ΣΥΣΤΗΜΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΩΝ, ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΔΕΙΚΤΩΝ ΓΙΑ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ: ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΗΣ ΘΑΣΟΥ

Transcript

1 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΤΜΗΜΑ ΜΗΧΑΝΟΛΟΓΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΜΕΤΑΔΟΣΗΣ ΘΕΡΜΟΤΗΤΑΣ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΜΗΧΑΝΙΚΗΣ Δ/ΝΤΗΣ: ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΜΟΥΣΙΟΠΟΥΛΟΣ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΥΣΤΗΜΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΩΝ, ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΔΕΙΚΤΩΝ ΓΙΑ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ: ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΗΣ ΘΑΣΟΥ ΕΥΑΓΓΕΛΟΣ ΠΑΠΑΒΑΣΙΛΕΙΟΥ Α.Ε.Μ.: 4746 ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ: ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΜΟΥΣΙΟΠΟΥΛΟΣ ΑΡΜΟΔΙΟΣ ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΗΣΗΣ: ΑΛΕΞΑΝΔΡΑ ΜΙΧΑΗΛΙΔΟΥ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2014

2

3 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΤΜΗΜΑ ΜΗΧΑΝΟΛΟΓΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΟΣ ΤΟΜΕΑΣ Αρχικά επιδιώκεται η εννοιολογική προσέγγιση της αειφόρου ανάπτυξης γενικά αλλά και συγκεκριμένα για τον τουριστικό τομέα, καθώς και η παρουσίαση των αντίστοιχων δεικτών και των βασικών εργαλείων ανάπτυξης και σύνθεσής τους. Στη συνέχεια γίνεται καταγραφή των δεικτών αειφορίας για τον τουρισμό όπως αυτοί εμφανίζονται στη διεθνή βιβλιογραφία αλλά και σε αντίστοιχες δημοσιεύσεις που αφορούν στην Ελλάδα. Στα πλαίσια της μελέτης παρουσιάζεται και το Ευρωπαϊκό Σύστημα Τουριστικών Δεικτών της Ε.Ε. για τον αειφόρο τουρισμό και η πορεία εφαρμογής του στην Ελλάδα. Σε επόμενο στάδιο πραγματοποιήθηκε επιλογή περιβαλλοντικών, οικονομικών και κοινωνικών δεικτών και έγινε προσπάθεια εκτίμησης τους για το νησί της Θάσου για το έτος Για κάθε δείκτη παρουσιάζονται ο σκοπός ένταξής του, η μεθοδολογία που ακολουθήθηκε για τον υπολογισμό και τα αποτελέσματα-συμπεράσματα που προκύπτουν. ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΜΕΤΑΔΟΣΗΣ ΘΕΡΜΟΤΗΤΑΣ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΜΗΧΑΝΙΚΗΣ Υπεύθυνος: Καθηγητής Ν. Μουσιόπουλος Αρμόδιος Παρακολούθησης: Μιχαηλίδου Αλεξάνδρα Τίτλος Εργασίας: ΣΥΣΤΗΜΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΩΝ, ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΔΕΙΚΤΩΝ ΓΙΑ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ: ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΗΣ ΘΑΣΟΥ Ονοματεπώνυμο φοιτητή: Παπαβασιλείου Ευάγγελος Αριθμός μητρώου: 4746 Θεματική περιοχή: Ημερομηνία έναρξης: Ημερομηνία παράδοσης: Αριθμός εργασίας: Ιούνιος 2013 Σεπτέμβριος 2014 Περίληψη: Στοιχεία εργασίας: Αρ. Σελίδων: 100 Στρατηγικό στόχο της παρούσας εργασίας αποτελεί η καταγραφή και μελέτη Αρ. Εικόνων: 7 των δεικτών αειφορίας για τον τουρισμό. Συγκεκριμένα αναζητούνται οι Αρ. Διαγραμμάτων: 12 δείκτες που βοηθούν στην αποτίμηση των περιβαλλοντικών, κοινωνικών και Αρ. Πινάκων: 27 οικονομικών επιπτώσεων του τουριστικού τομέα σε μία περιοχή. Τελικός Αρ. Σχημάτων: - στόχος είναι είναι η αποτίμηση της υφιστάμενης κατάστασης στο νησί της Θάσου με τη βοήθεια ενός συνόλου δεικτών. Αρ. Παραρτημάτων: - Αρ. Παραπομπών: 66 Λέξεις κλειδιά: Αειφόρος τουρισμός Δείκτες αειφορίας Θάσος Ευρωπαϊκό σύστημα τουριστικών δεικτών Σχόλια: Συμπληρωματικές Παρατηρήσεις: Βαθμός:

4 ARISTOTLE UNIVERSITY OF THESSALONIKI DEPARTMENT OF MECHANICAL ENGINEERING ENERGY SECTOR LABORATORY OF HEAT TRANSFER AND ENVIRONMENTAL ENGINEERING 5. Supervisor: Prof. Moussiopoulos Nikolaos 6. Undergraduate dissertation title: SYSTEM OF ENVIRONMENTAL, ECONOMIC AND SOCIAL INDICATORS: AN APPLICATION IN THASSOS ISLAND, GREECE 7. Student name: Papavasileiou Evangelos 9. Topic area: 10. Start date: June Student Registration No: Presentation date: September Dissertation No. 13. Summary: The aim of this study is the inventory of sustainable tourism indicators from literature. More specifically, environmental, social and economic indicators for assessing the impact of the tourism sector in a region. The goal is the assessment of the current situation on the island of Thassos regarding tourism. Firstly the concept of sustainable development and sustainable tourism are described, focusing on indices used for the assessment of sustainable tourism. A detailed record of indices of sustainable tourism as found in the international scientific literature, as well as the European Tourism Indicator System and its application in Greece are presented. In addition based on a number of environmental, economic and social indicators used for sustainable tourism assessment, an attempt was made to estimate the current situation of tourism in the island of Thassos, Greece for For each indicator used, the purpose of its role, the methodology for its calculation and results-conclusions drawn are presented. 14. The dissertation comprises of: No. of pages: 100 No. of pictures: 7 No. of figures: 12 No. of tables: 27 No. of annexes: - No. of references: Keywords: Sustainable tourism Indicators of sustainability Thassos ETIS 16. Comments: 17. Additional notes: 18. Grade:

5 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Θα ήθελα να εκφράσω τις ειλικρινείς ευχαριστίες μου σε όσους με βοήθησαν στα πλαίσια της διπλωματικής εργασίας μου: Τον καθηγητή, κ. Νικόλαο Μουσιόπουλο, διευθυντή του Εργαστηρίου Μετάδοσης Θερμότητας και Περιβαλλοντικής Μηχανικής της Πολυτεχνικής σχολής του ΑΠΘ, για την ανάθεση της παρούσας διπλωματικής εργασίας καθώς και για τις σημαντικές γνώσεις που μου προσέφερε κατά τη διάρκεια των σπουδών μου. Την αρμόδια παρακολούθησης της διπλωματικής εργασίας, κ. Αλεξάνδρα Μιχαηλίδου, για την πολύτιμη στήριξη και προσφορά γνώσεων κατά την εκπόνηση της παρούσας εργασίας. Τον κ. Χρίστο Βλαχοκώστα, Εργαστηριακό Διδακτικό Προσωπικό του Τμήματος Μηχανολόγων Μηχανικών, για την πολύτιμη στήριξη και την προσφορά γνώσεων κατά τη διάρκεια εκπόνησης της εργασίας. Τους κ.κ. Γερομάρκο Γ., Γκουλιώτη Ν., Δαλάκα Μ., Χατζηραβδέλη Ν., Μανωλάκη Π., Ιφόγλου Ε., Παπαδημητρίου Δ., Παπαβαρύτη Ε., Τσούπρα Σ., Πιάκης Ν., Χατζηβαρύτη Ι., Σιμούδη Κ., Παπαναγιώτου Β., Σέρβου Β., Αρχοντάκη Β., Μαθιοπούλου Δ., Καμπάνη Α., Παπαδόπουλο Κ. για την πολύτιμη βοήθεια τους κατά τη συλλογή των δεδομένων για την εργασία. Τους υπόλοιπους διδάσκοντες μου για τις γνώσεις που μου παρείχαν καθ όλη τη διάρκεια των σπουδών μου. Την οικογένειά μου και ιδιαίτερα τους γονείς μου για τη στήριξη που μου παρείχαν σε όλη τη διάρκεια της φοίτησής μου. Τους φίλους μου για τη στήριξη τους σε όλη τη διάρκεια εκπόνησης της διπλωματικής εργασίας και της ακαδημαϊκής μου πορείας

6 ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Γενικά Στόχος Αντικείμενο Μεθοδολογία 3 2. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΗ ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΔΕΙΚΤΩΝ Αειφόρος ανάπτυξη Ιστορική ανασκόπηση Τουρισμός Οικονομική σημασία του τουρισμού Αειφορία και τουρισμός Δείκτες Χαρακτηριστικά των δεικτών Δείκτες αειφορίας Το πλαίσιο DPSIR Εφαρμογή του DPSIR στον τουρισμό Δείκτες αειφορίας για τον τουρισμό Επισκόπηση ερευνών για δείκτες αειφόρου τουρισμού 30 με εφαρμογή σε περιοχές της Ελλάδας Σύνθετοι δείκτες Ευρωπαϊκό σύστημα τουριστικών δεικτών Προώθηση της ανάπτυξης αειφόρου και υψηλής ποιότητας 41 τουρισμού Δείκτες ETIS Οδηγός βημάτων για τη χρήση του ETIS To ETIS στην Ελλάδα ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΩΝ ΔΕΙΚΤΩΝ ΑΕΙΦΟΡΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ 52 ΓΙΑ ΤΗ ΘΑΣΟ 3.1 Γενικά Περιοχή εφαρμογής Πηγές δεδομένων Υπολογισμός δεικτών Περιβαλλοντικοί δείκτες Κοινωνικοί δείκτες Οικονομικοί δείκτες ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 95

7 ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1.1 Γενικά Τις τελευταίες δεκαετίες έχει δημοσιευθεί ένας πολύ μεγάλος όγκος επιστημονικών ερευνών σχετικά με την υποβάθμιση του φυσικού περιβάλλοντος και τις συνέπειες της μεγέθυνσης της οικονομικής δραστηριότητας τόσο σε αυτό όσο και στις κοινωνικές δομές. Η κλιματική αλλαγή, η προστασία των φυσικών πόρων, η κατανομή του πλούτου, η ανισότητα των φύλων, η εκπαίδευση, η δημοκρατική και δίκαια διακυβέρνηση, το εμπόριο με δίκαιους όρους, οι συνθήκες διαβίωσης κ.α. αποτελούν κάποιες από τις σημαντικότερες προκλήσεις της σύγχρονης κοινωνίας, οι οποίες πολλές φορές έχουν θολά όρια ή είναι αλληλοσυγκρουόμενες. Η αντιμετώπισή τους επιτάσσει μια διαφορετική λογική που θα γεφυρώνει τις περιβαλλοντικές, κοινωνικές και οικονομικές πλευρές κάθε αναπτυξιακής πρωτοβουλίας, γεγονός που οδήγησε στην υιοθέτηση της έννοιας της αειφορίας. Η αειφόρος ανάπτυξη στοχεύει στη συνεχή βελτίωση της ποιότητας της ζωής και της ευημερίας, τόσο για τις παρούσες όσο και για τις επόμενες γενεές. Ο τουρισμός αποτελεί έναν πολύπλευρο τομέα. Είναι κατά βάση μια οικονομική δραστηριότητας, η οποία έχει όμως άμεση σχέση με το περιβάλλον στο οποίο ασκείται καθώς και επιπλέον κοινωνικές και πολιτικές προεκτάσεις. Με καλό σχεδιασμό και διαχείριση, ο τουρισμός μπορεί να είναι μια θετική δύναμη, φέρνοντας οφέλη για μια περιοχή, στην αντίθετη περίπτωση όμως μπορεί να αποτελέσει κινητήρια δύναμη για την υποβάθμιση της. Η μη αναστρέψιμη υποβάθμιση των περιβαλλοντικών, κοινωνικών και πολιτιστικών ιδιαιτεροτήτων ενός τουριστικού προορισμού από την ανεξέλεγκτη τουριστική ανάπτυξη, οδηγεί στην απώλεια των πλεονεκτημάτων (φύση-πολιτισμός) που τον καθιστούν ανταγωνιστικό και οδηγείται έτσι σταδιακά στην παρακμή και της οικονομικής δραστηριότητας. Είναι σαφώς προς το συμφέρον του τομέα του τουρισμού η διατήρηση των βάσεων για την ανάπτυξη και ευημερία του (WTO, 2004). Στα πλαίσια της αποτίμησης της κατάστασης του τουρισμού και του επιπέδου αειφόρου τουρισμού που επιτυγχάνεται σε μία περιοχή, ένα πολύ σημαντικό εργαλείο είναι οι δείκτες αειφορίας για τον τουρισμό. Αποτελούν ποιοτικές και ποσοτικές μετρήσεις και είναι κατάλληλα επιλεγμένοι ώστε να ταιριάζουν στα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά και προβλήματα κάθε προορισμού. Επιτυγχάνεται έτσι η αποτίμηση της υφιστάμενης κατάστασης, η θέσπιση στόχων καθώς και η παρακολούθηση και η συγκριτική αξιολόγηση των μέτρων και στρατηγικών για τη βελτίωση και διατήρηση του τουριστικού προϊόντος σε όλα τα επίπεδα. 1

8 ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1.2 Στόχος Στρατηγικό στόχο της παρούσας εργασίας αποτελεί η μελέτη και η εφαρμογή ενός συστήματος δεικτών για να αποτιμηθεί το επίπεδο της αειφορίας στον τομέα του τουρισμού. Ειδικά στην Ελλάδα, η μεγάλη σημασία του τουρισμού στην οικονομική ανάπτυξη, καθιστά απαραίτητη μια άμεση στροφή στην αειφόρο διαχείρισή του, πράγμα που ως τώρα δεν συμβαίνει σε μεγάλη κλίμακα. Παρατηρείται μια έλλειψη ενημέρωσης και εφαρμογής των αρχών της αειφορίας, ειδικά όσον αφορά στις μικρές τουριστικές επιχειρήσεις που αποτελούν και το μεγαλύτερο μέρος της ελληνικής τουριστικής βιομηχανίας. Ειδικότερα για το νησί της Θάσου (περιοχή εφαρμογής), που είναι ένας ταχέως αναπτυσσόμενος τουριστικός προορισμός, απαιτείται η αποτίμηση της κατάστασης και ο σχεδιασμός αειφόρων αναπτυξιακών στρατηγικών ώστε να διατηρηθεί ο ιδιαίτερος φυσικός και πολιτιστικός του πλούτος. 1.3 Αντικείμενο Στο δεύτερο κεφάλαιο παρουσιάζεται η έννοια της αειφόρου ανάπτυξης και τα βασικά χαρακτηριστικά της ενώ γίνεται και μια αναφορά στους κύριους ιστορικούς σταθμούς που την καθιέρωσαν σε παγκόσμιο επίπεδο. Επίσης περιγράφεται η σημασία του τουρισμού ως οικονομικός τομέας και οι λόγοι που κατέστησαν αναγκαία την αειφόρο διαχείριση αυτού του κλάδου. Στη συνέχεια παρουσιάζεται ένα ευρέως διαδεδομένο εργαλείο εκτίμησης της αειφορίας που είναι οι δείκτες αειφόρου ανάπτυξης. Αναλύονται οι βασικές προϋποθέσεις που πρέπει να καλύπτουν ώστε να λειτουργούν σωστά και γίνεται ιδιαίτερη αναφορά στο πλαίσιο DPSIR, που είναι το κύριο εργαλείο για την οργάνωση και την κατασκευή τους. Γίνεται επίσης αντιστοίχιση των παραπάνω με τον τομέα του τουρισμού, λαμβάνοντας υπόψη τις βασικές του επιπτώσεις, κι έτσι αναπτύσσεται ένα σύνολο δεικτών αειφορίας για τον τουρισμό χωρισμένο με βάση τους τρεις τομείς της αειφορίας (Περιβάλλον-Κοινωνία- Οικονομία) και πραγματοποιείται και μια βιβλιογραφική ανασκόπηση παρόμοιων συστημάτων που αναπτύχθηκαν και εφαρμόστηκαν σε τουριστικές περιοχές της Ελλάδας. Επιπρόσθετα πραγματεύεται τις εξελίξεις στην πορεία του αειφόρου τουρισμού στην Ευρώπη και αναφέρονται τα βασικά μέτρα προώθησης και εφαρμογής του από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Ιδιαίτερη αναφορά γίνεται στο European Tourism Indicator System (ETIS), το νέο πρόγραμμα της Ε.Ε. για τον αειφόρο τουρισμό που βρίσκεται σε πιλοτική εφαρμογή και παρουσιάζονται τα βήματα εφαρμογής του από τους προορισμούς καθώς και το σύστημα δεικτών που αναπτύχθηκε. Τέλος αναλύεται η πορεία εφαρμογής του στους δήμους της Ελλάδας που συμμετείχαν και παρουσιάζονται τα προβλήματα που συναντήθηκαν. 2

9 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Στο τρίτο κεφάλαιο γίνεται μια καταγραφή ορισμένων δεικτών αειφόρου τουρισμού για το νησί της Θάσου. Αρχικά γίνεται μια παρουσίαση της περιοχής εφαρμογής στη συνέχεια αναπτύσσεται ένα σύστημα δεικτών για την αποτίμηση της αειφορίας. Οι δείκτες αυτοί έχουν επιλεγεί από την αναλυτική λίστα που παρουσιάστηκε στο κεφάλαιο 2 με βάση τη διαθεσιμότητα των δεδομένων για την ποσοτικοποίηση τους και τη σημασία τους για την αειφορία της περιοχής βάση των κύριων χαρακτηριστικών της. Για κάθε δείκτη γίνεται αναλυτική περιγραφή του ζητήματος αειφορίας που καλύπτει και της σκοπιμότητας ένταξης του στο σύστημα, περιγράφεται η μεθοδολογία υπολογισμού του και οι πηγές λήψης των δεδομένων, όπου αυτά ήταν διαθέσιμα, και τέλος παρουσιάζονται οι μετρήσεις για το έτος 2013 (ή το αμέσως πιο πρόσφατο βάση της φύσης των διαθέσιμων στοιχείων). Τέλος στο τέταρτο κεφάλαιο παρατίθενται τα βασικά συμπεράσματα στα οποία καταλήγει η παρούσα εργασία. Τα συμπεράσματα αφορούν στο σχολιασμό της κατάστασης της αειφορίας του τουρισμού στη Θάσο όπως αυτή υπολογίστηκε με τη βοήθεια του συστήματος δεικτών στο κεφάλαιο 3. Επίσης σχολιάζονται οι ελλείψεις που παρατηρήθηκαν και προτείνονται μέτρα για τη βελτίωση του επιπέδου αειφορίας του τουριστικού προϊόντος και για τη διευκόλυνση της επίβλεψης του. 1.4 Μεθοδολογία Σε πρώτο στάδιο πραγματοποιείται μια καταγραφή των περιβαλλοντικών, κοινωνικών και οικονομικών δεικτών για τον τουρισμό που συναντώνται στη διεθνή βιβλιογραφία. Επόμενο στάδιο αποτελεί η χρήση ενός συνόλου δεικτών για την εκτίμηση της αειφορίας στο νησί της Θάσου για το Η επιλογή τους γίνεται με βάση τη σχέση των δεικτών με τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της περιοχής εφαρμογής, την ικανοποίηση των βασικών αρχών αειφορίας αλλά και τη διαθεσιμότητα των δεδομένων για τον υπολογισμό τους. Για κάθε δείκτη γίνεται παρουσίαση της σκοπιμότητας ένταξης του στο σύστημα καθώς και της μεθοδολογίας που ακολουθήθηκε για τον υπολογισμό του. Συγκεκριμένα για τη λήψη στοιχείων για τον υπολογισμό των δεικτών πραγματοποιήθηκε επικοινωνία με τους αντίστοιχους αρμόδιους φορείς ενώ παράλληλα έλαβε χώρα επιτόπια έρευνα σε 80 ξενοδοχειακά καταλύματα της περιοχής για τη λήψη σχετικών δεδομένων. Τέλος παρατίθενται τα αποτελέσματα-τιμές για κάθε δείκτη ξεχωριστά καθώς και τα συνολικά συμπεράσματα. 3

10 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΗ ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΔΕΙΚΤΩΝ 2. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΗ ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΔΕΙΚΤΩΝ 2.1 Αειφόρος ανάπτυξη Ο όρος ανάπτυξη παραδοσιακά έχει συνδυαστεί με το κέρδος και την οικονομική ευημερία και για πολλά χρόνια υπήρχε η πεποίθηση της μη ύπαρξης ορίων στην ανθρώπινη δραστηριότητα. Τις τελευταίες τρεις δεκαετίες όμως, η εμφάνιση πληθώρας προβλημάτων (περιβαλλοντικών, κοινωνικών κ.α.) λόγο της εκβιομηχάνισης και η συνειδητοποίηση των πεπερασμένων ορίων των φυσικών πόρων, έστρεψε το παγκόσμιο ενδιαφέρον στην ιδέα της αειφορίας και εισήχθη η έννοια της αειφόρου ανάπτυξης προκειμένου να αντιμετωπιστούν και να ξεπεραστούν οι αρνητικές συνέπειες των ανθρωπίνων δραστηριοτήτων στο περιβάλλον. Ως προς τον ορισμό της αειφόρου ανάπτυξης δεν υπάρχει απόλυτη συμφωνία. Ο ορισμός που έχει επικρατήσει είναι αυτός που δόθηκε από την Gro Harlem Brundtland, κατά τη Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών το 1987, στην έκθεση με τίτλο «Το Κοινό μας Μέλλον», γνωστή ως Brundtland Report, όπου η αειφόρος ανάπτυξη ορίζεται ως η ανάπτυξη που ικανοποιεί τις ανάγκες του παρόντος χωρίς να διακυβεύεται η ικανότητα των μελλοντικών γενεών να καλύψουν τις δικές τους ανάγκες ή πιο γενικευμένα η ανάπτυξη που ικανοποιεί τις ανάγκες και τις φιλοδοξίες του παρόντος χωρίς να θέτει σε κίνδυνο την ικανότητα ικανοποίησης αυτών του μέλλοντος. Κεντρικός στόχος της αειφορίας είναι η αποφυγή της περαιτέρω εξάντλησης των πόρων και της περιβαλλοντικής καταστροφής, χωρίς να επηρεάζεται η υπάρχουσα οικονομική δυναμική. Ως στρατηγική, μέσω της Ατζέντας 21, δημιουργεί όργανα μετρήσεως και αξιολογήσεως πολιτικών και δράσεων που είναι σε θέση να μετριάσουν τις αρνητικές εκβάσεις της παρούσας καταναλωτικής κοινωνίας. Αυτό γίνεται μέσα από μια ολοκληρωμένη, ισορροπημένη και ισότιμη προσέγγιση των τριών πυλώνων Περιβάλλον Οικονομία Κοινωνία, που παρέχει μια πιο ολιστική θεώρηση των περιβαλλοντικών, οικονομικών, και κοινωνικών αναγκών, εξασφαλίζοντας δίκαια και αειφόρο χρήση των πόρων (Gasparatos et al., 2009). Επίσης είναι μια συνεχής πορεία αλλαγής και προσαρμογής, και όχι μία στατική κατάσταση, σύμφωνα με τη Στρατηγική της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την Αειφόρο Ανάπτυξη, όπως αυτή υιοθετήθηκε για πρώτη φορά στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο του Γκέτεμποργκ το Η αειφόρος ανάπτυξη θα μπορούσε πιθανώς να ονομάζεται αλλιώς «δίκαιη και ισορροπημένη», που σημαίνει ότι, προκειμένου να συνεχίζεται η ανάπτυξη επ αόριστον, θα πρέπει να ισορροπηθούν τα συμφέροντα μεταξύ διαφορετικών ομάδων ανθρώπων, της ίδιας γενιάς, αλλά και μεταξύ διαφορετικών γενεών, και αυτό να συμβεί ταυτόχρονα σε τρεις μεγάλους και αλληλένδετους τομείς, τον οικονομικό, κοινωνικό και περιβαλλοντικό (Soubbotina, 2004). 4

11 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΗ ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΔΕΙΚΤΩΝ Η έννοια της αειφορίας ενσαρκώνει την ενοποίηση και την κατανόηση των πολύπλοκων διασυνδέσεων που υπάρχουν ανάμεσα στο περιβάλλον, την οικονομία και την κοινωνία. Δεν είναι μια πράξη εξισορρόπησης ή μια μάχη του ενός τομέα ενάντια του άλλου, αλλά απαιτεί την αναγνώριση της αλληλεξάρτησης αυτών των τριών πυλώνων (Drexhage & Murphy, 2010). Αυτή η σύμπλευση της ανάπτυξης της οικονομίας, της προστασίας του περιβάλλοντος και της κοινωνικής συνοχής απεικονίζεται σχηματικά με το γνωστό ισόπλευρο τρίγωνο της Αειφόρου Ανάπτυξης. Επίσης με τους αριθμούς 1 έως 6 επεξηγούνται οι αλληλοσυνδέσεις μεταξύ των τριών πυλώνων της αειφορίας (O.E.C.D., 2005). Εικόνα 2.1: Οι 3 πυλώνες της Αειφόρου Ανάπτυξης (OECD, 2005). 1. Επιπτώσεις της οικονομικής δραστηριότητας στο περιβάλλον (π.χ. χρήση πόρων, εκπομπές ρύπων, απόβλητα). 2. Υπηρεσίες του περιβάλλοντος προς την οικονομία (π.χ. παροχή φυσικών πόρων, χώρος απόθεσης αποβλήτων και ρύπων της παραγωγικής διαδικασίας, συνεισφορά στην οικονομική αποτελεσματικότητα και στην απασχόληση). 3. Υπηρεσίες του περιβάλλοντος προς την κοινωνία (π.χ. πρόσβαση σε πόρους και παροχές, συνεισφορά στην υγεία, στις συνθήκες διαβίωσης και εργασίας). 4. Επιδράσεις των κοινωνικών μεταβλητών στο περιβάλλον (π.χ. οι δημογραφικές αλλαγές, καταναλωτικές συνήθειες, περιβαλλοντική εκπαίδευση και πληροφόρηση, θεσμικά και νομικά πλαίσια). 5. Επιπτώσεις των κοινωνικών μεταβλητών στην οικονομία (π.χ. το εργατικό δυναμικό, ο πληθυσμός και η δομή των νοικοκυριών, επίπεδα εκπαίδευσης και κατάρτισης, επίπεδα κατανάλωσης, θεσμικά και νομικά πλαίσια). 6. Επιπτώσεις της οικονομικής δραστηριότητας στην κοινωνία (π.χ. τα επίπεδα εισοδήματος, κεφαλαίου, εργασίας). 5

12 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΗ ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΔΕΙΚΤΩΝ Ο συγκερασμός αυτών των τριών πυλώνων βέβαια δεν είναι ούτε εύκολος ούτε απλός στην επίτευξή του. Απαιτούνται: Συνδυασμένες σταθμίσεις πολλών παραγόντων σε διαφορετικά επίπεδα, συχνά μεταξύ αντιτιθέμενων ενδιαφερόντων και συμφερόντων, σε συνάρτηση και με τον παράγοντα χρόνο. Ειλικρινής, τεκμηριωμένος και εποικοδομητικός διάλογος και διαβούλευση μεταξύ των ενδιαφερομένων μερών, που προϋποθέτει τη δημιουργία πλαισίων και τη θέσπιση κανόνων μέσα στα οποία να μπορούν τα ενδιαφερόμενα μέρη να συνομιλούν και να συνδιαλέγονται. Συντονισμένες ενέργειες με τη συμμετοχή και την ενεργοποίηση όλων των εμπλεκομένων φορέων όπως η Πολιτεία, οι Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις (ΜΚΟ), οι επιχειρήσεις και λοιπές κοινωνικές συλλογικότητες (Συμβούλιο ΣΕΒ για τη Βιώσιμη Ανάπτυξη, 2012). Κάποιοι από τους βασικούς στόχους της αειφόρου ανάπτυξης είναι οι εξής: Η τόνωση της οικονομικής ανάπτυξης, κυρίως σε αναπτυσσόμενες χώρες, όπου λόγω της κακής οικονομικής κατάστασης δεν πραγματοποιείται συνετή χρήση των φυσικών πόρων και παρατηρούνται μεγαλύτερες πιέσεις στο φυσικό περιβάλλον. Η προώθηση ενός εναλλακτικού μοντέλου ανάπτυξης που είναι πιο δίκαιο κοινωνικά και λιγότερο ενεργοβόρο. Η ικανοποίηση των κύριων αναγκών του αυξανόμενου πληθυσμού στις αναπτυσσόμενες περιοχές του πλανήτη, όπως η σωστή διατροφή, η απαραίτητη ενέργεια, η στέγαση, το καθαρό νερό, οι υγιεινές συνθήκες διαβίωσης και η ιατρική περίθαλψη. Η δημιουργία ευκαιριών απασχόλησης που θα εξασφαλίζουν τα ελάχιστα αναγκαία καταναλωτικά αγαθά. Η προστασία και αναβάθμιση των φυσικών πόρων, οι οποίοι δέχονται υψηλές πιέσεις από την υπερκατανάλωση που παρατηρείται στις βιομηχανικές χώρες και η οποία συμπληρώνεται από τη δημογραφική έκρηξη σε πολλά αναπτυσσόμενα κράτη. Οι εναλλακτικές, φιλικότερες προς το περιβάλλον προτάσεις που συνδέονται με την αγροτική παραγωγή, τη χρήση ενέργειας και την τεχνολογική εξέλιξη είναι καθοριστικές για τη βελτίωση της υφιστάμενης κατάστασης όσον αφορά στη ρύπανση. Η ανακατεύθυνση της τεχνολογίας και της αγοράς προς την παραγωγή και τη διάθεση προϊόντων φιλικότερων προς το περιβάλλον (ανακυκλώσιμα υλικά, μεγαλύτερη διάρκεια ζωής κ.τ.λ.) Η γεφύρωση περιβαλλοντικών και οικονομικών στόχων κατά τη λήψη αποφάσεων, με αποδοχή της κοινωνικής ευθύνης και μελέτη των μακροπρόθεσμων συνεπειών κάθε αναπτυξιακής πρωτοβουλίας. Η αειφόρος ανάπτυξη ικανοποιεί κάποια συγκεκριμένα πρότυπα με στόχο μια συγκρίσιμη ή καλύτερη ποιότητα ζωής στο μέλλον. Ο θεμελιώδης στόχος της ανάπτυξης είναι η βελτίωση 6

13 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΗ ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΔΕΙΚΤΩΝ της ποιότητας της ζωής, ενώ παράλληλα ο θεμελιώδης στόχος της αειφορίας είναι να πραγματοποιηθεί αυτό εντός της φέρουσας ικανότητας των οικοσυστημάτων. Η συχνή αλληλοσύγκρουση αυτών των στόχων αποτελεί και το μεγαλύτερο στοίχημα της αειφόρου ανάπτυξης Ιστορική ανασκόπηση Η Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών το 1987 θεωρείται ορόσημο για την έννοια της αειφορίας αλλά δεν θα πρέπει να παραγνωριστεί η σημασία παλαιότερων δράσεων. Το θεωρητικό υπόβαθρο γα την αειφόρο ανάπτυξη αναπτύχθηκε μεταξύ 1972 και 1992 μέσω μιας σειράς διεθνών συνεδρίων και πρωτοβουλιών. Η πρώτη διάσκεψη των Ηνωμένων Εθνών για το περιβάλλον, που έγινε το 1972 στην Στοκχόλμη, ήταν η πρώτη μεγάλη διεθνής συνάντηση όπου συζητήθηκε η αειφορία σε παγκόσμια κλίμακα. Το συνέδριο αυτό δημιούργησε μια σημαντική δυναμική, και οδήγησε μέσα από τις προτάσεις του στην ίδρυση του Περιβαλλοντικού Προγράμματος του ΟΗΕ (UNEP), της Παγκόσμιας Επιτροπής για το Περιβάλλον και την Ανάπτυξη (WCED) το 1983, καθώς και στη δημιουργία οργανισμών προστασίας του περιβάλλοντος σε εθνικό επίπεδο. Οι προτάσεις της διάσκεψης της Στοκχόλμης αναπτύχθηκαν περαιτέρω το 1980 στη μελέτη με όνομα «Παγκόσμια Στρατηγική Διατήρησης» (World Conservation Strategy), που έγινε με συνεργασία μεταξύ της Διεθνούς Ένωσης για την Προστασία της Φύσης, του Παγκόσμιου Ταμείου για τη Φύση (WWF), και του UNEP και η οποία είχε ως στόχο την προώθηση της αειφόρου ανάπτυξης μέσω του εντοπισμού θεμάτων προτεραιότητας και βασικών πολιτικών επιλογών για τη διατήρηση του φυσικού περιβάλλοντος (Drexhage & Murphy, 2010). Η έκθεση Brundtland έδωσε την ώθηση για τη Διεθνή Συνδιάσκεψη του Ρίο, το 1992, γνωστή και ως Earth Summit, όπου διατυπώθηκαν για πρώτη φορά και επίσημα οι αρχές της αειφόρου ανάπτυξης και θεσπίστηκε το εθελοντικό πρόγραμμα δράσεων με στόχο την αειφορία, γνωστό ως Ατζέντα 21. Ένας ακόμη σημαντικός σταθμός ήταν η Διεθνής Συνδιάσκεψη του Johannesburg το 2002 (World Summit on Sustainable Development, WSSD), στις δραστηριότητες της οποίας συμμετείχαν και ΜΚΟ από αναπτυσσόμενες χώρες, και όπου τέθηκαν ζητήματα ανθρωπίνων δικαιωμάτων, κοινωνικής δικαιοσύνης και λογοδοσίας των επιχειρήσεων κι έτσι η έννοια της αειφορίας άρχισε να αντιμετωπίζεται υπό ένα νέο πρίσμα (Elliot, 2006). Εκεί παρουσιάστηκε για πρώτη φορά η έννοια της «αειφόρου κατανάλωσης και παραγωγής» και οδήγησε σε μια σειρά διεθνών συμφωνιών. Η βασική αρχή όπως αναφέρεται από τον Edwards (2010), ήταν να θεσπιστεί μια σύνδεση μεταξύ της παραγωγικότητας, της χρήσης των πόρων και των επίπεδων ρύπανσης. Συγκεκριμένα, η συμφωνία ήταν σχετικά με: Τη διασφάλιση ότι η οικονομική ανάπτυξη δεν προκαλεί ρύπανση του περιβάλλοντος σε παγκόσμιο και περιφερειακό επίπεδο 7

