αλλαγή του έτους. Ο ετήσιος ρυθμός μεταβολής των δανείων προς τις μη χρηματοπιστωτικές επιχειρήσεις (διορθωμένος ως προς τις πωλήσεις και τιτλοποιήσεις δανείων) ήταν -2,8% τον Ιούλιο, έναντι -2,3% τον Ιούνιο. Η υποτονική δυναμική των δανείων εξακολουθεί να αντανακλά πρωτίστως την τρέχουσα φάση του οικονομικού κύκλου, τον αυξημένο πιστωτικό κίνδυνο και τη συνεχιζόμενη προσαρμογή των ισολογισμών του χρηματοπιστωτικού και του μη χρηματοπιστωτικού τομέα. Από το καλοκαίρι του 2012 έχει σημειωθεί σημαντική πρόοδος ως προς τη βελτίωση της χρηματοδότησης των τραπεζών και, ιδίως, την ενίσχυση της εγχώριας καταθετικής βάσης σε μια σειρά χωρών που αντιμετωπίζουν δυσχέρειες. Προκειμένου να εξασφαλιστεί η ορθή μετάδοση της νομισματικής πολιτικής προς τις συνθήκες χρηματοδότησης στις χώρες της ζώνης του ευρώ, είναι απαραίτητο να περιοριστεί περαιτέρω ο κατακερματισμός των πιστωτικών αγορών της ζώνης του ευρώ και να ενισχυθεί η ανθεκτικότητα των τραπεζών, όπου χρειάζεται. Στην επίτευξη του στόχου αυτού θα συμβάλει η λήψη περαιτέρω αποφασιστικών μέτρων για τη θέσπιση τραπεζικής ένωσης. Συνοπτικά, η οικονομική ανάλυση υποδηλώνει ότι οι εξελίξεις στις τιμές αναμένεται να παραμείνουν συμβατές με τη σταθερότητα των τιμών μεσοπρόθεσμα. Η διασταύρωση με τις ενδείξεις της νομισματικής ανάλυσης επιβεβαιώνει αυτή την εικόνα. Προκειμένου να περιορίσουν περαιτέρω τις ανισορροπίες και να ενισχύσουν την ανταγωνιστικότητα, την ανάπτυξη και τη δημιουργία θέσεων εργασίας, οι χώρες της ζώνης του ευρώ πρέπει να συνεχίσουν να υλοποιούν τα προγράμματα μεταρρυθμίσεων. Όσον αφορά τη δημοσιονομική πολιτική, οι κυβερνήσεις δεν πρέπει να αναστρέψουν τις προσπάθειές τους για μείωση των ελλειμμάτων και επάνοδο των λόγων του χρέους σε καθοδική τροχιά. Η διαδικασία δημοσιονομικής προσαρμογής πρέπει να στηρίζεται σε μέτρα που ευνοούν την ανάπτυξη, τα οποία έχουν μεσοπρόθεσμη προοπτική και συνδυάζουν τη βελτίωση της ποιότητας και της αποδοτικότητας των δημόσιων υπηρεσιών με την ελαχιστοποίηση των στρεβλωτικών επιδράσεων της φορολογίας. Ως προς την οικονομική πολιτική, οι μεταρρυθμίσεις στις αγορές προϊόντων με σκοπό την αύξηση της ανταγωνιστικότητας θα διευκολύνουν τη δημιουργία νέων επιχειρήσεων, θα στηρίξουν τον τομέα των εμπορεύσιμων αγαθών και θα ευνοήσουν τη δημιουργία θέσεων εργασίας, ενώ τα υψηλά ποσοστά ανεργίας απαιτούν την υλοποίηση αποφασιστικών διαρθρωτικών 3

4 μεταρρυθμίσεων για τον περιορισμό των δυσκαμψιών στις αγορές εργασίας και για την αύξηση της ζήτησης εργασίας. 4

5 ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΚΑΙ ΝΟΜΙΣΜΑΤΙΚΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ 1 ΤΟ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΤΗΣ ΖΩΝΗΣ ΤΟΥ ΕΥΡΩ Η παγκόσμια ανάκαμψη παραμένει συγκρατημένη και διαφοροποιημένη μεταξύ των περιοχών. Οι δείκτες ερευνών φαίνεται να βελτιώθηκαν, παρόλο που το κλίμα εξακολουθεί να είναι υποτονικό, γεγονός που υποδηλώνει ότι η παγκόσμια οικονομία ενδέχεται να ανακάμψει αλλά με βραδείς ρυθμούς. Στις περισσότερες μεγάλες προηγμένες οικονομίες εκτός της ζώνης του ευρώ, υπάρχουν ενδείξεις βελτίωσης των προοπτικών της ανάπτυξης, αλλά διάφοροι παράγοντες θα συνεχίσουν να την περιορίζουν μεσοπρόθεσμα. Οι προοπτικές της ανάπτυξης δείχνουν να έχουν κάπως μετριαστεί για τις αναδυόμενες οικονομίες,, παρότι οι ρυθμοί ανάπτυξής τους αναμένεται ακόμη να υπερβούν τους αντίστοιχους ρυθμούς των προηγμένων οικονομιών και να συμβάλουν σημαντικά στην παγκόσμια δραστηριότητα κατά το προσεχές διάστημα. Στο μεταξύ, ο ρυθμός αύξησης των διεθνών εμπορικών συναλλαγών παραμένει ασθενής και οι δείκτες ερευνών συνεχίζουν να υποδηλώνουν συγκρατημένη ανάκαμψη. Όσον αφορά τις τιμές καταναλωτή, ο πληθωρισμός ήταν σε γενικές γραμμές σταθερός στις προηγμένες οικονομίες τον Ιούλιο, ενώ οι εξελίξεις ήταν πιο ανάμικτες στις αναδυόμενες οικονομίες. 1.1 ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΔΙΕΘΝΕΣ ΕΜΠΟΡΙΟ Η παγκόσμια ανάκαμψη προχωρεί, αλλά παραμένει συγκρατημένη και ανομοιογενής. Ενώ οι δείκτες ερευνών έχουν βελτιωθεί τους τελευταίους μήνες, η πρόσφατη μεταβλητότητα στις χρηματοπιστωτικές αγορές καταδεικνύει το εύθραυστο της ανάκαμψης και την αβεβαιότητα που περιβάλλει τις παγκόσμιες προοπτικές. Σύμφωνα με προσωρινές εκτιμήσεις, η οικονομική δραστηριότητα στις χώρες της G20 (εξαιρουμένης της ζώνης του ευρώ) αυξήθηκε κατά 0,8% σε τριμηνιαία βάση το β τρίμηνο του 2013, δηλ. ήταν ελαφρώς υψηλότερη σε σχέση με το προηγούμενο τρίμηνο, ενώ συνεχιζόταν η ανομοιογένεια μεταξύ των χωρών (βλ. Πίνακα 1). Στις προηγμένες οικονομίες, η ανάπτυξη επιταχύνθηκε στις Ηνωμένες Πολιτείες και το Ηνωμένο Βασίλειο, πρωτίστως χάρη στην έντονη ιδιωτική κατανάλωση και τις αυξημένες επενδύσεις και στις δύο αυτές χώρες. Παρά την υποχώρηση της ανάπτυξης το β τρίμηνο, η υποκείμενη δραστηριότητα στην Ιαπωνία διατήρησε την ανθεκτικότητά της σε ικανοποιητικό βαθμό, υποβοηθούμενη από την επεκτατική νομισματική και δημοσιονομική πολιτική. Στις αναδυόμενες οικονομίες, ο ρυθμός αύξησης του ΑΕΠ ήταν εύρωστος τους τελευταίους μήνες του 2012, αλλά επιβραδύνθηκε το α εξάμηνο του 2013, ιδίως στην Ινδία και την Κίνα. Ενώ η ανάπτυξη στις αναδυόμενες οικονομίες αναμένεται να ξεπεράσει τους ρυθμούς ανάπτυξης των προηγμένων οικονομιών, υπάρχουν όλο και περισσότερες ενδείξεις ότι οι προοπτικές της ανάπτυξης στις αναδυόμενες αγορές μετριάστηκαν πρόσφατα, καθώς η μειωμένη εγχώρια ζήτηση, οι δυσμενέστερες συνθήκες χρηματοδότησης σε ορισμένες χώρες και η χαμηλότερη εξωτερική ζήτηση επηρέασαν αρνητικά τη δραστηριότητα. Η αύξηση του διεθνούς εμπορίου ήταν μικρή το β τρίμηνο του Σύμφωνα με τα στοιχεία του CPB Netherlands Bureau for Economic Policy Analysis, οι παγκόσμιες εμπορικές συναλλαγές επί αγαθών αυξήθηκαν κατά 0,3% σε τριμηνιαία βάση, δηλ. με βραδύτερο ρυθμό από ό,τι το α τρίμηνο (0,8%). Η επιβράδυνση του μετρούμενου ρυθμού αύξησης συγκαλύπτει ανομοιογενείς εξελίξεις μεταξύ των περιοχών, δεδομένου ότι η δυναμική των εμπορικών συναλλαγών βελτιώθηκε στις προηγμένες οικονομίες, ενώ ο ρυθμός αύξησης των εισαγωγών και των εξαγωγών επιβραδύνθηκε ή έγινε αρνητικός σε 5

