ΘΕΜΑ. Ανάλυση οικονομικών μεγεθών των εισηγμένων στο χρηματιστήριο. επιχειρήσεων

Transcript

1 ΤΕΙ ΚΑΒΑΛΑΣ ΤΜΗΜΑ ΛΟΓΙΣΤΙΚΗΣ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΜΑ Ανάλυση οικονομικών μεγεθών των εισηγμένων στο χρηματιστήριο επιχειρήσεων Εποπτεύουσα καθηγήτρια: Πολυχρονίδου Περσεφόνη Επιμέλεια εργασίας: Λελεκίδου Ανθή (Α.Ε.Μ. 8519) Καλενδέρη Σωτηρία (Α.Ε.Μ. 8538) 1 ΚΑΒΑΛΑ 2011

2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Κατάλογος πινάκων Σελ 4 Κατάλογος γραφημάτων Σελ 4 Εισαγωγή Σελ 5 Κεφάλαιο 1ο : Η εταιρική κοινωνική ευθύνη 1.1 Έννοια της Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης Σελ Το περιεχόμενο της Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης Σελ Η ιστορική εξέλιξη της Εταιρικης Κοινωνικής Ευθύνης Σελ Τα πλεονεκτήματα ανάπτυξης και συστηματικής διαχείρισης της Εταιρικης Κοινωνικής Ευθύνης Σελ 25 Κεφάλαιο 2ο : Η εταιρική κοινωνική ευθύνη στην Ευρώπη 2.1 Ποια είναι η κατάσταση της Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης στην Ευρώπη; Σελ Η ένταξη της Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης σε τρεις μεγάλες χώρες Σελ Η Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη στην Ευρώπη Σελ Τα βασικότερα πλεονεκτήματα Σελ 36 Κεφάλαιο 3ο : Η εταιρική κοινωνική ευθύνη στην Ελλάδα 3.1 Η Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη στην Ελλάδα Σελ Φορείς για την Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη στην Ελλάδα Σελ Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη και Ελληνικές Επιχειρήσεις - Οργανισμοί Σελ Παραδείγματα καλών Πρακτικών Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης στην Ελλάδα Σελ Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη και Έλληνες καταναλωτές - κοινωνία Σελ 50 Κεφάλαιο 4ο : Ανάλυση των εταιριών εισηγμένων στο χρηματιστήριο 4.1 Σύστημα βαθμολόγησης για τις αναφορές της Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης Σελ 55 2

3 4.2 Κατηγορίες εταιριών Σελ Ομαδοποίηση κατά κλάδο Σελ Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη Σελ Ομαδοποίηση της κατηγορίας των εργαζομένων Σελ Ομαδοποίηση της κατηγορίας του περιβάλλοντος Σελ Ομαδοποίηση της κατηγορίας των πελατών Σελ Ομαδοποίηση της κατηγορίας του κοινωνικού δημόσιου τομέα Σελ Ομαδοποίηση της κατηγορίας προμηθευέτες Σελ Ομαδοποίηση της κατηγορίας των επενδυτών Σελ Ομαδοποίηση της κατηγορίας στρατηγική Εταιρική Κοινωνική Ευθύνης Σελ Συγκεντρωτική κατάσταση βαθμολογιών Σελ 89 Κεφάλαιο 5ο : Συμπεράσματα Σελ 95 Βιβλιογραφία Σελ 98 3

4 ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΠΙΝΑΚΩΝ Πίνακας 1 Οι θεωρίες της Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης Σελ 13 Πίνακας 2 Κατηγορίες εταιριών Σελ 58 Πίνακας 3 Ομαδοποίηση των εταιριών κατά κλάδο Σελ 62 Πίνακας 4 Εταιρίες με σύνδεσμο ή χωρις σύνδεσμο εταιρικής κοινωνικής ευθύνης στην ιστοσελίδα τους Σελ 68 Πίνακας 5 Κατηγορίες των εργαζομένων Σελ 71 Πίνακας 6 Ομαδοποίηση της κατηγορίας του περιβάλλοντος Σελ 74 Πίνακας 7 Ομαδοποίηση της κατηγορίας των πελατών Σελ 77 Πίνακας 8 Ομαδοποίηση της κατηγορίας του κοινωνικού δημόσιου τομέα Σελ 80 Πίνακας 9 Ομαδοποίηση της κατηγορίας προμηθευέτες Σελ 82 Πίνακας 10 Ομαδοποίηση της κατηγορίας προμηθευέτες Σελ 84 Πίνακας 11 Ομαδοποίηση της κατηγορίας στρατηγική Εταιρική Κοινωνική Ευθύνης Σελ 87 Πίνακας 12 Συγκεντρωτική κατάσταση των βαθμολογιών Σελ 89 ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΓΡΑΦΗΜΑΤΩΝ Γράφημα 1 Η πυραμίδα των τεσσάρων συστατικών της ΕΚ Ε- ειδών ευθύνης των επιχειρήσεων Σελ 11 Γράφημα 2 Σύνολο εταιριών ανα κατηγορία Σελ 60 Γ ράφημα 3 Σύνολο εταιριών ανα κλάδο Σελ 64 Γ ράφημα 4 Εταιρίες με σύνδεσμο ή χωρίς, εταιρικής κοινωνικής ευθύνης στην ιστοσελίδα τους Σελ 70 Γράφημα 5 Σύνολο εταιριών ανάλογα με τον βαθμό Σελ 72 Γ ράφημα 6 Σύνολο εταιριών ανα βαθμολογία Σελ 75 Γράφημα 7 Σύνολο εταιριών ανα βαθμολογία πελατών Σελ 79 Γ ράφημα 8 Σύνολο εταιριών ανά κατηγορία κοινωνικού δημόσιου τομέα Σελ 81 Γ ράφημα 9 Προμηθευτές ανα εταιρία Σελ 84 Γ ράφημα 10 Σύνολο επενδυτών ανά εταιρία Σελ 86 Γράφημα 11 Εταιρίες που έχουν όραμα εταιρικής κοινωνικής ευθύνης Σελ 89 Γράφημα 12 Άθροισμα βαθμολογίας εταιριών σε όλες τις κατηγορίες Σελ 91 4