14 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΗ ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΔΕΙΚΤΩΝ Τη βελτίωση της αποδοτικής χρήσης των πόρων Την εξέταση του συνολικού κύκλου ζωής ενός προϊόντος Την παροχή περισσοτέρων πληροφοριών στους καταναλωτές σχετικά με τα προϊόντα και τις υπηρεσίες Την αξιοποίηση της φορολογίας για την τόνωση της καινοτομίας στον τομέα των καθαρών τεχνολογιών Τελευταία σημαντική διάσκεψη σε παγκόσμια κλίμακα ήταν αυτή στο Ρίο το 2012 που ονομάστηκε Ρίο+20 και η οποία είχε ως κύρια θέματα συζήτησης την πράσινη οικονομία στο πλαίσιο της αειφορίας και της εξάλειψης της φτώχειας και το θεσμικό πλαίσιο για την αειφόρο ανάπτυξη. Πίνακας 2.1: Ιστορικοί σταθμοί της αειφόρου ανάπτυξης 1972: πρώτη σύνοδος του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών, σχετικά με το Περιβάλλον. Πρώτη μεγάλη διεθνής συνάντηση για να συζητήσουν τη βιωσιμότητα σε παγκόσμια κλίμακα, οδήγησε στην ίδρυση του Περιβαλλοντικού Προγράμματος του ΟΗΕ (UNEP), καθώς και στη δημιουργία οργανισμών προστασίας του περιβάλλοντος σε εθνικό επίπεδο. 1983: Ίδρυση της Παγκόσμιας Επιτροπής για το Περιβάλλον και την Ανάπτυξη (WCED) 1987: Έκδοση της Έκθεσης Our Common Future, (WCED) Ορίστηκε η έννοια της αειφόρου ανάπτυξης 1992: Διεθνής Συνδιάσκεψη του Ρίο (Earth Summit) Διατυπώθηκαν για πρώτη φορά και επίσημα οι αρχές της Αειφόρου Ανάπτυξης και θεσπίστηκε το εθελοντικό πρόγραμμα δράσεων με στόχο την αειφορία γνωστό ως Ατζέντα : Διάσκεψη Κορυφής για την Αειφόρο Ανάπτυξη (WSSD), Γιοχάνεσμπουργκ. Εισήγαγε την έννοια της «αειφόρου κατανάλωσης και παραγωγής» και οδήγησε σε μια σειρά από διεθνείς συμφωνίες. Η βασική αρχή ήταν η δημιουργία μιας σύνδεσης μεταξύ της παραγωγικότητας, τη χρήση των πόρων και των επιπέδων ρύπανσης. 2012: Ρίο+20 Κύρια θέματα συζήτησης: 1) Η πράσινη οικονομία στο πλαίσιο της αειφόρου ανάπτυξης και της εξάλειψης της φτώχειας, 2)Το θεσμικό πλαίσιο για την αειφόρο ανάπτυξη. Σε ευρωπαϊκό επίπεδο οι αρχές της αειφορίας καθιερώθηκαν μέσω των συνθηκών του Maastricht το 1992, του Amsterdam το 1997 κ.α., οι οποίες κατέδειξαν την αναγκαιότητά της. Ειδικότερα, το 1999, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο του Ελσίνκι κάλεσε την Ευρωπαϊκή Επιτροπή 8

15 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΗ ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΔΕΙΚΤΩΝ (Ε.Επ.) να παρουσιάσει μια πρόταση για μια μακροπρόθεσμη στρατηγική, η οποία να συνδυάζει πολιτικές για οικονομικά, κοινωνικά και οικολογικά αειφόρο ανάπτυξη (Ευρωπαϊκό Συμβούλιο του 1999). Αυτή ήταν η αρχή των διαδικασιών που οδήγησαν τελικά στην υιοθέτηση της Στρατηγικής της Ε.Επ. για την Αειφόρο Ανάπτυξη (EU SDS) (Commission for Environmental Cooperation, 2001). H Στρατηγική αυτή προτάθηκε αρχικά από την Ε.Επ. τον Μάιο του 2001 και επικυρώθηκε (τουλάχιστον εν μέρει) από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο του Γκέτεμποργκ, τον Ιούνιο του Ένα από τα σημαντικά σημεία της ήταν ότι κατέδειξε μια σειρά στόχων και μέτρων, ως γενική κατεύθυνση για τη μελλοντική χάραξη πολιτικής σε τέσσερις τομείς προτεραιότητας: κλιματική αλλαγή, μεταφορές, δημόσια υγεία και φυσικοί πόροι. Έξι χρόνια αργότερα, το 2005, κυρίως λόγω της πολιτικής πίεσης του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου και υπό την επίβλεψή του, εκπονήθηκε και εγκρίθηκε μία αναθεωρημένη Στρατηγική. Σε αντίθεση με την προκάτοχό της, είναι καλά δομημένη γύρω από ένα σύνολο γενικών στόχων, που οδηγούν σε συγκεκριμένες δράσεις. Επίσης προστέθηκαν άλλοι δύο τομείς προτεραιότητας: η κοινωνική συνοχή και ο ρόλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Ε.Ε.) στην προώθηση της αειφόρου ανάπτυξης σε παγκόσμιο επίπεδο. Η ανανεωμένη στρατηγική περιλαμβάνει επίσης πιο λεπτομερείς ρυθμίσεις για την εφαρμογή, την παρακολούθηση και την επανεξέταση των μέτρων και διευκρινίζει τι αναμένεται, όχι μόνο από τα θεσμικά όργανα της Ε.Ε., αλλά και από τα κράτη μέλη (Institute for European Environmental Policy, 2009). 2.2 Τουρισμός Οικονομική σημασία του τουρισμού Ο τουρισμός είναι μια σημαντική βιομηχανία σε παγκόσμιο επίπεδο και αποτελεί σημαντικό τομέα σε πολλές οικονομίες. Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Τουρισμού των Ηνωμένων Εθνών (UNWTO), κατά τη διάρκεια των τελευταίων έξι δεκαετιών, ο τουρισμός γνώρισε συνεχή ανάπτυξη και διαφοροποίηση για να γίνει ένας από τους μεγαλύτερους και ταχύτερα αναπτυσσόμενους τομείς της οικονομίας στον κόσμο. Τα στοιχεία του UNWTO για το 2013 δείχνουν ότι περισσότερο από ένα δισεκατομμύριο διεθνείς τουρίστες ταξίδεψαν συνολικά σημειώνοντας νέο ρεκόρ, ενώ οι εσωτερικές τουριστικές μετακινήσεις ανέρχονται στα 5-6 δισεκατομμύρια. Επίσης ο τουρισμός συνέβαλλε στο 9,5% του παγκόσμιου ΑΕΠ, συνεισφέροντας 2,2 τρισεκατομμύρια δολάρια, στο 5,4% των παγκόσμιων εξαγωγών και στο 4,4%, των συνολικών επενδύσεων, ενώ 1 στις 11 θέσεις απασχόλησης σχετίζονται με τον τουριστικό τομέα. 9

16 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΗ ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΔΕΙΚΤΩΝ Εικόνα 2.2: Διεθνείς τουριστικές αφίξεις για το 2013 (UNWTO, 2014) Μέσα στην επόμενη δεκαετία η τουριστική βιομηχανία αναμένεται να αναπτύσσεται κατά 4% ετησίως (World Travel and Tourism Council, 2013). Αυτή η συνεχής αύξηση του ποσοστού των τουριστών σε παγκόσμιο επίπεδο την τελευταία εικοσαετία παρουσιάζεται και στο παρακάτω διάγραμμα του Παγκόσμιου Οργανισμού Τουρισμού. Εικόνα 2.3: Διεθνείς τουριστικές αφίξεις ανά έτος (UNWTO, 2014) Ο τουρισμός αποτελεί μια σημαντική οικονομική δραστηριότητα με ιδιαίτερα θετικό αντίκτυπο στην οικονομική ανάπτυξη και την απασχόληση και στην Ευρώπη. Είναι μια όλο 10

17 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΗ ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΔΕΙΚΤΩΝ και πιο σημαντική πτυχή της ζωής των ευρωπαίων πολιτών, όλο και περισσότεροι από τους οποίους ταξιδεύουν, είτε για αναψυχή, είτε για επαγγελματικούς λόγους. Ως μια δραστηριότητα η οποία επηρεάζει την πολιτιστική και φυσική κληρονομιά, τις παραδόσεις αλλά και τις σύγχρονες κουλτούρες στην Ε.Ε., ο τουρισμός παρέχει ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα της ανάγκης για συμβιβασμό της οικονομικής μεγέθυνσης και της αειφόρου ανάπτυξης. Ο τουρισμός είναι επίσης ένα σημαντικό μέσο για την ενίσχυση της εικόνας της Ευρώπης στον κόσμο, προβάλλοντας τις αξίες και προωθώντας τα αξιοθέατα του ευρωπαϊκού μοντέλου, τα οποία είναι αποτέλεσμα των πολιτιστικών ανταλλαγών διαμέσου των αιώνων, της γλωσσικής πολυμορφίας και της δημιουργικότητας (European Commission, 2010). Σύμφωνα με την Ε.Επ. ο τουρισμός προσεγγίζεται ως μια οικονομική δραστηριότητα που είναι δυνατό να δημιουργήσει ανάπτυξη και απασχόληση στην Ε.Ε., συμβάλλοντας παράλληλα στην οικονομική και κοινωνική ολοκλήρωση, κυρίως των αγροτικών, ορεινών, παράκτιων, νησιωτικών και άλλων απομακρυσμένων ή απομονωμένων περιοχών. Με περίπου 1,8 εκατ. επιχειρήσεις, κυρίως μικρομεσαίες, που απασχολούν περίπου το 5,2% του συνολικού εργατικού δυναμικού (περίπου 9,7 εκατομμύρια θέσεις εργασίας, με ένα σημαντικό ποσοστό νέων ανθρώπων), η ευρωπαϊκή τουριστική βιομηχανία παράγει πάνω από το 5% του ΑΕΠ της Ε.Ε., αριθμός που αυξάνεται σταθερά. Ως εκ τούτου, ο τουρισμός αντιπροσωπεύει την τρίτη μεγαλύτερη κοινωνικοοικονομική δραστηριότητα στην Ε.Ε. μετά τους τομείς του εμπορίου και διανομής και των κατασκευών. Λαμβάνοντας υπόψη τους τομείς που επαφίενται σε αυτόν, η συνεισφορά του στο συνολικό ΑΕΠ είναι ακόμα μεγαλύτερη. Εκτιμάται ότι πάνω από το 10% του ευρωπαϊκού ΑΕΠ και περίπου το 12% των συνολικών θέσεων εργασίας οφείλονται στον τουρισμό. Υπό αυτό το πλαίσιο, παρατηρώντας τις τάσεις κατά τα τελευταία χρόνια, η αύξηση της απασχόλησης στον τομέα του τουρισμού είναι πιο έντονη σε σχέση με την υπόλοιπη οικονομία. Επιπρόσθετα, η Ε.Ε. παραμένει η νούμερο ένα τουριστική επιλογή με 370 εκατομμύρια αφίξεις τουριστών από όλον τον κόσμο το 2008, ή αλλιώς το 40% των συνολικών αφίξεων σε παγκόσμιο επίπεδο. Αυτές οι αφίξεις δημιούργησαν τζίρο της τάξης των 266 εκατομμυρίων ευρώ, 75 από τα οποία προήρθαν από τουρίστες που ζουν εκτός της Ε.Ε.. Όσον αφορά στα ταξίδια Ευρωπαίων πολιτών, ο αριθμός τους εκτιμάται γύρω στα 1,9 εκατομμύρια, το 90% των οποίων έγινε μέσα στα όρια της Ε.Ε.. Σύμφωνα με εκτιμήσεις από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Τουρισμού οι τουριστικές αφίξεις στην Ευρώπη αναμένεται να αυξηθούν τα επόμενα χρόνια. Τέλος, οι Ευρωπαίοι είναι μια από τις μεγαλύτερες ομάδες τουριστών προς τρίτες χώρες, προσφέροντας μια σημαντική πηγή εσόδων σε αυτές (European Commission, 2010). 11

18 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΗ ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΔΕΙΚΤΩΝ Αειφορία και τουρισμός Ο ζωτικός ρόλος του τουρισμού στην πορεία μιας οικονομίας επιτάσσει μια συμπεριφορά λογικής διαχείρισης των τουριστικών πόρων, ώστε να προλαμβάνεται η εξάντληση ή υποβάθμισή τους. Όπως είναι γνωστό, η διαχείριση του τουρισμού επηρεάζει την υφιστάμενη κατάσταση στους τουριστικούς προορισμούς και ευρύτερα το μέλλον των οικοσυστημάτων, των περιφερειών και ολόκληρων κρατών. Η αλόγιστη ανάπτυξη του τουρισμού σε μια περιοχή μπορεί να καταστεί καταστροφική για την κοινότητα υποδοχής. Ο ελλιπής σχεδιασμός, οι λάθος πολιτικές και η κακή διαχείριση μπορούν να οδηγήσουν σε καταστροφή των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών που έλκυσαν αρχικά τους επισκέπτες της περιοχής. Αυτές οι αρνητικές επιπτώσεις περιλαμβάνουν τα εξής (Türker et al, 2007): Υποβάθμιση του φυσικού, πολιτιστικού και αρχιτεκτονικού περιβάλλοντος. Αλλαγές στη φυσική τοπογραφία, τη χλωρίδα και την πανίδα. Ρύπανση του περιβάλλοντος (ρύπανση του αέρα, ρύπανση των υδάτων, απόβλητα, οπτική ρύπανση, ηχορύπανση κ.τ.λ.). Αλλοτρίωση των κοινωνικών και πολιτιστικών χαρακτηριστικών υπό την επίδραση της μακροπρόθεσμης επαφής με τουρίστες διαφορετικού πολιτισμικού υπόβαθρου. Ακατάλληλη τουριστική ανάπτυξη και υπέρβαση της τουριστικής δυναμικότητας που βλάπτουν την ενότητα, προκαλούν βανδαλισμούς και μειώνουν τη γραφικότητα των κτιρίων και των περιοχών. Αύξηση στις τιμές των κατοικιών και επένδυση δημοσίων κεφαλαίων τα οποία συχνά προέρχονται από δανεισμό. Με αυτόν τον τρόπο αναπτύσσεται μία ιδιαίτερη σχέση μεταξύ της τουριστικής δραστηριότητας και των διαθέσιμων τουριστικών πόρων, που καταλαμβάνει σημαντική θέση στην οποιαδήποτε τουριστική ανάπτυξη και η οποία προέβαλλε την ανάγκη εισόδου του τουρισμού ως βιομηχανία στο πλαίσιο της αειφόρου ανάπτυξης. Η έννοια του αειφόρου τουρισμού, έχει τις ρίζες της στις αρχές της δεκαετίας του ενενήντα. Κατά την πρώτη Σύνοδο των Ηνωμένων Εθνών για το Περιβάλλον και την Ανάπτυξη που πραγματοποιήθηκε στο Ρίο το 1992, τονίστηκε η μεγάλη σημασία του τουριστικού και ταξιδιωτικού τομέα για την παγκόσμια οικονομία και χαρακτηρίστηκε ως μια βιομηχανία που έχει τη δυνατότητα να συμβάλει θετικά στην προσπάθεια για έναν υγιέστερο πλανήτη. Η σχέση του τουρισμού με την αειφορία όμως είναι διττή. Από τη μία πλευρά η στροφή στην τουριστική δραστηριότητα είναι δυνατόν να χρησιμοποιηθεί ως εργαλείο για την επίτευξη των στόχων αειφορίας σε μια περιοχή ή χώρα (αποβιομηχανοποίηση, αποκέντρωση κτλ). Απεναντίας ο ίδιος ο τουρισμός ως μια βιομηχανία με στόχο την αύξηση των επιχειρηματικών κερδών προκαλεί πιέσεις στο φυσικό περιβάλλον και τον κοινωνικό ιστό και 12

19 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΗ ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΔΕΙΚΤΩΝ απαιτείται η χρήση και εφαρμογή των αρχών της αειφορίας σε κάθε δραστηριότητα που σχετίζεται με την τουριστική ανάπτυξη μιας περιοχής. Ο Hunter (2002) κάνει ένα διαχωρισμό ως προς τις δυο διαφορετικές «σχολές» προσέγγισης της αειφορίας στον τουρισμό. Κατηγοριοποιεί ως «ασθενείς» (weak) τις ερμηνείες που επικεντρώνονται στη σημασία της συνεχούς οικονομικής ανάπτυξης στον τομέα του τουρισμού και στη διατήρηση επαρκούς ποιότητας του περιβάλλοντος στην περιοχή προορισμού ώστε να εξασφαλιστεί η επιβίωση των υφιστάμενων τουριστικών προϊόντων και η ανάπτυξη νέων σε υφιστάμενες και νέες θέσεις. Παρατηρείται δηλαδή μια εστίαση στο προϊόν κι όχι στις παρενέργειες στο περιβάλλον, οι οποίες αντιμετωπίζονται εκ των υστέρων αν αυτό είναι εφικτό και οικονομικά αειφόρο. Από την άλλη πλευρά οι θιασώτες των «ισχυρών» (strong) ερμηνειών του αειφόρου τουρισμού ασπάζονται τη σημασία της λήψης μέτρων πρόληψης και προστασίας του περιβάλλοντος κατά το σχεδιασμό αναπτυξιακών πρωτοβουλιών για τον τουρισμό και τη συστηματική παρακολούθηση των αλλαγών στο φυσικό περιβάλλον. Η έμφαση, δηλαδή, δίνεται στην προστασία των τοπικών φυσικών πόρων που υποστηρίζουν τον τουρισμό, παρά στην προώθηση της οικονομικής ανάπτυξης που προκύπτει από αυτόν. Γι αυτόν το λόγο η έννοια του αειφόρου τουρισμού, όπως και η βασική ιδέα της αειφόρου ανάπτυξης, παραμένει αόριστη όσον αφορά στην εύρεση ενός καθολικά αποδεκτού ορισμού. Συχνά προσεγγίζεται υπό τους όρους εύρεσης μια χρυσής τομής μεταξύ της οικονομικής ανάπτυξης που βασίζεται στον τουρισμό, της προστασίας του περιβάλλοντος και της ικανοποίησης των αναγκών και των επιθυμιών των τουριστών και των κατοίκων της περιοχής (Hunter, 2002). Σύμφωνα με τον ορισμό που δόθηκε από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Τουρισμού, «αειφόρος τουρισμός είναι αυτό το είδος τουρισμού που διαχειρίζεται όλους τους πόρους με τέτοιο τρόπο ώστε να ικανοποιούνται οι οικονομικές, κοινωνικές και αισθητικές ανάγκες, διαφυλάσσοντας παράλληλα την πολιτισμική ακεραιότητα, τις ουσιαστικές οικολογικές διαδικασίες, τη βιοποικιλότητα, και την υποστήριξη της ζωής». Ο Swarbrooke (1999) ορίζει τον αειφόρο τουρισμό ως «Ο τύπος τουρισμού που είναι οικονομικά βιώσιμος, αλλά δεν καταστρέφει τους πόρους από τους οποίους θα εξαρτηθεί το μέλλον του τουρισμού, οι οποίοι είναι κυρίως το φυσικό περιβάλλον και οι κοινωνικός ιστός της κοινότητας υποδοχής». Ο αειφόρος τουρισμός απαιτεί προσεκτικό σχεδιασμό και αποστασιοποίηση από τις αποσπασματικές ρυθμιστικές ενέργειες του παρελθόντος. Επίσης πρέπει να δίνει έμφαση στην ποιότητα του τουριστικού προϊόντος. Με τον όρο τουριστικό προϊόν περιγράφεται το αποτέλεσμα μιας διαδικασίας που συνεπάγεται την ικανοποίηση όλων των αναγκών των καταναλωτών σε προϊόντα και υπηρεσίες, των απαιτήσεων και των προσδοκιών τους και όλα αυτά σε μια αποδεκτή τιμή και σύμφωνα με συγκεκριμένους παράγοντες ποιότητας όπως η 13

20 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΗ ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΔΕΙΚΤΩΝ ασφάλεια, η υγιεινή, η προσβασιμότητα, η διαφάνεια, η αυθεντικότητα και η αρμονία της τουριστικής δραστηριότητας με το ανθρώπινο και φυσικό περιβάλλον (UNWTO 2002). Επίσης είναι αναγκαίο να διασφαλιστεί, όσο είναι εφικτό, η συμβατότητα με τις ανάγκες των τοπικών συστημάτων στα οποία βασίζεται. Για να επιτευχθεί πρόοδος ως προς την αειφόρο ανάπτυξη του τουρισμού, είναι απαραίτητο να αναλυθούν οι πληροφορίες και η τεχνογνωσία που σχετίζονται με τις προηγούμενες καλές ή κακές εμπειρίες, καθώς και να ενσωματωθούν οι νέες εξελίξεις σχετικά με την κατάσταση του περιβάλλοντος (Bramwell et αl. 1996). Τέλος παρουσιάζονται οι αρχές του αειφόρου τουρισμού, όπως έχουν διατυπωθεί από διάφορους αναλυτές, και οι οποίες μπορούν να συνοψιστούν στα εξής (Λαλούμης και Ρούπας, 1998): (α) Ο αειφόρος τουρισμός δεν περιορίζεται σε ορισμένες μόνο μορφές τουρισμού, αλλά αφορά γενικότερα κάθε τουριστική δράση. (β) Ο αειφόρος τουρισμός δέχεται αλλαγές που ενδεχόμενα μπορεί να προκαλέσουν οι τουριστικές δραστηριότητες, αρκεί να μη βλάπτουν τις οποιεσδήποτε σχέσεις μεταξύ ανθρώπων και περιβάλλοντος. (γ) Ο αειφόρος τουρισμός δε δέχεται μεγιστοποίηση της τουριστικής δραστηριότητας με οποιοδήποτε κόστος στο περιβάλλον. (δ) Ο αειφόρος τουρισμός στηρίζει τη μετριοπάθεια, την ισορροπία και τη διαχρονική βιωσιμότητα κάθε τουριστικής δραστηριότητας. (ε) Η τουριστική ανάπτυξη σε κάθε περιοχή πρέπει να εναρμονίζεται με τα φυσικά στοιχεία της τοποθεσίας, τη θέση της, την ιδιαιτερότητά της, τον πολιτισμό της, και να μην έχει συσσωρευτικές με το χρόνο δυσμενείς συνέπειες. (στ) Ο αειφόρος τουρισμός δεν απαιτεί μεγάλες επενδύσεις ή εκτεταμένη έρευνα, δεν ζημιώνει, αλλά συμπληρώνει τις υπάρχουσες πρακτικές τουριστικής ανάπτυξης. (ζ) Τέλος, ο αειφόρος τουρισμός δε δέχεται τα βραχυχρόνια οφέλη για τους λίγους σε βάρος των μακροχρόνιων για τους πολλούς και πρεσβεύει ότι οι σημερινές ανάγκες πρέπει να αντιμετωπίζονται χωρίς να μειώνουν την ικανότητα των μελλοντικών γενεών να αντιμετωπίσουν τις δικές τους ανάγκες. 2.3 Δείκτες Όπως αναφέρεται και στο κείμενο του Δείκτη Περιβαλλοντικής Βιωσιμότητας (Environmental Sustainability Index-ESI), «αυτό που έχει σημασία μετριέται». Με άλλα λόγια, οι κοινωνίες μετρούν και ποσοτικοποιούν αυτά για τα οποία ενδιαφέρονται. 14

21 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΗ ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΔΕΙΚΤΩΝ Ο William Ogburn στις αρχές του 20ου αιώνα ήταν ο πρώτος που ανέπτυξε στατιστικές μετρήσεις για να παρακολουθήσει κοινωνικές τάσεις και αλλαγές ενώ οι κοινωνικοί δείκτες άρχισαν να χρησιμοποιούνται ευρέως τη δεκαετία του 60 όταν ερευνητές και πολιτικοί άρχισαν να είναι δυσαρεστημένοι με την υπάρχουσα ποσότητα και ποιότητα των διαθέσιμων πληροφοριών σχετικά με τις κοινωνικές τάσεις. Από τότε η χρήση του όρου δείκτης έχει αυξηθεί και είναι πλέον κοινό σημείο αναφοράς μεταξύ ερευνητών που παρακολουθούν τις κοινωνικές και βιοφυσικές αλλαγές (Wallace και Pierce, 1996). Η χρήση των δεικτών έχει διαδοθεί και καλύπτει μια ευρεία γκάμα τομέων έρευνας (οικονομία, περιβάλλον, κοινωνία, ψυχολογία, πολιτική κ.α.). Ο Gallopin (1997) αναφέρει ότι ένας δείκτης είναι μια ένδειξη - κάτι που επισημαίνει ή αντιπροσωπεύει κάτι άλλο. Ως επέκταση του ορισμού του Gallopin, ένας δείκτης είναι κάτι που σε «βοηθά» να καταλάβεις πού βρίσκεσαι, σε ποια κατεύθυνση οδεύεις και πόσο απέχεις από εκεί που θέλεις να είσαι. Εστιάζοντας στα επικοινωνιακά χαρακτηριστικά του, ο δείκτης μπορεί να οριστεί ως ένα μέσο που επινοήθηκε για να συμπτύξει μια μεγάλη ποσότητα δεδομένων σε απλούστερη μορφή, διατηρώντας την ουσία των ερωτήσεων που θα κληθούν να απαντήσουν τα δεδομένα (Roberts και Tribe, 2008). Συμπερασματικά, ένας δείκτης παρέχει μια ένδειξη σχετικά με το ότι κάτι υπάρχει ή είναι αλήθεια. Χρησιμοποιείται για να δείξει την ύπαρξη ή την παρούσα φάση μιας συνθήκης ή κατάστασης. Είναι δηλαδή μια ποσοτική μέτρηση, η οποία παρέχει πληροφορίες που βοηθούν στην παρακολούθηση επιδόσεων, στη μέτρηση επιτευγμάτων και στην επίτευξη στόχων και παρέχει στοιχεία σχετικά με την ποιότητα μιας δραστηριότητας ή μιας εφαρμοζόμενης πολιτικής Χαρακτηριστικά των δεικτών Σύμφωνα με τoν Griffin et al. (2011), ένα λειτουργικό σύστημα δεικτών θα πρέπει να παρέχει πληροφορίες, οι οποίες βοηθούν τους ενδιαφερόμενους να επικοινωνούν, να διαπραγματεύονται και να λαμβάνουν αποφάσεις, με τρόπο ευνοϊκό για την αποτελεσματική επίτευξη των στόχων. Το πρόγραμμα MEANS, που αντανακλά τα ευρήματα των ερευνών της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (1999) για την αξιολόγηση κοινωνικό-οικονομικών προγραμμάτων, αναγνωρίζει 8 βασικά κριτήρια που χαρακτηρίζουν έναν δείκτη βιώσιμο. Συνάφεια: Ο δείκτης θα πρέπει να καλύπτει τα θέματα και τα ζητήματα που έχουν σημαντικό αντίκτυπο στον τομέα μελέτης. Διαθεσιμότητα: Κρίσιμης σημασίας για ένα δείκτη είναι η ύπαρξή του. Πρέπει, δηλαδή, να ποσοτικοποιείται σε τακτά χρονικά διαστήματα και το κόστος συλλογής των μετρήσεων δεν θα πρέπει να υπερβαίνει τη χρησιμότητά του. 15

22 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΗ ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΔΕΙΚΤΩΝ Σαφήνεια: Ένας καλός δείκτης πρέπει να είναι καθορισμένος με σαφήνεια και κατανοητός, χωρίς περιθώριο αμφιβολίας σε αυτούς που τον χρησιμοποιούν. Ο δείκτης πρέπει να αντικατοπτρίζει με ακρίβεια αυτό που πρέπει να μετρηθεί. Τακτική ενημέρωση: Οι σχετικές πληροφορίες θα πρέπει να ενημερώνονται τακτικά και να είναι διαθέσιμες τη χρονική στιγμή που απαιτούνται. Ευαισθησία: Η υπό μέτρηση ποσότητα θα πρέπει να είναι άμεσα συνδεδεμένη και να ανταποκρίνεται στις αλλαγές της δραστηριότητας της οποίας η απόδοση μετράται. Ιδανικά, οι αλλαγές στην ποσότητα θα πρέπει να αποδίδονται άμεσα στην εν λόγω δραστηριότητα. Αξιοπιστία: Η ίδια μέτρηση αν ληφθεί από δύο διαφορετικά άτομα θα πρέπει να παράγει την ίδια ένδειξη. Συγκρισιμότητα: Ιδανικά ένας δείκτης καθιστά δυνατή τη σύγκριση σε ένα ευρύ φάσμα διαφορετικών περιοχών, ιδίως όταν χρησιμοποιείται για αποφάσεις που έχουν να κάνουν με φυσικούς πόρους ή τοποθεσίες. Κανονικοποίηση: Κάθε τιμή που δίνεται σε ένα δείκτη πρέπει να είναι συγκρίσιμη με κάποιο πρότυπο, δηλαδή θα πρέπει να επιδέχεται τον καθορισμό επιπέδων αναφοράς βάσει των οποίων μπορεί να συγκριθεί. Σε γενικές γραμμές, ένας δείκτης είναι μια ποσοτική ή ποιοτική μέτρηση που προκύπτει από μία σειρά παρατηρούμενων γεγονότων και καταδεικνύει σχετικές θέσεις μεταξύ περιοχών, χωρών κ.τ.λ. Όταν αξιολογείται σε τακτά χρονικά διαστήματα, είναι δυνατόν να επισημάνει την κατεύθυνση της αλλαγής μεταξύ των διαφόρων μονάδων και μέσα στο χρόνο. Στο πλαίσιο της ανάλυσης πολιτικών, οι δείκτες είναι χρήσιμοι στον προσδιορισμό των τάσεων και στο να εφιστούν την προσοχή σε συγκεκριμένα ζητήματα. Είναι χρήσιμοι επίσης στον καθορισμό προτεραιοτήτων όσον αφορά στη χάραξη νέων στρατηγικών πολιτικής και στη συγκριτική αξιολόγηση ή παρακολούθηση των επιδόσεών τους (ΟECD, 2008) Δείκτες αειφορίας Η έννοια της αειφορίας είναι στενά συνδεδεμένη με την ύπαρξη ενός συστήματος πληροφοριών για την παρακολούθηση των διαφόρων παραμέτρων της. Το συνολικό σύστημα, του οποίου η ανθρώπινη κοινωνία είναι ένα μέρος και στο οποίο στηρίζεται για την υποστήριξή της, αποτελείται από πολλά επιμέρους συστήματα. Προκειμένου λοιπόν να είναι στην ολότητά του αειφόρο πρέπει και τα επιμέρους συστήματα να λειτουργούν με το σωστό τρόπο. Μόνο σε αυτή την περίπτωση είναι εφικτή η αειφόρος ανάπτυξη και παρά την αβεβαιότητα ως προς τη σωστή κατεύθυνση που πρέπει να ακολουθηθεί για την επίτευξη της, είναι απαραίτητο, να προσδιοριστούν τα ουσιώδη επιμέρους συστήματα και να καθοριστούν δείκτες που μπορούν να παρέχουν ουσιώδεις και αξιόπιστες πληροφορίες σχετικά με τη βιωσιμότητα τους (Bossel, 1999). 16

23 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΗ ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΔΕΙΚΤΩΝ Οι δείκτες αειφορίας διαφέρουν από τους παραδοσιακούς δείκτες οικονομικής, περιβαλλοντικής και κοινωνικής προόδου όπως π.χ. τα κέρδη των μετόχων, η ποιότητα του αέρα και το ποσοστό καρδιαγγειακών παθήσεων αντίστοιχα. Ενώ οι δεύτεροι μετρούν τις αλλαγές σε ένα τομέα ανεξάρτητα από τις άλλες παραμέτρους, οι δείκτες αειφορίας αντανακλούν την αλληλοσύνδεση μεταξύ των τριών αυτών περιοχών ενδιαφέροντος. Καταδεικνύουν δηλαδή, τις περιπτώσεις όπου παρουσιάζονται αδυναμίες στους δεσμούς μεταξύ της οικονομίας, του περιβάλλοντος και της κοινωνίας και βοηθούν στη λήψη των σωστών αποφάσεων για να ξεπεραστεί το πρόβλημα αυτό. Οι ρίζες των δεικτών αειφορίας χρονολογούνται πίσω στο πρώτο μισό του 20ου αιώνα, όταν η Σχολή του Σικάγο εκτέλεσε τις πρώτες έρευνες στο πλαίσιο της αστικής οικολογίας (Castro, 2004). Τη δεκαετία του 70 παρατηρήθηκε ακόμα πιο έντονα, ότι οι παραδοσιακοί δείκτες οικονομικής ανάπτυξης ήταν ανεπαρκείς, κάτι που οδήγησε στην εμφάνιση νέων σύνθετων δεικτών όπως ο Δείκτης Ανθρώπινης Ανάπτυξης (Human Development Index), ο Δείκτης Περιβαλλοντικής Επίδοσης (Environmental Performance Index) κ.α. (Cabello et al, 2014). Οι δείκτες αειφορίας έχουν πλέον αναγνωριστεί ως ένα χρήσιμο εργαλείο για την επικοινωνία με τη κοινωνία και τη δημιουργία και παρακολούθηση πολιτικών αειφορίας. Η ενσωμάτωση των φυσικών, κοινωνικών και οικονομικών πτυχών, υιοθετώντας βραχυπρόθεσμους και μακροπρόθεσμους στόχους, μπορεί να συμβάλει στον καθορισμό των μέτρων που θα πρέπει να ληφθούν, σε μια προσπάθεια για την επίτευξη αειφόρου ανάπτυξης (Cabello et al, 2014). Υπάρχουν όμως επιπλέον συστήματα δεικτών μεγάλης σημασίας για την αειφορία όπως το Οικολογικό Αποτύπωμα (Ecological Footprint) (Rees, 1992), σκοπός του οποίου είναι ο υπολογισμός της αναγκαίας έκτασης για την παραγωγή και τη διατήρηση των προϊόντων και υπηρεσιών που καταναλώνονται από μια συγκεκριμένη κοινότητα, μέσω της οικοδόμησης ενός πλέγματος κατανάλωσης/χρήσης γης, και το Εnvironmental Sustainability Index (ESI) (Samuel-Johnson et al., 2000). Η επιστημονική βιβλιογραφία μάλιστα, θεωρεί ότι αυτοί οι δύο δείκτες έχουν το μεγαλύτερο αντίκτυπο στην αξιολόγηση της αειφορίας των χωρών (Siche et al., 2008). Ιδιαίτερα από τη Διάσκεψη του Ρίο το 1992 και έπειτα, οι δείκτες αειφορίας έχουν λάβει μια αυξανόμενη προσοχή, αντανακλώντας την όλο και μεγαλύτερη ανησυχία της παγκόσμιας κοινότητας και των φορέων χάραξης πολιτικής όσον αφορά στις περιβαλλοντικές τάσεις και αποτελούν μια προσπάθεια να ποσοτικοποιηθούν αυτές οι τάσεις, και να εξακριβωθεί εάν η διαδεδομένη αντίληψη ότι οι περιβαλλοντικές συνθήκες χειροτερεύουν είναι πράγματι σωστή. Πιο συγκεκριμένα, το κεφάλαιο 40 της Ατζέντας 21, που αποτελεί το σχέδιο δράσης που εγκρίθηκε στο πλαίσιο αυτής της διάσκεψης, καλεί τις χώρες, καθώς και διεθνείς κυβερνητικές και μη-κυβερνητικές οργανώσεις, να αναπτύξουν δείκτες αειφόρου ανάπτυξης που να παρέχουν μια σταθερή βάση για τη λήψη αποφάσεων σε όλα τα επίπεδα και παροτρύνει την εναρμόνιση των προσπαθειών για την ανάπτυξη τέτοιων δεικτών (U.N., 17

24 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΗ ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΔΕΙΚΤΩΝ 2007). Παρομοίως η τελευταία Διάσκεψη των Ηνωμένων Εθνών για την Αειφόρο Ανάπτυξη (Ρίο+20, 2012) στην παράγραφο 250 του εγγράφου συμπερασμάτων της με τίτλο The future we want, επισημαίνει την ανάγκη για την παρακολούθηση της πορείας προς την επίτευξη των στόχων της αειφορίας με τον προσδιορισμό κατάλληλων δεικτών. Σύμφωνα με το Διεθνές Ινστιτούτο για την Αειφόρο Ανάπτυξη (IISD 2003), οι μετρήσεις βοηθούν τους φορείς λήψης αποφάσεων και το κοινό να καθορίσουν κοινωνικούς σκοπούς, να τους συνδέσουν με σαφείς στόχους και να αξιολογήσουν την πρόοδο προς την επίτευξη των στόχων αυτών. Επιπρόσθετα παρέχουν μια εμπειρική και αριθμητική βάση για την αξιολόγηση των επιδόσεων, τον υπολογισμό των επιπτώσεων των δραστηριοτήτων στο περιβάλλον και την κοινωνία, καθώς και για τη σύνδεση δραστηριοτήτων για την επίτευξη μελλοντικών στόχων (de Sherbinin, 2003). Ιδανικά οι δείκτες αειφορίας πρέπει να συνοδεύονται από μια τιμή-στόχο έτσι ώστε να προσδιορίζονται οι επιθυμητές συνθήκες και τα κατώτατα επιθυμητά όρια. Αυτές οι τιμές πρέπει να καθορίζονται, όπου είναι δυνατόν, και η σημασία τους να εξηγείται παράλληλα με το δείκτη. Εάν οι στόχοι δεν μπορούν να προσδιοριστούν με βεβαιότητα, είναι προτιμότερο να καθορισθούν επιθυμητές τάσεις και κατευθύνσεις παρά να μην γίνει ακριβής προσδιορισμός ενός επιπέδου αναφοράς-στόχου. Εάν υπάρχουν πρακτικά προβλήματα με τη διαθεσιμότητα των στοιχείων, μπορεί να επιλεγεί ένας εναλλακτικός δείκτης ως υποκατάστατο, αλλά θα πρέπει να αναφερθεί πως είναι ο καλύτερος δείκτης τη συγκεκριμένη στιγμή για πρακτικούς λόγους και όχι η καλύτερη ιδανικά ένδειξη (Mitchell, 1996). Οι δείκτες παρέχουν αναλυτικές πληροφορίες σχετικά με τα συστήματα που διαμορφώνουν την αειφόρο ανάπτυξη. Ακολουθεί μια σειρά από απαιτήσεις για την εύρεση δεικτών αειφόρου ανάπτυξης όπως περιγράφεται από τον Bossel (1999): Οι δείκτες είναι αναγκαίοι για τον προσανατολισμό των πολιτικών και των αποφάσεων σε όλα τα επίπεδα της κοινωνίας: χωριό, πόλη, περιφέρεια, πολιτεία, κράτος, ήπειρος, κόσμος. Οι δείκτες αυτοί πρέπει να αντιπροσωπεύουν όλες τις σημαντικές ανησυχίες: Δεν είναι επαρκής μια συλλογή των δεικτών που απλά δείχνουν σχετικοί με έναν συγκεκριμένο σκοπό-θέμα. Απαιτείται πιο συστηματική προσέγγιση και πρέπει να εξετάζεται η αλληλεπίδραση των συστημάτων με το περιβάλλον τους. Ο αριθμός των δεικτών θα πρέπει να είναι όσο το δυνατόν μικρότερος, αλλά όχι μικρότερος από ότι είναι απαραίτητο. Δηλαδή, το σύνολο δεικτών θα πρέπει να είναι πλήρες και συμπαγές, και να καλύπτει όλες τις σχετικές πτυχές. Η διαδικασία για την εξεύρεση ενός συνόλου δεικτών πρέπει να είναι συμμετοχική έτσι ώστε να εξασφαλίζεται το ότι περιλαμβάνει τα οράματα και τις αξίες της κοινότητας ή της περιοχής για την οποία αναπτύσσεται. 18

