Γλυπτική και Λιθοξοϊκή στη Λατινική Ανατολή

Μέγεθος: px
Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "Γλυπτική και Λιθοξοϊκή στη Λατινική Ανατολή"

Transcript

1

2 Γλυπτική και Λιθοξοϊκή στη Λατινική Ανατολή 13ος 17ος αιώνας appleèûùëìôóèî ÂappleÈÌ ÏÂÈ Όλγα Γκράτζιου E-BOOK ΠANEΠIΣTHMIAKEΣ EK OΣEIΣ KPHTHΣ Iδρυτική δωρεά Παγκρητικής Eνώσεως Aµερικής HΡΑΚΛΕΙΟ 2011

3 ΠANEΠIΣTHMIAKEΣ EK OΣEIΣ KPHTHΣ I ΡΥΜΑ TΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΚΑΙ EΡΕΥΝΑΣ Hράκλειο Kρήτης,T.Θ. 1527, Tηλ , Fax: Aθήνα: Κλεισόβης 3, Tηλ , Fax: info@cup.gr ΣΥΜΒΟΛΕΣ ΣΤΙΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ / ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΤΕΧΝΗΣ ΙΕΥΘΥΝΤΗΣ: Γ. Μ. Σηφάκης 2007,για την ελληνική γλώσσα: ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΕΣ ΕΚ ΟΣΕΙΣ ΚΡΗΤΗΣ Επιστηµονική επιµέλεια: Όλγα Γκράτζιου Επιµέλεια κειµένων: Άννα Καραπάνου, Νίκος Καστρινάκης Ψηφιοποίηση εικόνων: ΤΥΠΙΚΟΝ & ΦΩΤΟΛΙΟ Εκτύπωση: ΤΥΠΙΚΟΝ & ΦΩΤΟΛΙΟ Μακέτα εξωφύλλου: Γιώργος Ματθιόπουλος Φωτογραφία εξωφύλλου: Έφη Μωραϊτάκη,Λεπτοµέρεια από της κρήνη της Μονής Βροντησίου, Κρήτη, αρχές του 17ου αιώνα. ISBN OÈ ÓÂappleÈÛÙËÌÈ Î EÎ fiûâè KÚ ÙË Â Ó È ÙÌ Ì ÙÔ I Ú Ì ÙÔ TÂ ÓÔÏÔÁ & ãeúâ Ó

4 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Πίνακας συντοµογραφιών Εισαγωγή ΟΛΓΑ ΓΚΡΑΤΖΙΟΥ Η αρχιτεκτονική γλυπτική στην Κρήτη ΜΙΧΑΛΗΣ ΑΝ ΡΙΑΝΑΚΗΣ H γλυπτική στις «ιταλοκρατούµενες» και «φραγκοκρατούµενες» περιοχές της ανατολικής Μεσογείου κατά τον 13ο και 14ο αι. H διείσδυση της γοτθικής τέχνης και η συνύπαρξή της µε τη βυζαντινή ΝΙΚΟΣ ΜΕΛΒΑΝΙ υτικά γλυπτά στοιχεία στο Μυστρά ΓΕΩΡΓΙΑ ΜΑΡΙΝΟΥ Θυρώµατα και παράθυρα σε εκκλησίες της Κρήτης (τέλος 14ου - µέσα 15ου αιώνα) ΜΑΝΟΛΗΣ ΜΠΟΡΜΠΟΥ ΑΚΗΣ Η κοινωνική διάσταση στα επιτύµβια. ύο προσωπογραφίες ΑΝΝΑ-ΜΑΡΙΑ ΚΑΣ ΑΓΛΗ &ΓΙΑΝΝΑ ΚΑΤΣΟΥ Spolia από λατινικούς ναούς της Χίου του 15ου αιώνα ΟΛΓΑ ΒΑΣΣΗ Άτλαντες, προσωπεία, λέοντες: Γλυπτά της βενετικής περιόδου από τη Μονή Αγκαράθου ΜΑΡΙΑ ΚΩΝΣΤΑΝΤΟΥ ΑΚΗ-ΚΙΤΡΟΜΗΛΙ ΟΥ Το επιτύµβιο µνηµείο των Τζαγκαρόλων στον ναό της Ζωοδόχου Πηγής στον Πρίνο Μυλοποτάµου ΚΩΣΤΑΣ ΓΙΑΠΙΤΣΟΓΛΟΥ Η κρήνη Bembo στον Χάνδακα ΠΕΤΡΟΥΛΑ ΒΑΡΘΑΛΙΤΟΥ Ο γλυπτός διάκοσµος της κρήνης της Μονής Βροντησίου ΑΝΑΣΤΑΣΙΑ ΦΙΟΛΙΤΑΚΗ Αναζητώντας τη γλυπτική των Βενετών στην Κρήτη ΟΛΓΑ ΓΚΡΑΤΖΙΟΥ Μορφολογικά στοιχεία των ιπποτικών εκκλησιών της Ρόδου ΓΙΩΡΓΟΣ ΝΤΕΛΛΑΣ Μορφολογικά στοιχεία των µεσαιωνικών πυλών της πόλης της Ρόδου ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΜΑΝΟΥΣΟΥ-ΝΤΕΛΛΑ Η «σχολή» των λιθοξόων-µαστόρων της Ρόδου την περίοδο της Τουρκοκρατίας (16ος-19ος αιώνας) ΗΛΙΑΣ ΚΟΛΛΙΑΣ Οι συνεργάτες του τόµου

5 ΠΙΝΑΚΑΣ ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΩΝ ΑΒΜΕ Α ΑΕ ΑSAAtene BZ BSA Curuni Donati DOP ΧΑΕ ΕΕΒΣ Αρχείον των βυζαντινών µνηµείων της Ελλάδος Αρχαιολογικόν ελτίον Αρχαιολογική Εφηµερίς Annuario della Scuola Archeologica di Atene e delle Missioni Italiane in Oriente Byzantisische Zeischrift The Annual of the British School at Athens S.A. Curuni L. Donati, Creta Veneziana. L Istituto Veneto e la missione cretese di Giuseppe Gerola. Collezione fotografica , Βενετία 1998 Dumbarton Oaks Papers ελτίον της Χριστιανικής Αρχαιολογικής Εταιρείας Επετηρίς Εταιρείας Βυζαντινών Σπουδών Gerola I G. Gerola, Monumenti Veneti nell isola di Creta, I, Βενετία 1905 Gerola IΙ G. Gerola, Monumenti Veneti nell isola di Creta, II, Βενετία 1908 [=Βενετικά µνηµεία της Κρήτης (εκκλησίες), Μετάφραση στα ελληνικά Στέργιος Σπανάκης, Ηράκλειο 1993] Gerola IΙΙ G. Gerola, Monumenti Veneti nell isola di Creta, III, Βενετία 1917 Gerola IV G. Gerola, Monumenti Veneti nell isola di Creta, IV, Βενετία IstMitt JÖB KX RbK RDAC Istanbuler Mitteilungen Jahrbuch der Österreichischen Byzantinistik Kρητικά Χρονικά Reallexikon zur byzantinischen Kunst Report of the Department of Antiquities, Cyprus 8

6

7 Εισαγωγή Στον τόµο αυτό γίνεται λόγος για έργα γλυπτικής και λιθοξοϊκής του ύστερου µεσαίωνα και της πρώιµης νεότερης εποχής που βρίσκονται στην Κρήτη, την Πελοπόννησο, τη Χίο και τη Ρόδο, και µπορούν να αποδοθούν σε δυτικούς τεχνίτες ή έγιναν από ντόπιους που υιοθέτησαν σχέδια, τεχνικές και τρόπους που διαδόθηκαν στον τόπο τους µετά την εγκατάσταση δυτικοευρωπαίων κυρίων και τη συνακόλουθη µετανάστευση ξένων τεχνιτών και τεχνικών. Για να δηλωθεί συνοπτικά η δυτική καταγωγή των τελευταίων επελέγη, όχι χωρίς αµηχανία, η έκφραση Λατινική Ανατολή. Τα πλεονεκτήµατά της είναι ότι εξοικονοµεί έννοιες και υποβάλλει χρονολογικούς συσχετισµούς, ότι επίσης αφήνει ασαφή και ανοιχτά τα όρια του χώρου που περιγράφει: το µικρό δείγµα που περιέχεται στον τόµο επιδέχεται επέκταση µε περισσότερο υλικό όχι µόνο από τις ίδιες αλλά και από άλλες περιοχές. Ο όρος ενοποιεί τους ποικίλης προέλευσης δυτικοευρωπαίους που έδρασαν στην ανατολική Μεσόγειο µε τη θρησκευτική τους µάλλον ετερότητα, εκείνη της «λατινικής» εκκλησίας, έναντι του τοπικού πληθυσµού. Μειονέκτηµά του είναι ότι υποβαθµίζονται έτσι άλλες ταυτότητες. Η θρησκευτική «λατινική» ταυτότητα έπαιξε ίσως τον µικρότερο ρόλο ειδικά στην παραγωγή των έργων που παρουσιάζονται στον παρόντα τό- µο. Αλλά και το ουσιαστικό «Ανατολή» χρησιµοποιείται εδώ για να δηλώσει ένα µικρό µόνο τµήµα της ανατολικής Μεσογείου. Όµως το ιδεολογικό βάρος του όρου «Λατινική Ανατολή» επιτρέπει διφορούµενες αναγνώσεις, που µπορούν προσωρινά να φανούν χρήσιµες. Στο τέλος του 19ου και τις αρχές του 20ού αιώνα δυτικοευρωπαίοι ιστορικοί της τέχνης, ο Enlart, ο Gabriel, ο Gerola, µελέτησαν τα δυτικά αρχιτεκτονικά κατάλοιπα στην Κύπρο, τα ωδεκάνησα, την Κρήτη και εξέδωσαν µνηµειώδεις δηµοσιεύσεις γι αυτά. Ισχυρό τους κίνητρο υπήρξε ασφαλώς η γαλλική και ιταλική καταγωγή των µεσαιωνικών κυριάρχων του χώρου: των Λουζινιάν της Κύπρου, των µαλτέζων ιπποτών της Ρόδου, των 9

8 ΟΛΓΑ ΓΚΡΑΤΖΙΟΥ βενετών της Κρήτης. Στη συνέχεια και για πολλές δεκαετίες τα ιστορικά µνη- µεία που εκείνοι µελέτησαν, ξεχάστηκαν. Επιβλητικά ερείπια, έµειναν ξένα, σε ξένο τόπο, χωρίς τις φροντίδες της συστηµατικής έρευνας και προστασίας. Με- µονωµένες µελέτες δεν έπαψαν να δηµοσιεύονται, όµως πλήθος πλευρών µιας ολόκληρης εποχής έµεινε στην αφάνεια. Η µελέτη και προστασία τους ισότιµα µε εκείνη µνηµείων άλλων εποχών αναζωπυρώθηκε πρόσφατα. Η σηµερινή έρευνα µεµονωµένων έργων και ενοτήτων µπορεί πια να συµπεριλάβει ανάµεσα σε άλλα ζητούµενα και το αν πρόκειται για έργα της ύσης στην Ανατολή ή αν θα µας χρειαστούν άλλα εννοιολογικά εργαλεία για να περιγράψουµε µια φάση του ευρωπαϊκού πολιτισµού µε σαφή χρονολογικά όρια και σε συγκεκριµένο γεωγραφικό χώρο που φυσικά δεν ταυτίζεται µε εθνικές και κρατικές οντότητες της σύγχρονης εποχής. Οι µελέτες που δηµοσιεύονται εδώ παρουσιάστηκαν πρώτη φορά στο Συ- µπόσιο «Η Γλυπτική στη Λατινοκρατούµενη Ανατολή, 13oς-17ος αιώνας», το οποίο πραγµατοποιήθηκε στο Ρέθυµνο, στο Ινστιτούτο Μεσογειακών Σπουδών του Ιδρύµατος Τεχνολογίας και Έρευνας, από τις 4 έως τις 6 Οκτωβρίου ιοργανωτές του Συµποσίου ήταν το ερευνητικό πρόγραµµα «Η δυτική τέχνη στην Κρήτη κατά το 15ο και 16ο αιώνα» που διεξάγεται στο Ινστιτούτο Μεσογειακών Σπουδών και η 13η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων, ακόµη τότε υπεύθυνη για τα µεσαιωνικά µνηµεία όλου του νησιού. Το 2002 οι διοργανωτές είχαν ήδη εγκαινιάσει τη συνεργασία τους µε σκοπό να καταγράψουν και να µελετήσουν τη γλυπτική της Κρήτης από την εποχή της βενετοκρατίας. Το υλικό είναι ελάχιστα γνωστό, κυρίως από το µνηµειώδες έργο του Giuseppe Gerola, Monumenti Veneti nell isola di Creta (Βενετία ) και από λιγοστές νεότερες δηµοσιεύσεις. Καθώς µεγάλο µέρος της γλυπτικής (κυρίως αρχιτεκτονικής), σώζεται αποσπασµατικά, η προσέγγιση αλλά και η κατάταξή της προκαλεί συχνά αµηχανία. Όµως ανάλογο υλικό σώζεται και σε άλλες περιοχές γύρω από το Αιγαίο, όπου εγκαταστάθηκαν δυτικοευρωπαίοι κατά το τέλος του µεσαίωνα και τις αρχές της νεότερης εποχής. Όπως είναι γνωστό, δηµοσιεύσεις που να αφορούν τη γλυπτική των περιοχών αυτών υπάρχουν ελάχιστες και ακόµη λιγότερες είναι οι σχετικά πρόσφατες. Από την άλλη µεριά, η γλυπτική που σώζεται στις περιοχές αυτές από το τέλος του µεσαίωνα και µετά, συνήθως σε στενή συνάφεια µε την αρχιτεκτονική, άλλοτε όµως διάσπαρτη και σε σπαράγµατα, µπορεί να διαφωτίσει αρκετές όψεις της δυτικής παρουσίας στην Ανατολή και των επιπτώσεών της στην τοπική καλλιτεχνική παραγωγή. Η µελέτη της γλυπτικής και της λιθοξοϊκής είναι δυνατό να αποκαταστήσει ένα ακόµη ιστορικό τεκµήριο που συνεξεταζόµενο µε άλλα, την αρχιτεκτονική και εν γένει τον δοµηµένο χώρο και τις πληροφορίες των γραπτών πηγών, µπορεί να φωτίσει αποτελεσµατικά τη µελέτη των µικτών κοινωνιών στις εν λόγω περιοχές τη µακρά περίοδο της µετάβασης από τον µεσαίωνα στη νεότερη εποχή. Με στόχο να γίνει αφενός µια πρώτη καταγραφή της σωζόµενης γλυπτικής 10

9 ΕΙΣΑΓΩΓΗ και του σηµείου στο οποίο βρίσκεται η έρευνά της, και αφετέρου µια πρώτη ανταλλαγή απόψεων, η 13η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων και το Ινστιτούτο Μεσογειακών Σπουδών ανέλαβαν την πρωτοβουλία να διοργανώσουν τη συνάντηση, η οποία βρήκε θερµή ανταπόκριση από πολλούς συναδέλφους. Η πραγ- µατοποίηση του Συµποσίου έγινε δυνατή χάρη στην υποστήριξη του Υπουργείου Πολιτισµού, του Ινστιτούτου Μεσογειακών Σπουδών και του ήµου Ρεθύµνου. Η ίδια η συνάντηση ήταν για όσους την παρακολούθησαν πολύτιµη. Έδειξε ότι ένας πλούσιος και υποτιµηµένος κόσµος, κρυµµένος σε αρχαιολογικές αποθήκες ή απαρατήρητος σε µνηµεία που έχουν εν τω µεταξύ αλλάξει χρήση περιµένει να τον αναγνωρίσουµε. Έγινε φανερό πόσα πολλά δεν γνωρίζουµε ακό- µη για την πολυσυζητηµένη συνάντηση των πολιτισµών µετά την Σταυροφορία και έως την εποχή της οθωµανικής επέκτασης στην ελληνική χερσόνησο. Φάνηκε επίσης ότι υπάρχει µεγάλο ενδιαφέρον από παλιότερους αλλά και πολλούς νέους ερευνητές για τη µελέτη των υλικών καταλοίπων που συνδέονται µε τη δυτική παρουσία στην Ανατολή. Ασφαλώς µένει ακόµη να γίνει πολλή δουλειά: να εντοπιστούν και να αξιολογηθούν τα έργα, να προσδιοριστεί η προέλευσή τους και οι καλλιτεχνικές τους προϋποθέσεις, να αναγνωριστούν τα εισηγµένα από τη ύση και εκείνα που έχουν παραχθεί από τοπικά εργαστήρια µε εισηγµένα πρότυπα ή εγχώρια σχέδια, να εντοπιστούν οι εκάστοτε τοπικές παραδόσεις της λιθοξοϊκής, να µελετηθεί η σχέση αποσπασµατικά σωζόµενων γλυπτών µε την αρχιτεκτονική, να ερευνηθεί τέλος η εγκατάλειψη µιας σειράς τεχνικών στο τέλος της εποχής που µας απασχολεί καθώς και η µεταβολή των αισθητικών προτιµήσεων στο πέρασµα του χρόνου. Επιπλέον, έγινε κοινή συνείδηση η ανάγκη να ενταχτεί το υλικό αυτό στις καλλιτεχνικές παραδόσεις της ευρωπαϊκής γλυπτικής και αρχιτεκτονικής του ύστερου µεσαίωνα και της πρώι- µης νεότερης εποχής, και να ξεκινήσει ο διάλογος µε ερευνητές που µελετούν ανάλογα υλικά και παρόµοια φαινόµενα στον ευρωπαϊκό χώρο. Από τις είκοσι τρεις ανακοινώσεις που παρουσιάστηκαν στο Συµπόσιο δη- µοσιεύονται εδώ δεκατέσσερις µελέτες που έλαβαν οριστική µορφή. Αυτό που θα διαπιστώσει ο αναγνώστης του τόµου είναι ότι στις περιοχές της Ανατολής που εγκαταστάθηκαν και έδρασαν δυτικοευρωπαίοι µετά την Σταυροφορία έφτασαν δυτικά έργα όπως και δυτικοί καλλιτέχνες, αλλά ότι επίσης δηµιουργήθηκαν τέτοιες συνθήκες που επέτρεψαν την ανάπτυξη µιας νεοφανούς, διακοσµητικής κυρίως, γλυπτικής, η οποία σε ορισµένες περιπτώσεις (όπως στα ωδεκάνησα και την Κρήτη), είχε µεγάλη διάρκεια. Από την πρόδροµη επισκόπηση της αρχιτεκτονικής γλυπτικής στη δυτική κυρίως Κρήτη που επιχειρεί ο Μιχάλης Ανδριανάκης καταγράφονται καταρχάς οι µεταβολές που παρατηρούνται στη διάρκεια των τεσσάρων αιώνων της βενετικής κυριαρχίας. Από τις µελέτες που δηµοσιεύονται στον παρόντα τόµο γίνεται επίσης φανερό ότι υπάρχουν αρκετές τοπικές ιδιοµορφίες που οφείλονται στις τελείως διαφορετικές ιστορικές συνθήκες που επικράτησαν ανάµεσα σε περιοχές, 11