6 κάποιες αναδυόμενες οικονομίες. Η εξέλιξη αυτή έρχεται σε έντονη αντίθεση με τα τελευταία τρίμηνα, κατά τα οποία οι αναδυόμενες οικονομίες ήταν ο κύριος προωθητικός παράγοντας της αύξησης του διεθνούς εμπορίου. Όσον αφορά το προσεχές διάστημα, οι δείκτες ερευνών φαίνεται να έχουν ανακάμψει σε γενικές γραμμές τους τελευταίους μήνες μετά την πτώση που σημείωσαν το β τρίμηνο του Ωστόσο, το κλίμα παραμένει υποτονικό, γεγονός που υποδηλώνει ότι η παγκόσμια οικονομία θα συνεχίσει να μεγεθύνεται αλλά με βραδύ ρυθμό. Ο πιο πρόσφατος Δείκτης Υπευθύνων Προμηθειών (ΡΜΙ) για τον τομέα της μεταποίησης διεθνώς (εξαιρουμένης της ζώνης του ευρώ) σημείωσε άνοδο τον Αύγουστο και διαμορφώθηκε στο 51,7, αφού διατηρήθηκε σταθερός τον Ιούλιο (βλ. Διάγραμμα 1). Οι ενδείξεις από τους δείκτες ερευνών υποδηλώνουν ότι η εμπιστοσύνη των καταναλωτών εξακολουθεί να βελτιώνεται, σε διαφορετικό βαθμό από χώρα σε χώρα, ξεκινώντας όμως από χαμηλά επίπεδα. Παρόλο που η αύξηση του διεθνούς εμπορίου επιβραδύνθηκε τους τελευταίους μήνες, οι δείκτες ερευνών συνεχίζουν να μαρτυρούν σταδιακή ανάκαμψη. Ταυτόχρονα, πολλοί δείκτες για τις εμπορικές συναλλαγές παραμένουν σε ιστορικώς χαμηλά επίπεδα, γεγονός που υποδηλώνει ότι η εμπορική δραστηριότητα θα συνεχίσει να είναι υποτονική βραχυπρόθεσμα. Ο παγκόσμιος δείκτης ΡΜΙ (εξαιρουμένης της ζώνης του ευρώ) για τις νέες παραγγελίες εξαγωγών στη μεταποίηση επιδεινώθηκε ελαφρώς και διαμορφώθηκε στο 49,9 τον Αύγουστο. Σύμφωνα με τις μακροοικονομικές προβολές των εμπειρογνωμόνων της του Σεπτεμβρίου 2013 (βλ. Πλαίσιο 10), η παγκόσμια ανάπτυξη αναμένεται να επιταχυνθεί σταδιακά, αν και με σημαντική διαφοροποίηση των ρυθμών ανάπτυξης μεταξύ των χωρών, επιβεβαιώνοντας σε γενικές γραμμές την εικόνα της παγκόσμιας ανάπτυξης που περιγράφηκε στις προβολές του Ιουνίου του Από τη δημοσίευση των προβολών του Ιουνίου και έπειτα, οι χρηματοπιστωτικές συνθήκες έγιναν δυσμενέστερες, ιδιαίτερα στις αναδυόμενες οικονομίες, γεγονός που ενδέχεται να επηρεάσει αρνητικά την παγκόσμια δραστηριότητα. Οι δυσμενέστερες χρηματοπιστωτικές συνθήκες αντανακλούν εν μέρει την αναθεωρημένη αξιολόγηση της έκτασης που θα έχουν τα μελλοντικά νομισματικά μέτρα τόνωσης της οικονομίας των ΗΠΑ, καθώς και μεταβολές στην τάση των κεφαλαιακών ροών μεταξύ προηγμένων και αναδυόμενων οικονομιών. Ταυτόχρονα, ο σύνθετος προπορευόμενος δείκτης του ΟΟΣΑ, ο οποίος προβλέπει τα σημεία καμπής της οικονομικής δραστηριότητας σε σχέση με την τάση, σημείωσε άνοδο για δέκατο συναπτό μήνα τον Ιούνιο, υποδηλώνοντας ότι η ανάπτυξη εδραιώνεται στο σύνολο των χωρών του ΟΟΣΑ (βλ. Διάγραμμα 2). Ωστόσο, οι σύνθετοι προπορευόμενοι δείκτες για τις μεγαλύτερες αναδυόμενες οικονομίες μαρτυρούν σταθεροποίηση ή επιβράδυνση του ρυθμού ανάπτυξης. Ο δείκτης Ifo World Economic Climate Indicator υποχώρησε ελαφρώς το γ τρίμηνο του 2013, καθώς διάφορες δυσμενείς εξελίξεις στην Ασία υπεραντιστάθμισαν τις πιο αισιόδοξες προοπτικές για τη Βόρειο Αμερική και την Ευρώπη. Συνολικά, οι δείκτες σε επίπεδο μεμονωμένων χωρών υποδηλώνουν ότι ενώ διαφαίνονται κάποιες ενδείξεις βελτίωσης των προοπτικών ανάπτυξης στις σημαντικότερες προηγμένες οικονομίες, στις αναδυόμενες οικονομίες οι προοπτικές ανάπτυξης φαίνεται να είναι ελαφρώς δυσμενέστερες. 6 Ο ρυθμός της παγκόσμιας ανάκαμψης αναμένεται να παραμείνει αργός, καθώς οι μεσοπρόθεσμες προοπτικές για τις προηγμένες οικονομίες θα εξακολουθήσουν να επηρεάζονται δυσμενώς από διάφορους παράγοντες, όπως, μεταξύ άλλων, οι υποτονικές συνθήκες στις αγορές εργασίας, η ακόμη ημιτελής απομόχλευση του ιδιωτικού τομέα και η συνεχιζόμενη δημοσιονομική προσαρμογή. Στο μεταξύ, οι αυξανόμενες διαθρωτικές προκλήσεις δεν αφήνουν περιθώρια ώστε οι αναδυόμενες οικονομίες να επανέλθουν στους ταχείς ρυθμούς ανάπτυξης που είχαν καταγράψει στις αρχές του αιώνα. Επίσης, σε αρκετές χώρες, οι βραχυπρόθεσμες προοπτικές ανάπτυξης ενισχύονται από τα πρόσθετα δημοσιονομικά μέτρα τόνωσης της οικονομίας, τα οποία όμως δεν μπορούν να

7 διατηρηθούν επ αόριστον δεδομένων των υψηλών και αυξανόμενων επιπέδων δημόσιου χρέους. Οι προοπτικές της παγκόσμιας οικονομίας εξακολουθούν να περιβάλλονται από αυξημένη αβεβαιότητα και οι κίνδυνοι για την παγκόσμια δραστηριότητα παραμένουν καθοδικοί. Οι πρόσφατες εξελίξεις στις συνθήκες των παγκόσμιων αγορών χρήματος και χρηματοπιστωτικών αγορών και η απορρέουσα αβεβαιότητα ενδέχεται να έχουν αρνητικό αντίκτυπο στις οικονομικές συνθήκες. Στους καθοδικούς κινδύνους συγκαταλέγονται επίσης η αύξηση των τιμών των βασικών εμπορευμάτων στο πλαίσιο νέων γεωπολιτικών εντάσεων και η χαμηλότερη της αναμενόμενης ζήτηση. 1.2 ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΣΤΙΣ ΤΙΜΕΣ ΔΙΕΘΝΩΣ Ο παγκόσμιος πληθωρισμός ήταν σε γενικές γραμμές σταθερός τον Ιούλιο. Ο ετήσιος πληθωρισμός τιμών καταναλωτή στις χώρες του ΟΟΣΑ ανήλθε σε 1,9% τον Ιούλιο του 2013, έναντι 1,8% τον Ιούνιο (βλ. Πίνακα 2). Παρόλο που αυτό υποδηλώνει μικρή ανάκαμψη σε σύγκριση με το α εξάμηνο του έτους, ο πληθωρισμός διατηρήθηκε σε επίπεδα χαμηλότερα από τα περυσινά. Χωρίς τις τιμές των ειδών διατροφής και της ενέργειας, ο ετήσιος πληθωρισμός τιμών καταναλωτή στις χώρες του ΟΟΣΑ διατηρήθηκε σταθερός τον Ιούλιο σε σύγκριση με το Μάιο και τον Ιούνιο και διαμορφώθηκε στο 1,5%. Το γεγονός αυτό υποδηλώνει ενδεχομένως ανακοπή της πρόσφατης καθοδικής τάσης. Στις αναδυόμενες αγορές, οι εξελίξεις στον πληθωρισμό ήταν ανάμικτες, δεδομένου ότι ο πληθωρισμός τιμών καταναλωτή επιβραδύνθηκε στη Βραζιλία και τη Ρωσία, ενώ παρέμεινε αμετάβλητος στην Κίνα. Όσον αφορά την εξέλιξη των τιμών της ενέργειας, η τιμή του αργού πετρελαίου τύπου Brent αυξήθηκε κατά 14% από τις αρχές Ιουνίου του Αφού οι τιμές διαπραγμάτευσής του κυμαίνονταν μεταξύ δολ. ΗΠΑ/βαρέλι από τα μέσα Απριλίου, η τιμή του πετρελαίου αυξήθηκε στις αρχές Ιουλίου και έφθασε τα 115 δολ. ΗΠΑ/βαρέλι στις Η τρέχουσα τιμή του αργού πετρελαίου τύπου Brent βρίσκεται σε παρόμοια επίπεδα με τα περυσινά. Η πρόσφατη άνοδος των τιμών του πετρελαίου οφείλεται σε ένα συνδυασμό κλιμακούμενων γεωπολιτικών εντάσεων, μείωσης της προσφοράς από τις χώρες του ΟΠΕΚ και εντονότερης ζήτησης προϊόντων διύλισης πετρελαίου. Από την πλευρά της προσφοράς, οι πρόσφατες εξελίξεις στην Αίγυπτο και τη Συρία οδήγησαν σε αύξηση των τιμών του πετρελαίου λόγω της ανησυχίας για πιθανά προβλήματα εφοδιασμού. Οι ανησυχίες αυτές δημιουργήθηκαν υπό συνθήκες μειωμένης προσφοράς στη Λιβύη, το Ιράκ και τη Νιγηρία η οποία δεν αντισταθμίστηκε από την αυξημένη παραγωγή πετρελαίου στη Σαουδική Αραβία, με αποτέλεσμα να μειωθεί η συνολική προσφορά του ΟΠΕΚ. Από την πλευρά της ζήτησης, η εντονότερη ζήτηση προϊόντων διύλισης πετρελαίου παγκοσμίως, προερχόμενη κυρίως από χώρες εκτός ΟΟΣΑ, άσκησε περαιτέρω ανοδικές πιέσεις στην τιμή του πετρελαίου. Για το μέλλον, οι συμμετέχοντες στην αγορά αναμένουν μείωση των τιμών του πετρελαίου μεσοπρόθεσμα, καθώς οι τιμές διαπραγμάτευσης των συμβολαίων μελλοντικής εκπλήρωσης για το Δεκέμβριο του 2014 διαμορφώνονται στα 103 δολ. ΗΠΑ/βαρέλι. Το Πλαίσιο 1 παρουσιάζει συνοπτικά τις επιδράσεις από την επανάσταση του αμερικανικού σχιστολιθικού αερίου στις τιμές του φυσικού αερίου. Υπό συνθήκες μεταβλητότητας, οι τιμές των μη ενεργειακών βασικών εμπορευμάτων, συνολικά, έχουν υποχωρήσει κατά 1,5% από την αρχή του Ιουνίου (βλ. Διάγραμμα 3). Η πτώση ήταν γενικευμένη αλλά ήταν εντονότερη κυρίως στα τρόφιμα, καθώς οι τιμές των σιτηρών ιδίως έπεσαν ραγδαία λόγω των ευνοϊκών προοπτικών της προσφοράς. Συνολικά, 7

