Infomania. «Kολλημένοι» με το λάπτοπ; Tα κυτταρα της χενριεττα, σωζουν ζωεσ. Από το χωριό ή από το σούπερ μάρκετ;

Transcript

1 Tεύχος 8 - Σεπτέμβριος 2011 υγεία > ψυχολογία > διατροφή ΡΕΜΠΕΚΑ ΣΚΛΟΥΤ Tα κυτταρα της χενριεττα, σωζουν ζωεσ ΕΛΑΙΟΛΑΔΟ Από το χωριό ή από το σούπερ μάρκετ; ΣΧΟΛΕΙΟ Ψυχραιμία! Είναι μόνο πρώτη δημοτικού... ΔΙΑΝΕΜΕΤΑΙ ΔΩΡΕΑΝ ΜΕ ΤΟΝ ΤΥΠΟ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ Infomania «Kολλημένοι» με το λάπτοπ;

2

3

4 υγεία Tεύχος 8 - Σεπτέμβριος 2011 υγεία > ψυχολογία > διατροφή Περιεχόμενα life positive > life positive > life positive > life positive 10+1 ΑΠΟΡΙΕΣ > για τις ψείρες ΡΕΜΠΕΚΑ ΣΚΛΟΥΤ > Τα αθάνατα κύτταρα της Χενριέττα, σώζουν ζωές INFOMANIA > Έλληνες εθισμένοι στις νέες τεχνολογίες ΛΕΥΧΑΙΜΙΑ > Πολλά υποσχόμενες εξελίξεις ΝΟΣΟΣ ΤΟΥ DUPUYTREN > Δάχτυλα ερμητικά κλειστά ΜΑΡΙΑ ΔΙΠΛΑ > Μια γυναίκα μπορεί να προσφέρει πολλά ΣΧΟΛΕΙΟ > Ψυχραιμία, είναι μόνο πρώτη δημοτικού... ΣΥΝΔΡΟΜΟ ΑΔΕΙΑΣ ΦΩΛΙΑΣ > Γονείς μόνοι στο σπίτι

5

6 υγεία life positive > life positive > life positive > life positive > ΕΠΑΓΓΕΛΜΑ: ΜΕΛΙΣΣΟΚΟΜΟΣ > Θ. Πανταζής: Η κοινωνία των μελισσών με μαγεύει ΕΛΑΙΟΛΑΔΟ > Από το χωριό ή από το σούπερ μάρκετ; ΓΕΥΣΗ > Ν. Νικολάου: Η μαγειρική είναι ταξίδι των αισθήσεων OMOΡΦΙΑ > Επανόρθωση από την κορυφή ως τα νύχια ΑΠΟΔΡΑΣΗ > Φθινοπωρινός περίπατος στην Προβηγκία ΘΕΑΜΑΤΑ > Θεατρικές παραστάσεις και μουσικές αποδράσεις ΡΕΠΟΡΤΑΖ ΑΓΟΡΑΣ Η ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΛΕΞΗ >Life>Positive< ΙΔΙΟΚΤΗΣΙΑ-ΕΚΔΟΣΗ > Μ. ΠΙΤΣΙΛΙΔΗΣ Α.Ε. Αγ. Νικολάου 102, Γλυφάδα Τηλ: , Fax: ΕΚΔΟΤΗΣ > Μιχάλης Πιτσιλίδης ΣΥΜΒΟΥΛΟΣ ΕΚΔΟΣΗΣ > Νινέττα Βατικιώτη ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ ΣΥΝΤΑΞΗΣ > Θεόδουλος Παπαβασιλείου ΑΡΧΙΣΥΝΤΑΞΙΑ > Νεκταρία Καρακώστα ΕΜΠΟΡΙΚΗ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ > Ειρήνη Πιτσιλίδη ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΣ ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ > Γιώργος Παναγόπουλος ART DIRECTOR > Μάτα Παρασύρη ΔΗΜΟΣΙOΓΡΑΦΙΚΗ ΟΜΑΔΑ > Ραζμίκ Αγαμπατιάν > Νάντια Γιαννούλη > Ζέφη Κληρονόμου > Βιβέττα Λαϊνιώτη > Ρίτα Προδρόμου > Iωάννα Pάπτη ΕΙΔIΚΟΙ ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ > Ορέστης Γιωτάκος, ψυχίατρος > Γρηγόρης Λάσκαρης, φαρμακοποιός > Θεόδωρος Ροκκάς, γαστρεντερολόγος > Στέλιος Σπαντιδέας, διατροφολόγος > Κώστας Σπίγγος, νευρολόγος Το επόμενο τεύχος του > Life > Positive < θα κυκλοφορήσει την Κυριακή 16 Oκτωβρίου ΔΙΑΦΗΜΙΣΗ > Βασιλική Κούτσικου ΥΠΟΔΟΧΗ ΔΙΑΦΗΜΙΣΗΣ > Σοφία Κολοβού ΛΟΓΙΣΤΗΡΙΟ > Σταμάτης Κωνσταντάτος ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ > Όλγα Κοσσυβάκη ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ > istockphoto > shutterstock images ΕΚΤΥΠΩΣΗ -ΒΙΒΛΙΟΔΕΣΙΑ: > ΕΚΤΥΠΩΣΕΙΣ IRIS A.E.Β.Ε. Το >Life>Positive< είναι μηνιαίο περιοδικό και διανέμεται δωρεάν, τη δεύτερη Κυριακή κάθε μήνα, με τον «Τύπο της Κυριακής»