25 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΗ ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΔΕΙΚΤΩΝ Οι δείκτες πρέπει να είναι σαφώς ορισμένοι, αναπαράξιμοι, ξεκάθαροι, κατανοητοί και πρακτικοί. Θα πρέπει να αντικατοπτρίζουν τα συμφέροντα και τις απόψεις των διαφόρων ενδιαφερομένων μερών. Με μια ματιά σε αυτούς τους δείκτες, θα πρέπει να είναι δυνατό να προκύψουν συμπεράσματα σε σχέση με την αειφορία των τρεχουσών εξελίξεων, και να γίνουν συγκρίσεις με εναλλακτικές πορείες ανάπτυξης. Απαιτείται ένα κατάλληλο πλαίσιο, μια διαδικασία και σωστά κριτήρια για την εξεύρεση ενός επαρκούς συνόλου δεικτών αειφορίας Το πλαίσιο DPSIR Κρίσιμο εργαλείο για την επίτευξη της αειφορίας αποτελεί η περιβαλλοντική λογιστική. Σύμφωνα με την Στατιστική Υπηρεσία του Ο.Η.Ε. (UNSD, 2012), ο όρος αυτός περιλαμβάνει την οργάνωση και την παρουσίαση πληροφοριών σχετικά με τις αλληλεπιδράσεις μεταξύ της οικονομίας και του περιβάλλοντος με έναν καθορισμένο τρόπο έτσι ώστε ένα υποστηριχθεί η ανάπτυξη πολιτικών και η λήψη αποφάσεων (Cooper, 2013). Προκειμένου να καλυφθεί αυτή η ανάγκη έχουν αναπτυχθεί πλαίσια στα οποία στηρίζονται οι δείκτες και απεικονίζουν όλα τα στοιχεία της αιτιώδους αλυσίδας που συνδέει τις ανθρώπινες δραστηριότητες με τις αντίστοιχες περιβαλλοντικές τους επιδράσεις και τους τρόπους αντιμετώπισης αυτών των επιδράσεων από την κοινωνία. Το κύριο και πιο διαδεδομένο πλαίσιο είναι το Driving Forces-Pressures-State-Impact- Response (DPSIR) το οποίο αναπτύχθηκε στα τέλη της δεκαετίας του 90 και προτάθηκε από τον Οργανισμό Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (Ο.Ο.Σ.Α.), ως εργαλείο για την κατασκευή και την οργάνωση δεικτών, με έναν τρόπο μεστό και κατανοητό για τους φορείς λήψης αποφάσεων (Tcherning et al., 2012). Σύμφωνα με το DPSIR, οι κινητήριες δυνάμεις (Driving Forces), με τη μορφή της κοινωνικής, οικονομικής ή περιβαλλοντικής ανάπτυξης ασκούν πιέσεις (Pressures) στο περιβάλλον και αυτό έχει ως συνέπεια η υφιστάμενη κατάσταση (State) του περιβάλλοντος να αλλάξει. Αυτό οδηγεί σε επιπτώσεις (Impact) που μπορεί να προκαλέσουν μια συγκεκριμένη αντίδραση (Response) της κοινωνίας προκειμένου να τις αντιμετωπίσει, κάτι που ως αποτέλεσμα ανατροφοδοτεί τις κινητήριες δυνάμεις (Μουσιόπουλος, 2014). Το πλαίσιο αυτό βασίστηκε πάνω σε προγενέστερα πλαίσια όπως το PSR (Pressure-State- Response) (Ο.Ο.Σ.Α., 1993) και το DSR (Driver-State-Response) (O.H.E., 1996) και υιοθετήθηκε από τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Περιβάλλοντος (ΕΕΑ) ως εργαλείο για την κατασκευή και την ανάλυση δεικτών για το περιβάλλον, των διασυνδέσεων μεταξύ του περιβάλλοντος και των κοινωνικών συστημάτων και χρησιμοποιείται για την πρόβλεψη της ανάπτυξης και των αλλαγών στη βιοποικιλότητα σε διάφορες κλίμακες. Παρέχεται έτσι η 19

26 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΗ ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΔΕΙΚΤΩΝ δυνατότητα να εκτιμηθούν οι πιέσεις, να καθοριστεί η υφιστάμενη κατάσταση και οι προκύπτουσες επιπτώσεις μέσω του προσδιορισμού και της ανάλυσης των κινητήριων δυνάμεων (Rozite, 2011). Σύμφωνα με τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Περιβάλλοντος (Smeets & Weterings, 1999), ένας σημαντικός σκοπός του πλαισίου DPSIR είναι να γεφυρωθεί το χάσμα επικοινωνίας μεταξύ των τομέων της επιστήμης, της πολιτικής και της κοινωνίας. Έτσι, οι δείκτες που ταξινομούνται σύμφωνα με το πλαίσιο DPSIR θα πρέπει να βελτιώνουν την επικοινωνία μεταξύ επιστημόνων, πολιτικών και κοινού σχετικά με τις περιβαλλοντικές εξελίξεις και τα περιβαλλοντικά ζητήματα που προκύπτουν (Tcherning et al, 2012). Κύριος στόχος του πλαισίου είναι να προσδιοριστούν οι πολιτικές επιλογές και να αξιολογηθεί η αποτελεσματικότητα των αντιδράσεων (EEA Report, 1999). Επίσης βοηθά στη δόμηση πληροφοριών, καθιστά δυνατό τον εντοπισμό σημαντικών αλληλοσυσχετισμών, καθώς και στο να αναπτυχθεί μια περιληπτική επισκόπηση και κατανόηση του προβλήματος (Ness et al, 2010). Αναλυτικότερα το πλαίσιο ανάλυσης DPSIR απαρτίζεται από πέντε στοιχεία/υποκατηγορίες (Μουσιόπουλος και Νικολάου, 2008): Οι Κινητήριες Δυνάμεις αναφέρονται στις θεμελιώδεις κοινωνικές διαδικασίες, όπως η διανομή του πλούτου, η ζήτηση ενέργειας, η βιομηχανία, οι μεταφορές, η γεωργία κτλ οι οποίες αποτελούν τις ανθρώπινες διαδικασίες που έχουν άμεση επίδραση στο περιβάλλον. Οι Πιέσεις είναι τόσο οι συγκεκριμένες ανθρώπινες δραστηριότητες που προκύπτουν από τις κινητήριες δυνάμεις και επιδρούν στο περιβάλλον (π.χ. η εξόρυξη μεταλλευμάτων), όσο και οι φυσικές διεργασίες που έχουν παρόμοιο αντίκτυπο στο περιβάλλον, όπως οι σεισμοί. Η Κατάσταση αναφέρεται στην υφιστάμενη κατάσταση του περιβάλλοντος, η οποία δεν είναι στατική, αλλά έχει ως στόχο να αντανακλά τις τρέχουσες περιβαλλοντικές τάσεις. Οι Επιπτώσεις αποτελούν τους τρόπους με τους οποίους οι αλλαγές στην κατάσταση επηρεάζουν την ευημερία του ανθρώπου. Οι προκύπτουσες επιπτώσεις συχνά αναφέρονται σε μετρήσιμες βλάβες στο περιβάλλον ή την ανθρώπινη υγεία. Οι Αντιδράσεις ή Μέτρα γενικά αναφέρονται σε θεσμικές προσπάθειες για την αντιμετώπιση των προβλημάτων των προηγούμενων φάσεων και μπορούν να απευθύνονται σε οποιοδήποτε από τα πρώτα τέσσερα στάδια. Παραδείγματα τέτοιων μέτρων είναι οι φόροι, νομοθεσίες κτλ. Το ισχυρό στοιχείο του πλαισίου αυτού είναι ότι επεξηγεί, με απλό τρόπο τις κύριες σχέσεις αιτίου και αιτιατού μεταξύ παραγόντων της κοινωνίας και του περιβάλλοντος και ως εκ τούτου, μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως μέσο επικοινωνίας μεταξύ ερευνητών που προέρχονται από διαφορετικούς επιστημονικούς κλάδους, καθώς και μεταξύ των ερευνητών και των φορέων χάραξης πολιτικής (Svarstada et al, 2008). Επίσης, επιτρέπει όπως προαναφέρθηκε 20

27 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΗ ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΔΕΙΚΤΩΝ την ευκολότερη και περιεκτικότερη επικοινωνία και προτείνει συγκεκριμένες πολιτικές ή διοικητικές δράσεις που μπορούν να αντιμετωπίσουν τους ανθρωπογενείς παράγοντες που θεωρείται ότι προκαλούν περιβαλλοντικά προβλήματα (Niemeijer και de Groot, 2008, όπως αναφέρεται σε Kohsaka, 2010). Το πλαίσιο DPSIR, μαζί με τις προηγούμενες ενσαρκώσεις του, είναι ένα ευρέως αποδεκτό και χρησιμοποιούμενο πλαίσιο για την διεπιστημονική ανάπτυξη δεικτών, και τη διάρθρωση ολοκληρωμένων ερευνητικών προγραμμάτων και εκτιμήσεων (Svarstada et al, 2008) Εφαρμογή του DPSIR στον τουρισμό Η υιοθέτηση του πλαισίου DPSIR προϋποθέτει την κατανόηση του είδους της μέτρησης που εκτελεί κάθε δείκτης. Αν αποτελεί δηλαδή μέτρηση μίας κινητήριας δύναμης, πίεσης, υφιστάμενης κατάστασης, επίπτωσης ή αντίδρασης, με στόχο την επίτευξη μιας ισορροπημένης αξιολόγησης όλων αυτών των περιοχών. Στόχος του είναι η ανάδειξη όλων των παραμέτρων του αειφόρου τουρισμού και η διασφάλιση της παρακολούθησής τους. Ωστόσο, κάποιοι δείκτες μπορούν να ανήκουν σε περισσότερες από μία υποκατηγορίες, ανάλογα με τον τρόπο ερμηνείας των αποτελεσμάτων (π.χ. ένας αριθμός μπορεί να αντιπροσωπεύει μια κατάσταση, αλλά η μεταβολή αυτής της κατάστασης μέσα στον χρόνο να αποτελεί μια μορφή πίεσης ή επίπτωσης). Απαιτεί οπότε την ρητή διασαφήνιση του σκοπού κάθε δείκτη και την απευθείας αντιστοίχιση του με την ανάλογη υποκατηγορία που πρόκειται να μετρήσει. Κάθε πλαίσιο είναι συνδεδεμένο με μια συγκεκριμένη λογική θεώρησης του κόσμου. Η εφαρμογή του DPSIR υποθέτει μια λογική γραμμικών, προβλέψιμων και αντιστρεπτών σχέσεων. Συμπερασματικά, ενώ κάθε πλαίσιο παρέχει την απαιτούμενη συνοχή στις επιλογές που γίνονται και βοηθά στην επεξήγηση των κενών που παρουσιάζονται, σε καμία περίπτωση δεν μπορεί να θεωρηθεί κάποιο από αυτά τέλειο, άρα απαιτείται κατανόηση των παραδοχών στις οποίες στηρίζεται (Blackstock et al, 2006). Στον Πίνακα 2.1 γίνεται μια ενδεικτική κατάταξη κάποιων δεικτών αειφορίας για τον τουρισμό με βάση τις υποκατηγορίες του πλαισίου DPSIR. Πίνακας 2.1: Παραδείγματα αντιστοίχισης δεικτών στο DPSIR Κινητήριες Δυνάμεις Πιέσεις Έσοδα από τον τουρισμό ως ποσοστό των συνολικών εσόδων που δημιουργούνται στην κοινότητα Ποσοστό του προορισμού που έχει εκκαθαριστεί (πχ αποψιλωθεί) για την προώθηση της ανάπτυξης Αριθμός των τουριστών ανά ημέρα, ανά εβδομάδα κτλ. και ανά τετραγωνικό μέτρο Κατανάλωση ορυκτών καυσίμων από τον τουριστικό τομέα, Κατανάλωση Ενέργειας Χρόνος πρόσβασης από το κοντινότερο αεροδρόμιο Αριθμός οχημάτων ανά μήνα 21

28 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΗ ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΔΕΙΚΤΩΝ Συνέχεια Πίνακα 2.1 Κατάσταση Επιπτώσεις Αντιδράσεις Ανοιχτός χώρος ως ποσοστό αυτού που έχει καλυφθεί για τουριστικές δραστηριότητες Κατάσταση της υγείας αντιπροσωπευτικών ομάδων του ζωικού πληθυσμού Συμβολή του τουρισμού στην προστασία/αποκατάσταση του οικοσυστήματος Ποιότητα αέρα (μέτρηση του επιπέδου αιθάλης, οξειδίων του αζώτου στον αέρα κ.α.), Όγκος σκουπιδιών που παράγεται στην τοποθεσία Συχνότητα εμφάνισης αναπνευστικών προβλημάτων (σε κατοίκους ή ξένους) Ποσοστό των επιχειρήσεων που συμμετέχουν σε προγράμματα διαχείρισης της ενέργειας ή εφαρμόζουν πολιτικές/τεχνικές εξοικονόμησης ενέργειας Πυκνότητα οδικού δικτύου Ασφάλεια στις μεταφορές (αριθμός τροχαίων ατυχημάτων) ανά μήνα Ποσοστό τουριστών που καταφθάνουν με μέσα μαζικής μεταφοράς Δείκτες αειφορίας για τον τουρισμό Ο τουρισμός αναγνωρίζεται από την EE, ως μία βιομηχανία που επιδρά ιδιαιτέρως στην βιοποικιλότητα των υδατικών (θαλάσσιων και γλυκών νερών) και των δασικών οικοσυστημάτων και οι επιπτώσεις του αυτές θα πρέπει να λαμβάνονται υπόψη. Ο τουρισμός ως κινητήρια δύναμη, οι πιέσεις και οι επιπτώσεις του, χαρακτηρίζονται ως «tourism impact» στη σχετική βιβλιογραφία. Με τον όρο αυτό περιγράφεται δηλαδή, η αλλαγή που σχετίζεται με τον τουρισμό, στην κατάσταση ενός αντικειμένου με την πάροδο του χρόνου (Hall και Lew, 2009). Τρεις είναι οι κύριες κατηγορίες-διαστάσεις των επιπτώσεων του τουρισμού: Περιβάλλον και Φυσικοί Πόροι Κοινωνική-Πολιτιστική διάσταση Οικονομική διάσταση Το αντίκτυπο του τουρισμού εξαρτάται από την περιοχή όπου πραγματοποιείται η δραστηριότητα αυτή, την κλίμακα του τουρισμού (αριθμός των τουριστών που εμπλέκονται), τις μορφές τουρισμού, τις τουριστικές δραστηριότητες, τις τουριστικές υποδομές, το στάδιο του κύκλου ζωής του προορισμού και την τουριστική σεζόν (Mason, 2003). Η αειφορία στον τομέα του τουρισμού καλύπτει πολλές πτυχές, όπως, την υπεύθυνη χρήση των φυσικών πόρων, λαμβάνοντας υπόψη τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις των δραστηριοτήτων (παραγωγή αποβλήτων, πίεση στα αποθέματα νερού, χρήση γης, βιοποικιλότητα κλπ.), τη χρήση ήπιων πηγών ενέργειας, την προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς και τη διατήρηση της φυσικής και πολιτιστικής ακεραιότητας των προορισμών, την ποιότητα και τη βιωσιμότητα των θέσεων εργασίας που δημιουργήθηκαν, τις τοπικές οικονομικές επιπτώσεις και τη σωστή εξυπηρέτηση των πελατών. 22

29 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΗ ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΔΕΙΚΤΩΝ Για την αντιμετώπιση αυτών των προκλήσεων, απαιτείται η λήψη καίριων αποφάσεων που γίνεται με βάση κάποιες χρήσιμες πληροφορίες και δεδομένα. Αυτές οι πληροφορίες μπορεί να προέρχονται από συγκεκριμένους δείκτες που δε μένουν στη μέτρηση μίας μόνο πτυχής, όπως π.χ. ο αριθμός των επισκεπτών ή οι ημερήσιες δαπάνες, αλλά προσπαθούν να συνδυάσουν πληροφορίες σχετικά με το θέμα. Για παράδειγμα, εάν η δημιουργία θέσεων απασχόλησης είναι ο βασικός στόχος ενός προορισμού, αλλά τα αποθέματα νερού είναι ο βασικός περιορισμός σε αυτήν την περιοχή, τότε είναι λογικό να αναπτυχθεί ένας δείκτης που συγκρίνει τις θέσεις εργασίας που δημιουργούνται με το νερό που καταναλώνεται. Αν η τουριστική βιομηχανία είναι σε θέση να δημιουργήσει πολλές θέσεις εργασίας ανά λίτρο νερού που καταναλώνεται, τότε μια ορθολογική κυβερνώσα αρχή θα ενθαρρύνει τη βιομηχανία του τουρισμού και όχι την αγροτική παραγωγή ή κάποιον άλλον κλάδο που δε θα μπορούσε να δημιουργήσει τέτοια επίπεδα απασχόλησης με τον ίδιο περιορισμό σε πόρους. Αυτή η παρακολούθηση των δεδομένων καταδεικνύει τις αλλαγές που συμβαίνουν με την πάροδο του χρόνου και παρέχει τις πληροφορίες που οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής μπορούν να χρησιμοποιήσουν για να λαμβάνουν τις αποφάσεις τους. Οι δείκτες που είναι αναγκαίοι για την εφαρμογή του πλαισίου DPSIR χαρακτηρίζονται στη σχετική με τον τουρισμό βιβλιογραφία ως δείκτες αειφόρου τουρισμού, οι πιο σημαντικοί από τους οποίους είναι: ο αριθμός των κλινών σε τουριστικά καταλύματα, μεταφορικά μέσα που χρησιμοποιούνται από τους τουρίστες, ο αριθμός των ατόμων που απασχολούνται στον τομέα του τουρισμού, το ποσοστό της τουριστικής βιομηχανίας στην οικονομία, υδάτινοι και ενεργειακοί πόροι που καταναλώνονται από τους τουρίστες, απόβλητα που δημιουργούνται από τους τουρίστες κ.τ.λ. (Rozite and Vinklere, 2011). Σύμφωνα με τον Blancas et al. (2010b) προτείνεται η παρακάτω ταξινόμηση των δεικτών αειφορίας για τον τουρισμό. Δείκτες κλειδιά για τον αειφόρο τουρισμό. Αυτοί περιλαμβάνουν τις βασικές πληροφορίες που χρειάζονται για τη διαχείριση του αειφόρου τουρισμού σε οποιονδήποτε προορισμό. Αυτή η ομάδα δεικτών χρησιμοποιείται για την αξιολόγηση των πιο σημαντικών θεμάτων για τις τουριστικές περιοχές, όπως η ένταση της τουριστικής δραστηριότητας, η εποχικότητα της τουριστικής κίνησης, οι επιπτώσεις του τουρισμού στην τοπική κοινωνία, η διαχείριση των αποβλήτων κτλ. Συμπληρωματικοί δείκτες για συγκεκριμένα οικοσυστήματα. Οι δείκτες αυτοί αξιολογούν βασικούς παράγοντες που διαμορφώνονται από τα ειδικά χαρακτηριστικά ενός συγκεκριμένου προορισμού, δηλαδή από το αν είναι παράκτιες περιοχές, νησιά, ορεινές περιοχές κοκ. Σε κάποιες περιπτώσεις, παρέχουν έναν πιο ακριβή ορισμό των βασικών θεμάτων που θα πρέπει να μελετηθούν. Ειδικοί δείκτες για κάθε προορισμό. 23

30 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΗ ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΔΕΙΚΤΩΝ Αυτοί αξιολογούν σημαντικά θέματα που αφορούν τη διαχείριση του τουριστικού προορισμού, τα οποία δεν έχουν ληφθεί υπόψη από τις προηγούμενες κατηγορίες, και μπορούν να καθορισθούν μόνο για τον υπό μελέτη προορισμό. Κατά συνέπεια, δεν έχουν σχεδιαστεί για τη συγκριτική ανάλυση μεταξύ διαφορετικών προορισμών. Στη βιβλιογραφία συναντάται μια γενική συμφωνία στο ότι ένα από τα κύρια εμπόδια για την επίτευξη αειφόρου τουρισμού είναι η δυσκολία στη μέτρηση του επιπέδου αειφορίας που έχει επιτευχθεί από κάθε τουριστικό προορισμό. Αυτό δυσχεραίνει τη λήψη αποφάσεων στις αντίστοιχες διαδικασίες διαχείρισης και την αναγνώριση και σωστή ανταπόκριση στις ειδικές ανάγκες αυτών των περιοχών. Παρά το γεγονός ότι υπήρξε αξιοσημείωτη πρόοδος στο σχεδιασμό των δεικτών κατά την τελευταία δεκαετία, τα αποτελέσματα εξακολουθούν να μην είναι ολοκληρωμένα. Δεν υπάρχει ακόμα συμφωνία για μια παγκόσμια λίστα δεικτών που θα επιτρέπουν τη σύγκριση των επιπέδων αειφορίας σε διάφορους τουριστικούς προορισμούς. Αυτό οφείλεται εν μέρει στον πολύμορφο χαρακτήρα της αειφορίας, σε συνδυασμό με τη δυσκολία σύνθεσης του μεγάλου όγκου πληροφοριών που απαιτούνται (Cernat and Gourdon, 2012). Στους πίνακες 2.2, 2.3 και 2.4 γίνεται καταγραφή ενός εύρους δεικτών αειφορίας για τον τουρισμό που εμφανίζονται στη διεθνή βιβλιογραφία. Ανάλογα βέβαια με τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά κάθε μελέτης, όπως χρονικοί και οικονομικοί περιορισμοί, δυσκολία στην εύρεση δεδομένων, γεωγραφική θέση και χαρακτηριστικά του πληθυσμού της περιοχής μελέτης, εστίαση σε κάποιο συγκεκριμένο ζήτημα αειφορίας κ.τ.λ., η λίστα αυτή μπορεί να μεταβληθεί. Επαφίεται στην κρίση του μελετητή και μάλιστα αποτελεί σημαντικό κομμάτι της εργασίας του, η προσθήκη επιπλέον δεικτών ή η απαλοιφή κάποιων, ο κατάλληλος μετασχηματισμός τους κτλ. Παρακάτω γίνεται μια διάκριση των δεικτών σε πρώτο βαθμό στους τρείς βασικούς πυλώνες της αειφορίας, Περιβάλλον-Κοινωνία-Οικονομία και μια περαιτέρω ταξινόμηση με βάση κάποια σημαντικά ζητήματα αειφορίας. Πίνακας 2.2: Περιβαλλοντικοί Δείκτες Κατηγορίες Προστασία των φυσικών οικοσυστημάτων Διαχείριση ενεργειακών πόρων Δείκτες Ποσοστό του προορισμού που θεωρείται προστατευόμενη περιοχή Ποσοστό (%) στην επικράτεια του προορισμού που καλύπτεται από φυσικά τοπία Κατάσταση της υγείας αντιπροσωπευτικών ομάδων του ζωικού πληθυσμού Ρυθμός αναπαραγωγής επιλεγμένων ειδών Κόστος προστασίας/αποκατάστασης του οικοσυστήματος Συμβολή του τουρισμού στην προστασία/αποκατάσταση του οικοσυστήματος Κατανάλωση Ενέργειας Ποσοστό ενέργειας που καταναλώνεται και προέρχεται από ΑΠΕ Αριθμός ή ποσοστό (%) των εγκαταστάσεων (πχ ξενοδοχεία) που χρησιμοποιούν ανανεώσιμες πηγές ενέργειας για ίδια κατανάλωση Ποσοστό των επιχειρήσεων που συμμετέχουν σε προγράμματα διαχείρισης της ενέργειας ή εφαρμόζουν πολιτικές/τεχνικές εξοικονόμησης ενέργειας Συνολικές εκπομπές CO 2 που παράγονται από την ενεργειακή κατανάλωση στον προορισμό Κατανάλωση ορυκτών καυσίμων από τον τουριστικό τομέα Αριθμός/ποσοστό δωματίων με κλιματισμό και/ή θέρμανση 24

31 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΗ ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΔΕΙΚΤΩΝ Συνέχεια Πίνακα 2.2 Μεταφορές Περιβαλλοντική Πολιτική Διαχείριση Στερεών Αποβλήτων Διαχείριση Υγρών Αποβλήτων Διαχείριση Πόσιμου Νερού Ποσοστό τουριστών που καταφθάνουν με μέσα μαζικής μεταφοράς Ποσοστό των τουριστών που χρησιμοποιούν τα μέσα μαζικής μεταφοράς κατά τη διάρκεια παραμονής τους στον προορισμό Ποσοστό τουριστικών επιχειρήσεων που είναι προσβάσιμες με μέσα μαζικής μεταφοράς Αύξηση ποσοστού σκαφών αναψυχής κατά την τουριστική περίοδο Ξενοδοχειακές μονάδες πιστοποιημένες βάση περιβαλλοντικών κανονισμών. Αριθμός τουριστικών επιχειρήσεων που ακολουθούν περιβαλλοντικά προγράμματα. Συχνότητα περιβαλλοντικών ατυχημάτων που σχετίζονται με τον τουρισμό Εντύπως διαθέσιμες πληροφορίες για τουρίστες σχετικά με την υιοθέτηση μέτρων χαμηλής κατανάλωσης ενέργειας. Όγκος σκουπιδιών που παράγεται στην τοποθεσία Αύξηση όγκου σκουπιδιών κατά την τουριστική περίοδο Ύπαρξη συστημάτων διαχείρισης στερεών αποβλήτων στην περιοχή Ποσοστό (%) του προορισμού (ιδιαίτερα σε αστικές περιοχές) που εξυπηρετείται από υπηρεσία συγκομιδής στερεών αποβλήτων Ποσοστό τουριστικών επιχειρήσεων που προχωρούν σε διαχωρισμό στερεών αποβλήτων Αριθμός των τουριστικών εγκαταστάσεων που ανακυκλώνουν ένα μέρος των ίδιων απορριμμάτων τους (πχ κομποστοποίηση) Αριθμός κάδων ανακύκλωσης στην περιοχή (χαρτί, γυαλί) Ποσότητα/αναλογία αποβλήτων που αποστέλλονται σε χώρους υγειονομικής ταφής Ποσότητα σκορπισμένων σκουπιδιών σε επιλεγμένες θέσεις του προορισμού Εικόνα καθαριότητας του προορισμού Αριθμός και όγκος επικίνδυνων ουσιών που χρησιμοποιούνται Ποσοστό αυτών των ουσιών για το οποίο υπάρχει κατάλληλη διαχείριση και ειδικά προγράμματα/πολιτικές διάθεσης Ποσοστό των εργαζομένων που ενημερώνεται και εκπαιδεύεται για τη σωστή χρήση και διάθεση των ουσιών που χρησιμοποιεί (πχ καθαριστές που γνωρίζουν πως να χειρίζονται τα απόβλητα των καθαριστικών, τεχνικοί εκπαιδευμένοι για περίπτωση διαρροής) Όγκος υγρών λυμάτων που παράγονται στην τοποθεσία. Όγκος υγρών λυμάτων που επεξεργάζονται πριν την τελική τους ρίψη Ποσοστό τουριστικών καταλυμάτων συνδεδεμένων με το κεντρικό δίκτυο αποχέτευσης Ύπαρξη συστημάτων διαχείρισης υγρών αποβλήτων στην περιοχή Συνολικός όγκος πόσιμου νερού που καταναλώνεται ανά ημέρα. Κατανάλωση πόσιμου νερού (ανά τουρίστα/μέρα διαμονής) Ποσοστό νερού που χρησιμοποιείται και έχει προέλθει από ανακύκλωση του νερού Ποσοστό τουριστικών καταλυμάτων που χρησιμοποιούν ανακυκλωμένο νερό Αριθμός των εγκαταστάσεων στον προορισμό που συμμετέχουν σε προγράμματα διατήρησης υδάτινων πόρων ή εφαρμόζουν πολιτικές και τεχνικές εξοικονόμησης νερού (πχ ξενοδοχεία που χρησιμοποιούν καζανάκια και βρύσες εξοικονόμησης νερού, που συμβουλεύουν τους επισκέπτες σε θέματα εξοικονόμησης νερού όπως επαναχρησιμοποίηση πετσετών κτλ) Ποσοστό τουριστικών επιχειρήσεων με χαμηλή ροή νερού Περιστατικά έλλειψης νερού σε ετήσια βάση ή αριθμός ημερών το χρόνο που παρατηρήθηκε έλλειψη εφοδιασμού νερού Απώλεια νερού (%) του δικτύου Ποσοστό (%) του νερού που εισάγεται στον προορισμό Αριθμός των περιστατικών παραβίασης των διεθνών προτύπων νερού (water standards) Αριθμός/ποσοστό των τουριστών που νόσησαν από ασθένειες μεταδιδόμενες μέσω του νερού κατά τη διάρκεια της παραμονής τους (συχνότητα των ασθενειών που μεταδίδονται μέσω του νερού) 25

32 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΗ ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΔΕΙΚΤΩΝ Συνέχεια Πίνακα 2.2 Ατμοσφαιρική Ρύπανση Οπτική Ρύπανση Νερά θαλασσών Βλάβες στο φυσικό παράκτιο περιβάλλον Χλωρίδα Ένταση χρήσης Ποιότητα αέρα (μέτρηση του επιπέδου αιθάλης, οξειδίων του αζώτου στον αέρα κ.α.) Αριθμός ημερών κατά τις οποίες η ποιότητα του αέρα είναι κάτω από τα επιτρεπτά όρια Συνεισφορά του τουριστικού τομέα στην εκπομπή αερίων του θερμοκηπίου Συχνότητα εμφάνισης αναπνευστικών προβλημάτων (σε κατοίκους ή ξένους) Κόστος επισκευής κτιρίων και πολιτιστικών μνημείων λόγω ρύπανσης του αέρα Επίπεδα ήχου την ημέρα Επίπεδα ήχου την νύχτα Αριθμός παραπόνων που αναφέρονται σχετικά με το θόρυβο Ανοιχτός χώρος ως ποσοστό αυτού που έχει καλυφθεί για τουριστικές δραστηριότητες Πυκνότητα οδικού δικτύου Συνολική πορεία των εναέριων ηλεκτρικών καλωδίων Παρουσία των δορυφορικών κεραιών Ποσότητα σκουπιδιών σε φυσικά τοπία Ορατότητα νυκτερινού ουρανού Ύψος κτιρίων Αριθμός κτιρίων που υπερβαίνουν το ύψος της φυσικής βλάστησης Ύπαρξη αισθητικών κριτηρίων στη διαδικασία έγκρισης σχεδιασμού Χρώμα (ποσοστό (%) κτιρίων που έχουν χρώμα αντίστοιχο ή ταιριαστό με το τοπικό παραδοσιακό χρωματολόγιο) Ποσοστό επιφάνειας με προβλήματα διάβρωσης Αριθμός παραλιών με μπλε σημαία Ποιότητα νερού εκφρασμένη μέσω της συγκέντρωσης ρυπογόνων ουσιών/ρυπαντών (βαρέα μέταλλα, κολοβακτηρίδια κ.α.) Συχνότητα φύκης (Algal Bloom) Θολερότητα του θαλασσινού νερού Καταμέτρηση νεκρών ψαριών ή πουλιών στις ακτές Συχνότητα καταμέτρησης των αντιπροσωπευτικών ειδών που είναι ιδιαίτερα ευάλωτα (σφουγγάρια, κοράλλια, αχινοί κα) Αριθμός ημερών ανά έτος κατά τις οποίες οι παραλίες είναι κλειστές λόγω ρύπανσης. Ύπαρξη διαδικασιών συνεχούς παρακολούθησης της ποιότητας του νερού κολύμβησης Ποσοστό ντόπιων που κολυμπάει στις ακτές του προορισμού Όγκος σκουπιδιών που συλλέγεται από τη θάλασσα ανά έτος Ετήσιο κόστος καθαρισμού των παραλιών Ποσοστό παράκτιας ζώνης σε εκφυλισμένη κατάσταση Ετήσιο κόστος επισκευών στη παράκτια ζώνη Όγκος άμμου που εισάγεται ανά έτος σε παραλίες Διάβρωση του εδάφους (ποσοστό (%) και συνολική επιφάνεια που διαβρώνεται) Ποσοστό του προορισμού που έχει εκκαθαριστεί (πχ αποψιλωθεί) για την προώθηση της ανάπτυξης Αριθμός ενδημικών φυτών που αφαιρούνται για την ανάπτυξη Ποσοστό του προορισμού που καλύπτεται με ενδημικά φυτά Αριθμός τουριστών ανά τετραγωνικό μέτρο του προορισμού Αριθμός ακατοίκητων κτιρίων Πηγές: WTO (2004), Lozano-Oyola et al. (2012), Tsaur et al. (2006), Farsari and Prastacos (2000), Moussiopoulos et al. (2010), UN (2007), Vereczi (2007), IISD (1993), Blackstock et al. (2006), Perez et al. (2013), Blancas et al. (2010a), Blancas et al. (2010b), Cabello et al. (2014). 26