8 ο δείκτης τιμών για τα βασικά εμπορεύματα εκτός της ενέργειας (σε δολάρια ΗΠΑ) ήταν περίπου 7% χαμηλότερες στο τέλος Αυγούστου του 2013 σε σύγκριση με την αντίστοιχη περίοδο του προηγούμενου έτους. Πλαίσιο 1 ΟΔΕΥΟΥΜΕ ΠΡΟΣ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΣΥΓΚΛΙΣΗ ΤΩΝ ΤΙΜΩΝ ΤΟΥ ΦΥΣΙΚΟΥ ΑΕΡΙΟΥ; Το φυσικό αέριο αποκτά σταδιακά ολοένα μεγαλύτερη σημασία ως πηγή ενέργειας παγκοσμίως. 1 Την περασμένη δεκαετία μεταβλήθηκαν δραματικά οι προοπτικές για τις αγορές φυσικού αερίου, καθώς η τεχνολογική πρόοδος οδήγησε στην εκμετάλλευση, κυρίως στις ΗΠΑ, μεγάλων ποσοτήτων σχιστολιθικού αερίου η παραγωγή των οποίων κρινόταν ασύμφορη κατά το παρελθόν. 2 Το παρόν πλαίσιο εξετάζει την επίδραση της επανάστασης του αμερικανικού σχιστολιθικού αερίου στις τιμές του φυσικού αερίου στις ΗΠΑ και αξιολογεί τις συνέπειές της ως προς τη σύγκλιση των τιμών του φυσικού αερίου σε παγκόσμιο επίπεδο. Η παραγωγή σχιστολιθικού αερίου στις ΗΠΑ υπερεικοσαπλασιάστηκε το διάστημα , ενώ αναμένεται ότι το σχιστολιθικό αέριο θα αποτελεί περίπου το ήμισυ της συνολικής αμερικανικής παραγωγής φυσικού αερίου έως το Με αυτά τα επίπεδα παραγωγής, το σχιστολιθικό αέριο θα υπερκαλύψει τη μείωση που εμφανίζουν οι συμβατικές πηγές φυσικού αερίου και οι ΗΠΑ αναμένεται να καταγράψουν καθαρές εξαγωγές φυσικού αερίου έως το 2022 (βλ. Διάγραμμα Α). Οι τιμές του φυσικού αερίου στις ΗΠΑ μειώθηκαν λόγω της χρηματοπιστωτικής κρίσης του 2008 και η αύξηση της αμερικανικής παραγωγής σχιστολιθικού αερίου συνέβαλε εν μέρει ώστε να παραμείνουν σε χαμηλά επίπεδα, αν και με κάποιες διακυμάνσεις. Επί του παρόντος, οι τιμές του φυσικού αερίου στις ΗΠΑ είναι μειωμένες κατά σχεδόν 80% σε σχέση με τα υψηλά επίπεδα που είχαν φθάσει το 2005 (βλ. Διάγραμμα Β). 8 Δεδομένου ότι οι αγορές φυσικού αερίου είναι ως επί το πλείστον περιφερειακές, η επανάσταση του αμερικανικού σχιστολιθικού αερίου είχε μέχρι στιγμής μόνο περιορισμένο αντίκτυπο στις τιμές του φυσικού αερίου σε περιφέρειες εκτός των ΗΠΑ (βλ. Διάγραμμα Β). Η κατάτμηση της παγκόσμιας αγοράς φυσικού αερίου οφείλεται στις δυσκολίες μεταφοράς του, σε διαφορές ως προς τη διαμόρφωση των τιμών από τη μια περιφέρεια στην άλλη, καθώς και σε παράγοντες συνδεόμενους με το ρυθμιστικό πλαίσιο. Πρώτον, το φυσικό αέριο είναι δυσκολότερο να μεταφερθεί σε σχέση με το πετρέλαιο που είναι υγρό. Εάν η απόσταση είναι πολύ μεγάλη για να καλυφθεί μέσω αγωγών, το φυσικό αέριο θα πρέπει να υγροποιηθεί για να μπορέσει να μεταφερθεί. Όμως, το κόστος των υποδομών υγροποιημένου φυσικού αέριου είναι πολύ υψηλό. Δεύτερον, όσον αφορά τη διαμόρφωση των τιμών, αυτές καθορίζονται από τις συνθήκες της προσφοράς και της ζήτησης σε περιφερειακές αγορές άμεσων συναλλαγών (spot) στον τομέα του φυσικού αερίου οι οποίες βρίσκονται στις ΗΠΑ, το Ηνωμένο Βασίλειο και την Αυστραλία. Αντιθέτως, στην ηπειρωτική Ευρώπη το φυσικό αέριο εισάγεται κυρίως μέσω αγωγών και πωλείται με μακροπρόθεσμα συμβόλαια συνδεόμενα με την τιμή του πετρελαίου, αν και σε ορισμένες ευρωπαϊκές χώρες κερδίζει έδαφος και η τιμολόγηση με βάση τις τρέχουσες τιμές της αγοράς. 3 Η Ασία καλύπτει τις ανάγκες της με ακριβές εισαγωγές φυσικού αερίου σε υγροποιημένη μορφή και οι συναλλαγές διακανονίζονται κυρίως βάσει μακροπρόθεσμων συμβολαίων συνδεόμενων με τις τιμές του πετρελαίου. Τέλος, όσον αφορά το ρυθμιστικό πλαίσιο, η κατασκευή και λειτουργία εγκαταστάσεων εξαγωγής φυσικού αερίου στις ΗΠΑ, αλλά και οι ίδιες οι αμερικανικές εξαγωγές, πρέπει να έχουν την έγκριση των αρμόδιων ρυθμιστικών αρχών, γεγονός που μειώνει την ικανότητα άμεσης ανταπόκρισης των αμερικανικών εγκαταστάσεων στις εξελίξεις της προσφοράς φυσικού αερίου. Υπό την επίδραση αυτών των παραγόντων παραμένει περιορισμένο μέχρι στιγμής το αρμπιτράζ σε παγκόσμιο επίπεδο με σκοπό την αποκόμιση κέρδους από

9 τη διαφορά στην τιμή του φυσικού αερίου από τη μια περιφέρεια στην άλλη. Όμως, οι μεγάλες αποκλίσεις στις τιμές του φυσικού αέριου από τη μια περιφέρεια στην άλλη, σε συνδυασμό με τη ραγδαία ανάπτυξη των αγορών υγροποιημένου φυσικού αερίου, μπορούν ενδεχομένως να οδηγήσουν σε ένα σύστημα διαμόρφωσης των τιμών το οποίο θα βασίζεται περισσότερο στην αγορά και έτσι να στηρίξουν τη σύγκλιση των διεθνών τιμών φυσικού αερίου. Σχετικά με αυτό, από το 2009 η μεγάλη διαφορά που παρατηρείται μεταξύ των άμεσων τιμών του φυσικού αερίου και των τιμών του φυσικού αερίου που συνδέονται με το πετρέλαιο ασκεί πίεσης στους προμηθευτές φυσικού αερίου να αποδεχθούν αλλαγές στους όρους των συμβάσεων. Αυτό έχει αποτέλεσμα οι τιμές του φυσικού αερίου στην Ευρώπη να συνδέονται όλο και περισσότερο με τις άμεσες τιμές του φυσικού αερίου παρά με τις τιμές του πετρελαίου, ένα ολοένα υψηλότερο ποσοστό των παγκόσμιων πωλήσεων φυσικού αερίου να διενεργούνται απευθείας μέσω άμεσων συναλλαγών (spot), καθώς και να τείνει να μειωθεί η μέση διάρκεια των συμβάσεων φυσικού αερίου. Πέραν της μεγαλύτερη πίεσης που ασκείται στους παραγωγούς φυσικού αερίου, ένας άλλος παράγοντας που ενδεχομένως θα συμβάλει στην αύξηση της ευελιξίας των τιμών και την ενοποίηση των αγορών φυσικού αερίου είναι η άνοδος του εμπορίου υγροποιημένου φυσικού αερίου. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι για τη μεταφορά υγροποιημένου φυσικού αερίου δεν απαιτείται η ύπαρξη κάποιου υλικού μέσου που να συνδέει τον προμηθευτή με τον πελάτη, αντίθετα με ό,τι συμβαίνει στην περίπτωση των αγωγών φυσικού αερίου. Αν και επί του παρόντος μόνο ένα μικρό μέρος της προσφοράς υγροποιημένου φυσικού αερίου πωλείται ελεύθερα διεθνώς, το εμπόριο υγροποιημένου φυσικού αερίου έχει διπλασιαστεί σε όγκο την τελευταία δεκαετία, καθώς έχει γίνει πιο ανταγωνιστικό σε σχέση με αυτό που μεταφέρεται μέσω των παραδοσιακών αγωγών φυσικού αερίου. Συνεπώς, η προοπτική να αυξηθούν οι αμερικανικών εξαγωγές υγροποιημένου φυσικού αερίου εν όψει της επανάστασης του αμερικανικού σχιστολιθικού αερίου θα μπορούσε να συμβάλει στη σύγκλιση των τιμών του φυσικού αερίου σε παγκόσμιο επίπεδο. Ωστόσο, οι προοπτικές του αμερικανικού φυσικού αερίου προσκρούουν σε ρυθμιστικά και πολιτικά εμπόδια. Για παράδειγμα, η αμερικανική νομοθεσία εμποδίζει την άμεση μετατροπή αμερικανικών εγκαταστάσεων εισαγωγής υγροποιημένου φυσικού αερίου σε εγκαταστάσεις εξαγωγής, καθώς για κάθε εξαγωγή φυσικού αέριου απαιτείται χωριστή έγκριση και οι συζητήσεις σε πολιτικό επίπεδο για την ασφάλεια της προσφοράς φυσικού αερίου και περιβαλλοντικά ζητήματα επιτείνουν την αβεβαιότητα που περιβάλλει τις προοπτικές των αμερικανικών εξαγωγών υγροποιημένου φυσικού αερίου. Παρά την αβεβαιότητα αυτή, προβλέπεται ότι η παγκόσμια παραγωγή φυσικού αερίου θα αυξάνεται σταθερά την επόμενη εικοσαετία, κυρίως εξαιτίας της επανάστασης του αμερικανικού σχιστολιθικού αερίου, των δυνατοτήτων διερεύνησης της ύπαρξης κοιτασμάτων σχιστολιθικού αερίου σε άλλες περιοχές, καθώς και της ανακάλυψης μεγάλου κοιτάσματος φυσικού αερίου στο Κατάρ. Η άνοδος της προσφοράς φυσικού αερίου από συμβατικές και μη συμβατικές πηγές αναμένεται να υπερκαλύψει την αυξημένη ζήτηση. Ανάλογα με το βαθμό σύγκλισης των διεθνών τιμών, αυτό μπορεί να διατηρήσει τις τιμές σε ανταγωνιστικά επίπεδα. Η Διεθνής Επιτροπή Ενέργειας (ΙΕΑ) προβλέπει ότι το 2035 η τιμή του φυσικού αερίου στις ΗΠΑ, την Ευρώπη και την Ιαπωνία θα φθάνει αντίστοιχα τα 8, 12 και 14 δολ. ΗΠΑ ανά εκατομμύριο βρετανικών θερμικών μονάδων (MMBtu), θα είναι δηλ. παραπλήσια με τις σημερινές τιμές πώλησης του φυσικού αερίου στις περιοχές αυτές (βλ. Διάγραμμα Β). 4 Λόγω των σχετικά ανταγωνιστικών τιμών του φυσικού αερίου, η παγκόσμια κατανάλωση φυσικού αερίου θα αυξάνεται ταχύτερα από την κατανάλωση αργού πετρελαίου την επόμενη εικοσαετία και το ποσοστό του φυσικού αερίου στην παγκόσμια προσφορά ενέργειας θα συνεχίσει να σημειώνει άνοδο. 5 9