5 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη, αφορά ενέργειες που κάνουν οι επιχειρήσεις προκειμένου να λύσουν προβλήματα σχετικά με το περιβάλλον και την κοινωνία. Ειδικότερα, οι επιχειρήσεις - εταιρείες στις δραστηριότητες τους σε επιχειρηματική βάση καθώς επίσης και στις επαφές τους με άλλα ενδιαφερόμενα μέλη, συνενώνουν κοινωνικές και οικολογικές ανησυχίες σε εθελοντικό πλαίσιο. Μια επιχείρηση για να χαρακτηριστεί υπεύθυνη σε κοινωνικό πλαίσιο, πρέπει να λάβει υπόψη της προβλήματα που σχετίζονται με την προστασία του περιβάλλοντος καθώς επίσης την ανάπτυξη, τα δικαιώματα και την ποιότητα ζωής των ανθρώπων που απασχολεί και της κοινωνίας μέσα στην οποία αναπτύσσεται. Με την Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη, ρυθμίζεται εθελοντικά το επιχειρηματικό περιβάλλον, για να επιτευχθεί ο σεβασμός για προβλήματα, με τη βοήθεια συστημάτων διαχείρισης των επιπτώσεων, που αφορούν το περιβάλλον, την στήριξη κοινοτήτων σε τοπικό πλαίσιο και τέλος την κατασκευή ενός περιβάλλοντος εργασίας, το οποίο θα εξασφαλίζει δικαιοσύνη και ασφάλεια. Η παρούσα πτυχιακή εργασία εξετάζει το θέμα της Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης και εξειδικεύεται στο κομμάτι της ανάλυσης οικονομικών μεγεθών των εισηγμένων στο χρηματιστήριο επιχειρήσεων. Διατυπώνεται ο ορισμός της Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης και αναλύονται τα στατιστικά στοιχεία κάποιων επιχειρήσεων εισηγμένων στο χρηματιστήριο. Ποιο συγκεκριμένα, στο 1ο κεφάλαιο γίνεται η ανάλυση της έννοιας της Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης, παρουσιάζεται το περιεχόμενο της, αναφέρεται η ιστορική εξέλιξή της και τα πλεονεκτήματά της. Στο 2ο κεφάλαιο, αναφέρεται η κατάσταση της Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης στην Ευρώπη και παρουσιάζονται κάποιες βέλτιστες πρακτικές Εταιρικής Κοινωνική Ευθύνης ανά την Ευρώπη που πείθουν τους Ευρωπαίους να υιοθετήσουν ένα μοντέλο ανάπτυξης και διαχείρισης της Εταιρικής Κοινωνική Ευθύνης. Στο 3 ο κεφάλαιο αναλύονται τα χαρακτηριστικά της Εταιρικής 5

6 Κοινωνικής Ευθύνης στον ελλαδικό χώρο. Στο 4ο κεφάλαιο παρουσιάζεται η έρευνα σχετικά με τα οικονομικά μεγέθη των εισηγμένων στο χρηματιστήριο επιχειρήσεων. Το θέμα της πτυχιακής μας το εμπνευστήκαμε από την εργασία της Eva Wagner και του Yakup Selvi που ασχολήθηκαν με αντίστοιχη έρευνα στις χώρες Γερμανία, Αυστρία και Τουρκία. Είναι ένα μοντέρνο θέμα που αφορά όλες τις επιχειρήσεις και για αυτό ασχοληθήκαμε και εμείς εδώ στην Ελλάδα. Η Εταιρική Κοινωνική ευθύνη βοηθάει στην επίλυση προβλημάτων των επιχειρήσεων. Η εφαρμογή πρακτικών Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης από τις επιχειρήσεις αποφέρει οφέλη τόσο στις ίδιες τις επιχειρήσεις όσο και στους εργαζομένους τους, αλλά και στο περιβάλλον και στην ευρύτερη στην κοινωνία και συμβάλλει στη βιώσιμη επιχειρηματικότητα και στην κοινωνική συνοχή. Σκοπός της εργασίας μας είναι να κατανοήσουμε την Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη, να δούμε τι προσφέρει και πόσο θα μπορέσει να εξελιχθεί. Στην Ελλάδα, βρίσκεται ακόμα σε αρχικό στάδιο και ελπίζουμε με την πάροδο του χρόνου, να υιοθετηθεί από ακόμη περισσότερες επιχειρήσεις. 6

7 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1ο : Η εταιρική κοινωνική ευθύνη 1.1 Έννοια της Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης Η Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη (ΕΚΕ - CSR Corporate Social Responsibility) είναι ένας από τους πιο δυναμικούς και απαιτητικούς τομείς δραστηριότητας για τη σύγχρονη επιχείρηση. Υποδηλώνει την ισόρροπη αντιμετώπιση της οικονομικής, κοινωνικής και περιβαλλοντικής επίδρασης της λειτουργίας μιας επιχείρησης και βασίζεται στο τρίπτυχο της οικονομικής ανάπτυξης, της βιωσιμότητας και της κοινωνικής συνοχής ( Ιούνιος 2006). Η αναγνώριση από τις σύγχρονες κοινωνίες της ανάγκης για ισόρροπη και βιώσιμη ανάπτυξη και των θεμελιωδών αλλαγών που αυτή προϋποθέτει για τον τρόπο που οργανώνονται και λειτουργούν οι επιχειρήσεις, αποτελεί την κύρια αιτία για την ανάπτυξη και διάδοση της ιδέας της ΕΚΕ. Τα τελευταία χρόνια οι μεγαλύτερες επιχειρήσεις του κόσμου έχουν αρχίσει να απομακρύνονται από τις παραδοσιακές αντιλήψεις που περιόριζαν τον κοινωνικό τους ρόλο απλώς σε ορισμένες δωρεές για κοινωφελείς σκοπούς, σε χορηγίες εκδηλώσεων και σε μέτρα βασικής φροντίδας για τους εργαζόμενους και υιοθετούν σταδιακά μια συστηματική και στρατηγική προσέγγιση της διαχείρισης της Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης τους, τόσο στο εσωτερικό όσο και στο εξωτερικό περιβάλλον τους. Με αυτή την μεταστροφή στοχεύουν στη μακροπρόθεσμη αύξηση της απόδοσης τους μέσα από πρακτικές που ικανοποιούν όλα τα ενδιαφερόμενα μέρη, δηλαδή, τα άτομα και τις ομάδες που μπορούν να επηρεάσουν και να επηρεαστούν από τη λειτουργία μιας επιχείρησης. Επιπροσθέτως, οι πολιτικές, οικονομικές και τεχνολογικές εξελίξεις που συνδέονται με την παγκοσμιοποίηση προκαλούν ραγδαίες κοινωνικές αλλαγές με συνέπεια τη ριζική αλλαγή των προσδοκιών της κοινωνίας για το ρόλο των επιχειρήσεων. Οι εταιρίες κρίνονται, πλέον, όχι μόνο με βάση οικονομικά αποτελέσματα ή την ποιότητα των προϊόντων και των υπηρεσιών που προσφέρουν, αλλά και με βάση περιβαλλοντικά και κοινωνικά κριτήρια. Η ΕΚΕ αναδείχθηκε ως εξέχον θέμα για τον επιχειρηματικό κόσμο από τις αρχές της 7