33 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΗ ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΔΕΙΚΤΩΝ Πίνακας 2.3: Κοινωνικοί Δείκτες Κατηγορίες Επιπτώσεις στη ζωή της κοινότητας Βιοτικό επίπεδο Ασφάλεια/ Υγεία/ Ατυχήματα Κοινωνικοπολιτισμικές επιδράσεις του τουρισμού στην κοινότητα. Διατήρηση της πολιτιστικής κληρονομιάς/ αλλαγές στον τρόπο ζωής Δείκτες Αριθμός των τουριστών ανά ημέρα, ανά εβδομάδα κτλ. και ανά τετραγωνικό μέτρο Αναλογία των τουριστών σε σχέση με τους ντόπιους Αριθμός παραπόνων από τους κατοίκους Προσδόκιμο ζωής Μεταβολές στο ετήσιο εισόδημα Ακίνητη περιουσία ανά κάτοικο Επίπεδα ανεργίας Ανεργία εκτός τουριστικής σεζόν Ποσοστό πληθυσμού με τριτοβάθμια εκπαίδευση Επίπεδα γήρανσης πληθυσμού Αριθμός εγκλημάτων από τουρίστες Αριθμός εγκλημάτων κατά την τουριστική περίοδο Αξιολόγηση της ασφάλειας απο τους τουρίστες Ασφάλεια στις μεταφορές (αριθμός τροχαίων ατυχημάτων) Αριθμός των δημοσιεύσεων για τους τουρίστες με προειδοποιήσεις σχετικά με την υγεία και την ασφάλεια τους Αριθμός των ασθενειών και των περιπτώσεων θανάτου τουριστών καθώς και τα αίτια τους Αριθμός αναφορών σχετικές με τροφική δηλητηρίαση Αριθμός αναφορών σχετικές με μεταδοτικές ασθένειες Ποσοστό των τουριστικών επιχειρήσεων που παρακολουθούνται και ελέγχονται ως προς τα πρότυπα υγιεινής των τροφίμων και των αντιστοίχων κανονισμών Συχνότητα των παραβάσεων των εν λόγω κανονισμών Ποσοστό του προσωπικού τουριστικών επιχειρήσεων καταρτισμένου με γνώσεις παροχής πρώτων βοηθειών Ποσοστό των τουριστικών επιχειρήσεων με ειδικό σχέδιο διαχείρισης διαφόρων κινδύνων όπως λόγου χάρη σε περιπτώσεις πυρκαγιάς ή σεισμού Ποσοστό των εργοδοτών στο τομέα του τουρισμού που προσφέρουν στους εργαζομένους ασφάλεια υγείας Αθλητικές εγκαταστάσεις ανά κάτοικο. Αριθμός κέντρων υγείας ανά κάτοικο. Αριθμός φαρμακείων ανά κάτοικο. Αριθμός επιβατικών οχημάτων ανά κάτοικο. Αριθμός των κοινωνικών υπηρεσιών που είναι διαθέσιμες στην κοινότητα Αριθμός οικονομικών επιχειρήσεων/ιδρυμάτων ανά κάτοικο. Ποσοστό αυτών που πιστεύουν πως ο τουρισμός έχει συμβάλει στην ανάπτυξη νέων υπηρεσιών και υποδομών Αριθμός προστατευόμενων μνημείων και αξιοθέατων Αριθμός εθελοντών στον τομέα του πολιτισμού Αριθμός τουριστών ανά αξιοθέατο. Αριθμός φεστιβάλ και παραδόσεων που διατηρούνται. Ποσοστό των μεγάλων εκδηλώσεων της περιοχής που βασίζονται στην τοπική παράδοση Αύξηση/μείωση σε πολιτιστικές δραστηριότητες και τοπικά έθιμα Ποσοστό των κατοίκων που διατηρούν τις τοπικές ενδυμασίες, τα ήθη, τα έθιμα, τη γλώσσα, τη μουσική, την κουζίνα και πολιτισμικές εκδηλώσεις Αύξηση ή μείωση του αριθμού των ντόπιων που παρακολουθούν ή και συμμετέχουν σε παραδοσιακές πολιτιστικές εκδηλώσεις Αριθμός των τουριστών που συμμετέχουν σε πολιτιστικές εκδηλώσεις Αξία της τουριστικής συμβολής στην τοπική κουλτούρα Ποσοστό των τοπικών κατοίκων που συμφωνούν ότι η τοπική κουλτούρα τους, η ακεραιότητα και η αυθεντικότητα τους έχει διατηρηθεί Ποσοστό των ανθρώπων που αλλάζουν την παραδοσιακή τους ενασχόληση με τον τουρισμό 27

34 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΗ ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΔΕΙΚΤΩΝ Συνέχεια Πίνακα 2.3 Βελτίωση του αστικού τοπίου Συμμετοχή της κοινότητας στις αποφάσεις γύρω από τον τουρισμό Δημογραφικές επιπτώσεις Προβλήματα στέγασης Μέριμνα για άτομα με ειδικες ανάγκες Ισότητα των φύλων Ποσοστό αναπαλαίωμενων κτιρίων Ποσοστό αναπαλαίωμενων μνημείων Αριθμός και είδος νέας νομοθεσίας και τροποποιήσεων που εισήχθησαν για την προστασία κτιρίων και κατασκευών σε τοπικό, επαρχιακό και εθνικό επίπεδο Ποσό των κονδυλίων που διατίθενται για την αποκατάσταση, την προστασία και τη διατήρηση των πολιτιστικών αγαθών σε ετήσια βάση Κονδύλια για ανάπλαση του αστικού περιβάλλοντος Καταστροφές σε πολιτιστικά μνημεία και αξιοθέατα Απασχόληση των μόνιμων κατοίκων σε θέσεις τουριστικής διαχείρισης Επίπεδο ικανοποίησης των κατοίκων όσο αφορά την τουριστική ανάπτυξη στην περιοχή κυρίως όσο αφορά αυτή που στοχεύει σε περιβαλλοντικά ευαίσθητες περιοχές Επίπεδο στήριξης της τοπικής περιβαλλοντικής ευαισθητοποίησης: αριθμός τοπικών δράσεων περιβαλλοντικής. ευαισθητοποίησης (σεμινάρια, συναντήσεις, προώθηση του περιεχομένου στο τοπικό εκπαιδευτικό σύστημα) Πληθυσμιακή πυνκότητα Διακύμανση του πληθυσμιακού επιπέδου. Αριθμός κατοίκων που έχουν εγκαταλείψει την περιοχή τον τελευταίο χρόνο Ποσοστό των νέων επί του συνολικού πληθυσμού. Ποσοστό των ηλικιωμένων (μη ενεργού πληθυσμού) Αριθμός κατοίκων που έχουν εγκαταλείψει την περιοχή τον τελευταίο χρόνο Ποσοστό μετανάστευσης από και προς την περιοχή Ποσοστό ξένου πληθυσμού Αριθμός εποχιακών μεταναστών που κατέλαβαν θέσεις εργασίας στον τομέα του τουρισμού τον τελευταίο χρόνο Αριθμός μόνιμων μεταναστών που κατέλαβαν θέσεις εργασίας στον τομέα του τουρισμού τον τελευταίο χρόνο Γάμοι μεταξύ ντόπιων και τουριστών ως ποσοστό των συνολικών γάμων Ποσοστό των διαζυγίων ανάμεσα σε ντόπιους και τουρίστες σε σχέση με τον συνολικό αριθμό των διαζυγίων Ποσοστό της γης που ανήκει σε άτομα που δεν είναι κάτοικοι της περιοχής Αριθμός ενοικιαζόμενων σπιτιών/ 100 μόνιμες κατοικίες Ποσοστό κατοικιών οικονομικά προσιτές για τους ντόπιους Ποσοστό αυθαίρετης δόμησης Ύπαρξη ειδικών εγκαταστάσεων για τη διευκόλυνση ατόμων με ειδικές ανάγκες σε δημόσιους χώρους Ύπαρξη των μέσων μαζικής μεταφοράς κατάλληλων για τη διευκόλυνση της κινητικότητας ατόμων με ειδικές ανάγκες Ποσοστό των τουριστικών αξιοθέατων με δυνατότητα πρόσβασης αναπηρικού αμαξιδίου Ποσοστό των ξενοδοχείων με δωμάτια προσβάσιμα σε άτομα με αναπηρία που να έχουν δηλαδή ειδικά μπάνια και μπάρες ασφαλείας Ποσοστό του προσωπικού με ιατρική ή και παραϊατρική κατάρτιση κατάλληλη για το μεγάλο εύρος των αναγκών ατόμων με ειδικές ανάγκες Ποσοστό των ατόμων με ειδικές ανάγκες που είναι ικανοποιημένοι με τον τουριστικό προορισμό που επέλεξαν Ποσοστό των γυναικών σε σχέση με το σύνολο των ανθρώπων που απασχολούνται με τον τουρισμό Ποσοστό των τουριστικών επιχειρήσεων που διοικούνται από γυναίκες Ποσοστό των τουριστικών επιχειρήσεων που ανήκουν σε γυναίκες Ποσοστό των τραπεζικών δανείων που δόθηκαν σε γυναίκες για τουριστικές επιχειρήσεις Πηγές: WTO (2004), Lozano-Oyola et al. (2012), Tsaur et al. (2006), Farsari and Prastacos (2000), Moussiopoulos et al. (2010), UN (2007), Vereczi (2007), IISD (1993), Blackstock et al. (2006), Perez et al. (2013), Blancas et al. (2010a), Blancas et al. (2010b), Cabello et al. (2014). 28

35 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΗ ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΔΕΙΚΤΩΝ Πίνακας 2.4: Οικονομικοί Δείκτες Κατηγορίες Εποχικότητα του τουρισμού Παροχή επαρκούς υποδομής όλο το χρόνο Εργασία/Απα σχόληση Οικονομικά οφέλη Δείκτες Αφίξεις τουριστών ανά μήνα ή τρίμηνο Ποσοστό των ετήσιων τουριστικών αφίξεων που πραγματοποιούνται κατά το μήνα ή το τρίμηνο της υψηλότερης τουριστικής περιόδου Λόγος του αριθμού των τουριστών στο μήνα με τη μεγαλύτερη τουριστική ζήτηση προς το μήνα με τη χαμηλότερη Ποσοστό πληρότητας για τις εξουσιοδοτημένες ξενοδοχειακές μονάδες ανά μήνα Ποσοστό πληρότητας κατά το high-season τρίμηνο ως προς τη συνολική πληρότητα Ερωτήσεις σε κέντρα τουριστικών πληροφοριών ανά μήνα (αναλογία μήνα υψηλής επισκεψιμότητας με μήνα χαμηλής) Ποσοστό του κρατικού προϋπολογισμού για το κράτος που δαπανάται για την προώθηση της χαμηλής και μεσαίας τουριστικής περιόδου Αριθμός εγκαταστάσεων που προσφέρουν εναλλακτικές δραστηριότητες κατά τη χαμηλή και μεσαία τουριστική περίοδο Ποσοστό από τα κύρια αξιοθέατα που παραμένουν ανοιχτά κατά τη χαμηλή και μεσαία τουριστική περίοδο Ειδικές εκδηλώσεις που πραγματοποιούνται κατά τη διάρκεια της χαμηλής και μεσαίας τουριστικής περιόδου (αριθμός εκδηλώσεων, αριθμός συμμετεχόντων) Ποσοστό των τουριστικών επιχειρήσεων που παραμένουν ανοιχτές όλο το χρόνο Ποσοστό των ξενοδοχειακών μονάδων και υπηρεσιών που παραμένουν ανοιχτές όλο το χρόνο Χρηματοδότηση για τη λειτουργία και τη συντήρηση των υποδομών, ειδικά στην υψηλή τουριστική περίοδο Συνολικός αριθμός των απασχολούμενων στον τομέα του τουρισμού. Ποσοστό απασχόλησης στον τουρισμό. Ποσοστό απασχόλησης ντόπιων στον τουρισμό (ως ποσοστό της συνολικής απασχόλησης στον τουρισμό). Ποσοστό ντόπιων τουριστικών επιχειρήσεων. Ποσοστό εποχικών θέσεων εργασίας που σχετίζονται με τον τουρισμό σε σχέση με τις συνολικές. Ποσοστό ανεργίας στην περιοχή. Ποσοστό ανεργίας σε τουριστική και μη περίοδο. Μέσος μισθός ντόπιων εργαζομένων στις τουριστικές επιχειρήσεις. Μέσος μισθός μη-ντόπιων εργαζομένων στις τουριστικές επιχειρήσεις Αριθμός και ποσοστό των θέσεων εργασίας στην τουριστική βιομηχανία που είναι μόνιμες ή διαρκούν ολόκληρο έτος. Ποσοστό των θέσεων εργασίας στην τουριστική βιομηχανία που διαρκούν για λιγότερο από 6 μήνες. Αριθμός και ποσοστό εξειδικευμένου εργατικού δυναμικού Ποσοστό των τοπικών εργαζόμενων που απασχολούνται σε διαφορετικά επίπεδα δεξιοτήτων (ανειδίκευτοι, μεσαία/ανώτερα διοικητικά στελέχη κ.λπ.) Δυνατότητα εκπαίδευσης κατά τη διάρκεια της εργασίας Αριθμός ατυχημάτων στο χώρο εργασίας (και το κόστος της αποζημίωσης) Οικονομικά οφέλη από τον τουρισμό ως ποσοστό των συνολικών εσόδων στην περιοχή. Συνολικός αριθμός αφίξεων τουριστών. Μέση διάρκεια παραμονής. Αξία ακίνητης περιουσίας ανά κάτοικο. Μεταβολή των εσόδων ανά κλάδο οικονομικής δραστηριότητας από τότε που ξεκίνησε η τουριστική ανάπτυξη. Μέση τιμή ημερήσιων εξόδων ανά τουρίστα. Συνολικά τέλη που εισπράττονται από την κοινότητα για την πρόσβαση στα αξιοθέατα. Έσοδα από τις άδειες των τουριστικών επιχειρήσεων και από τη φορολογία. Εισοδήματα των ξενοδοχειακών μονάδων. 29

36 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΗ ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΔΕΙΚΤΩΝ Συνέχεια Πίνακα 2.4 Αλυσίδα τροφοδοσίας στον τουρισμό Αποδοτική λειτουργία των τουριστικών επιχειρήσεων Τουριστικές Εγκαταστάσε ις Υποδομές μεταφορών Κοινοτικές δαπάνες Αλλαγές στο κόστος ζωής Ποσοστό τουριστικών επιχειρήσεων που προμηθεύονται τοπικά και ''αειφόρα'' αγαθά και υπηρεσίες Ποσοστό του προορισμού που καλύπτεται από κάποια πολιτική προώθησης τοπικών και αειφόρων προϊόντων και υπηρεσιών Ποσοστό τουριστικών επιχειρήσεων που προμηθεύονται τουλάχιστον 25% των προϊόντων τους από τοπικούς παραγωγούς Μέσος χρόνος παραμονής των τουριστών (μέρες). Μέσος χρόνος παραμονής των ημερήσιων επισκεπτών (ώρες). Πληρότητα ανά μήνα και μέσος όρος για όλο το χρόνο. Μέση τιμή ανά δωμάτιο. Ποσοστό τουριστών που επιστρέφουν και το επόμενο έτος Συνολικός αριθμός καταλυμάτων. Διαθέσιμος αριθμός κλινών. Διαθέσιμος αριθμός κλινών πολυτελείας. Αριθμός μη επίσημων/παράνομων τουριστικών καταλυμάτων Αριθμός γραφείων τουριστικών πληροφοριών ανά τουρίστα. Αριθμός ιστοσελίδων τουριστικών πληροφοριών για την περιοχή. Χρόνος πρόσβασης από το κοντινότερο αεροδρόμιο. Χρόνος πρόσβασης από τον κοντινότερο αυτοκινητόδρομο. Χρόνος πρόσβασης από το κοντινότερο σιδηροδρομικό σταθμό. Αριθμός Ι.Χ. ανά κάτοικο. Πυκνότητα οδικού δικτύου. Ύπαρξη τουριστικού προϋπολογισμού/σχεδίου. Ετήσιες δαπάνες για τον τουρισμό (ως ποσοστό των συνολικών εσόδων από τον τουρισμό). Ποσό και ποσοστό των δαπανών υποδομής για τον τουρισμό Ποσό και ποσοστό των συνολικών ετήσιων λειτουργικών δαπανών για τον τουρισμό. Κόστος τουριστικής διαφήμισης και προώθησης ανά τον αριθμό των τουριστών. Ποσοστό αύξησης/ μείωσης σε γη και στις τιμές των σπιτιών διαχρονικά. Ποσοστό αύξησης/ μείωσης του μέσου οικογενειακού εβδομαδιαίου εισοδήματος. Ποσοστό αύξησης/ μείωσης των δαπανών (είδη σούπερ μάρκετ, μεταφορές, ψυχαγωγία κ.λπ.). Πηγές: WTO (2004), Lozano-Oyola et al. (2012), Tsaur et al. (2006), Farsari and Prastacos (2000), Moussiopoulos et al. (2010), UN (2007), Vereczi (2007), IISD (1993), Blackstock et al. (2006), Perez et al. (2013), Blancas et al. (2010a), Blancas et al. (2010b), Cabello et al. (2014) Επισκόπηση ερευνών για δείκτες αειφόρου τουρισμού με εφαρμογή σε περιοχές της Ελλάδας O τουρισμός αποτελεί μία από τις σημαντικότερες βιομηχανίες της Ελλάδας. Συνεισφέρει 16,4% στο ΑΕΠ, απασχολεί 1 στους 5 κατοίκους της χώρας και δημιουργεί 34 δισ. ευρώ συνολική ζήτηση στην οικονομία (Σ.Ε.Τ.Ε., 2014). Επίσης, ο μεγαλύτερος αριθμός τουριστών προσελκύεται λόγω του ιδιαίτερου φυσικού (παραλίες κ.τ.λ.) και πολιτισμικού (αρχαία μνημεία, ήθη και έθιμα) περιβάλλοντος. Αυτή η υψηλή σημασία για την οικονομία της χώρας, σε συνδυασμό με τη σύνδεσή του με ένα εύθραυστο περιβάλλον, καθιστά αναγκαία την αειφόρο διαχείριση του τουριστικού προϊόντος. Απαιτείται μάλιστα η ευρεία χρήση δεικτών και η μόνιμη παρακολούθηση της πορείας τους για την εξαγωγή συμπερασμάτων για το επίπεδο της αειφορίας στον τομέα του τουρισμού. Ωστόσο, παρατηρείται μια έλλειψη στη βιβλιογραφία ερευνών και μελετών που αφορούν στην 30

37 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΗ ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΔΕΙΚΤΩΝ ανάπτυξη και στον υπολογισμό δεικτών αειφορίας για τον τουρισμό με εφαρμογή σε περιοχές της Ελλάδας. Παρακάτω γίνεται μια σύντομη επισκόπηση κάποιων αντίστοιχων μελετών για περιοχές της Ελλάδας που έχουν δημοσιευθεί: Στη μελέτη τους οι Nijkamp και Verdonkschot (1993) εστιάζουν στην τουριστική ανάπτυξη της Λέσβου. Η μελέτη περιέχει μια καταγραφή της υφιστάμενης κατάστασης στο νησί και στη συνέχεια παρουσιάζονται 8 διαφορετικές μορφές τουρισμού βασισμένες στα χαρακτηριστικά του τόπου (εκλεκτικός τουρισμός, αγροτουρισμός, ιαματικός, θαλάσσιος, πολιτιστικός, χειμερινός, εκπαιδευτικός), οι οποίες αξιολογούνται με βάση την επίδρασή τους σε ένα σύνολο δεικτών που αναπτύχθηκε. Οι δείκτες που χρησιμοποιήθηκαν είναι οι εξής: Οικονομικοί Δείκτες: Εισόδημα στον τουριστικό τομέα. Eισόδημα στους άλλους τομείς (γεωργία, κατασκευές). Aπασχόληση στον τουριστικό τομέα. Aπασχόληση στους άλλους τομείς (γεωργία, κατασκευές). Κοινωνικοί δείκτες: Πολιτιστική ταυτότητα. Περιβαλλοντικοί δείκτες: Πολιτιστικά αξιοθέατα. Aναδιάρθρωση του περιβάλλοντος και του τοπίου. Διάφορα είδη ρύπανσης. Άμεση καταστροφή της χλωρίδας και της πανίδας. Χρήση των υδάτινων πόρων. Η αξιολόγηση γίνεται με βάση ποιοτικά κριτήρια (θετική και αρνητική επίδραση του κάθε είδους τουρισμού σε κάθε δείκτη). Τέλος προτείνονται κάποια όργανα για την ανάπτυξη της περιβαλλοντικής, οικονομικής και επικοινωνιακής πολιτικής που θα προωθήσει το αειφόρο παράδειγμα τουριστικής ανάπτυξης και αναφέρονται η απουσία ποσοτικών δεδομένων, η έλλειψη χρηματοδότησης και η απουσία συνεργασίας με τους κρατικούς φορείς ως τα κύρια προβλήματα της εφαρμογής του. Οι Farsari και Prastacos (2000) εστίασαν στην εύρεση δεικτών αειφορίας για ήδη αναπτυγμένους τουριστικούς προορισμούς και πιο συγκεκριμένα για τις περιοχές της Μεσογείου. Γίνεται χρήση του συστήματος Pressure-State-Response (PSR) για τον καθορισμό των δεικτών και επιλογή αυτών βάση της καταλληλότητας τους για εφαρμογή στο Δήμο Χερσονήσου. Οι δείκτες που επιλέχθηκαν για την αποτίμηση του αειφόρου τουρισμού στην περιοχή, χωρισμένοι σε 8 βασικές αρχές αειφορίας, είναι οι εξής: 31

38 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΗ ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΔΕΙΚΤΩΝ 1. Αειφορική χρήση των πόρων Ανανεώσιμες μορφές ενέργειας που χρησιμοποιούνται στα τουριστικά καταλύματα σαν ποσοστό επί του συνόλου της ενέργειας που καταναλώνεται. Αριθμός τουριστικών επιχειρήσεων με έδρα τον Δήμο που έχουν ενταχθεί σε πρόγραμμα ΑΠΕ ως προς το σύνολο των τουριστικών επιχειρήσεων της Κρήτης που έχουν ενταχθεί σε ανάλογο πρόγραμμα. Ποσοστό νερού που ανακυκλώνεται. Κατανάλωση νερού ανά τουρίστα. Κατανάλωση ενέργειας ανά τουρίστα. Σχέση κατανάλωσης νερού οικιακής, τουριστικής και αγροτικής χρήσης. Ύπαρξη διαδικασιών παρακολούθησης του νερού ύδρευσης (σε περίπτωση μέτρησης και παρακολούθησης καθορισμός των παραμέτρων που μετρούνται). Ύπαρξη διαδικασιών συνεχούς παρακολούθησης και μέτρησης της ποιότητας των νερών κολύμβησης. Αριθμός δειγματοληψιών νερών κολύμβησης που ξεπέρασαν τα όρια (όπως αυτά ορίζονται από το πρόγραμμα και την κοινοτική νομοθεσία). Αναλογία παραλιών που έχουν βραβευθεί με γαλάζια σημαία. m 2 παραλίας ανά τουρίστα. Ποσοστό «ελεύθερου χώρου» ως προς την έκταση που καταλαμβάνουν τουριστικές εγκαταστάσεις και επιχειρήσεις. Χειμερινός πληθυσμός / καλοκαιρινό πληθυσμό. Αριθμός bars-clubs / πληθυσμό. Αριθμός απασχολούμενων γυναικών προς 100 απασχολούμενους άνδρες. Ρυθμός αύξησης του πληθυσμού. Ανεργία εκτός σεζόν. Ανεργία στον Δήμο / ανεργία στην Περιφέρεια. 2. Μείωση της υπερκατανάλωσης και της παραγωγής απορριμμάτων Παραγωγή απορριμμάτων χειμώνα / καλοκαίρι. Ποσοστό ανακύκλωσης υλικών. Ποσοστό νερού που ανακυκλώνεται. Αριθμός τουριστικών επιχειρήσεων που εφαρμόζουν κάποια συστήματα μείωσης κατανάλωσης φυσικών πόρων και γενικότερα φιλικών προς το περιβάλλον πρακτικών σαν ποσοστό επί του συνόλου των τουριστικών επιχειρήσεων. Ποσοστό παραγόμενων απορριμμάτων που διοχετεύονται σε ΧΥΤΑ. Ποσοστό παραγόμενων απορριμμάτων σε σκουπιδότοπους. Ποσοστό των λυμάτων που δέχονται επεξεργασία. 3. Διατήρηση της ποικιλότητας 32

39 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΗ ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΔΕΙΚΤΩΝ Αριθμός περιοχών φυσικού ενδιαφέροντος υπό καθεστώς προστασίας σε σύγκριση με εκείνων χωρίς. Αριθμός περιοχών πολιτιστικού ενδιαφέροντος υπό καθεστώς προστασίας σε σύγκριση με εκείνων χωρίς. Αριθμός απειλούμενων-υπό εξαφάνιση ειδών στην περιοχή. Επιστημονικές μελέτες που έχουν γίνει για το φυσικό περιβάλλον-οικοσυστήματα της περιοχής. 4. Ενσωμάτωση του τουρισμού στο σχεδιασμό και «υπεύθυνη» προώθηση του τουρισμού Αντιλήψεις των τουριστών για το μέρος που επισκέπτονται. Αριθμός διαφορετικών τουριστικών προϊόντων (ιστορικός, συνεδριακός, αθλητικός κλπ τουρισμός) που προσφέρονται στην περιοχή. Ποσοστό κλινών που λειτουργούν το για χειμώνα. Ποσοστό κλινών καταλυμάτων που διαθέτουν συνεδριακούς χώρους ως προς το σύνολο των κλινών του Δήμου. Ποσοστό της δυναμικότητας των συνεδριακών κέντρων του Δήμου ως προς εκείνων της περιφέρειας. Ποσοστό των σεμιναρίων με θέμα τις εναλλακτικές μορφές τουρισμού ως προς το σύνολο των σεμιναρίων με τουριστικά θέματα. Ποσοστό τουριστών που έχουν πάρει πακέτο από τους 4 μεγαλύτερους ΤΟ. Ύπαρξη πολεοδομικού-χωροταξικού σχεδιασμού. Ύπαρξη μελετών για την αειφόρο ανάπτυξη. 5. Υποστήριξη της τοπικής οικονομίας Ποσοστό απασχόλησης στον τουρισμό. Ποσοστό «ντόπιων» που εργάζονται στον τουρισμό (ως ως προς τη συνολική απασχόληση στον τουρισμό). Οικονομικά οφέλη από τον τουρισμό σαν ποσοστό επί των συνολικών. Εισπράξεις από τέλη παρεπιδιμούντων και εκδιδομένων λογαριασμών. Ποσοστό «ντόπιων» τουριστικών επιχειρήσεων. Ποσοστό απασχολούμενων στον τουρισμό που είναι εργαζόμενοι για δικό τους λογαριασμό ή είναι συμβοηθούντα μέλη (οικογενειακές επιχειρήσεις). Μεταβολή του οικονομικού προϊόντος ανά κλάδο οικονομικής δραστηριότητας από τότε που ξεκίνησε η τουριστική ανάπτυξη. 6. Εμπλοκή της τοπικής κοινωνίας και των εμπλεκόμενων φορέων Ύπαρξη ενημερωτικών-εκπαιδευτικών προγραμμάτων για το κοινό. Αριθμός κοινοτικών συναθροίσεων για λήψη αποφάσεων πριν από αναπτυξιακές επιλογές και εφαρμογή πολιτικών. Συνεργασία Δήμου ιδιωτών σε θέματα τουριστικής ανάπτυξης. 7. Εκπαίδευση (προσωπικού) 33

40 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΗ ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΔΕΙΚΤΩΝ Ποσοστό απασχολούμενων στον τουρισμό που έχουν αποφοιτήσει από σχολή τουριστικών σπουδών. Ποσοστό ωρών σε σεμινάρια για τον τουρισμό ως προς το σύνολο των ωρών σεμιναρίων που έχουν πραγματοποιηθεί στην περιφέρεια. Μεταβολή αριθμού ωρών σεμιναρίων τουρισμού Αριθμός σεμιναρίων που έχουν πραγματοποιηθεί στο Δήμο σχετικά με τον τουρισμό. 8. Διεξαγωγή ερευνών Αριθμός μελετών-ερευνών που έχουν γίνει και αφορούν τις αντιλήψεις των τουριστών. Αριθμός μελετών-ερευνών που έχουν γίνει και αφορούν τις αντιλήψεις των ντόπιων. Αριθμός μελετών που έχουν γίνει για την οικονομική αποδοτικότητα του τουρισμού / αριθμό μελετών που έχουν γίνει για τις επιπτώσεις του τουρισμού. Αριθμός συνεδρίων κα δραστηριοτήτων με επίκεντρο την έρευνα για τον τουρισμό και την αειφορία που έχουν διοργανωθεί. Επίσης επισημαίνονται τα προβλήματα που συναντήθηκαν λόγω της έλλειψης δεδομένων ή ύπαρξης δεδομένων από διαφορετικές χρονικές περιόδους χωρίς συστηματική παρακολούθηση ανά έτος. Η Αυγερινού-Κολώνια και συνεργάτες (2013) διερευνούν στην εργασία τους τις δυνατότητες και τους περιορισμούς στην ανάπτυξη του αειφόρου τουρισμού. Γίνεται ανάλυση διαφορετικών τουριστικών προτύπων, αυτού του οργανωμένου μαζικού τουρισμούπαραθερισμού και του εναλλακτικού τουρισμού και επιλέχθηκαν δύο περιοχές εφαρμογής, η Περιοχή Ολοκληρωµένης Τουριστικής Ανάπτυξης (ΠΟΤΑ) Μεσσηνίας και η Λίμνη Κερκίνη. Για τις δύο αυτές περιοχές αναπτύχθηκε ένας συγκριτικός πίνακας κάποιων βασικών δεικτών μεγέθους, μορφής, συγκέντρωσης και έντασης της τουριστικής δραστηριότητας και στη συνέχεια εκτιμήθηκαν οι αντίστοιχες τιμές για κάθε περιοχή για τη συγκριτική τους αξιολόγηση. Οι δείκτες για του οποίους έγινε εκτίμηση είναι οι παρακάτω: Μέγεθος Τουριστικής Δραστηριότητας Αριθμός των διανυκτερεύσεων (αλλοδαπών και ημεδαπών). Ποσοστό των αλλοδαπών τουριστών στο σύνολο των διανυκτερεύσεων. Αριθμός των ξενοδοχειακών κλινών. Αριθμός των ξενοδοχειακών καταλυμάτων. Μορφή Τουριστικής Δραστηριότητας Μέσο μέγεθος των ξενοδοχειακών καταλυμάτων (κλίνες/μονάδα). Ποσοστό των ξενοδοχειακών καταλυμάτων υψηλών κατηγοριών στο σύνολο των καταλυμάτων. Ποσοστό μεγάλων ξενοδοχειακών καταλυμάτων (άνω των 100 κλινών) στο σύνολο των καταλυμάτων. Συγκέντρωση Τουριστικής Δραστηριότητας 34

41 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΗ ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΔΕΙΚΤΩΝ Ποσοστό του συνολικού αριθμού διανυκτερεύσεων (αλλοδαπών και ημεδαπών) της περιοχής μελέτης στο σύνολο της Π.Ε. Ποσοστό των ξενοδοχειακών καταλυμάτων της περιοχής μελέτης στο σύνολο της Π.Ε. Ποσοστό των κλινών της περιοχής μελέτης στο σύνολο της Π.Ε. Ένταση Τουριστικής Δραστηριότητας Αριθμός τουριστικών κλινών ανά μόνιμο κάτοικο. Αριθμός τουριστικών κλινών ανά επιφάνεια (τμ.). Αριθμός διανυκτερεύσεων ανά μόνιμο κάτοικο. Αριθμός διανυκτερεύσεων ανά επιφάνεια (τ.χμ.). Μέση διάρκεια παραμονής (προκύπτει από το λόγο το συνόλου των διανυκτερεύσεων προς το σύνολο των αφίξεων). Παρατηρείται η σημαντική υπεροχή της ΠΟΤΑ Μεσσηνίας όσον αφορά στην τουριστική ζήτηση και προσφορά αλλά παράλληλα αύξηση και της πίεσης που ασκείται στον χώρουποδοχέα. Ο Μουσιόπουλος και συνεργάτες (2010) συνέταξαν μία μελέτη με στόχο την ανάπτυξη και την εφαρμογή ενός συστήματος δεικτών με βάση το πλαίσιο DPSIR για τη διαχείριση περιβαλλοντικών, κοινωνικών και οικονομικών πληροφοριών στα πλαίσια αποτίμησης της αειφορίας σε αστικές περιοχές. Γίνεται ανάλυση της μεθοδολογίας ανάπτυξης της τελικής λίστας δεικτών και στη συνέχεια γίνεται η εφαρμογή του συστήματος για την περιοχή της Θεσσαλονίκης. Μία από τις θεματικές ενότητες των δεικτών αφορούν στον τουρισμό και περιέχει τους παρακάτω 5 δείκτες: 1. Αφίξεις τουριστών 2. Διανυκτερεύσεις τουριστών 3. Αριθμός και πληρότητα ξενοδοχειακών καταλυμάτων 4. Τομεακή ανάλυση τουριστικής κίνησης 5. Οικο-αποδοτικότητα του τομέα του τουρισμού Σύνθετοι δείκτες Ο Sharpe (2004) διακρίνει δυο τύπους δεικτών: 1. Τους μη σύνθετους δείκτες, δηλαδή, ένα σύστημα δεικτών που χρησιμοποιούνται για τη διάγνωση και τον εντοπισμό συσχετισμών μεταξύ των επιμέρους στοιχείων, όπως στην περίπτωση του μοντέλου DPSIR. 2. Τους σύνθετους δείκτες, που αποτελούν μια αθροιστική μέτρηση, η οποία αντικατοπτρίζει τη συνολική κατάσταση, χωρίς την ανάγκη να αναλυθούν οι δείκτες ξεχωριστά. Αυτός ο τύπος δεικτών παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον στη διεξαγωγή 35

42 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΗ ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΔΕΙΚΤΩΝ συγκρίσεων μεταξύ των διαφόρων μονάδων της ανάλυσης και στη μέτρηση της προόδου προς την κατεύθυνση της αειφορίας. Σύμφωνα με τον Οργανισμό Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ) (2000) και τους Guijt και Moissev (2001) προτείνεται μια επιπλέον ταξινόμηση των δεικτών με βάση το αν εστιάζουν στην λογιστική ή στην ανάλυση και αξιολόγηση. Η πρώτη κατηγορία δεικτών έχει ως στόχο να αντιμετωπίσει τις ανεπάρκειες των παραδοσιακών μοντέλων, τα οποία επικεντρώνονται κυρίως σε πτυχές της μακροοικονομίας, με τη δημιουργία δεικτών που θα ενσωματώνουν και μοντέλα περιβαλλοντικής αποτίμησης όπως το Σύστημα Περιβαλλοντικό- Οικονομικής Λογιστικής του ΟΗΕ (ΣΠΟΛ), ο δείκτης της βιώσιμης οικονομικής ευημερίας (ISEW) και το Genuine Progress Index (GPI). Η κατηγορία αυτή περιλαμβάνει επίσης δείκτες, οι μεταβλητές των οποίων εκφράζονται σε κάποια μορφή φυσικής μονάδας, όπως το Οικολογικό Αποτύπωμα (Ecological Footprint), το Οικολογικό Σακίδιο (Ecological Rucksack) και άλλοι. Το κύριο πλεονέκτημά της είναι η δυνατότητα ενσωμάτωσης των οικονομικών, κοινωνικών και περιβαλλοντικών διαστάσεων και η σύνδεσή τους με φυσικά και χρηματοοικονομικά δεδομένα (ΟΟΣΑ, 2000), αν και υπάρχουν περιορισμοί που συνδέονται με τον υπολογισμό ορισμένων φυσικών πόρων και την ενσωμάτωση του ανθρώπινου και κοινωνικού κεφαλαίου στο πλαίσιο του συστήματος υπολογισμού. Έχει αναπτυχθεί ένας σημαντικός αριθμός μεθοδολογιών για την ανάπτυξη σύνθετων δεικτών, οι οποίες έχουν βοηθήσει στην εφαρμογή των μέτρων αειφορίας, αλλά δεν υπάρχει ένα μεμονωμένο σύστημα ή σύνθετος δείκτης που να είναι αποδεκτός από το σύνολο της παγκόσμιας κοινότητας. Το βασικό χαρακτηριστικό ενός σύνθετου δείκτη είναι η ικανότητά του να συγκεντρώνει και να συνθέτει ένα σημαντικό όγκο δεδομένων και να κάνει πιο εύχρηστες τις σημαντικές πληροφορίες σχετικά με το υπό ανάλυση αντικείμενο (Singh et al, 2009). Φαίνεται συχνά πιο εύκολο για το κοινό να ερμηνεύσει σύνθετους δείκτες από το να εντοπίσει κοινές τάσεις μεταξύ πολλών ξεχωριστών δεικτών και έχουν επίσης αποδειχθεί χρήσιμοι στη συγκριτική αξιολόγηση των επιδόσεων μιας περιοχής (Saltelli, 2007). Ωστόσο, οι σύνθετοι δείκτες μπορούν να στείλουν παραπλανητικά μηνύματα, εάν δεν είναι καλά κατασκευασμένοι ή παρερμηνευθούν. Η γενικευμένη εικόνα που προκύπτει από την εφαρμογή τους μπορεί να οδηγήσει τους χρήστες (ιδιαίτερα τους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής) σε απλοϊκές αναλύσεις και συμπεράσματα (OECD, 2008). Παρακάτω γίνεται μια καταγραφή των βασικότερων πλεονεκτημάτων και μειονεκτημάτων των σύνθετων δεικτών όπως παρουσιάζονται στο εγχειρίδιο κατασκευής σύνθετων δεικτών που εξέδωσε ο ΟΟΣΑ (2008). 36