7

8 > editοrial του Mιχάλη Πιτσιλίδη Προστασία από το τίποτα! 6 Είναι γνωστός ο τρόπος με τον οποίο εκδίδονται κατά καιρούς διάφορες επίσημες ιατρικές οδηγίες. Στο όνομα της δήθεν πρόληψης, καλλιεργούν μαζική νοσοφοβία. Συχνά, αν όχι πάντα, η φοβία αυτή διασπείρεται από τρομολάγνα δημοσιεύματα εφημερίδων ή τηλεοπτικά ρεπορτάζ-θρίλερ. Δρώντας και τα ΜΜΕ ως μέσα περαιτέρω διασποράς και ενίσχυσης του φόβου, προκαλούν τελικά απείρως περισσότερα προβλήματα από τον ενδεχόμενο κίνδυνο από τον οποίο υποτίθεται προφυλάσσουν και ο οποίος, συνήθως, είναι ανύπαρκτος. Τυπικό παράδειγμα ο ανατριχιαστικός Ιός του Δυτικού Νείλου που ήρθε, ο καταραμένος, από την άλλη άκρη του κόσμου, για να στείλει στον τάφο αθώα θύματα εκτός, βεβαίως, αν συμμορφωθούν με τις υποδείξεις. Κρυμμένος, λοιπόν, καλά μέσα στο σώμα κουνουπιών, μεταδίδεται ο ύπουλος στον άνθρωπο, με σκοπό να τον σκοτώσει. Μια μικρή παρένθεση εδώ, για να σας θυμίσω το περίφημο Κουνούπι Τίγρη, που έσπειρε επίσης τον πανικό χωρίς λόγο (φαντάζεστε το μέγεθος της γελοιότητας; Aπορώ πως δεν έχει εμφανιστεί και η αθερίνα-κροκόδειλος). Μόνο στο Σχοινιά ραντίζανε εναντίον του κάθε 10 ημέρες, με αποτέλεσμα να εξολοθρεύσουν χωρίς λόγο πουλιά, έντομα και ψάρια! Τι πρέπει να κάνουμε, λοιπόν, για να αντιμετωπίσουμε τον Ιό του Νείλου; Πρέπει να παίρνουμε μέτρα, ώστε να μην μας τσιμπάνε τα κουνούπια. Και ποια μέτρα είναι αυτά; Σύμφωνα με τις επίσημες οδηγίες του ΚΕ.ΕΛ.Π.ΝΟ (Κέντρο Ελέγχου & Πρόληψης Νοσημάτων) πρέπει να χρησιμοποιούμε συστηματικά εντομοαπωθητικά στο ακάλυπτο δέρμα, αλλά και πάνω από τα ρούχα, να ψεκαζόμαστε το πολύ ανά 4ωρο, να χρησιμοποιούμε συστηματικά εντομοκτόνα (ταμπλέτες, φιδάκια κ.ο.κ.), να φοράμε μακρυμάνικα πουκάμισα και μακριά παντελόνια, να βάλουμε παντού σίτες, να χρησιμοποιούμε στα κρεβάτια κουνουπιέρες εμποτισμένες σε εντομοαπωθητικό, να απομακρύνουμε τα στάσιμα νερά όπου τα βρίσκουμε (σε λεκάνες, βάζα, γλάστρες, γκαζόν κ.ο.κ.), να χρησιμοποιούμε κλιματιστικά και να κουρεύουμε καλά το γρασίδι. Και τι θα κερδίσουμε με όλα αυτά που θα κάνουν το καλοκαίρι μας μια κόλαση; Θα γλιτώσουμε από τον έσχατο κίνδυνο του Ιού του Νείλου; Δεν θα κερδίσουμε τίποτα εμείς, απλώς θα βγάλουν πολλά λεφτά οι εταιρείες που θα μας προμηθεύουν όλα τα παραπάνω! Γιατί; Από τους 100 που θα τύχει να τσιμπήσει το μολυσμένο κουνούπι που προσπαθούμε να αποφύγουμε όπως ο διάβολος το λιβάνι, οι 80 δεν θα έχουν κανένα απολύτως σύμπτωμα και οι 20 θα αντιμετωπίσουν μερικά πολύ ήπια συμπτώματα, διάρκειας 4-7 ημερών. Λιγότερο από 1 στους 100 υπάρχει κίνδυνος να εμφανίσει τη σοβαρή μορφή της νόσου (εγκεφαλίτιδα/μηνιγγίτιδα). Αλλά δεν είναι μόνον αυτά. Συνολικά στη χώρα μας μόνο 54 άτομα έχουν καταγραφεί ως κρούσματα και επέζησαν όλα, εκτός από 2 υπερήλικες που είχαν όμως παράλληλα σοβαρά προβλήματα υγείας... <

9 To προϊόν δεν αποτελεί υποκατάστατο μίας ισορροπημένης διατροφής Αριθ. Πρωτ. Γνωστοποίησης ΕΟΦ: 35975/

10 > υγεία 10+1 Aπορίες για τις ψείρες Αρχή της σχολικής χρονιάς και το παιδί γυρίζει σπίτι ξύνοντας το κεφάλι του. Ψάχνετε με προσοχή ανάμεσα στα μαλλιά του και ανακαλύπτετε... ψείρες! Ο απρόσκλητος επισκέπτης» είναι και πάλι εδώ. Τι πρέπει να κάνετε; Η ειδική δερματολόγος αφροδισιολόγος, κυρία Ευαγγελία Παπακωνσταντίνου, λύνει όλες μας τις απορίες, τονίζοντας ότι η αντιμετώπιση του προβλήματος είναι απλή υπόθεση. Το μόνο που χρειάζεται είναι...ψυχραιμία! 8 Τι ειναι οι ψειρες; 1 Οι ψείρες είναι παράσιτα του ανθρώπου, έχουν μήκος 1-3 χιλιοστά και διαθέτουν τρία ζεύγη ποδιών, που καταλήγουν σε ισχυρές δαγκάνες, με τις οποίες προσκολλώνται στο τριχωτό της κεφαλής. Η θηλυκή ψείρα γεννάει κατά τη διάρκεια της ζωής της έως και 300 αυγά, που λέγονται κόνιδες. Οι κόνιδες έχουν διάμετρο μικρότερη του ενός χιλιοστού και κολλάνε πάνω στο στέλεχος της τρίχας. Χρειάζονται περίπου 6-10 μέρες για να γίνουν νύμφες και ακόμη 10 μέρες για να ενηλικιωθούν και να γίνουν ψείρες. 2Γιατι «προτιμουν» τα κεφαλια των παιδιων; Οι ψείρες έχουν δύο τρόπους μετάδοσης: την άμεση μετάδοση, που γίνεται από κεφάλι σε κεφάλι και την έμμεση, που γίνεται μέσω κλινοσκεπασμάτων, καπέλων και χτενών. Στα παιδιά σχολικής και προσχολικής ηλικίας, επειδή παίζουν με άλλα παιδάκια και έρχονται σε μεγαλύτερη επαφή μεταξύ τους, ευνοείται η άμεση μετάδοση, από παιδί σε παιδί. Γι αυτό και συναντάμε πολύ συχνά εξάρσεις φθειρίασης στα σχολεία. Πως θα καταλαβω οτι το 3 παιδι μου εχει ψειρες; Το βασικό σύμπτωμα είναι η φαγούρα, ο κνησμός, που είναι έντονος σε όλη τη διάρκεια της ημέρας, συχνά μην επιτρέποντας στο παιδί να συγκεντρωθεί στο μάθημα. Αυτό, ή η πληροφορία ότι κάποιο άλλο παιδάκι από το σχολείο έχει ψείρες, κάνουν τους γονείς να ψάξουν για ψείρες στο κεφάλι του παιδιού. Κοιτώντας προσεκτικά, ο γονιός θα πρέπει να αναζητήσει στο κεφάλι του παιδιού ψείρες ή κόνιδες. Σπανιότερα, πριν τις ψείρες, αυτό που μπορεί να θορυβήσει