10 1. Το 2010 το φυσικό αέριο αποτελούσε περίπου το 20% της παγκόσμιας προσφοράς ενέργειας και το 20% της συνολικής τελικής καταναλωτικής ενεργειακής δαπάνης εκ μέρους των χωρών του ΟΟΣΑ. 2. Το σχιστολιθικό αέριο είναι μια μη συμβατική πηγή φυσικού αερίου που βρίσκεται παγιδευμένο σε διαπερατούς σχιστολιθικούς σχηματισμούς και αντλείται με συνδυασμό τεχνικών οριζόντιας γεώτρησης (horizontal drilling) και υδραυλικής ρηγμάτωσης (hydraulic fracturing). 3. Δεδομένου ότι οι αγορές άμεσων συναλλαγών στον τομέα του φυσικού αερίου αναπτύσσονται ταχύτερα στη βορειοδυτική Ευρώπη, επί του παρόντος δεν υφίσταται ενιαία ευρωπαϊκή αγορά φυσικού αερίου, καθώς ο βαθμός στον οποίο χρησιμοποιείται η τιμολόγηση με βάση τις τρέχουσες τιμές της αγοράς (έναντι της τιμολόγησης βάσει μακροπρόθεσμων συμβολαίων) διαφέρει από χώρα σε χώρα. 4. Βλ. IEA (2012), Golden Rules for a Golden Age of Gas. 5. Στην Ευρώπη π.χ. η ζήτηση πετρελαίου αναμένεται να μειώνεται με μέσο ετήσιο ρυθμό 1% το , ενώ αντίθετα η ζήτηση φυσικού αερίου προβλέπεται να αυξάνεται κατά 0,7%, βλ. ΙΕΑ (2012) World Energy Outlook ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΣΕ ΕΠΙΛΕΓΜΕΝΕΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΕΣ ΗΝΩΜΕΝΕΣ ΠΟΛΙΤΕΙΕΣ Στις Ηνωμένες Πολιτείες, ο ρυθμός αύξησης του πραγματικού ΑΕΠ επιταχύνθηκε το β τρίμηνο του Σύμφωνα με τη δεύτερη εκτίμηση του Bureau of Economic Analysis, το πραγματικό ΑΕΠ αυξήθηκε με τριμηνιαίο ρυθμό 2,5% (ανηγμένο σε ετήσια βάση), έναντι 1,1% το α τρίμηνο. Ο ρυθμός αύξησης του πραγματικού ΑΕΠ αναθεωρήθηκε προς τα άνω κατά 0,8 της εκατοστιαίας μονάδας σε σχέση με την προκαταρκτική εκτίμηση, κυρίως ως αποτέλεσμα των αναθεωρήσεων της μεταβολής των αποθεμάτων προς τα άνω και της συμβολής των καθαρών εμπορικών συναλλαγών. Η αύξηση το β τρίμηνο προήλθε κυρίως από την ιδιωτική καταναλωτική δαπάνη, παρόλο που ο ρυθμός της ανάπτυξης ήταν βραδύτερος το α τρίμηνο, την ενίσχυση των ιδιωτικών επενδύσεων πάγιου κεφαλαίου, τόσο σε κατοικίες όσο και σε μη οικιστικά ακίνητα, καθώς και την άνοδο των εξαγωγών. Η μεταβολή των αποθεμάτων συνεισέφερε 0,6 της εκατοστιαίας μονάδας στην ανάπτυξη (ανηγμένη σε ετήσια βάση). Αντίθετα, η δημόσια κατανάλωση συνέχισε να δρα ανασταλτικά για τη δραστηριότητα, παρόλο που η υποχώρηση το β τρίμηνο του 2013 ήταν σχετική μικρή, μετά από δύο συνεχόμενα τρίμηνα σημαντικών μειώσεων. Η συμβολή των καθαρών εξαγωγών στην αύξηση του ΑΕΠ ήταν ουδέτερη, αντανακλώντας έντονους ρυθμούς αύξησης των εξαγωγών και των εισαγωγών. Το πραγματικό διαθέσιμο προσωπικό εισόδημα αυξήθηκε κατά 3,2% (ρυθμός ανηγμένος σε ετήσια βάση), μετά από μείωση 7,9% το προηγούμενο τρίμηνο, συμπαρασύροντας το ποσοστό προσωπικής αποταμίευσης στο 4,5%. 10 Όσον αφορά το μέλλον, η οικονομική ανάκαμψη αναμένεται να επιταχυνθεί το β εξάμηνο του 2013, υποβοηθούμενη από τη βελτίωση της εμπιστοσύνης των επιχειρήσεων και των καταναλωτών, τη σταδιακή ανάκαμψη στις αγορές εργασίας και κατοικιών και τη μείωση της επιβάρυνσης από την ασκούμενη δημοσιονομική πολιτική και τη διόρθωση των ισολογισμών των νοικοκυριών. Παρότι οι τράπεζες δήλωσαν ελαστικότερα πιστοδοτικά κριτήρια και αυξημένη δανειακή ζήτηση το γ τρίμηνο, υπάρχει ο κίνδυνος οι χρηματοπιστωτικές συνθήκες να συνεχίσουν να δυσχεραίνονται τους ερχόμενους μήνες ως αποτέλεσμα της αύξησης των βραχυπρόθεσμων και μακροπρόθεσμων επιτοκίων, γεγονός που θα μπορούσε να έχει αρνητικό αντίκτυπο στην οικονομική δραστηριότητα. Ωστόσο, η άνοδος των τιμών κατοικιών και των μετοχών θα βοηθήσει να αντισταθμιστούν οι δυσμενείς χρηματοπιστωτικές συνθήκες σε κάποιο βαθμό. Τα τελευταία στοιχεία παρείχαν ανάμικτες ενδείξεις για την ευρωστία της αγοράς εργασίας στις ΗΠΑ. Η δημιουργία νέων θέσεων εργασίας φαίνεται να έχασε κάπως το δυναμισμό της, καθώς τον Ιούλιο δημιουργήθηκαν νέες θέσεις εργασίας, αριθμός που αντιστοιχεί στο κατώτερο επίπεδο που έχει καταγραφεί από τον Μάρτιο και είναι πολύ χαμηλότερος από το μέσο όρο των περίπου νέων θέσεων εργασίας/μήνα που είχε καταγραφεί τους τελευταίους έξι μήνες. Αντίθετα, η ανεργία υποχώρησε περαιτέρω και

11 διαμορφώθηκε σε 7,4% τον Ιούλιο στο χαμηλότερο ποσοστό της από την κρίση και έπειτα. Η ανθεκτική εμπιστοσύνη των καταναλωτών και οι σημαντικές θετικές επιδράσεις του πλούτου χάρη στη συνεχή βελτίωση της αγοράς των κατοικιών και την ανοδική τάση των τιμών των μετοχών αναμένεται να στηρίξουν την ιδιωτική κατανάλωση. Από την πλευρά της προσφοράς, οι επιχειρηματικοί δείκτες ερευνών υποδηλώνουν τη σταδιακή ενίσχυση του ρυθμού αύξησης της μεταποιητικής δραστηριότητας. Ο ετήσιος πληθωρισμός βάσει του ΔΤΚ αυξήθηκε κατά 0,2 της εκατοστιαίας μονάδας σε 2,0% τον Ιούλιο, από 1,8% τον Ιούνιο. Πρόκειται για την υψηλότερη αύξηση σε δωδεκάμηνη βάση από το Φεβρουάριο του 2012, η οποία οφείλεται κατά κύριο λόγο στην έντονη επίδραση της βάσης σύγκρισης από τις τιμές της ενέργειας που σημείωσαν άνοδο κατά 4,7% τον Ιούλιο, αλλά και από τις υψηλότερες τιμές των υπηρεσιών μεταφορών. Ο ρυθμός ανόδου των τιμών των ειδών διατροφής διατηρήθηκε σταθερός στο 1,4%, ενώ ο πυρήνας του πληθωρισμού αυξήθηκε ελαφρώς στο 1,7%, από 1,6% τον Ιούνιο. Στο προσεχές μέλλον, παρόλο που ο ετήσιος πληθωρισμός αυξήθηκε τους τελευταίους τρεις μήνες, αυτό οφειλόταν κυρίως στις επιδράσεις της βάσης σύγκρισης οι οποίες αναμένεται να αντιστραφούν τους ερχόμενους μήνες. Επιπλέον, το σημαντικό ποσοστό αναξιοποίητου παραγωγικού δυναμικού στην οικονομία εκτιμάται ότι θα διατηρήσει τις υποκείμενες πιέσεις επί των τιμών σε χαμηλά επίπεδα. Στις η Ομοσπονδιακή Επιτροπή Ανοικτής Αγοράς (FOMC) αποφάσισε να διατηρήσει το επιτόκιο-στόχο για τα ομοσπονδιακά κεφάλαια μεταξύ 0% και 0,25% και εξέφρασε την εκτίμηση ότι η διατήρησή του σε εξαιρετικά χαμηλά επίπεδα θα είναι σκόπιμη τουλάχιστον για όσο διάστημα το ποσοστό ανεργίας εξακολουθεί να υπερβαίνει το 6,5%, ο πληθωρισμός με ορίζοντα ενός έως δύο ετών δεν προβλέπεται να υπερβεί το 2,5% και οι πιο μακροπρόθεσμες πληθωριστικές προσδοκίες εξακολουθούν να είναι σταθεροποιημένες. Όπως έχει ήδη ανακοινωθεί, η FOMC θα συνεχίσει να αγοράζει πρόσθετα προϊόντα τιτλοποίησης στεγαστικών δανείων ειδικών φορέων-εκδοτών (agency mortgage-backed securities) με ρυθμό 40 δισεκ. δολαρίων το μήνα, καθώς και πιο μακροπρόθεσμους τίτλους του Αμερικανικού Δημοσίου με ρυθμό 45 δισεκ. δολαρίων το μήνα. Η FOMC αναμένεται να μειώσει το ρυθμό αγοράς περιουσιακών στοιχείων εντός του έτους, αν η οικονομία συνεχίσει να βελτιώνεται όπως προβλέπεται. Το πρόγραμμα αγοράς περιουσιακών στοιχείων αναμένεται να τερματιστεί στα μέσα του ΙΑΠΩΝΙΑ Στην Ιαπωνία, η υποκείμενη δραστηριότητα παρέμεινε ικανοποιητικά ανθεκτική, υποβοηθούμενη από την επεκτατική δημοσιονομική και νομισματική πολιτική. Σύμφωνα με την πρώτη προκαταρκτική δημοσίευση των εθνικών λογαριασμών, το πραγματικό ΑΕΠ συνέχισε να μεγεθύνεται με εύρωστο ρυθμό, σημειώνοντας αύξηση κατά 0,6% σε τριμηνιαία βάση το β τρίμηνο του 2013, μετά από οριακή αύξηση 0,9% σύμφωνα με τα αναθεωρημένα στοιχεία για το α τρίμηνο του έτους. Τόσο η δημόσια όσο και η ιδιωτική κατανάλωση είχαν θετική συμβολή στην ανάπτυξη, όπως και οι καθαρές εξαγωγές, ενώ οι επενδύσεις του ιδιωτικού τομέα έμειναν στάσιμες το β τρίμηνο και τα αποθέματα είχαν αρνητική συμβολή. Στο προσεχές μέλλον, οι δείκτες υψηλής συχνότητας υποδηλώνουν, γενικώς, αμετάβλητο ρυθμό αύξησης της οικονομικής δραστηριότητας. Η βιομηχανική παραγωγή αυξήθηκε κατά 3,2% σε μηνιαία βάση τον Ιούλιο και ο σύνθετος δείκτης κατανάλωσης κατέγραψε πτώση 0,7% τον Ιούνιο. Στο μεταξύ, οι πραγματικές εισαγωγές και εξαγωγές αγαθών μειώθηκαν τον Ιούλιο κατά 1,5% και κατά 4,9%, σε μηνιαία βάση, αντίστοιχα. Οι δείκτες εμπιστοσύνης των καταναλωτών και των επιχειρήσεων ενισχύθηκαν κάπως τον Αύγουστο τόσο στο μεταποιητικό τομέα όσο και στον τομέα των υπηρεσιών, ενώ ο δείκτης ΡΜΙ αυξήθηκε σε 52,2 από 50,7. Ο πληθωρισμός τιμών καταναλωτή έχει διατηρήσει ανοδική τάση από την αρχή του έτους και ο μετρούμενος δείκτης έπαυσε να είναι αρνητικός τον Ιούνιο του Ο ετήσιος 11