10 ΟΛΓΑ ΓΚΡΑΤΖΙΟΥ όπως π.χ. η Χίος, η Πελοπόννησος, η Ρόδος και η Κρήτη. Μερικές πρώτες σκέψεις για τη διαφοροποίηση των έργων στις περιοχές που εγκαταστάθηκαν Φράγκοι, δυτικοευρωπαίοι γαλλικής κατά κύριο λόγιο καταγωγής, µε τα έργα που συναντούµε σε γενουατικές και βενετικές κτήσεις επιχειρεί στη µελέτη του ο Νίκος Μελβάνι. Με επιλεγµένα παραδείγµατα από τον Μυστρά η Γεωργία Μαρίνου δείχνει τον αντίκτυπο που είχε η οικοδοµική δραστηριότητα των Φράγκων της Πελοποννήσου έξω από την επικράτειά τους, στον βυζαντινό Μυστρά. Το ζήτηµα έχει µεγάλο ενδιαφέρον, καθώς επιτρέπει να εντοπίσουµε τη διακίνηση των τεχνιτών και των τεχνικών τους, και επιβάλλει να ξανασκεφτούµε τους υλικούς όρους µε τους οποίους πραγµατοποιούνται οι πολυσυζητηµένες δυτικές επιδράσεις στις καλλιτεχνικές µορφές. Προς τη διερεύνηση της έννοιας της επίδρασης δίνει άφθονο υλικό και η µελέτη του Μανόλη Μπορµπουδάκη, ο οποίος εξετάζει λεπτοµερώς µια σειρά από πολύ χαρακτηριστικά θυρώµατα εκκλησιών της Κρήτης µε σαφή υστερογοτθικά χαρακτηριστικά, όπως αυτά εµφανίστηκαν κατά την όψιµη µεσαιωνική εποχή µε τη διαµεσολάβηση της Βενετίας. Βασιζόµενος σε χρονολογηµένα και µε µεγάλη προσέγγιση χρονολογήσιµα παραδείγµατα ο Μπορµπουδάκης προσφέρει τη δυνατότητα να χρονολογηθούν και άλλα πολυάριθµα ανάλογα θυρώµατα που αποτελούν το κύριο χαρακτηριστικό της εκκλησιαστικής αρχιτεκτονικής της Κρήτης τον 14ο και τον 15ο αιώνα. Η µελέτη του συµβάλλει επίσης αποφασιστικά στην διαµόρφωση µιας ελληνικής ορολογίας για διακοσµητικά µοτίβα και µορφές, για τις οποίες δεν υπάρχει ακόµα κάποιο καθιερωµένο λεξιλόγιο στη γλώσσα µας. Με παραδείγµατα δύο επιτύµβιες πλάκες από τη Ρόδο, η Γιάννα Κάτσου και η Άννα-Μαρία Κάσδαγλη επιχειρούν µιαν ανάγνωση των κοινωνικών χαρακτηριστικών των χρηστών των εν λόγω έργων. Συγχρόνως, φέρνουν στο φως µια σηµαντική οµάδα δυτικών έργων που δηµιουργήθηκαν στη Ρόδο. Μια οµάδα επίσης ακραιφνώς δυτικών έργων από τη Χίο των Γκατελούζι παρουσιάζει η Όλγα Βάσση. Μερικά από αυτά εντοπισµένα από παλιότερα, άλλα τελείως άγνωστα στην έρευνα, δίνουν πολύτιµη εικόνα για την επαφές των Ιταλών εµπόρων της µαστίχας µε τη µητρόπολή τους στην ιταλική χερσόνησο. Μια σειρά από µελέτες είναι αφιερωµένες σε επιµέρους έργα που βρίσκονται στην Κρήτη. Η Μαρία Κωνσταντουδάκη-Κιτροµηλίδου παρουσιάζει άγνωστα µέχρι στιγµής γλυπτά που µπόρεσε να εντοπίσει στη Μονή Αγκαράθου, εντοιχισµένα σήµερα σε δεύτερη χρήση, και να τα αποδώσει στην ανακατασκευή του κτιριακού συγκροτήµατος της γνωστής µονής που έγινε στο τέλος του 16ου αιώνα. Ο Κώστας Γιαπιτσόγλου δηµοσιεύει ένα σηµαντικό ταφικό µνη- µείο του 16ου αιώνα µε ενδιαφέροντα ανάγλυφο διάκοσµο που σώζεται ελλιπώς σε εκκλησία της περιοχής του Ρεθύµνου και προοριζόταν για ελληνόφωνο µάλλον µέλος της βενετοκρητικής οικογένειας των Τζαγκαρόλων. Η Πετρούλα Βαρθαλίτου παρουσιάζει τη γνωστή κρήνη που κατασκευάστηκε στο Ηράκλειο από τον προνοητή Gian Matteo Bembo και είναι µία από τις παλιότερες σωζόµενες 12

11 ΕΙΣΑΓΩΓΗ µνηµειακών προθέσεων κρήνες του βενετικού Χάνδακα. Η Αναστασία Φιολιτάκη µελετά και συµπληρώνει την κακοποιηµένη από επανειληµµένες µετασκευές κρήνη της Μονής Βροντησίου (στις νότιες υπώρειες της Ίδης), η οποία ωστόσο διασώζει µέρος ενός εξαιρετικού γλυπτού διακόσµου. Οι τρεις τελευταίες µελέτες προέκυψαν από το πρόγραµµα καταγραφής των γλυπτών της βενετικής εποχής στην Κρήτη. Τις πρώτες παρατηρήσεις που προέκυψαν από την επιχειρούµενη καταγραφή συνοψίζει η υπογράφουσα στην επόµενη συµβολή. Γίνεται κυρίως λόγος για τον χαρακτήρα των σωζόµενων έργων και τα µεθοδολογικά προβλήµατα που έχει η προσέγγιση και η αξιολόγησή τους. Τέλος, τρεις µελέτες παρουσιάζουν την προηγµένη λιθοξοϊκή των τοπικών συνεργείων στη Ρόδο. Την παρακολουθούν µε αφορµή τη µορφολογία των προσόψεων µερικών ιπποτικών εκκλησιών (Γεώργιος Ντέλλας), τη µορφολογία των πυλών των ιπποτικών οχυρώσεων (Κατερίνα Μανούσου-Ντέλλα) και, σε µια πολύ ενδιαφέρουσα υπέρβαση των χρονολογικών ορίων του Συµποσίου, στη λαϊκή αρχιτεκτονική της Ρόδου έως τον 18ο αιώνα (Ηλίας Κόλλιας). Το ζήτηµα αυτό έχει γενικότερη σηµασία που υπερβαίνει το ροδίτικο παράδειγµα, καθώς ανάλογα φαινόµενα µακράς επιβίωσης τεχνικών και συνηθειών που εµφανίστηκαν µε την οικοδοµική δραστηριότητα των δυτικών δηµιούργησαν βαθιά παράδοση που έφτασε έως τη νεότερη εποχή, τον 19ο αιώνα. Συναντούµε και αλλού στον µεσογειακό χώρο, και µάλιστα και στην Κρήτη, το φαινόµενο αυτό. Όσοι συµµετείχαµε στο Συµπόσιο και οπωσδήποτε οι συγγραφείς των άρθρων του τόµου είναι πεπεισµένοι ότι η έκδοση αυτού του βιβλίου είναι µόνο µια αρχή. Άλλες µελέτες πρόκειται να ακολουθήσουν και αρκετοί από τους µετέχοντες εργάζονται ήδη προς την κατεύθυνση αυτή. Ελπίζουµε ωστόσο ότι οι µελέτες που περιλαµβάνονται εδώ θα δώσουν το έναυσµα για να τύχει µεγαλύτερης προσοχής παρόµοιο υλικό και από άλλες περιοχές: να µελετηθεί, να συντηρηθεί, να αναδειχτεί και να επιχειρηθούν ερµηνευτικές προσεγγίσεις του. Για την έκδοση του τόµου αισθάνοµαι την ανάγκη να ευχαριστήσω πρώτους τους συγγραφείς των µελετών του τόµου, αλλά και τις Πανεπιστηµιακές Εκδόσεις Κρήτης που τον συµπεριέλαβαν στις εκδόσεις τους. Η έκδοση έγινε δυνατή χάρη στην οικονοµική ενίσχυση της Περιφέρειας Κρήτης και την πολύπλευρη στήριξη του Ινστιτούτου Μεσογειακών Σπουδών και της Τοπικής Ένωσης ήµων και Κοινοτήτων Ρεθύµνου. Ρέθυµνο, εκέµβριος 2006 Όλγα Γκράτζιου 13

12 Η αρχιτεκτονική γλυπτική στην Κρήτη Μιχάλης Ανδριανάκης Η κατάκτηση της Κρήτης από τους Βενετούς το 1211 και η οριστικοποίηση της κατοχής της περί τα µέσα του 13ου αιώνα, υπήρξε ένα γεγονός καθοριστικό για την παραπέρα εξέλιξη του νησιού. 1 Η µακρά συνύπαρξη των δύο λαών στον ίδιο χώρο και κάτω από τις συγκεκριµένες ιστορικές συνθήκες προκάλεσε σοβαρές αλληλεπιδράσεις σε όλα τα επίπεδα. Η συνύπαρξη αυτή πέρασε από διακυµάνσεις, που ξεκίνησαν από την παραδοσιακή αντιπαράθεση για να καταλήξουν στην αµοιβαία κατανόηση και συνεργασία, ιδίως όταν η Βυζαντινή αυτοκρατορία έπαψε πλέον να υπάρχει και ο κίνδυνος της κατάκτησης από τους Τούρκους γινόταν καθηµερινά περισσότερο ορατός. Οι συνέπειες των ιστορικών συνθηκών είναι εµφανείς και έχουν ήδη ερευνηθεί σε µεγάλη έκταση, όσον αφορά τις πληροφορίες των αρχειακών πηγών, 2 τη λογοτεχνία, 3 τη ζωγραφική, 4 την αρχιτεκτονική. 5 Αυτό που προκύπτει πλέον σαφώς από την αρχαιολογική έρευνα των τελευταίων χρόνων η οποία ω- στόσο έχει στραφεί κυρίως στην κατεύθυνση της ζωγραφικής και της αρχιτεκτονικής, είναι ότι κατά τη λεγόµενη δεύτερη βυζαντινή περίοδο, η Κρήτη συµµετείχε πλήρως στις καλλιτεχνικές εξελίξεις της Αυτοκρατορίας σε ένα αρκετά υψηλό επίπεδο. 6 Παρά την απώλεια ενός µεγάλου αριθµού από παλαιότερα µνηµεία και τη σχεδόν πλήρη άγνοιά µας για το τι γινόταν στα αστικά κέντρα, είναι πλέον σαφές ότι η Κρήτη ήταν µία από τις δυναµικές επαρχίες του Βυζαντίου στον τοµέα της µνηµειακής τέχνης, όπως συµπεραίνουµε κυρίως από εκκλησιαστικά µνηµεία, όπου εντοπίζεται επαφή µε την παράδοση της Κωνσταντινούπολης. Στα τέλη του 12ου αιώνα η αρχιτεκτονική παρουσίαζε µια κάµψη σε σχέση µε τον προηγούµενο αιώνα. Ωστόσο, η ζωγραφική παρουσίαζε έντονη άνθηση, όπως συµπεραίνουµε από µια σειρά τοιχογραφικών συνόλων πρώτης ποιότητας. 7 Η Κρήτη αποτελεί αναπόσπαστο κοµµάτι της αυτοκρατορίας, µε πολύ καθαρή πολιτισµική εικόνα. Λόγω της γεωγραφικής της θέσης δέχεται πολλαπλές επιδράσεις µε κυρίαρχη τη βυζαντινή παράδοση. Είναι σηµαντικό το γεγονός ότι οι 1. Χ. Μαλτέζου, «Η Κρήτη στη διάρκεια της περιόδου της βενετοκρατίας ( )», Ν. Παναγιωτάκης (επιµ.), Κρήτη: Ιστορία και Πολιτισµός, B (Ηράκλειο 1988), Μ. Μανούσακας, «Σύντοµος επισκόπησις των περί την βενετοκρατούµενην Κρήτην ερευνών», ΚΧ 23 (1971), Σ.Αλεξίου: «Η κρητική λογοτεχνία την εποχή της βενετοκρατίας», Κρήτη, ό.π. (σηµ. 1), Μ. Μπορµπουδάκης, «Η βυζαντινή τέχνη ως την πρώι- µη βενετοκρατία», Κρήτη,ό.π. (σηµ. 1), ο ίδιος, «Η τέχνη κατά την βενετοκρατία», Κρήτη, ό.π., Ι. ηµακόπουλος, Τα σπίτια του Ρεθύµνου. Συµβολή στη µελέτη της Αναγεννησιακής αρχιτεκτονικής της Κρήτης του 16ου και 17ου αιώνα (Αθήνα 1977) ο ίδιος, «Ο Sebastiano Serlio στα µοναστήρια της Κρήτης», ΧΑΕ 6 ( ), Κ. Φατούρου-Ησυχάκη, Η Ρετόντα της Κρήτης. Η χρήσις ενός αρχιτεκτονικού θέµατος του Palladio εις έπαυλιν της Κρητικής Αναγεννήσεως (Αθήνα 1972) η ίδια, «Η κρητική Αναγέννηση και τα ιταλικά πρότυπα της αρχιτεκτονικής της», Αριάδνη 1 (1983), Μ.Ανδριανάκης, «Νέα στοιχεία και απόψεις για τη µνη- µειακή τέχνη της Κρήτης κατά τη Β Βυζαντινή περίοδο», Πεπραγµένα ΣΤ ιεθνούς Κρητολογικού Συνεδρίου, Χανιά 1986, Β (Χανιά 1990), 9-34 πίν. γ - ιη. 7. Ανδριανάκης, ό.π.,27,

13 Η ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΓΛΥΠΤΙΚΗ ΣΤΗΝ ΚΡΗΤΗ 8. Ανδριανάκης, ό.π., (σηµ. 6), 27 Μπορµπουδάκης, ό.π. (σηµ. 4), Τα σωζόµενα µεσοβυζαντινά δείγµατα είναι ελάχιστα, αντίθετα µε όσα συµβαίνουν την ίδια εποχή στον ελλαδικό χώρο (Χ. Μπούρας, Βυζαντινή και Μεταβυζαντινή αρχιτεκτονική στην Ελλάδα [Αθήνα 2001]) και κατά την πρώτη βυζαντινή περίοδο στην Κρήτη (Ch.Tsigonaki, La sculpture architecturale en Crète à l époque protobyzantine Ι-ΙΙΙ (διδακτορική διατριβή, Paris I, Panthéon, Sorbonne, Παρίσι 2002). Πολλά από τα γλυπτά αυτά τα συναντούµε σε δεύτερη χρήση στους µεταγενέστερους ναούς. 10. Ελάχιστα είναι δηµοσιευµένα γύρω από τη γλυπτική της Κρήτης στα χρόνια της βενετοκρατίας. Το υπάρχον υλικό που βρίσκεται στα µνηµεία, τις διάφορες συλλογές και τις εξελίξεις που διαφαίνονται στο α µισό του 13ου αιώνα, όπως συµπεραίνουµε από µια σειρά τοιχογραφικών συνόλων της ίδιας περίπου εποχής σε ναούς της δυτικής κυρίως Κρήτης, δεν ακολουθούν τη φθίνουσα πορεία που απαντά σε άλλες περιοχές του Βυζαντίου. Απεναντίας υπάρχει µια δυναµική πορεία εξέλιξης, που θα είχε ιδιαίτερο ενδιαφέρον αν ολοκληρωνόταν, όπως συνέβη σε άλλες περιοχές. 8 Τα τελευταία χρόνια, καθώς οι γνώσεις µας στους άλλους τοµείς (κεραµική και µεταλλοτεχνία) εµπλουτίζονται, προκύπτει ότι ούτε εδώ υπάρχει κάποια τοπική ιδιοµορφία. Ωστόσο τα σχετικά λίγα δείγµατα που έχουν εντοπιστεί δείχνουν ότι η γλυπτική, όπως και η αρχιτεκτονική, ήταν σε φθίνουσα πορεία λίγο πριν από τη βενετοκρατία, αντίθετα µε ό,τι συνέβαινε την ίδια εποχή στον ελλαδικό χώρο. 9 Θα επιχειρήσουµε στη συνέχεια µια πρώτη προσέγγιση στο χώρο της γλυπτικής της βενετοκρατίας, επισηµαίνοντας ενδεικτικά κάποια σηµεία, 10 που προέρχονται κυρίως από το χώρο της δυτικής Κρήτης. Η κατάκτηση από τους Βενετούς ήλθε να ανακόψει πρόσκαιρα την πορεία ανάπτυξης του νησιού, που υπήρξε κατά τη δεύτερη βυζαντινή περίοδο. Αυτό είχε ως συνέπεια από τα µέσα του 13ου αιώνα να περιπέσει η καλλιτεχνική παραγωγή σε ένα λαϊκό επίπεδο µε στατική επανάληψη έργων του παρελθόντος. Αντί των µεγάλων και σύνθετων ναών, κυριαρχεί πλέον ο αρχιτεκτονικός τύπος του µονόχωρου καµαροσκέπαστου ή ξυλόστεγου µε περιορισµένο αρχιτεκτονικό και γλυπτικό διάκοσµο και µε έµφαση στην τοιχογράφηση του εσωτερικού. Αρχικά, επικρατούν αρχιτεκτονικά στοιχεία από την παράδοση της προηγούµενης περιόδου σταδιακά όµως εµφανίζονται νέες µορφές, οι οποίες έχει γίνει αποδεκτό ότι οφείλονται σε επιδράσεις, που φέρνουν στο νησί οι νέοι κατακτητές. Στις πόλεις, όπου επικρατούν οι Βενετοί και είναι ισχυρή η κρατική και η επίσηµη εκκλησιαστική εξουσία, χτίζονται δηµόσια κτήρια, µεγάλοι γοτθικοί ναοί και µονές του δυτικού δόγµατος, µε εντολή και φροντίδα των νέων αρχών. 11 Τα κτίσµατα αυτά συνδέονται µε τις πολιτικές συνθήκες και την πρόθεση για επίδειξη ισχύος απέναντι στους Ορθοδόξους, των οποίων η δυνατότητα άσκησης της λατρείας υπόκειται σε περιορισµούς. 12 Μορφές οικείες στους Βενετούς µεταφυτεύονται στο χώρο της Κρήτης, όπως οι µεγάλες γοτθικές βασιλικές των πόλεων µε οξυκόρυφα τόξα, οξυκόρυφες καµάρες στη στέγαση και περίτεχνα λαξευ- µένη πλαισίωση στα ανοίγµατα. Ένας νέος τρόπος δό- µησης επικρατεί σταδιακά, στον οποίο είναι σηµαντικός ο ρόλος του λαξευτού πωρόλιθου και του γλυπτού διακόσµου. Τα σωζόµενα από την πρώιµη βενετοκρατία µνη- µεία έχουν υποστεί σοβαρές µεταβολές στους αιώνες που ακολούθησαν. Οι αλλαγές αυτές προέκυψαν, είτε ύστερα από καταστροφές, είτε από τις κατά καιρούς επεµβάσεις ανακαίνισης. 13 Χαρακτηριστική ωστόσο είναι η περίπτωση του ναού του Αγίου Πέτρου των ο- µινικανών, που χτίστηκε µέσα στον 13ο αιώνα στο Ηράκλειο, 14 η πρόσφατη ανασκαφική έρευνα, εκτός από τα αρχιτεκτονικά γλυπτά, απέδωσε και µεγάλο αριθµό από ταφικά. Τα βεργία, που πλαισιώνουν το τρίλοβο παράθυρο της δυτικής όψης, απαντούν συχνά σε θυρώµατα ναών της υπαίθρου. Ανάλογες παρατηρήσεις ισχύουν και για τον ναό του Αγίου Νικολάου των ο- µινικανών στα Χανιά, που χτίστηκε στις αρχές του 14ου. 15 ιατηρεί εν µέρει στοιχεία από τον γοτθικό αρχιτεκτονικό διάκοσµο, όπως τα βεργία από λαξευτό πωρόλιθο στον χώρο του πρεσβυτερίου και οξυκόρυφα παράθυρα. Στον χαµένο σήµερα ναό του Σωτήρα των Αυγουστινιανών στο Ηράκλειο διακρίνεται σε φωτογραφία 16 το αρχικό γοτθικό θύρωµα της δυτικής όψης. Σηµαντικά στοιχεία για τους ναούς της πρώιµης βενετοκρατίας και τη γλυπτική τους προκύπτουν από την ανασκαφή του καθολικού της Μονής του Αγίου αποθήκες των εφορειών βυζαντινών αρχαιοτήτων, αν και δεν έχει µελετηθεί συστηµατικά, επιτρέπει να σχηµατίσουµε µια ικανοποιητική πρώτη εικόνα. Το κενό αυτό πιστεύουµε ότι θα καλυφτεί µε την ολοκλήρωση της καταγραφής, που υλοποιείται µε τη συνεργασία των εφορειών αρχαιοτήτων µε το Ινστιτούτο Μεσογειακών Σπουδών. 11. Gerola ΙΙ Gerola ΙV. 12. Μπούρας ό.π. (σηµ. 9), Παρά τις επεµβάσεις αυτές, που αλλοιώνουν την αρχική εικόνα, είναι σαφές ότι τα µνηµεία αυτά ακολουθούσαν τον συρµό της εποχής, κατά την οποία χτίστηκαν. 14. Gerola II, Gerola II, Gerola II,