8 δεκαετίας του 90, κυρίως μέσα από μια σειρά «σκανδάλων» ή δυσφημιστικών εκστρατειών που έπληξαν μια σειρά από μεγάλες πολυεθνικές επιχειρήσεις και που προκάλεσαν τη συνειδητοποίηση εκ μέρους των επιχειρήσεων του πόσο ευαίσθητες ήταν σε ζητήματα που συχνά δεν άπτονταν των προϊόντων που παράγουν και των υπηρεσιών που προσφέρουν. Έκτοτε, το θέμα της συστηματικής διαχείρισης της κοινωνικής ευθύνης από τις επιχειρήσεις έχει λάβει μεγάλες διαστάσεις σε ολόκληρο τον κόσμο και ιδιαίτερα στην Ευρώπη. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εξέδωσε το 2001 την Πράσινη Βίβλο για την ΕΚΕ και σήμερα βρίσκεται στη διαδικασία επεξεργασίας σχετικού Σχεδίου Οδηγίας. Σε εθνικό επίπεδο, αρκετές ευρωπαϊκές χώρες έχουν θεσπίσει την υποχρέωση δημοσίευσης συγκεκριμένων στοιχείων για τα περιβαλλοντικά, εργασιακά και κοινωνικά ζητήματα που προκύπτουν από τη δραστηριότητα των μεγαλύτερων επιχειρήσεων. Η Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη ορίζεται από την Ευρωπαϊκή Ένωση ως η «έννοια σύμφωνα με την οποία οι εταιρίες ενσωματώνουν σε εθελοντική βάση κοινωνικές και οικολογικές ανησυχίες στις επιχειρηματικές τους δραστηριότητες και στις επαφές τους με άλλα ενδιαφερόμενα μέλη». (Πράσινη Βίβλος 2001). Άλλοι ορισμοί τονίζουν τη δέσμευση των επιχειρήσεων σε αρχές «ηθικής» συμπεριφοράς, ωστόσο, οι περισσότεροι ορισμοί συμφωνούν πως η κοινωνικά υπεύθυνη επιχείρηση λαμβάνει υπ όψιν της ζητήματα που προκύπτουν από τη λειτουργία της σχετικά με την προστασία του περιβάλλοντος και τη βιώσιμη ανάπτυξη, τα δικαιώματα και την ποιότητα ζωής των εργαζομένων και την ευρύτερη κοινωνία μέσα στην οποία δραστηριοποιείται. Μέσω της ΕΚΕ επιδιώκεται η εθελοντική αυτορρύθμιση του επιχειρηματικού περιβάλλοντος, ώστε να εξασφαλίζεται ο σεβασμός για τα ζητήματα αυτά με τη χρήση συστημάτων διαχείρισης των περιβαλλοντικών επιπτώσεων, την υποστήριξη τοπικών κοινοτήτων και άλλων επωφελών κοινωνικών πρωτοβουλιών (π.χ. απασχόληση ατόμων από ευπαθείς ομάδες του πληθυσμού) και τη δημιουργία ενός δίκαιου, ασφαλούς και δημιουργικού εργασιακού περιβάλλοντος. Η έννοια της ΕΚΕ εξελίσσεται διαρκώς, ώστε να συμπεριλάβει και τη συνεργασία μεταξύ των ενδιαφερομένων μερών για τη θέσπιση προτύπων, την συστηματική παρακολούθηση, τον 8

9 έλεγχο και την πιστοποίηση των διαδικασιών κοινωνικού ελέγχου, που χρησιμοποιούνται από τις επιχειρήσεις. Σταδιακά προκύπτουν όλο και περισσότερες διεθνείς πρωτοβουλίες για την προώθηση, ανάπτυξη και συστηματοποίηση της ΕΚΕ. Ενδεικτικά αναφέρονται τα εθνικά και υπερεθνικά δίκτυα συνεργασίας επιχειρήσεων και επιχειρηματικών ενώσεων, τα διεθνή πρότυπα διαχείρισης της Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης, το κίνημα για τις ηθικές επενδύσεις και οι αντίστοιχοι δείκτες κοινωνικά υπεύθυνων επιχειρήσεων και οι πρωτοβουλίες της Επιτροπής της Ευρωπαϊκής Ένωσης και του Ο.Η.Ε. Το 2000 δημιουργήθηκε μετά από πρωτοβουλία του Γενικού Γραμματέα του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών το Global Compact, με στόχο να ενώσει τις προσπάθειες επιχειρήσεων, συνδικαλιστικών φορέων και οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών στους τομείς των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, της εργασίας, του περιβάλλοντος και της καταπολέμησης της διαφθοράς. Μέσω του Global Compact ο Ο.Η.Ε. επιχειρεί να προωθήσει την Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη και να καταστήσει τις επιχειρήσεις μέρος της λύσης των προβλημάτων που προκύπτουν από την παγκοσμιοποίηση. Σήμερα εκατοντάδες επιχειρήσεις και οργανώσεις από ολόκληρο τον κόσμο έχουν ενταχθεί σε αυτήν την εθελοντική προσπάθεια, υιοθετώντας τις δέκα βασικές αρχές που τη διέπουν. Παράλληλα με την αύξηση των προσδοκιών των ενδιαφερομένων μερών και της κοινής γνώμης σε ότι αφορά τον κοινωνικό ρόλο των επιχειρήσεων, παρατηρείται πως τα ενδιαφερόμενα μέρη και ιδιαίτερα οι μη κυβερνητικές οργανώσεις και οι ενώσεις τοπικών συμφερόντων, συνειδητοποιούν σταδιακά τη μεγαλύτερη δύναμη που τους εξασφαλίζουν οι νέες τεχνολογικές και πολιτικές συνθήκες έναντι των εταιριών και κινητοποιούνται εντονότερα για την προώθηση των αιτημάτων και προσδοκιών τους. Οι καταναλωτές, παρουσιάζουν επίσης μεγαλύτερο ενδιαφέρον για την κοινωνική και περιβαλλοντική επίδραση των προϊόντων και υπηρεσιών που αγοράζουν καθώς και των εταιριών που τα προσφέρουν. Το 70% των Ευρωπαίων καταναλωτών υποστηρίζει, ότι η κοινωνική ευθύνη μια επιχείρησης επηρεάζει τις αγοραστικές του αποφάσεις και ο ένας στους 9

