«Βία κατά ανηλίκων» Γιώργος Νικολαΐδης Ψυχίατρος

Transcript

1 «Βία κατά ανηλίκων» Γιώργος Νικολαΐδης Ψυχίατρος Δ/ντης Διεύθυνσης Οικογενειακών Σχέσεων Ινστιτούτο Υγείας του Παιδιού

2 Διαπροσωπική βία Το ,3 εκατομμύρια άνθρωποι πέθαναν ως αποτέλεσμα βίας (Krug et al., 2000, Reza et al., 2001). ΟΠ.Ο.Υ. υιοθετεί (W.H.O., 2001) την εκτίμηση ερευνητών (Murray and Lopez, 1996) ότι η διαπροσωπική βία το 2020 θα ανέλθει από την 19η στην12η θέσηστην λίστα των 30 πιο σημαντικών αιτιών θανάτου παγκόσμια.

3 Βία κατά ανηλίκων Μελέτη στην Σουηδία αναφέρει ότι μια στις πέντε γυναίκες υπήρξε θύμα κακοποίησης κύρια κατά τη διάρκεια της εφηβικής και παιδικής της ηλικίας (Krantz and Ostergen, 2000). ΟΠ.Ο.Υ. εκτιμά (W.H.O., 1999) ότι παιδιά στον κόσμο γίνονται θύματα βίας (Krug et al., 2001).

4 Βία κατά ανηλίκων Μελέτες εκτίμησης της έκτασης του φαινομένου της βίας σε ανηλίκους παρουσιάζουν τεράστιες διακυμάνσεις (από 3% έως 29% στα αγόρια και από 7% έως 36% στα κορίτσια) κυρίως λόγω των διαφορετικών κριτηρίων και ορισμών που οι διάφοροι μελετητές υιοθετούν (Finkelhor, 1994). ΟΠ.Ο.Υ. εκτιμά (W.H.O., 2002) πως κάθε χρόνο παιδιά δολοφονούνται ετησίως Κάθε χρόνο περίπου αγόρια και κορίτσια υφίστανται σεξουαλική παραβίαση σε ολόκληρο τον πλανήτη (U.N., 2002)

5 Βία (W.H.O., 1995) «Βία είναι η εμπρόθετη χρήση φυσικής δύναμης ή εξουσίας, επαπειλούμενη ή πραγματική, εναντίον ενός άλλου προσώπου, του ίδιου του εαυτού ήμιας ομάδας ανθρώπων, η οποία έχει ως αποτέλεσμα την επέλευση ή την αυξημένη πιθανότητα επέλευσης, τραυματισμού, θανάτου, ψυχολογικής βλάβης, στρεβλής ανάπτυξης ή αποστέρησης»

6 Κακοποίηση - παραμέληση των παιδιών (W.H.O., 1999) «Η κακοποίηση ή κακομεταχείριση του παιδιού περιλαμβάνει όλες τις μορφές σωματικής ή συναισθηματικής κακής μεταχείρισης, σεξουαλικής παραβίασης, παραμέλησης ή παραμελημένης θεραπευτικής αντιμετώπισης ή εκμετάλλευσης για εμπορικούς σκοπούς, ηοποία καταλήγει σε συγκεκριμένη ή εν δυνάμει βλάβη που αφορά τη ζωή και την ανάπτυξη του παιδιού, στα πλαίσια μιας σχέσης ευθύνης, εμπιστοσύνης και δύναμης»

7 Μορφές κακοποίησης παραμέλησης των παιδιών Σωματική κακοποίηση Παραμέληση Σεξουαλική κακοποίηση Ψυχολογική Συναισθηματική κακοποίηση παραμέληση Σύνδρομο «Μυνχάουζεν δι αντιπροσώπου» Κακοποίηση από Υπηρεσίες Έκθεση σε σκηνές βίας σύνδρομο του «αμέτοχου θεατή» Υπολειπόμενη ανάπτυξη μη-οργανικής αιτιολογίας Σωματική τιμωρία «Ασύμμετρη» Βία μεταξύ ανηλίκων ( Bullying ) Κακοποίηση παραμέληση των παιδιών σε Ιδρύματα Παιδική εργασία Σεξουαλική εκμετάλλευση ανηλίκων, παιδικό trafficking Παιδική κακοποίηση μέσω του Διαδικτύου

8 Σωματική κακοποίηση των παιδιών Στις Η.Π.Α., η αναμενόμενη συχνότητα αναφέρεται στο 1%-2% των παιδιών ηλικίας 0-18 ετών κάθε χρόνο εκ των οποίων παιδιά πεθαίνουν (Krugman, 1992). Στη Μ. Βρετανία, η συχνότητακατ έτος κυμαίνεται από 1%-2% των παιδιών του πληθυσμού κάτω των 5 ετών (Browne, 1993). Στη Σουηδία αναφέρεται σε ποσοστό 4% (1,5 εκατομμύρια παιδιά). Στη Γαλλία αναφέρονται περιπτώσεις κακοποίησης/παραμέλησης το χρόνο (εκτός σεξουαλικής).

9 Σωματική κακοποίηση των παιδιών Σύμφωνα με εκτιμήσεις του Π.Ο.Υ. (W.H.O., 1999), υπολογίζεται ότι 1 στα έως 1 στα παιδιά ηλικίας κάτω των 5 ετών πεθαίνει κάθε χρόνο λόγω σωματικής κακοποίησης. Επίσης, ο Π.Ο.Υ. εκτιμά ότι από 1 στα έως 1 στα 180 παιδιά παραπέμπεται κάθε χρόνο σε κάποια υπηρεσία υγείας ή κοινωνικής προστασίας λόγω κακοποίησης (W.H.O., 1997, Krug et al., 2000).

10 Σωματική κακοποίηση των παιδιών Σε μελέτες σε ειδικούς πληθυσμούς παιδιών αναφέρονται ότι: 10% απ' όλα τα ατυχήματα σε παιδιά < 3 ετών, εκτός από τα τροχαία. 10% των παιδιών < 5 ετών που εξετάζονται στα εξωτερικά ιατρεία νοσοκομείων για κάποιο τραυματισμό. 25% απ' όλα τα κατάγματα σε παιδιά < 3 ετών. 3-5% των βαριά κακοποιημένων παιδιών πεθαίνουν ή μένουν με μόνιμες σοβαρές αναπηρίες.