11 τους γονείς, είναι η εμφάνιση εκδορών στο κεφάλι του παιδιού, κυρίως στην αυχενική περιοχή. Ποτε πρεπει να συμβουλευτω το γιατρο; 4 Όταν εμφανιστούν ανησυχητικά συμπτώματα, όπως δερματίτιδα, ερεθισμός δηλαδή στην ινιακή χώρα ή πίσω από τα αυτιά, ή ακόμη και διόγκωση των λεμφαδένων. Η επίσκεψη στον γιατρό είναι επίσης αναγκαία, στην περίπτωση που το παιδί έχει ήδη πάρει μια θεραπεία από το φαρμακείο, αλλά το πρόβλημα επιμένει. Αν κολλησει το ενα παιδι 5 μου, θα κολλησει και το αλλο; οι ενηλικες μπορουν να προσβληθουν; Ναι είναι πολύ πιθανό, ειδικά αν έρχονται σε στενή επαφή. Είναι επίσης πολύ συχνό φαινόμενο, η μητέρα ενός παιδιού με φθειρίαση να εμφανίσει κι εκείνη ψείρες. Αν εμφανισει ψειρες το 6 παιδι, μπορω να το στειλω σχολειο; Αυτό επαφίεται στην κρίση της μητέρας. Το πιο σωστό βέβαια, είναι η μητέρα να κρατήσει για μία ημέρα το παιδί στο σπίτι για να κάνει τη θεραπεία του, ενημερώνοντας παράλληλα τη δασκάλα. Εκείνη με τη σειρά της, πρέπει να ενημερώσει και τους υπόλοιπους γονείς για το κρούσμα φθειρίασης στην τάξη, ώστε να ελεγχθούν και να πάρουν θεραπεία και τα υπόλοιπα παιδιά. Δεν αρκεί να κάνει ένα παιδί θεραπεία και να γυρίσει σχολείο, γιατί αν πλησιάσει πάλι σε έναν φίλο του που έχει ψείρες, θα ξανακολλήσει. Υπάρχουν παιδάκια που έρχονται στο ιατρείο 2 και 3 φορές μέσα στη σχολική χρονιά, ακριβώς γιατί παρατηρείται αυτό το φαινό- μενο. Η θεραπεία της φθειρίασης είναι ακίνδυνη. Τα πράγματα είναι απλά. Το μόνο που χρειάζεται είναι ψυχραιμία και μέτρα, ώστε να σταματήσει αυτός ο κύκλος. 7 Αντιμετωπιζονται ευκολα; τι θεραπευτικες επιλογες υπαρχουν στην αντιμετωπιση τους; Η βασική θεραπεία περιλαμβάνει τοπικά εφαρμοζόμενα εντομοκτόνα, σε μορφή σαμπουάν ή λοσιόν, που είναι ασφαλή για τον άνθρωπο και μπορούν να χρησιμοποιηθούν με ασφάλεια και στα παιδιά. Ένα πρόβλημα που έχει παρατηρηθεί τα τελευταία χρόνια, είναι μια επίκτητη αντίσταση σε αυτά τα προϊόντα και οι πολλαπλές υποτροπές. Αν ένα παιδί λάβει θεραπεία, σύμφωνα με τις οδηγίες, αλλά το πρόβλημα επιμένει, θα πρέπει να αναζητηθεί η συμβουλή δερματολόγου, για να χορηγηθεί κάποιος συνδυασμός ουσιών, ώστε να δοθεί οριστική λύση στο πρόβλημα. Το κοψιμο των μαλλιων 8 βοηθα στην προληψη/ αντιμετωπιση του προβληματος; Όχι, πρόκειται για μύθο. Τα κοντά μαλλιά διευκολύνουν απλώς τη μητέρα στο να κάνει την εφαρμογή της λοσιόν ή του σαμπουάν. Δεν είναι όμως απαραίτητο να κοπούν τα μαλλιά του παιδιού, για να γίνει η θεραπεία. Οι ειδικες χτενες βοηθουν; 9 Βοηθούν αρκετά και κυρίως στο να ξεκολλήσουν οι κόνιδες, που είναι πολύ στενά προσκολλημένες στο στέλεχος της τρίχας. Οι χτένες χρησιμοποιούνται συνήθως σε συνδυασμό με προϊόντα που μαλακώνουν την προσκόλληση της κόνιδας, ώστε τελικά να απομακρυνθούν. Από μόνες τους, οι χτένες, δεν έχουν καλά αποτελέσματα. Μυθος η αληθεια η 10 συσχετιση της φθειριασης με την καθαριοτητα; Μύθος. Οι ψείρες του κεφαλιού -σε αντίθεση με τις ψείρες του σώματος- μπορούν να εμφανιστούν ακόμη και σε άτομα που έχουν πολύ καλή σχέση με την καθαριότητα. Τι κινδυνους κρυβουν 11 οι ψειρες; μπορουν να οδηγησουν σε σοβαροτερα προβληματα στο μελλον; Οι ψείρες του κεφαλιού δεν είναι φορείς νόσων και δεν μεταφέρουν μικρόβια από τον έναν άνθρωπο στον άλλον, όπως κάνουν οι ψείρες του σώματος. Δεν είναι όμως σπάνια η εμφάνιση μιας δευτερογενούς επιμόλυνσης, συνήθως στην ινιακή περιοχή (στην περιοχή του αυχένα), λόγω του κνησμού. Το παιδί μπορεί δηλαδή, να δημιουργήσει εκδορές με το ξύσιμο και αυτές οι εκδορές να επιμολυνθούν δευτερογενώς. Μάλιστα, η λοίμωξη μπορεί να προκαλέσει ακόμη και διόγκωση των λεμφαδένων, τραχηλικών και ινιακών. Σε πιο ήπιες περιπτώσεις, μπορεί να υπάρξει ερεθισμός με τη μορφή ενός εκζέματος στην περιοχή, στην ινιακή χώρα ή πάνω από τα αυτιά. < 9