10 πέντε καταναλωτές είναι διατεθειμένος να πληρώσει ακριβότερα για περιβαλλοντικά και κοινωνικά πιο «υπεύθυνα» προϊόντα (CSR Europe, consumers in 12 countries, MORI, Sep ) Παρομοίως, οι εργαζόμενοι ενδιαφέρονται περισσότερο για την κοινωνική συμπεριφορά των εργοδοτών τους και οι εταιρείες που φαίνονται να υποστηρίζουν πιο ενεργητικά τις ανάγκες της κοινωνίας συγκρατούν ευκολότερα τους καλύτερους υπαλλήλους τους ή προσλαμβάνουν σταδιακά άτομα που συνήθως αποτελούν θύματα διακρίσεων και προκαταλήψεων, ανεξάρτητα από τα εργασιακά προσόντα και τη διαθεσιμότητά τους. Ενδεικτική αυτής της αυξημένης ισχύος των καταναλωτών και των μη κυβερνητικών οργανώσεων αποτελεί η τάση που παρουσιάζεται σε πολλές μεγάλες πολυεθνικές επιχειρήσεις για την επέκταση της εφαρμογής της ΕΚΕ και στα ευρύτατα δίκτυα των συνεργατών τους στην αλυσίδα παραγωγής και διάθεσης των προϊόντων τους ( Πηγή Υπουργείου εργασίας και κοινωνικών ασφαλίσεων Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη ΙΟΥΝΙΟΣ 2007 ). 1.2 Το περιεχόμενο της Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης Οι θεωρητικές κατασκευές πάνω στην έννοια της ΕΚΕ από τη δεκαετία του 1950 και μετά, προσπάθησαν να τοποθετήσουν σε ένα πλαίσιο την εταιρική συμπεριφορά, η οποία ξεφεύγει του αμιγώς οικονομικού χαρακτήρα και αποκτά κοινωνικό περιεχόμενο. Μ'ολα ταύτα, πρόκειται για μια έννοια με ασαφές περιεχόμενο, δεδομένου ότι οι επιστήμονες ακόμη δεν έχουν συμφωνήσει πάνω σε έναν κοινό ορισμό ή σε ένα σύνολο βασικών αρχών. Μάλιστα, ακόμη διαφωνούν για το τι σημαίνει να είναι μια επιχείρηση κοινωνικά υπεύθυνη ή για το αν θα πρέπει οι επιχειρήσεις να έχουν κοινωνικές αρμοδιότητες (Crane, McWilliams, Matten, Moon, Siegel, 2008). Πριν από 35 χρόνια ο Votaw χαρακτήρισε την ΕΚΕ ως έναν λαμπρό όρο, επειδή κάτι σημαίνει, αλλά όχι πάντα το ίδιο σε όλους (Breitbarth, Insch & Harris, 2008). Κάποιοι τη θεωρούν ως ένα πλαίσιο ήπιας ρύθμισης (soft regulation) το οποίο θέτει νέες απαιτήσεις από τις επιχειρήσεις (Sahlin - Andersson, 2006), ενώ άλλοι ως μια πράξη εξισορρόπησης (balancing act). Για τον 10

11 Milton Friedman (1970) η κοινωνική ευθύνη της επιχείρησης είναι να αυξάνει τα κέρδη της. Γενικά, όμως, είναι αποδεκτό ότι η λειτουργία ενός οργανισμού με βάση τις αρχές της ΕΚΕ σημαίνει ότι λαμβάνονται υπόψη οι μη οικονομικές συνέπειες της παραγωγής. (Dam, 2006). Πάντως,τα βασικά ερωτήματα περί ΕΚΕ είναι τόσο παλιά, όσο και οι ίδιες οι επιχειρήσεις, όπως ποιος είναι ο σκοπός τους και ποια η συνεισφορά τους στην κοινωνία (Handy, 2002). Αν όμως θα έπρεπε να δοθεί ένας ορισμός για την εταιρική κοινωνική ευθύνη, αυτός θα ήταν το μοντέλο Carroll που αναφέρεται σε τέσσερα είδη κοινωνικών υποχρεώσεων που συγκροτούν την ΕΚΕ: την οικονομική ευθύνη του κέρδους, τη νομική ευθύνη της συμμόρφωσης της επιχείρησης στους νόμους, την ηθική υποχρέωση να δρουν με βάση τις κοινωνικές νόρμες, αν και μη νομοθετικά κωδικοποιημένες και, τέλος, τη φιλανθρωπική ευθύνη να προωθούν δράσεις που προάγουν την κοινωνική ευημερία (Carroll, 1991). Μάλιστα, οι παραπάνω εταιρικές υποχρεώσεις μπορούν να εικονιστούν ως μια πυραμίδα: Γράφημα 1: Η πυραμίδα των τεσσάρων συστατικών της ΕΚΕ - ειδών ευθύνης των επιχειρήσεων (Carroll, 1991) 11