11 Μελέτη 197 περιπτώσεων κακοποίησης παραμέλησης στην Ελλάδα (Ι.Υ.Π., Αγάθωνος και Μαραγκός, 1995) 6%θνητότητα 17%σοβαρές κακώσεις 33%προσωρινή αναπηρία 8%μόνιμη αναπηρία

12 Αιτιοπαθογεννετικοί παράγοντες σωματικής κακοποίησης-παραμέλησης Έλλειψη κοινωνικών υποστηριγμάτων οικογένειας Χαμηλό κοινωνικοοικονομικό και μορφωτικό επίπεδο γονέων Πολυμελής οικογένεια με >4 παιδιά Μονογονεϊκή οικογένεια

13 Αιτιοπαθογεννετικοί παράγοντες σωματικής κακοποίησης-παραμέλησης Νεαρή ηλικία τεκνοποίησης γονέων Ανεπιθύμητη εγκυμοσύνη Παρεκκλίνουσα ή παραβατική συμπεριφορά γονέων Σοβαρή σωματική αναπηρία γονέων Κοινωνική απομόνωση οικογένειας

14 Αιτιοπαθογεννετικοί παράγοντες σωματικής κακοποίησης παραμέλησης Μείζων ψυχική διαταραχή γονέων Χρήσηαλκοόλήουσιώνγονέων Σοβαρές διαταραχές προσωπικότητας π.χ. αντικοινωνική ή ιδεοψυχαναγκαστική δ.π. των γονέων

15 Αιτιοπαθογεννετικοί παράγοντες σωματικής κακοποίησης παραμέλησης Έκθεση των γονέων σε βία κατά τη διάρκεια της παιδικής τους ηλικίας Ελλειποβαρές παιδί «Δύσκολο» παιδί Παιδί συνήθως στην ηλικία του βρέφους ή του εφήβου

16 Χαρακτηριστικά σωματικής κακοποίησης παραμέλησης Διαχρονική αύξηση στις ανεπτυγμένες κοινωνίες «Κοινωνική» παθολογία Συνήθως συνύπαρξη πολλαπλών αιτιοπαθογενετικών παραγόντων Συσχέτιση με λοιπούς προσδιοριστές δυσλειτουργικών οικογενειακών πλαισίων

17 Κλινικά σημεία αναγνώρισης σωματικής κακοποίησης Εκδορές, εκχυμώσεις Διαστρέμματα, εξαρθρώσεις Δαγκώματα, εγκαύματα Τραύματα Δηλητηριάσεις

18 Χαρακτηριστικές κακώσεις αναγνώρισης σωματικής κακοποίησης Κατάγματα στο κεφάλι ή στα πέλματα σε βρέφη, Κάταγμα δίκην «χλωρού ξύλου» στα άνω άκρα, «Μετακινούμενη» εκχύμωση κεφαλής από βίαιο τράβηγμα μαλλιών, Κακώσεις από το σύνδρομο του «ταρακουνημένου βρέφους» π.χ. αιμορραγία αμφιβληστροειδούς κ.λ.π.

19 Άλλα διαγνωστικά χαρακτηριστικά σωματικής κακοποίησης Καθυστέρηση στην αναζήτηση βοήθειας Ιστορικό με ασάφειες Πολλαπλές και πολύμορφες βλάβες, συχνά διαφορετικών χρονολογιών σε διαφορετικά μέρη του σώματος Βλάβες χαρακτηριστικές κακοποίησης (π.χ. ρήξη χαλινού άνω χείλους, έγκαυμα σε πέλμα βρέφους)

20 Άλλα διαγνωστικά χαρακτηριστικά σωματικής κακοποίησης Γρήγορη υποχώρηση των κακώσεων μόλις το παιδί εισαχθεί σε νοσοκομείο Ευκολία (ή και μεγάλη προθυμία) απομάκρυνσης του παιδιού από τους γονείς του Απορριπτικός για το παιδί τρόπος εξιστόρησης του ιστορικού των κακώσεων από τους γονείς Αντιφατική ή αταίριαστη ερμηνεία των κακώσεων από το παιδί

21 Παραμέληση των παιδιών Υπολειπόμενη ανάπτυξη μη οργανικής αιτιολογίας Άρνηση ή καθυστέρηση παροχής υπηρεσιών υγείας Άρνηση, καθυστέρηση ή υποτίμηση γενικών ή ειδικών εκπαιδευτικών αναγκών

22 Παραμέληση των παιδιών Εγκατάλειψη Ανεπαρκής κηδεμονία Ανεπαρκής επιτήρηση Συναισθηματική Ψυχολογική παραμέληση

23 Άμεσες επιπτώσεις σωματικής κακοποίησης - παραμέλησης α) άγχος ή κατάθλιψη, β) παλινδρόμηση ανάπτυξης, γ) διαταραχή από οξύ stress, δ) πτώση σχολικής επίδοσης κοινωνική απομόνωση,

24 Άμεσες επιπτώσεις σωματικής κακοποίησης - παραμέλησης ε) σοβαρές σωματικές αναπηρίες ή και θάνατος (ιδιαίτερα σε μικρές ηλικίες π.χ. στο σύνδρομο του «ταρακουνημένου βρέφους») ς) σοβαρές βιολογικές επιπτώσεις από παραμέληση οξέων ή χρονίων προβλημάτων σωματικής υγείας ζ) ψυχο-κοινωνικές επιπτώσεις (χαμηλή αυτό-εκτίμηση και ατομικές προσδοκίες, λεκτική και φυσική επιθετικότητα, νεανική παραβατικότητα κ.λ.π.)

25 Μακροπρόθεσμες επιπτώσεις σωματικής κακοποίησης - παραμέλησης α) αγχώδεις διαταραχές (κύρια διαταραχή πανικού και φοβίες), β) συναισθηματικές διαταραχές (κύρια κατάθλιψη), γ) χρήση αλκοόλ και ουσιών (κύρια στα κορίτσια), δ) ψυχοκοινωνικές επιπτώσεις (παραβατική συμπεριφορά, εμπλοκές με το νόμο), ε) κοινωνικές επιπτώσεις (πτώση σχολικής επίδοσης, εγκατάλειψη σχολικής φοίτησης κ.λ.π.)