12 > συνέντευξη > του Ραζμίκ Αγαμπατιάν Φωτό: Μιχ. Κωνσταντινίδης Ρεμπέκα Σκλουτ «Τα αθάνατα κύτταρα της Χενριέττα, σώζουν ζωές» Βραβευμένη δημοσιογράφος επιστημονικών θεμάτων και αρχισυντάκτρια στο Tee Best American Science Writing 2011, η Ρεμπέκα Σκλουτ- βιολόγος και με μεταπτυχιακό στη δημιουργική γραφή- είναι η γυναίκα που αφιέρωσε δέκα χρόνια από τη ζωή της για τη συγγραφή του βιβλίου «Η Αιώνια Ζωή Της Henrietta Lacks». 10 Σκοπός της ήταν να μας «γνωρίσει» την Χενριέττα, μια φτωχή Αφροαμερικάνα αγρότισσα από το Νότο, μητέρα πέντε παιδιών, που έφυγε από τη ζωή σε ηλικία 30 ετών, τη δεκαετία του 50, «χτυπημένη» από καρκίνο του τραχήλου της μήτρας. Τα κύτταρα της Χενριέττα που λήφθηκαν χωρίς τη συγκατάθεσή της- απόκτησαν την ονομασία HeLa (σύντμηση από το Χενριέττα Λακς) και αποδείχθηκαν ένα από τα πιο σημαντικά εργαλεία στην Ιατρική. Πρόκειται για τα πρώτα «αθάνατα» ανθρώπινα κύτταρα που αναπτύχθηκαν σε καλλιέργεια και παραμένουν ζωντανά, 60 χρόνια μετά τον θάνατό της. Χάρη σε αυτά, βρέθηκε το εμβόλιο της πολιομυελίτιδας, επετεύχθη σημαντική πρόοδος στη μάχη κατά του καρκίνου και των ιών, ενώ υπήρξε εξέλιξη στη τεχνητή γονιμοποίηση και στη χαρτογράφηση του ανθρώπινου γονιδιώματος. Η συγγραφέας επισκέφτηκε πρόσφατα την Αθήνα, με αφορμή την κυκλοφορία του βιβλίου της στα ελληνικά (εκδόσεις zoobus publication, σε μετάφραση Νατάσσας Χασιώτη), το οποίο θίγει φλέγοντα θέματα, όπως οι φυλετικές και ταξικές διαφορές, η ηθική των ερευνών, οι κίνδυνοι του επιστημονικού «αναλφαβητισμού» και το ζήτημα της ιατρικής περίθαλψης. Ποιοι λόγοι σας ώθησαν στο να γράψετε αυτό το βιβλίο; Πρωτοάκουσα για τα κύτταρα της Χενριέττα στο μάθημα της βιολογίας στο σχολείο, όταν ήμουν 16

13 11

14 > συνέντευξη Ρεμπέκα Σκλουτ 12 χρονών. Θέλησα να μάθω περισσότερα για το ποια ήταν και πώς αντιμετώπιζαν τα παιδιά της το γεγονός ότι τα κύτταρα της μητέρας τους συνέχιζαν να ζουν, ενώ εκείνη είχε πεθάνει. Σήμερα βέβαια, συνειδητοποιώ ότι οι ερωτήσεις μου δεν ήταν τόσο αυτονόητες για μια δεκαεξάχρονη. Εκείνη τη χρονιά, ο πατέρας μου είχε αρρωστήσει από μια άγνωστη ασθένεια που κανείς δεν μπορούσε να διαγνώσει. Και ενώ ήταν ένας πολύ αθλητικός και ενεργητικός άνθρωπος, είχε καταλήξει κατάκοιτος με νοητικές δυσλειτουργίες. Στην πορεία, αποδείχτηκε ότι για αυτήν την κατάσταση ευθυνόταν ένας ιός που του είχε προκαλέσει εγκεφαλική βλάβη. Τότε μπήκε σε ένα πειραματικό πρόγραμμα θεραπείας. Επειδή τον μετέφερα πολλές φορές την εβδομάδα στο νοσοκομείο, ήλθα σε επαφή με αρκετούς ασθενείς που συμμετείχαν σε αντίστοιχα προγράμματα. Ήταν μια οδυνηρή περίοδος, το πρόγραμμά τελικά απέτυχε και οι ελπίδες των ασθενών που συμμετείχαν σε αυτό αποδείχτηκαν φρούδες. Η εμπειρία αυτή με έφερε πιο κοντά στο θαύμα της επιστήμης, αλλά με δίδαξε και πόσο σκληρά μπορεί να επηρεάσει τη ζωή των ανθρώπων. Ένας βασικός λόγος επομένως για την έρευνα και τη συγγραφή αυτού του βιβλίου, υπήρξε το βίωμά μου ως έφηβη, το ότι είδα δηλαδή τον πατέρα μου να γίνεται αντικείμενο ιατρικών ερευνών. Κατά την διάρκεια της έρευνάς σας, τι σας αιφνιδίασε; Όλη η ιστορία σχετικά με τα κύτταρα HeLa και τις επιστημονικές ανακαλύψεις που βασίστηκαν σε αυτά, είναι γεμάτη ανατροπές. Η περίπτωση των περίφημων αυτών κυττάρων δεν περιορίζεται μόνο στο γεγονός ότι πάρθηκαν από μια γυναίκα εν αγνοία της. Κανείς δεν είχε ενημερώσει τους συγγενείς της ότι τα κύτταρα παρέμεναν ζωντανά μέχρι τη δεκαετία του 70, όταν δηλαδή οι επιστήμονες αποφάσισαν να αντλήσουν περισσότερα στοιχεία για τα HeLa από εκείνους. Είναι ενδεικτικό ότι τους υπέβαλλαν σε εξετάσεις χωρίς την συγκατάθεσή τους και χωρίς καν Ένας βασικός λόγος για την έρευνα και τη συγγραφή αυτού του βιβλίου, υπήρξε το βίωμά μου ως έφηβη, που είδα τον πατέρα μου να γίνεται αντικείμενο ιατρικών ερευνών να γνωρίζουν το τι είναι π.χ. το κύτταρο. Το αποτέλεσμα ήταν, λόγω της άγνοιάς τους, να τρομοκρατηθούν. Ειδικά η κόρη της Χενριέττα, η Ντέμπορα, δυσκολευόταν να καθορίσει τα πραγματικά όρια μεταξύ επιστήμης και φανταστικού. Έτσι, νόμιζε ότι θα συναντούσε τους κλώνους της μητέρας της. Θυμάμαι που με είχε ρωτήσει «εάν οι επιστήμονες στείλουν τα κύτταρα της μητέρας μου στο φεγγάρι και τους κάνουν ένεση με χημικά, θα μπορεί να συνεχίσει να αναπαύεται εν ειρήνη;». Ένα άλλο γεγονός που τραυμάτισε ψυχικά την οικογένεια, ήταν ότι το ιατρικό ιστορικό της Χενριέττα δόθηκε σε έναν δημοσιογράφο και δημοσιεύτηκε, χωρίς καν να ζητήσουν την άδειά τους. Ξέρετε, χάρη στα κύτταρα HeLa έχει στηθεί μια ολόκληρη βιομηχανία δισεκατομμυρίων και είναι τουλάχιστον ειρωνικό, ότι οι απόγονοι της Χενριέττα, παραμένουν έως σήμερα άποροι και ανασφάλιστοι. Γιατί η ιστορία των κυττάρων HeLa είναι τόσο σημαντική σε θέματα βιοηθικής; Για πολλούς λόγους. Ειδικά στη εποχή μας, που όλες οι ιατροφαρμακευτικές έρευνες βασίζονται σε βιολογικά δείγματα, όπως αυτά των κυττάρων της Χενριέττα. Πολλά από τα ερωτήματα ηθικής φύσεως που τίθενται με αφορμή την ιστορία της, δεν έχουν ακόμη απαντηθεί. Για παράδειγμα, πρέπει ή όχι οι άνθρωποι να έχουν το δικαίωμα να μαθαίνουν τι συμβαίνει στα δείγματα των ιστών τους; Και ποιος-εάν υπάρχει τελικά κάποιος- μπορεί να τα εκμεταλλεύεται οικονομικά; Σε ποιον πρέπει να πηγαίνουν τα κέρδη; Πίσω από κάθε δείγμα ιστού που φυλάσσεται σε τράπεζες ή εργαστήρια σε όλο τον κόσμο, υπάρχει ένας άνθρωπος. Οι περισσότεροι από μας έχουμε καταχωρημένα δείγματα ιστών μας, που χρησιμοποιούνται σε κάποιο εργαστήριο, χωρίς καν να το ξέρουμε. Τα περισσότερα, περνάνε από εργαστηριακές επεξεργασίες ρουτίνας, όπως κυτταρική διαίρεση ή χρησιμοποιούνται στην εμβρυακή γενετική κ.ά. Με λίγα λόγια, πρόκειται για ένα πραγματικό θησαυρό, στην υπηρεσία της επιστήμης. Τελικά, η εξέλιξη της ιατρικής βασίζεται αποκλειστικά σε αυτές τις έρευνες, οι οποίες προφανώς κανείς