14 ΜΙΧΑΛΗΣ ΑΝ ΡΙΑΝΑΚΗΣ 1. Μιχαήλ Αρχάγγελος, Μονή Ασωµάτων Αµαρίου, βορειοανατολική όψη. Φραγκίσκου ανατολικά του Αρχαιολογικού Μουσείου Ηρακλείου. 17 Οι ναοί αυτοί ασφαλώς εντυπωσίαζαν και ξένιζαν τους ορθοδόξους του νησιού, όπως και τα λατρευτικά γλυπτά, τα οποία έπαιζαν τον ρόλο της οικείας σε αυτούς φορητής εικόνας, αν και τα σωζόµενα δείγµατα είναι ελάχιστα. Οι νέες αυτές τάσεις που φτάνουν στο νησί είναι φυσικό να επηρεάσουν και την τοπική παράδοση, στον βαθµό που δεν άγγιζαν δογµατικά θέµατα. Στους ναούς των ορθοδόξων δεν χρησιµοποιήθηκαν ασφαλώς αγάλµατα, όµως έγιναν δειλά-δειλά δεκτά επιµέρους αρχιτεκτονικά στοιχεία. Ξεχωριστή για τον χώρο της Κρήτης είναι η περίπτωση του ναού του Μιχαήλ Αρχαγγέλου, καθολικού της Μονής Ασωµάτων Αµαρίου 18 κατά το α µισό του 13ου αιώνα (εικ. 1). Εδώ για µία και µοναδική φορά συναντούµε τα στοιχεία, που θα µπορούσαν να εντάξουν τον ναό στην οµάδα των λεγόµενων φραγκοβυζαντινών, και τα οποία απαντούν κυρίως στην Πελοπόννησο. 19 Οι πλάγιες πλευρές διαµορφώνονται πλαστικά µε οξυκόρυφα, διπλά τυφλά αψιδώµατα που πατούν σε απλά λαξευτά επίκρανα. 20 Χαρακτηριστικό είναι το δίλοβο παράθυρο της αψίδας µε οξυκόρυφους λοβούς που είναι σκαλισµένο επάνω σε ενιαία πλάκα. 21 Με πιο σύνθετο τρόπο είναι διακοσµηµέ- 17. Παρά τις εκτεταµένες επεµβάσεις και καταστροφές, κυριαρχούν τα γοτθικά στοιχεία (αδηµοσίευτο). 18. Gerola II, 368 εικ. 412.Στη σηµερινή µορφή του ο ναός είναι µονόχωρος µε τρούλο, ύστερα από επέµβαση που έγινε µετά την επίσκεψη του G. Gerola το 1903.Αρχικά,ήταν µονόχωρος ξυλόστεγος µε ηµιεξαγωνική αψίδα (παρατήρηση του γράφοντος). Στην τοιχοποιία κυριαρχεί ο λαξευτός πωρόλιθος, αλλά απαντά και επιµεληµένη χρήση πλίνθου, που θυµίζει το πλινθοπερίκλειστο σύστηµα. Τα στοιχεία αυτά συνδέουν τον ναό µε την ελλαδική σχολή του 12ου-13ου αιώνα, κάτι όχι συνηθισµένο για τον επηρεασµένο από την παράδοση της Κωνσταντινούπολης χώρο της Κρήτης. 19. Μπούρας, ό.π. (σηµ. 9), 168 Χ. Μπούρας, «Η Φραγκοβυζαντινή εκκλησία της Θεοτόκου στο Ανήλιο (τ. Γκλάτσα) της Ηλείας», ΧΑΕ 12 (1984), Την ίδια εποχή µονόχωροι ναοί φέρουν ηµικυκλικά τυφλά αψιδώµατα στις µακρές πλευρές, ακολουθώντας την παράδοση που είχε διαµορφωθεί την προηγούµενη περίοδο. 21. Έχει καταστραφεί κατά το µεγαλύτερο µέρος από τον ανάγλυφο διάτρητο φεγγίτη, που τοποθετήθηκε τον 19ο αιώνα. 16

15 Η ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΓΛΥΠΤΙΚΗ ΣΤΗΝ ΚΡΗΤΗ νη η τρίπλευρη αψίδα στον ναό της Παναγίας στο Καστρί Μυλοποτάµου (εικ. 2). 22 Η αψίδα πατεί στα υπολείµµατα παλαιότερης ηµικυκλικής. Η κατώτερη ζώνη διαµορφώνεται πλαστικά µε διπλά τυφλά αψιδώµατα από λαξευτό πωρόλιθο. Στην επόµενη ζώνη, υπάρχουν στις πλάγιες πλευρές τοξωτά αψιδώµατα και στη µεσαία δίλοβο παράθυρο µε οξυκόρυφους λοβούς. Κάτω από το λίθινο γείσο υπάρχουν ανάγλυφοι θυρεοί της οικογένειας των Καλλεργών. Ανάλογα γλυπτά επίκρανα παραστάδας συναντούµε στα οξυκόρυφα τυφλά αψιδώµατα της µεταγενέστερης βόρειας όψης του χρονολογηµένου στο 1237, αρχικά µονόχωρου, ξυλόστεγου ναού της Αγίας Άννας στο Αµάρι. 23 Σε πολλούς από τους ναούς της πρώιµης βενετοκρατίας η τοιχοποιία είναι εντελώς απλή µε περιορισµένη χρήση οστράκων ορισµένες φορές µε διακοσµητική διάθεση, υπάρχει ένα λιτό θύρωµα µε ηµικυκλικό ανακουφιστικό τόξο στη δυτική πλευρά και ένας µονόλοβος ή δίλοβος φεγγίτης στην αψίδα, όπως τα παραδείγµατα της Αγίας Άννας στο Αµάρι, του Αγίου ηµητρίου στα Περιβόλια Κυδωνίας, του Αγίου Ιωάννη στα ελιανά Κισάµου του τέλους του 13ου αιώνα και του Αγίου Γεωργίου στο Κούνενι (1284). Μέσα στον 13ο αιώνα, ωστόσο, αρχίζει και η εµφάνιση περιορισµένων δυτικών επιδράσεων στην αρχιτεκτονική των ναών, η οποία εντοπίζεται σε γοτθικά ανάγλυφα θυρώµατα, απλούς φεγγίτες στη θέση των παραδοσιακών δίλοβων ή µονόλοβων, και στη µετατροπή της έως τότε ηµικυλινδρικής καµάρας των ναών σε οξυκόρυφη. Τυπική είναι και η περίπτωση του τρίκλιτου σταυρεπίστεγου ναού του Σωτήρα στους Σταµνιούς Πεδιάδας Ηρακλείου 24 συνυπάρχουν τα γνωστά από τη µεσοβυζαντινή περίοδο τυφλά αψιδώµατα στις πλάγιες κεραίες και η τοιχοποιία µε τη χρήση άφθονων οστράκων σε ένα 2. Παναγία, Καστρί Μυλοποτάµου, η αψίδα. αµελές πλινθοπερίκλειστο σύστηµα µε το οξυκόρυφο θύρωµα, τονισµένο µε απλό βεργίο στη δυτική όψη. Τα στοιχεία αυτά θα εµφανίζονται όλο και περισσότερο στους επόµενους αιώνες και θα αποτελέσουν συστατικό στοιχείο της ορθόδοξης ναοδοµίας. Οι γνώσεις µας για τη γλυπτική της πρώιµης βενετοκρατίας περιορίζονται σε αυτά. Σε αντίθεση µε τον προσηλωµένο στην ορθόδοξη παράδοση τοµέα της ζωγραφικής, 25 στην αρχιτεκτονι- 22. Gerola ΙΙ, 205, σηµ. 1 φωτ. 171 Gerola IV, 248. Σε σκίτσο απεικονίζεται το ανώτερο µέρος της αψίδας µε τοιχοποιία από λαξευτό πωρόλιθο και ανάγλυφο γείσο, κάτω από το οποίο υπάρχουν τουλάχιστον τρία οικόσηµα της οικογένειας Καλλέργη. Το δίλοβο παράθυρο της αψίδας έχει οξυκόρυφους λοβούς, όπως αυτό της Μονής Ασωµάτων. Ο G. Gerola χρονολογεί το µνηµείο στον 13ο αιώνα (ό.π.). Το Καστρί αναφέρεται ως έδρα του φέουδου των Καλλεργών, βλ. Ρ. Βλαχάκη, «Η διαθήκη της Αγνής, κόρης του Αλεξίου Καλλέργη (1331)», Πεπραγµένα Ε ιεθνούς Κρητολογικού Συνεδρίου, Άγιος Νικόλαος 1981, Β (Ηράκλειο 1985), Σ. Παπαδάκη-Oekland, «Οι τοιχογραφίες της Αγίας Άννας στο Αµάρι», ΧΑΕ 7 ( ), Μ. Ανδριανάκης, «Ο ναός της Αγίας Άννας στο Αµάρι», Κρήτη. Περιήγηση στη φύση και τον πολιτισµό. Πρόγραµµα Terra-Dias (Ηράκλειο 2002), Ο ναός είχε κατασκευαστεί και τοιχογραφηθεί αρχικά το 1237,ακολουθώντας τα επικρατούντα στην Κρήτη πρότυπα. Μετά την κατάρρευση του βόρειου τοίχου, γύρω στα τέλη του 13ου αιώνα ανακατασκευάστηκε µε φανερές πλέον τις δυτικές επιδράσεις στη βόρεια όψη (οξυκόρυφα τόξα, λαξευτά επίκρανα), µε παράλληλη χρήση παραδοσιακών τεχνικών (χρήση λίθου και πλίνθου, οδοντωτής ταινίας), βλ. Μ. Ανδριανάκης, Α (Χρονικά 2000) (υπό έκδοση). 24.Μ.Ανδριανάκης, ό.π. 25. Αν και ήδη από τις αρχές του 14ου αιώνα διαπιστώνονται κάποιες δυτικές επιδράσεις στη ζωγραφική, τα παραδείγµατα είναι λίγα, είτε πρόκειται για σύνολα (Σωτήρας στα Τεµένια, Άγιος ηµήτριος στον Λιβαδά) (Σ. Παπαδάκη- Oekland, «υτικότροπες τοιχογραφίες του 14ου αιώνα στην Κρήτη. Η άλλη όψη µιας αµφίδροµης σχέσης», Ευφρόσυνον. Αφιέρωµα στον Μανόλη Χατζηδάκη, Β [Αθήνα 1992], Σ. Μαδεράκης, «Ο Άγιος ηµήτριος στο Λειβαδά Σελίνου και οι τοιχογραφίες του», Χανιά 1987, 69-95), είτε πρόκειται για επι- µέρους επιδράσεις (M.Vassilakis-Mavrakakis, «Western in- 17

16 ΜΙΧΑΛΗΣ ΑΝ ΡΙΑΝΑΚΗΣ κή η αποδοχή του γλυπτού διακόσµου είναι ευρύτερη και εντοπίζεται ήδη από τον 13ο αιώνα, µε την επικράτηση των γοτθικών στοιχείων κυρίως στα ανοίγµατα των ναών. Η επικράτηση των έστω περιορισµένων αυτών επιδράσεων στη γλυπτική και τη λιθοξοϊκή θα είναι σχεδόν καθολική στη συνέχεια, όπως προκύπτει από εκατοντάδες µνηµεία που βρίσκονται διασπαρµένα και στα πιο αποµακρυσµένα σηµεία της υπαίθρου. 26 Η διασπορά αυτή µας επιτρέπει πλέον να θεωρήσουµε αυτή την τέχνη ένα είδος τοπικής, λαϊκής τέχνης, η οποία ασκείται κάτω από αντίστοιχες συνθήκες µε τη ζωγραφική, 27 εκφράζοντας από κοινού το µέσο επίπεδο του πολιτισµού. Θα πρέπει βέβαια να επισηµανθεί ότι είναι πολλές οι περιπτώσεις όπου τα θυρώµατα αυτά αποτελούν µεταγενέστερες επεµβάσεις εξωραϊσµού ναών, όπως φαίνεται από την ατελή ενσωµάτωσή τους στην τοιχοποιία. Ως προς την προέλευση, είναι λογικό να υποτεθεί ότι οι όποιες επιδράσεις ξεκινούν από τα αστικά κέντρα, 28 όπου όµως σήµερα τα σωζό- µενα παραδείγµατα δεν είναι πολλά. 29 Η διαφορά των µορφών και οι συνδυασµοί τους υποδηλώνουν µια ποικιλία προτύπων, µια διαρκή ενηµέρωση των τοπικών τεχνιτών µε τις νέες ιδέες, αλλά και µια ικανότητά τους να τις επεξεργάζονται, όπως θα συµβεί και στα τέλη της βενετοκρατίας. Βασικό στοιχείο πάντως της πρώτης περιόδου είναι ότι τα θυρώµατα αυτά αποτελούν µια ενιαία κατασκευή, που πλαισιώνει το άνοιγµα και κα- µπυλώνεται σε οξυκόρυφο τόξο ενώ το υπέρθυρο, που οριοθετεί τη θύρα και το ανακουφιστικό τόξο είναι πλήρως ενσωµατωµένο στην όλη κατασκευή Άγιος Ιωάννης, Επισκοπή Μυλοποτάµου ανατολική όψη (13ος αι). Στις αρχές του 14ου αιώνα εντοπίζονται κάποιες εξαιρέσεις ως προς το µέγεθος 31 και την επικράτηση δυτικών στοιχείων σε ναούς των περιοχών του Μυλοποτάµου και του Αµαρίου. Αν και τουλάχιστον έως τον τελευταίο αιώνα της βενετοκρατίας όπως συµπεραίνουµε από τα σωζόµενα µνηµεία οι περισσότεροι ναοί και οι µονές της Κρήτης είναι κτίσµατα µικρής κλί- µακας, στις περιοχές αυτές συναντώνται από τις αρχές του 14ου αιώνα κάποιες ιδιαίτερες περιπτώσεις. Οι πεντάτρουλοι µεσοβυζαντινοί ναοί του Αγίου Ιωάννη στην Επισκοπή Μυλοποτάµου (εικ. 3) 32 και της Παναγίας στην Πατσώ Αµαρίου, 33 γνώρισαν εκτεταµένη ανακατασκευή, η οποία ακολουθεί τον προηγούµενο αρχιτεκτονικό τύπο, εισάγει όµως σε µεγάλη έκταση νέες κατασκευαστικές τεχνικές 34 και αρχιτεκτονικά στοιχεία fluences on the fourteenth century art of Crete», XVI Internazionaler Byzantinistenkongress, Akten: JÖB 32/5 (1982), Gerola II. 27. Παπαδάκη-Oekland, ό.π. (σηµ. 25). 28. Είναι µάλλον απίθανο να αναγνωρίσουµε στις εκατοντάδες των σωζόµενων παραδειγµάτων άµεσες και συνεχείς επαφές µε τα αστικά κέντρα, από τα οποία θα έφταναν έτοι- µα τα έργα ή οι τεχνίτες. Αν και αυτό θα µπορούσε να συµβαίνει σε έναν βαθµό, φαίνεται περισσότερο πιθανόν ότι οι νέες τάσεις πέρασαν από τα αστικά κέντρα και στην ύπαιθρο, και ότι οι οποιεσδήποτε εξελίξεις έφταναν σταδιακά στο πλαίσιο της παραδοσιακής διαδικασίας εκπαίδευσης των λαϊκών τεχνιτών. Ανάλογα εξάλλου ισχύουν και στον χώρο της ζωγραφικής, όπου οι διάφορες εξελίξεις φτάνουν παντού, αν και το επίπεδο των καλλιτεχνών δεν είναι το ίδιο. 29.Αντίθετα, είναι αρκετά τα παραδείγµατα από την όψι- µη βενετοκρατία, όταν οι τάσεις του µανιερισµού επικρατούν σε αστικά µνηµεία και παράλληλα φτάνουν στα πλέον απο- µακρυσµένα σηµεία της υπαίθρου. 30.Η δοµή αυτή τροποποιείται στην πορεία σε δύο αυθύπαρκτα τµήµατα. Βλ. παρακάτω. 31.Το µέσο µέγεθος των ναών που σώζονται στην ύπαιθρο της Κρήτης από την περίοδο της πρώιµης βενετοκρατίας είναι µικρό και η αρχιτεκτονική τους απλή, γεγονός που οφείλεται, αφενός στους περιορισµούς των Βενετών, και αφετέρου στις περιορισµένες οικονοµικές δυνατότητες των κτητόρων, αντίθετα µε τις περιπτώσεις που αναφέρουµε. 32. Gerola II, Μ. Ανδριανάκης, Α (Χρονικά 2000) (υπό έκδοση) Μπορµπουδάκης, «Η βυζαντινή τέχνη», ό.π. (σηµ. 4), 89, 90 Ε. Θεοχαροπούλου, Συµβολή στη µελέτη των σταυροειδών εγγεγραµµένων ναών της Κρήτης από τον 10ο µέχρι τον 13ο αιώνα (διδακτορική διατριβή, Πανεπιστήµιο Αθηνών, Αθήνα 2000), Gerola II, 226 Μ. Μπορµπουδάκης, «Βυζαντινά και Μεσαιωνικά µνηµεία Κρήτης», ΚΧ 25 (1973), 504, 505 Μπορ- µπουδάκης, «Η Βυζαντινή Τέχνη», ό.π. (σηµ. 4), 88, 89 Θεοχαροπούλου, Συµβολή, ό.π. (σηµ. 32), , 238 Μ. Ανδριανάκης, «Ο ναός της Παναγίας στην Πατσώ Αµαρίου», στο: Κρήτη. Περιήγηση,ό.π. (σηµ. 23), Όπως χρήση λαξευτού πωρόλιθου µε στρογγυλευµένες γωνίες στους πεσσούς που στηρίζουν τον τρούλο, λαξευτά βεργία ως νευρώσεις στα σταυροθόλια που καλύπτουν το ιερό βήµα του ναού της Παναγίας στην Πατσώ, και γοτθικά θυρώµατα που ενσωµατώνονται στα απλούστερα βυζαντινά, βλ. Ανδριανάκης, ό.π.,