12 ρυθμός ανόδου των τιμών καταναλωτή αυξήθηκε σε 0,7% τον Ιούλιο, έναντι 0,2% τον προηγούμενο μήνα, σε μεγάλο βαθμό λόγω των αυξανόμενων τιμών της ενέργειας. Ο πυρήνας του ετήσιου πληθωρισμού τιμών καταναλωτή (εκτός των τιμών των ειδών διατροφής, των ποτών και της ενέργειας) αυξήθηκε σε -0,1% τον Ιούλιο από -0,3% τον προηγούμενο μήνα. Κατά την τελευταία συνεδρίαση νομισματικής πολιτικής που πραγματοποίησε στις , η Τράπεζα της Ιαπωνίας αποφάσισε να διατηρήσει αμετάβλητο το βασικό της επιτόκιο. ΗΝΩΜΕΝΟ ΒΑΣΙΛΕΙΟ Στο Ηνωμένο Βασίλειο η οικονομική ανάπτυξη επιταχύνθηκε το α εξάμηνο του Το πραγματικό ΑΕΠ αυξήθηκε κατά 0,7% σε τριμηνιαία βάση το β τρίμηνο του έτους, με κύριο προωθητικό παράγοντα τη γενικευμένη αύξηση της εγχώριας και της εξωτερικής ζήτησης. Στο προσεχές διάστημα, η έντονη βελτίωση των κύριων δεικτών ερευνών τον Ιούλιο και τον Αύγουστο υποδηλώνει ότι ο εύρωστος ρυθμός της ανάπτυξης θα συνεχιστεί βραχυπρόθεσμα. Ωστόσο, μεσοπρόθεσμα η ανάκαμψη της οικονομίας ενδέχεται να συνεχιστεί με βραδύ ρυθμό. Παρά τη συνεχιζόμενη σταθερή πρόοδο, η προσαρμογή των ισολογισμών του δημόσιου και του ιδιωτικού τομέα αναμένεται να περιορίσει την εγχώρια ζήτηση για κάποιο διάστημα, ενώ οι προοπτικές της αύξησης των εξαγωγών παραμένουν σχετικά συγκρατημένες. Οι αγορές εργασίας διατήρησαν την ανθεκτικότητά τους, δεδομένου ότι η αύξηση της απασχόλησης παρέμεινε σταθερή και το ποσοστό της ανεργίας διαμορφώθηκε στο 7,8% κατά το τρίμηνο έως και τον Ιούνιο. Χάρη στη στήριξη των πρόσφατων μέτρων πολιτικής, οι δείκτες δραστηριότητας και τιμών εξακολούθησαν να βελτιώνονται στην αγορά των κατοικιών, αν και ο ρυθμός της πιστωτικής επέκτασης παρέμεινε ασθενής. Ο ετήσιος πληθωρισμός βάσει του ΔΤΚ ήταν σχετικά υψηλός τους πρόσφατους μήνες. Τον Ιούλιο του 2013 ο μετρούμενος πληθωρισμός υποχώρησε κατά 0,1 της εκατοστιαίας μονάδας σε 2,8%, καθώς ο υψηλότερος ρυθμός ανόδου των τιμών της ενέργειας αντισταθμίστηκε από το χαμηλότερο ρυθμό ανόδου των τιμών των υπόλοιπων αγαθών και υπηρεσιών. Όσον αφορά τις μελλοντικές εξελίξεις, η ύπαρξη αναξιοποίητου παραγωγικού δυναμικού και κεφαλαίου αναμένεται να συγκρατήσει τις πληθωριστικές πιέσεις μεσοπρόθεσμα. Ωστόσο, η άνοδος των διοικητικά καθοριζόμενων και ελεγχόμενων τιμών, καθώς και η υποτίμηση της λίρας Αγγλίας νωρίτερα το 2013, θα μπορούσαν να ασκήσουν κάποιες ανοδικές πιέσεις στον πληθωρισμό. Κατά τη συνεδρίαση που πραγματοποίησε την , η Επιτροπή Νομισματικής Πολιτικής της Τράπεζας της Αγγλίας διατήρησε αμετάβλητο τόσο το επιτόκιο πολιτικής της στο 0,5% όσο και το ύψος του προγράμματος αγοράς περιουσιακών στοιχείων στα 375 δισεκ. λίρες Αγγλίας. Επιπροσθέτως, η Επιτροπή Νομισματικής Πολιτικής παρείχε για πρώτη φορά ενδείξεις για τη μελλοντική κατεύθυνση της νομισματικής πολιτικής της, καθώς δεσμεύθηκε να μην αυξήσει το επιτόκιο πολιτικής της τουλάχιστον έως ότου το ποσοστό της ανεργίας μειωθεί κάτω του 7%, σύμφωνα με την πρόβλεψη ότι ο πληθωρισμός βάσει του ΔΤΚ θα διατηρηθεί κάτω του 2,5% σε ορίζοντα μηνών, οι μεσοπρόθεσμες προοπτικές του πληθωρισμού θα παραμείνουν σταθεροποιημένες και η κατεύθυνση της νομισματικής πολιτικής δεν θα αποτελέσει ουσιαστική απειλή για τη χρηματοπιστωτική σταθερότητα που να μην μπορεί να αντιμετωπιστεί με άλλα μέτρα πολιτικής. 12 ΑΛΛΕΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΕΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΕΣ Στη Σουηδία το πραγματικό ΑΕΠ μειώθηκε κατά 0,1% σε τριμηνιαία βάση το β τρίμηνο του 2013, λόγω της υποτονικότητας της εγχώριας ζήτησης και των εξαγωγών, ενώ στη Δανία το πραγματικό ΑΕΠ αυξήθηκε κατά 0,5%, κυρίως χάρη στις υψηλές επιδόσεις των εξαγωγών. Ο ρυθμός αύξησης του πραγματικού ΑΕΠ στην Ελβετία παρέμεινε έντονος το β τρίμηνο του 2013 και επιταχύνθηκε κατά 0,5% σε τριμηνιαία βάση. Για το προσεχές

13 διάστημα, η αύξηση του πραγματικού ΑΕΠ ενδέχεται να ενισχυθεί σταδιακά στη Δανία, τη Σουηδία και την Ελβετία. Όσον αφορά την εξέλιξη των τιμών, ο ετήσιος πληθωρισμός βάσει του ΕνΔΤΚ σημείωσε ελαφρά άνοδο στη Σουηδία, αλλά παρέμεινε σε χαμηλά επίπεδα γύρω στο 0,5% στη Δανία τους τελευταίους μήνες. Στο μεταξύ, στην Ελβετία ο ετήσιος ρυθμός ανόδου των τιμών καταναλωτή έμεινε αμετάβλητος τον Ιούλιο του 2013 μετά από 21 μήνες αρνητικών ρυθμών πληθωρισμού, κατά βάση λόγω των χαμηλότερων τιμών της ενέργειας και, γενικότερα, της συνεχούς πτώσης των τιμών των εισαγομένων. Στα μεγαλύτερα κράτη-μέλη της ΕΕ στην κεντρική και ανατολική Ευρώπη (ΚΑΕ), η οικονομική δραστηριότητα επιταχύνθηκε. Σύμφωνα με προκαταρκτικά στοιχεία, το β τρίμηνο του 2013 το πραγματικό ΑΕΠ αυξήθηκε στην Τσεχία, την Ουγγαρία, την Πολωνία και τη Ρουμανία. Όσον αφορά τις μελλοντικές εξελίξεις, μεσοπρόθεσμα η οικονομική δραστηριότητα αναμένεται να συνεχίσει να ανακάμπτει σταδιακά. Ωστόσο, οι βραχυπρόθεσμες προοπτικές της ανάπτυξης διαφοροποιούνται από χώρα σε χώρα, καθώς σε κάποιες χώρες οι εξαγωγές είναι ο κύριος προωθητικός παράγοντας της ανάπτυξης, ενώ σε άλλες χώρες η εγχώρια ζήτηση, υποβοηθούμενη π.χ. από μια καλή σοδειά, συμβάλλει θετικά στην ανάπτυξη. Ο ετήσιος πληθωρισμός βάσει του ΕνΔΤΚ διατηρήθηκε, κατά μέσο όσο, σε χαμηλά επίπεδα στις μεγαλύτερες χώρες της ΚΑΕ τους τελευταίους μήνες. Ο πληθωρισμός επιβραδύνθηκε λόγω του χαμηλού ρυθμού ανόδου των τιμών των βασικών εμπορευμάτων και των ευνοϊκών επιδράσεων της βάσης σύγκρισης από προηγούμενες αυξήσεις των έμμεσων φόρων και των διοικητικά καθοριζόμενων τιμών, καθώς και των ασθενών πιέσεων από την πλευρά της εγχώριας ζήτησης. Στην Τουρκία, το πραγματικό ΑΕΠ αυξήθηκε κατά 1,6% σε τριμηνιαία βάση το α τρίμηνο του 2013, χάρη στην εγχώρια ζήτηση. Αντίθετα, στη Ρωσία η παραγωγή μειώθηκε κατά 0,1% σε τριμηνιαίους όρους το α τρίμηνο του έτους, καθώς οι επενδύσεις και οι καθαρές εξαγωγές είχαν αρνητική συμβολή στην ανάπτυξη. Όπως και σε άλλες αναδυόμενες αγορές, οι χρηματοπιστωτικές συνθήκες έγιναν σημαντικά δυσμενέστερες από τον Μάιο και στις δύο χώρες. Υπάρχουν ενδείξεις ότι η οικονομική δραστηριότητα εξασθένησε ελαφρώς το β τρίμηνο στην Τουρκία και ότι παρέμεινε υποτονική στη Ρωσία. Ωστόσο, αναμένεται βαθμιαία βελτίωση τους ερχόμενους μήνες. Ο ετήσιος πληθωρισμός βάσει του ΔΤΚ αυξήθηκε σημαντικά στην Τουρκία από τον Μάιο και έπειτα, εν μέρει ως αποτέλεσμα της συνεχούς υποτίμησης της τουρκικής λίρας. Στη Ρωσία ο πληθωρισμός υποχώρησε κατά την ίδια περίοδο λόγω της μείωσης των τιμών των ειδών διατροφής αλλά παραμένει υψηλότερος του εύρους-στόχου που είχε θέσει η Τράπεζα της Ρωσίας για το ΑΝΑΔΥΟΜΕΝΕΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΕΣ ΤΗΣ ΑΣΙΑΣ Η οικονομική ανάπτυξη στις αναδυόμενες οικονομίες της Ασίας ήταν ελαφρώς ασθενέστερη από ό,τι αναμενόταν το β τρίμηνο του 2013, κυρίως λόγω των χαμηλότερων ρυθμών ανάπτυξης στην Κίνα και την Ινδία. Η υποτονικότητα της εξωτερικής ζήτησης και της ιδιωτικής κατανάλωσης συνέβαλε στην επιβράδυνση. Στις περισσότερες χώρες της περιοχής, η ανάπτυξη είχε τάσεις μικρής επιτάχυνσης. Στο προσεχές διάστημα, η οικονομική ανάπτυξη της Αναδυόμενης Ασίας προβλέπεται να ενισχυθεί ελαφρώς λόγω της σταδιακής βελτίωσης του εξωτερικού περιβάλλοντος και της αυξανόμενης εγχώριας ζήτησης. Στην Κίνα ο ρυθμός αύξησης του πραγματικού ΑΕΠ υποχώρησε σε 7,5% σε ετήσια βάση το β τρίμηνο του 2013, από 7,7% το α τρίμηνο (βλ. επίσης το Πλαίσιο 2). Η αύξηση προήλθε κυρίως από τις επενδύσεις, οι οποίες συνέβαλαν 5,9 εκατοστιαίες μονάδες το β τρίμηνο, ενώ οι καθαρές εμπορικές συναλλαγές είχαν αρνητική συμβολή. Η αύξηση των εξαγωγών επιβραδύνθηκε ραγδαία σε 3,7% το β τρίμηνο του 2013, από 18,3% το α τρίμηνο του έτους, λόγω της μείωσης των εξαγωγών προς το Χονγκ Κονγκ, οι οποίες 13