15

16 > συνέντευξη Ρεμπέκα Σκλουτ δεν επιθυμεί να σταματήσουν. Είναι όμως σαφές, ότι πολλοί θέλουν να γνωρίζουν πότε τα κύτταρά τους χρησιμοποιούνται σε έρευνες και αν υπάρχει η προοπτική της οικονομικής εκμετάλλευσής τους. Πρέπει να «δαιμονοποιήσουμε» τους ερευνητές; Όχι βέβαια. Τη δεκαετία του 1950, τότε που πάρθηκαν τα κύτταρα της Χενριέττα, το καθεστώς των ερευνητικών προγραμμάτων ήταν διαφορετικό. Δεν ήταν απαραίτητη η συγκατάθεση των δοτών ανθρώπινου ιστού, προκειμένου να χρησιμοποιηθούν τα κύτταρά τους σε έρευνες. Δεν θεωρείτο ανήθικο, όπως σήμερα. Ο George Gey, ο επιστήμονας που πρώτος καλλιέργησε το κύτταρα HeLa, αφοσιώθηκε στις έρευνες για τη θεραπεία του καρκίνου. Χρησιμοποίησε και δικά του κύτταρα, αλλά και των παιδιών του. Ποτέ του δεν πούλησε κύτταρα HeLa-χρόνια μετά βέβαια, τα κύτταρα αυτά θα γινόντουσαν ουσιαστικά ένα εμπορεύσιμο προϊόν- ούτε και προσπάθησε να τα πατεντάρει. Και όχι μόνο δεν εκμεταλλεύτηκε ποτέ του για ίδιον όφελος τα κύτταρα της Χενριέττα, αλλά δεν πατένταρε και πολλές ανακαλύψεις του -που χρησιμοποιούνται σε όλο τον κόσμο μέχρι και σήμερα. Για την ακρίβεια, ο Gey, παρ όλο που ήταν ένας φτωχός άνθρωπος, ξόδεψε όλα του τα χρήματα για το εργαστήριο και την επιστήμη του. 14 Οι περισσότεροι από μας έχουμε καταχωρημένα δείγματα ιστών μας, που χρησιμοποιούνται σε κάποιο εργαστήριο χωρίς καν να το ξέρουμε. Πρόκειται για ένα πραγματικό θησαυρό, στην υπηρεσία της επιστήμης. Ποια είναι τα σχέδια σας για το μέλλον; Προς το παρόν γράφω μια προσαρμογή του βιβλίου μου «Η Αιώνια Ζωή της Henrietta Lacks» για παιδιά ηλικίας 9 έως 14 χρονών. Με αυτόν τον τρόπο, ελπίζω να ενθαρρύνω τους νεαρούς αναγνώστες να ενδιαφερθούν για την επιστήμη και να έρθουν πιο κοντά σε αυτήν. Επιπλέον, το βιβλίο μου για την Χενριέττα πρόκειται να γυριστεί σε ταινία, με παραγωγούς την Oprah Winfrey και τον Alan Ball (παραγωγό της σειράς True Blood), για το τηλεοπτικό δίκτυο HBO. Μαζί με τα παιδιά της Χενριέττα, απαρτίζουμε τη συμβουλευτική ομάδα της ταινίας. Επίσης, έχω ξεκινήσει να γράφω το επόμενο βιβλίο μου και είμαι πραγματικά ενθουσιασμένη γι αυτό. Το μόνο που μπορώ να πω προς το παρόν, είναι ότι θα έχει σχέση με τα ζώα. Κατά τη γνώμη μου, το βασικό κριτήριο για να γραφτεί μια καλή ιστορία, είναι να έχει ως κύριο συστατικό, το υπέρμετρο πάθος. <