12 Καθώς, όμως δεν υπάρχει ταύτιση απόψεων πάνω σε έναν κοινά αποδεκτό ορισμό, δεν κρίνεται σκόπιμη η παράθεση των ποικίλων ορισμών που έχουν κατά καιρούς δοθεί, παρά η ανάλυση των θεωριών που προσεγγίζουν το θέμα της ΕΚΕ και προσφέρουν τη δική τους ερμηνεία για το ποιο είναι το περιεχόμενό της. Σύμφωνα με τους Garriga και Mele (2004), οι αναφερόμενες στην ΕΚΕ θεωρίες μπορούν να ταξινομηθούν σε τέσσερις ομάδες, ανάλογα με το αν εστιάζουν (α) στην οικονομία (β) στην πολιτική (γ) στην κοινωνία ή (δ) στην ηθική. Έτσι, στην πρώτη ομάδα των εργαλειακών θεωριών (instrumental theories) θεωρείται ότι ο μοναδικός κοινωνικός ρόλος των επιχειρήσεων είναι η δημιουργία πλούτου, ενώ η ΕΚΕ εκλαμβάνεται μόνο ως ένα μέσο που μπορεί να λειτουργήσει προς το σκοπό αυτό. Στη δεύτερη ομάδα των πολιτικών θεωριών (political theories) εντάσσονται προσεγγίσεις που δίνουν έμφαση στη σχέση της επιχείρησης με την κοινωνία και το ρόλο της στην πολιτική αρένα, δεδομένης της δύναμης που η επιχείρηση έχει εντός του κοινωνικού συστήματος. Η τρίτη ομάδα των θεωριών ολοκλήρωσης (integrative theories) κινά από την παραδοχή ότι η επιχείρηση εξαρτάται από την κοινωνία για τη συνέχεια, την ανάπτυξη, ακόμη και για την ίδια την ύπαρξή της. Ως εκ τούτου, οφείλει να συνυπολογίζει τις κοινωνικές απαιτήσεις. Η τέταρτη ομάδα των ηθικών θεωριών (ethical theories) αντιλαμβάνεται τη σχέση μεταξύ επιχειρήσεων και κοινωνίας ως σχέση με βαθιά ριζωμένες ηθικές αξίες. Άρα οι εταιρικές κοινωνικές υποχρεώσεις αποτελούν ένα πρωτίστως ηθικό καθήκον. Κάθε μια από τις παραπάνω ομάδες περιλαμβάνει έναν αριθμό επιμέρους θεωρητικών προσεγγίσεων, οι οποίες διαφοροποιούνται μεταξύ τους, ανάλογα με την έμφαση που δίνουν σε διαφορετικές πτυχές της ΕΚΕ. Έτσι, το περιεχόμενο της εταιρικής κοινωνικής ευθύνης αναλύεται υπό το πρίσμα διαφορετικών οπτικών, ενώ παράλληλα ερμηνεύονται και διάφορες συγγενικές προς την ΕΚΕ έννοιες, οι οποίες πολλές φορές χρησιμοποιούνται συμπληρωματικά, εναλλακτικά ή και ανταγωνιστικά προς αυτή. Στον πίνακα που ακολουθεί παρατίθενται στοιχεία για όλες αυτές τις προσεγγίσεις: 12

13 Πίνακας 1: Οι θεωρίες της Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης (Garriga, Mele, 2004) Instrum ental th e o r ie s P o litica l th e o r ie s In te g r a tiv e th e o r ie s E thical th e o r ie s Shareholder value Strategies fo r achieving com petitive advantages Cause - related m arketing C orporate C onstitutionalism C orporate citizenship Issues m anagem ent T h e principle o f public R esponsibility Stakeholder m anagem ent C orporate social perform ance - CSP N orm ativ e stakeholder T h eo ry U niversal rights Sustainable developm ent T he com m on good A pproach Friedm an (1970) Jensen (2000) P o rte r & K ram er (2002) H art (1995) L izt (1996) P rahalad & H am m ond (2002) H art & C hristensen (2002) Prahalad (2003) Varadarajan & M enon (1988) M urray & M ontanari (1986) Davis (1960, 1967) W o o d & Lodgson (2002) A ndriof & M cin to sh (2001) M atten & Crane (in press) Sethi (1975) A ckerm an (1973) Jones (1980) Vogel, (1986), W artick & M ahon (1994) P re sto n & P o st (1975, 1981) M itchell et al. (1997) Agle & M itchell (1999) Rowley (1997) Carroll (1979) W artick & C ochran (1985) W o o d (1991) Swanson (1995) Freem an (1984, 1 994), E van & Freem an (1988) D onaldson and P re sto n ( ), Freem an and Phillips (2002) Phillips et al. (2003) T h e Global Sullivan Principles (1999) UN Global C om pact (1999) W orld Com m ission on E n v iro n m en t and D evelopm ent (B rutland R eport) (1987) Gladwin and K ennelly (1995) Alford & Naughton (2002) Mele (2002) K aku (1997) Στην παρούσα, ωστόσο, μελέτη θα εξεταστούν μόνο οι ακόλουθες έξι: (α) η θεωρία της αξίας του μετόχου (shareholder value theory), (β) η θεωρία του σχετιζόμενου με ένα σκοπό 13

14 marketing (Cause - related Marketing), (γ) η θεωρία της πολιτειότητας της επιχείρησης (Corporate Citizenship), (δ) η θεωρία της εταιρικής κοινωνικής επίδοσης (Corporate Social Performance - CSP), (ε) η θεωρία των ενδιαφερόμενων μερών (Stakeholder Theory) και (στ) η θεωρία της βιώσιμης ανάπτυξης (Sustainable development). Η επιλογή των συγκεκριμένων προσεγγίσεων γίνεται στη βάση της αυξημένης σημασίας που τους αποδίδεται ως ερμηνευτικών πλαισίων της ΕΚΕ. (α) Shareholder value theory - SVT Η προσέγγιση αυτή ανήκει σε εκείνη την ομάδα θεωριών που βλέπουν την ΕΚΕ ως στρατηγικό εργαλείο για τη δημιουργία πλούτου (Garriga & Mele, 2004), η οποία θεωρείται και ως η μοναδική κοινωνική υποχρέωση της επιχείρησης. Ο κύριος εκπρόσωπος της προσέγγισης αυτής είναι ο M.Friedman, σύμφωνα με τον οποίο «η μόνη υποχρέωση της επιχείρησης απέναντι στην κοινωνία είναι η μεγιστοποίηση των κερδών των μετόχων, εντός του νομικού πλαισίου και των χρηστών ηθών (ethical custom) της χώρας». Έτσι, οποιαδήποτε άλλη ευθύνη επιδιώκεται να δοθεί στις επιχειρήσεις όχι μόνο δεν κρίνεται σκόπιμη, αλλά παραβιάζει και τις παραδεδεγμένες αρχές της ελεύθερης οικονομίας. Σήμερα, γίνεται γενικά αποδεκτό πως η γενική επιταγή της μεγιστοποίησης της μετοχικής αξίας (shareholder value maximization) δεν είναι ασυμβίβαστη με το να λαμβάνονται υπόψη τα συμφέροντα των ενδιαφερόμενων μερών (stakeholders). Παρόλα αυτά, η μετοχική αξία αποτελεί το κριτήριο και το σημείο αναφοράς σε κάθε περίπτωση αξιολόγησης και ανάληψης μιας πρωτοβουλίας στο πεδίο της κοινωνικής προσφοράς (Garriga & Mele, 2004). Σε τελική ανάλυση, σύμφωνα με τη θεωρία αυτή, δεν υπάρχουν πολλά περιθώρια για ανάπτυξη από τον επιχείρηση δράσεων κοινωνικής προσφοράς. (β) Cause - related Marketing - CRM Η θεωρία του σχετιζόμενου με ένα σκοπό marketing (cause - related marketing), ή αλλιώς 14

