ΤΑ ΕΦΥΑΛΩΜΕΝΑ ΑΓΓΕΙΑ ΤΩΝ ΦΙΛΙΠΠΩΝ Η ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΜΙΑΣ ΠΑΛΑΙΑΣ ΤΕΧΝΙΚΗΣ

Μέγεθος: px
Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "ΤΑ ΕΦΥΑΛΩΜΕΝΑ ΑΓΓΕΙΑ ΤΩΝ ΦΙΛΙΠΠΩΝ Η ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΜΙΑΣ ΠΑΛΑΙΑΣ ΤΕΧΝΙΚΗΣ"

Transcript

1 ΤΑ ΕΦΥΑΛΩΜΕΝΑ ΑΓΓΕΙΑ ΤΩΝ ΦΙΛΙΠΠΩΝ Η ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΜΙΑΣ ΠΑΛΑΙΑΣ ΤΕΧΝΙΚΗΣ Εφυάλωση 1 καλείται η επίστρωση μιας κεραμικής επιφάνειας ενός σκεύους με στρώμα υαλώματος το οποίο έχει την ικανότητα να την καθιστά αδιάβροχη, συμβάλλοντας παράλληλα και στην αισθητική εμφάνιση του αγγείου 2. Η εφυαλωμένη κεραμική αποτέλεσε θέμα εργασίας για πολλούς ερευνητές, με το ιδιαίτερο ενδιαφέρον τους να εστιάζεται στη χρονική αφετηρία της εφυάλωσης στο Βυζάντιο. Το 1967 ο R. Whitehouse παρουσίασε τα εφυαλωμένα κεραμικά αγγεία της περιοχής του Λατίου και αντιμετώπισε το θέμα της εφυαλωμένης κεραμικής από την πλευρά της συνέχειας της τεχνικής στον χώρο της Μεσογείου, όπου ήταν γνωστή ήδη από τον Ιο π.χ. αι. 3. Ο R. Stevenson παρουσίασε το 1969 τα αγγεία που ανασύρθηκαν από τη Crypta Balbi της Ρώμης, τα οποία τοποθέτησε με βάση τα ανασκαφικά συμφραζόμενα τους στον ύστερο 8ο μ.χ. αι. 4. Πρόσφατα, η κ. Ν Πούλου- Παπαδημητρίου παρουσιάζοντας τα εφυαλωμένα αγγεία της Ελεύθερνας Κρήτης ταύτισε την εφυάλωση με τεχνική εφαρμοζόμενη στο Βυζάντιο μετά τον 7ο αι., καθώς θεωρεί ότι τα παραδείγματα που χρονολογούνται σε πρωιμότερες εποχές αφορούν σε μεμονωμένες περιπτώσεις και προδίδουν περιορισμένη χρονικά και τοπικά χρήση της εφυάλωσης 5. Θα ήθελα να ευχαριστήσω τον καθηγητή κ. Γεώργιο Γούναρη, επιστημονικό υπεύθυνο της Πανεπιστημιακής Ανασκαφής των Φιλίππων, στα ευρήματα της οποίας ανήκουν τα εφυαλωμένα κεραμικά όστρακα που μελετώνται εδώ, ο οποίος μου παραχώρησε το υλικό (η μελέτη του οποίου αποτέλεσε κεφάλαιο διδακτορικής διατριβής). Για τα σχέδια των αγγείων ευχαριστίες οφείλω στον συνάδελφο αρχαιολόγο κ. Σταύρο Ζαχαριάδη. 1. Ο Ορλάνδος χρησιμοποιεί τον όρο ύδρύαλος, όπως ονομάζονται τα πυριτικά ά λατα των αλκαλίων (νάτριο, κάλιο) που είναι τα μόνα που διαλύονται στο νερό, για να ο ρίσει το κίτρινο βερνίκι που κάλυπτε βυζαντινά αγγεία της Ρόδου και έδιδε στιλπνότητα στην εξωτερική επιφάνεια τους [Αν. Ορλάνδου, «Βυζαντινά αγγεία Ρόδου», AB Μ Ε 6 (1948) 223]. 2. Δ. Παπανικόλα-Μπακιρτζή, Μεσαιωνική Εφυαλωμένη Κεραμική της Κύπρου. Τα εργαστήρια της Πάφου και Λαπήθου, Θεσσαλονίκη 1996 (διδ. διατρ.), σ R. Β. Κ. Whitehouse, «Medieval Glazed pottery of Lazio», BSR 32 (1967) R. Stevenson, «The eastern Mediterranean: glazed pottery», MedArch 13 (1969) Πρβλ. L. Paroli, «Ceramiche in vetriate da un contesto dell' Vili secolo della Crypta Balbi - Roma», La ceramica invetriata tardoantica e alto medievale in Italia (a curo di L. Paroli), Atti del Seminario certosa dì Pontignano (Siena), , Firenze 1992, σσ και W. J. Macaulay - R. Β. Κ. Stevenson, The Great Palace of the Byzantine Emperors, Oxford 1947, σσ Ν. Πούλου-Παπαδημητριού, «Εφυαλωμένη κεραμική από την Ελεύθερνα: νέα στοι-