17 H Bristol-Myers Squibb είναι µια παγκόσµια H Bristol-Myers βιοφαρµακευτική Squibb είναι εταιρεία µε αποστολή µια παγκόσµια της να βιοφαρµακευτική ανακαλύπτει, να εταιρεία αναπτύσσει µε αποστολή και να παρέχει της να ανακαλύπτει, καινοτόµα φάρµακα να αναπτύσσει που και συµβάλλουν να παρέχει καινοτόµα στην αποτελεσµατική φάρµακα που αντιµετώπιση συµβάλλουν σοβαρών στην αποτελεσµατική ασθενειών. αντιµετώπιση σοβαρών ασθενειών. Together we can prevail. Together we can prevail. Together we can prevail. Together we can prevail. Bristol-Myers Squibb A.E. Αττικής & Προποντίδος 2, Τ.Κ Βριλήσσια, Αττική ΤΘ Bριλήσσια, Τ.Κ , Αττική Τηλ.: & , Φαξ: , ΑΡ.Μ.Α.Ε /01ΑΤ/Β/07/148

18 > υγεία > της Ιωάννας Ράπτη Μας κατακλύζουν με πληροφορίες, μας στερούν ώρες ύπνου, σύμφωνα με αμερικανούς ερευνητές, δημιουργούν σωματικά αλλά και ψυχικά προβλήματα υγεία, αλλά δεν κάνουμε βήμα χωρίς αυτά! Ο λόγος για τις νέες τεχνολογίες, το κινητό τηλέφωνο, τον υπολογιστή, το Διαδίκτυο, που ενώ η χρήση τους διευκολύνει τη ζωή μας, η κατάχρησή τους προκαλεί εθισμό! «Ο όρος infomania υποδηλώνει, κυρίως, τον καταιγισμό πληροφοριών που δέχεται ένα άτομο που χρησιμοποιεί ταυτόχρονα πολλούς διαύλους ενημέρωσης και επικοινωνίας, όπως γραπτά μηνύματα, s, κινητό τηλέφωνο, υπολογιστή και αδυνατεί να αποκοπεί από αυτή τη σχέση, η οποία εξελίσσεται σε εξάρτηση κ.λπ. Συνδέεται δε και με το σύνδρομο απόσπασης της προσοχής, ως αποτέλεσμα των συνεχόμενων και ταχέων εναλλαγών εισερχόμενης πληροφορίας», αναφέρει η κ. Βέργη, ερευνήτρια του Παρατηρητηρίου για την Ψηφιακή Ελλάδα. Πόσο εξαρτημένοι είναι οι Έλληνες από την πληροφορία και την τεχνολογία; «Στροφή» στην ψηφιακή ενημέρωση Σύμφωνα με έρευνα που διεξήγαγε το 2010 το Παρατηρητήριο για την Ψηφιακή Ελλάδα, σχετικά με την ψηφιακή ταυτότητα των Ελλήνων, 1 στους 2 Έλληνες δηλώνει ότι χρησιμοποιεί Η/Υ και 44% ότι χρησιμοποιεί το Διαδίκτυο. «Εστιάζοντας στους πιο ενεργούς χρήστες, προκύπτει ότι το 41% των Ελλήνων συνδέονταν σε τουλάχιστον εβδομαδιαία βάση στο Διαδίκτυο, ποσοστό που ενισχύθηκε κατά 7,9% σε σχέση με το 2009 και κατά 24% σε σχέση με το 2008», επισημαίνει η κ. Βέργη, υπεύθυνη της μελέτης. Παράλληλα, αυξήθηκε σημαντικά ο αριθμός των οικιακών συνδέσεων, καθώς το 46% των νοικοκυριών διαθέτει Διαδίκτυο στο σπίτι, αριθμός αυξημένος κατά 21% σε σχέση με το 2008! «Αξίζει να σημειωθεί ότι το 2008, το ποσοστό των ατόμων που χρησιμοποιούσαν το Διαδίκτυο και τις δυνατότητές του ήταν στο 33%, ενώ το 2006 μόλις στο 23%! Η σημαντική αυτή αύξηση υποδηλώνει την επερχόμενη τεχνολογική ωρίμανση του πληθυσμού, ενώ κύριο μοχλό αύξησης των δεικτών αποτελούν τα άτομα νεαρότερης ηλικίας, που χρησιμοποιούν σχεδόν ολοκληρωτικά τις νέες τεχνολογίες. Πρόκειται για τα ίδια άτομα που θα συμβάλουν διαχρονικά στην αύξηση των ψηφιακών επιδόσεων του πληθυσμού σε ολοένα και μεγαλύτερες ηλικίες», δηλώνει στο life>positive ο κ. Μιχάλης Αγγελόπουλος, Πρόεδρος του Παρατηρητηρίου για την Ψηφιακή Ελλάδα.

19 Infomania Μήπως είστε κι εσείς εξαρτημένοι; 17 Laptop, smartphones, Ιnternet, tablets, 3G, social media, λέξεις και συνήθειες που έχουν «εισβάλλει» στην καθημερινότητά μας και την έχουν αλλάξει ριζικά. Ποια είναι τελικά η σημερινή ψηφιακή ταυτότητα των Ελλήνων; Είναι εθισμένοι στις νέες τεχνολογίες ή απλά ακολουθούν την εποχή τους; ΣEΠTEMBPIOΣ 2011 # 08