15 τρίτο κύμα branding, στηρίζεται στην ιδέα ότι η ευθυγράμμιση κάποιας εταιρείας με έναν σκοπό, τον οποίο οι καταναλωτές στηρίζουν ιδιαιτέρως, μπορεί να δημιουργήσει μια στενή σχέση μεταξύ εταιρείας και καταναλωτών. Ο στόχος της εταιρείας είναι να αυξήσει τα κέρδη της μέσω της πρόσδεσης στο προϊόν της ηθικής διάστασης και μέσω της διαφοροποίησης του προϊόντος και της απόκτησης ευνοϊκής φήμης (Garriga & Mele, 2004). Σύμφωνα με τους Mc Williams και Siegel (2001), «η υποστήριξη κοινωνικών σκοπών δημιουργεί τη φήμη ότι η εταιρεία είναι αξιόπιστη και τίμια. Οι καταναλωτές συμπεραίνουν ότι τα προϊόντα μιας αξιόπιστης και τίμιας εταιρείας είναι υψηλής ποιότητας». Επομένως, αυτή η μορφή marketing οδηγεί στην επίτευξη κοινωνικών στόχων έμμεσα, άρα οδηγεί σε μια κατάσταση που τόσο η εταιρεία όσο και η κοινωνία κερδίζουν. Ως μέθοδος κοινωνικής προσφοράς, η συγκεκριμένη χαρακτηρίζεται από τη μονόδρομη και top - down επιλογή ενός κοινωνικού στόχου καθώς και από την ανάλογη απόφαση της διαδικασίας που θα ακολουθηθεί προκειμένου για την υλοποίησή του (Carr, Hart, Mackinnon, Mellinger, 2004). (γ) η εταιρική πολιτειότητα (Corporate Citizenship) Η προσέγγιση αυτή ανήκει στις πολιτικές θεωρίες, όπου η έμφαση δίνεται στην αλληλεπίδραση μεταξύ επιχειρήσεων και κοινωνίας, καθώς και στην ευθύνη των επιχειρήσεων λόγω της μεγάλης δύναμης που έχουν ύστερα από την υποχώρηση του κοινωνικού κράτους, τη διαδικασία της απορρύθμισης και την παγκοσμιοποίηση. Ο όρος «πολίτης» που χρησιμοποιεί η προσέγγιση αυτή προέρχεται από την πολιτική επιστήμη και συνεπάγεται την ύπαρξη υποχρεώσεων και δικαιωμάτων στο πλαίσιο της πολιτικής κοινότητας. Επίσης, περιέχει τη γενικότερη ιδέα του να ανήκει σε μια κοινότητα (Mele, 2008). Η αρχική ερμηνεία της εταιρικής πολιτειότητας σχετιζόταν με ανάμειξη των επιχειρήσεων σε φιλανθρωπικές δραστηριότητες και με δωρεές στην κοινότητα όπου λειτουργούσαν. Για τον Carroll (1991) το να είναι μια επιχείρηση καλός εταιρικός πολίτης σημαίνει να εμπλέκεται σε ενέργειες ή προγράμματα που προάγουν την ανθρώπινη ευημερία ή άυλα κέρδη. 15

16 Σύμφωνα με τους Matten, Crane και Chapple (2003), η εταιρική πολιτειότητα έχει τρεις διαφορετικές έννοιες: (i) μια περιορισμένη έννοια, σύμφωνα με την οποία η εταιρική πολιτειότητα ισοδυναμεί με την εταιρική φιλανθρωπία, την κοινωνική επένδυση ή ορισμένες εταιρικές υποχρεώσεις απέναντι στην τοπική κοινότητα. (ii) μια έννοια αντίστοιχη της ΕΚΕ και (iii) μια ευρεία έννοια, η οποία αναφέρεται στην αδυναμία των κυβερνήσεων να προστατεύσουν πολλές φορές τον πολίτη και στη σταδιακή αντικατάστασή τους στο πεδίο αυτό από τις επιχειρήσεις. Σε γενικές γραμμές, πάντως, η εν λόγω θεωρία εστιάζει στα δικαιώματα, τις υποχρεώσεις και τις πιθανές συνεργασίες των επιχειρήσεων στον τομέα της ανάληψης πρωτοβουλιών υπέρ της τοπικής κοινότητας (Garriga & Mele, 2004). (δ) Corporate Social Performance - CSP Η προσέγγιση της εταιρικής κοινωνικής επίδοσης εισήχθη στη συζήτηση από τον Carroll. O ίδιος πρότεινε ένα μοντέλο που περιλαμβάνει τρία στοιχεία: έναν βασικό ορισμό κοινωνικής ευθύνης, έναν κατάλογο θεμάτων τα οποία μπορούν να αποτελέσουν αντικείμενο κοινωνικής ευθύνης και μια εξειδίκευση της φιλοσοφίας για απάντηση σε κοινωνικά ζητήματα (Garriga & Mele, 2004). Το μοντέλο αυτό αναπτύχθηκε αργότερα από το Wood το Σύμφωνα με το Wood, η εταιρική κοινωνική επίδοση περιλαμβάνει (i) αρχές σε θεσμικό, οργανωτικό και ατομικό επίπεδο (legitimacy, public responsibility, managerial discretion), (ii) διαδικασίες ανταπόκρισης στις κοινωνικές αξιώσεις (Stakeholder management, environmental assessment, issues Management) και (iii) αποτελέσματα (social impacts, social programs, social policies) (Quinn, 2002). Με άλλα λόγια, «η CSP σημαίνει τη μεταβολή της εταιρικής συμπεριφοράς, προκειμένου να προξενεί λιγότερο κακό και περισσότερα ευνοϊκά αποτελέσματα για την κοινωνία και τους ανθρώπους». (Mele, 2008). Το μοντέλο της CSP αποτελεί μια σύνθεση των σχετικών με την ΕΚΕ εξελίξεων μέχρι τη 16