14 κατά γενική ομολογία υπερεκτιμήθηκαν το α τρίμηνο. Τα δημοσιευμένα στοιχεία του Ιουλίου και του Αυγούστου έδειξαν γενικευμένη βελτίωση της δραστηριότητας και δεικτών του εμπορίου, επιβεβαιώνοντας την αναμενόμενη σταδιακή επάνοδο σε ρυθμούς ανάπτυξης. Ταυτόχρονα, οι προσπάθειες της κυβέρνησης να χαλιναγωγήσει τους ταχείς ρυθμούς της πιστωτικής επέκτασης από τραπεζικά και μη τραπεζικά ιδρύματα φαίνεται να έχουν αρχίσει να αποδίδουν καρπούς. Η αγορά των κατοικιών παρέμεινε στιβαρή τον Ιούλιο και οι τιμές των κατοικιών συνέχισαν την ανοδική τους πορεία για πέμπτο συναπτό μήνα. Ο ετήσιος πληθωρισμός βάσει του ΔΤΚ παρέμεινε αμετάβλητος στο 2,7% τον Ιούλιο. Ως ποσοστό του ΑΕΠ, το πλεόνασμα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών μειώθηκε σε 2,1% το β τρίμηνο του 2013, εξαιτίας του φθίνοντος πλεονάσματος του εμπορικού ισοζυγίου, αλλά αναμένεται να αυξηθεί εκ νέου το γ τρίμηνο χάρη στην πρόσφατη άνοδο των εξαγωγών. Η σταδιακή ανατίμηση του κινεζικού γιουάν έναντι του δολαρίου ΗΠΑ ανακόπηκε τον Ιούνιο του 2013 και η συναλλαγματική τους ισοτιμία έκτοτε ανέρχεται στα 6,17 CNY/USD. Τα συνολικά συναλλαγματικά διαθέσιμα ανήλθαν σε 3,497 τρισεκ. δολάρια στο τέλος του Ιουνίου, δηλ. κατά 257 δισεκ. δολάρια υψηλότερα σε σχέση με πέρυσι. Όσον αφορά τις λοιπές σημαντικές χώρες της Ασίας, η οικονομική δραστηριότητα της Ινδίας παρέμεινε συγκρατημένη λόγω των αυξανόμενων πληθωριστικών πιέσεων. Ο ετήσιος ρυθμός αύξησης του πραγματικού ΑΕΠ επιβραδύνθηκε σε 2,4% το β τρίμηνο του 2013, έναντι 3,0% το α τρίμηνο, κυρίως λόγω της εξασθένησης της ιδιωτικής κατανάλωσης και των επενδύσεων. Ο ετήσιος πληθωρισμός των τιμών χονδρικής, ο προτιμώμενος δείκτης πληθωρισμού της κεντρικής τράπεζας της Ινδίας, αυξήθηκε σε 5,8% τον Ιούλιο του Η κεντρική τράπεζα της Ινδίας έχει διατηρήσει το βασικό επιτόκιο πολιτικής της αμετάβλητο στο 7,25% από τον Μάιο του 2013 λόγω των σημαντικών πιέσεων υποτίμησης στην αγορά συναλλάγματος και των αυξημένων εκροών κεφαλαίων. Μεταξύ Μαΐου και Αυγούστου 2013, η ρουπία Ινδίας υποτιμήθηκε κατά περισσότερο από 23% έναντι του δολαρίου ΗΠΑ, εξαιτίας των χαμηλών θεμελιωδών μακροοικονομικών μεγεθών, συμπεριλαμβανομένων του υψηλού ελλείμματος του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών και του υψηλού δημοσιονομικού ελλείμματος, της βραδείας ανάπτυξης και των καθυστερήσεων στην υλοποίηση των μεταρρυθμίσεων. Στην Κορέα ο ετήσιος ρυθμός αύξησης του πραγματικού ΑΕΠ επιταχύνθηκε σε 2,3% το β τρίμηνο του 2013, από 1,5% το α τρίμηνο. Η δημόσια κατανάλωση αυξήθηκε σημαντικά, ενώ οι επενδύσεις στις κατασκευές και οι υψηλότερες εξαγωγές συνέβαλαν εξίσου στην επιτάχυνση. Ο ετήσιος πληθωρισμός βάσει του ΔΤΚ αυξήθηκε σε 1,4% τον Ιούλιο, παραμένοντας κάτω από το διάστημα-στόχο (2,5%-3,5%) της κεντρικής τράπεζας της Κορέας. Η κεντρική τράπεζα της Κορέας έχει διατηρήσει το επιτόκιο πολιτικής της στο 2,5% από το Μάιο του Πλαίσιο 2 ΚΙΝΑ: ΒΡΑΧΥΠΡΟΘΕΣΜΕΣ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ ΚΑΙ ΜΕΣΟΠΡΟΘΕΣΜΕΣ ΠΡΟΘΕΣΕΙΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ Το τελευταίο διάστημα η οικονομική ανάπτυξη στην Κίνα επιβραδύνεται. Το παρόν πλαίσιο εξετάζει τους κύριους παράγοντες που συνέβαλαν σε αυτή την επιβράδυνση, καθώς και τις μεσοπρόθεσμες προοπτικές ανάπτυξης της χώρας, ιδίως υπό το πρίσμα των ως τώρα προθέσεων πολιτικής της νέας κυβέρνησης. 14 Όπως έχει δείξει η εμπειρία και άλλων οικονομιών, το αναπτυξιακό δυναμικό της οικονομίας της Κίνας ακολουθεί μια μακροπρόθεσμα καθοδική πορεία καθώς το κατά κεφαλήν ΑΕΠ της χώρας αυξάνεται. Η δυναμική που δημιουργήθηκε από μια σειρά

15 παραδοσιακούς κινητήριους μοχλούς της έντονης κινεζικής ανάπτυξης αλλά και έκτακτους παράγοντες (τα δημογραφικά δεδομένα της Κίνας, η προσχώρηση της χώρας στον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου και η υιοθέτηση ξένης τεχνολογίας) έχει εξασθενήσει. Αυτοί οι παράγοντες δεν θεωρείται πιθανό να υποκατασταθούν πλήρως από νέους, όπως μια ραγδαία αστικοποίηση ή μια αύξηση της ιδιωτικής κατανάλωσης, στο πλαίσιο της ανάγκης για εξισορρόπηση της οικονομίας. Πρόσφατες κυβερνητικές δηλώσεις επίσης υποδηλώνουν ότι μεσοπρόθεσμα η ανάπτυξη ενδέχεται να είναι λιγότερο έντονη από ό,τι αναμενόταν, στο πλαίσιο των προσπαθειών πολιτικής που επιδιώκουν να θέσουν την οικονομία σε μια τροχιά χαμηλότερης αλλά πιο διατηρήσιμης ανάπτυξης. Η ανάπτυξη της κινεζικής οικονομίας έχει ήδη μετριαστεί σημαντικά. Αν και η Κίνα παραμένει ακρογωνιαίος λίθος της παγκόσμιας ανάπτυξης, ο ρυθμός της οικονομικής επέκτασης έχει υποχωρήσει. Αφού κορυφώθηκε στο 12,1% το α τρίμηνο του 2010, ο δωδεκάμηνος ρυθμός αύξησης του ΑΕΠ σταδιακά επιβραδύνθηκε και διαμορφώθηκε στο 7,9% στο τέλος του 2012 και στο 7,5% το β τρίμηνο του τρέχοντος έτους, σε αντιδιαστολή με ετήσιο ρυθμό ανάπτυξης 10,3% κατά μέσο όρο την περίοδο Ένας παράγοντας που συνέβαλε στην πρόσφατη επιβράδυνση ήταν η λιγότερο έντονη αύξηση των εξαγωγών. Ο ετήσιος ρυθμός αύξησης των εξαγωγών, αφού πρώτα ανέκαμψε μετά την κρίση του φθάνοντας σε επίπεδα άνω του 30%, από το 2010 εμφανίζει καθοδική τάση και είναι επί του παρόντος μονοψήφιος, καθώς ο ρυθμός αύξησης του ΑΕΠ σε σημαντικές αγορές έχει εξασθενήσει. Οι βελτιούμενες προοπτικές για την ανάπτυξη στην ΕΕ και τις ΗΠΑ αναμένεται να στηρίξουν τις κινεζικές εξαγωγές τα αμέσως επόμενα τρίμηνα, αλλά δεν φαίνεται πιθανή η επάνοδος στους πολύ υψηλούς ρυθμούς αύξησης που παρατηρήθηκαν μετά την ένταξη της Κίνας στον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου το Η αύξηση μεριδίων εξαγωγικής αγοράς που είχε καταγράψει η Κίνα έχει σταδιακά μετριαστεί καθώς η ανατίμηση του γιουάν και η ανάδυση άλλων ανταγωνιστριών χωρών χαμηλού κόστους, όπως π.χ. χωρών της Νοτιοανατολικής Ασίας, έχουν περιορίσει την αύξηση των εξαγωγών της Κίνας. Η επιβράδυνση της αύξησης των εξαγωγών επηρεάζει με τη σειρά της την εγχώρια οικονομία. Οι αυξανόμενες εξαγωγές δεν απορροφούν πλέον το δυναμικό που δημιουργούν οι συνεχείς επενδύσεις σε κλάδους της μεταποίησης με εξαγωγικό προσανατολισμό. Αυτό οδηγεί σε υποαπασχόληση του παραγωγικού δυναμικού σε ορισμένους κλάδους, γεγονός δυσοίωνο για τη μελλοντική αύξηση των επενδύσεων. Σύμφωνα με την έρευνα επιχειρήσεων που διεξάγει η Λαϊκή Τράπεζα της Κίνας, ο βαθμός χρησιμοποίησης του παραγωγικού δυναμικού μειώνεται με τον ταχύτερο ρυθμό που έχει παρατηρηθεί μετά την κρίση του Το πλεονάζον δυναμικό ήδη φαίνεται να έχει επιδράσει στα κέρδη του τομέα της βιομηχανίας, τα οποία επίσης υποχώρησαν (βλ. Διάγραμμα Α). Η εμφάνιση αρνητικού πληθωρισμού αποτελεί μια ακόμη ένδειξη του πλεονάζοντος παραγωγικού δυναμικού. Ο ετήσιος πληθωρισμός βάσει του δείκτη τιμών παραγωγού είναι αρνητικός από το Μάρτιο του 2012 πρώτη φορά για τόσο μεγάλο διάστημα μετά το Στους κλάδους της βαριάς βιομηχανίας, όπως η εξόρυξη άνθρακος και η χαλυβουργία, όπου σύμφωνα με αποσπασματικά στοιχεία παρουσιάζεται περισσότερο πλεόνασμα, παρατηρήθηκαν πολύ μεγαλύτερες πτώσεις τιμών (βλ. Διάγραμμα B). Για τους λόγους αυτούς, τους προηγούμενους μήνες του έτους η κυβέρνηση έδωσε εντολή στις τράπεζες να μειώσουν τα δάνεια προς τους κλάδους που αντιμετωπίζουν προβλήματα πλεονάζοντος παραγωγικού δυναμικού. Παρά την επιβράδυνση της ανάπτυξης, εξακολουθούν να συσσωρεύονται καθοδικοί εγχώριοι κίνδυνοι. Η πιστωτική επέκταση παραμένει υψηλή, με ρυθμό περίπου διπλάσιο από το ρυθμό αύξησης του ονομαστικού ΑΕΠ από το 2009 και εξής. Έτσι, ο λόγος των πιστώσεων προς το ΑΕΠ της Κίνας έχει αυξηθεί σε επίπεδα της τάξεως του 170%, ήτοι πολύ υψηλότερα από ό,τι σε άλλες χώρες που βρίσκονται σε παρόμοιο στάδιο ανάπτυξης. 15