17 Η ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΓΛΥΠΤΙΚΗ ΣΤΗΝ ΚΡΗΤΗ 5. Άγιος Γεώργιος, Καµαριώτης Μαλεβυζίου, θύρωµα νάρθηκα. 4. Παναγία, Πατσώ Αµαρίου, η πρόθεση (αρχές 14ου αι). που συνδέονται χρονολογικά µε την τοιχογράφηση, η οποία έχει τοποθετηθεί στις αρχές του 14ου αιώνα. 35 Ένας σηµαντικός αριθµός από γλυπτά spolia βρέθηκαν στα ερείπια κατά τους πρόσφατους καθαρισµούς στον ναό της Παναγίας και µελετώνται (εικ. 4). Στη µεγάλη τρίκλιτη βασιλική του Αγίου Γεωργίου στον Καµαριώτη Μυλοποτάµου, 36 η πρόσφατη ανακάλυψη λαµπρού τοιχογραφικού διακόσµου επίσης των αρχών του 14ου αιώνα, σε συνδυασµό µε το πλούσιο γοτθικό θύρωµα της δυτικής όψης του µεταγενέστερου νάρθηκα 15ου αιώνα (εικ. 5), επιβεβαιώνουν τις απόψεις που έχουν διατυπωθεί από τον Μ. Μπορ- µπουδάκη για τον ρόλο της οικογένειας Καλλέργη στην ανανέωση της µνηµειακής τέχνης της Κρήτης. 37 Η απεικόνιση µάλιστα του λέοντα του Αγίου Μάρκου µεταξύ δύο οικοσήµων των Καλλεργών στο υπέρθυρο καθώς και δικεφάλου αετού µε ένα ακόµη οικόσηµο εξωτερικά της αψίδας δείχνουν το κλίµα της εποχής στη συγκεκριµένη περιοχή. Σε άλλους δύο ναούς, που συνδέονται µε την ίδια οικογένεια, την Παναγία στο Μέρωνα Αµαρίου 38 και την Αγία Ειρήνη στην Αξό Μυλοποτάµου (εικ. 6), 39 εκτός από τα συνήθη γοτθικά θυρώµατα, χρησιµοποιούνται και λαξευτοί κιονίσκοι ενσωµατωµένοι στην τοιχοποιία, οι οποίοι ενώνονται µε τόξα στις αψίδες του ιερού και τον τρούλο. 40 Χαρα- 35. Μπορµπουδάκης, «Η βυζαντινή τέχνη», ό.π. (σηµ. 4), Ανδριανάκης, ό.π. (σηµ. 33), 227. Η υψηλή ποιότητα του διακόσµου των ναών (π.χ. Αγίου Γεωργίου στον Καµαριώτη Μαλεβυζίου), σε συνδυασµό µε το µεγάλο µέγεθος των ναών, την ύπαρξη σύνθρονου σε κάποιους από αυτούς, αλλά και των οικοσήµων της οικογένειας των Καλλεργών (Καµαριώτης) ή αρχειακών µαρτυριών, συνδέουν την όλη δραστηριότητα µε τη µεγάλη αυτή οικογένεια και τη συνθήκη που υπέγραψαν µε τη Βενετία το Βλ. Σ. Ξανθουδίδης, «Συνθήκη µεταξύ της Ενετικής ηµοκρατίας και Αλεξίου Καλλιέργου», Αθηνά 14 (1902), Βλαχάκη, «Η διαθήκη της Αγνής», ό.π. (σηµ. 22) και τη χορήγηση ειδικού εκκλησιαστικού καθεστώτος στην περιοχή του ορεινού Μυλοποτά- µου, όπου ήταν τα κυριότερα φέουδά της. 36. Σήµερα υπάγεται στην επαρχία Μαλεβυζίου του νο- µού Ηρακλείου. 37.Μ. Μπορµπουδάκης, «Οι τοιχογραφίες της Παναγίας του Μέρωνα και µια συγκεκριµένη τάση της κρητικής ζωγραφικής», Πεπραγµένα Ε ιεθνούς Κρητολογικού Συνεδρίου.Άγιος Νικόλαος 1981,Β (Ηράκλειο 1985) ο ίδιος, «Η διείσδυση της Παλαιολόγειας ζωγραφικής στην Κρήτη», Πεπραγµένα Ζ ιεθνούς Κρητολογικού Συνεδρίου, Ρέθυµνο 1991, Β2 (Ρέθυµνο 1995), Μπορµπουδάκης, «Οι τοιχογραφίες της Παναγίας του Μέρωνα», ό.π., Gerola II, Gerola II, 253, σηµ. 1. Στο νότιο υπέρθυρο του ναού της Παναγίας υπάρχει το οικόσηµο των Καλλεργών. Το οικό- 19

18 ΜΙΧΑΛΗΣ ΑΝ ΡΙΑΝΑΚΗΣ 6. Αγία Ειρήνη, Αξός Μυλοποτάµου, ο τρούλος µε τα τόξα. κτηριστικός επίσης είναι και ο διάτρητος φεγγίτης στην αψίδα του ιερού, 41 επίσης µε οικόσηµο. Μια πρώτη οµάδα αρχιτεκτονικών γλυπτών µε κοινά χαρακτηριστικά, λοιπόν, µπορούν να συνδεθούν µε τη δράση της οικογένειας των Καλλεργών µέσα στον 14ο και τον 15ο αιώνα. Καθοριστικός στη δραστηριότητα αυτή είναι ο ρόλος του Αλέξιου Καλλέργη, ο οποίος µε τη συνθήκη που υπέγραψε µε τους Βενετούς το 1291, 42 απέκτησε, εκτός των άλλων, σηµαντικά εκκλησιαστικά προνόµια στην περιοχή του σε µια εποχή εξαιρετικά δύσκολη για την Ορθόδοξη Εκκλησία. Στις περιοχές του ορεινού Μυλοποτάµου και του Αµαρίου, όπου εντοπίζεται το κέντρο της δράσης της οικογένειας, υπό την προστασία και τη χορηγία της, ο ορθόδοξος πολιτισµός βρίσκει πεδίο δράσης και ανταγωνίζεται αυτόν στα αστικά κέντρα. Οι νέες τάσεις, που µεταφέρθηκαν από τους καθολικούς ναούς των αστικών κέντρων της Κρήτης στην τοπική αρχιτεκτονική και γλυπτική, κατά περιπτώσεις αξιοποιούνται σε µεγάλη έκταση από τους ορθόδοξους στην ανέγερση ή την ανακαίνιση ναών. 43 εν θα επιµείνω στην ανάλυση της συγκεκριµένης αυτής οµάδας γλυπτικής, η ακριβέστερη κατάταξη και χρονολόγηση της οποίας αποτελεί αντικείµενο άλλων ανακοινώσεων και συστηµατικής έρευνας. Θα επισηµάνω µόνον για άλλη µια φορά ότι η χρονολόγηση δεν είναι πάντα εύκολη, σηµο συναντάται και σε άλλους ναούς της περιοχής, όπως η Παναγία στον Θρόνο και η Παναγία Κερά κοντά στη Μονή Ασωµάτων. 41. Gerola II, 283 εικ Ξανθουδίδης ό.π. (σηµ. 35), Κ.. Μέρτζιου, «Η συνθήκη Ενετών-Καλλέργη και οι συνοδεύοντες αυτήν κατάλογοι», ΚX 3 (1949), Μετά τον µεγάλο σεισµό του 1303,πολλές ορθόδοξες εκκλησίες επισκευάζονται ή κατασκευάζονται εκ θεµελίων. Βλ. Ζ. Ν. Τσιρπανλής,Κατάστιχο εκκλησιών και µοναστηριών του κοινού ( ) (Ιωάννινα 1985), Σηµαντικό για το θέ- µα µας είναι ότι για πολλές από τις ορθόδοξες εκκλησίες της περιοχής της «Παρακάνδιας» φρόντισαν οι Βενετοί φεουδάρχες, οι οποίοι ασφαλώς και θα αξιοποίησαν τις δικές τους καλλιτεχνικές προτιµήσεις. 20

19 Η ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΓΛΥΠΤΙΚΗ ΣΤΗΝ ΚΡΗΤΗ 7.Άι Κυρ-Γιάννης, Αλικιανός Χανίων, το νότιο θύρωµα µε τοιχογραφίες γύρω από το άνοιγµα. δεδοµένου ότι συχνά τα θυρώµατα αυτά αποτελούν µεταγενέστερες επεµβάσεις, που δεν συνδέονται µε τη χρονολόγηση της τοιχογράφησης. Από κάθε άποψη είναι αναγκαία η σύνταξη ενός corpus και η κατάταξή τους µε βάση τα ακριβώς χρονολογηµένα από επιγραφή παραδείγµατα, είτε από τον τοιχογραφικό διάκοσµο. Μέσα στον 15ο αιώνα παρατηρείται η χρησιµοποίηση κάποιων ακόµη γλυπτών στοιχείων, όπως τα γείσα, που διαχωρίζουν τις κάθετες επιφάνειες των ναών από τις καµπύλες, 44 και τα οποία συνήθως καλύπτονται από την τοιχογράφηση συχνά µάλιστα εµπλουτίζεται µε ποικίλες παραλλαγές ο υστερογοτθικός διάκοσµος, φαίνεται ότι συνεχίζει να κυριαρχεί ακόµη και στις 8. Άγιος Ιωάννης Πρόδροµος, ελιανά Κισάµου, το βόρειο θύρωµα (15ος αι. και 1894). ιδιωτικές κατοικίες. Στην περίπτωση της Ζωοδόχου Πηγής κοντά στον Αλικιανό, που χτίστηκε γύρω στο 1030 από τον όσιο Ιωάννη Ξένο 45 και επισκευάστηκε πολλές φορές, το νότιο θύρωµα καλύπτεται από τοιχογραφικό διάκοσµο (εικ. 7), όπως εν µέρει συµβαίνει και µε το θύρωµα στον ενδιαφέροντα ναό του Μιχαήλ Αρχαγγέλου στα Βλαχιανά Τεµένους. 46 Στην εποχή αυτή χρονολογείται και ο τάφος του Domenico Venerio στην εκκλησία του Αγίου Ιωάννη του Προδρόµου στα ελιανά Κισάµου. 47 Αρχικά, το αρκοσόλιο αυτό ενσω- µατώθηκε στον βόρειο τοίχο, καταστρέφοντας µέρος του τοιχογραφικού διακόσµου. Τα γλυπτά του τάφου ανασυντέθηκαν το 1892 σε θύρωµα στη βόρεια πλευρά 44.Τα γλυπτά ή κτιστά γείσα, που διαχωρίζουν τις επίπεδες από τις καµπύλες επιφάνειες, αποτελούν συστατικό στοιχείο στη ναοδοµία έως και τα τέλη του 12ου αιώνα. Απουσιάζουν από τα µνηµεία του 13ου και του 14ου αιώνα, και επανέρχονται τον 15ο ως δυτική επιρροή. Καθώς εισχωρούν σταδιακά αναγεννησιακές επιδράσεις, εξελίσσονται σε πιο σύνθετες µορφές. 45. Α. Κ. Ορλάνδος, «ύο βυζαντινά µνηµεία της υτικής Κρήτης», ΑΒΜΕ, Β ( ), Ανδριανάκης, ό.π. (σηµ. 6), Θεοχαροπούλου, Συµβολή,ό.π. (σηµ. 32), 26-32, Gerola II, 274 εικ σηµ. 1 εικ. 350,το τρίλοβο παράθυρο της αψίδας. 47.ό.π., σελ. 359, εικ. 397 και τόµ. IV, σελ. 238, εικ. 254 Μ. Ανδριανάκης, Α (Χρονικά 2000) (υπό έκδοση). 21

20 ΜΙΧΑΛΗΣ ΑΝ ΡΙΑΝΑΚΗΣ Η προεπισκόπηση των επόμενων σελίδων δεν είναι διαθέσιμη 9. Άγιος Νικόλαος των Renier, Παλιά Πόλη Χανίων, η βόρεια όψη (16ος αι.). 10.Άγιος Νικόλαος των Renier, Παλιά Πόλη Χανίων, εσωτερικό,άποψη από νότια (α µισό 15ου αι.). του ναού από ντόπιο λαϊκό τεχνίτη, ο οποίος τα ενέταξε σε µια ενδιαφέρουσα σύνθεση (εικ. 8). Στην ίδια εποχή χρονολογείται και το µικρό καθολικό παρεκκλήσιο του Αγίου Νικολάου της οικογένειας Renier στην Παλιά Πόλη Χανίων (εικ 9). 48 Πρόκειται για έναν µονόχωρο καµαροσκέπαστο ναό, η οξυκόρυφη καµάρα του οποίου ενισχύεται από δύο έξεργα βεργία, τα οποία πατούν σε κιονόµορφα υφαψίδια που εξέχουν από το πλούσιο γείσο που διαχωρίζει τους κάθετους τοίχους από την καµάρα. Στον ανατολικό τοίχο υπάρχει τρίλοβη, υστερογοτθική κόγχη µε στρεπτούς κιονίσκους (εικ. 10), 49 και στον βόρειο τοίχο διακρίνεται 50 κλεισµένη αψίδα ιερού βήµατος. Ο ναός ήταν τοιχογραφηµένος. Στο ανακουφιστικό τόξο της ανατολικής θύρας, που επικοινωνεί µε το µέγαρο των Renier, υπήρχε λίθινο ανάγλυφο ιεράρχη (εικ. 11), πιθανώς του αγίου Νικολάου. 51 Παριστάνεται κατενώπιον µε υψωµένο το δεξί χέρι, πιθανόν σε στάση ευλογίας. Φορεί µακρύ χιτώνα και φαιλόνιο δυτικού τύπου, που πέφτει τριγωνικά µπροστά. Τον τράχηλο περιβάλλει το λεπτό πάλιο. Ανάλογα ισχύουν και για τον δίκλιτο ναό της Παναγίας στην Αργυρούπολη Ρεθύµνου. 52 Ο ναός ήταν αρχικά µονόχωρος, καµαροσκέπαστος µε εισόδους από 48. Gerola ΙΙ, 161 εικ. 110 Π. Τριµανδήλη-Μαγκάν, «Άγιος Νικόλαος: Παρεκκλήσι της οικογένειας Renier στα Χανιά», Ελλωτία. Ετήσια έκδοση ήµου Χανίων (1994), Σήµερα κατεστραµµένους. 50.Ο κατά µήκος άξονας του ναού είναι από βορρά προς νότο.αργότερα, η κόγχη καταργήθηκε και χτίστηκε µε τοίχο, στον οποίο τοποθετήθηκε µεταβατικό θύρωµα, τυπικό του α µισού του 16ου αιώνα, και στρογγυλός φεγγίτης (occulus) για να επικοινωνεί ο ναός µε τον δρόµο και όχι µόνο µε το µέγαρο Renier. 51. Τριµανδήλη-Μαγκάν, ό.π. (σηµ. 48), 234, 246 µε φωτογραφία in situ. Το ανάγλυφο στη συνέχεια αφαιρέθηκε από ιδιώτη και κατασχέθηκε. Σήµερα βρίσκεται στη Συλλογή της 28ης ΕΒΑ. Αν και σώζεται σε πολύ κακή κατάσταση, ο τύπος του στρογγυλοπρόσωπου, κοντογένη, ανταποκρίνεται στον ιεράρχη των Μύρων. 52. Gerola II, 240 σηµ. 7, εικ. 272, πίν. 6.Ο ναός βρίσκεται στη συνοικία Μπαροτσιανά, δίπλα σε έπαυλη της βενετοκρατίας. Πιθανόν συνδέεται µε την οικογένεια Barozzi, που είχε τα φέουδά της στην περιοχή (Francesco Barozzi, Descrittione 22

Κείμενο Εκκλησίας του Τιμίου Σταυρού στο Πελέντρι. Ελληνικά

Κείμενο Εκκλησίας του Τιμίου Σταυρού στο Πελέντρι. Ελληνικά 1 Κείμενο Εκκλησίας του Τιμίου Σταυρού στο Πελέντρι Ελληνικά 2 ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΤΟΥ ΤΙΜΙΟΥ ΣΤΑΥΡΟΥ ΣΤΟ ΠΕΛΕΝΤΡΙ Η εκκλησία του Τιμίου Σταυρού στο Πελέντρι φαίνεται να χτίστηκε λίγο μετά τα μέσα του 12 ου αιώνα

Διαβάστε περισσότερα

ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ 2016 Εκκλησίες της Σωτήρας. Πρόγραμμα Μαθητικών Θρησκευτικών Περιηγήσεων «Συνοδοιπόροι στα ιερά προσκυνήματα του τόπου μας»

ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ 2016 Εκκλησίες της Σωτήρας. Πρόγραμμα Μαθητικών Θρησκευτικών Περιηγήσεων «Συνοδοιπόροι στα ιερά προσκυνήματα του τόπου μας» ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ 2016 Εκκλησίες της Σωτήρας Πρόγραμμα Μαθητικών Θρησκευτικών Περιηγήσεων «Συνοδοιπόροι στα ιερά προσκυνήματα του τόπου μας» ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ Αγία Θέκλα Βρίσκεται 7χλμ νότια από το κέντρο της Σωτήρας.