26 Συναισθηματική Ψυχολογική παραμέληση Στενός αισθητηριακός περιορισμός Φυσικός περιορισμός κίνησης (δέσιμο, κλείδωμα κ.λ.π.) Φραστικές ή συναισθηματικές επιθέσεις Εκβιασμοί ή απειλές Απόρριψη Τρομοκράτηση Αγνόηση Απομόνωση Διαφθορά

27 Συχνότητα συναισθηματικής κακοποίησης στις Η.Π.Α. (U.S. Dep. Of Health and Human Services, 1986) Φυσικός περιορισμός % Αριθμός παιδιών 0, Φραστικές ή συναισθηματικές επιθέσεις Άλλες μορφές συναισθηματικής κακοποίησης 2, , ΣΥΝΟΛΟ 3,

28 Σωματική τιμωρία των παιδιών Διεθνής Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού του Ο.Η.Ε. (1989) κύρωση με Νόμο στην Ελλάδα (1992) 27 Πολιτείες των Η.Π.Α. ήδη έχουν εισάγει τροποποιήσεις στο νομοθετικό τους πλαίσιο που απαγορεύουν ρητά την σωματική τιμωρία στα σχολεία, με πρώτη εκείνη του New Jersey που ψήφισε το σχετικό νομοθέτημα το 1867 ΗΒρετανίατο1986 ψήφισε νόμο που απαγορεύει την χρήση βίας στα σχολεία

29 Μελέτη 591 οικογενειών στην Ελλάδα (Ι.Υ.Π., Φερέτη και Σταυριανάκη, 1997) 65,5% των Ελλήνων χρησιμοποιούν την σωματική τιμωρία ως μέσο διαπαιδαγώγησης των παιδιών τους 6,2% των μητέρων ανέφεραν μικροτραυματισμούς των παιδιών τους από την σωματική τιμωρία 1,8% των μητέρων ανέφεραν σοβαρό τραυματισμό των παιδιών τους από την σωματική τιμωρία που χρειάστηκε επίσκεψη σε νοσοκομείο ή νοσηλεία

30 Μελέτη 591 οικογενειών στην Ελλάδα (Ι.Υ.Π., Φερέτη και Σταυριανάκη, 1997) 90% των ίδιων των ερωτηθέντων γονέων πιστεύουν πως η σωματική τιμωρία μπορεί να κλονίσει τις σχέσεις γονέα και παιδιού >70% των ίδιων των ερωτηθέντων γονέων δηλώνουν πως η σωματική τιμωρία δεν έχει το προσδοκώμενο αποτέλεσμα σωφρονισμού των παιδιών τους

31 Κατευθυντήριες Οδηγίες (Guidelines) της Αμερικανικής Ακαδημίας Παιδιατρικής για την αποτελεσματική ανατροφή και συμμόρφωση των παιδιών (1998) Η σωματική τιμωρία των παιδιών αυξάνει τις πιθανότητες ατυχημάτων και κακώσεων, ιδιαίτερα στα μικρά παιδιά και στα βρέφη, Η σωματική τιμωρία των παιδιών τροποποιεί δραστικά σε αρνητική κατεύθυνση τις ενδοοικογενειακές σχέσεις, Η σωματική τιμωρία μπορεί να φαίνεται αποτελεσματικό μέσο άμεσα, μεσο- και μακροπρόθεσμα, όμως, είναι λιγότερο αποτελεσματική από άλλα μέσα,

32 Κατευθυντήριες Οδηγίες (Guidelines) της Αμερικανικής Ακαδημίας Παιδιατρικής για την αποτελεσματική ανατροφή και συμμόρφωση των παιδιών (1998) Η σωματική τιμωρία μπορεί να επιφέρει απώτερες ψυχολογικές και συμπεριφορικές επιπτώσεις στα παιδιά, όπως έντονος θυμός, παραβατική ή και αντικοινωνική συμπεριφορά και χρήση αλκοόλ ή ουσιών, Η χρήση της σωματικής τιμωρίας καθιστά αναποτελεσματική τη χρήση άλλων ήπιων μέσων συμμόρφωσης των παιδιών, είτε «θετικών» όπως ο διάλογος ή η θετική ενίσχυση είτε «αρνητικών» μέσων όπως η στέρηση κάποιων προνομίων κ.λ.π.

33 Σεξουαλική Παραβίαση Ανηλίκων Σεξουαλική Παραβίαση θεωρείται η συμμετοχή ή η έκθεση παιδιών και έφηβων σε πράξεις με σεξουαλικό περιεχόμενο υποκινούμενες από ενήλικα, που συνήθως έχει σχέση φροντίδας ή οικειότητας με το παιδί και οι οποίες έχουν ως σκοπό την σεξουαλική διέγερση ή/και ικανοποίηση του ενήλικα

34 Σεξουαλική παραβίαση ανηλίκων Κορίτσια: από 7% στη Φινλανδία, Ιρλανδία, Γαλλία ως 36% στην Αυστρία και 33% στην Ολλανδία Αγόρια: από 3% στη Σουηδία σε 15% στην Ισπανία και 19% στην Αυστρία Η ενδο-οικογενειακή παραβίαση καλύπτει το ½ ως ¼ της παραβίασης (Finkelhor, 1994)

35 Σεξουαλική παραβίαση ανηλίκων στην Ελλάδα Μελέτη 743 φοιτητών ηλικίας ετών (Ι.Υ.Π., Αgathonos and Fereti, 1992) 17% σεξ. παρ. σε ηλικία <18 ετών σε κορίτσια 7% σεξ. παρ. σε ηλικία <18 ετών σε αγόρια 1:3 περιπτώσεις εντός της οικογένειας, 1:3 περιπτώσεις από οικείο πρόσωπο, 1:3 περιπτώσεις από άγνωστο Μελέτη επί αδρών αστυνομικών (Μαραγκός και συν., 1996) 8% σεξ. παρ. σε ηλικία <18 ετών σε αγόρια