43 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΗ ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΔΕΙΚΤΩΝ Πλεονεκτήματα: Μπορούν να συνοψίσουν πολύπλοκα και πολυδιάστατα γεγονότα με σκοπό τη διευκόλυνση των ιθυνόντων. Επιδέχονται ευκολότερης ερμηνείας από ότι μια λίστα ξεχωριστών δεικτών. Μπορούν να αξιολογήσουν την πρόοδο των περιοχών μελέτης με την πάροδο του χρόνου. Μειώνουν το ορατό μέγεθος του συστήματος δεικτών χωρίς όμως να γίνεται έκπτωση στην ουσία των βασικών πληροφοριών. Με αυτόν τον τρόπο γίνεται δυνατή η ενσωμάτωση περισσοτέρων πληροφοριών μέσα στο υφιστάμενο όριο μεγέθους. Τοποθετούν ζητήματα της επίδοσης και προόδου μιας χώρας σχετικά με την αειφορία στο κέντρο της πολιτικής ανάλυσης. Διευκολύνουν την επικοινωνία με το ευρύ κοινό (πολίτες, μέσα ενημέρωσης κτλ) και προωθούν την υποχρέωση λογοδοσίας. Βοηθούν τη δημιουργία κειμένων και αφηγήσεων τόσο για το εγγράμματο όσο και για το απλό, ανειδίκευτο κοινό. Επιτρέπουν στους χρήστες να συγκρίνουν αποτελεσματικά πολύπλοκα και πολυδιάστατα θέματα. Μειονεκτήματα: Μπορούν να στείλουν παραπλανητικά μηνύματα, εάν είναι πλημμελώς κατασκευασμένοι ή παρερμηνευθούν. Υπάρχει πιθανότητα να οδηγήσουν σε απλοϊκά συμπεράσματα. Μπορούν να χρησιμοποιηθούν καταχρηστικά, υποστηρίζοντας π.χ. μια επιθυμητή πολιτική, εάν η διαδικασία κατασκευής δεν είναι διαφανής ή δε βασίζεται σε σωστές στατιστικές και εννοιολογικές αρχές. Η επιλογή των δεικτών και σταθμίσεων θα μπορούσε να αποτελέσει αντικείμενο πολιτικής διαμάχης. Μπορεί να συγκαλύψουν σοβαρές ελλείψεις σε ορισμένες διαστάσεις, αυξάνοντας έτσι τη δυσκολία προσδιορισμού της κατάλληλης διορθωτικής δράσης, εάν η διαδικασία κατασκευής δεν είναι διαφανής. Μπορεί να οδηγήσουν σε ακατάλληλες πολιτικές, εάν αγνοηθούν κάποιες διαστάσεις λόγο δυσκολίας στη μέτρησή τους. Οι υποστηρικτές των σύνθετων δεικτών προβάλλουν δύο βασικούς λόγους για τους οποίους αξίζει να γίνεται συνδυασμός των δεικτών. Πρώτον, θεωρούν ότι μια τέτοια συνοπτική στατιστική ανάλυση μπορεί όντως να κάνει αντιληπτή την πραγματική ουσία των στοιχείων και δεύτερον, ότι εγείρει πιο εύκολα το ενδιαφέρον των μέσων ενημέρωσης και ως εκ τούτου βοηθά στην επίσταση της προσοχής των αρμόδιων φορέων και της πολιτείας. Η αντίπερα σχολή σκέψης γύρω από το θέμα, πιστεύει ότι αρκεί η διαμόρφωση ενός συνόλου κατάλληλων δεικτών και δεν χρειάζεται το περαιτέρω βήμα της παραγωγής ενός σύνθετου 37

44 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΗ ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΔΕΙΚΤΩΝ δείκτη. Η κύρια αντίρρησή τους στην διαδικασία της σύνθεσης είναι το βήμα της στάθμισης, με το οποίο συνδυάζονται οι μεταβλητές και το οποίο θεωρούν ότι είναι αυθαίρετο (Sharpe, 2004). Ένα από τα θεμελιώδη κριτήρια αειφορίας είναι η συμμετοχή της κοινωνίας. Σύμφωνα με τον Singh et al (2009), προτείνονται δύο τρόποι προσέγγισης για τον καθορισμό και την ανάπτυξη δεικτών αειφόρου ανάπτυξης: (1) Η προσέγγιση «top-down», στην οποία η διαδικασία επιλογής των δεικτών καθορίζεται από ειδικούς και ερευνητές και η μεθοδολογία στηρίζεται σε καθαρά επιστημονικά κριτήρια. (2) Η προσέγγιση «bottom-up», η οποία βασίζεται στη συμμετοχή διάφορων ενδιαφερόμενων ομάδων, οργανισμών, επενδυτών κ.α. κατά την εκπόνηση της μεθόδου. Ωστόσο, όπως έχει αναφερθεί από πολλούς συγγραφείς (Castro, 2004, Ayres et al, 2010), πρέπει να υπάρχει ένα επιστημονικό μοντέλο προκειμένου να λειτουργήσει η έννοια της αειφόρου ανάπτυξης, να διευκρινιστεί τι πρόκειται να μετρηθεί και να καθοριστεί η τάξη των δεικτών που θα χρησιμοποιηθούν (Cabello et al., 2014). Η βιβλιογραφία καλύπτει ποικίλες μεθοδολογίες αξιολογήσεως της αειφορίας με σύνθετους δείκτες. Οι μεθοδολογίες αυτές επιτρέπουν την αξιολόγηση πολλαπλών σημείων με έναν απλό και συγκρίσιμο δείκτη. Συχνά αναφέρεται πως οι σύνθετοι δείκτες είναι υποκειμενικοί, λόγω των μηχανισμών επιλογής ή μη κάποιων δεικτών κατά τη σύνθεση, των διαδικασιών στάθμισης, την επιλογή της βαρύτητας του κάθε δείκτη κ.ο.κ. Σύμφωνα με τον Cabello al. (2014), «στις μέρες μας είναι αδύνατο να ληφθεί μια εντελώς αντικειμενική μέτρηση της αειφορίας. Δεν υπάρχει μια καθολικά αποδεκτή αντίληψη για την έννοια της αειφορίας οπότε η αναζήτηση για μια υποτιθέμενη αντικειμενικότητα δεν θα πρέπει να είναι ο στόχος, αλλά ο σαφής ορισμός των υποκειμενικών στοιχείων της μελέτης, παρέχοντας ταυτόχρονα μια σαφή εξήγηση του πού είναι τοποθετημένα, ποια είναι η επίδρασή τους στα σχέδια αντιμετώπισης που λαμβάνονται και σε ορισμένες περιπτώσεις, επιτρέποντας την προσαρμογή, σύμφωνα με τις προσωπικές προτιμήσεις του κάθε μελετητή.» Υπάρχει μια σειρά από πτυχές που πρέπει να ληφθούν υπόψη κατά την επιλογή των δεικτών που περιλαμβάνονται, όπως η συνάφεια του δείκτη για τις περιοχές που μελετούνται, η δυνατότητα να μετρηθεί μια τάση στην πάροδο του χρόνου,η σχέση μεταξύ των δεικτών δηλαδή η διασφάλιση ότι δεν εκτελούν την ίδια μέτρηση, η διαθεσιμότητα των δεδομένων, η ποιότητα των δεδομένων κ.α. 38

45 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΗ ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΔΕΙΚΤΩΝ Πίνακας 2.5: Περιγραφή των βασικών βημάτων της μεθοδολογίας για την κατασκευή σύνθετων δεικτών αειφορίας, (OECD, 2008) Βήμα 1. Θεωρητικό υπόβαθρο Παρέχει τη βάση για τη σωστή επιλογή και τον κατάλληλο συνδυασμό των απλών δεικτών σε ένα ουσιαστικό σύνθετο δείκτη (σε αυτό το βήμα προβλέπεται η συμμετοχή εμπειρογνωμόνων και ενδιαφερόμενων φορέων) Λόγοι που χρειάζεται Για να γίνει σαφής ο πολυδιάστατος χαρακτήρας του υπό μέτρηση φαινομένου. Για να δομηθούν σωστά οι διάφορες υπο-ομάδες του φαινομένου (αν χρειάζεται). Κατάρτιση ενός καταλόγου κριτηρίων επιλογής των υπο-μεταβλητών. 2. Επιλογή μεταβλητών Θα πρέπει να στηρίζεται σε γερή αναλυτική βάση, στη μετρησιμότητα, στη χωρική κάλυψη και στη σχετικότητα των δεικτών με το υπό μέτρηση φαινόμενο καθώς και στη σχέση μεταξύ των δεικτών. Η χρήση παρόμοιων μεταβλητών (proxy variables) θα πρέπει να λαμβάνεται υπόψη όταν τα δεδομένα είναι λιγοστά (σε αυτό το βήμα προβλέπεται η συμμετοχή εμπειρογνωμόνων) Έλεγχος της ποιότητας των διαθέσιμων δεικτών. Για να συζητηθούν τα πλεονεκτήματα και οι αδυναμίες του κάθε επιλεγμένου δείκτη. Δημιουργία ενός συνοπτικού πίνακα για τα χαρακτηριστικά των δεδομένων π.χ διαθεσιμότητα (χωρική και χρονική), πηγή, είδος κτλ. 3. Συμπλήρωση ελλιπών δεδομένων Προκειμένου να υπάρχει ένα ολοκληρωμένο σύνολο στοιχείων (π.χ. μέσω της μονής ή πολλαπλής συμπλήρωσης/εκτίμησης των δεδομένων που λείπουν) 4. Πολυκριτηριακή ανάλυση Θα πρέπει να χρησιμοποιηθεί για τη μελέτη της συνολικής δομής του συνόλου δεδομένων, την αξιολόγηση της καταλληλότητά του, και την καθοδήγηση των μετέπειτα μεθοδολογικών επιλογών (π.χ. στάθμιση, σύνθεση). Εκτίμηση των μη διαθέσιμων τιμών. Παροχή ενός μέτρου αξιοπιστίας της κάθε μεταβλητής που συμπληρώνεται, έτσι ώστε να εκτιμηθεί ο αντίκτυπος της διαδικασίας συμπλήρωσης στο αποτέλεσμα των σύνθετων δεικτών. Να συζητηθεί η ύπαρξη ακραίων τιμών στη λίστα δεδομένων Έλεγχος της βασικής δομής των δεδομένων κατά μήκος των δύο κύριων διαστάσεων, που είναι οι επιμέρους δείκτες και οι χώρες/περιοχές (μέσω κατάλληλων μεθόδων πολυμεταβλητής, π.χ. ανάλυση σε κύριες συνιστώσες, ανάλυση διασποράς). Προσδιορισμός των ομάδων δεικτών ή των ομάδων χωρών που είναι στατιστικά "παρόμοιες" και παρέχουν μια ερμηνεία των αποτελεσμάτων. Σύγκριση της στατιστικής δομής του συνόλου δεδομένων με το θεωρητικό υπόβαθρο και συζητήση πιθανών διαφορών. 39

46 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΗ ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΔΕΙΚΤΩΝ Συνέχεια Πίνακα Κανονικοποίηση Θα πρέπει να διεξαχθεί για να καταστήσει συγκρίσιμες τις μεταβλητές. 6. Στάθμιση και Σύνθεση Οι δείκτες θα πρέπει να αθροίζονται και να σταθμίζονται σύμφωνα με το υποκείμενο θεωρητικό πλαίσιο. Προβλήματα αντιστοιχίας και συμψηφισμού μεταξύ των δεικτών πρέπει να λαμβάνονται υπόψη και είτε να διορθώνονται ή να αντιμετωπίζονται ως χαρακτηριστικά του φαινομένου που πρέπει να διατηρούνται κατά την ανάλυση. 7. Ανθεκτικότητα και ευαισθησία. Απαιτείται η διεξαγωγή ανάλυσης ώστε να αξιολογηθεί η ευστάθεια του σύνθετου δείκτη όσον αφορά, για παράδειγμα, το μηχανισμό για την συμπερίληψη ή την εξαίρεση ενός δείκτη, την διαδικασία κανονικοποίησης, τον υπολογισμό των δεδομένων που λείπουν, την επιλογή των βαρών, τη μέθοδο σύνθεσης κτ.λ. 8. Επιστροφή στα πραγματικά δεδομένα. Οι σύνθετοι δείκτες πρέπει να είναι διαφανείς και να είναι είναι σε θέση να αποσυντεθούν πίσω στους απλούς δείκτες που τους αποτελούν. 9. Σύνδεση με άλλες μεταβλητές. Θα πρέπει να γίνουν προσπάθειες συσχετισμού του σύνθετου δείκτη με άλλους δημοσιευμένους δείκτες, και προσδιορισμού συσχετίσεων μέσω της μεθόδου της παλινδρόμησης. 10. Παρουσίαση και Οπτικοποίηση Οι σύνθετοι δείκτες μπορούν να απεικονιστούν και να παρουσιαστούν με διάφορους τρόπους, οι οποίοι μπορούν να επηρεάσουν την ερμηνεία τους. Επιλογή της κατάλληλης μεθόδου κανονικοποίησης με βάση το θεωρητικό πλαίσιο και τις ιδιότητες των δεδομένων. Καθορισμός των ακραίων τιμών ώστε να αποτελέσουν σημείο αναφοράς. Ρύθμιση κατάλληλης κλίμακας, εάν είναι αναγκαίο. Μετατροπή ιδιαίτερα ασύμμετρων δεικτών όπου χρειάζεται. Επιλογή κατάλληλης διαδικασίας στάθμισης και σύνθεσης που συμβαδίζει τόσο με το θεωρητικό αλλά και με τις ιδιότητες των δεδομένων. Να ληφθεί μια απόφαση σχετικά με το εάν η αντιστοιχία μεταξύ των δεικτών πρέπει να λαμβάνεται υπόψη. Διερεύνηση για το εάν θα πρέπει να επιτρέπεται ο συμψηφισμός μεταξύ των δεικτών Να θεωρηθεί μία προσέγγιση πολυμοντελοποίησης για την κατασκευή του σύνθετου δείκτη, και εφόσον υπάρχουν, να εξεταστούν εναλλακτικά σενάρια για την επιλογή των υποκείμενων δεικτών. Εντοπισμός όλων των πιθανών πηγών αβεβαιότητας κατά την ανάπτυξη του σύνθετου δείκτη και συνόδευση των τιμών-αποτελεσμάτων με κατάλληλα όρια αβεβαιότητας. Διεξαγωγή ανάλυσης ευαισθησίας των συμπερασμάτων (παραδοχές) και καθορισμός των πηγών αβεβαιότητας που έχουν μεγαλύτερη επιρροή στα αποτελέσματα. Απόδοση του προφίλ της περιοχής μελέτης σε επίπεδο απλών δεικτών, προκειμένου να αποκαλυφθεί ο κινητήριος μοχλός των αποτελεσμάτων του σύνθετου δείκτη. Έλεγχος της συσχέτισης και τη συνάφειας των δεδομένων Προσδιορισμός των υπο-δεικτών που κυριαρχούν στην διαμόρφωση των τιμών του σύνθετου δείκτη και εξήγηση της σχετικής τους κάθε υπο-δείκτη Συσχετισμός του σύνθετου δείκτη με άλλες συναφείς μετρήσεις μέτρα, λαμβάνοντας υπόψη τα αποτελέσματα της ανάλυσης ευαισθησίας. Ανάπτυξη σχολιασμών που βασίζονται σε δεδομένα με βάση τα αποτελέσματα. Προσδιορισμός του κατάλληλου συνόλου εργαλείων παρουσίασης ανάλογα με το ενδιαφερόμενο ακροατήριο. Επιλογή της τεχνική απεικόνισης η οποία θα δώσει τις περισσότερες πληροφορίες. Παρουσίαση των αποτελεσμάτων με σαφή και ακριβή τρόπο. 40

47 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΗ ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΔΕΙΚΤΩΝ Η ποιότητα ενός σύνθετου δείκτη, καθώς και η ορθότητα των μηνυμάτων που μεταφέρει δεν εξαρτάται μόνο από τη μεθοδολογία που χρησιμοποιήθηκε στην κατασκευή του, αλλά κυρίως από την ποιότητα του θεωρητικού πλαισίου και των δεδομένων που χρησιμοποιήθηκαν. Ένας σύνθετος δείκτης που βασίζεται σε ένα αδύναμο θεωρητικό υπόβαθρο ή σε ελλειπή δεδομένα που περιέχουν μεγάλα σφάλματα μέτρησης, μπορεί να οδηγήσει σε αμφισβητήσιμα μηνύματα πολιτικής, παρά τη χρήση εξελιγμένης μεθοδολογίας για την κατασκευή του (OECD, 2008). 2.4 Ευρωπαϊκό σύστημα τουριστικών δεικτών Η σημαντική θέση της τουριστικής βιομηχανίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση δημιούργησε την ανάγκη για παροχή περισσοτέρων λεπτομερειών για την εξωτερική διάσταση της τουριστικής της πολιτικής, προκειμένου να διατηρηθεί η ροή τουριστών από άλλες χώρες αλλά και να υποστηριχθούν τα κράτη-μέλη, ειδικά της Μεσογείου. Η οικονομική στρατηγική «Ευρώπη 2020», πρότεινε τις παρακάτω τέσσερις δράσεις προτεραιότητας στο πλαίσιο της τουριστικής ανάπτυξης σε επίπεδο Ε.Ε., μέσω των οποίων διαφαίνεται η ιδιαίτερη σημασία που δίνει η Ε.Ε. στoν αειφόρο τουρισμό: 1. Τόνωση της ανταγωνιστικότητας στον τομέα του ευρωπαϊκού τουρισμού. 2. Προώθηση της ανάπτυξης αειφόρου, υπεύθυνου και υψηλής ποιότητας τουρισμού. 3. Εδραίωση της εικόνας της Ευρώπης ως ένα σύνολο αειφόρων και υψηλής ποιότητας προορισμών. 4. Μεγιστοποίηση του δυναμικού της οικονομικής πολιτικής της Ε.Ε. για την ανάπτυξη του τουρισμού Προώθηση της ανάπτυξης αειφόρου και υψηλής ποιότητας τουρισμού Η ανταγωνιστικότητα του τομέα είναι στενά συνδεδεμένη με την αειφορία του, καθώς η ποιότητα των τουριστικών προορισμών επηρεάζεται καταλυτικά από το φυσικό και πολιτισμικό τους περιβάλλον καθώς και την ενσωμάτωση τους στην τοπική κοινωνία. Η αειφορία του τουρισμού καλύπτει πολλές πλευρές: την υπεύθυνη χρήση των φυσικών πόρων, τον υπολογισμό των περιβαλλοντικών επιδράσεων των διαφόρων δραστηριοτήτων (παραγωγή αποβλήτων, πίεση στα αποθέματα πόσιμου νερού, χρήση γης, βιοποικιλότητα κ.α.), τη χρήση καθαρών πηγών ενέργειας, την προστασία της φυσικής και πολιτιστικής ακεραιότητας, η ποιότητα των θέσεων εργασίας που προκύπτουν, τις τοπικές οικονομικές επιπτώσεις, την εξυπηρέτηση των πελατών κ.τ.λ. Αυτές οι αρχές αντανακλώνται ευρέως στις στρατηγικές τουριστικού σχεδιασμού που εισήχθησαν σε εθνικό και τοπικό επίπεδο, αν και δεν εκφράζονται επαρκώς σε συγκεκριμένες δράσεις. Σε ευρωπαϊκό επίπεδο, η Επιτροπή έχει εισάγει έναν αριθμό εργαλείων για να υποβοηθήσει τη σωστή περιβαλλοντική διαχείριση από τις επιχειρήσεις όπως το οικολογικό σήμα της Ε.Ε. ή το EMAS (Community Eco 41

48 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΗ ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΔΕΙΚΤΩΝ Management and Audit Scheme). Ωστόσο, το επίπεδο ανταπόκρισης των τουριστικών επιχειρήσεων εμφανίζει μεγάλες διακυμάνσεις (European Commission, 2010). Η Επιτροπή έχει επίσης διαθέσει στα κράτη μέλη έγγραφα που διευκολύνουν την εφαρμογή της ευρωπαϊκής περιβαλλοντικής νομοθεσίας, όσον αφορά τόσο σε επιμέρους σχέδια όσο και σε ευρύτερες στρατηγικές σχεδιασμού. Επίσης θα υποστηρίζεται από την πρωτοβουλία που υλοποιείται σε συνεργασία με το δίκτυο NECSTouR (Network of European Regions for a sustainable and competitive European tourism) και το δίκτυο προορισμών EDEN, με στόχο την ανάπτυξη ενός συστήματος δεικτών για την αειφόρο διαχείριση των προορισμών. Γίνεται λοιπόν μια προσπάθεια επέκτασης αυτής της πρακτικής προκειμένου να ενισχυθεί η αξία των ευρωπαϊκών τουριστικών προορισμών που υιοθετούν αποτελεσματικές πρακτικές για την προώθηση της αειφορίας του τουρισμού. Σε αυτό το πλαίσιο, είναι σημαντικό να ενθαρρυνθούν πρωτοβουλίες που προωθούν την υπεύθυνη διαχείριση των πόρων (ενέργεια, νερό, πρώτες ύλες, κλπ.) και διασφαλίζουν τις καλύτερες δυνατές συνθήκες υπηρεσιών και ασφάλειας, κυρίως για την υποδοχή ηλικιωμένων και ατόμων με μειωμένη κινητικότητα. Οι δράσεις που προτάθηκαν και δρομολογήθηκαν είναι οι εξής: Ανάπτυξη, με βάση τα δίκτυα NECSTouR και EDEN, ενός συστήματος δεικτών για την αειφόρο διαχείριση των προορισμών. Με βάση σύστημα αυτό, η Επιτροπή θα αναπτύξει ένα σήμα για την προώθηση τουριστικών προορισμών. Διοργάνωση εκστρατειών ευαισθητοποίησης των ευρωπαίων τουριστών όσον αφορά στην επιλογή των προορισμών και των μεταφορικών μέσων, στις σχέσεις με τον τοπικό πληθυσμό στους προορισμούς επίσκεψης και στην καταπολέμηση της εκμετάλλευσης των γυναικών και των παιδιών. Ανάπτυξη του ευρωπαϊκού σήματος «Τουρισμός ποιότητας», με βάση τις υφιστάμενες εθνικές εμπειρίες, για την αύξηση της ασφάλειας και της εμπιστοσύνης στα τουριστικά προϊόντα και την ανταμοιβή των προσπαθειών των επαγγελματιών του χώρου με στόχο την αύξηση της ποιότητα στην παροχή τουριστικών υπηρεσιών και την ικανοποίηση των πελατών. Διευκόλυνση της αναγνώρισης από την ευρωπαϊκή τουριστική βιομηχανία των κινδύνων που συνδέονται με την κλιματική αλλαγή, προκειμένου να αποφευχθούν οι ζημιογόνες επενδύσεις και να διερευνηθούν δυνατότητες ανάπτυξης εναλλακτικών τουριστικών υπηρεσιών. Δημιουργία ενός καταστατικού χάρτη για τον αειφόρο και υπεύθυνο τουρισμό και θέσπιση ενός ευρωπαϊκού βραβείου για τις τουριστικές επιχειρήσεις και προορισμούς που σέβονται τις αξίες που ορίζονται σε αυτόν. Σχεδιασμός μιας στρατηγικής για αειφόρο παράκτιο και θαλάσσιο τουρισμό. Καθιέρωση ή ενίσχυση της συνεργασίας μεταξύ της Ε.Ε., των κύριων αναδυόμενων οικονομιών (Κίνα, Ρωσία, Ινδία, Βραζιλία) και των χωρών της Μεσογείου, με στόχο την 42

49 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΗ ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΔΕΙΚΤΩΝ προώθηση των μοντέλων αειφόρου και υπεύθυνης τουριστικής ανάπτυξης και την ανταλλαγή εμπειριών για την βελτιστοποίηση των πρακτικών. Προς αυτή την κατεύθυνση η Ε.Επ. έχει αναπτύξει ένα Ευρωπαϊκό Σύστημα Τουριστικών Δεικτών (ETIS), για την αειφόρο διαχείριση σε επίπεδο προορισμού, το οποίο είναι ένα ολοκληρωμένο σύστημα, απλό στη χρήση, ευέλικτο και κατάλληλο για όλους τους τουριστικούς προορισμούς. Το σύστημα αυτό εισήχθη στις 22 Φεβρουαρίου 2013, ως ένα εργαλείο για να βοηθήσει τις τοπικές αρχές στη μέτρηση και στην παρακολούθηση της επίδοσης αειφορίας στους τουριστικούς προορισμούς τους. Είναι μία από τις επτά πρωτοβουλίες που προβλέπονται στα πλαίσια της στρατηγικής για τον τουρισμό που ξεκίνησε το 2010 για την ανάπτυξη αειφόρου, υπεύθυνου και ποιοτικού τουρισμού στην Ευρώπη. Μακροπρόθεσμα η πρωτοβουλία αυτή στοχεύει σε μια ευρεία συμμετοχή προορισμών από όλη την Ευρώπη στην εφαρμογή του ETIS, προκειμένου να ενθαρρυνθεί και να υποστηριχτεί η υιοθέτηση μιας αειφόρου προσέγγισης στην τουριστική ανάπτυξη. Η έναρξη της λειτουργίας του ήταν πολύ ευπρόσδεκτη από δημόσιους και ιδιωτικούς φορείς που εμπλέκονται στη διαχείριση του τουρισμού και συναφών δραστηριοτήτων και μια σειρά τουριστικών προορισμών έχουν ήδη δηλώσει ότι είναι έτοιμοι να αρχίσουν να το χρησιμοποιούν (Εuropean Union, 2013). Το Ευρωπαϊκό Σύστημα Τουριστικών Δεικτών προορίζεται ειδικά για τουριστικούς προορισμούς. Έχει σχεδιαστεί ως μία διαδικασία για την παρακολούθηση, τη διαχείριση και την ενίσχυση της αειφορίας ενός τουριστικού προορισμού και ακολουθείται με τοπική ευθύνη της κάθε περιοχής. Έχει αναπτυχθεί ως αποτέλεσμα των διδαγμάτων που αντλήθηκαν από προγενέστερες πρωτοβουλίες ανάπτυξης συστημάτων δεικτών και έχει τελειοποιηθεί βάσει των σχολίων που συνελέγησαν από επιτόπιες δοκιμές, σε μια σειρά από διαφορετικούς προορισμούς στην Ευρώπη. Το σύστημα έχει σχεδιαστεί ως ένα μέσο που κάθε προορισμός μπορεί να εφαρμόσει χωρίς να απαιτείται ειδική κατάρτιση. Μπορεί επίσης να αποτελέσει ένα χρήσιμο τρόπο για να παρακολουθείται η επίδοση του προορισμού και να λαμβάνονται καλύτερες αποφάσεις για τη διαχείριση του, καθώς και να επηρεάσει τη χάραξη κατάλληλων πολιτικών. Το παρόν σύστημα δομείται γύρω από ένα σύνολο 27 βασικών και 40 προαιρετικών δεικτών. Μπορούν να χρησιμοποιηθούν σε εθελοντική βάση, από κοινού με τα υπάρχοντα συστήματα παρακολούθησης προορισμού ή με ενσωμάτωσή τους σε αυτά. Το σύστημα μπορεί να επεκταθεί ή να περιοριστεί κατάλληλα ώστε να καλυφθούν οι ιδιαίτερες ανάγκες του κάθε προορισμού, το συμφέρον των τοπικών φορέων, καθώς και τα ειδικά ζητήματα βιωσιμότητας που αντιμετωπίζει ο κάθε προορισμός, πράγμα που το καθιστά ιδιαίτερα ευέλικτο. 43

50 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΗ ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΔΕΙΚΤΩΝ Η βασική αρχή του συστήματος δεικτών είναι ο επιμερισμός της ευθύνης, της ιδιοκτησίας και της λήψης αποφάσεων σε σχέση με τον προορισμό. Η δημιουργία μια ομάδας ανθρώπων που πρέπει να συνεργαστούν για να συγκεντρώνουν και να υποβάλουν τις απαραίτητες πληροφορίες, αποτελεί έναν δυναμικό τρόπο για να ενισχυθεί η αποτελεσματική διαχείριση ενός προορισμού. Το ETIS έχει σχεδιαστεί ώστε να είναι απλό και ευέλικτο, ώστε να μπορεί να χρησιμοποιηθεί από όλα τα είδη τουριστικών προορισμών, χωρίς την ανάγκη κάποιας ιδιαίτερης τεχνικής κατάρτισης από τον χρήστη. Επίσης έχει αναπτυχθεί μια ειδική «εργαλειοθήκη» (κατευθυντήριες γραμμές) προκειμένου να διευκολύνει την κατανόηση και τη χρήση του συστήματος δεικτών, και η οποία περιλαμβάνει: Εισαγωγικό κείμενο για την αειφόρο διαχείριση των προορισμών. Οδηγό βήμα-προς-βήμα για την εφαρμογή του συστήματος. Σύνολο βασικών και προαιρετικών δεικτών. Αρχείο excel όπου γίνεται η συμπλήρωση των δεδομένων. Αρχείο με λεπτομερή αναφορά για τους δείκτες Δείκτες ETIS Οι δείκτες σε αυτήν την «εργαλειοθήκη» είναι μέρος μιας ολοκληρωμένης προσέγγισης για τη διαχείριση των προορισμών. Η προσέγγιση αυτή τονίζει τη σημασία της συνεργασίας, της διαρκούς αξιολόγησης, της αποτελεσματικής επικοινωνίας, και μιας ολιστικής αντίληψης. Κατηγορία Α: Δείκτες διαχείρισης προορισμού Οι Δείκτες διαχείρισης προορισμού εστιάζουν σε σημαντικά θέματα λήψης αποφάσεων και επικοινωνίας που συμβάλλουν στην αειφόρο διαχείριση του τουρισμού στον προορισμό. Πίνακας 2.6: Δείκτες διαχείρισης προορισμού ΟΝΟΜΑΣΙΑ ΔΕΙΚΤΗ Ποσοστό του προορισμού που εφαρμόζει στρατηγική/σχέδιο δράσης για τον βιώσιμο τουρισμό, με συμφωνηθέν σύστημα παρακολούθησης, ελέγχου ανάπτυξης και αξιολόγησης Ποσοστό των κατοίκων που δηλώνουν ικανοποιημένοι με τη συμμετοχή τους και την επιρροή που ασκούν στον σχεδιασμό και την ανάπτυξη του τουρισμού Ποσοστό του προορισμού που εκπροσωπείται από οργανισμό διαχείρισης προορισμού Ποσοστό των τουριστικών επιχειρήσεων/εγκαταστάσεων στον προορισμό που διαθέτουν εθελοντικά επικυρωμένη πιστοποίηση/σήμανση για μέτρα σχετικά με το περιβάλλον/την ποιότητα/τη βιωσιμότητα ή/και την ΕΚΕ Αριθμός των τουριστικών επιχειρήσεων/εγκαταστάσεων που υποβάλλουν εκθέσεις βιωσιμότητας σύμφωνα με την πρωτοβουλία για υποβολή εκθέσεων απολογισμού σε παγκόσμιο επίπεδο (Global Reporting Initiative-GRI) ΤΥΠΟΠΟΙΗΣΗ ΚΑΤΑ ETIS Α.1.1 Α Α Α.2.1. Α

51 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΗ ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΔΕΙΚΤΩΝ Συνέχεια Πίνακα 2.6 Ποσοστό των επισκεπτών που δηλώνουν ικανοποιημένοι από τη γενικότερη εμπειρία τους στον προορισμό Ποσοστό των επισκεπτών που επαναλαμβάνουν την επίσκεψή τους ή επιστρέφουν σε έναν προορισμό (σε διάστημα 5 ετών) Ποσοστό των επισκεπτών που δηλώνουν ενήμεροι για τις προσπάθειες που καταβάλλονται στον προορισμό όσον αφορά τη βιωσιμότητα Ποσοστό των επιχειρήσεων που ενημερώνουν τους επισκέπτες σχετικά με τις προσπάθειές τους όσον αφορά στη βιωσιμότητα, μέσω των προϊόντων, της εμπορικής προώθησης ή του εμπορικού τους σήματος Α.3.1. Α Α.4.1. Α Κατηγορία Β: Δείκτες οικονομικής αξίας Οι Οικονομικοί Δείκτες βοηθούν στο να παρακολουθείται η συμβολή του τουρισμού στην οικονομική βιωσιμότητα του προορισμού. Πίνακας 2.7: Δείκτες οικονομικής αξίας ΤΥΠΟΠΟΙΗΣΗ ΟΝΟΜΑΣΙΑ ΔΕΙΚΤΗ ΚΑΤΑ ETIS Αριθμός τουριστικών διανυκτερεύσεων ανά μήνα Β.1.1 Ποσοστό σχετικής συμβολής του τουρισμού στην οικονομία του προορισμού Β Αριθμός ατόμων που πραγματοποιούν αυθημερόν επισκέψεις κατά την υψηλή και τη χαμηλή τουριστική περίοδο Β Ημερήσιες δαπάνες ανά άτομο που πραγματοποιεί αυθημερόν επίσκεψη Β Ημερήσιες δαπάνες ανά τουρίστα (ξενοδοχείο, εστίαση κ.λπ.) Β.1.2 Μέση διάρκεια παραμονής των τουριστών (αριθμός διανυκτερεύσεων) Β.2.1 Μέση διάρκεια παραμονής των ατόμων που πραγματοποιούν αυθημερόν επισκέψεις (αριθμός ωρών παραμονής) Β Ποσοστό των δέκα μεγαλύτερων επιχειρήσεων τουρισμού που εμπλέκονται στη διαχείριση της τουριστικής περιοχής Β Ποσοστό πληρότητας ξενοδοχειακών μονάδων ανά μήνα και έτος κατά μέσο όρο Β.2.2 Μέση τιμή ανά δωμάτιο στην τουριστική περιοχή Β Ποσοστό της άμεσης απασχόλησης στον τομέα του τουρισμού ως προς τη συνολική απασχόληση Β.3.1 Ποσοστό των εποχιακών θέσεων εργασίας στον τομέα του τουρισμού Β Ποσοστό των τουριστικών επιχειρήσεων που προσφέρουν πρακτική άσκηση στους φοιτητές Β Ποσοστό των τουριστικών επιχειρήσεων που επιθεωρήθηκαν για πυρασφάλεια κατά το τελευταίο έτος Β.4.1 Ποσοστό των τουριστών που υποβάλλουν καταγγελία στην αστυνομία Β Ποσοστό των τουριστικών επιχειρήσεων που λαμβάνουν ενεργά μέτρα για την προώθηση των τοπικών, αειφόρων και δίκαιου εμπορίου προϊόντων και υπηρεσιών Β.5.1 Ποσοστό της τουριστικής περιοχής που καλύπτεται από την πολιτική που προωθεί τα τοπικά, αειφόρα και δίκαιου εμπορίου προϊόντα και υπηρεσίες Β Ποσοστό των τουριστικών επιχειρήσεων που προμηθεύονται τουλάχιστον το 25% των αναγκών τους σε τρόφιμα και ποτά από τοπικούς παραγωγούς Β