20 > υγεία 18 Η εποχή των social media; Ο όρος Web 2.0, χρησιμοποιείται για να περιγράψει τη δεύτερη γενιά του διαδικτύου, η οποία βασίζεται στη δυνατότητα των χρηστών να μοιράζονται πληροφορίες και να «επικοινωνούν» online μέσω των εφαρμογών κοινωνικής δικτύωσης ή αλλιώς social media, όπως το Youtube, Facebook, Twitter, Myspace, Hi5 κ.λπ. «Η δυνατότητα που δίνεται στον χρήστη να επικοινωνήσει, να μοιραστεί, να δημιουργήσει περιεχόμενο και να εκφράσει ανοιχτά την άποψή του για οτιδήποτε συμβαίνει στον κόσμο, έχει αλλάξει ριζικά το τοπίο ως προς τον τρόπο, την ποιότητα και την ταχύτητα της ενημέρωσης», σχολιάζει ο κ. Αγγελόπουλος. «Η απήχηση των ανωτέρω εφαρμογών είναι εντονότερη στην εφηβική και νεανική ηλικία, καθώς προσφέρει στα νεαρά άτομα ένα διασκεδαστικό τρόπο επικοινωνίας μέσω Διαδικτύου. Δεν αποτελούν, ωστόσο, ικανή συνθήκη για την πρόκληση εξάρτησης από το Διαδίκτυο». Στην Ελλάδα του 2010, το 36% των ερωτηθέντων χρησιμοποιούσε τα social media, όταν ο αντίστοιχος αριθμός το 1 ο τρίμηνο 2009 ήταν μόλις 14%, (αύξηση 157%) και 2% το 1 ο τρίμηνο του 2008 (αύξηση 1550%)! Δημοφιλέστερος τόπος αναδείχθηκε το Youtube με 44% και ακολούθησε το Facebook με 33% και φανατικότερους χρήστες τους νέους ετών με 79%, με 72% και με 52%. Σε έρευνα ωστόσο που πραγματοποίησε η Μονάδα Εφηβικής Υγείας (M.E.Y.) της Β Παιδιατρικής Κλινικής του Πανεπιστημίου Αθηνών (Νοσοκομείο > Τι κάνουν οι Έλληνες οn- line; άναζητούν πληροφορίες για προϊόντα και υπηρεσίες Επικοινωνούν ( κ.λπ.) άναζητούν πληροφορίες γενικής φύσεως, σχετικών με την εργασία, την ενημέρωση, την υγεία «Κατεβάζουν» μουσική, ταινίες και παιχνίδια Παρακολουθούν τηλεοπτικές εκπομπές ή ακούνε ραδιόφωνο 1 στους 5 κάνει αγορές μέσω Internet Παίδων «Παν. & Αγλ. Κυριακού»), σε δείγμα εφήβων ετών, με επικεφαλής την κ. Άρτεμη Τσίτσικα, Παιδίατρο, Επιστημονική Υπεύθυνη Μ.Ε.Υ., φάνηκε ότι η πρώτη αιτία που μπορεί να οδηγήσει σε συμπεριφορά εθισμού είναι τα δίκτυα κοινωνικής δικτύωσης, με τα online παιχνίδια να ακολουθούν, όταν το 2007, η πρώτη αιτία ήταν τα online παιχνίδια. «Η ανοδική πορεία των social media αποτελεί έναν από τους λόγους για τους οποίους πλέον τα ποσοστά συμπεριφορών εξάρτησης παρουσιάζουν εξίσωση στα δύο φύλα», επισημαίνει η κ. Τσίτσικα. Κινητό, ο «καλύτερός» μου φίλος! Προέκταση του χεριού φαίνεται ότι είναι το κινητό τηλέφωνο για τους Έλληνες, καθώς το 95% ηλικίας ετών το χρησιμοποιεί καθημερινά! «Πολλοί είναι αυτοί που χαρακτηρίζουν τη χρήση του κινητού ως «εθιστική», ωστόσο είναι γεγονός ότι αποτελεί ενός τύπου «αναγκαιότητα», σε μια εποχή που χαρακτηρίζεται από την ταχύτητα διάδοσης των πληροφοριών και τη διαρκώς αυξανόμενη δικτύωση του ατόμου στο παγκόσμιο, πλέον, περιβάλλον», αναφέρει η κ. Βέργη. Οι πιο «φανατικοί» χρήστες

21

22 > υγεία κότερο «κεφάλαιο» της καθημερινότητάς του. Απώλεια συναίσθησης του χρόνου που αναλώνει στο Internet και απόσυρση από το οικογενειακό ή/ και κοινωνικό του περιβάλλον. Απόκρυψη πληροφοριών από οικογένεια και φίλους για το πόσες ώρες περνά στο Διαδίκτυο, λέγοντας συχνά ψέματα ακόμη και στον εαυτό του. Αδιαφορία για δραστηριότητες που παλιότερα προκαλούσαν ευχαρίστηση. Μειωμένη επίδοση στις σχολικές ή επαγγελματικές δραστηριότητες. Σε προχωρημένες περιπτώσεις, το άτομο δεν κοιμάται, παραμελεί την προσωπική υγιεινή του και αδυνατεί να σταματήσει την ενασχόληση την ώρα που έχει ορίσει ο ίδιος. Δυστυχώς, τα τελευταία χρόνια όλο και περισσότεροι έφηβοι «παγιδεύονται» στην υπερβολική χρήση του Διαδικτύου, φτάνοντας ακόμα και στην εξάρτηση. «Από την πρόσφατη έρευνα της Μ.Ε.Υ. φάνηκε ότι το 2,5% των εφήβων έχει σχέση εξάρτησης με το Διαδίinfomania των κινητών είναι οι έφηβοι, οι οποίοι έχουν κινητό σε όλο και πιο μικρή ηλικία και το χρησιμοποιούν για επικοινωνιακούς (sms, συνομιλία, chat) και για ψυχαγωγικούς λόγους (ανταλλαγή εικόνων, ήχων, υπηρεσίες 3G). «Η χρήση των υπηρεσιών 3G αποτελεί τη νέα σελίδα στο προφίλ των Ελλήνων χρηστών κινητής τηλεφωνίας, αφού το τελευταίο τρίμηνο του 2010 το 24,6% έκανε χρήση υπηρεσιών δεδομένων 3G (Internet, online gaming κ.λπ.)». Εξαρτημένοι οι έφηβοι; «Για να κριθεί ένα άτομο εθισμένο στο Διαδίκτυο ή σε οποιαδήποτε νέα τεχνολογία», σύμφωνα με την κ. Παρασκευή Νικηφόρου, MSc Κλινική Ψυχολόγο, «θα πρέπει να εμφανίζει κάποιες τουλάχιστον από τις παρακάτω συμπεριφορές: Εξιδανίκευση του μέσου. Ο χρήστης θεωρεί τον ηλεκτρονικό υπολογιστή ή το Διαδίκτυο το σημαντι- > ΥΠΟΦΕΡΟΥΝ ΠΟΛΥ! 20 Σύμφωνα με βρετανική έρευνα του Πανεπιστημίου του Μέριλαντ σε φοιτητές από 10 χώρες, οι νέοι είναι απολύτως εξαρτημένοι από τις ηλεκτρονικές συσκευές. Άγχος, εκνευρισμός, ανασφάλεια, νευρικότητα, πανικός, θυμός, κατάθλιψη, είναι μερικές από τις λέξεις που χρησιμοποίησαν όταν τους ζητήθηκε να ζήσουν χωρίς κινητό ή άλλη ηλεκτρονική συσκευή για 24 ώρες. Το 50% μάλιστα αυτών δεν τα κατάφερε και χρησιμοποίησε κάποια από αυτές πριν την συμπλήρωση του 24ωρου, δηλώνοντας ότι υποφέρει! Άκρως ανησυχητικό είναι το γεγονός ότι, σύμφωνα με τα στοιχεία, τα παιδιά με εξάρτηση δείχνουν να αποκτούν μια κακώς εννοούμενη «άνεση» με το Διαδίκτυο, καταργώντας όρια και παρουσιάζοντας συμπεριφορές υψηλού κινδύνου. «Τα παιδιά με εξάρτηση είναι πολύ πιθανό να χρησιμοποιούν υλικό με σεξουαλικό περιεχόμενο ή να τζογάρουν συχνότερα από τα υπόλοιπα, αλλά και να δεχτούν να συναντήσουν κάποιον άγνωστο, που γνώρισαν online, ή να δώσουν προσωπικά στοιχεία, χωρίς καμιά αίσθηση κινδύνου».