36 Σεξουαλική παραβίαση ανηλίκων στην Ελλάδα Μελέτη 25 περιπτώσεων παιδιών θυμάτων σεξουαλικής παραβίασης (Αγάθωνος και συν., 1999): Ηηλικίατωνπαιδιώνκατάτηναποκάλυψη κυμαίνονταν από 3 έως 15 ετών με Μ.Ο. ηλικίας τα 10,9 έτη Μελέτη μητέρων θυμάτων σεξουαλικής παραβίασης (Βασιλιάς και Τσιμπούκα, 1997): μητέρα ψυχικά υποταγμένη και εξαρτημένη από τον σύζυγο ή σύντροφο, συναισθηματικά απούσα, με δυσκολίες στις σχέσεις με τη δική της μητέρα (αδυναμία ταύτισης με τον ομόφυλο γονέα), με έντονο συναίσθημα κοινωνικού ελέγχου και υιοθέτησης στερεοτύπωνωςπροςηθικέςκαιιδεολογικές αντιλήψεις οικογένεια κοινωνικά απομονωμένη εσωστρεφής

37 ΔΕΝ αποτελούν ούτε αναγκαστικά υποδηλώνουν Σεξουαλική Παραβίαση Το φυσιολογικό ενδιαφέρον, η «περιέργεια» ήη ενασχόληση των παιδιών και των εφήβων με σεξουαλικά θέματα Οι φυσιολογικές εκδηλώσεις της σεξουαλικότητας των παιδιών και των έφηβων Το σεξουαλικό «παιγνίδι» των παιδιών ακόμα και όταν υπερβαίνει όρια που οφείλουν να τηρούνται Η οποιαδήποτε εκδήλωση τρυφερότητας από τα παιδιά προς ενήλικες ή από εκείνους απέναντι στα παιδιά

38 Χαρακτηριστικά ενδο-οικογενειακής σεξουαλικής παραβίασης ανηλίκων Σταθερή συχνότητα σε διαφορετικά πολιτισμικά και κοινωνικά περιβάλλοντα Σταθερή συχνότητα στο χρόνο Εμφάνιση και σε ανώτερα κοινωνικά, οικονομικά και μορφωτικά στρώματα Ένα τουλάχιστον τμήμα των θυτών είναι καλά ενταγμένοι κοινωνικά Τα θύματα συχνά «προστατεύουν» τους θύτες

39 Χαρακτηριστικά σεξουαλικής παραβίασης ανηλίκων Στην πλειοψηφία των περιπτώσεων ΔΕΝ υπάρχουν αντικειμενικά ευρήματα Μεγαλύτερη συσχέτιση με μετέπειτα ψυχοπαθογικές διαταραχές (διασχιστικές δ/ες, οριακή δ.π., χρήση αλκοόλ και ουσιών και αυτοκαταστροφικότητα) Εντονότερη ενοχοποίηση του «φαύλου κύκλου της βίας» Μεγαλύτερη συχνότητα σε δομές και υπηρεσίες που απευθύνονται σε παιδιά

40 Συμπτώματα και σημεία που θέτουν την υπόνοια σεξουαλικής παραβίασης ανηλίκου ΔΕΝ υπάρχουν παθογνωμονικά σημεία Αντικειμενικά ευρήματα: Αιματώματα, αμυχές ή άλλα τραύματα στο στήθος, τους γλουτούς, το υπογάστριο ή τους μηρούς Υποτροπιάζουσες ουρολοιμώξεις ή λοιμώξεις γεννητικών οργάνων Ξένα σώματα στην ουρήθρα, κύστη, κόλπο ή πρωκτό, υποτροπιάζων κνησμός, πόνος, έκκριμα ή μικρές αμυχές, αιματώματα ή άλλα τραύματα στις περιγεννητικές περιοχές του σώματος

41 Συμπτώματα και σημεία που θέτουν την υπόνοια σεξουαλικής παραβίασης ανηλίκου ΔΕΝ υπάρχουν παθογνωμονικά σημεία Αντικειμενικά ευρήματα (συνέχεια): Ρήξη παρθενικού υμένα σε παιδί προεφηβικής ηλικίας ή εγκυμοσύνη σε έφηβη όταν αποκρύπτεται η ταυτότητα του πατέρα Συμπτώματα αφροδίσιου νοσήματος σε παιδί μικρής ηλικίας Συχνά αιματώματα από πτώση από της κλίνης

42 Συμπτώματα και σημεία που θέτουν την υπόνοια σεξουαλικής παραβίασης ανηλίκου ΔΕΝ υπάρχουν παθογνωμονικά σημεία Ψυχολογικά συμπτώματα: Παλινδρόμηση ψυχολογικής ανάπτυξης (ενούριση, εγκόπριση κ.λ.π.), Διαταραχές ύπνου (αϋπνία, εφιάλτες), Διαταραχές όρεξης (βουλιμία, ανορεξία), Κοινωνική απομόνωση ή/και καταθλιπτική και ανεσταλμένη συμπεριφορά, Επιθετικότητα, παραβατική συμπεριφορά,

43 Συμπτώματα και σημεία που θέτουν την υπόνοια σεξουαλικής παραβίασης ανηλίκου ΔΕΝ υπάρχουν παθογνωμονικά σημεία Ψυχολογικά συμπτώματα (συνέχεια): Διαταραχές συγκέντρωσης προσοχής, ραγδαία πτώση της σχολικής επίδοσης, Υπέρμετρη ενασχόληση με σεξουαλικά θέματα ή και ανάρμοστη για την ηλικία του σεξουαλική συμπεριφορά, Έντονη άρνηση της σωματικής υγιεινής ή της σωματικής άσκησης, Ζωγραφική με έντονο σεξουαλικό περιεχόμενο ή με βαριά, καταθλιπτική θεματολογία

44 Επιπτώσεις σεξουαλικής παραβίασης ανηλίκων Άμεσες: α) άγχος ή κατάθλιψη, β) παλινδρόμηση ανάπτυξης (ενούρησηεγκόπριση κ.λ.π.), γ) διαταραχή από οξύ stress, δ) αίσθημα ενοχής, ε) χαμηλή αυτο-εκτίμηση,