17 δεκαετία του 1980 (Mele, 2008). Προσφέρει μια πολυεπίπεδη ανάλυση και ένα θεωρητικό πλαίσιο για την κατανόηση της ΕΚΕ, ενώ σήμερα υπάρχει έντονο ερευνητικό ενδιαφέρον για τη σχέση μεταξύ της εταιρικής κοινωνικής επίδοσης και της εταιρικής οικονομικής επίδοσης (Corporate Financial Performance - CFP). (ε) Stakeholder Theory Μια από τις «ηθικές» προσεγγίσεις της ΕΚΕ είναι η θεωρία των ενδιαφερόμενων μερών. Σύμφωνα με τη θεωρία αυτή, λαμβάνονται υπόψη τα άτομα ή οι ομάδες που έχουν συμφέρον ή αξίωση από την εταιρεία. Τα ενδιαφερόμενα μέρη είναι όσοι επωφελούνται ή βλάπτονται από τις δράσεις της εταιρείας. Υπό την έννοια αυτή, οι εταιρείες έχουν την υποχρέωση κατά τη διαμόρφωση των πολιτικών και τη λήψη των αποφάσεών τους να μη λαμβάνουν υπόψη μόνο τα συμφέροντα των μετόχων τους, αλλά και αυτά της κοινότητας στην οποία λειτουργούν. Η προσέγγιση αυτή αναλύθηκε αρχικά από τον Freeman το 1984 στο βιβλίο του Strategic Management: a Stakeholder Approach. Ο τελευταίος υποστήριξε ότι οι διοικούντες έναν οργανισμό οφείλουν να είναι υπόλογοι απέναντι σε όλα τα ενδιαφερόμενα μέρη και όχι αποκλειστικά απέναντι στους μετόχους. Ακολούθησαν πολλές σχετικές μελέτες, μερικές εκ των οποίων επικεντρώθηκαν στην αναζήτηση ενός κανονιστικού πλαισίου που θα βοηθήσει στην πρακτική εφαρμογή της εν λόγω θεωρητικής προσέγγισης. Από αυτές, αξίζει να αναφερθεί η δημοσίευση επτά αρχών από το Clarkson Center for Business Ethics το Το μοντέλο αυτό συγκλίνει με εκείνο της μεγιστοποίησης της αξίας του μετόχου στο ότι και τα δυο βασίζονται στην ιδέα της δημοκρατίας και των αρχών της οικονομίας της αγοράς. Ωστόσο, διαφέρουν στο ότι εδώ η εταιρεία θεωρείται ότι θα πρέπει να συγκεράσει τα ποικίλα και αντικρουόμενα συμφέροντα, τόσο των μετόχων όσο και των λοιπών ομάδων που την επηρεάζουν ή επηρεάζονται από αυτή. 17

18 (στ) Sustainable development Η αρχή της αειφορίας ή βιώσιμης ανάπτυξης σημαίνει ότι η παρούσα γενιά θα πρέπει να καλύπτει τις ανάγκες της, χωρίς να θέτει σε κίνδυνο την ικανότητα των επόμενων γενεών να καλύψουν τις δικές τους ανάγκες. Τα τελευταία, ωστόσο, χρόνια η έννοια της βιώσιμης ανάπτυξης έχει διευρυνθεί και περιλαμβάνει ταυτόχρονα την οικονομική ανάπτυξη, την προστασία του περιβάλλοντος, αλλά και την κοινωνική δικαιοσύνη στις διαδικασίες λήψης απόφασης των επιχειρήσεων (Rondinelli & Berry,1999). Ένας από τους πιο βασικούς περιοριστικούς παράγοντες της βιώσιμης ανάπτυξης θεωρείται πως είναι η λειτουργία πολλών επιχειρήσεων, κυρίως πολυεθνικών. Η περιβαλλοντική υποβάθμιση και η αμφισβήτηση της δυνατότητας συνέχισης του ίδιου μοντέλου οικονομικής ανάπτυξης που δε λαμβάνει υπόψη τις περιβαλλοντικές συνθήκες βρίσκονται στο επίκεντρο της προσέγγισης αυτής (Bossel, 1999). Στην πράξη, οι επιχειρήσεις καλούνται να συνεργαστούν με μη κυβερνητικές οργανώσεις που δραστηριοποιούνται στο χώρο της προστασίας του περιβάλλοντος (Rondinelli & Berry,1999). Σε κάθε περίπτωση, το ενδιαφέρον στρέφεται στις ενέργειες των επιχειρήσεων, οι οποίες καλούνται να σεβαστούν το οικουμενικό αίτημα για άρση των εμποδίων που θέτουν στην βιώσιμη ανάπτυξη. Συνεχίζοντας, εντός του πλαισίου της εταιρικής κοινωνικής ευθύνης, έχουν μελετηθεί κι άλλες έννοιες, μια εκ των οποίων είναι η ηθική των επιχειρήσεων (business ethics). Προτάσσεται εδώ το επιχείρημα ότι η ΕΚΕ δεν είναι απλά το μέσο για τη βελτίωση της λειτουργίας των επιχειρήσεων, αντίθετα οι επιχειρηματικές δραστηριότητες χρειάζονται πράγματι μια ηθική βάση (Tencati, Perrini, Pogutz, 2004). Με βάση την πυραμίδα του Carroll, η ηθική των επιχειρήσεων ανήκει στις ηθικές υποχρεώσεις ενός οργανισμού, που ωθεί την κατηγορία των νομικά δεσμευτικών εταιρικών υποχρεώσεων σε διεύρυνση, ενώ παράλληλα δημιουργεί αυξημένες κοινωνικές προσδοκίες από τους επιχειρηματίες, ώστε να κινηθούν προς μια ηθική, μη νομοθετικά επιτακτική, κατεύθυνση (Carroll, 1991). Η έννοια της ηθικής, πάντως, μπορεί να θεωρηθεί τμήμα της ΕΚΕ, στο 18