52 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΗ ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΔΕΙΚΤΩΝ Κατηγορία Γ: Δείκτες κοινωνικού και πολιτιστικού αντίκτυπου Οι κοινωνικοί και πολιτιστικοί δείκτες εστιάζουν στις επιδράσεις του τουρισμού στους κατοίκους και στη πολιτιστική κληρονομιά του προορισμού. Πίνακας 2.8: : Δείκτες κοινωνικού και πολιτιστικού αντίκτυπου ΟΝΟΜΑΣΙΑ ΔΕΙΚΤΗ Ποσοστό των κατοίκων που είναι ικανοποιημένοι με τον τουριστικό τους προορισμό Αριθμός των κλινών που διατίθενται για διαμονή ανά 100 κατοίκους Ποσοστό ανδρών και γυναικών που εργάζονται στο τομέα του τουρισμού Ποσοστό των τουριστικών επιχειρήσεων στις οποίες η θέση του γενικού διευθυντή κατέχεται από γυναίκα Μέσος μισθός των γυναικών στον τομέα του τουρισμού σε σχέση με αυτόν των ανδρών Ποσοστό των καταλυμάτων με δωμάτια που είναι προσβάσιμα σε άτομα με αναπηρία Ποσοστό των τουριστικών προορισμών που εξυπηρετούνται από μέσα μαζικής μεταφοράς τα οποία είναι προσβάσιμα σε άτομα με αναπηρία και σε άτομα με ειδικές ανάγκες πρόσβασης Ποσοστό των τουριστικών εκθεμάτων που είναι προσβάσιμα σε άτομα με αναπηρία Ποσοστό των επισκεπτών που είναι ικανοποιημένοι με την προσβασιμότητα του τουριστικού προορισμού για άτομα με αναπηρία ή για άτομα με ειδικές ανάγκες πρόσβασης Ποσοστό των τουριστικών προορισμών που καλύπτεται από μια πολιτική που προστατεύει την πολιτιστική κληρονομιά τους Ποσοστό των κατοίκων που έχουν θετική ή αρνητική άποψη σχετικά με το αντίκτυπο που έχει ο τουρισμός στην ταυτότητα του προορισμού ΤΥΠΟΠΟΙΗΣΗ ΚΑΤΑ ETIS C C C.2.1 C C C.3.1 C C.3.2 C C.4.1 C Κατηγορία Δ: Δείκτες περιβαλλοντικού αντίκτυπου Οι περιβαλλοντικοί δείκτες εστιάζουν στα στοιχεία εκείνα που είναι κρίσιμα για την αειφορία του φυσικού περιβάλλοντος του προορισμού. Πίνακας 2.9: Δείκτες περιβαλλοντικού αντίκτυπου ΟΝΟΜΑΣΙΑ ΔΕΙΚΤΗ Ποσοστό τουριστών/επισκεπτών που χρησιμοποιούν διαφορετικά μέσα μεταφοράς για την άφιξη στον προορισμό τους (δημόσια, ιδιωτικά κτλ) Μέση απόσταση (km) που διήνυσαν οι τουρίστες/επισκέπτες από και προς τον τόπο διαμονής τους ή από προηγούμενο σε επόμενο προορισμό Ποσοστό τουριστικών επιχειρήσεων που υιοθετούν τρόπους για τη μείωση της κλιματικής αλλαγής-όπως συστήματα μειωμένων εκπομπών CO 2 ή χαμηλής ενεργειακής κατανάλωσης- ή άλλες ανάλογες δράσεις Ποσοστό προορισμών που συμπεριλαμβάνονται σε στρατηγικές κατά της κλιματικής αλλαγής Ποσοστό τουριστικών καταλυμάτων και υποδομών που ανήκουν σε «ευάλωτες ζώνες» Όγκος απορριμμάτων που παράγονται ανά προορισμό (σε τόνους ανά κάτοικο ανά μήνα ή χρόνο) ΤΥΠΟΠΟΙΗΣΗ ΚΑΤΑ ETIS D.1.1 D.1.2 D.2.1 D D D

53 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΗ ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΔΕΙΚΤΩΝ Συνέχεια Πίνακα 2.9 Ποσοστό τουριστικών επιχειρήσεων που διαχωρίζουν τους διαφορετικούς τύπους απορριμμάτων Όγκος των αποβλήτων που ανακυκλώνονται (επί τοις εκατό ή ανά κάτοικο ανά χρόνο) Ποσοστό των λυμάτων του προορισμού που επεξεργάζονται τουλάχιστον σε δευτερογενές επίπεδο πριν την απόρριψή τους Ποσοστό τουριστικών καταλυμάτων που συνδέονται στο κεντρικό αποχετευτικό σύστημα και/ή επεξεργάζονται σε τριτογενές επίπεδο τα λύματα Κατανάλωση νερού του δικτύου ανά τουρίστα ανά βραδιά συγκριτικά με τη γενική πληθυσμιακή κατανάλωση νερού ανά άτομο ανά βραδιά Ποσοστό τουριστικών επιχειρήσεων που χρησιμοποιούν βρύσες/κεφαλές ντους με χαμηλή ροή και/ή καζανάκια διπλής ροής/ουρητήρια χωρίς τη χρήση νερού (χημικές τουαλέτες) Ποσοστό τουριστικών επιχειρήσεων που χρησιμοποιούν ανακυκλωμένο νερό Ποσοστό χρήσης του νερού που προέρχεται από ανακύκλωση στο συγκεκριμένο προορισμό Κατανάλωση ενέργειας ανά τουρίστα ανά βραδιά συγκριτικά με τη γενική ενεργειακή κατανάλωση ανά άτομο ανά βραδιά Ποσοστό τουριστικών επιχειρήσεων που έχουν αλλάξει τους λαμπτήρες τους με αντίστοιχους χαμηλής κατανάλωσης Ετήσιο ποσό της καταναλισκόμενης ενέργειας που προέρχεται από ανανεώσιμες πηγές ως ποσοστό της συνολικής ενεργειακής κατανάλωσης Ποσοστό της επιφάνειας (σε km 2 ) του προορισμού που είναι προστατευόμενη Ποσοστό των τοπικών επιχειρήσεων στον τουριστικό τομέα που στηρίζουν ενεργά την προστασία, τη διατήρηση και τη διαχείριση των τοπικών βιοποικιλότητων και τοπίων Ο προορισμός έχει σε ισχύ πολιτικές που απαιτούν από τις τουριστικές επιχειρήσεις τη μείωση της φωτο- και ηχορρύπανσης Ποσοστό του προορισμού και ποσοστό του πληθυσμού που συμμετέχουν σε τοπική στρατηγική και/ή σε αντίστοιχο πλάνο με σκοπό τη μείωση της φωτο- και ηχορρύπανσης Επίπεδο ρύπανσης του νερού ανά 100 ml (κολοβακτηρίδια-faecal coliforms-, καμπυλοβακτηρίδια-campylobacter-) Αριθμός ημερών κατά τις οποίες παραμένουν κλειστές παραλίες /ακτές λόγω ρύπνασης D D.3.2 D.4.1 D D.5.1 D D D D.6.1 D D D.7.1 D D.8.1 D D.9.1 D Οδηγός βημάτων για τη χρήση του ETIS Σε αυτή την ενότητα παρατίθενται τα επτά απλά βήματα για την εφαρμογή του συστήματος δεικτών όπως αυτά παρουσιάζονται στη δέσμη εργαλείων για βιώσιμους προορισμούς της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Ο οδηγός εξηγεί τη διαδικασία δημιουργίας μιας ομάδας εργασίας από τα διάφορα ενδιαφερόμενα μέρη, τον τρόπο συλλογής δεδομένων και λήψης κατάλληλων αποφάσεων και τις απαιτούμενες ενέργειες σε σχέση με τα αποτελέσματα που προκύπτουν. Βήμα 1. Ευαισθητοποίηση Μόλις ένας προορισμός αποφασίζει για τη μέτρηση της αειφορίας του με το Ευρωπαϊκό Σύστημα Τουριστικών Δεικτών, είναι σημαντικό να ανακοινώνει την απόφαση σε όσο το δυνατόν περισσότερους ανθρώπους, ιδιαίτερα στους τοπικούς φορείς. Αυτό θα βοηθήσει 47

54 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΗ ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΔΕΙΚΤΩΝ στην αύξηση της συμμετοχής, της ευαισθητοποίησης σχετικά με τη δέσμευση του προορισμού για την αειφόρο διαχείρισή του, και στην ενίσχυση της στήριξης για δραστηριότητες και ενέργειες που μπορεί να χρειαστεί να αναληφθούν με βάση τα αποτελέσματα των δεικτών. Προτείνεται να γίνει χρήση όλων των μεθόδων επικοινωνίας που υπάρχουν στη διάθεση των συντονιστών, δίνοντας έμφαση στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης για λόγους αποδοτικότητας και ενθάρρυνσης του διαλόγου. Βήμα 2. Δημιουργία προφίλ του προορισμού Ουσιαστικά βήματα στη συλλογή δεδομένων αποτελούν ο καθορισμός των ορίων του προορισμού και η παροχή στους ενδιαφερόμενους φορείς της δυνατότητας να έχουν μια γενική εικόνα του προορισμού. Αυτό μπορεί να γίνει με τη βοήθεια του Εντύπου Προφίλ Προορισμού. Η συμπλήρωση του εντύπου είναι απλή και περιλαμβάνει βασικές πληροφορίες σχετικά με τη γεωγραφία, τη συγκοινωνία, τις τουριστικές παροχές καθώς και τον αριθμό των επισκεπτών στον προορισμό. Βήμα 3. Συγκρότηση ομάδας εργασίας ενδιαφερόμενων μερών Το επόμενο βήμα είναι η καθιέρωση μια ομάδας εργασίας που αποτελείται από τους ενδιαφερόμενους φορείς (Stakeholder Working Group-SWG). Η ομάδα αυτή συνίσταται από οργανώσεις και μεμονωμένα άτομα της περιοχής που έχουν ενεργό ρόλο στην τουριστική βιομηχανία. Προκειμένου να είναι δυνατή η συλλογή αρκετών δεδομένων, είναι απαραίτητη η συμμετοχή εκπροσώπων τόσο ιδιωτικού τομέα όσο και του τοπικού δημόσιου τομέα. Επιπρόσθετα, είναι σημαντική η ενσωμάτωση και άλλων τομέων όπως πάροχοι υπηρεσιών κοινής ωφέλειας, αρμόδιες υπηρεσίες απασχόλησης, οικονομικής ανάπτυξης, χωροταξικού σχεδιασμού, περιβάλλοντος κ.τ.λ. Οι συντονιστές της κάθε περιοχής θα πρέπει να ενθαρρύνουν τη συμμετοχή εκπροσώπων από τους προαναφερθέντες αλλά και από άλλους συναφείς τομείς επισημαίνοντας τα οφέλη της συμμετοχής τόσο σε προσωπικό επίπεδο αλλά και για την οργάνωση που εκπροσωπεί. Η ιδανική ομάδα πρέπει να είναι αρκετά μεγάλη ώστε να περιλαμβάνει μια ευρεία γκάμα ενδιαφερόμενων φορέων, αλλά όχι τόσο μεγάλη που να δυσχεραίνει τη λήψη αποφάσεων και να αποτελείται από άτομα που θα είναι σε θέση να συλλέγουν τα σχετικά δεδομένα και να επηρεάζουν την πολιτική, θα διαθέτουν κίνητρα και θα επιδεικνύουν αφοσίωση για την επιτυχία της διαδικασίας. Για την επίτευξη αυτού του βήματος είναι σημαντική η πρόσκληση όλων των ενδιαφερομένων σε μία ανοιχτή συνεδρίαση όπου θα παρουσιασθεί και θα συζητηθεί το Ευρωπαϊκό Σύστημα Τουριστικών Δεικτών και θα διευκρινιστεί η σημασία του για τον προορισμό. 48

55 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΗ ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΔΕΙΚΤΩΝ Βήμα 4. Καθορισμός ρόλων και αρμοδιοτήτων Ένα σημαντικό αποτέλεσμα της συνεδρίασης που περιγράφηκε στο Βήμα 3, είναι μια σαφής συμφωνία σχετικά με τις αρμοδιότητες των μελών της ομάδας εργασίας και το χρονοδιάγραμμα για τη συλλογή των δεδομένων, ο καθορισμός δηλαδή των μελών που θα συλλέγουν δεδομένα για κάθε δείκτη, με ποιον τρόπο και έως πότε. Η διαδικασία αυτή όχι μόνο θα βοηθήσει στην ιεράρχηση συλλογής δεδομένων για τους βασικούς δείκτες, αλλά θα δημιουργήσει και ένα αίσθημα ευθύνης και δέσμευσης απέναντι στη διαδικασία. Βήμα 5. Συλλογή και καταχώριση δεδομένων Τα περισσότερα στοιχεία για τους δείκτες θα πρέπει να είναι άμεσα διαθέσιμα από τον τομέα που ανήκει το κάθε μέλος της ομάδας εργασίας, ή να είναι προσβάσιμα μέσω άλλων αρχών, π.χ. σε εθνικό επίπεδο. Η συλλογή δεδομένων θα πρέπει να είναι απλώς μια διαδικασία συγκέντρωσης των στοιχείων από τις διάφορες πηγές έτσι ώστε να οικοδομηθεί μια λεπτομερής εικόνα της τουριστικής βιομηχανίας στον προορισμό. Για ορισμένους δείκτες θα παρουσιαστεί έλλειψη δεδομένων ή θα πρέπει να γίνει διεύρυνση των υπαρχόντων. Οι πληροφορίες αυτές μπορούν να ληφθούν μέσω της διεξαγωγής ερευνών, της συμπλήρωσης ερωτηματολογίων και άλλων δραστηριοτήτων. Βήμα 6. Ανάλυση αποτελεσμάτων Μόλις τα δεδομένα για τους δείκτες έχουν συλλεχθεί και υποβληθεί από τους ενδιαφερόμενους, και ενταχθούν στο σύνολο δεδομένων του προορισμού, ο τοπικός συντονιστής μπορεί να συγκαλέσει νέα συνεδρίαση της ομάδας εργασίας. Η ομάδα, στο πλαίσιο αυτής της συνεδρίασης, μπορεί να επανεξετάσει και να αναλύσει τα αποτελέσματα, να αποφασίσει για ορισμένα ρεαλιστικά επίπεδα αναφοράς ή στόχους, και να συμφωνήσει σε ένα σχέδιο για το πώς να επιτευχθούν. Βήμα 7. Παροχή δυνατότητας για συνεχή εξέλιξη και διαρκή βελτίωση Μόλις η ομάδα εργασίας έχει ένα σχέδιο δράσης για την αντιμετώπιση των άμεσων προτεραιοτήτων, μπορεί να αναπτυχθεί μια στρατηγική για τη μακροπρόθεσμη βελτίωση. Στόχος θα πρέπει να είναι η κατάρτιση ενός τριετούς σχεδίου που θα περιγράφει συνοπτικά τις προσδοκίες της ομάδας, θα προβλέπει το χρονοδιάγραμμα εκπλήρωσής του και θα διευκρινίζει τους διάφορους τομείς αρμοδιοτήτων. Κάθε μέλος της θα πρέπει να είναι σε θέση να δεσμευτεί για έναν ορισμένο αριθμό μικρών βελτιώσεων στο δικό του συγκεκριμένο τομέα εργασίας, οι οποίες με την πάροδο του χρόνου, θα οδηγήσουν σε σημαντικές αλλαγές και βελτιώσεις. Είναι σημαντικό οι δείκτες και τα δεδομένα που συλλέγονται να αξιολογούνται τακτικά και να συμπεριλαμβάνονται και νέοι δείκτες από την «εργαλειοθήκη», όταν είναι δυνατόν, χωρίς να επιβαρύνεται σημαντικά η ομάδα εργασίας. 49

56 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΗ ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΔΕΙΚΤΩΝ Εικόνα 2.4: Bήματα εφαρμογής του ETIS To ΕΤΙS στην Ελλάδα Η Ελλάδα αποτελεί έναν από τους κύριους τουριστικούς προορισμούς της Ευρώπης με πάρα πολλές τουριστικές περιοχές, τόσο νησιωτικές και παραθαλλάσιες όσο και ορεινές. Η εφαρμογή ενός προγράμματος σαν το ETIS αποτελεί μια ευκαιρία για την αποτίμηση και την καταγραφή της υφιστάμενης κατάστασης όσον αφορά στο τουριστικό προϊόν στη χώρα. Η παροχή ενός καλά δομημένου και κοινού συστήματος δεικτών δίνει τη δυνατότητα της συγκριτικής αξιολόγησης μεταξύ των περιοχών, την ανταλλαγή απόψεων γύρω από τη λήψη μέτρων και τα αποτελέσματα της εφαρμογής τους και θα μπορούσε να λειτουργήσει ως ένας μοχλός πίεσης προς τους φορείς και τους επιχειρηματίες για την υιοθέτηση μέτρων αειφόρου ανάπτυξης στον ελληνικό τουρισμό που ως τώρα έχει τα χαρακτηριστικά του μαζικού τουρισμού. Για την αποτίμηση του ποσοστού συμμετοχής των ελληνικών Δήμων και Περιφερειών στο πρόγραμμα ETIS πραγματοποιήθηκε επικοινωνία με τη Γενική Διεύθυνση Επιχειρήσεων και Βιομηχανίας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, η οποία είναι υπεύθυνη για το πρόγραμμα. Σύμφωνα με τα στοιχεία που παραχωρήθηκαν, συμμετείχαν οι 5 παρακάτω ελληνικοί δήμοι στην πρώτη φάση της πιλοτικής εφαρμογής που ξεκίνησε στις 15 Ιουλίου του Δήμος Ρεθύμνου Δήμος Μεσσήνης Δήμος Ρόδου Δήμος Παρανεστίου Δήμος Μινώα Πεδιάδας 50

57 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΗ ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΔΕΙΚΤΩΝ Στη συνέχεια πραγματοποιήθηκε τηλεφωνική επικοινωνία με τους διαχειριστές του προγράμματος σε κάθε Δήμο, για τη λήψη πληροφοριών σχετικά με το βαθμό ολοκλήρωσης των βημάτων του προγράμματος και τις δυσκολίες που συνάντησαν. Διαπιστώθηκαν πολλές δυσκολίες στην εφαρμογή του προγράμματος καθώς κανένας από τους δήμους δεν προχώρησε στη συμπλήρωση των τιμών για τους προτεινόμενους δείκτες (βήμα 5) και δεν συμμετείχαν στο αντίστοιχο συνέδριο αποτίμησης της πρώτης φάσης που πραγματοποιήθηκε τον Ιούλιο του Οι δήμοι βέβαια προέβησαν σε ενέργειες προβολής του προγράμματος και ευαισθητοποίησης της τοπικής κοινωνίας, όπως και στις αντίστοιχες συζητήσεις με τους ενδιαφερόμενους φορείς για τον καθορισμό ομάδων εργασίας. Επίσης συμπληρώθηκαν και ερωτηματολόγια για το επίπεδο πληρότητας των δεικτών και της πορείας της συνολικής εφαρμογής του συστήματος. Συμπερασματικά, παρατηρείται ένα μικρό ποσοστό συμμετοχής σε σχέση με το πλήθος των τουριστικών περιοχών της Ελλάδας και μια γενικότερη αδυναμία στην εύρεση πληροφοριών για την εκτίμηση των δεικτών κάτι που δυσχεραίνει την εφαρμογή του προγράμματος και επακολούθως τη λήψη συμπερασμάτων σχετικά με το επίπεδο της αειφορίας και της καλυτέρευσης του τουριστικού προϊόντος. 51

58 ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΩΝ ΔΕΙΚΤΩΝ ΑΕΙΦΟΡΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΓΙΑ ΤΗ ΘΑΣΟ 3. ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΩΝ ΔΕΙΚΤΩΝ ΑΕΙΦΟΡΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΓΙΑ ΤΗ ΘΑΣΟ 3.1 Γενικά Στη συνέχεια παρουσιάζονται τα αποτελέσματα μιας πιλοτικής προσπάθειας εκτίμησης των δεικτών αειφόρου τουρισμού για τον Δήμο Θάσου. Από το σύνολο των δεικτών που παρουσιάστηκαν στο Κεφάλαιο 2, έγινε μια καταγραφή αυτών που σχετίζονται με τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της περιοχής εφαρμογής και καλύπτουν τα βασικά ζητήματα αειφορίας, Σύμφωνα με το Ειδικό Πλαίσιο Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης για τον Τουρισμό (2013), η Θάσος ανήκει στην ομάδα των ανεπτυγμένων/αναπτυσσόμενων νησιών, ομάδα Ι, πράγμα που αποτέλεσε με τη σειρά του ένα κριτήριο επιλογής δεικτών, εφόσον δεν επιλέχθηκαν δείκτες που αφορούν την εξαρχής παρακολούθηση της ανάπτυξης ενός τουριστικού προορισμού αλλά δόθηκε βάση στις ανάγκες και την υφιστάμενη κατάσταση μιας ήδη αναπτυγμένης τουριστικά περιοχής. Πιο συγκεκριμένα έγινε μια προσπάθεια να διερευνηθούν οι διαθέσιμες πηγές για τα διάφορα στοιχεία, η ακρίβεια και η πληρότητά τους ώστε να παρουσιαστεί κατά πόσο είναι δυνατός ο υπολογισμός των δεικτών. Επίσης μέσω της διαδικασίας αυτής γίνεται και μια πρώτη αξιολόγηση των δεικτών που διερευνήθηκαν και της επάρκειάς τους για την αποτίμηση της αειφορίας στον προορισμό ενδιαφέροντος. 3.2 Περιοχή εφαρμογής Η Θάσος είναι το βορειότερο νησί του Αιγαίου πελάγους και βρίσκεται στον κόλπο της Καβάλας, σε απόσταση 18 ναυτικών μιλίων από την Καβάλα και 6 ναυτικών μιλίων από την Κεραμωτή και τις εκβολές του ποταμού Νέστου. Η έκταση του νησιού ανέρχεται στα 379 km 2 και καταλαμβάνει το 18,2% της έκτασης του νομού Καβάλας, ενώ έχει μήκος ακτογραμμής 116 km, καλύπτοντας το 17,4% του συνολικού μήκος ακτών της Περιφέρειας Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης (ΠΑΜΘ). Η μετάβαση στο νησί γίνεται με Ferryboats που συνδέουν το νησί με το λιμάνι της Καβάλας (1 ώρα) και της Κεραμωτής (30 λεπτά). Το νησί δεν έχει αεροδρόμιο, αλλά εξυπηρετείται από το Διεθνές Αεροδρόμιο της Καβάλας. 52

59 ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΩΝ ΔΕΙΚΤΩΝ ΑΕΙΦΟΡΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΓΙΑ ΤΗ ΘΑΣΟ Εικόνα 3.1: Χάρτης της Θάσου. Το νησί της Θάσου μαζί με τις νησίδες που την περιβάλλουν ανήκει διοικητικά στην Περιφερειακή Ενότητα Θάσου και υπάγεται στην Περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης (ΠΑΜΘ), αρμόδια όμως για τα θέματα της είναι η Π.Ε. Καβάλας. Ο δήμος Θάσου περιλαμβάνει τα δημοτικά διαμερίσματα Θεολόγου, Καλλιράχης, Λιμεναρίων, Ποταμιάς, Πρίνου, Μαριών, Παναγίας, Ραχωνίου και Σωτήρος. Πρωτεύουσα του νησιού είναι ο Λιμένας. Σύμφωνα με στοιχεία της πιο πρόσφατης απογραφής του 2011, ο πληθυσμός του νησιού ανέρχεται στους κατοίκους. Τα χωριά Λιμένας, Λιμενάρια και Θεολόγος συγκεντρώνουν τους περισσότερους κατοίκους. Οι κύριες οικονομικές δραστηριότητες των κατοίκων περιλαμβάνουν τη γεωργία, την αλιεία, την κτηνοτροφία, τη ξυλεία και την εξόρυξη μαρμάρου ενώ από τη δεκαετία του 60 και μετά παρατηρήθηκε μια έντονη ανάπτυξη του τουριστικού τομέα που πλέον τείνει να είναι μια από τις κύριες πηγές εισοδήματος των Θασιτών. Το νησί της Θάσου αποτελεί τον κύριο τουριστικό πόλο της περιφέρειας Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης με κλίνες σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία του Ελληνικού Οργανισμού Τουρισμού (ΕΟΤ). Αυτή η ιδιαίτερη σημασία του τουρισμού για την οικονομική ζωή του νησιού σε συνδυασμό με το ιδιαίτερο φυσικό περιβάλλον, που αποτελεί τον κύριο πόλο έλξης τουριστών, επιτάσσει την ανάγκη της αειφόρου διαχείρισης του προορισμού. 3.3 Πηγές δεδομένων Μία από τις σημαντικότερες δυσκολίες στην προσπάθεια αποτύπωσης των δεικτών αειφορίας ήταν η έλλειψη αναλυτικών στατιστικών στοιχείων και οργανωμένων βάσεων πληροφοριών 53

60 ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΩΝ ΔΕΙΚΤΩΝ ΑΕΙΦΟΡΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΓΙΑ ΤΗ ΘΑΣΟ στις αρμόδιες υπηρεσίες του Δήμου και της Περιφέρειας. Οι βασικές πηγές που χρησιμοποιήθηκαν ήταν οι εξής: Ο δήμος Θάσου και ειδικότερα τα τμήματα Ύδρευσης και Αποχέτευσης, Πολεοδομίας, Καθαριότητας και Δασών. Η Ένωση Ξενοδόχων Θάσου. Η Αστυνομκή Διεύθυνση Καβάλας. Τα Λιμεναρχεία Θάσου και Καβάλας. Το Εμπορικό Επιμελητήριο Καβάλας. Η Περιφερειακή Υπηρεσία Τουρισμού Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης. Γραφείο Αντιπεριφερειάρχη AΜΘ κ. Γερομάρκου. Η Διεύθυνση Δημόσιας Υγείας και Κοινωνικής Μέριμνας Περιφερειακή Ενότητα Καβάλας. Το Τμήμα Τουρισμού Περιφερειακή Ενότητα Καβάλας. Το Τμήμα Αλιείας - Περιφερειακή Ενότητα Καβάλας. Το τμήμα νερών του ΥΠΕΧΩΔΕ για την ποιότητα των νερών κολύμβησης. Ο Διαχειριστής Ελληνικού Δικτύου Διανομής Ηλεκτρικής Ενέργειας (ΔΕΔΔΗΕ), περιοχής Καβάλας. Η Ελληνική Στατιστική Υπηρεσία. Ο Σύνδεσμος Ελληνικών Τουριστικών Επιχειρήσεων (ΣΕΤΕ). Κέντρο Προώθησης Απασχόλησης Οργανισμού Απασχόλησης Εργατικού Δυναμικού Θάσου (ΚΠΑ ΟΑΕΔ Θάσου) Επιπρόσθετα πραγματοποιήθηκε επιτόπια έρευνα σε 80 ξενοδοχειακά καταλύματα της περιοχής για να ληφθούν στοιχεία για έναν αριθμό δεικτών. Η αναλυτική λίστα με τις πληροφορίες των καταλυμάτων δόθηκε από το γραφείο του ΕΟΤ. 3.4 Υπολογισμός δεικτών Περιβαλλοντικοί δείκτες Ποσοστό (%) του προορισμού που θεωρείται προστατευόμενη περιοχή. Περιγραφή και σκοπιμότητα ένταξης: Ο δείκτης μας δείχνει το ποσοστό της χερσαίας έκτασης του τουριστικού προορισμού που θεωρείται περιοχή οικολογικής σημασίας και προστατεύεται από την ελληνική και ευρωπαϊκή νομοθεσία. Βοηθάει έτσι στο να ληφθούν συμπεράσματα για το είδος και την ένταση κάθε έργου τουριστικής ανάπτυξης που πρόκειται να δρομολογηθεί. Έγινε πρόσθεση των χερσαίων προστατευόμενων περιοχών και διαιρέθηκαν με το σύνολο της έκτασης του νησιού. Τα στοιχεία λήφθηκαν από την διαδικτυακή βάση δεδομένων για την ελληνική φύση «ΦΙΛΟΤΗΣ» και από τους καταλόγους Ελληνικών Ζωνών Ειδικής 54

61 ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΩΝ ΔΕΙΚΤΩΝ ΑΕΙΦΟΡΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΓΙΑ ΤΗ ΘΑΣΟ Προστασίας και Ελληνικών Τόπων Κοινοτικής Σημασίας που χαρακτηρίστηκαν ως Ειδικές Ζώνες Διατήρησης όπως αυτοί δημοσιεύτηκαν στο ΦΕΚ 1495/Β/ ως παράρτημα στη νέα ενσωμάτωση της Οδηγίας 79/4009/ΕΟΚ (η οποία κωδικοποιήθηκε με την Οδηγία 2009/147/ΕΚ) και στο Ν3937/2011 (ΦΕΚ60/Α/ ). Αποτελέσματα-Συμπεράσματα Μεγάλο τμήμα του νησιού ανήκει στο δίκτυο Natura 2000 καθώς αποτελεί κατοικία πληθώρας ειδών χλωρίδας και πανίδας. Αναλυτικότερα στη Θάσο συναντώνται οι παρακάτω ζώνες προστασίας και διατήρησης. Ζώνης Ειδικής Προστασίας (ΖΕΠ) «GR Θάσος (Όρος Υψάριο και παράκτια ζώνη) και νησίδες Κοίνηρα και Ξηρονήσι» με συνολική έκταση ha και ha χερσαία έκταση. Ειδικές Ζώνες Διατήρησης (ΕΖΔ) «GR Όρμος Ποταμιάς και ακρωτήριο Πύργος έως νήσο Γραμβούσα» με συνολική έκταση ha και μηδενική χερσαία έκταση και «GR Ακρωτήριο Πρίνου - Πάχη» που επίσης αποτελεί θαλάσσια περιοχή έκτασης 1350 ha. Προκύπτει ότι το 37.5% των χερσαίων εκτάσεων του νησιού ανήκει σε προστατευόμενη περιοχή γεγονός που καθιστά σημαντική την σωστή περιβαλλοντική διαχείριση κάθε μελλοντικής αναπτυξιακής πολιτικής στον τομέα του τουρισμού προκειμένου αυτές οι περιοχές να διατηρηθούν αλλά και να αναδειχθούν. Ποσοστό (%) στην επικράτεια του προορισμού που καλύπτεται από φυσικά τοπία. Περιγραφή και σκοπιμότητα ένταξης: Ο δείκτης μας δείχνει το ποσοστό της χερσαίας έκτασης του τουριστικού προορισμού που αποτελείται από φυσικά τοπία (δάση, αλσύλλια κτλ). Οι περιοχές αυτές πέρα από την οικολογική τους σημασία, προσδίδουν στο αισθητικό κάλος του προορισμού και συμβάλλουν στην προσέλκυση τουρισμού οπότε απαιτείται η προστασία και η αειφόρος διαχείρισή τους. Έγινε πρόσθεση των δασοσκεπών και μερικώς δασοσκεπών εκτάσεων της Θάσου και διαιρέθηκαν με το σύνολο της έκτασης του νησιού. Τα στοιχεία λήφθηκαν από τη Διαχειριστική Μελέτη Δημοτικών Δασών και Δημοσίων Θάσου που παραχωρήθηκε από το Τμήμα Δασών του Δήμου Θάσου. Αποτελέσματα-Συμπεράσματα Πίνακας 3.1: Δασικές εκτάσεις ανά δημοτικό διαμέρισμα της Π.Ε. Θάσου. Δ/Δ ΘΑΣΟΥ Δασοσκεπής Μερικώς Δασοσκεπής και θαμνώδης Αγροτικές Εκτάσεις Βράχια Άγονες εκτάσεις Υποδομές Καμένες Εκτάσεις Σύνολο (hα) Δ.Δ. Ραχωνίου 0 139,69 651,17 19, , ,52 55

62 ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΩΝ ΔΕΙΚΤΩΝ ΑΕΙΦΟΡΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΓΙΑ ΤΗ ΘΑΣΟ Συνέχεια Πίνακα 3.1 Δ.Δ. Πρίνου 200,89 137, ,94 60, , ,14 Δ.Δ. Σωτήρος 0 56,50 464,61 4,29 479, ,93 Δ.Δ. Kαλλιράχης 0 141, ,23 8,06 868, ,65 Δ.Δ. Μαριών 34, ,00 644,87 65, , ,92 Δ.Δ. Λιμεναρίων 626, , ,21 209, , ,72 Δ.Δ. Θεολόγου 48, , ,77 447, , ,14 Δ.Δ. Παναγίας 811,17 312,98 391,52 321,83 178, ,06 Δ.Δ. Ποταμιάς 483,50 473,73 407,09 272,81 385, ,57 Λιμένας 1.207,76 115,81 505,54 197,67 0, ,78 Σύνολο 3.412, , , , , ,43 Προκύπτει λοιπόν ότι το 41,5% του προορισμού καλύπτεται από δασοσκεπείς και μερικώς δασοσκεπείς εκτάσεις. Όγκος στερεών αποβλήτων που παράγεται στην τοποθεσία ανά μήνα. Περιγραφή και σκοπιμότητα ένταξης: Ο δείκτης αναφέρεται στο λόγο της παραγόμενης ποσότητας στερεών αποβλήτων αστικού τύπου προς τον πληθυσμό της περιοχής ανά μήνα. Παρέχει ένα μέτρο σύγκρισης της μέσης απορριπτόμενης ποσότητας μεταξύ τουριστικής και μη περιόδου δίνοντας έτσι μια ένδειξη για την πιθανή περιβαλλοντική επιβάρυνση της περιοχής από τον τουρισμό. Βρέθηκε η μηνιαία ποσότητα αποριμμάτων (σε τόνους) που μεταφέρθηκε για απόθεση στο ΧΥΤΑ Καβάλας το έτος 2013, αλλά δεν υπάρχουν διαθέσιμες τιμές για τον πληθυσμό του νησιού ανά μήνα. Επίσης δεν μπορεί να γίνει υπολογισμός των στερεών αποβλήτων που καταλήγουν σε χώρους ανεξέλεγκτης διάθεσης αποβλήτων (ΧΑΔΑ). Τα στοιχεία λήφθηκαν από το Τμήμα Καθαριότητας του Δήμου Θάσου. Αποτελέσματα-Συμπεράσματα Πίνακας 3.2: Όγκος στερεών αποβλήτων ανά μήνα που μεταφέρθηκαν στο ΧΥΤΑ. ΜΗΝΑΣ ΠΟΣΟΤΗΤΑ (tn) ΜΗΝΑΣ ΠΟΣΟΤΗΤΑ (tn) Ιανουάριος 400 Ιούλιος Φεβρουάριος 380 Αύγουστος Μάρτιος 440 Σεπτέμβριος Απρίλιος 660 Οκτώβριος 680 Μάιος 900 Νοέμβριος 500 Ιούνιος Δεκέμβριος

63 Μάζα παραγόμενων στερεών αποβλήτων (tn) ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΩΝ ΔΕΙΚΤΩΝ ΑΕΙΦΟΡΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΓΙΑ ΤΗ ΘΑΣΟ ΙΑΝ ΦΕΒ ΜΑΡ ΑΠΡ ΜΑΙ ΙΟΥΝ ΙΟΥΛ ΑΥΓ ΣΕΠΤ ΟΚΤ ΝΟΕ ΔΕΚ Γράφημα 3.1: Τόνοι παραγόμενων στερεών αποβλήτων ανά μήνα για τη Θάσο (2013) Παρατηρείται μια έντονη αύξηση της παραγόμενης ποσότητας στερεών αποβλήτων στους μήνες της τουριστικής περιόδου (Μάιος-Σεπτέμβριος). Προκύπτει λοιπόν ότι η αύξηση του πληθυσμού λόγω του τουρισμού επιδρά στην παράγωγη στερεών αποβλήτων. Ύπαρξη συστημάτων διαχείρισης στερεών αποβλήτων στην περιοχή. Περιγραφή και σκοπιμότητα ένταξης: Ο δείκτης είναι μια καταγραφή του συνόλου των συστημάτων διαχείρισης που υπάρχουν στην περιοχή. Η διαχείριση των στερεών αποβλήτων αποτελεί έναν σημαντικό παράγοντα της ποιότητας ζωής και της αειφορίας της περιοχής. Πηγή για στοιχεία ήταν το Τμήμα Καθαριότητας του δήμου Θάσου. Αποτελέσματα-Συμπεράσματα Στη Θάσο υπάρχει μόνο ένας Σταθμός Μεταφόρτωσης Απορριμμάτων (ΣΜΑ) στην περιοχή του Πρίνου. Στη συνέχεια μεταφέρονται τα απορρίμματα με τράκτορες στον ΧΥΤΑ Καβάλας. Επίσης εντοπίζονται πολλές παράνομες χωματερές. Γενικότερα το επίπεδο διαχείρισης των στερεών αποβλήτων στο νησί της Θάσου κρίνεται μηικανοποιητικό. Αριθμός κάδων ανακύκλωσης στο σύνολο του Δήμου (χαρτί, γυαλί). Περιγραφή και σκοπιμότητα ένταξης: Αποτελεί μια καταγραφή του αριθμού των κάδων ανακύκλωσης στον προορισμό ως ένα μέτρο για τον βαθμό της ανακύκλωσης που λαμβάνει χώρα. Με την ανακύκλωση των στερεών αποβλήτων εξοικονομείται ενέργεια, φυσικοί πόροι και μειώνεται ο όγκος των 57