45 Επιπτώσεις σεξουαλικής παραβίασης ανηλίκων Άμεσες (συνέχεια): ς) διαταραχές ύπνου όρεξης, ζ) διαταραχές της ψυχοσεξουαλικής ανάπτυξης, η) διαταραχές συγκέντρωσης προσοχής, θ) κοινωνική απόσυρση, ι) πτώση σχολικής επίδοσης

46 Επιπτώσεις σεξουαλικής παραβίασης ανηλίκων Μακροπρόθεσμες: α) αγχώδεις διαταραχές, β) συναισθηματικές διαταραχές (κύρια κατάθλιψη), γ) οριακή διαταραχή προσωπικότητας, δ) διασχιστικές διαταραχές, ε) διαταραχές σεξουαλικότητας, ς) διαταραχές πρόσληψης τροφής (ανορεξίαβουλιμία),

47 Επιπτώσεις σεξουαλικής παραβίασης ανηλίκων Μακροπρόθεσμες (συνέχεια): ζ) χρήση αλκοόλ και ουσιών, η) αυτοκτονική ή παραυτοκτονική συμπεριφορά θ) ψυχο-κοινωνικές επιπτώσεις (σεξουαλική ελευθεριότητα, παραβατική συμπεριφορά κ.λ.π.), ι) κοινωνικές επιπτώσεις (πρώιμη εγκατάλειψη σχολείου, εμπλοκή σε έκνομες δραστηριότητες κ.ο.κ.)

48 Βία μεταξύ ανηλίκων - bullying Το bullying αποτέλεσε πρόσφατα ζήτημα ιδιαίτερης προσοχής από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, ο οποίοςκαιτο αναγνώρισε ως πρόβλημα Δημόσιας Υγείας (W.H.O., 1996, 1998). Ως bullying ορίζεται ένας ιδιαίτερος τύποςβίαςμεχαρακτηριστικά: α) την πρόθεση της πρόκλησης βλάβης ήδυσαρέσκειαςστοθύμα, β) την επαναληψιμότητα της βίαιης ή επιθετικής συμπεριφοράς και γ) την ανισομετρία δύναμης ή ισχύος ανάμεσα σε θύτη και θύμα με την σαφή υπεροχή της πλευράς των δραστών (King et al., 1996).

49 Βullying Επιδημιολογικά χαρακτηριστικά Νορβηγική μελέτη αναφέρει ότι το 14% των ανηλίκων είχαν εμπλοκή σε πρακτικές τύπου bullying είτε ως θύτες είτε ως θύματα (Olweus, 1993). Αντίστοιχες μελέτες στην Βρετανία ανέδειξε ότι 19% των παιδιών ανέφεραν πως υπήρξαν θύματα bullying (Sharp and Smith, 1994), Το 10% των παιδιών των πρωτοβάθμιων και το 4% των παιδιών των δευτεροβάθμιων σχολείων στη Βρετανία ανέφεραν συστηματικά τέτοιες εμπειρίες με συχνότητα τουλάχιστον μια φορά την εβδομάδα (Dawkins, 1995).

50 Βullying Επιδημιολογικά χαρακτηριστικά Στην Ιαπωνία, τα αντίστοιχα ποσοστά κυμαίνονταν στο 15 και 10% αντίστοιχα (Glew et al., 2000). Στην Ιρλανδία νεότερη της προαναφερθείσας μελέτη ανέβαζε το ποσοστό των ανηλίκων που υπέστησαν τηνπρακτικήαυτήτουλάχιστονμιαφορά την εβδομάδα στο 8% του παιδικού πληθυσμού (Whitney and Smith, 1993). Στην Φινλανδία 6% των αγοριών και 5% των κοριτσιών σχολικής ηλικίας ανέφεραν πως υπήρξαν θύματα αντίστοιχων πρακτικών τουλάχιστον μια φορά την εβδομάδα (Kaltiala-Heino et al., 1999).

51 Βullying Επιδημιολογικά χαρακτηριστικά Στην Αυστραλία ενώ παλαιότερες εκτιμήσεις ανέφεραν ποσοστά της τάξης του 17% για τα αγόρια και 10% για τα κορίτσια, νεότερες έρευνες ανέβασαν τα ποσοστά ιδιαίτερα: 23,7% τουσχολικούπληθυσμούυπήρξε θύτης, 12,7% υπήρξε θύμα, 21,5% υπήρξε αμφότερα ενώ μόνο ένα 42,4% δεν είχε προσωπική εμπειρία εμπλοκής σε αντίστοιχες πρακτικές (Forero et al., 1999).

52 Βullying Επιδημιολογικά χαρακτηριστικά Αντίστοιχη μελέτη στις Η.Π.Α. ανέδειξε ποσοστά της τάξης του 13%των παιδιών υπήρξαν θύτες, 10,6% των παιδιών υπήρξαν θύματα, 6,3%υπήρξε αμφότερα τα παραπάνω και 70,1% δεν είχε πρόσφατη εμπειρία (Nansel et al., 2001), Έτσι, επιβεβαιώθηκαν λίγο ως πολύ τα ευρήματα παλαιότερης έρευνας που ανέφερε ότι το 10% των μαθητών είχαν ιστορικό εμπειρίας «εντονότατης θυματοποίησης» από bullying (Perry et al., 1988).

53 Μορφές εκδήλωσης bullying Λεκτική βία, δηλαδή υποτιμητικές λέξεις που πληγώνουν (πχ. βλάκα, χοντρέ, γυαλάκια, γύφτο, αλβανέ κλπ). Φυσική/σωματική βία: σπρωξίματα, χτυπήματα, κλωτσιές, μπουνιές κλπ. Σιωπηρή συναισθηματική βία : απόρριψη, αδιαφορία, αποκλεισμός του παιδιού από τις παρέες και τις δραστηριότητες των συνομηλίκων, απομόνωση, υποτίμηση κλπ.