Διαβάστε περισσότερα

01 Ιερός ναός Αγίου Γεωργίου ΓουμένισσΗΣ

01 Ιερός ναός Αγίου Γεωργίου ΓουμένισσΗΣ Ιερός ναός Αγίου Γεωργίου ΓουμένισσΗΣ Ιερός ναός Αγίου Γεωργίου ΓουμένισσΗΣ Το περίτεχνο τέμπλο του Αγίου Γεωργίου με τα πλευρικά τμήματά του Α Ν Α Δ Ε Ι Ξ Η Τ Ω Ν Μ Ε Τ Α Β Υ Ζ Α Ν Τ Ι Ν Ω Ν Μ Ν Η Μ Ε

Διαβάστε περισσότερα

ΟΡΘΟΔΟΞΑ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΑ ΠΡΟΣΚΥΝΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΒΟΙΩΤΙΑΣ ΙΕΡΟΣ ΝΑΟΣ ΠΑΝΑΓΙΑΣ ΣΚΡΙΠΟΥ

ΟΡΘΟΔΟΞΑ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΑ ΠΡΟΣΚΥΝΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΒΟΙΩΤΙΑΣ ΙΕΡΟΣ ΝΑΟΣ ΠΑΝΑΓΙΑΣ ΣΚΡΙΠΟΥ ΟΡΘΟΔΟΞΑ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΑ ΠΡΟΣΚΥΝΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΒΟΙΩΤΙΑΣ ΙΕΡΟΣ ΝΑΟΣ ΠΑΝΑΓΙΑΣ ΣΚΡΙΠΟΥ ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η μονή της Παναγίας Σκριπού της Ορχομενιώτισσας της Βοιωτίας, κοντά στον αρχαίο Ορχομενό, περιλαμβάνει το πιο σημαντικό

Διαβάστε περισσότερα

ΝΑΟΣ ΑΓΙΑ ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗΣ

ΝΑΟΣ ΑΓΙΑ ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗΣ ΝΑΟΣ ΑΓΙΑ ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗΣ Στον 11 ο αιώνα χρονολογείται η αγία Αικατερίνη στην Πλάκα, κοντά στο μνημείο του Λυσικράτους. Έχει χτιστεί πάνω σε ερείπια αρχαίου ναού της Αρτέμιδος. Η στέγαση του κεντρικού τμήματος,

Διαβάστε περισσότερα

Ακολούθησέ με... στην Καστροπολιτεία του Μυστρά

Ακολούθησέ με... στην Καστροπολιτεία του Μυστρά Ακολούθησέ με... στην Καστροπολιτεία του Μυστρά Ακολούθησέ με... στην Καστροπολιτεία του Μυστρά Μυστράς Η καστροπολιτεία απλώνεται στις πλαγιές του φυσικά οχυρού λόφου του βυζαντινού Μυζηθρά, που έδωσε

Διαβάστε περισσότερα

Ακολούθησέ με... στην Καστροπολιτεία του Μυστρά

Ακολούθησέ με... στην Καστροπολιτεία του Μυστρά Ακολούθησέ με... στην Καστροπολιτεία του Μυστρά Ακολούθησέ με... στην Καστροπολιτεία του Μυστρά Μυστράς Η καστροπολιτεία απλώνεται στις πλαγιές του φυσικά οχυρού λόφου του βυζαντινού Μυζηθρά, που έδωσε

Διαβάστε περισσότερα

Έτσι ήταν η Θεσσαλονίκη στην αρχαιότητα - Υπέροχη ψηφιακή απεικόνιση

Έτσι ήταν η Θεσσαλονίκη στην αρχαιότητα - Υπέροχη ψηφιακή απεικόνιση Έτσι ήταν η Θεσσαλονίκη στην αρχαιότητα - Υπέροχη ψηφιακή απεικόνιση - Με την βοήθεια της τεχνολογίας αρχαιολόγοι κατάφεραν να απεικονίσουν την Θεσσαλονίκη της αρχαιότητας - Μια ζηλευτή πόλη με Ιππόδρομο,

Διαβάστε περισσότερα

Ομάδα «Αναποφάσιστοι» : Αθανασοπούλου Ναταλία, Μανωλίδου Εβίτα, Μήτση Βασιλική, Στέφα Αναστασία

Ομάδα «Αναποφάσιστοι» : Αθανασοπούλου Ναταλία, Μανωλίδου Εβίτα, Μήτση Βασιλική, Στέφα Αναστασία Ομάδα «Αναποφάσιστοι» : Αθανασοπούλου Ναταλία, Μανωλίδου Εβίτα, Μήτση Βασιλική, Στέφα Αναστασία Βρίσκεται στην ανατολική πλευρά της Λακωνίας. Το όνομα «Μονεμβασιά» προέρχεται από τις λέξεις «Μόνη Έμβασις»

Διαβάστε περισσότερα

Ο ΔΗΜΟΣ ΜΑΣ. Γιώργος Ε 1

Ο ΔΗΜΟΣ ΜΑΣ. Γιώργος Ε 1 Ο ΔΗΜΟΣ ΜΑΣ Γιώργος Ε 1 ΣΩΤΗΡΑ ΑΜΜΟΧΩΣΤΟΥ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ Η Σωτήρα έχει Αγιολογική ονομασία: φέρει το όνομα του Σωτήρος Χριστού. Εξάλλου στις 6 Αυγούστου τελείται μεγάλο πανηγύρι κατά τη γιορτή της Μεταμορφώσεως

Διαβάστε περισσότερα

από το 1985. Φορβίων, από προέρχεται Η εκκλησία αποτελεί το αιώνα

από το 1985. Φορβίων, από προέρχεται Η εκκλησία αποτελεί το αιώνα Η εκκλησία της Παναγίας της Φορβιώτισσας, περισσότερο γνωστή ως η Παναγία της Ασίνου, βρίσκεται στις βόρειες υπώρειες της οροσειράς ο του Τροόδους. Είναι κτισμένη στην ανατολική όχθη ενός μικρού χείμαρρου,

Διαβάστε περισσότερα

Αναρτήθηκε από τον/την Δρομπόνης Σωτήριος Πέμπτη, 18 Απρίλιος :48 - Τελευταία Ενημέρωση Πέμπτη, 18 Απρίλιος :49

Αναρτήθηκε από τον/την Δρομπόνης Σωτήριος Πέμπτη, 18 Απρίλιος :48 - Τελευταία Ενημέρωση Πέμπτη, 18 Απρίλιος :49 Στις 17 Απριλίου 2013 επισκεφθήκαμε το Αρχαιολογικό Μουσείο Μεγάρων. Η αρχαιολόγος κα Τσάλκου (την οποία θερμά ευχαριστούμε) μας παρουσίασε τα πολύ εντυπωσιακά ευρήματα της περιοχής μας δίνοντάς μας αναλυτικές

Διαβάστε περισσότερα

γυναίκας που σύμφωνα με την παράδοση ήταν η Θεοδώρα, κόρη του αυτοκράτορα Μαξιμιανού, η οποία είχε ασπασθεί το χριστιανισμό. Το 1430, με την κατάληψη

γυναίκας που σύμφωνα με την παράδοση ήταν η Θεοδώρα, κόρη του αυτοκράτορα Μαξιμιανού, η οποία είχε ασπασθεί το χριστιανισμό. Το 1430, με την κατάληψη Αγία Αικατερίνη Η Αγία Aικατερίνη βρίσκεται σε ενα απο τα καλυτερα μερη της θεσσαλονικης, στην Βορειοδυτική πλευρά της Άνω Πολης.Κτισμένη το 1320 μχ,η ατμόσφαιρα ειναι πολύ ωραία και προπάντον ειναι ήσυχα

Διαβάστε περισσότερα

Είναι αυτή η πρώτη πόλη της υτικής Ευρώπης;

Είναι αυτή η πρώτη πόλη της υτικής Ευρώπης; Είναι αυτή η πρώτη πόλη της υτικής Ευρώπης; Μέρος της οχύρωσης Οι αρχαιολογικές ανασκαφές που διενεργούνται στην περιοχή της La Bastida (Totana, Murcia στην Ισπανία) έχουν αποκαλύψει ένα επιβλητικό οχυρωματικό

Διαβάστε περισσότερα

Αρχαίος Πύργος Οινόης Αρχαίο Φρούριο Ελευθερών Αρχαιολογικός χώρος Οινόης. Γιώργος Πρίμπας

Αρχαίος Πύργος Οινόης Αρχαίο Φρούριο Ελευθερών Αρχαιολογικός χώρος Οινόης. Γιώργος Πρίμπας Αρχαίος Πύργος Οινόης Αρχαίο Φρούριο Ελευθερών Αρχαιολογικός χώρος Οινόης Γιώργος Πρίμπας Το παρόν φωτογραφικό άλμπουμ είναι ένα αφιέρωμα για τους τρεις μεγάλης αρχαιολογικής αξίας χώρους στην περιοχή

Διαβάστε περισσότερα

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ. - Γενική Εισαγωγή..2. - Iστορική αναδρομή...3-4. - Περιγραφή του χώρου...5-8. - Επίλογος...9. - Βιβλιογραφία 10

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ. - Γενική Εισαγωγή..2. - Iστορική αναδρομή...3-4. - Περιγραφή του χώρου...5-8. - Επίλογος...9. - Βιβλιογραφία 10 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ - Γενική Εισαγωγή..2 - Iστορική αναδρομή....3-4 - Περιγραφή του χώρου.....5-8 - Επίλογος...9 - Βιβλιογραφία 10 1 Γενική Εισαγωγή Επίσκεψη στο Επαρχιακό Μουσείο Πάφου Το Επαρχιακό Μουσείο της

Διαβάστε περισσότερα

Βυζαντινά και Οθωμανικά μνημεία της Μάκρης

Βυζαντινά και Οθωμανικά μνημεία της Μάκρης Βυζαντινά και Οθωμανικά μνημεία της Μάκρης Στρατηγικής σημασίας η θέση της Μάκρης / Κατοικήθηκε από την αρχαιότητα Οικισμός με διαρκή ανθρώπινη παρουσία από τα νεολιθικά χρόνια Ορατά στο κέντρο της σημερινής

Διαβάστε περισσότερα

Το Μεσαιωνικό Κάστρο Λεμεσού.

Το Μεσαιωνικό Κάστρο Λεμεσού. Το Μεσαιωνικό Κάστρο Λεμεσού. 1 Περιεχόμενα: Εισαγωγή σελ.3 Ιστορική αναδρομή σελ.4 Περιγραφή του χώρου σελ.5-7 Βιβλιογραφία σελ.8 Παράρτημα σελ.9-10 2 Εισαγωγή. Στο κέντρο της Λεμεσού υπάρχει το Κάστρο

Διαβάστε περισσότερα

Ο Ιερός Ναός του Αγ. Παντελεήμονος στη Μεσαιωνική Πόλη της Ρόδου

Ο Ιερός Ναός του Αγ. Παντελεήμονος στη Μεσαιωνική Πόλη της Ρόδου 28/07/2019 Ο Ιερός Ναός του Αγ. Παντελεήμονος στη Μεσαιωνική Πόλη της Ρόδου / Ορθόδοξες Προβολές Στη βορειοανατολική ακμή των τειχών της μεσαιωνικής πόλης της Ρόδου και σε απόσταση μόλις Παντελεήμονος.

Διαβάστε περισσότερα

Γενικό Λύκειο Καρπερού Δημιουργική Εργασία: Η ΑΓΙΑ ΣΟΦΙΑ

Γενικό Λύκειο Καρπερού Δημιουργική Εργασία: Η ΑΓΙΑ ΣΟΦΙΑ Γενικό Λύκειο Καρπερού Δημιουργική Εργασία: Η ΑΓΙΑ ΣΟΦΙΑ Β ΛΥΚΕΙΟΥ Ο ναός ήταν αφιερωμένος στη Σοφία του Θεού, κτίστηκε στη θέση αυτή από το Μεγάλο Κωνσταντίνο (306-339) αλλά πολύ σύντομα, το 404, καταστράφηκε

Διαβάστε περισσότερα

Ιερός Ναός Αγίων Ιάσωνος και Σωσιπάτρου ΚΕΡΚΥΡΑ

Ιερός Ναός Αγίων Ιάσωνος και Σωσιπάτρου ΚΕΡΚΥΡΑ Ιερός Ναός Αγίων Ιάσωνος και Σωσιπάτρου ΚΕΡΚΥΡΑ Μάριος Χειμαριός Μάριος Χειμαριός, Κέρκυρα, Ιερός Ναός Αγίων Ιάσωνος και Σωσιπάτρου (Αρχιτεκτονική/ Ιστορία ) www.24grammata.com1 1.ΕΙΣΑΓΩΓΗ Στην περιοχή

Διαβάστε περισσότερα

ΤΕΓΕΑ. Γνωριμία με μια πόλη της αρχαίας Αρκαδίας ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΞΕΝΑΓΗΣΗΣ ΣΤΗΝ ΤΕΓΕΑ

ΤΕΓΕΑ. Γνωριμία με μια πόλη της αρχαίας Αρκαδίας ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΞΕΝΑΓΗΣΗΣ ΣΤΗΝ ΤΕΓΕΑ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΞΕΝΑΓΗΣΗΣ ΣΤΗΝ ΤΕΓΕΑ ΤΕΓΕΑ Γνωριμία με μια πόλη της αρχαίας Αρκαδίας Εύη Αργυροπούλου Αρχαιολόγος MA- Διπλωματούχος ξεναγός Τ: 697.323.2989 email: evan.argyropoulou@gmail.com Στάση 1η Αρχαιολογικό

Διαβάστε περισσότερα

Ιερά Μονή Γόλας: Το μοναστήρι των δύσκολων καιρών

Ιερά Μονή Γόλας: Το μοναστήρι των δύσκολων καιρών 17/05/2019 Ιερά Μονή Γόλας: Το μοναστήρι των δύσκολων καιρών / Ιερές Μονές Το Μοναστήρι είναι κτισμένο στη Βορινή πλευρά ενός αντερείσματος που ενώνει τον Ταΰγετο με τα τελευταία προς Ανατολή προ βουνά

Διαβάστε περισσότερα

ΔΙΑΛΕΞΗ ΕΝΑΤΗ Η ΥΣΤΕΡΗ ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΗ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΑ

ΔΙΑΛΕΞΗ ΕΝΑΤΗ Η ΥΣΤΕΡΗ ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΗ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΔΙΑΛΕΞΗ ΕΝΑΤΗ Η ΥΣΤΕΡΗ ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΗ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΑ 1. Ύστερη Μεσαιωνική Περίοδος - Η Ύστερη Μεσαιωνική περίοδος ξεκινάει από τον 11 ο αι., ο οποίος σηματοδοτεί την έναρξη μίας διαφορετικής

Διαβάστε περισσότερα

Το Τραγούδι της Γης του Στράτη Μυριβήλη

Το Τραγούδι της Γης του Στράτη Μυριβήλη Το Τραγούδι της Γης του Στράτη Μυριβήλη Θεατρικές Παραστάσεις στα νησιά του Βορείου Αιγαίου Λήμνος, Λέσβος, Χίος Καλοκαίρι 2014 «Ένα τραγούδι γυρεύουμε. Το τραγούδι των τραγουδιών καρτερούμε. Το τραγούδι

Διαβάστε περισσότερα

Ιερός Ναός Αγίου Νικολάου, Πλατάνι Αχαΐας

Ιερός Ναός Αγίου Νικολάου, Πλατάνι Αχαΐας ΕΘΝΙΚΌ ΑΣΤΕΡΟΣΚΟΠΕΊΟ ΑΘΗΝΏΝ ΓΕΩΔΥΝΑΜΙΚΌ ΙΝΣΤΙΤΟΎΤΟ Π3.2.2 Μνημείο Αιγίου Ιερός Ναός Αγίου Νικολάου, Πλατάνι Αχαΐας Μονόχωρος τρίκογχος μετά τρούλου και τριμερή νάρθηκα ναός, του οποίου η κατασκευή τοποθετείται

Διαβάστε περισσότερα

ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΑΝΑΣΤΗΛΩΣΗΣ ΤΟΥ ΚΑΜΠΑΝΑΡΙΟΥ>> ΠΕΡΙΟΧΗ:ΚΑΣΤΑΝΙΑ ΔΗΜΟΣ ΣΕΡΒΙΩΝ-ΝΟΜΟΣ ΚΟΖΑΝΗΣ

ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΑΝΑΣΤΗΛΩΣΗΣ ΤΟΥ ΚΑΜΠΑΝΑΡΙΟΥ>> ΠΕΡΙΟΧΗ:ΚΑΣΤΑΝΙΑ ΔΗΜΟΣ ΣΕΡΒΙΩΝ-ΝΟΜΟΣ ΚΟΖΑΝΗΣ Τ.Ε.Ι. ΠΑΤΡΩΝ ΣΧΟΛΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΩΝ ΕΦΑΡΜΟΓΩΝ ΤΜΗΜΑ:ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΡΓΩΝ ΥΠΟΔΟΜΗΣ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΠΕΡΙΟΧΗ:ΚΑΣΤΑΝΙΑ ΔΗΜΟΣ ΣΕΡΒΙΩΝ-ΝΟΜΟΣ

Διαβάστε περισσότερα

Κείμενο Αγίου Νικολάου της Στέγης. Ελληνικά

Κείμενο Αγίου Νικολάου της Στέγης. Ελληνικά 1 Κείμενο Αγίου Νικολάου της Στέγης Ελληνικά 2 Ο Άγιος Νικόλαος της Στέγης Πήρε το όνομα του μετά την προσθήκη της δεύτερης Στέγης του ναού τον 13ον αιώνα, για την προστασία του από τα χιόνα και τη βροχή.