64 ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΩΝ ΔΕΙΚΤΩΝ ΑΕΙΦΟΡΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΓΙΑ ΤΗ ΘΑΣΟ απορριμμάτων που τελικά καταλήγουν σε ΧΥΤΑ κάτι που διαδραματίζει καίριο ρόλο στην αειφορία μιας περιοχής. Πηγή για τα δεδομένα ήταν το Τμήμα Καθαριότητας του Δήμου Θάσου. Αποτελέσματα-Συμπεράσματα Αυτή τη στιγμή στο νησί δεν υπάρχει πρόγραμμα ανακύκλωσης, οπότε δεν έχουν τοποθετηθεί κάδοι και όποια προσπάθεια γίνεται στηρίζεται σε πρωτοβουλία μεμονωμένων ιδιωτών και δεν μπορεί να εκτιμηθεί το ποσοστό ανακύκλωσης που λαμβάνει χώρα. Ποιότητα νερών κολύμβησης. Περιγραφή και σκοπιμότητα ένταξης: Ο δείκτης παρουσιάζει την ποιότητα των νερών κολύμβησης του προορισμού λαμβάνοντας υπόψη τον αριθμό σημείων δειγματοληψίας, τον αριθμό δειγματοληψιών ανά έτος, τα επίπεδα συγκέντρωσης επιβλαβών ουσιών σε αυτά και τον αριθμό ημερών ανά έτος κατά τις οποίες οι παραλίες είναι κλειστές λόγω ρύπανσης. Πέρα από την περιβαλλοντική του διάσταση, συνδέεται άμεσα με τη δημόσια υγεία και την κοινωνική και οικονομική ζωή μιας περιοχής. Επίσης επηρεάζει την ανάπτυξη δραστηριοτήτων αναψυχής σε επαφή ή μέσα στο θαλάσσιο περιβάλλον. Όλες οι απαιτούμενες πληροφορίες και τιμές βρέθηκαν μέσω του Μητρώου ταυτοτήτων υδάτων κολύμβησης της Ελλάδας της Ειδικής Γραμματείας Υδάτων. Αποτελέσματα-Συμπεράσματα Στη Θάσο υπάρχουν συνολικά 20 σημεία δειγματοληψίας για την ποιότητα των νερών κολύμβησης στις εξής περιοχές: Μακρύαμμος (2), Λιμένας Θάσου (2), Πευκάρι (2), Ποτός (2), Δασύλλιο Θάσου (3), Παράδεισος Κοινύρων, Αλυκή, Ψιλή Άμμος, Χρυσή Αμμουδιά (3), Λιμενάρια (2), Λίμνη Ραχωνίου. Σε κάθε σημείο δειγματοληψίας για το 2013 έγιναν 6 μετρήσεις. Μία ανά μήνα της τουριστικής σεζόν (Μάιος-Οκτώβριος). Άρα συνολικά 120 μετρήσεις. Σύμφωνα με τις υπάρχουσες μετρήσεις του αρμόδιου φορέα η ανώτερη τιμή συγκέντρωσης κολοβακτηριδίων για το 2013 μετρήθηκε στις 11/08/2013 στην ακτή Χρυσή Αμμουδιά (200cfu/100ml ). H ανώτερη τιμή συγκέντρωσης εντερόκοκκων για το 2013 μετρήθηκε στις 15/07/2013 στην ακτή Πευκάρι (85cfu/100ml). Το 2013 δεν υπήρξε κάποιο περιστατικό απαγόρευσης κολύμβησης λόγω ρύπανσης οι καθώς οι οριακές τιμές για την επίτευξη εξαιρετικής ποιότητας υδάτων κολύμβησης που είναι 250cfu/100ml για κολοβακτηρίδια και 100cfu/100ml για κοπρανώδεις εντερόκοκκους/στρεπτόκοκκους. 58

65 ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΩΝ ΔΕΙΚΤΩΝ ΑΕΙΦΟΡΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΓΙΑ ΤΗ ΘΑΣΟ Εικόνα 3.2: Κατάταξη ποιότητας των ακτών της Θάσου. (Ειδική Γραμματεία Υδάτων, 2014) Αναλογία παραλιών που έχουν βραβευθεί με γαλάζια σημαία. Περιγραφή και σκοπιμότητα ένταξης: Ο δείκτης μας δείχνει το ποσοστό των παραλιών του προορισμού που καλύπτουν τα κριτήρια που έχουν τεθεί για τη λήψη γαλάζιας σημαίας. Συνδέεται με τον δείκτη ποιότητας νερών κολύμβησης, αλλά εμπεριέχει και επιπλέον πληροφορίες σχετικά με τη διαχείριση των ακτών, την ασφάλεια και την πληροφόρηση του κοινού για περιβαλλοντικά θέματα. Πηγή για τα δεδομένα ήταν ο διαδικτυακός τόπος της Ελληνικής Εταιρίας Προστασίας της Φύσης (ΕΕΠΦ), η οποία χειρίζεται το διεθνές αυτό πρόγραμμα για την προστασία των ακτών της Ελλάδας από το Αποτελέσματα-Συμπεράσματα Στο νησί της Θάσου υπάρχουν συνολικά 8 γαλάζιες σημαίες στις παρακάτω 5 παραλίες: Μακρύαμμος, Χρυσή Αμμουδιά (2), Πευκάρι (2), Θάσος Πόλη/Λιμανάκι, Πρίνος / Δασύλιο (2) από το σύνολο των 41 καταγεγραμμένων παραλιών όπως αυτές παρουσιάζονται στους τουριστικούς οδηγούς της περιοχής. Άρα το ποσοστό υπολογίζεται ίσο με 12%. Ετήσιο κόστος καθαρισμού παραλιών και επισκευών στην παράκτια ζώνη. Περιγραφή και σκοπιμότητα ένταξης: Ο δείκτης υπολογίζει το συνολικό ετήσιο κόστος για επισκευές και καθαριότητα της παράκτιας ζώνης. Αποτελεί μια ποσοτική ένδειξη του περιβαλλοντικού αποτυπώματος της τουριστικής δραστηριότητας στην παράκτια ζώνη αλλά και της προσπάθειας των 59

66 ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΩΝ ΔΕΙΚΤΩΝ ΑΕΙΦΟΡΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΓΙΑ ΤΗ ΘΑΣΟ αρμόδιων φορέων για διατήρηση και προστασία του φυσικού πλούτου της παράκτιας περιοχής που είναι και ο βασικός πόλος έλξης τουριστών στις παραθαλάσσιους προορισμούς. Τα στοιχεία δόθηκαν από τον Δήμο Θάσου. Δεν υπήρξε πιο αναλυτική περιγραφή των επιμέρους δαπανών. Αποτελέσματα-Συμπεράσματα Το κόστος για το 2013 ανήλθε στα ευρώ. Αριθμός οχημάτων Περιγραφή και σκοπιμότητα ένταξης Ο δείκτης υπολογίζει τον αριθμό των οχημάτων που κυκλοφορούν στο νησί και την επιρροή που έχει ο τουρισμός. Συνδέεται έτσι άμεσα τόσο με τις περιβαλλοντικές συνέπειες της αύξησης του τουρισμού όσο και με την κοινωνική πίεση που ασκείται λόγω της κυκλοφοριακής συμφόρησης. Για τον υπολογισμό του δείκτη πραγματοποιήθηκε συνάντηση με τη Διεύθυνση Μεταφορών & Επικοινωνιών Π.Ε. Καβάλας αλλά δεν υπάρχουν στοιχεία για τον αριθμό των οχημάτων που ανήκουν σε μόνιμους κατοίκους του νησιού. Τα μόνα διαθέσιμα στοιχεία ήταν αυτά του Λιμενικού Σώματος για τον αριθμό διακίνησης οχημάτων (Ι.Χ., δικύκλων, φορτηγών και λεωφορείων) προς το λιμάνι του Λιμένα και του Πρίνου ανά μήνα. Αποτελέσματα-Συμπεράσματα Πίνακας 3.3: Στοιχεία διακίνησης οχημάτων προς τη Θάσο ανά μήνα (2013) ΜΗΝΕΣ Ι.Χ. Δίκυκλα Φορτηγά Λεωφορεία Σύνολο ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ ΜΑΡΤΙΟΣ ΑΠΡΙΛΙΟΣ ΜΑΪΟΣ ΙΟΥΝΙΟΣ ΙΟΥΛΙΟΣ ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ ΣΥΝΟΛΟ

67 ΙΑΝ ΦΕΒ ΜΑΡ ΑΠΡ ΜΑΙ ΙΟΥΝ ΙΟΥΛ ΑΥΓ ΣΕΠΤ ΟΚΤ ΝΟΕ ΔΕΚ Αριθμός παφιχθέντων οχημάτων ανά μήνα ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΩΝ ΔΕΙΚΤΩΝ ΑΕΙΦΟΡΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΓΙΑ ΤΗ ΘΑΣΟ Γράφημα 3.2: Αριθμός αφιχθέντων οχημάτων στη Θάσο ανά μήνα για το Παρατηρείται μια κατακόρυφη αύξηση των αφιχθέντων οχημάτων κατά τη τουριστική περίοδο, ειδικά τους μήνες Ιούλιο και Αύγουστο. Γίνεται έτσι και μια σύνδεση με τον δείκτη περί τροχαίων ατυχημάτων. Ποσοστό τουριστικών επιχειρήσεων που είναι προσβάσιμες με μέσα μαζικής μεταφοράς. Περιγραφή και σκοπιμότητα ένταξης Ο δείκτης υπολογίζει το ποσοστό των καταλυμάτων που δίνουν τη δυνατότητα πρόσβασης με ΜΜΕ. Δίνεται με αυτόν τον τρόπο η δυνατότητα μείωσης της κυκλοφορίας Ι.Χ. από τους πελάτες τους με οφέλη για την κυκλοφοριακή συμφόρηση, την ποιότητα αέρα και γενικότερα την αειφορία της περιοχής. Λόγω έλλειψης επίσημων στοιχείων, διενεργήθηκε επιτόπια έρευνα σε καταλύματα της Θάσου και σύγκριση της τοποθεσίας του κάθε καταλύματος σε σχέση με τις διαδρομές του ΚΤΕΛ Θάσου με τη βοήθεια της online εφαρμογής google maps. Αποτελέσματα-Συμπεράσματα Το 92% των καταλυμάτων είναι προσβάσιμα με το ΚΤΕΛ που είναι και το μοναδικό μέσο μαζικής μεταφοράς στο νησί. Τα δρομολόγια του ΚΤΕΛ εξυπηρετούν όλους τους οικισμούς του χωριού και το σύνολο του παραλιακού δικτύου όπου βρίσκεται και το μεγαλύτερο μέρος των καταλυμάτων. Αύξηση ποσοστού σκαφών αναψυχής κατά την τουριστική περίοδο. Περιγραφή και σκοπιμότητα ένταξης Ο δείκτης παρουσιάζει τον αριθμό σκαφών αναψυχής που προσαράζουν στην περιοχή ανά μήνα και υπολογίζει την ποσοστιαία αύξηση τους κατά την τουριστική περίοδο. Οι απορρίψεις των σκαφών που προσεγγίζουν την παραλία και περιλαμβάνουν αστικά 61

68 ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΩΝ ΔΕΙΚΤΩΝ ΑΕΙΦΟΡΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΓΙΑ ΤΗ ΘΑΣΟ απόβλητα και απορρίμματα, καθώς επίσης και η πιθανή διαρροή πετρελαίου από σκάφη με ελλιπή συντήρηση αποτελούν δυνητικές πηγές ρύπανσης. Τα παρακάτω δεδομένα χορηγήθηκαν από το Λιμεναρχείο Θάσου μετά από κατάθεση επίσημης αίτησης. Δεν δύναται η μελλοντική καταγραφή του δείκτη καθώς από το 2014 δεν είναι υποχρεωτική η ενημέρωση του Λιμενικού Σώματος για τα ιδιωτικά σκάφη αναψυχής βάσει νόμου. Αποτελέσματα-Συμπεράσματα Σύμφωνα με στοιχεία του Λιμενικού Σώματος Θάσου κατά το έτος 2013 κατέπλευσαν και απέπλευσαν συνολικά 97 σκάφη αναψυχής (θαλαμηγοί και ιστιοφόρα). Τα στοιχεία παρουσιάζονται αναλυτικά ανά μήνα στον Πίνακα 3.4. Πίνακας 3.4: Αριθμός σκαφών αναψυχής ανά μήνα (2013). Μήνας Αριθμός Σκαφών Μήνας Αριθμός Σκαφών Ιανουάριος 0 Ιούλιος 24 Φεβρουάριος 0 Αύγουστος 27 Μάρτιος 0 Σεπτέμβριος 7 Απρίλιος 2 Οκτώβριος 2 Μάιος 17 Νοέμβριος 0 Ιούνιος 18 Δεκέμβριος 0 Παρατηρείται δηλαδή μια σχέση μεταξύ της αύξησης της τουριστικής κίνησης και του αριθμού σκαφών αναψυχής, ο οποίος είναι μηδενικός κατά τους μη τουριστικούς μήνες. Κατανάλωση ηλεκτρικής ενέργειας ανά μήνα. Περιγραφή και σκοπιμότητα ένταξης Ο δείκτης παρουσιάζει τη συνολική κατανάλωση ηλεκτρικής ενέργειας ανά μήνα που μετρήθηκε στην περιοχή. Μπορεί να γίνει έτσι μία εκτίμηση της δαπάνης ηλεκτρικής ενέργειας και κατ επέκταση των φυσικών πόρων αλλά και της σύνδεσης της με την τουριστική αύξηση ενός προορισμού καθώς και την ορθολογική συμπεριφορά των επιχειρηματιών και των τουριστών στη χρήση ρεύματος. Για την εύρεση τιμών για το δείκτη πραγματοποιήθηκε επικοινωνία με το τεχνικό τμήμα της ΔΕΔΔΗΕ Καβάλας αλλά δεν έγινε δεκτό το αίτημα για χορήγηση αναλυτικών στοιχείων μηνιαίων καταναλώσεων. Αποτελέσματα-Συμπεράσματα Σύμφωνα με τα στοιχεία που παραχωρήθηκαν το μέγιστο για το 2013 ήταν 20,5 MW και σημειώθηκε τη θερινή περίοδο ενώ τα αντίστοιχα μέγιστα για την εαρινή και χειμερινή περίοδο (μη τουριστική περίοδος) ανήλθαν στα 9 και 9.5 MW αντίστοιχα. Παρατηρείται έτσι μια σύνδεση των καταναλώσεων με την αύξηση της τουριστικής κίνησης λόγω χρήσης κλιματιστικών, λειτουργίας καταστημάτων κ.τ.λ. 62

69 ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΩΝ ΔΕΙΚΤΩΝ ΑΕΙΦΟΡΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΓΙΑ ΤΗ ΘΑΣΟ Ποσοστό της ενέργειας που καταναλώνεται και προέρχεται από ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Περιγραφή και σκοπιμότητα ένταξης Ο δείκτης εκφράζει την εγκατεστημένη ισχύ των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας (ΑΠΕ) στην περιοχή, οι οποίες συμμετέχουν στην ηλεκτροπαραγωγή. Λόγω της ιδιαίτερης συμβολής των ΑΠΕ στη μείωση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων και στην καταπολέμηση του φαινομένου του θερμοκηπίου, ο δείκτης αυτός συμπεριλαμβάνεται στο σύνολο των διαρθρωτικών δεικτών με τους οποίους αξιολογείται η πρόοδος προς την αειφόρο ανάπτυξη στο πλαίσιο της διαδικασίας της Λισσαβόνας. Για την εύρεση τιμών για το δείκτη έγινε συνάντηση με τον υπεύθυνο του τεχνικού τμήματος της ΔΕΔΔΗΕ Καβάλας. Αποτελέσματα-Συμπεράσματα Σύμφωνα με στοιχεία της ΔΕΔΔΗΕ η συνολική εγκατεστημένη ισχύς ανανεώσιμων πηγών ενέργειας στο νησί της Θάσου ανέρχεται στα 1,4 ΜW. Αριθμός ή ποσοστό (%) των εγκαταστάσεων (πχ ξενοδοχεία) που χρησιμοποιούν ανανεώσιμες πηγές ενέργειας για ίδια κατανάλωση. Περιγραφή και σκοπιμότητα ένταξης Ο δείκτης υπολογίζει το ποσοστό των ξενοδοχειακών μονάδων που χρησιμοποιούν κάποια μορφή ανανεώσιμης πηγής ενέργειας για τη λειτουργία τους. Αποτελεί μία σημαντική πτυχή της διατήρησης των φυσικών πόρων και γενικότερα της αειφορίας στον τομέα του τουρισμού. Λόγω έλλειψης επίσημων στοιχείων, διενεργήθηκε επιτόπια έρευνα σε ξενοδοχειακά καταλύματα που έχουν πάρει άδεια και παρουσιάζονται στον αντίστοιχο κατάλογο του ΕΟΤ. Αποτελέσματα-Συμπεράσματα Το 69% των ξενοδοχειακών καταλυμάτων χρησιμοποιούν ηλιακούς θερμοσίφωνες για την παραγωγή ζεστού νερού χρήσης ενώ μόλις το 4% κάνει χρήση και φωτοβολταϊκών για την παραγωγή ενέργειας. Ποσοστό των καταλυμάτων που συμμετέχουν σε προγράμματα διαχείρισης της ενέργειας ή εφαρμόζουν πολιτικές/τεχνικές εξοικονόμησης ενέργειας. 63

70 ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΩΝ ΔΕΙΚΤΩΝ ΑΕΙΦΟΡΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΓΙΑ ΤΗ ΘΑΣΟ Περιγραφή και σκοπιμότητα ένταξης O δείκτης υπολογίζει το ποσοστό των καταλυμάτων που συμμετέχουν σε κάποιο επίσημο πρόγραμμα ενεργειακής διαχείρισης ή ακολουθούν μεθόδους εξοικονόμησης ενέργειας (π.χ. ενεργειακοί λαμπτήρες κτλ). Για τον υπολογισμό του δείκτη πραγματοποιήθηκε επιτόπια έρευνα σε καταλύματα του νησιού καθώς δεν υπήρχαν διαθέσιμα στοιχεία από τις αρμόδιες υπηρεσίες. Αποτελέσματα-Συμπεράσματα Το 40% των καταλυμάτων εφαρμόζουν μεθόδους εξοικονόμησης ενέργειας. Το κύριο μέτρο που λαμβάνεται είναι η χρήση λαμπτήρων χαμηλής κατανάλωσης. Αριθμός/ποσοστό δωματίων με κλιματισμό και/ή θέρμανση. Περιγραφή και σκοπιμότητα ένταξης Ο δείκτης περιγράφει το ποσοστό των δωματίων στην περιοχή που προσφέρουν κλιματισμό ή/και θέρμανση. Ο κλιματισμός ευθύνεται για ένα σημαντικό μερίδιο της κατανάλωσης ενέργειας κατά τους θερινούς μήνες και ειδικά λόγω της αύξησης του πληθυσμού της περιοχής. Για τον υπολογισμό του δείκτη πραγματοποιήθηκε επιτόπια έρευνα σε καταλύματα του νησιού καθώς δεν υπήρχαν διαθέσιμα στοιχεία από τις αρμόδιες υπηρεσίες. Αποτελέσματα-Συμπεράσματα Το 100% των ξενοδοχειακών καταλυμάτων κάνουν χρήση κλιματιστικών σε όλα τα δωμάτια τους. Το ποσοστό πέφτει στο 30% όσο αφορά στη θέρμανση των δωματίων κάτι που εξηγείται λόγω του έντονα εποχικού χαρακτήρα του τουρισμού. Διαχείριση υγρών αποβλήτων στην περιοχή. Περιγραφή και σκοπιμότητα ένταξης Ο δείκτης παρουσιάζει την ύπαρξη σχεδιασμού για τη διαχείριση των λυμάτων στην περιοχή ενδιαφέροντος. Επιλέχθηκε βάσει του γεγονότος ότι ο τομέας της διαχείρισης των υγρών αποβλήτων αποτελεί μία από τις βασικές συνιστώσες αποτίμησης της αειφόρου ανάπτυξης σε διεθνές επίπεδο. Επιπρόσθετα, ο βαθμός επεξεργασίας των υγρών αποβλήτων αποτελεί πρωταρχική παράμετρο για την ποιότητα των υδάτινων οικοσυστημάτων και κατ επέκταση της παραθαλάσσιας τουριστικής δραστηριότητας. Η λήψη των στοιχείων έγινε μετά από επικοινωνία με τον υπεύθυνο λειτουργίας των βιολογικών καθαρισμών του νησιού κ. Χατζηραβδέλη και από τα αναρτημένα στοιχεία της Ειδικής Γραμματείας Υδάτων. 64

71 ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΩΝ ΔΕΙΚΤΩΝ ΑΕΙΦΟΡΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΓΙΑ ΤΗ ΘΑΣΟ Αποτελέσματα-Συμπεράσματα Στη Θάσο λειτουργούν δύο εγκαταστάσεις επεξεργασίας υγρών αποβλήτων. 1) Στην περιοχή της σκάλας Ποταμιάς λειτουργεί βιολογικός καθαρισμός, ο οποίος δέχεται λύματα μέσω αποχετευτικού δικτύου από τους οικισμούς Παναγία, Ποταμιά, σκάλα Παναγίας και σκάλα Ποταμιάς (πληθυσμος αιχμής ). Σύμφωνα με τον υπεύθυνο της εγκατάστασης, ο βιολογικός καθαρισμός δεν δέχεται και δεν επεξεργάζεται βιομηχανικά λύματα και δεν γίνεται επαναχρησιμοποίηση του νερού. Στον Πίνακα 3.5.α παρουσιάζεται το αν ικανοποιούνται τα απαιτούμενα όρια εκροής από την εγκατάσταση σύμφωνα με τα κριτήρια που έχουν θεσπιστεί με την Οδηγία 91/271/ΕΟΚ και την ΚΥΑ 5673/400/1997. Πίνακας 3.5.α: Έλεγχος απαιτούμενων ορίων εκροής για τον βιολογικό της Ποταμιάς. Έτος BOD5 COD TSS T-N T-P ) Στην περιοχή του Λιμένα λειτουργεί βιολογικός καθαρισμός, ο οποίος δέχεται λύματα μέσω του αποχετευτικού δικτύου από τον οικισμό Λιμένα (πληθυσμός αιχμής 6.939) και τα βοθρολύματα από το υπόλοιπο νησί (πληθυσμός αιχμής 2.030). Σύμφωνα με τον υπεύθυνο της εγκατάστασης, ο βιολογικός καθαρισμός δεν δέχεται και δεν επεξεργάζεται βιομηχανικά λύματα και δεν γίνεται επαναχρησιμοποίηση του νερού. Στον Πίνακα 3.5.β παρουσιάζεται το αν ικανοποιούνται τα απαιτούμενα όρια εκροής από την εγκατάσταση σύμφωνα με τα κριτήρια που έχουν θεσπιστεί με την Οδηγία 91/271/ΕΟΚ και την ΚΥΑ 5673/400/1997. Πίνακας 3.5.β: Έλεγχος απαιτούμενων ορίων εκροής για τον βιολογικό του Λιμένα. Έτος BOD5 COD TSS T-N T-P Παραγωγή υγρών λυμάτων στην τοποθεσία. Περιγραφή και σκοπιμότητα ένταξης Ο δείκτης υπολογίζει την ποσότητα υγρών λυμάτων που παράγονται στην περιοχή σε ετήσια και μηναία βάση. Αντικατοπτρίζεται έτσι η ετήσια τάση του πληθυσμού λόγω της προσέλευσης τουριστών που έχει ως αποτέλεσμα αύξηση των υγρών λυμάτων και την πιθανή περιβαλλοντική υποβάθμιση όπου διαπιστώνεται ελλειπής διαχείρισή τους. Η λήψη των στοιχείων έγινε μετά από επικοινωνία με τον υπεύθυνο λειτουργίας των βιολογικών καθαρισμών του νησιού κ. Χατζηραβδέλη. Η παρουσίαση των αποτελεσμάτων επιλέχθηκε να πραγματοποιηθεί σε απόλυτες ποσότητες των αποβλήτων 65

72 ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΩΝ ΔΕΙΚΤΩΝ ΑΕΙΦΟΡΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΓΙΑ ΤΗ ΘΑΣΟ (σε m 3 ) και όχι σε τιμές ανά κάτοικο λόγω αδυναμίας εύρεσης περαιτέρω δεδομένων. Επίσης δεν μπορούν να υπάρξουν δεδομένα για παράνομους βόθρους ή απορρίψεις λυμάτων σε ρέματα κάτι που συμβαίνει λόγω του ανεπαρκούς αποχετευτικού δικτύου της περιοχής. Αποτελέσματα-Συμπεράσματα Τα παρακάτω στοιχεία αφορούν μόνο τον βιολογικό καθαρισμό του Λιμένα ο οποίος δέχεται και τα βοθρολύματα των υπόλοιπων περιοχών του νησιού. Δεν υπάρχουν διαθέσιμα στοιχεία για τον βιολογικό καθαρισμό της Ποταμιάς. Πίνακας 3.6: Παροχή ανά μήνα για τον βιολογικό καθαρισμό Λιμένα. Μήνας Παροχή (m 3 ) Μήνας Παροχή (m 3 ) Η παρατηρούμενη αύξηση των τιμών την περίοδο Δεκέμβριος-Απρίλιος οφείλεται στην εισροή όμβριων υδάτων ενώ η παροχή των λυμάτων στους αντίστοιχους μήνες εκτιμάται γύρω στα m 3 σύμφωνα με τον υπεύθυνο λειτουργίας. Η αύξηση κατά την τουριστική σεζόν (Μάιος-Σεπτέμβριος) συνδέεται με την αύξηση του πληθυσμού λόγω τουριστικής κίνησης. Ποσοστό τουριστικών καταλυμάτων συνδεδεμένων με το κεντρικό δίκτυο αποχέτευσης. Περιγραφή και σκοπιμότητα ένταξης Ο δείκτης παρουσιάζει το ποσοστό κάλυψης των καταλυμάτων από το αποχετευτικό σύστημα. Δίνεται έτσι μια εικόνα του επιπέδου διαχείρισης των υγρών αποβλήτων σε απευθείας σχέση με τον τουρισμό και άρα του επιπέδου αειφορίας που επιτυγχάνεται στον τομέα του τουρισμού. Με βάση τις καταγεγραμμένες ξενοδοχειακές μονάδες του νησιού και την έκταση του αποχετευτικού δικτύου έγινε υπολογισμός του ποσοστού των καταλυμάτων που συνδέονται με αυτό. Αποτελέσματα-Συμπεράσματα Στο νησί της Θάσου συνδέονται με το αποχετευτικό δίκτυο τα καταλύματα που ανήκουν στους οικισμούς Λιμένας, Παναγία Ποταμιά, Σκάλα Παναγίας και Σκάλα Ποταμιάς. Το 66

73 ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΩΝ ΔΕΙΚΤΩΝ ΑΕΙΦΟΡΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΓΙΑ ΤΗ ΘΑΣΟ ποσοστό αυτών ανέρχεται στο 52%. Στις υπόλοιπες περιοχές γίνεται χρήση σηπτικών δεξαμενών και ιδιωτικών εγκαταστάσεων επεξεργασίας λυμάτων. Κατανάλωση πόσιμου νερού. Περιγραφή και σκοπιμότητα ένταξης Ο δείκτης υπολογίζει τη συνολική κατανάλωση πόσιμου νερού ανά κάτοικο και ανά μήνα. Βοηθάει στη λήψη συμπερασμάτων για την πίεση που ασκεί η τουριστική δραστηριότητα στα αποθέματα νερού της περιοχής αλλά και για την ορθολογική διαχείριση των υδάτινων πόρων τόσο από τους μόνιμους κατοίκους όσο και από τους τουρίστες. Για τον υπολογισμό του δείκτη απαιτούνται στοιχεία για την κατανάλωση πόσιμου νερού ανά μήνα και για τον πληθυσμό αιχμής της περιοχής ανά μήνα. Για την εύρεσή τους πραγματοποιήθηκε επικοινωνία με τη Δημοτική Επιχείρηση Ύδρευσης και Αποχέτευσης Θάσου από την οποία έγινε ενημέρωση για την απουσία καταγεγραμμένων στοιχείων κατανάλωσης. Αποτελέσματα-Συμπεράσματα Δεν υπάρχουν επίσημα στοιχεία. Κρίνεται σημαντική η συστηματική παρακολούθηση και καταγραφή των καταναλώσεων πόσιμου νερού. Ποσοστό τουριστικών καταλυμάτων που χρησιμοποιούν ανακυκλωμένο νερό. Περιγραφή και σκοπιμότητα ένταξης O δείκτης υπολογίζει το ποσοστό των ξενοδοχειακών καταλυμάτων που κάνουν χρήση συστημάτων καθαρισμού και επαναχρησιμοποίησης του νερού. Το γλυκό νερό αποτελεί έναν περιορισμένο πόρο, ειδικά στα νησιά και η ανακύκλωση του παίζει κύριο ρόλο στην αειφορία μιας περιοχής. Λόγω έλλειψης επίσημων στοιχείων ή εκτιμήσεων για την υφιστάμενη κατάσταση στο νησί, τα δεδομένα λήφθηκαν μετά από επιτόπια έρευνα σε ξενοδοχειακά καταλύματα της Θάσου. Αποτελέσματα-Συμπεράσματα Στη Θάσο δεν γίνεται ανακύκλωση του νερού σε κεντρικό επίπεδο καθώς η έξοδος των βιολογικών καθαρισμών καταλήγει στη θάλασσα. Πολλά από τα ξενοδοχειακά καταλύματα όμως που δεν είναι συνδεδεμένα στο κεντρικό αποχετευτικό δίκτυο, άλλα χρησιμοποιούν ιδιωτικούς βιολογικούς καθαρισμούς, προχωρούν σε ανάκτηση του νερού για πότισμα κήπων και άρδευση καλλιεργειών. Το ποσοστό τους ανέρχεται σε 31%. 67

74 ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΩΝ ΔΕΙΚΤΩΝ ΑΕΙΦΟΡΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΓΙΑ ΤΗ ΘΑΣΟ Αριθμός των εγκαταστάσεων στον προορισμό που συμμετέχουν σε προγράμματα διατήρησης υδάτινων πόρων ή εφαρμόζουν πολιτικές και τεχνικές εξοικονόμησης νερού. Περιγραφή και σκοπιμότητα ένταξης Ο δείκτης υπολογίζει το ποσοστό των ξενοδοχειακών καταλυμάτων που χρησιμοποιούν μεθόδους εξοικονόμησης νερού στα δωμάτια τους όπως εδικές κεφαλές ντουζ, βρύσες και καζανάκια εξοικονόμησης νερού και συμβουλεύουν τους επισκέπτες σε θέματα εξοικονόμησης νερού όπως επαναχρησιμοποίηση πετσετών κτλ. Λόγω έλλειψης επίσημων στοιχείων ή εκτιμήσεων για την υφιστάμενη κατάσταση στο νησί, τα δεδομένα λήφθηκαν μετά από επιτόπια έρευνα σε αριθμό ξενοδοχειακών καταλυμάτων της Θάσου. Αποτελέσματα-Συμπεράσματα Το ποσοστό ανέρχεται σε 24% και περιλαμβάνει κυρίως χρήση καζανακίων διπλής ροής και ρυθμιστές ροής σε βρύσες. Ποιότητα αέρα. Περιγραφή και σκοπιμότητα ένταξης Σκοπός του συγκεκριμένου δείκτη αποτελεί η συνολική αποτύπωση των εκπομπών των αερίων ρύπων στους οποίους αναφέρεται η σχετική νομοθεσία: SO 2, ΝΟ 2, ΝΗ 3, NMVOCs, CO, PM 10, PM 2,5, C 6 H 6, βαρέα μέταλλα, βενζοπυρένιο. Η ρύπανση του αέρα συνδέεται άμεσα με την υποβάθμιση του περιβάλλοντος και την ανθρώπινη υγεία. Δεν κατέστη δυνατή η εύρεση στοιχείων ή κάποιας αναφοράς σχετικά με τα επίπεδα αέριας ρύπανσης στο νησί της Θάσου. Αποτελέσματα-Συμπεράσματα Οι κύριες πηγές ρύπανσης στη Θάσο είναι οι εξορυκτικές εργασίες στα λατομεία (καυσαέρια, έκλυση σκόνης), οι εστίες θέρμανσης, η κυκλοφορία οχημάτων, η καύση απορριμμάτων καθώς και η πιθανή μεταφορά ρύπων από τις ηπειρωτικές περιοχές (βιομηχανική ζώνη Καβάλας, Ξάνθης) και από τις εγκαταστάσεις εξόρυξης πετρελαίου ανοιχτά του Πρίνου. Ορατότητα νυχτερινού ουρανού. Περιγραφή και σκοπιμότητα ένταξης Ο δείκτης αποτελεί ένα μέτρο εκτίμησης του επιπέδου φωτορύπανσης που υπάρχει στην περιοχή. Η φωτορύπανση συνδέεται με την πληθυσμιακή ανάπτυξη (αύξηση τεχνητού φωτισμού), τη σπατάλη πολύτιμων ενεργειακών πόρων αλλά και με το φυσικό τοπίο, τη χλωρίδα και την πανίδα της περιοχής κάτι που είναι βασικό στην προσέλκυση τουριστών. 68

75 ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΩΝ ΔΕΙΚΤΩΝ ΑΕΙΦΟΡΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΓΙΑ ΤΗ ΘΑΣΟ Για τον υπολογισμό του δείκτη έγινε επικοινωνία με τον Σύλλογο Φίλων Αστρονομίας Ανατολικής Μακεδονίας. Δεν έχει γίνει επίσημη μέτρηση της φωτορύπανσης και η όποια αποτίμηση μπορεί να γίνει με βοήθεια χαρτών φωτορύπανσης και της εμπειρικής κλίμακας του Bortle. Αποτελέσματα-Συμπεράσματα Η απουσία μεγάλων αστικών κέντρων και η αραιή κατοίκηση του νησιού έχουν ως αποτέλεσμα ιδιαίτερα χαμηλά επίπεδα φωτορύπανσης. Η Θάσος μάλιστα φιλοξένησε το 2013 το πανελλήνιο συνέδριο ελληνικής αστρονομίας, ενώ κάθε καλοκαίρι στο νησί λαμβάνει χώρα το Astrocamping. Όπως φαίνεται και από τη δορυφορική εικόνα της νυχτερινής Γης που απεικονίζει τη φωτορύπανση, η οποία βασίστηκε σε δεδομένα από το δορυφόρο Suomi NPP το διάστημα 18/4 έως 23/10 του 2012 στην Θάσο οι τεχνητές πηγές φωτισμού περιορίζονται στις κύριες τουριστικές περιοχές των παραλίων (Λιμένας, Ποταμιά-Παναγία, Ποτός, Πρίνος). Εικόνα 3.3: Άποψη του νυχτερινού ουρανού από τον δορυφόρο Suomi-NPP της NASA. Ύπαρξη αισθητικών κριτηρίων στη διαδικασία έγκρισης σχεδιασμού. Περιγραφή και σκοπιμότητα ένταξης Ο δείκτης παρουσιάζει την ύπαρξη ειδικών προϋποθέσεων κατά την έγκριση σχεδιασμού κτιρίων προκειμένου να διαφυλαχθεί ο ιδιαίτερος χαρακτήρας μιας περιοχής και το ποσοστό των κτιρίων που συμμετέχουν. Η άναρχη δόμηση συμμετέχει στην οπτική/αισθητική ρύπανση και στην απόλεση του παραδοσιακού χαρακτήρα των περιοχών και κατ επέκταση των τουριστικών του πλεονεκτημάτων. Για τον υπολογισμό του δείκτη πραγματοποιήθηκε επικοινωνία με το τμήμα Πολεοδομίας της Περιφερειακής Ενότητας Θάσου. Δεν μπόρεσε να γίνει λόγω έλλειψης στοιχείων καταγραφή του ποσοστού των κτιρίων του νησιού που έχουν χτιστεί με παραδοσιακό τρόπο. 69