54 Χαρακτηριστικά ανήλικων θυμάτων μη επιθετικά αγχώδη ανασφαλή μη δημοφιλή μοναχικά με χαμηλή αυτοεκτίμηση με έλλειψη δυναμικότητας έχουν την τάση να περιμένουν αρνητική αντιμετώπιση από τους συνομηλίκους τους καταφεύγουν σε κοινωνική απόσυρση για να προστατευθούν «θύτες- θύματα»

55 Χαρακτηριστικά ανηλίκων θυτών Μια πολυπληθέστερη ομάδα παιδιών με πολλαπλούς προσδιοριστές κοινωνικών προβλημάτων και οικογενειακής δυσλειτουργίας, τα οποία, συχνά, έχουν υπάρξει σε μικρότερες ηλικίες θύματα byllying Μια μικρότερη ομάδα παιδιών από ανώτερα κοινωνικοοικονομικά στρώματα με ελλείψεις στην εκμάθηση των ορίων

56 Χαρακτηριστικά αντιμετώπισης κρουσμάτων βίας σε ανηλίκους Δι-επιστημονικότητα και Δια-κλαδικότητα Εμπλοκή με ηθικά, ιδεολογικά και ψυχολογικά θέματα των επαγγελματιών Εμπλοκή με το Νόμο και ανάδυση σύμφυτων ζητημάτων Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων Ταχέως αναθεωρούμενα και πολλές φορές αντιφατικά δεδομένα εμπειρικής έρευνας Συχνή ανυπαρξία «αντικειμενικών» ευρημάτων

57 Δι-επιστημονικότητα και Δια-κλαδικότητα Εμπλοκή επαγγελματιών: Ψυχιάτρων και Παιδοψυχιάτρων Παιδιάτρων Νοσηλευτών Ιατροδικαστών Ψυχολόγων και Παιδο-ψυχολόγων Κοινωνικών Λειτουργών Ειδικών Θεραπευτών Δικηγόρων Δικαστικών Αστυνομικών Εκπαιδευτικών και Παιδαγωγών Κοινωνικών Επιστημόνων, Κοινωνιολόγων Νομικών και Εγκληματολόγων

58 Αλλαγές πλαισίου αναφοράς στο θέμα της Κα-Πα «Ιατροκεντρική» αντίληψη Έντονη επιρροή του κινήματος γυναικών Έντονη επιρροή των αντιλήψεων των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων «Παιδοκεντρική» αντίληψη Πολυπαραγοντικό αιτιολογικό μοντέλο Αρχές «Τεκμηριωμένης»( Evidencebased ) πρακτικής

59 Παραδείγματα αντιφατικών δεδομένων στο χώρο της Κα-Πα ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ ΝΑΙ ΟΧΙ Παρατηρείται πάντα το φαινόμενο του «φαύλου κύκλου της βίας» σε όλους τους πληθυσμούς θυμάτων Σεξ. & Σωμ. Κα-Πα; Συνδέεται η εκούσια σεξουαλική επαφή εφήβων με μεγαλύτερούς τους νέους ενήλικες με αυξημένη συχνότητα άμεσων ή απώτερων ψυχολογικών και ψυχοκοινωνικών επιπτώσεων; Knopp (1984), Hilton & Mezey (1996) Kendall- Tackett et al. (1993), Ondersma et al. (1999), Dallam et al. (1999) Murphy & Smith (1994), Widom & Ames (1994), Glasser et al. (2001) Rind & Tromovitch (1997), Coxell et al. (1999), Rind et al. (2001)

60 Παραδείγματα αντιφατικών δεδομένων στο χώρο της Κα-Πα ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ ΝΑΙ ΟΧΙ Συνδέεται η διαδικτυακή παιδοφιλία με την σεξουαλική παραβίαση ανηλίκων; Υπάρχουν ειδικά διαφοροποιημένα νευροαπεικονιστικά και νευροφυσιολογικά ευρήματα στα θύματα Κα-Πα; Hanson & Bussiere (1998), Proulx et al. (2000) Hulme (2004), Kendall-Tackett (2005) Loussier et al. (2001), Frei et al. (2005) Kaufman & Charney (1999), Glaser (2000), Teicher et al. (2006)

61 Παραδείγματα αντιφατικών δεδομένων στο χώρο της Κα-Πα ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ ΝΑΙ ΟΧΙ Τεκμηριώνεται η ωφελιμότητα της προληπτικής ψυχοθεραπευτικής παρέμβασης στα θύματα Κα-Πα; Σχετίζεται η εκδήλωση βιαίας συμπεριφοράς με γενετικούς παράγοντες; Συνδέεται η εγκυμοσύνη στην εφηβεία με αυξημένη συχνότητα εμφάνισης Κα-Πα; Jones & Ramchandani (1999), Trowell et al. (2002) Caspi et al (2002, 2003), Foley et al. (2004), Kim-Cohen et al. (2006) Moore et al. (1997), Olausson et al. (2001) Tebutt et al. (1997), Stevenson (1999) Huizinga et al. (2005), Haberstick et al. (2005) Kirby (1999), Hillis et al. (2004)

62 Παραδείγματα αντιφατικών δεδομένων στο χώρο της Κα-Πα ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ ΝΑΙ ΟΧΙ Μπορεί να αναδυθούν ψευδείςμνήμεςκα-πα ως αποτέλεσμα ψυχοθεραπείας; Yapko (1994), Loftus & Pickrell (1995), Loftus (1997), Pope (1998) Berliner & McDougall (1997), Pezdek & Roe (1997), Poter & Marxen (1998) Μπορεί ευρήματα που επιβεβαιώνονται σε πληθυσμούς θυμάτων να προβληθούν στο γενικό πληθυσμό; Black & DeBlassie (1993), McMillen et al. (1995), Rodriguez et al. (1996), Holms & Slap (1998), Najman et al. (2005) Brown & Finkelhor (1986), Beichtman et al. (1991, 1992), Jenkins (1998), Rind & Tromovitch (2007)

63 Υπάρχει ο «φαύλος κύκλος της βίας» (όπου το θύμα στην μετέπειτα ενήλικο ζωή του γίνεται θύτης βίας σε ανηλίκους); Knopp (1984): Αρχική υποστήριξη της θεωρίας του «κύκλου της βίας» Carson et al. (1989), Mullen et al. (1993), Hilton and Mezey (1996): Επικέντρωση στους άρρενες θύτες