23

24 > υγεία infomania 22 Κέντρα που μπορούν να βοηθήσουν Μονάδα Εφηβικής Υγείας (Μ.Ε.Υ.), της Β Παιδιατρικής Κλινικής του Πανεπιστημίου Αθηνών στο Νοσοκομείο Παίδων «Παν. & Αγλ. Κυριακού», 10 π.μ.- 2 μ.μ. τηλ Δέχεται παιδιά και εφήβους μέχρι 18 ετών. Τμήμα Παθολογικής Χρήσης Διαδικτύου Ενηλίκων, Μονάδα Απεξάρτησης 18 ΑΝΩ, ΨΝΑ, 9.00 π.μ μ.μ., Βουρνάζου 37 Αμπελόκηποι, τηλ , , net18ano@gmail.com. Όριο ηλικίας αποδοχής τα 18 έτη. ΚΕΘΕΑ ΠΛΕΥΣΗ, Τμήμα Συμβουλευτικής για εφήβους και νεαρούς ενήλικες για τη προβληματική χρήση του Διαδικτύου, Mαγνησίας 25, τηλ , 9.00 π.μ.- 5 μ.μ., info@kethea-plefsi.gr. Δέχεται εφήβους και αναδυόμενους ενήλικες, όχι μεγαλύτερους των 24 ετών. Ειδικό ιατρείο, Ψυχιατρική Κλινική Παιδιών και Εφήβων, Ιπποκράτειο Νοσοκομείο Θεσσαλονίκης, Πέμπτη 9 π.μ.- 2 μμ, τηλ Δέχεται παιδιά και εφήβους έως 18 ετών. κτυο και ένα ποσοστό της τάξης του 19% εμφανίζει κατά διαστήματα οριακές προβληματικές συμπεριφορές, που δυνητικά μπορεί να οδηγήσουν σε εξάρτηση», αναφέρει στο life>positive η κ. Τσίτσικα. «Το φαινόμενο αυτό είναι πολυπαραγοντικό, καθώς παίζουν ρόλο η προσωπικότητα του εφήβου, η ύπαρξη συνοδών ψυχολογικών καταστάσεων (ντροπαλοί έφηβοι με χαμηλή αυτοεκτίμηση και δυσκολία στις κοινωνικές δεξιότητες, έφηβοι με υπερκινητικότητα, διαταραχές συμπεριφοράς ή καταθλιπτικό συναίσθημα κ.λπ.), το οικογενειακό περιβάλλον, τραυματικά γεγονότα κ.ά.». Σε σχέση με αντίστοιχη έρευνα του 2007, τα ποσοστά ήταν αυξημένα, με τη μεγαλύτερη άνοδο να καταγράφεται στις επαρχιακές πόλεις. «Δεν υπάρχουν στοιχεία που να δικαιολογούν την ανοδική αυτή πορεία. Μπορούμε όμως να υποθέσουμε ότι οφείλεται στον ερχομό της ευρυζωνικής σύνδεσης και της συνακόλουθης αύξηση των οικιακών συνδέσεων», συμπληρώνει η κ. Τσίτσικα. Πρόληψη, η καλύτερη θεραπεία Όπως σε όλες τις «ασθένειες», έτσι και στον εθισμό, η πρόληψη είναι η καλύτερη θεραπεία! Σύμφωνα με την κ. Τσίτσικα, στην πρόληψη του φαινομένου της κατάχρησης του Διαδικτύου μπορούν να συμβάλουν όλοι οι φορείς με τις κατάλληλες τεχνικές: Η οικογένεια, θέτοντας όρια και προτρέποντας τη συμμετοχή σε άλλες δραστηριότητες κ.λπ. Το σχολείο, με εκμάθηση της ασφαλούς χρήσης του Διαδικτύου, ενημερώντας για τα φαινόμενα κατάχρησης, παρενόχλησης κ.λπ. Τα ΜΜΕ, με τη σωστή ενημέρωση. Η πολιτεία, δημιουργώντας προγράμματα πρόληψης στα σχολεία, με εκπαίδευση των γονέων, αλλά και πλήρη νομικά πλαίσια για τη λειτουργία των Intenet cafe κ.ά. «Η Μ.Ε.Υ. μέσω Ευρωπαϊκών προγραμμάτων έχει αναλάβει την πρώτη Ευρωπαϊκή έρευνα σε επτά χώρες, για τον καθορισμό της επίπτωσης του φαινομένου της εξάρτησης. Επίσης, μετά από υπογραφή μνημονίου με το Υπουργείο Παιδείας ειδικοί της Μ.Ε.Υ. πραγματοποιούν επισκέψεις σε σχολεία και ενημερώνουν μαθητές, γονείς και εκπαιδευτικούς σχετικά με θέματα ασφάλειας στο Διαδίκτυο. Τέλος, στη Μ.Ε.Υ. λειτουργεί η τηλεφωνική γραμμή ΥΠΟΣΤΗΡΙΖΩ , που προσφέρει δωρεάν υπηρεσίες σε γονείς και εφήβους σχετικά με θέματα ασφάλειας του Διαδικτύου», συμπληρώνει η κ. Τσίτσικα. <