Διαβάστε περισσότερα

ΜΟΥΣΕΙΟ ΑΚΡΟΠΟΛΗΣ. Μουσειακή παρουσίαση του οικοδομικού προγράμματος του Αυτοκράτορα Αδριανού. Μουσείο Ακρόπολης, Ισόγειο.

ΜΟΥΣΕΙΟ ΑΚΡΟΠΟΛΗΣ. Μουσειακή παρουσίαση του οικοδομικού προγράμματος του Αυτοκράτορα Αδριανού. Μουσείο Ακρόπολης, Ισόγειο. ΜΟΥΣΕΙΟ ΑΚΡΟΠΟΛΗΣ Μουσειακή παρουσίαση του οικοδομικού προγράμματος του Αυτοκράτορα Αδριανού για την Αθήνα του 2 ου αιώνα μ.χ Μουσείο Ακρόπολης, Ισόγειο Ελεύθερη πρόσβαση Ώρες λειτουργίας του Μουσείου

Διαβάστε περισσότερα

Προστατευόμενα μνημεία και χώροι, στην Υπάτη και την ευρύτερη περιοχή

Προστατευόμενα μνημεία και χώροι, στην Υπάτη και την ευρύτερη περιοχή Προστατευόμενα μνημεία και χώροι, στην Υπάτη και την ευρύτερη περιοχή Στη στήλη αυτή σας παρουσιάζουμε μνημεία και χώρους, ευρισκόμενα στην Υπάτη και την ευρύτερη περιοχή, τα οποία η Πολιτεία επισήμως

Διαβάστε περισσότερα

Ιερός Ναός Αγίων Θεοδώρων, Κάμπος Αβίας

Ιερός Ναός Αγίων Θεοδώρων, Κάμπος Αβίας ΕΘΝΙΚΌ ΑΣΤΕΡΟΣΚΟΠΕΊΟ ΑΘΗΝΏΝ ΓΕΩΔΥΝΑΜΙΚΌ ΙΝΣΤΙΤΟΎΤΟ Π3.2.2 Μνημείο Καλαμάτας Ιερός Ναός Αγίων Θεοδώρων, Κάμπος Αβίας Σταυροειδής εγγεγραμμένος ναός μετά τρούλου, του οποίου η κατασκευή τοποθετείται μέσα

Διαβάστε περισσότερα

Ιερού Παλατίου Ιππόδρομο ανακτόρου των Βλαχερνών, του ανακτόρου του Μυρελαίου σειρά καταστημάτων της Μέσης

Ιερού Παλατίου Ιππόδρομο ανακτόρου των Βλαχερνών, του ανακτόρου του Μυρελαίου σειρά καταστημάτων της Μέσης BYZANTINH TEXNH:AΡXITEKTONIKH kαι ΖΩΓΡΑΦΙΚΗ H Βυζαντινή αρχιτεκτονική και ως αναπόσπαστο τμήμα της η ζωγραφική: - Ψηφιδωτή και νωπογραφία- νοείται η τέχνη που γεννήθηκε και ήκμασε μεταξύ 4ου και 15ου αιώνα,

Διαβάστε περισσότερα

Ι. ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟ Β': Η ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΧΑΛΚΟΥ ( π.Χ.) 3. Ο ΜΙΝΩΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ. - Η Κρήτη κατοικήθηκε για πρώτη φορά τη... εποχή.

Ι. ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟ Β': Η ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΧΑΛΚΟΥ ( π.Χ.) 3. Ο ΜΙΝΩΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ. - Η Κρήτη κατοικήθηκε για πρώτη φορά τη... εποχή. Ι. ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟ Β': Η ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΧΑΛΚΟΥ (3000-1100π.Χ.) 3. Ο ΜΙΝΩΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ - Η Κρήτη κατοικήθηκε για πρώτη φορά τη... εποχή. - Ο σημαντικότερος οικισμός ήταν η... - Κατά τη 2 η και 3 η χιλιετία

Διαβάστε περισσότερα

Παναγία της Ασίνου Ελληνικά

Παναγία της Ασίνου Ελληνικά Παναγία της Ασίνου Ελληνικά 1 ΝΑΟΣ ΤΗΣ ΠΑΝΑΓΙΑΣ ΤΗΣ ΑΣΙΝΟΥ Ή ΤΗΣ ΠΑΝΑΓΙΑΣ ΤΗΣ ΦΟΡΒΙΩΤΙΣΣΑΣ Η καμαροσκέπαστη, με δεύτερη ξύλινη στέγη εκκλησία της Παναγίας της Ασίνου, που βρίσκεται κοντά στο χωριό Νικητάρι,

Διαβάστε περισσότερα

Σχολείο: Λύκειο Αυλωναρίου. Τμήμα: Β 2. Θέμα: ΒΥΖΑΝΤΙΝΑ ΜΝΗΜΕΙΑ ΑΥΛΩΝΑΡΙΟΥ

Σχολείο: Λύκειο Αυλωναρίου. Τμήμα: Β 2. Θέμα: ΒΥΖΑΝΤΙΝΑ ΜΝΗΜΕΙΑ ΑΥΛΩΝΑΡΙΟΥ Σχολείο: Λύκειο Αυλωναρίου Τμήμα: Β 2 Θέμα: ΒΥΖΑΝΤΙΝΑ ΜΝΗΜΕΙΑ ΑΥΛΩΝΑΡΙΟΥ ΟΝΟΜΑΤΑ ΜΑΘΗΤΩΝ: Γιάννης Περιβολάρης Χριστίνα Μπενάκη Γιώργος Ρέτσας Στέλλα Φάσο Μαρία Τάλο Παναγιώτης Παναγιώτου Μαρία Σταμέλου

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΕΥΝΕΣ ΣΤΟΥΣ ΝΑΟΥΣ ΤΗΣ ΚΑΣΤΟΡΙΑΣ

ΕΡΕΥΝΕΣ ΣΤΟΥΣ ΝΑΟΥΣ ΤΗΣ ΚΑΣΤΟΡΙΑΣ E. N. Τσιγαρίδας, 'Ερευνες στους ναούς της Καστοριάς 379 ΕΡΕΥΝΕΣ ΣΤΟΥΣ ΝΑΟΥΣ ΤΗΣ ΚΑΣΤΟΡΙΑΣ Στη διάρκεια των υπηρεσιακών μεταβάσεών μου στην Καστοριά, την περίοδο κυρίως 1970-1975 και συμπληρωματικά την

Διαβάστε περισσότερα

ΜΑΘΗΜΑ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ

ΜΑΘΗΜΑ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΜΑΘΗΜΑ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ Ιερό Αφροδίτης Π α ν α γ ι ώ τ η ς Ν ε ο φ ύ τ ο υ Β 2 Υπεύθυνη καθηγήτρια: Μαρία Χατζημιχαήλ 1 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Γενική Εισαγωγή..σελ.3 Ιστορική αναδρομή..σελ.3 Περιγραφή του χώρου.σελ.4

Διαβάστε περισσότερα

ΑΔΑ: ΒΛ4Ρ7Λ1-Σ36 ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ

ΑΔΑ: ΒΛ4Ρ7Λ1-Σ36 ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΥ ΕΝΔΙΑΜΕΣΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΤΙΚΗ ΑΡΧΗ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΥ Ταχ. Δ/νση : Τέρμα Ερυθρού Σταυρού Τρίπολη Ταχ.Κώδικας : 22100 Πληροφορίες : ΣΤΑΜΑΤΙΝΑ ΞΥΓΚΟΥ Τηλέφωνο

Διαβάστε περισσότερα

Η θεώρηση και επεξεργασία του θέματος οφείλει να γίνεται κυρίως από αρχιτεκτονικής απόψεως. Προσπάθεια κατανόησης της συνθετικής και κατασκευαστικής

Η θεώρηση και επεξεργασία του θέματος οφείλει να γίνεται κυρίως από αρχιτεκτονικής απόψεως. Προσπάθεια κατανόησης της συνθετικής και κατασκευαστικής ΑΝΑΓΝΩΣΗ - ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΜΝΗΜΕΙΟΥ ΝΑΟΣ ΤΟΥ ΗΦΑΙΣΤΟΥ Η θεώρηση και επεξεργασία του θέματος οφείλει να γίνεται κυρίως από αρχιτεκτονικής απόψεως. Προσπάθεια κατανόησης της συνθετικής και κατασκευαστικής δομής

Διαβάστε περισσότερα

Βυζαντινά Μνημεία της Θεσσαλονίκης

Βυζαντινά Μνημεία της Θεσσαλονίκης Βυζαντινά Μνημεία της Θεσσαλονίκης 1ης Διαδρομής Μονή Βαλτάδων Ναός Οσίου Δαυίδ Βυζαντινό Λουτρό Ναός Αγίου Νικολάου (Ορφανού) Ναός Αγίου Παντελεήμονα Ναός Σωτήρως Χριστός Ροτόντα Παλιά Πόλη,Κάστρα 2ης

Διαβάστε περισσότερα

Η Βοιωτία θεωρείται από αρχαίους και συγχρόνους ιστορικούς καθώς και γεωγράφους, περιοχή ευνοημένη από τη φύση και τη γεωπολιτική θέση της.

Η Βοιωτία θεωρείται από αρχαίους και συγχρόνους ιστορικούς καθώς και γεωγράφους, περιοχή ευνοημένη από τη φύση και τη γεωπολιτική θέση της. Η Βοιωτία θεωρείται από αρχαίους και συγχρόνους ιστορικούς καθώς και γεωγράφους, περιοχή ευνοημένη από τη φύση και τη γεωπολιτική θέση της. Βρίσκεται στο κέντρο σχεδόν της ελληνικής χερσονήσου, πάνω στο

Διαβάστε περισσότερα

ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ. Της Μαρίας Αποστόλα

ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ. Της Μαρίας Αποστόλα ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ Της Μαρίας Αποστόλα Η Ελλάδα υπήρξε από τους πρώτους δέκτες του Χριστιανισμού και τα μνημεία της ελληνικής ορθοδοξίας αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι της εθνικής κληρονομιάς, αποτελώντας

Διαβάστε περισσότερα

2. Αναγέννηση και ανθρωπισμός

2. Αναγέννηση και ανθρωπισμός κεφάλαιο 6 ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΛΩΣΗ ΤΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗΣ ΚΑΙ ΤΙΣ ΑΝΑΚΑΛΥΨΕΙΣ ΤΩΝ ΝΕΩΝ ΧΩΡΩΝ ΩΣ ΤΗ ΣΥΝΘΗΚΗ ΤΗΣ ΒΕΣΤΦΑΛΙΑΣ (1453-1648) 2. Αναγέννηση και ανθρωπισμός Ορισμός Πρόκειται για μια γενικότερη πνευματική

Διαβάστε περισσότερα

Η Παγκόσμια Κληρονομιά της Κύπρου

Η Παγκόσμια Κληρονομιά της Κύπρου Η Παγκόσμια Κληρονομιά της Κύπρου Η Συνθήκη για την Προστασία της Παγκόσμιας Πολιτιστικής και Φυσικής Κληρονομιάς, που υιοθετήθηκε από την UNESCO το 1972, σηματοδότησε μια νέα εποχή στη διατήρηση των πολιτιστικών

Διαβάστε περισσότερα

Ο φιλαθήναιος αυτοκράτορας Αδριανός: όσα δεν ξέρετε γι αυτόν

Ο φιλαθήναιος αυτοκράτορας Αδριανός: όσα δεν ξέρετε γι αυτόν 19 Ιανουαρίου 2017 Ο φιλαθήναιος αυτοκράτορας Αδριανός: όσα δεν ξέρετε γι αυτόν Επιστήμες / Ιστορία / Μουσεία Το Μουσείο της Ακρόπολης τιμά την επέτειο των 1900 χρόνων από την άνοδο στο θρόνο του φιλαθήναιου

Διαβάστε περισσότερα

Εγκαίνια έκθεσης 23.10.2013, 13.00 Διάρκεια Έκθεσης 19.10.2013 19.1.2014

Εγκαίνια έκθεσης 23.10.2013, 13.00 Διάρκεια Έκθεσης 19.10.2013 19.1.2014 Εγκαίνια έκθεσης 23.10.2013, 13.00 Διάρκεια Έκθεσης 19.10.2013 19.1.2014 Επιμέλεια έκθεσης Αγαθονίκη Τσιλιπάκου, Νίκος Μπονόβας Mε την περιοδική έκθεση «Η τιμή του αγίου Μάμαντος στη Μεσόγειο: Ένας ακρίτας

Διαβάστε περισσότερα

Βοιωτικός Ορχομενός και Μονή της Παναγίας Σκριπού Πανόραμα Ταξιδιωτικές Σημειώσεις apan.gr

Βοιωτικός Ορχομενός και Μονή της Παναγίας Σκριπού Πανόραμα Ταξιδιωτικές Σημειώσεις apan.gr Βοιωτικός Ορχομενός και Μονή της Παναγίας Σκριπού Πανόραμα Ταξιδιωτικές Σημειώσεις apan.gr Στα βαμβακοχώραφα της Κωπαΐδας (12 χλμ ΒΑ της Λιβαδειάς), υπάρχει ένας τόπος κατοικημένος από τα προϊστορικά χρόνια.

Διαβάστε περισσότερα

Κάστρα και οχυρά της Μεσσηνίας: Η ΑγιαΣωτήρα στους Χριστιάνους

Κάστρα και οχυρά της Μεσσηνίας: Η ΑγιαΣωτήρα στους Χριστιάνους 02/01/2019 Κάστρα και οχυρά Μεσσηνίας: Η ΑγιαΣωτήρα σς Χριστιάνους Μητροπολιτικό Έργο / Ι.Μ. Μεσσηνίας Ανατολικά των Φιλιατρών, στη δυτική πλαγιά Αγιάς σς Χριστιάνους Τριφυλίας, βρίσκεται ένα από τα πιο

Διαβάστε περισσότερα

Χειμερινό εξάμηνο ο ΜΑΘΗΜΑ ΥΣΤΕΡΟΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ-ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ. Διδάσκουσα: Μπαλαμώτη Ελένη

Χειμερινό εξάμηνο ο ΜΑΘΗΜΑ ΥΣΤΕΡΟΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ-ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ. Διδάσκουσα: Μπαλαμώτη Ελένη ΑΝΩΤΑΤΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ ΣΧΟΛΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΩΝ ΕΦΑΡΜΟΓΩΝ ΤΜΗΜΑ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ Τ.Ε. ΤΡΙΚΑΛΩΝ ΜΝΗΜΕΙΑΚΗ ΤΟΠΟΓΡΑΦΙΑ ΤΩΝ ΒΥΖΑΝΤΙΝΩΝ ΚΑΙ ΜΕΤΑΒΥΖΑΝΤΙΝΩΝ ΜΝΗΜΕΙΩΝ ΤΟΥ ΘΕΣΣΑΛΙΚΟΥ ΧΩΡΟΥ (κωδ. 722β)

Διαβάστε περισσότερα

Αθήνα, 10/11/2017 Αρ. Πρωτ.: 400. ΕΓΚΥΚΛΙΟΣ για το 38 ο Συμπόσιο Βυζαντινής και Μεταβυζαντινής Αρχαιολογίας και Τέχνης.