64 Υπάρχει ο «φαύλος κύκλος της βίας» (όπου το θύμα στην μετέπειτα ενήλικο ζωή του γίνεται θύτης βίας σε ανηλίκους); Carmen et al. (1988), Watkins and Bentovim (1992): Ανίχνευση: Διαφοροποιημένων χαρακτηριστικών εγγραφής των επεισοδίων στα δυο φύλα (εσωτερίκευση εξωτερίκευση, απουσία ή παρουσία έντονης σύγχυσης κ.λ.π.), αλλά και αυξημένης διαφυγής στην αναφορά και καταγραφή κρουσμάτων (ιδιαίτερα σεξουαλικής παραβίασης) επί ανδρών

65 Υπάρχει ο «φαύλος κύκλος της βίας» (όπου το θύμα στην μετέπειτα ενήλικο ζωή του γίνεται θύτηςβίαςσεανηλίκους); Condy et al. (1987), Bolton et al. (1989), Widom (1989), Widom and Ames (1994), Glasser et al. (2001), Muphy and Smith (1996): Ενίσχυση της άποψης για ύπαρξη του «κύκλου» μόνο επί αρρένων, ανίχνευση τουλάχιστον δυο ομάδων θυτών (μια μικρή με ιστορικό και μια μεγαλύτερη χωρίς), Τεκμηρίωση της υπεροχής των περιπτώσεων κακοποίησης από γυναίκες στους άνδρες θύτες με ιστορικό, Επιβεβαίωση της συνύπαρξης στις οικογένειες των θυτών με ιστορικό και άλλων προσδιοριστών (δευτερογενείς συσχετίσεις).

66 Ευρήματα νευροαπεικονιστικών και νευροφυσιολογικών ερευνών με χρήση MRI, fmri, ECG, PET SCAN (Yamawaki 2005, Glasser 2005, Nelson 2003, Teicher et al., 2003, Schore 2002, Fishbein 2000, Glasser 2000) Υπερδραστηριότητα - Επικράτηση του Δεξιού Εγκεφαλικού Ημισφαιρίου, Μείωση του Όγκου της Εγκεφαλικής Ουσίας, Δυσλειτουργίες των νευροδιαβιβαστικών συστημάτων Αδρεναλίνης, Νοραδρεναλίνης και Κορτικοτροπίνης στον άξονα Υποθάλαμος Υπόφυση, Μείωση του μεσαίου τμήματος του Μεσολοβίου, Αλλαγές στην αρχιτεκτονική του Ιπποκάμπου (σχέση με σύστημα μνήμης).

67 Συμπεριφορικά νευροφυσιολογικά αποτελέσματα κακοποίησης παραμέλησης των παιδιών Δυσλειτουργίες του μηχανισμού αντιμετώπισης του stress (αδυναμία λειτουργίας μηχανισμού αποφυγής), Δυσλειτουργία μηχανισμού γονεϊκής φροντίδας/κοινωνικών δεσμών (μεσολιμπικό μεσομεταιχμιακό σύστημα), Ερμηνεία αμφιθυμικών προσώπων ως «θυμωμένων» και αυξημένη αυτόνομη δραστηριότητασεθυμωμέναπρόσωπα, Ελαττωματική λεκτική ικανότητα, Διαταραχές προσοχής συγκέντρωσης, μειωμένη κοινωνικότητα.

68 Όμως Είναι όλα αυτά «ειδικά», παθογνωμονικά ευρήματα της Κα-Πα ή είναι μη-ειδικά ευρήματα κάθε είδους ψυχικού τραύματος; Αν μεν είναι ειδικά, τότε έχουν σχέση αιτίου, αποτελέσματος ή απλής βιολογικής υποστασιοποίησης των όποιων τραυματικών γεγονότων; Αν δε όχι, τότε απαντώνται εξίσου και στις περιπτώσεις που το ψυχικό τραύμα βιώθηκε όντως ως πραγματικό γεγονός και στις περιπτώσεις που το ψυχικό τραύμα βιώθηκε ως εάν να υπήρξε πραγματικό γεγονός;

69 Γενετική και Κα-Πα Caspi et al. (2002, 2003) Στατιστική συσχέτιση βίαιης συμπεριφοράς και υπολειπόμενης έκφρασης του αλληλίου της τριπλέτας του προαγωγού-μεταφορέα της ΜΑΟ-Α (uvntr) σε δείγμα ενηλίκων της Ν. Ζηλανδίας Huizinga et al. (2005), Haberstick et al. (2005) Μη αναπαραγωγή των παραπάνω ευρημάτων σε δείγματα παιδιών και εφήβων λευκών Καυκάσιων Συσχέτιση με περιβαλλοντικούς παράγοντες Widom & Brzustowicz (2006) Διαφοροποίηση φαινοτυπικής συμπεριφορικής έκφρασης γονιδίων ΜΑΟ-Α σε λευκούς και μη-λευκούς Huang et al. (2005) Διαφοροποίηση φαινοτυπικής - συμπεριφορικής έκφρασης γονιδίων ΜΑΟ-Α σεάνδρες γυναίκες

70 Γενετική και Κα-Πα Kaufman et al. (2000), Nilsson et al. (2005) Ηδι-αντίδραση γενετικών και περιβαλλοντικών παραγόντων οδηγεί σε συμπεριφορική έκφραση Foley et al. (2004) Απαραίτητος ο συνδυασμός μειωμένης έκφρασης γονιδίων ΜΑΟ-Α και τραυματικών εμπειριών για την φαινοτυπική έκφραση βίαιης συμπεριφοράς Cicchetti & Blender (2004), Feigin (2005), Joyce et al. (2006) Πιθανή τροποποιητική παρεμβολή γενετικών παραγόντων και στην εκδήλωση του «κύκλου της βίας» και στην εμφάνιση ή μη απώτερων ψυχο-κοινωνικών επιπτώσεων της Κα-Πα Appelbaum (2005) Σημαντικές ψυχο-ιατροδικαστικές επιπτώσεις των ανωτέρω: θα πρέπει να θεωρούνται οι θύτες ως «ανεύθυνοι», τα θύματα ως «ευάλωτα» και οι κατηγορούμενοι ως «ένοχοι» αν εμπίπτουν σε συγκεκριμένες βιολογικές κατηγορίες;