16 Ως ένα βαθμό αυτό αντανακλά την αύξηση του βάθους της χρηματοπιστωτικής αγοράς στο πλαίσιο της προϊούσας απελευθέρωσης του χρηματοπιστωτικού τομέα της χώρας. Πάντως υπάρχουν φόβοι ότι μέρος της πιστωτικής επέκτασης συνδέεται με την αναποτελεσματικότητα των επενδύσεων, γεγονός που εντείνει τις ανησυχίες σχετικά με τους κινδύνους για το χρηματοπιστωτικό τομέα. Συγκεκριμένα, κάποια από τα επενδυτικά προγράμματα που υλοποιήθηκαν από τους οργανισμούς τοπικής αυτοδιοίκησης ως μέρος της δέσμης δημοσιονομικών μέτρων ύψους τεσσάρων τρισεκ. γιουάν το (που αντιστοιχούσε στο 12% του ΑΕΠ εκείνη την εποχή) για να βοηθήσουν την οικονομία να αντιμετωπίσει τις επιδράσεις της παγκόσμιας ύφεσης, είχαν χαμηλή απόδοση. Σύμφωνα με έκθεση της Εθνικής Ελεγκτικής Υπηρεσίας για το 2011, πάνω από τα μισά προγράμματα αυτού του τύπου, πολλά από τα οποία είχαν χρηματοδοτηθεί μέσω του λεγόμενου σκιώδους τραπεζικού τομέα, δεν παράγουν επαρκείς εισοδηματικές ροές για την αποπληρωμή των χρεών. Επιπλέον, μια εκ βάθρων επανεκτίμηση των προοπτικών αύξησης του ΑΕΠ, άρα και της μελλοντικής αύξησης του εισοδήματος των νοικοκυριών, θα μπορούσε να πυροδοτήσει μια διόρθωση στις τιμές των κατοικιών, οι οποίες αυξήθηκαν πολύ έντονα την τελευταία δεκαπενταετία. Αν και τα αυστηρά μέτρα προληπτικής εποπτείας των τραπεζών, όπως το απαιτούμενο υψηλό αρχικό ποσό κατάθεσης, αποθαρρύνουν τις κερδοσκοπικές δραστηριότητες, μια αιφνίδια πτώση των τιμών των κατοικιών, έστω και απλώς παροδική, θα μπορούσε να οδηγήσει σε υποχώρηση των επενδύσεων σε ακίνητα, η οποία θα είχε αρνητική επίδραση στην οικονομία εν γένει. Οι αρχές γνωρίζουν την ανάγκη να εξισορροπηθεί η οικονομία και να μετριαστεί ο ρυθμός ανάπτυξης. Η νέα κυβέρνηση, που ανέλαβε το Μάρτιο του τρέχοντος έτους, έχει αναγνωρίσει ότι το σημερινό πρότυπο ταχύρρυθμης ανάπτυξης που βασίζεται σε επενδύσεις στον τομέα της μεταποίησης και εξαγωγές δεν είναι διατηρήσιμο, και έχει επανειλημμένα επισημάνει την ανάγκη να τεθεί η οικονομία σε μια τροχιά χαμηλότερης αλλά πιο διατηρήσιμης ανάπτυξης μέσα από τη βελτίωση της κατανομής των πόρων στην κινεζική οικονομία και ενίσχυση του ρόλου των τιμολογιακών ενδείξεων. Έχει ήδη δώσει εντολή να μειωθεί ο αριθμός των διοικητικών αδειών που απαιτείται να λάβουν οι επιχειρήσεις προκειμένου να ασκήσουν επενδυτικές δραστηριότητες και έχει αντικαταστήσει τον φόρο συναλλαγών του τομέα των υπηρεσιών με έναν ενιαίο φόρο προστιθέμενης αξίας. Επιπλέον, έχει δεσμευθεί να συνεχίσει τις μεταρρυθμίσεις σε πολλά πεδία, συμπεριλαμβανομένων του χρηματοπιστωτικού τομέα (όπου αφορούν την απελευθέρωση των επιτοκίων, της συναλλαγματικής ισοτιμίας και της κίνησης κεφαλαίων) αλλά και της αγοράς εργασίας (ώστε να διευκολυνθεί η εσωτερική μετανάστευση προς αστικές περιοχές), καθώς και την απελευθέρωση της τιμολόγησης των καυσίμων και του ηλεκτρικού ρεύματος και τις μεταρρυθμίσεις της φορολογίας της ακίνητης περιουσίας. Τα λεπτομερή σχέδια πολιτικής αναμένεται να είναι διαθέσιμα το φθινόπωρο του Επιπλέον, ο στόχος για τον ρυθμό ανάπτυξης το 2013 έχει μειωθεί στο 7,5%, από 8% πέρυσι. Κυβερνητικές δηλώσεις σε όλη τη διάρκεια του τρέχοντος έτους υποδηλώνουν ότι ο νέος αυτός στόχος παρουσιάζεται πιο αξιόπιστος από τους προηγούμενους, οι οποίοι κατά κανόνα δεν επιτυγχάνονταν, και μάλιστα με μεγάλη απόκλιση. 16 Κατά συνέπεια, μια μεγάλης κλίμακας δέσμη μέτρων τόνωσης της οικονομίας με στόχο τη στήριξη της ανάπτυξης εμφανίζεται ολοένα και πιο απίθανη. Εξάλλου, η δέσμη μέτρων του έχει οδηγήσει σε μεγάλη αύξηση του χρέους των οργανισμών τοπικής αυτοδιοίκησης, αυξάνοντας το σύνολο του ανεξόφλητου χρέους περίπου στο 20% του ΑΕΠ και καθιστώντας την κυβέρνηση απρόθυμη να λάβει περαιτέρω δημοσιονομικά μέτρα τόνωσης της οικονομίας. Επιπλέον, η ραγδαία πιστωτική επέκταση αποκλείει το ενδεχόμενο σημαντικής χαλάρωσης της νομισματικής πολιτικής, παρά το γεγονός ότι ο πληθωρισμός είναι χαμηλός. Από την άλλη πλευρά βέβαια, η ανάπτυξη δεν θα αφεθεί να υποχωρήσει ραγδαία. Μετά το πρώτο εξάμηνο του 2013 κατά το οποίο ο ρυθμός

17 ανάπτυξης μειωνόταν, η κυβέρνηση εξήγγειλε στα τέλη Ιουλίου ότι θα εφαρμόσει στοχευμένα μέτρα ώστε να εξασφαλιστεί η επίτευξη του στόχου για ρυθμό ανάπτυξης 7,5%. Για το , ο Πρωθυπουργός Li Keqiang δεσμεύθηκε ότι ο ρυθμός ανάπτυξης θα διατηρηθεί σε λογικό επίπεδο, κάτι που μάλλον σημαίνει ότι θα παραμείνει άνω του 7%, δηλ. του στόχου που προσδιορίζει το τρέχον πενταετές πρόγραμμα. Ο ρυθμός ανάπτυξης μιας χώρας τείνει να υποχωρεί καθώς αυξάνεται το κατά κεφαλήν ΑΕΠ, αντανακλώντας την εξασθένηση της θετικής επίδρασης από έκτακτους παράγοντες, όπως η έναρξη μιας διαδικασίας κατά την οποία το αδρανές εργατικό δυναμικό του τομέα της γεωργίας στρέφεται σε πιο παραγωγικές δραστηριότητες αλλά και η υιοθέτηση τεχνολογίας άλλων χωρών. Προσεγγίζοντας τα δολάρια ΗΠΑ (σε όρους ισοδυναμίας αγοραστικών δυνάμεων), το κατά κεφαλήν ΑΕΠ της Κίνας έχει φθάσει σε ένα επίπεδο στο οποίο και οι ρυθμοί ανάπτυξης στην Ιαπωνία, την Κορέα και άλλες ασιατικές οικονομίες άρχισαν επίσης να εμφανίζουν καθοδική τάση. Σημαντικό ρόλο παίζουν και τα δημογραφικά δεδομένα: ο πληθυσμός της Κίνας που βρίσκεται σε ηλικία εργασίας μειώθηκε το 2012, αν και μόνο οριακά, έχοντας όμως καταγράψει συνεχή αύξηση από την αρχή των μεταρρυθμίσεων το Επιπλέον, οι αρχικές επιδράσεις της ένταξης της Κίνας στον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου το 2001, που είχαν οδηγήσει σε εξαπλασιασμό των εξαγωγών της χώρας ως το τέλος του 2008, πιστεύεται ότι επίσης εξασθενούν. Γενικά, αν και ο ρυθμός ανάπτυξης της Κίνας αναμένεται να μετριαστεί περαιτέρω μεσοπρόθεσμα, δεν φαίνεται πιθανό να σημειωθεί δραματική υποχώρηση. Ο φθίνων ρυθμός ανάπτυξης αποτελεί μέρος της διαδικασίας σύγκλισης στην οποία βρίσκεται η Κίνα. Επιπλέον, η μείωση της εξάρτησης της οικονομίας από τις πιστώσεις και τις επενδύσεις αναπόφευκτα θα επιφέρει χαμηλότερο ρυθμό ανάπτυξης. 1. Ακόμη κι έτσι όμως, η μετακίνηση εργατικού δυναμικού από τη γεωργία σε πιο παραγωγικές δραστηριότητες μάλλον θα συνεχιστεί, δεδομένου ότι στον αγροτικό τομέα εξακολουθεί να αναλογεί ένα υψηλό μερίδιο της απασχόλησης (34%) σε σύγκριση με το μερίδιό του στη συνολική προστιθέμενη αξία της οικονομίας (10%). ΜΕΣΗ ΑΝΑΤΟΛΗ ΚΑΙ ΑΦΡΙΚΗ Το α εξάμηνο του 2013 η οικονομική δραστηριότητα στις πετρελαιοεξαγωγικές οικονομίες παρέμεινε εύρωστη. Παρά τις διαταραχές της προσφοράς σε ορισμένες χώρες και την ασθενέστερη ζήτηση πετρελαίου από τις χώρες του ΟΠΕΚ, η ανάπτυξη υποβοηθήθηκε από τις υψηλές τιμές του πετρελαίου, τις σημαντικές δημόσιες δαπάνες και τις εύρωστες επιδόσεις του μη πετρελαιοπαραγωγικού ιδιωτικού τομέα. Αντίθετα, οι αραβικές χώρες σε φάση πολιτικής μετάβασης βίωσαν νέα διαστήματα αστάθειας που επηρέασαν δυσμενώς την παραγωγή και καθυστέρησαν περαιτέρω τις απαραίτητες μεταρρυθμίσεις. Σε όλες τις υπόλοιπες χώρες της περιοχής, η ανάπτυξη διατηρήθηκε αμείωτη σε συγκριτικά υψηλά επίπεδα, παρά τα προσκόμματα που έθεσαν η ασθενής εξωτερική ζήτηση και οι χαμηλότερες τιμές των βασικών εμπορευμάτων εκτός του πετρελαίου. Στο προσεχές διάστημα, το ΑΕΠ αναμένεται να σημειώσει ελαφρά άνοδο προς το τέλος του 2013, αντανακλώντας τη σταδιακή ανάκαμψη στις προηγμένες οικονομίες και την υγιή εγχώρια ζήτηση. ΛΑΤΙΝΙΚΗ ΑΜΕΡΙΚΗ Η οικονομική δραστηριότητα στη Λατινική Αμερική συνέχισε να ανακάμπτει το α εξάμηνο του 2013 έως κάποιο βαθμό, παρόλο που οι πρόσφατες δυσμενέστερες χρηματοπιστωτικές συνθήκες αναμένεται να έχουν μετριάσει κάπως το ρυθμό της 17