Αθήνα, 10/11/2017 Αρ. Πρωτ.: 400. ΕΓΚΥΚΛΙΟΣ για το 38 ο Συμπόσιο Βυζαντινής και Μεταβυζαντινής Αρχαιολογίας και Τέχνης. Αθήνα, 10/11/2017 Αρ. Πρωτ.: 400 ΕΓΚΥΚΛΙΟΣ για το 38 ο Συμπόσιο Βυζαντινής και Μεταβυζαντινής Αρχαιολογίας και Τέχνης Αθήνα, Μάϊος 2018 Το 38 ο Συμπόσιο Βυζαντινής και Μεταβυζαντινής Αρχαιολογίας και Τέχνης

Διαβάστε περισσότερα

ΟΙΚΙΣΜΟΣ ΡΑΠΤΗ. Γενική άποψη του οικισμού. Το άνοιγμα στη θέα. Η περιοχή μελέτης

ΟΙΚΙΣΜΟΣ ΡΑΠΤΗ. Γενική άποψη του οικισμού. Το άνοιγμα στη θέα. Η περιοχή μελέτης ΟΙΚΙΣΜΟΣ ΡΑΠΤΗ Το Ράπτη είναι ένα τυπικό παράδειγμα οικισμού στα ορεινά του νομού Ηλείας :δε χαρακτηρίζεται για τον παραδοσιακό του χαρακτήρα αλλά κυρίως για το πλούσιο φυσικό του περιβάλλον, που όμως

Διαβάστε περισσότερα

ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ Το μυστήριο των Δρακόσπιτων

ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ Το μυστήριο των Δρακόσπιτων ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ Το μυστήριο των Δρακόσπιτων Στη Νότια Εύβοια, ανάμεσα στην Κάρυστο και τα Στύρα, υπάρχουν κάτι ιδιόμορφα κτίσματα, τα "Δρακόσπιτα" όπως τα αποκαλούν οι κάτοικοι. Μυστηριώδη και εντυπωσιακά

Διαβάστε περισσότερα

Αναζητώντας το Δέντρο της Ζωής σ ένα βυζαντινό μνημείο της Αθήνας

Αναζητώντας το Δέντρο της Ζωής σ ένα βυζαντινό μνημείο της Αθήνας ΥΠΟΥΡΓΕΊΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΎ ΚΑΙ ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΎ ΓΕΝΙΚΉ ΔΙΕΎΘΥΝΣΗ ΑΡΧΑΙΟΤΉΤΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΉΣ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΆΣ ΔΙΕΎΘΥΝΣΗ ΜΟΥΣΕΊΩΝ/ΤΜΉΜΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΏΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΆΤΩΝ ΚΑΙ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΊΑΣ Αναζητώντας το Δέντρο της Ζωής σ ένα βυζαντινό

Διαβάστε περισσότερα

17. 12.2008-20. 03. 2009. «...ανέφερα εγγράφως...» Διάρκεια Έκθεσης: ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΕΘΝΙΚΟΥ ΑΡΧΕΙΟΥ ΜΝΗΜΕΙΩΝ

17. 12.2008-20. 03. 2009. «...ανέφερα εγγράφως...» Διάρκεια Έκθεσης: ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΕΘΝΙΚΟΥ ΑΡΧΕΙΟΥ ΜΝΗΜΕΙΩΝ «...ανέφερα εγγράφως...» ΘΗΣΑΥΡΟΙ ΤΟΥ ΙΣΤΟΡΙΚΟΥ ΑΡΧΕΙΟΥ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΗΣ ΥΠΗΡΕΣΙΑΣ Διάρκεια Έκθεσης: 17. 12.2008-20. 03. 2009 ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΕΘΝΙΚΟΥ ΑΡΧΕΙΟΥ ΜΝΗΜΕΙΩΝ Το αρχειακό υλικό

Διαβάστε περισσότερα

Εισήγηση στο Γενικό Ιερατικό Συνέδριο της Ιεράς Μητροπόλεως Ρεθύμνης και Αυλοτάμου Ιερά Μονή Αρσανίου, 16 Νοεμβρίου 2013

Εισήγηση στο Γενικό Ιερατικό Συνέδριο της Ιεράς Μητροπόλεως Ρεθύμνης και Αυλοτάμου Ιερά Μονή Αρσανίου, 16 Νοεμβρίου 2013 Εισήγηση στο Γενικό Ιερατικό Συνέδριο της Ιεράς Μητροπόλεως Ρεθύμνης και Αυλοτάμου Ιερά Μονή Αρσανίου, 16 Νοεμβρίου 2013 ΘΕΜΑ: «Αναστηλωτικές εργασίες στον Ιερό Ναό του Αγίου Δημητρίου στόν ὁμώνυμο οἰκισμό

Διαβάστε περισσότερα

Ένα ξεχασμένο θέατρο. (το Ρωμαϊκό Ωδείο) Έφη Νικολοπούλου, ΒΠΠΓ

Ένα ξεχασμένο θέατρο. (το Ρωμαϊκό Ωδείο) Έφη Νικολοπούλου, ΒΠΠΓ Ένα ξεχασμένο θέατρο. (το Ρωμαϊκό Ωδείο) Έφη Νικολοπούλου, ΒΠΠΓ Στο ευρύτερο αρχαιολογικό χώρο της Γόρτυνας στη Κρήτη, έχουν εντοπιστεί από τους αρχαιολόγους τέσσερις θεατρικοί χώροι διαφορετικών εποχών.

Διαβάστε περισσότερα

ΣΤΟ ΚΑΣΤΡO ΤΗΣ ΚΩ Η ΓΕΦΥΡΑ ΤΟΥ ΚΑΣΤΡΟΥ

ΣΤΟ ΚΑΣΤΡO ΤΗΣ ΚΩ Η ΓΕΦΥΡΑ ΤΟΥ ΚΑΣΤΡΟΥ ΣΤΟ ΚΑΣΤΡO ΤΗΣ ΚΩ Το Κάστρο των Ιπποτών είναι ένα από τα σημαντικότερα ιστορικά μνημεία της Κω. Ιδιαίτερα εντυπωσιακό και επιβλητικό είναι ένα από τα αξιοθέατα που κάθε επισκέπτης του νησιού πρέπει να

Διαβάστε περισσότερα

ΔΙΑΤΗΡΗΤΕΕΣ ΟΙΚΟΔΟΜΕΣ: ΔΙΑΔΡΟΜΗ ΣΤΟ ΠΑΡΕΛΘΟΝ, ΟΡΑΜΑ ΣΤΟ ΜΕΛΛΟΝ. που γέννησες και ανάθρεψες τους γονείς και τους παππούδες μας.

ΔΙΑΤΗΡΗΤΕΕΣ ΟΙΚΟΔΟΜΕΣ: ΔΙΑΔΡΟΜΗ ΣΤΟ ΠΑΡΕΛΘΟΝ, ΟΡΑΜΑ ΣΤΟ ΜΕΛΛΟΝ. που γέννησες και ανάθρεψες τους γονείς και τους παππούδες μας. ΔΙΑΤΗΡΗΤΕΕΣ ΟΙΚΟΔΟΜΕΣ: ΔΙΑΔΡΟΜΗ ΣΤΟ ΠΑΡΕΛΘΟΝ, ΟΡΑΜΑ ΣΤΟ ΜΕΛΛΟΝ Λεμεσός, πόλη μας αγαπημένη. Η πόλη που γεννηθήκαμε, η πόλη που μεγαλώνουμε. Πόλη που γέννησες και ανάθρεψες τους γονείς και τους παππούδες

Διαβάστε περισσότερα

Γοτθική εποχή. Ανδρουλάκη Ειρήνη Καθηγήτρια εικαστικός, MA art in education

Γοτθική εποχή. Ανδρουλάκη Ειρήνη Καθηγήτρια εικαστικός, MA art in education Γοτθική εποχή Ανδρουλάκη Ειρήνη Καθηγήτρια εικαστικός, MA art in education e-mail irini_androulaki@yahoo.com Γοτθική τέχνη Μπαρόκ Ρομαντισμός Γερμανικός εξπρεσιονισμός Goth Μεσαίωνας Βικτωριανή εποχή Duomo

Διαβάστε περισσότερα

ΤΑ ΜΟΝΑΣΤΗΡΙΑ ΤΟΥ ΝΗΣΙΟΥ ΤΩΝ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ

ΤΑ ΜΟΝΑΣΤΗΡΙΑ ΤΟΥ ΝΗΣΙΟΥ ΤΩΝ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ ΤΑ ΜΟΝΑΣΤΗΡΙΑ ΤΟΥ ΝΗΣΙΟΥ ΤΩΝ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ Από την εποχή του εσποτάτου της Ηπείρου στα Βυζαντινά χρόνια στο νησί των Ιωαννίνων δημιουργήθηκαν Μονές και Ησυχαστήρια, που με την πάροδο του χρόνου η φήμη, αλλά

Διαβάστε περισσότερα

ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΗΣ ΔΥΣΗΣ Ι

ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΗΣ ΔΥΣΗΣ Ι ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΗΣ ΔΥΣΗΣ Ι Ενότητα #2: Βασικές Γνώσεις I Εισαγωγή Νικόλαος Καραπιδάκης Τμήμα Ιστορίας Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative Commons. Για εκπαιδευτικό

Διαβάστε περισσότερα

6.2 Υπόστρωμα Συνεκτικότητα και πρόσφυση, αποσπάσεις Εικ.41, 42

6.2 Υπόστρωμα Συνεκτικότητα και πρόσφυση, αποσπάσεις Εικ.41, 42 διαφόρων κατευθύνσεων και ανοιγμάτων στις ενώσεις των τοίχων αλλά και περιμετρικά στην τοιχοποιία. Μία άλλη αιτία της αποδιοργάνωσης της τοιχοποιίας, είναι η εξασθένιση του υλικού της ξυλοδεσιάς που είχε

Διαβάστε περισσότερα

ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΚΤΗΡΙΑ ΤΗΣ ΑΤΤΙΚΗΣ

ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΚΤΗΡΙΑ ΤΗΣ ΑΤΤΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΚΤΗΡΙΑ ΤΗΣ ΑΤΤΙΚΗΣ Ο πρώτος πολεοδομικός χάρτης των Αθηνών εκπονήθηκε από τους αρχιτέκτονες Κλεάνθη και Schaubert. Δεν έχει νόημα να επεκταθούμε περισσότερο στην πρώτη πολεοδομική χάραξη της πόλης

Διαβάστε περισσότερα

Η ΒΑΣΙΛΙΚΗ «ΑΓ. ΣΟΦΙΑ» Η ΝΕΚΡΟΠΟΛΗ

Η ΒΑΣΙΛΙΚΗ «ΑΓ. ΣΟΦΙΑ» Η ΝΕΚΡΟΠΟΛΗ Η ΒΑΣΙΛΙΚΗ «ΑΓ. ΣΟΦΙΑ» Η ΝΕΚΡΟΠΟΛΗ Η ΒΑΣΙΛΙΚΗ «ΑΓ. ΣΟΦΙΑ» Η ΝΕΚΡΟΠΟΛΗ Η σημερινή βασιλική «Αγ. Σοφία» βρίσκεται στο κέντρο της κύριας νεκρόπολης της αρχαίας πόλης Σέρντικα. Σ αυτή την περιοχή έχουν ανακαλυφθεί

Διαβάστε περισσότερα

Αρχαιολογία των γεωμετρικών και αρχαϊκών χρόνων ( π.χ.). Δημήτρης Πλάντζος

Αρχαιολογία των γεωμετρικών και αρχαϊκών χρόνων ( π.χ.). Δημήτρης Πλάντζος [IA11] ΚΛΑΣΙΚΗ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ Α Αρχαιολογία των γεωμετρικών και αρχαϊκών χρόνων (1100-480 π.χ.). Δημήτρης Πλάντζος Πρώιμοι και Γεωμετρικοί χρόνοι (1100-700 π.χ.) Οι περίοδοι της αρχαίας ελληνικής τέχνης:

Διαβάστε περισσότερα

ποδράσηη Διονυσία Διονυσίου Σιδώνια Σχέδια εργασίας σχολείων-μουσείων σχολικού έτους 2011-2012 ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΕΣ ΕΠΙΣΚΕΨΕΙΣ ΜΑΘΗΤΩΝ Γυμνάσιο Αγιάς Λάρισας

ποδράσηη Διονυσία Διονυσίου Σιδώνια Σχέδια εργασίας σχολείων-μουσείων σχολικού έτους 2011-2012 ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΕΣ ΕΠΙΣΚΕΨΕΙΣ ΜΑΘΗΤΩΝ Γυμνάσιο Αγιάς Λάρισας ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΕΣ ΕΠΙΣΚΕΨΕΙΣ ΜΑΘΗΤΩΝ 9 ποδράσηη 5 Σχέδια εργασίας σχολείων-μουσείων σχολικού έτους 2011-2012 «Αθανασάκειο» Αρχαιολογικό Μουσείο Βόλου Γυμνάσιο Αγιάς Λάρισας Διονυσία Διονυσίου Σιδώνια ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ

Διαβάστε περισσότερα

«Βυζαντινή Τέχνη και Αρχιτεκτονική, η Θεσσαλονίκη συναντά την Κωνσταντινούπολη» Βυζαντινός Περίπατος

«Βυζαντινή Τέχνη και Αρχιτεκτονική, η Θεσσαλονίκη συναντά την Κωνσταντινούπολη» Βυζαντινός Περίπατος Πολιτιστικό πρόγραμμα: «Βυζαντινή Τέχνη και Αρχιτεκτονική, η Θεσσαλονίκη συναντά την Κωνσταντινούπολη» 14ο ΓΕΛ Θεσσαλονίκης, σχολικό έτος 2013 14, υπεύθυνη καθηγήτρια: Όλγα Ευσταθίου Βυζαντινός Περίπατος

Διαβάστε περισσότερα

ΣΤΙΣ ΧΩΡΕΣ ΤΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ»

ΣΤΙΣ ΧΩΡΕΣ ΤΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ» ΕΚΘΕΣΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗΣ ΕΚΔΡΟΜΗΣ ΣΤΗΝ ΚΡΗΤΗ ΣΤΑ ΠΛΑΙΣΙΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ «ΑΡΩΜΑ ΕΛΛΑΔΑΣ ΣΤΙΣ ΧΩΡΕΣ ΤΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ» και «ΜΟΝΤΕΡΝΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΣΟΥΡΕΑΛΙΣΜΟΣ ΣΤΗΝ ΤΕΧΝΗ ΤΟΥ 20ου ΑΙΩΝΑ ΣΤΙΣ ΧΩΡΕΣ ΤΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ»

Διαβάστε περισσότερα

ΑΠΟΦΑΣΗ. ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΝΩΣΗ Ευρωπαϊκό Ταµείο Περιφερειακής Ανάπτυξης ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΚΡΗΤΗΣ ΕΝ ΙΑΜΕΣΗ ΙΑΧΕΙΡΙΣΤΙΚΗ ΑΡΧΗ

ΑΠΟΦΑΣΗ. ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΝΩΣΗ Ευρωπαϊκό Ταµείο Περιφερειακής Ανάπτυξης ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΚΡΗΤΗΣ ΕΝ ΙΑΜΕΣΗ ΙΑΧΕΙΡΙΣΤΙΚΗ ΑΡΧΗ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΚΡΗΤΗΣ ΕΝ ΙΑΜΕΣΗ ΙΑΧΕΙΡΙΣΤΙΚΗ ΑΡΧΗ Ταχ. /νση :. Μποφώρ 7, Ηράκλειο Ταχ. Κώδικας : 71202 Πληρ.: Αλκµήνη Χοχλιδάκη Τηλ.: 2813-404546 Fax : 2810-335040 Email : achochli@mou.gr

Διαβάστε περισσότερα

Η ιστορική Μονή του Σωτήρος Xριστού στο Kουμπέ Ρεθύμνου

Η ιστορική Μονή του Σωτήρος Xριστού στο Kουμπέ Ρεθύμνου 28/02/2019 Η ιστορική Μονή του Σωτήρος Xριστού στο Kουμπέ Ρεθύμνου / Ιερές Μονές Η γυναικεία Mονή του Σωτήρος Χριστού είναι κτισμένη στον λόφο του Τιμίου Σταυρού, στο προάστιο του Κουμπέ Ρεθύμνου. Η μονή

Διαβάστε περισσότερα

ΑΠΟΦΑΣΗ. ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΝΩΣΗ Ευρωπαϊκό Ταµείο Περιφερειακής Ανάπτυξης

ΑΠΟΦΑΣΗ. ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΝΩΣΗ Ευρωπαϊκό Ταµείο Περιφερειακής Ανάπτυξης ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΚΡΗΤΗΣ ΕΝ ΙΑΜΕΣΗ ΙΑΧΕΙΡΙΣΤΙΚΗ ΑΡΧΗ Ταχ. /νση :. Μποφώρ 7, 71202 Ηράκλειο Πληρ.: Αλ. Χοχλιδάκη, Όλγα Σηφάκη Τηλέφωνο : 2813404546, 2813404504 Fax : 2810-335040 Email : achochli@mou.gr,

Διαβάστε περισσότερα

Αποτυπώσεις Μνημείων και Αρχαιολογικών Χώρων

Αποτυπώσεις Μνημείων και Αρχαιολογικών Χώρων ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Αποτυπώσεις Μνημείων και Αρχαιολογικών Χώρων Ενότητα 1 : Εισαγωγή Τοκμακίδης Κωνσταντίνος Τμήμα Αγρονόμων & Τοπογράφων Μηχανικών Άδειες

Διαβάστε περισσότερα

2ο Γυμνάσιο Αγ.Δημητρίου Σχολικό έτος ΠΟΛΕΙΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ ΜΕ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΜΝΗΜΕΙΑ "ΣΠΑΡΤΗ" ΕΥΣΤΑΘΙΑΔΗΣ ΘΟΔΩΡΗΣ ΤΜΗΜΑ Γ 5 ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ

2ο Γυμνάσιο Αγ.Δημητρίου Σχολικό έτος ΠΟΛΕΙΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ ΜΕ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΜΝΗΜΕΙΑ ΣΠΑΡΤΗ ΕΥΣΤΑΘΙΑΔΗΣ ΘΟΔΩΡΗΣ ΤΜΗΜΑ Γ 5 ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ 2ο Γυμνάσιο Αγ.Δημητρίου Σχολικό έτος 2017-2018 ΠΟΛΕΙΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ ΜΕ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΜΝΗΜΕΙΑ "ΣΠΑΡΤΗ" ΕΥΣΤΑΘΙΑΔΗΣ ΘΟΔΩΡΗΣ ΤΜΗΜΑ Γ 5 ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ΥΠΕΥΘΥΝΗ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ: κα ΣΤΑΜΑΤΙΑ ΤΣΙΡΙΓΩΤΗ Πίνακας

Διαβάστε περισσότερα

Η ενετική μονή Santa Maria dei Miracoli Χανίων Τεκμηρίωση, ιστορικές φάσεις και μελέτη ανάδειξης

Η ενετική μονή Santa Maria dei Miracoli Χανίων Τεκμηρίωση, ιστορικές φάσεις και μελέτη ανάδειξης Ελένη Όλγα Δεληγιάννη Αρχιτέκτων Μηχανικός ΕΜΠ MSc Προστασία Μνημείων ΕΜΠ eldel@polytroponarchitects.gr Η ενετική μονή Santa Maria dei Miracoli Χανίων Τεκμηρίωση, ιστορικές φάσεις και μελέτη ανάδειξης

Διαβάστε περισσότερα

Γιώργος Πρίμπας Ααύγουστος 2017

Γιώργος Πρίμπας Ααύγουστος 2017 Γιώργος Πρίμπας Στην περιοχή της πόλης του Άργους έχει διαπιστωθεί αδιάλειπτη ανθρώπινη παρουσία, με σημαντικές πόλεις και οικισμούς, τα τελευταία πεντέμισι με έξι χιλιάδες χρόνια. Αναπόφευκτο λοιπόν να

Διαβάστε περισσότερα

ΔΙΑΛΕΞΗ ΕΝΔΕΚΑΤΗ ΚΕΙΜΕΝΑ ΥΣΤΕΡΗΣ ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΗΣ

ΔΙΑΛΕΞΗ ΕΝΔΕΚΑΤΗ ΚΕΙΜΕΝΑ ΥΣΤΕΡΗΣ ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΗΣ ΔΙΑΛΕΞΗ ΕΝΔΕΚΑΤΗ ΚΕΙΜΕΝΑ ΥΣΤΕΡΗΣ ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΗΣ 1. Πτωχοπρόδρομος - Το κείμενο έχει πολλές διαφορετικές γραφές στα χειρόγραφα που διασώζεται, λόγω του σχετικά δημώδους αλλά και σκωπτικού του χαρακτήρα. Δυσχεραίνει

Διαβάστε περισσότερα

Στο εν λόγω τεύχος παρουσιάζονται οι εκλαϊκευμένες κατευθύνσεις δόμησης σε τέσσερα παραρτήματα, ως εξής:

Στο εν λόγω τεύχος παρουσιάζονται οι εκλαϊκευμένες κατευθύνσεις δόμησης σε τέσσερα παραρτήματα, ως εξής: 3.4 Ειδικό τεχνικό τεύχος οδηγός με εκλαϊκευμένες κατευθύνσεις δόμησης Στο εν λόγω τεύχος παρουσιάζονται οι εκλαϊκευμένες κατευθύνσεις δόμησης σε τέσσερα παραρτήματα, ως εξής: Παράρτημα Ι. Α. Ενδεικτικό

Διαβάστε περισσότερα

Παναγία Αθηνιώτισσα 6ος αι.