71 Ανάκληση μνημονικού υλικού τραυματικών γεγονότων κατά την διάρκεια της ψυχοθεραπείας American Psychological Association s s Working Group, Final Report (1995) British Psychological Society s s Working Group (1995) Έξι άξονες ερωτημάτων: Διαφέρουν οι τραυματικές μνήμες από τις υπόλοιπες; Λησμονούνται οι τραυματικές μνήμες μερικά ή ολικά; Μπορούν, δε, να ανακτηθούν αξιόπιστα στην διαδικασία της θεραπείας; Τι ψυχολογικοί μηχανισμοί εμπλέκονται; Ποια η υπόσταση της απώθησης και της αποσύνδεσης; Μπορεί ψευδείς μνήμες να βιώνονται ως αληθείς; Μπορούν οι ψευδείς μνήμες να διακριθούν από τις αληθινές; Κάποιες θεραπείες χρησιμοποιούν τεχνικές που μπορεί να παραπλανήσουν τους θεραπευόμενους; Περίπου.διαπίστωση: (α) της αδυναμίας καταληκτικών συμπερασμάτων (β) της πιθανότητας όλων των περιγραφόμενων ενδεχομένων (γ) της αδυναμίας απολύτως διαγνωστικών διακριτικών χαρακτηριστικών

72 Μερικά ακόμα πιο αντιφατικά ερευνητικά δεδομένα και τα πραγματικά θύματα ξεχνάνε! 20ετής προοπτική έρευνα θυμάτων (Widom, 1997) αναφέρει ότι 40% των παιδιών που υπέστησαν σωματική κακοποίηση και 37% των παιδιών που υπέστησαν σεξουαλική κακοποίηση δεν ανέφεραν ιστορικό κακοποίησης 17ετής προοπτική έρευνα θυμάτων (Bremner et al., 1997) αναφέρει ότι 12% δεν αναφέρει μνημονικό ίχνος κακοποίησης, 11% αναφέρει άλλο συμβάν κακοποίησης από αυτό που είχε καταγραφεί, 10% αναφέρει περίοδο λήθης του συμβάντος

73 Μερικά ακόμα πιο αντιφατικά ερευνητικά δεδομένα πλήρης «κύκλος» διάσχισης αμνησίας αμνησίας-φαντασίας-σεξουαλικήςσεξουαλικής παραβίασης Το ιστορικό σεξουαλικής κακοποίησης των παιδιών σχετίζεται με αυξημένη συχνότητα διασχιστικών φαινομένων συμπεριλαμβανομένης της αμνησίας (ολικής, μερικής ή κενοτοπιακής) κύρια ή σε χρόνια περιστατικά ή σε νεαρότερα παιδιά (Terr, 1991, 1994) Τα διασχιστικά φαινόμενα σχετίζονται με αυξημένη συχνότητα επιρρέπειας σε φανταστικές αναφορές (π.χ. Marckelbach et al., 1999) Η ανάκληση μνημονικού υλικού σεξουαλικής κακοποίησης σχετίζεται και με αυξημένη παρουσία διασχιστικών φαινομένων (Chu et al., 1999) και με αυξημένη επιρρέπεια φανταστικών αναφορών (Clancy et al., 2000)

74 Μπορεί να υποβληθεί το ανακαλούμενο μνημονικό υλικό; Από τη μια μόλις 1,8% των αναφορών στις Η.Π.Α. αφορούν ανάκληση κατά την διάρκεια θεραπείας Από την άλλη (ή και παραπάνω)% «θετικοί» σε υποβολή μνημονικού υλικού, ίσως, όμως, μόνο για μη στρεσογόνα γεγονότα (?) Δυο ερευνητικές στρατηγικές: Reality monitoring (Johnson and Raye, 1981, Schooler et al., 1986) εστίαση σε διαφορές αισθητηριακού περιεχομένου των αναμνήσεων Statement analysis (Horowitz, 1991, McCann, 1998, Porter and Yuille, 1995, Ruby and Brigham, 1997) εστίαση σε λεκτικές διαφορές

75 Ομοιότητες και Διαφορές (Porter et al., 1999) Χαρακτηριστικό Ζωηρότητα, σαφήνεια Αγχογόνο περιεχόμενο Αληθείς μνήμες Υποβαλλόμ ενες μνήμες /- +/- ++ Συνοχή /++ Εμπιστοσύνη + +/± - Λεπτομέρειες Κατασκευαζό μενες μνήμες Προοπτική ανάκλησης Άλλα Παρατηρητή Συμμετέχων Συμμετέχων Αισθητηριακό περιεχόμενο (±) Κενά, Επαναλήψεις, Λεπτομέρειες

76 Μια ασυνήθιστη για τα επιστημονικά δεδομένα - ιστορία Το 1998 οι Rind, Tromovitch και Bausserman δημοσιεύουν στην επιθεώρηση της A.P.A. μια μεγάλης κλίμακας μετα-ανάλυση 59 δημοσιευμένων μελετών τυχαίων δειγμάτων πληθυσμού συμπεραίνοντας ότι: Η στατιστική συσχέτιση σεξουαλικής παραβίασης και επερχόμενων ψυχο-κοινωνικών επιπτώσεων είναι μικρής ισχύος Σε κάποιο ποσοστό οι επιπτώσεις αυτές ξεπεράστηκαν αφ εαυτού τους Η σχέση αυτή παρατηρείται κατ εξοχήν στις γυναίκες και σε όσους εκτέθηκαν κατά την διάρκεια της πρώιμης παιδικής ηλικίας Η σχέση αυτή επηρεάζεται από άλλους συγχυτικούς παράγοντες όπως η οικογενειακή δυσλειτουργία και οι κοινωνικο-οικονομικές συνθήκες Η επέλευση ή μη των επιπτώσεων σχετίζεται στατιστικά με την συγκατάθεση των εφήβων