76 ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΩΝ ΔΕΙΚΤΩΝ ΑΕΙΦΟΡΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΓΙΑ ΤΗ ΘΑΣΟ Αποτελέσματα-Συμπεράσματα Σύμφωνα με τον ΦΕΚ 594/Δ/1978 χαρακτηρίζονται ως παραδοσιακοί οι οικισμοί Θεολόγος και Παναγία του δήμου Θάσου. Το νησί έχει απολέσει μεγάλο μέρος του παραδοσιακού αρχιτεκτονικού του χαρακτήρα Κοινωνικοί Δείκτες Δημογραφικές Επιπτώσεις του Τουρισμού (Πληθυσμός, Πληθυσμιακή Πυκνότητα) Περιγραφή και σκοπιμότητα ένταξης Ο δείκτης περιγράφει 2 τιμές χαρακτηριστικών δεδομένων του πληθυσμού της: Το μόνιμο πληθυσμό της περιοχής και την ηλικιακή πυραμίδα του πληθυσμού (ανδρών και γυναικών). Μπορούν με αυτό τον τρόπο να αντληθούν συμπεράσματα για τον βαθμό γήρανσης του τοπικού πληθυσμού και γενικότερα για τις δημογραφικές επιπτώσεις της τουριστικής ανάπτυξης καθώς και για το βαθμό πίεσης που ασκείται στο περιβάλλον με την αύξηση ή τη μείωση του πληθυσμού. Για τον υπολογισμό του δείκτη χρησιμοποιήθηκαν τα επίσημα στοιχεία της ΕΛ.ΣΤΑΤ. από την τελευταία απογραφή (2011). Αποτελέσματα-Συμπεράσματα Σύμφωνα με την απογραφή του 2011, ο μόνιμος πληθυσμός της Θάσου ανέρχεται στους κατοίκους. Η πυκνότητα του μόνιμου πληθυσμού υπολογίζεται σε 36,23 κατοίκους ανά τετραγωνικό χιλιόμετρο. Αναλογία των τουριστών σε σχέση με τους ντόπιους ανά μήνα Περιγραφή και σκοπιμότητα ένταξης Ο δείκτης υπολογίζει την αναλογία μεταξύ των τουριστών στον προορισμό σε σχέση με τους μόνιμους κατοίκους του νησιού. Εξάγονται έτσι συμπεράσματα σχετικά με την πίεση που υφίστανται οι κοινωνικές δομές του προορισμού λόγω της τουριστικής κίνησης. Καθώς δεν υπάρχουν διαθέσιμα ακριβή στοιχεία της τουριστικής κίνησης, για τον υπολογισμό χρησιμοποιήθηκαν τα στοιχεία συνολικών αφίξεων ανά μήνα. Στη συνέχεια διαιρέθηκαν με τον μόνιμο πληθυσμό του νησιού βάσει της τελευταίας απογραφής. Αποτελέσματα-Συμπεράσματα Πίνακας 3.7: Συνολικές αφίξεις και αναλογία προς μόνιμο πληθυσμό ανά μήνα (2013) ΜΗΝΕΣ Συνολικές Αφίξεις Αναλογία Τουριστών-Ντόπιων ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ ,25 ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ ,23 ΜΑΡΤΙΟΣ ,70 ΑΠΡΙΛΙΟΣ ,96 ΜΑΪΟΣ ,53 ΙΟΥΝΙΟΣ ,85 ΙΟΥΛΙΟΣ ,68 70

77 Αναλογία τουριστών - μόνιμων κατοίκων ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΩΝ ΔΕΙΚΤΩΝ ΑΕΙΦΟΡΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΓΙΑ ΤΗ ΘΑΣΟ Συνέχεια Πίνακα 3.7 ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ ,39 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ ,59 ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ ,59 ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ ,71 ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ ,53 ΣΥΝΟΛΟ , Γράφημα 3.3: Αναλογία τουριστών μόνιμων κατοίκων ανά μήνα για το 2013 Παρατηρείται ότι για τον μήνα Αύγουστο αναλογούν 14 επισκέπτες ανά 1 μόνιμο κάτοικο του νησιού. Εκτιμάται ότι η αναλογία είναι λίγο μικρότερη αν αφαιρεθούν οι αφίξεις για επαγγελματικούς λόγους, μετακινήσεις των μόνιμων κατοίκων στην πρωτεύουσα του νομού κτλ. Προσδόκιμο ζωής. Περιγραφή και σκοπιμότητα ένταξης Ο δείκτης περιγράφει το προσδόκιμο ζωής των κατοίκων της περιοχής. Αποτελεί μία βασική ένδειξη του βιοτικού επιπέδου των κατοίκων. Δεν υπάρχουν διαθέσιμα στοιχεία στο επίπεδο του Δήμου Θάσου οπότε έγινε χρήση των μετρήσεων του ΟΟΣΑ σε επίπεδο χώρας. Αποτελέσματα-Συμπεράσματα Στην Ελλάδα το προσδόκιμο επιβίωσης ανδρών και γυναικών κατά τη γέννηση είναι 77,5 και 82,5 έτη αντίστοιχα. Ποσοστό πληθυσμού με τριτοβάθμια εκπαίδευση Περιγραφή και σκοπιμότητα ένταξης Ο δείκτης περιγράφει το επίπεδο μόρφωσης του πληθυσμού. Η μόρφωση αποτελεί μια κινητήρια δύναμη που έχει θετική επίδραση στο βιοτικό επίπεδο του πληθυσμού καθώς 71

78 ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΩΝ ΔΕΙΚΤΩΝ ΑΕΙΦΟΡΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΓΙΑ ΤΗ ΘΑΣΟ και στον τρόπο ζωής και σκέψης του, κάτι που συνδέεται άμεσα και με τους περιβαλλοντικούς του προβληματισμούς. Τα απαιτούμενα στοιχεία χορηγήθηκαν από την Ελληνική Στατιστική Υπηρεσία. Αποτελέσματα-Συμπεράσματα Σύμφωνα με την απογραφή του 2011 από τους μόνιμους κάτοικους του νησιού, τριτοβάθμια εκπαίδευση έχουν λάβει οι 1127, δηλαδή 1 στους 12 κατοίκους. Η αντίστοιχη αναλογία για την περιφέρεια Καβάλας (ηπειρωτικό τμήμα του Ν. Καβάλας) είναι 1 στους 9. Επίπεδα ανεργίας Περιγραφή και σκοπιμότητα ένταξης Ο δείκτης υπολογίζει το ποσοστό των ανέργων στην περιοχή. Δίνεται έτσι η δυνατότητα σύγκρισης με άλλες περιοχές και η διαχρονική εξέλιξη του φαινομένου ώστε να βγουν συμπεράσματα για τα οφέλη της τουριστικής βιομηχανίας στον τομέα της απασχόλησης. Εύρεση της απαιτούμενης πληροφορίας κατόπιν αιτήματος στην ΕΛ.ΣΤΑΤ. και μετά από συνάντηση με τον προϊστάμενο και υπαλλήλους του ΟΑΕΔ Θάσου. Αποτελέσματα-Συμπεράσματα Σύμφωνα με στα στοιχεία της ΕΛ.ΣΤΑΤ., 990 κάτοικοι του νησιού είναι άνεργοι, δηλαδή ένα ποσοστό 7,2% το οποίο είναι λίγο χαμηλότερο από το 7,8% της Περιφερειακής Ενότητας Καβάλας. Προσλήψεις ανά μήνα Περιγραφή και σκοπιμότητα ένταξης Ο δείκτης αποτελεί μια καταγραφή των νόμιμων προσλήψεων ανά μήνα και με αυτό τον τρόπο γίνεται μια σύνδεση μεταξύ της αύξησης της τουριστικής κίνησης με τις προσλήψεις και κατ επέκταση τη μείωση των τιμών της ανεργίας. Τα στοιχεία χορηγήθηκαν από το Γραφείο Απασχόλησης του ΟΑΕΔ Θάσου. Αποτελέσματα-Συμπεράσματα Πίνακας 3.8: Αριθμός προσλήψεων ανά μήνα (2013). ΜΗΝΑΣ ΑΝΑΓΓΕΛΙΕΣ ΑΝΑΓΓΕΛΙΕΣ ΜΗΝΑΣ ΠΡΟΣΛΗΨΗΣ ΠΡΟΣΛΗΨΗΣ ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 63 ΙΟΥΛΙΟΣ 567 ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 91 ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ 258 ΜΑΡΤΙΟΣ 43 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 134 ΑΠΡΙΛΙΟΣ 298 ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 125 ΜΑΙΟΣ 799 ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 147 ΙΟΥΝΙΟΣ 981 ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ

79 Αριθμός προσλήψεων ανά μήνα ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΩΝ ΔΕΙΚΤΩΝ ΑΕΙΦΟΡΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΓΙΑ ΤΗ ΘΑΣΟ Γράφημα 3.4: Αριθμός προσλήψεων ανά μήνα για το 2013 (Πηγή: ΟΑΕΔ Θάσου) Παρατηρείται μια κατακόρυφη αύξηση των προσλήψεων τους μήνες Μάιο και Ιούνιο δηλαδή στην αρχή της τουριστικής περιόδου κάτι που μπορεί να ερμηνευθεί ως ένα από τα κύρια οφέλη του τουρισμού στην περιοχή. Επίπεδο εγκληματικότητας. Περιγραφή και σκοπιμότητα ένταξης Ο δείκτης περιγράφει τον αριθμό αδικημάτων που έχουν καταγραφεί στην περιοχή ανά μήνα. Γίνεται έτσι μια αποτίμηση της σύνδεσης της τουριστικής ανάπτυξης με την εγκληματικότητα. Επίσης υπολογίζεται ο αριθμός αδικημάτων που οφείλεται σε μη μόνιμους κατοίκους της περιοχής. Τα δεδομένα χορηγήθηκαν μετά από επίσημη αίτηση στην Αστυνομική Διεύθυνση Καβάλας. Αποτελέσματα-Συμπεράσματα Πίνακας 3.9: Αριθμός και είδος εγκλημάτων ανά μήνα (2013). ΑΔΙΚΗΜΑΤΑ ΙΑΝ. ΦΕΒ. ΜΑΡ. ΑΠΡ. ΜΑΙ. ΙΟΥΝ. Ληστείες Κλοπές/Διαρρήξεις Κλοπές τροχοφόρων Περί όπλων Ναρκωτικά Περί αλλοδαπών Παραχαραγμένα χαρτονομίσματα Απάτες Βιασμοί Σύνολο

80 ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΩΝ ΔΕΙΚΤΩΝ ΑΕΙΦΟΡΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΓΙΑ ΤΗ ΘΑΣΟ Συνέχεια Πίνακα 3.9 ΑΔΙΚΗΜΑΤΑ ΙΟΥΛ. ΑΥΓ. ΣΕΠΤ. ΟΚΤ. ΝΟΕΜ. ΔΕΚ. Ληστείες Κλοπές/Διαρρήξεις Κλοπές τροχοφόρων Περί όπλων Ναρκωτικά Περί αλλοδαπών Παραχαραγμένα χαρτονομίσματα Απάτες Βιασμοί Σύνολο Από τα στοιχεία παρατηρείται μια αύξηση των διαπραγμένων αδικημάτων κατά τους μήνες Ιούλιο και Αύγουστο που το νησί δέχεται τον κύριο όγκο τουριστών. Επίσης από τις 17 εξιχνιασμένες κλοπές, οι 16, δηλαδή ποσοστό 94%, οφείλεται σε αλλοδαπούς/τουρίστες. Συνεπάγεται μία άμεση σχέση της εγκληματικότητας στην περιοχή με την αύξηση του πληθυσμού λόγω τουρισμού κατά τους θερινούς μήνες αν και ο αριθμός των εγκλημάτων κινείται σε χαμηλά επίπεδα. Ασφάλεια στις μεταφορές. Περιγραφή και σκοπιμότητα ένταξης Ο δείκτης παρουσιάζει την εξέλιξη του αριθμού τροχαίων ατυχημάτων ανά μήνα. Η έντονη τουριστική δραστηριότητα και η αυξημένη κίνηση οχημάτων αυξάνει τους κινδύνους τροχαίων ατυχημάτων κάτι που έχει αρνητικές επιπτώσεις για την κοινωνία της περιοχής. Επίσης γίνεται υπολογισμός του ποσοστού των ατυχημάτων που οφείλονται σε μη μόνιμους αλλοδαπούς/τουρίστες. Η λήψη των στοιχείων έγινε μετά από αίτηση στην Αστυνομική Διεύθυνση Καβάλας. Αποτελέσματα-Συμπεράσματα Πίνακας 3.10: Τροχαία ατυχήματα ανά μήνα (2013) ΜΗΝΑΣ ΤΡΟΧΑΙΑ ΜΗΝΑΣ ΤΡΟΧΑΙΑ ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 1 ΙΟΥΛΙΟΣ 4 ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ - ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ 7 ΜΑΡΤΙΟΣ 1 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2 ΑΠΡΙΛΙΟΣ 1 ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 1 ΜΑΪΟΣ 1 ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ - Από το σύνολο των τροχαίων ατυχημάτων με τραυματισμό που σημειώθηκαν το 2013 στο Δήμο Θάσου (σύνολο 18) τα 10 προκλήθηκαν με συμμετοχή οχημάτων αλλοδαπών 74

81 ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΩΝ ΔΕΙΚΤΩΝ ΑΕΙΦΟΡΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΓΙΑ ΤΗ ΘΑΣΟ τουριστών, ήτοι σε ποσοστό 56%. Επίσης παρατηρείται μία αύξηση των τροχαίων τους μήνες Ιούλιο και Αύγουστο λόγω και της αύξησης του όγκου κυκλοφορίας εξαιτίας της άφιξης τουριστών. Αθλητικές εγκαταστάσεις ανά κάτοικο. Περιγραφή και σκοπιμότητα ένταξης Ο δείκτης υπολογίζει τον αριθμό αθλητικών εγκαταστάσεων που αναλογούν σε κάθε μόνιμο κάτοικου του νησιού. Αποτελεί έναν δείκτη κοινωνικής ευημερίας και συνδέεται με τα οφέλη που έχει ο τουρισμός στην περιοχή. Τα στοιχεία λήφθηκαν μετά από επικοινωνία με τον Δήμο Θάσου. Αποτελέσματα-Συμπεράσματα Σχεδόν σε κάθε χωριό υπάρχει και από ένα δημοτικό γήπεδο ποδοσφαίρου. Αναλυτικά: Λιμένας (1), Παναγία (1), Ποταμιά (1), Πρίνος (1), Σωτήρος (1), Καλλιράχη (1), Λιμενάρια (2), Θεολόγος (2). Επίσης στα Λιμενάρια και στο Λιμένα υπάρχουν από ένα 1 κλειστό γυμναστήριο (μπάσκετ, βόλεϊ, τένις, χάντμπολ, 5χ5, ενόργανη κ.λ.π.). Υπολογίζεται ότι αντιστοιχούν αθλητικές εγκαταστάσεις ανά κάτοικο. Επίπεδο παροχών υγείας. Περιγραφή και σκοπιμότητα ένταξης Ο δείκτης περιγράφει το επίπεδο των παροχών υγείας στον προορισμό καταγράφοντας τον αριθμό νοσοκομείων, κέντρων υγείας, ιατρείων και φαρμακείων και την πληθυσμιακή τους κάλυψη εντός και εκτός τουριστικής περιόδου. Τα στοιχεία δόθηκαν από το δήμο Θάσου και τον Φαρμακευτικό Σύλλογο Καβάλας μετά από τηλεφωνική επικοινωνία. Αποτελέσματα-Συμπεράσματα Στη Θάσο υπάρχει ένα κέντρο υγείας στον οικισμό Πρίνος, ενώ σοβαρότερα περιστατικά μεταφέρονται στο Γενικό Νοσοκομείο Καβάλας. Επίσης λειτουργούν 15 φαρμακεία στο σύνολο του νησιού και 7 αγροτικά ιατρεία (Θάσου (Λιμένας), Λιμεναρίων, Παναγίας, Σκάλας Καλλιράχης, Ποτού, Σκάλας Σωτήρος, Θεολόγου). Αριθμός ελέγχων υγειονομικού ενδιαφέροντος και αριθμός παραβάσεων Περιγραφή και σκοπιμότητα ένταξης Ο δείκτης δείχνει τον αριθμό των ελέγχων σε επιχειρήσεις υγειονομικού ενδιαφέροντος και τις αντίστοιχες καταγεγραμμένες παραβάσεις. Η απότομη αύξηση της τουριστικής δραστηριότητας συχνά συνοδεύεται από πτώση του επιπέδου παρεχόμενων υπηρεσιών 75

82 ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΩΝ ΔΕΙΚΤΩΝ ΑΕΙΦΟΡΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΓΙΑ ΤΗ ΘΑΣΟ κάτι που ειδικά σε τέτοιου είδους επιχειρήσεις μπορεί να οδηγήσει σε τροφικές δηλητηριάσεις και παρόμοια περιστατικά. Τα στοιχεία λήφθηκαν από τη Δ/νσης Δημ.Υγείας & Κοινωνικής Μέριμνας ΠΕ Καβάλας και αφορούν το σύνολο του Ν. Καβάλας. Αποτελέσματα-Συμπεράσματα Πίνακας 3.11: Αριθμός ελέγχων από υγειονομικές υπηρεσίες και παραβάσεις ανά μήνα (2013) ΜΗΝΕΣ Αριθμός ελέγχων Παραβάσεις ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 28 4 ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 40 7 ΜΑΡΤΙΟΣ ΑΠΡΙΛΙΟΣ ΜΑΪΟΣ ΙΟΥΝΙΟΣ ΙΟΥΛΙΟΣ ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 97 7 Παρατηρείται εντατικοποίηση των ελέγχων κατά τη τουριστική περίοδο λόγω της λειτουργίας περισσότερων εποχικών επιχειρήσεων εστίασης. Αριθμός προστατευόμενων μνημείων και αξιοθέατων Περιγραφή και σκοπιμότητα ένταξης Ο δείκτης παρουσιάζει τον αριθμό μνημείων και αξιοθέατων (αρχαιολογικοί χώροι, μουσεία κτλ) που υπάρχουν στην περιοχή. Προκύπτουν έτσι συμπεράσματα για την αλληλεπίδραση του αριθμού αυτού με την τουριστική ανάπτυξη της περιοχής και δίνεται και ένα μέτρο της πολιτιστικής ανάπτυξης του προορισμού. Για την εύρεση των τιμών του δείκτη έγινε επικοινωνία με τον Δήμο Θάσου και αναζήτηση στην ιστοσελίδα του Ιδρύματος Μουσείου Μακεδονικού Αγώνα. Αποτελέσματα-Συμπεράσματα Στη Θάσο λειτουργούν τα εξής 9 μουσεία: 1 αρχαιολογικό μουσείο (Θάσου), 4 λαογραφικά μουσεία (Θεολόγου, Λιμεναρίων, θασίτικο σπίτι), 1 μουσείο τέχνης (Πολύγνωτος Βαγής), 3 μουσεία παραδοσιακών προϊόντων (Ελίας-Λαδιού, Παραδοσιακό Ελαιοτριβείο, Μελλισοκομικού Συνεταιρισμού). Επίσης υπάρχουν σημαντικοί αρχαιολογικοί χώροι καθώς και διάφορα ιστορικά και θρησκευτικά μνημεία. Ακρόπολη, Αρχαία Αγορά, Αρχαίο Θέατρο, Αρχαίο Λιμάνι, Αρχαίο Ωδείο, Αρχαιολογικός Χώρος Αλυκών, Αρχαίος Πύργος Θυμωνιάς, Αψίς Καρακάλλα, Διονύσιο, Εβραιόκαστρο, Ιερό Ηρακλέους, Ι.Μ. Αρχαγγέλου Μιχαήλ, Ι.Μ. 76

83 ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΩΝ ΔΕΙΚΤΩΝ ΑΕΙΦΟΡΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΓΙΑ ΤΗ ΘΑΣΟ Αγίου Παντελεήμονα, Ι.Μ. Κοιμήσεως της Θεοτόκου, Ι.Ν. Κοιμήσεως της Θεοτόκου, Ι.Ν. Αγίου Νικολάου, Ι.Ν. Αγίου Αθανασίου, Καλογερικό, Μεταλλεία, Παλατάκι, Πύλη Δία Ήρας, Πύλη Σειληνού. Αριθμός φεστιβάλ και παραδόσεων που διατηρούνται. Περιγραφή και σκοπιμότητα ένταξης Ο δείκτης παρουσιάζει τον αριθμό πολιτιστικών εκδηλώσεων που λαμβάνουν χώρα στην περιοχή. Διαφαίνεται έτσι το επίπεδο της πολιτιστικής ανάπτυξης καθώς και το αντίκτυπο του τουρισμού στη διατήρηση των παραδοσιακών ηθών και εθίμων, καθώς και στην καθιέρωση νέων. Οι πληροφορίες για τον δείκτη βρέθηκαν μέσω ιστοσελίδων τουριστικής προβολής του νησιού. Αποτελέσματα-Συμπεράσματα Στη Θάσο διατηρείται ένας αρκετά μεγάλος αριθμός εθίμων και εκδηλώσεων όπως: Η αναπαράσταση του παραδοσιακού Θασίτικου γάμου (Θεολόγος), η γιορτή της φασολάδας (Μαριές), η γιορτή της σαρδέλας (Καλλιράχη), το έθιμο του πηδήματος της φωτιάς (Θεολόγος, Λιμενάρια, Ποταμιά), οι εκδηλώσεις προς τιμήν του Αγίου Αθανασίου (κάστρο Λιμεναρίων), εκδηλώσεις 15αύγουστου (Παναγία). Επίσης ξεχωρίζει το καρναβάλι της Θάσου με εκδηλώσεις στους οικισμούς Λιμενάρχα, Παναγία, Λιμένας, Ραχώνι, Μαριές. Τέλος πραγματοποιούνται πολλές θεατρικές παραστάσεις στα πλαίσια του διεθνούς φεστιβάλ Φιλλίπων και Θάσου καθώς και συναυλίες κατά τους θερινούς μήνες. Παρατηρείται η διατήρηση πολλών εθίμων ακόμα και κατά τη διάρκεια της μη τουριστικής περιόδου αλλά και η προσπάθεια τόνωσης της πολιτιστικής ζωής του νησιού κάτι στο οποίο έχει επιδράσει η αυξημένη τουριστική κίνηση αλλά και ταυτόχρονα στοχεύει στην προσέλκυση περισσότερων επισκεπτών. Ποσοστό αναπαλαιωμένων κτιρίων Περιγραφή και σκοπιμότητα ένταξης Ο δείκτης περιγράφει τον αριθμό των αναπαλαιωμένων κτιρίων και το ποσοστό του επί των συνολικών οικημάτων του τουριστικού προορισμού. Υπολογίζεται έτσι ο βαθμός επιρροής του τουρισμού στη διατήρηση της ιδιαίτερης αρχιτεκτονικής ταυτότητας της περιοχής. Για τον υπολογισμό του δείκτη πραγματοποιήθηκε επικοινωνία με το τμήμα Πολεοδομίας της Π.Ε. Θάσου αλλά δεν υπάρχουν καταγεγραμμένα σχετικά στοιχεία. 77

84 Αλβανία Βουλγαρία Ηνωμένο Βασίλειο Γερμανία Γεωργία Ρουμανία Σερβία Ρωσική Ομοσπονδία Ουκρανία Λοιπές χώρες ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΩΝ ΔΕΙΚΤΩΝ ΑΕΙΦΟΡΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΓΙΑ ΤΗ ΘΑΣΟ Ποσοστό ξένου πληθυσμού Περιγραφή και σκοπιμότητα ένταξης Ο δείκτης υπολογίζει το ποσοστό αλλοδαπών που ζουν μόνιμα στο νησί. Ο αριθμός αυτός συνδέεται με διάφορα κοινωνικά φαινόμενα όπως ο ρατσισμός, η απόλεση των ιδιαίτερων κοινωνικών χαρακτηριστικών του αυτόχθονου πληθυσμού, το φαινόμενο μόνιμης εγακτάστασης τουριστών κτλ Για τον υπολογισμό έγινε χρήση στοιχείων της ΕΛ.ΣΤΑΤ. σύμφωνα με την απογραφή του Αποτελέσματα-Συμπεράσματα Πίνακας 3.12: Αριθμός αλλοδαπών που διαμένουν στις Π.Ε. Θάσου και Καβάλας Αλλοδαποί κατά χώρα υπηκοότητας (Βασικές χώρες) Σύνολο Αριθμός για Π.Ε Θάσου Ποσοστά για Π.Ε. Θάσου Ποσοστά για Π.Ε. Καβάλας ,54% 7,5% 2,73% 0,92% 0,75% 0,50% 0,26% 0,19% 0,18% 0,16% 1,38% 6,5% 3,8% 1,13% 0,035% 0,15% 0,30% 0,05% 0,03% 0,13% 0,10% 0,72% Παρατηρείται ότι τα ποσοστά αλλοδαπών μεταναστών που ζουν μόνιμα στο νησί είναι ιδιαίτερα αυξημένα σε σχέση με τα αντίστοιχα στην Π.Ε. Καβάλας. Ελλάδα Αλβανία Βουλγαρία Ηνωμένο Βασίλειο Γερμανία Γεωργία Ρουμανία Σερβία Ρωσία Ουκρανία Λοιπές χώρες Γράφημα 3.5: Ποσοστό αλλοδαπών που διαμένουν στη Θάσο (απογραφή 2011). 78

85 ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΩΝ ΔΕΙΚΤΩΝ ΑΕΙΦΟΡΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΓΙΑ ΤΗ ΘΑΣΟ Ποσοστό της γης που ανήκει σε άτομα που δεν είναι κάτοικοι της περιοχής. Περιγραφή και σκοπιμότητα ένταξης Ο δείκτης δίνει μια εικόνα για το επίπεδο της ιδιοκτησίας στην περιοχή από μη μόνιμους κατοίκους της περιοχής και κυρίως κατοίκους του εξωτερικού. Η αγορά μεγάλου αριθμού εκτάσεων από κατοίκους του εξωτερικού συνδέεται άμεσα με το τουριστικό ενδιαφέρον της περιοχής, αποτελεί δείκτη κοινωνικής πίεσης καθώς και οικονομικής ευμάρειας των κατοίκων. Για τον υπολογισμό του δείκτη έγινε επικοινωνία με το Υποθηκοφυλάκειο- Κτηματολογικό Γραφείο Θάσου. Δεν κατέστη δυνατή η χορήγηση σχετικών στοιχείων. Ποσοστό τουριστικών επιχειρήσεων που ανήκουν σε ξένους/μη μόνιμους κατοίκους Περιγραφή και σκοπιμότητα ένταξης Ο δείκτης δίνει μια εικόνα για το επίπεδο της ιδιοκτησίας τουριστικών επιχειρήσεων στην περιοχή από μη μόνιμους κατοίκους της περιοχής και κυρίως κατοίκους του εξωτερικού. Η αγορά μεγάλου αριθμού επιχειρήσεων από κατοίκους του εξωτερικού συνδέεται άμεσα με το τουριστικό ενδιαφέρον της περιοχής αποτελεί όμως και δείκτη κοινωνικής πίεσης προς το μόνιμο πληθυσμό. Για τον υπολογισμό του δείκτη έγινε επικοινωνία με το Εμπορικό Επιμελητήριο Καβάλας αλλά λόγω έλλειψης στοιχείων πραγματοποιήθηκε επιτόπια έρευνα στα τουριστικά καταλύματα της περιοχής. Αποτελέσματα-Συμπεράσματα Σύμφωνα με τα στοιχεία της επιτόπιας έρευνας το 25% περίπου των ξενοδοχειακών καταλυμάτων ανήκουν σε μη μόνιμους κατοίκους του νησιού. Ποσοστό των τουριστικών αξιοθέατων με δυνατότητα πρόσβασης αναπηρικού αμαξιδίου Περιγραφή και σκοπιμότητα ένταξης Ο δείκτης περιγράφει το ποσοστό των τουριστικών αξιοθέατων που διαθέτουν ειδικές υποδομές για τη διευκόλυνση πρόσβασης σε άτομα με αναπηρίες. Αποτελεί ένα σημαντικό δείκτη του επιπέδου κοινωνικής ευαισθησίας στον προορισμό, κυρίως όσον αφορά στη συμμετοχή της πολιτείας και των τοπικών φορέων. Για τη λήψη στοιχείων σχετικά με το δείκτη πραγματοποιήθηκε επιτόπια έρευνα και τηλεφωνική επικοινωνία με το σύνολο των μουσείων και των αρχαιολογικών χώρων του νησιού. 79

86 ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΩΝ ΔΕΙΚΤΩΝ ΑΕΙΦΟΡΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΓΙΑ ΤΗ ΘΑΣΟ Αποτελέσματα-Συμπεράσματα 2 από τα 9 μουσεία της περιοχής παρέχουν υποδομές για ΑΜΕΑ. Ποσοστό των ξενοδοχείων με ειδικά διαμορφωμένα δωμάτια για άτομα με ειδικές ανάγκες Περιγραφή και σκοπιμότητα ένταξης Ο δείκτης περιγράφει το ποσοστό των ξενοδοχειακών καταλυμάτων που διαθέτουν ειδικές υποδομές για τη διευκόλυνση πρόσβασης σε άτομα με αναπηρίες. Αποτελεί ένα σημαντικό δείκτη του επιπέδου κοινωνικής ευαισθησίας στον προορισμό, κυρίως όσον αφορά στη συμμετοχή των επιχειρηματιών του τουριστικού τομέα Για τη λήψη στοιχείων σχετικά με το δείκτη πραγματοποιήθηκε επιτόπια έρευνα στα καταλύματα του νησιού, καθώς δεν υπήρχαν διαθέσιμα στοιχεία από τους αρμόδιους φορείς. Αποτελέσματα-Συμπεράσματα Το 65% των ξενοδοχειακών καταλυμάτων προσφέρουν υποδομές πρόσβασης σε άτομα με ειδικές ανάγκες και το 40% διαθέτουν και υποδομές φιλοξενίας (ειδικά δωμάτια, ειδικά μπάνια κ.τ.λ.). Ποσοστό των τουριστικών επιχειρήσεων που ανήκουν σε γυναίκες. Περιγραφή και σκοπιμότητα ένταξης Ο δείκτης υπολογίζει το ποσοστό των τουριστικών επιχειρήσεων που ανήκουν σε γυναίκες. Επιτρέπεται έτσι η εξαγωγή συμπερασμάτων σχετικά με τη φυλετική ισότητα στον εργασιακό τομέα, η οποία έχει άμεση σύνδεση με την κοινωνική και οικονομική ευμάρεια που προσφέρει η ανάπτυξη γενικά και πιο συγκεκριμένα η τουριστική ανάπτυξη σε έναν τόπο. Καθώς δεν υπάρχουν επίσημα στατιστικά για το σύνολο των επιχειρήσεων, πραγματοποιήθηκε επιτόπια έρευνα για το καθεστώς ιδιοκτησίας των ξενοδοχειακών μονάδων της περιοχής. Αποτελέσματα-Συμπεράσματα Το 37,5% των ξενοδοχειακών καταλυμάτων ανήκουν σε γυναίκες ενώ το 47,5% σε άντρες. Το υπόλοιπο 15% αποτελεί οικογενειακές επιχειρήσεις και ανώνυμες εταιρίες. Κρίνεται σημαντική η συστηματική παρακολούθηση του δείκτη για το σύνολο των τουριστικών επιχειρήσεων. 80

87 ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΩΝ ΔΕΙΚΤΩΝ ΑΕΙΦΟΡΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΓΙΑ ΤΗ ΘΑΣΟ Οικονομικοί Δείκτες Αφίξεις τουριστών ανά μήνα. Περιγραφή και σκοπιμότητα ένταξης Ο δείκτης αποτυπώνει τον αριθμό των τουριστών που επισκέπτονται την περιοχή. Ο συνολικός αριθμός αφίξεων αποτελεί ένα αντιπροσωπευτικό μέτρο της συνολικής πίεσης που ασκείται στην περιοχή από την τουριστική δραστηριότητα. Απεικονίζει από τη μία πλευρά την τάση που παρουσιάζει η τουριστική κίνηση για την περιοχή τη δεδομένη χρονική περίοδο με ότι αντίκτυπο έχει αυτή στην τοπική οικονομική ανάπτυξη και αειφορία, ενώ από την άλλη εκφράζει την πίεση που ασκείται εποχιακά στο περιβάλλον λόγω της διαφοροποίησης (αύξηση ή μείωση) που παρατηρείται στον πληθυσμό την κάθε περίοδο. Για τον υπολογισμό χρησιμοποιήθηκαν τα στοιχεία αφίξεων επιβατών στο νησί της Θάσου τα οποία χορηγήθηκαν από τα λιμεναρχεία Θάσου και Καβάλας. Στη συνέχεια έγινε πρόσθεση των αφίξεων στο λιμάνι του Πρίνου και στο λιμάνι του Λιμένα, που αποτελούν το μοναδικό τρόπο άφιξης στο νησί της Θάσου. Δεν υπάρχουν διαθέσιμα στοιχεία αποτύπωσης του ακριβή αριθμού τουριστών ανά μήνα. Αποτελέσματα-Συμπεράσματα Πίνακας 3.13: Στοιχεία διακίνησης επιβατών προς τη Θάσο ανά μήνα (2013). ΜΗΝΕΣ ΑΦΙΞΕΙΣ ΠΡΙΝΟΣ ΑΦΙΞΕΙΣ ΛΙΜΕΝΑΣ ΣΥΝΟΛΟ ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ ΜΑΡΤΙΟΣ ΑΠΡΙΛΙΟΣ ΜΑΪΟΣ ΙΟΥΝΙΟΣ ΙΟΥΛΙΟΣ ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ ΣΥΝΟΛΟ

88 ΙΑΝ ΦΕΒ ΜΑΡ ΑΠΡ ΜΑΙ ΙΟΥΝ ΙΟΥΛ ΑΥΓ ΣΕΠΤ ΟΚΤ ΝΟΕ ΔΕΚ Αριθμός αφιχθέντων ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΩΝ ΔΕΙΚΤΩΝ ΑΕΙΦΟΡΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΓΙΑ ΤΗ ΘΑΣΟ Γράφημα 3.6: Αφίξεις στη Θάσο ανά μήνα για το Παρατηρείται μια ελαφριά άνοδος των αφίξεων τον Απρίλιο που είναι και η αρχή της τουριστικής σεζόν και πτώση μετά τον Οκτώβριο που σηματοδοτεί το τέλος της. Οι μέγιστες τιμές, με αρκετά μεγάλη διαφορά από τις υπόλοιπες, παρατηρούνται τους μήνες Ιούλιο και Αύγουστο. Ποσοστό πληρότητας για τις εξουσιοδοτημένες ξενοδοχειακές μονάδες ανά μήνα Περιγραφή και σκοπιμότητα ένταξης Ο δείκτης παρουσιάζει την ανά μήνα πληρότητα των καταλυμάτων της περιοχής. Δίνεται έτσι μια εικόνα της τουριστικής κίνησης και ακολούθως της οικονομικής επίδοσης του τουριστικού τομέα. Πραγματοποιήθηκε τηλεφωνική επικοινωνία με τον κ Παπαδημητρίου (Πρόεδρος Ξενοδόχων Θάσου) αλλά διαπιστώθηκε έλλειψη διαθέσιμων επίσημων στοιχείων στο επίπεδο του δήμου Θάσου για το Τα μόνα στοιχεία προέρχονται από το Σύνδεσμο Ελληνικών Τουριστικών Επιχειρήσεων (ΣΕΤΕ) σε επίπεδο νομού. Αποτελέσματα-Συμπεράσματα Σύμφωνα με τον ΣΕΤΕ για το σύνολο του Ν. Καβάλας και για το έτος 2012 η πληρότητα κλινών στα καταλύματα ξενοδοχειακού τύπου ήταν 34,2%. Αναμένεται το ποσοστό πληρότητας να είναι σημαντικά μεγαλύτερο κατά τη θερινή περίοδο και συγκεκριμένα για το νησί της Θάσου. Σύμφωνα με εκτιμήσεις του κ. Παπαδημητρίου για το 2013 ανήρθε στο 85% και παρουσιάζει αυξητικές τάσεις. Συνολικός αριθμός καταλυμάτων/κλινών Περιγραφή και σκοπιμότητα ένταξης Ο δείκτης περιγράφει το συνολικό αριθμό διαθέσιμων καταλυμάτων και κλινών στην περιοχή. Προκύπτει έτσι ένα συμπέρασμα για το επίπεδο και τη δυναμική του τουριστικού τομέα. 82