Παναγία Αθηνιώτισσα 6ος αι. Παναγία Αθηνιώτισσα 6ος αι. Ο Παρθενώνας ως χριστιανικός ναός, Κάτοψη. Οι αριθμοί δηλώνουν σε ποιους κίονες υπάρχουν χαράγματα και πόσα σε καθέναν από αυτούς (Ορλάνδος Α.Βρανούσης Λ., Τα χαράγματα του

Διαβάστε περισσότερα

Αγία Αναστασία η Μεγαλομάρτυς η Φαρμακολύτρια 22 Δεκεμβρίου

Αγία Αναστασία η Μεγαλομάρτυς η Φαρμακολύτρια 22 Δεκεμβρίου Αγία Αναστασία η Μεγαλομάρτυς η Φαρμακολύτρια 22 Δεκεμβρίου http://www.google.com.cy/imgres?imgurl=http://www.pigizois.net/sinaxaristis/12/22.jpg&imgrefurl=http://www.saint.gr/3239/saint.aspx&usg= 3Fna2LMd87t9UxeDDztnUV4LuDo=&h=835&w=586&sz=63&hl=en&start=1&zoom=1&tbnid=bpzYaMtyqRnVnM:&t

Διαβάστε περισσότερα

Οι αρχαίοι πύργοι της Σερίφου Οι αρχαίοι πύργοι, αυτόνομες οχυρές κατασκευές αποτελούν ιδιαίτερο τύπο κτιρίου με κυκλική, τετράγωνη ή ορθογώνια

Οι αρχαίοι πύργοι της Σερίφου Οι αρχαίοι πύργοι, αυτόνομες οχυρές κατασκευές αποτελούν ιδιαίτερο τύπο κτιρίου με κυκλική, τετράγωνη ή ορθογώνια Οι αρχαίοι πύργοι της Σερίφου Οι αρχαίοι πύργοι, αυτόνομες οχυρές κατασκευές αποτελούν ιδιαίτερο τύπο κτιρίου με κυκλική, τετράγωνη ή ορθογώνια κάτοψη, περισσότερους από έναν ορόφους και στιβαρή κατασκευή.

Διαβάστε περισσότερα

ΕΦΟΡΕΙΑ ΒΥΖΑΝΤΙΝΩΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΩΝ

ΕΦΟΡΕΙΑ ΒΥΖΑΝΤΙΝΩΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΩΝ 19η ΕΦΟΡΕΙΑ ΒΥΖΑΝΤΙΝΩΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΩΝ ΤΡΙΚΑΛΑ Πλάτανος Θέση «Ομβριάσα» Η 19η ΕΒΑ διενεργεί ανασκαφική έρευνα στον αγρό ιδιοκτησίας Σ. και Α. Υφαντή, η οποία είναι συνέχεια αυτής που διενεργούσε η 7η ΕΒΑ,

Διαβάστε περισσότερα

ΤΑ ΤΟΥΡΚΙΚΑ ΜΕΤΟΧΙΑ ΣΤΟ ΝΕΡΟΚΟΥΡΟΥ

ΤΑ ΤΟΥΡΚΙΚΑ ΜΕΤΟΧΙΑ ΣΤΟ ΝΕΡΟΚΟΥΡΟΥ 2 ο ΕΠΑ.Λ ΧΑΝΙΩΝ ΤΑ ΤΟΥΡΚΙΚΑ ΜΕΤΟΧΙΑ ΣΤΟ ΝΕΡΟΚΟΥΡΟΥ Τμήμα: ΒΨ Υπεύθυνες καθηγήτριες: Ελληνιτάκη Βασιλική Φατσέα Μαρία Τούρκικα Μετόχια Άρχισαν να δημιουργούνται μετά την κατάκτηση των Χανίων από τους Τούρκους

Διαβάστε περισσότερα

Λάζαρος: Ο μοναδικός Άνθρωπος με δύο τάφους

Λάζαρος: Ο μοναδικός Άνθρωπος με δύο τάφους 20/04/2019 Λάζαρος: Ο μοναδικός Άνθρωπος με δύο τάφους / Ορθόδοξες Προβολές Ο Λάζαρος με τις αδελφές του ζούσαν στη Βηθανία ένα χωριό που βρισκόταν περίπου δεκαπέντε στάδια (τρία χιλιόμετρα) ανατολικά

Διαβάστε περισσότερα

Ανάγνωση - Περιγραφή Μνημείου: Ναός του Ηφαίστου

Ανάγνωση - Περιγραφή Μνημείου: Ναός του Ηφαίστου ΕΘΝΙΚΟ ΜΕΤΣΟΒΙΟ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ Εργαστήριο Συγκοινωνιακής Τεχνικής Σχολή Αγρονόμων-Τοπογράφων Μηχανικών Τομές Τοπογραφίας Αποτυπώσεις Μνημείων Υπεύθυνος Διδάσκων: Γεωργόπουλος Ανδρέας Ανάγνωση - Περιγραφή

Διαβάστε περισσότερα

MΑΡΚΟΠΟΥΛΟ ΤΑ ΕΞΩΚΚΛΗΣΙΑ ΤΟΥ ΤΟΠΟΥ ΜΟΥ

MΑΡΚΟΠΟΥΛΟ ΤΑ ΕΞΩΚΚΛΗΣΙΑ ΤΟΥ ΤΟΠΟΥ ΜΟΥ MΑΡΚΟΠΟΥΛΟ ΤΑ ΕΞΩΚΚΛΗΣΙΑ ΤΟΥ ΤΟΠΟΥ ΜΟΥ ΠΑΝΑΓΙΑ ΒΑΡΑΜΠΑ Βόρεια απ την πόλη του Μαρκόπουλου βρίσκεται η κομψότατη μικρή εκκλησία της Παναγίας Βαραμπά. Ο ναός ανήκει στον τύπο του ελεύθερου σταυρού, χωρίς

Διαβάστε περισσότερα

ΙΕΡΟΣ ΝΑΟΣ ΑΓΙΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΠΑΡΑΛΙΜΝΙΟΥ

ΙΕΡΟΣ ΝΑΟΣ ΑΓΙΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΠΑΡΑΛΙΜΝΙΟΥ ΙΕΡΟΣ ΝΑΟΣ ΑΓΙΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΠΑΡΑΛΙΜΝΙΟΥ Σύντομο ιστορικό Ιερού Ναού Αγίου Γεωργίου Παραλιμνίου Ο Ιερός Ναός Αγίου Γεωργίου διαδέχθηκε το 19 ο αιώνα ένα παλαιότερο βυζαντινό ναό. Βρίσκεται στο κέντρο του

Διαβάστε περισσότερα

Όψεις Βυζαντίου... στο Αρχαιολογικό Μουσείο Ηγουμενίτσας. Εφορεία Αρχαιοτήτων Θεσπρωτίας

Όψεις Βυζαντίου... στο Αρχαιολογικό Μουσείο Ηγουμενίτσας. Εφορεία Αρχαιοτήτων Θεσπρωτίας Εφορεία Αρχαιοτήτων Θεσπρωτίας... στο Αρχαιολογικό Μουσείο Ηγουμενίτσας Το φυλλάδιο αυτό είναι του/της... που επισκέφθηκε το Αρχαιολογικό Μουσείο Ηγουμενίτσας στις... Το φυλλάδιο που κρατάς στα χέρια σου

Διαβάστε περισσότερα

Η ανάλυση των στοιχείων στο Παρατηρητήριο στο αρχαίο θέατρο ΑΡΧΑΙΟ

Η ανάλυση των στοιχείων στο Παρατηρητήριο στο αρχαίο θέατρο ΑΡΧΑΙΟ Η ανάλυση των στοιχείων στο Παρατηρητήριο στο αρχαίο θέατρο ΑΡΧΑΙΟ ΘΕΑΤΡΟ ΣΤΡΑΤΟΥ. βασίσθηκε στην εργασία που εκπόνησε ειδική επιστημονική ομάδα υπό τους κ.κ. Λάζαρο Κολώνα τ. γενικό Διευθυντή Αρχαιοτήτων

Διαβάστε περισσότερα

Θέατρο ιονύσου Ελευθερέως. Λίλιαν Παπαγιαννίδη Βαρβάκειο Πρότυπο Πειραματικό Γυμνάσιο

Θέατρο ιονύσου Ελευθερέως. Λίλιαν Παπαγιαννίδη Βαρβάκειο Πρότυπο Πειραματικό Γυμνάσιο Θέατρο ιονύσου Ελευθερέως Λίλιαν Παπαγιαννίδη Βαρβάκειο Πρότυπο Πειραματικό Γυμνάσιο 2013-2014 Λίγα λόγια για τον ιόνυσο Ήταν ο πιο πρόσχαρος από τους θεούς και από τους πιο αγαπητούς στους ανθρώπους,

Διαβάστε περισσότερα

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ Ανώτατο Εκπαιδευτικό Ίδρυμα Πειραιά Τεχνολογικού Τομέα. Ιστορία Κατασκευών

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ Ανώτατο Εκπαιδευτικό Ίδρυμα Πειραιά Τεχνολογικού Τομέα. Ιστορία Κατασκευών ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ Ανώτατο Εκπαιδευτικό Ίδρυμα Πειραιά Τεχνολογικού Τομέα Ιστορία Κατασκευών Ενότητα 3.4: Θολοδομικά Συστήματα Θολοδομικά συστήματα στη Δυτική Ευρώπη κατά τον Μεσαίωνα Δρ Σταματίνα Γ.

Διαβάστε περισσότερα

5 Φεβρουαρίου «Κυπριακῷ τῷ τρόπῳ» Πολιτισμός / Εκθέσεις

5 Φεβρουαρίου «Κυπριακῷ τῷ τρόπῳ» Πολιτισμός / Εκθέσεις 5 Φεβρουαρίου 2017 «Κυπριακῷ τῷ τρόπῳ» Πολιτισμός / Εκθέσεις «Η ορθόδοξη τέχνη στην Κύπρο πέρασε από πολλές δυσκολίες, κατάφερε όμως να διατηρήσει έναν αυθεντικό χαρακτήρα, κυπριακό. Κυπριακῷ τῷ τρόπῳ

Διαβάστε περισσότερα

ΣΥΝΟΨΗ ΑΠΟ ΤΟ ΠΟΡΙΣΜΑ ΤΗΣ ΟΜΑ ΑΣ ΕΛΛΗΝΩΝ ΕΜΠΕΙΡΟΓΝΩΜΟΝΩΝ ΤΟΥ ΥΠΠΟ ΓΙΑ ΤΑ ΜΑΡΜΑΡΑ ΤΟΥ ΠΑΡΘΕΝΩΝΑ ΣΤΟ ΒΡΕΤΑΝΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ

ΣΥΝΟΨΗ ΑΠΟ ΤΟ ΠΟΡΙΣΜΑ ΤΗΣ ΟΜΑ ΑΣ ΕΛΛΗΝΩΝ ΕΜΠΕΙΡΟΓΝΩΜΟΝΩΝ ΤΟΥ ΥΠΠΟ ΓΙΑ ΤΑ ΜΑΡΜΑΡΑ ΤΟΥ ΠΑΡΘΕΝΩΝΑ ΣΤΟ ΒΡΕΤΑΝΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΣΥΝΟΨΗ ΑΠΟ ΤΟ ΠΟΡΙΣΜΑ ΤΗΣ ΟΜΑ ΑΣ ΕΛΛΗΝΩΝ ΕΜΠΕΙΡΟΓΝΩΜΟΝΩΝ ΤΟΥ ΥΠΠΟ ΓΙΑ ΤΑ ΜΑΡΜΑΡΑ ΤΟΥ ΠΑΡΘΕΝΩΝΑ ΣΤΟ ΒΡΕΤΑΝΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ Καθ. Θ. Σκουλίδης, Χηµικός Μηχανικός ρ. Κ. Κουζέλη, Χηµικός, Ινστιτούτο Λίθου ρ. Α.

Διαβάστε περισσότερα

Κοινωνικές τάξεις στη Μεσοβυζαντινή Κοινωνία. Κουτίδης Σιδέρης

Κοινωνικές τάξεις στη Μεσοβυζαντινή Κοινωνία. Κουτίδης Σιδέρης Κοινωνικές τάξεις στη Μεσοβυζαντινή Κοινωνία Κουτίδης Σιδέρης Η βυζαντινή κοινωνική διαστρωμάτωση Εισαγωγή Η Βυζαντινή Αυτοκρατορία υπήρξε μία από τις πλέον μακραίωνες κρατικές δομές στην μέχρι τώρα ανθρώπινη

Διαβάστε περισσότερα

1979 Πτυχίο στην Συντήρηση Αρχαιοτήτων και Έργων Τέχνης στο τμήμα Συντήρησης Αρ/των στη Θ' Δημόσια Επαγγελματική Σχολή Αθηνών.

1979 Πτυχίο στην Συντήρηση Αρχαιοτήτων και Έργων Τέχνης στο τμήμα Συντήρησης Αρ/των στη Θ' Δημόσια Επαγγελματική Σχολή Αθηνών. BΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ ΤΣΟΥΡΑΚΗ ΚΛΕΟΠΑΤΡΑ Συντηρήτρια έργων τέχνης και αρχαιοτήτων Ζωγράφος Καθηγήτρια εφαρμογών στο τμήμα συντήρηση Αρχαιοτήτων και έργων τέχνης στο Τ.Ε.Ι/Αθηνών Κυδαντιδών 33 11851 Αθήνα

Διαβάστε περισσότερα

ΣΚΟΠΟΣ: Η σύνδεση της καλλιτεχνικής δημιουργίας με το χαρακτήρα και τη φυσιογνωμία ενός πολιτισμού.

ΣΚΟΠΟΣ: Η σύνδεση της καλλιτεχνικής δημιουργίας με το χαρακτήρα και τη φυσιογνωμία ενός πολιτισμού. ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ (file://localhost/c:/documents%20and%20settings/user/επιφάνεια%20εργασίας/κ έντρο%20εξ%20αποστάσεως%20επιμόρφωσης%20- %20Παιδαγωγικό%20Ινστιτούτο.mht) Κέντρο Εξ Αποστάσεως Επιμόρφωσης

Διαβάστε περισσότερα

Κυριότερες πόλεις ήταν η Κνωσός, η Φαιστός, η Ζάκρος και η Γόρτυνα

Κυριότερες πόλεις ήταν η Κνωσός, η Φαιστός, η Ζάκρος και η Γόρτυνα Ηφαίστειο της Θήρας Η Μινωική Κρήτη λόγω της εμπορικής αλλά και στρατηγικής θέσης της έγινε γρήγορα μεγάλη ναυτική και εμπορική δύναμη. Οι Μινωίτες πωλούσαν τα προϊόντα τους σε όλη τη Μεσόγειο με αποτέλεσμα

Διαβάστε περισσότερα

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ Ανώτατο Εκπαιδευτικό Ίδρυμα Πειραιά Τεχνολογικού Τομέα. Ιστορία Κατασκευών

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ Ανώτατο Εκπαιδευτικό Ίδρυμα Πειραιά Τεχνολογικού Τομέα. Ιστορία Κατασκευών ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ Ανώτατο Εκπαιδευτικό Ίδρυμα Πειραιά Τεχνολογικού Τομέα Ιστορία Κατασκευών Ενότητα 3.3: Θολοδομικά Συστήματα Θολοδομικά συστήματα στο Βυζάντιο Δρ Σταματίνα Γ. Μαλικούτη Τμήμα Πολιτικών

Διαβάστε περισσότερα

Α Ρ Χ Ι Τ Ε Κ Τ Ο Ν Ι Κ Η Α Ν Α Λ Υ Σ Η Π Α Ρ Α Δ Ο Σ Ι Α Κ Ω Ν Κ Τ Ι Ρ Ι Ω Ν - Σ Υ Ν Ο Λ Ω Ν

Α Ρ Χ Ι Τ Ε Κ Τ Ο Ν Ι Κ Η Α Ν Α Λ Υ Σ Η Π Α Ρ Α Δ Ο Σ Ι Α Κ Ω Ν Κ Τ Ι Ρ Ι Ω Ν - Σ Υ Ν Ο Λ Ω Ν 1 Α Ρ Χ Ι Τ Ε Κ Τ Ο Ν Ι Κ Η Α Ν Α Λ Υ Σ Η Π Α Ρ Α Δ Ο Σ Ι Α Κ Ω Ν Κ Τ Ι Ρ Ι Ω Ν - Σ Υ Ν Ο Λ Ω Ν Έλενα Κωνσταντινίδου, Επ. Καθηγήτρια ΕΜΠ Σας καλοσωρίζουμε στο μάθημα της «Αρχιτεκτονικής ανάλυσης παραδοσιακού

Διαβάστε περισσότερα

Αρνητική απάντηση για τέλεση Θείας Λειτουργίας στα Κατεχόμενα- Υπό κατάρρευση Ναοί- Θέλουν να κάνουν Ιστορική Μονή Τέμενος

Αρνητική απάντηση για τέλεση Θείας Λειτουργίας στα Κατεχόμενα- Υπό κατάρρευση Ναοί- Θέλουν να κάνουν Ιστορική Μονή Τέμενος 11/04/2019 Αρνητική απάντηση για τέλεση Θείας Λειτουργίας στα Κατεχόμενα- Υπό κατάρρευση Ναοί- Θέλουν να κάνουν Ιστορική Μονή Τέμενος Αυτοκέφαλες Εκκλησίες / Εκκλησία της Κύπρου Αρνητική ήταν η απάντηση

Διαβάστε περισσότερα

Κωνσταντίνος: από τη Ρώμη στη Νέα Ρώμη

Κωνσταντίνος: από τη Ρώμη στη Νέα Ρώμη Επανάληψη Κωνσταντίνος: από τη Ρώμη στη Νέα Ρώμη Ο Κωνσταντίνος Βυζάντιο 1. Αποφασίζει τη μεταφορά της πρωτεύουσας στην Ανατολή κοντά στο αρχαίο Βυζάντιο: νέο διοικητικό κέντρο η Κωνσταντινούπολη 2. 313

Διαβάστε περισσότερα