19 βαθμό που το κανονιστικό της περιεχόμενο αναφέρεται στον επιθυμητό τρόπο λειτουργίας των οργανισμών και αποτελεί κριτήριο του κατά πόσο αυτοί σέβονται τις κοινωνικές προσδοκίες ή αξιώσεις. Από την άλλη, έννοιες όπως citizen brand (Willmott, 2001) ή εταιρική φήμη (corporate réputation) πλαισιώνουν τη συζήτηση γύρω από το ρόλο των επιχειρήσεων και οργανισμών, αναφερόμενες κυρίως στο επιθυμητό αποτέλεσμα της εσωτερίκευσης κοινωνικά υπεύθυνων κανόνων λειτουργίας. Τέλος, υφίσταται και η έννοια του ηθικού branding (ethical branding), η οποία αναφέρεται στον καθορισμό της ορθής συμπεριφοράς κατά τη λήψη των αποφάσεων branding, με αποτέλεσμα το brand να αξιολογείται όχι μόνο στη βάση οικονομικών, αλλά και ηθικών κριτηρίων. Το ηθικό brand δε θα πρέπει να βλάπτει το γενικό καλό, αντίθετα θα πρέπει να το προάγει (Fan, 2005). Όποια θεωρία και αν επιλέξει κανείς, για να περιγράψει την εταιρική κοινωνική ευθύνη, στην πραγματικότητα αναφέρεται σε δράσεις που αναλαμβάνουν και προωθούν οι οργανισμοί, χάριν της κοινωνικής ευημερίας. Αφιερώνοντας ένας μέρος από τους πόρους που διαθέτουν, όχι για να εξασφαλίσουν μεγαλύτερη παραγωγή ή για να αυξήσουν το μερίδιο αγοράς που κατέχουν, αλλά για κάποιο κοινωνικό σκοπό, οι εταιρείες δείχνουν πως είναι τμήμα της κοινωνίας εντός της οποίας λειτουργούν και ότι ενδιαφέρονται για τη βελτίωση της ποιότητας ζωής των πολιτών σ αυτή. Είτε το κριτήριο για την απόφασή τους αυτή είναι ηθικό, είτε οικονομικό, είτε επιλέγουν την ΕΚΕ ως σύγχρονη μορφή marketing, οι οργανισμοί δραστηριοποιούνται στο χώρο της κοινωνικής ευθύνης τα τελευταία χρόνια όλο και περισσότερο. 1.3 Η ιστορική εξέλιξη της Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης Η εταιρική κοινωνική ευθύνη αποτελεί προϊόν του 20ου αιώνα, αλλά κυρίως της δεκαετίας του 1950 (Carroll, 2008), οπότε και άρχισε η επιστημονική ανάλυσή της και η σχετική ερευνητική συγγραφή. Η εμφάνιση της ΕΚΕ ως επιχειρηματική συμπεριφορά, αλλά και ως επιστημονικό πεδίο μπορεί να καταγραφεί χρονικά ως εξής: 19

20 Πριν το 1950 Παρά την άνθιση του φαινόμενου τις τελευταίες δεκαετίες, υπάρχουν εδώ και πολλά χρόνια ίχνη επιχειρήσεων με αίσθηση κοινωνικής ευθύνης. Η βιομηχανική επανάσταση στα τέλη του 19ου αιώνα μπορεί να θεωρηθεί το σημείο εκκίνησης για την ανάληψη κοινωνικών πρωτοβουλιών από τη μεριά των επιχειρήσεων. Στα μέσα και τα τέλη του 18ου αιώνα οι επιχειρήσεις έστρεψαν το ενδιαφέρον τους στους υπαλλήλους και συγκεκριμένα ενδιαφέρθηκαν για το πώς θα τους καταστήσουν πιο παραγωγικούς (Carroll, 2008). Ωστόσο, είναι δυσδιάκριτο το αν αυτό γινόταν για λόγους επιχειρηματικούς, δηλαδή για λόγους οικονομικής αποδοτικότητας της επιχείρησης, ή αν γινόταν για λόγους κοινωνικής ευαισθησίας. Η εμφάνιση την περίοδο εκείνη ενός πρώιμου κοινωνικού κράτους συνηγορεί υπέρ και των δυο, στο βαθμό που τα κοινωνικά ζητήματα της εποχής (δημόσια υγεία, πείνα, παιδική εργασία κλπ) είχαν άμεση συνάφεια με την επιβίωση του οικονομικού συστήματος που γεννιόταν. Παράλληλα, η φιλανθρωπία ήταν ιδιαίτερα έντονη και τα παραδείγματα των Vanderbilt και Rockfeller μαρτυρούν τη μέριμνα της προνομιούχας τάξης για την οικονομική επιβίωση των ασθενέστερων στρωμάτων του πληθυσμού. Το ερώτημα, όμως, του εάν επρόκειτο για ατομική ή επιχειρηματική φιλανθρωπία, παραμένει (Carroll, 2008). Από το 1930 και μετά οι επιχειρήσεις άρχισαν να θεωρούνται ως θεσμοί, όπως η κυβέρνηση, οι οποίοι έπρεπε να ανταποκριθούν σε συγκεκριμένες κοινωνικές υποχρεώσεις (Eberstadt, 1973). Δεκαετία του 1950 Ενώ μέχρι τη δεκαετία του 1950 η φιλανθρωπία κυριαρχούσε στο πεδίο της κοινωνικής προσφοράς των επιχειρήσεων και περιλάμβανε κυρίως δωρεές από ελεημοσύνη, από το 1953 έγινε αντιληπτή η συνολική ευθύνη που έχουν οι επιχειρήσεις και η ανάγκη για ανάμειξή τους σε 20