18 ανάπτυξης. Η ανάκαμψη προήλθε κυρίως από την εγχώρια ζήτηση, ενώ οι καθαρές εξαγωγές συνέχισαν να δρουν ανασταλτικά για την ανάπτυξη. Όσον αφορά τις μελλοντικές εξελίξεις, οι οικονομικές επιδόσεις στην περιοχή προβλέπεται ότι θα ωφεληθούν από τη σταδιακή ενίσχυση της εξωτερικής ζήτησης, τις επιδράσεις προηγούμενων μέτρων χαλάρωσης της νομισματικής πολιτικής στις σημαντικές οικονομίες, ιδίως στη Βραζιλία, οι οποίες εκδηλώνονται με χρονική υστέρηση, καθώς και την υλοποίηση διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων στο Μεξικό. Ωστόσο, η δυνητική ανάπτυξη αναμένεται είναι ελαφρώς χαμηλότερη από ό,τι προβλεπόταν αρχικά σε αρκετές χώρες, ιδιαίτερα στη Βραζιλία, μετά από μια παρατεταμένη περίοδο υποτονικότητας των επενδύσεων. Στη Βραζιλία ο ρυθμός αύξησης του πραγματικού ΑΕΠ επιταχύνθηκε το β τρίμηνο του 2013 σε 1,5% σε τριμηνιαία βάση, από 0,6% το προηγούμενο τρίμηνο. Η επιτάχυνση του ρυθμού αύξησης οφείλεται πρωτίστως στην έντονη αύξηση των ακαθάριστων επενδύσεων πάγιου κεφαλαίου, που όμως έχει αρχίσει να φθίνει ελαφρώς, και στην ανάκαμψη των εξαγωγών αγαθών και υπηρεσιών, ενώ τόσο η δημόσια όσο και η ιδιωτική κατανάλωση παρέμειναν συγκρατημένες. Στο Μεξικό το πραγματικό ΑΕΠ υποχώρησε κατά 0,7% σε τριμηνιαία βάση το β τρίμηνο του 2013, μετά από μηδενική μεταβολή το προηγούμενο τρίμηνο σύμφωνα με μια πρότερη αναπροσαρμογή προς τα κάτω. Στην πλευρά της προσφοράς, η συρρίκνωση αποδίδεται στην υποχώρηση της δραστηριότητας τόσο στο δευτερογενή όσο και στον τριτογενή τομέα. Στην Αργεντινή ο ρυθμός αύξησης του πραγματικού ΑΕΠ εκτιμάται ότι διατηρήθηκε ισχυρός το β τρίμηνο του 2013, όπως υποδηλώνει η μηνιαία εκτίμηση οικονομικής δραστηριότητας που δημοσιεύει η εθνική στατιστική υπηρεσία της χώρας, σημειώνοντας άνοδο κατά 2% σε τριμηνιαία βάση το β τρίμηνο, έναντι 1,6% το προηγούμενο τρίμηνο. Σχετικά με την εξέλιξη των τιμών, ο ετήσιος πληθωρισμός παρέμεινε αυξημένος στη Βραζιλία, παρότι μειώθηκε σε 6,3% τον Ιούλιο, από 6,7% τον προηγούμενο μήνα, με τη συνιστώσα των τιμών των ειδών διατροφής να καταγράφει για πρώτη φορά μηνιαία πτώση από τον Ιούλιο του Η κεντρική τράπεζα διατήρησε το ρυθμό της περιοριστικής νομισματικής πολιτικής της αυξάνοντας το επιτόκιο πολιτικής της περαιτέρω κατά 50 μονάδες βάσης τον Αύγουστο (σε 9%). Στο Μεξικό ο ετήσιος μετρούμενος πληθωρισμός μειώθηκε από 4,1% τον Ιούνιο σε 3,5% τον Ιούλιο και επανήλθε στο εύρος διακύμανσης ±1% γύρω από το στόχο του 3% που έχει θέσει η κεντρική τράπεζα. Ο ετήσιος πυρήνας του πληθωρισμού επιβραδύνθηκε επίσης, αν και σε μικρότερο βαθμό, υποχωρώντας από 2,8% τον Ιούνιο σε 2,5% τον Ιούλιο. 1.4 ΣΥΝΑΛΛΑΓΜΑΤΙΚΕΣ ΙΣΟΤΙΜΙΕΣ Τους τελευταίους τρεις μήνες, το ευρώ (σε όρους σταθμισμένης συναλλαγματικής ισοτιμίας) ανατιμήθηκε ελαφρώς σε ένα περιβάλλον χαμηλής μεταβλητότητας. Οι διακυμάνσεις των συναλλαγματικών ισοτιμιών συνδέονταν κατά κύριο λόγο με τις μεταβαλλόμενες προσδοκίες της αγοράς για τις οικονομικές προοπτικές της ζώνης του ευρώ συγκριτικά με άλλες μεγάλες οικονομίες, καθώς και με τις εξελίξεις στις προσδοκίες για τον πληθωρισμό. Ως εκ τούτου, το ευρώ ενισχύθηκε ελαφρώς στις αρχές Ιουνίου αλλά εξασθένησε κατά το β δεκαπενθήμερο του μήνα και στις αρχές Ιουλίου, προτού ξαναρχίσει να ανατιμάται μέχρι τα τέλη Αυγούστου. Στις η ονομαστική σταθμισμένη συναλλαγματική ισοτιμία του ευρώ, όπως μετρείται έναντι των νομισμάτων των 21 σημαντικότερων εμπορικών εταίρων της ζώνης του ευρώ, ανατιμήθηκε κατά 0,6% στις αρχές Ιουνίου και κατά 5,5% σε σχέση με πέρυσι (βλ. Διάγραμμα 4 και Πίνακα 3). 18 Σε διμερείς όρους, κατά τους τρεις τελευταίους μήνες το ευρώ ενισχύθηκε έναντι του δολαρίου ΗΠΑ (κατά 1,3%) και του γιεν Ιαπωνίας (κατά 0,5%) αλλά υποτιμήθηκε έναντι της λίρας Αγγλίας (κατά 0,9%). Το ευρώ ανατιμήθηκε τόσο έναντι των νομισμάτων των

19 περισσότερων άλλων ευρωπαϊκών νομισμάτων όσο και έναντι των νομισμάτων των χωρών που εξάγουν βασικά εμπορεύματα και των αναδυόμενων οικονομιών της Ασίας. Τα νομίσματα που συμμετέχουν στον ΜΣΙ ΙΙ παρέμειναν σε γενικές γραμμές σταθερά έναντι του ευρώ και η τρέχουσα ισοτιμία τους παρέμεινε σε επίπεδα ίσα ή παραπλήσια προς τις αντίστοιχες κεντρικές τους ισοτιμίες. Όσον αφορά τους δείκτες διεθνούς ανταγωνιστικότητας τιμής και κόστους στη ζώνη του ευρώ, τον Αύγουστο του 2013 η πραγματική σταθμισμένη συναλλαγματική ισοτιμία του ευρώ με βάση τις τιμές καταναλωτή ήταν 6,9% άνω του επιπέδου στο οποίο είχε βρεθεί το προηγούμενο έτος (βλ. Διάγραμμα 5). Αυτό αντανακλά κατά κύριο λόγο την έκτοτε ανατίμηση του ευρώ σε ονομαστικούς όρους, η οποία αντισταθμίστηκε εν μέρει μόνο από το χαμηλότερο ρυθμό ανόδου των τιμών καταναλωτή στη ζώνη του ευρώ σε σύγκριση με τους σημαντικότερους εμπορικούς εταίρους της. 19

20 2 ΝΟΜΙΣΜΑΤΙΚΕΣ ΚΑΙ ΧΡΗΜΑΤΟΠΙΣΤΩΤΙΚΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ 2.1 ΠΟΣΟΤΗΤΑ ΧΡΗΜΑΤΟΣ ΚΑΙ ΠΙΣΤΩΣΕΙΣ ΤΩΝ ΝΧΙ Ο ετήσιος ρυθμός αύξησης της ποσότητας χρήματος με την ευρεία έννοια επιβραδύνθηκε περαιτέρω το β τρίμηνο και τον Ιούλιο του 2013, αν και εν μέρει εξαιτίας της επίδρασης της βάσης σύγκρισης. Ταυτόχρονα, διαφάνηκαν ενδείξεις ότι υποχωρεί ο σημαντικός ακόμη κατακερματισμός των χρηματοπιστωτικών αγορών στη ζώνη του ευρώ. Η βελτίωση των συνθηκών χρηματοδότησης των τραπεζών, η συνεχιζόμενη εισροή κεφαλαίων από επενδυτές μη κατοίκους της ζώνης του ευρώ και η ανακατανομή κεφαλαίων από το εξωτερικό προς χώρες της ζώνης του ευρώ που αντιμετωπίζουν δυσχέρειες συνέβαλαν στη μείωση του κατακερματισμού και επέτρεψαν να μειωθεί σημαντικά η υπερβάλλουσα ρευστότητα κεντρικής τράπεζας. Εντούτοις, η βελτίωση των χρηματοπιστωτικών αγορών και της χρηματοδότησης των τραπεζών δεν έχει μεταφραστεί ακόμη σε αύξηση των δανείων προς το μη χρηματοπιστωτικό ιδιωτικό τομέα. Ειδικότερα, ενώ τα δάνεια προς τα νοικοκυριά φαίνεται να σταθεροποιήθηκαν σε γενικές γραμμές το β τρίμηνο του έτους, τα δάνεια προς τις μη χρηματοπιστωτικές επιχειρήσεις μειώθηκαν πολύ περαιτέρω το β τρίμηνο και τον Ιούλιο του Ο ετήσιος ρυθμός αύξησης του Μ3 υποχώρησε σε 2,2% τον Ιούλιο του 2013, από 2,8% το β τρίμηνο και 3,2% το α τρίμηνο (βλ. Διάγραμμα 6 και Πίνακα 4), παρότι καταγράφηκε μια υψηλή μηνιαία εισροή. Ο κυριότερος παράγοντας που συνέβαλε στη διαμόρφωση της εξέλιξης του M3 συνέχισε να είναι η έντονη αύξηση του Μ1, το οποίο ήταν η συνιστώσα με τη μεγαλύτερη συμβολή στη συνολική αύξηση του Μ3. Η εξέλιξη του ετήσιου ρυθμού αύξησης του Μ1 συνεχίζει να αντικατοπτρίζει την επίμονη προτίμηση για ρευστότητα εν όψει των χαμηλών (και μειούμενων) επιτοκίων των άλλων νομισματικών τοποθετήσεων. Οι τελευταίες εξελίξεις στο M1 αντανακλούν κυρίως τις σημαντικές εισροές στις καταθέσεις μίας ημέρας, οι οποίες αντιστάθμισαν τις εκροές από τα εμπορεύσιμα χρηματοδοτικά μέσα και την επιβράδυνση που παρατηρήθηκε στις λοιπές βραχυπρόθεσμες καταθέσεις. Η συνεχής υποχώρηση των ρυθμών αύξησης των λιγότερο ρευστών συνιστωσών του Μ3 δεν αποτελεί ασυνήθιστο φαινόμενο στην παρούσα συγκυρία. Στους παράγοντες που συντελούν σ αυτό το αποτέλεσμα περιλαμβάνονται εκτιμήσεις για τη σχέση κινδύνου-αποδόσεων οι οποίοι ευνοούν τις τοποθετήσεις εκτός του M3, ο υποχωρών αλλά σημαντικός ακόμη κατακερματισμός των χρηματοπιστωτικών αγορών και η αναζήτηση υψηλότερων αποδόσεων από τους επενδυτές. Η αλληλεπίδραση των παραπάνω παραγόντων αντικατοπτρίζεται λ.χ. στην εξέλιξη των διαφόρων χρηματιστηριακών δεικτών, στη συνεχιζόμενη εισροή κεφαλαίων στη ζώνη του ευρώ (ιδίως σε χώρες που αντιμετωπίζουν δυσχέρειες), στη βελτίωση της χρηματοδότησης των τραπεζών μέσω καταθέσεων στην πλειοψηφία των χωρών που αντιμετωπίζουν δυσχέρειες το β τρίμηνο του 2013, καθώς και στις σημαντικές εισροές που εμφάνισαν τα μετοχικά, ομολογιακά και μικτά αμοιβαία κεφάλαια το πρώτο εξάμηνο του έτους. 20 Εντούτοις, η βελτίωση των συνθηκών χρηματοδότησης των τραπεζών δεν έχει ακόμη μεταφραστεί σε ενίσχυση της δυναμικής των δανείων προς το μη χρηματοπιστωτικό ιδιωτικό τομέα. Τα δάνεια προς τον ιδιωτικό τομέα μειώθηκαν περαιτέρω το β τρίμηνο και τον Ιούλιο, αντανακλώντας την καθαρή εξόφληση δανείων προς επιχειρήσεις του μη χρηματοπιστωτικού τομέα, αλλά και τη συγκρατημένη χορήγηση δανείων προς τα νοικοκυριά ως αποτέλεσμα της ασθενούς ζήτησης, της ανάγκης για απομόχλευση μετά τις