2 22 Αγγελική Α. Τριβυζαδάκη Κατά τις ανασκαφικές έρευνες των τελευταίων ετών στις οικοδομικές νησίδες ανατολικά του Οκταγώνου των Φιλίππων (εικ. 1) βρέθηκαν όστρακα τα οποία φέρουν στην εξωτερική τους επιφάνεια και ενίοτε και στην ε σωτερική παχύ ή λεπτό στρώμα εφυάλωσης. Οι νομισματικές ενδείξεις των χώρων, στους οποίους βρέθηκαν τα εφυαλωμένα όστρακα, θέτουν με α σφάλεια τα δύο βασικά χρονολογικά όρια 6, καθώς τα ανασκαφικά στρώματα, σύμφωνα με τα ημερολόγια της ανασκαφής 7 βρέθηκαν αδιατάρακτα. Ως terminus ante quem τίθενται τα τέλη του 6ου αι., καθώς νεότερες οικιστικές φάσεις της νησίδας (Ο.Ν.) 4 των Φιλίππων τοποθετούνται την εποχή του Μαυρικίου-Τιβέριου ( ) 8. Ως terminus post quem ορίζονται οι περίοδοι βασιλείας των αυτοκρατόρων Μαρκιανού ( ) και Αέοντα Α' ( ). 1. Τα εφυαλωμένα όστρακα της οικοδομικής νησίδας 4 των Φιλίππων α. Κατάλογος ευρημάτων 1. Σώζεται τμήμα από τον λαιμό, χείλος και γένεση λαβής μικρού επιτραπέζιου σκεύους. Ο λαιμός έχει ύψος 0,03μ. και διάμετρο 0,05μ. Σε αυτόν στηρίζεται χείλος διατομής όρθιου εχίνου (διάμετρος: 0,06μ.) που στην εξωτερική του επιφάνεια διαμορφώνει ταινία πλάτους 0,005μ. Στη βάση του χείλους διακρίνεται ίχνος γένεσης κάθετης λαβής. Η εξωτερική επιφάνεια φέρει σκούρη λαδοπράσινη εφυάλωση. Το στρώμα του υαλώματος είναι σχετικά παχύ και διαφανές. Η πρόσφυση στην πήλινη επιφάνεια είναι καλή, ενώ η υάλωση έχει στιλπνότητα. Πηλός λεπτόκοκκος με αμμώδεις προσμείξεις και πετραδάκια, 10YR ανοικτό γκρι 7/1 (εικ. 2,2α). 2. Σώζονται δύο όστρακα που συνανήκουν, αλλά δεν συγκολλώνται. Πρόκειται για μία λαβή, που μιμείται τριταινιωτή και θα ήταν κάθετα τοποθετημένη στο σώμα του αγγείου. Το δεύτερο όστρακο αποτελεί μέρος του σώματος και του ώμου του αγγείου (πάχος: 0,05μ.) που σώζει το ίχνος της χεία για την εμφάνιση της εφυάλωσης στο Βυζάντιο», Πρώτο βυζαντινή Ελεύθερνα, τομέας Ι, τ. 1, Ρέθυμνο 2005, σ Δυστυχώς δεν είμαστε σε θέση να προβούμε σε επιμέρους χρονολογικές ταυτίσεις, αφού η αποθήκευση των ευρημάτων για άγνωστους λόγους δεν συνοδεύτηκε από την ένδειξη του στρώματος, στο οποίο ανήκαν. Αυτό δημιουργεί μία τεράστια δυσκολία ως προς την ασφάλεια των χρονολογικών ταυτίσεων, την οποία προσπαθούμε να ξεπεράσουμε με αναφορές σε άλλα δεδομένα (ανασκαφικά, νομισματικά, τυπολογικές συγκρίσεις κ.λπ.). 7. Η Ο.Ν. 4 των Φιλίππων ανασκάφηκε σε διάστημα έξι ανασκαφικών περιόδων α πό το 1988 έως το Μάλιστα στο βόρειο τμήμα της Ο.Ν. 4 τα νομίσματα του Μαυρικίου-Τιβέριου βρέθηκαν κάτω από εκτεταμένο στρώμα καταστροφής με έντονα ίχνη καύσης.

3 Τα εφυαλωμένα αγγεία των Φιλίππων 23 απόληξης λαβής. Η εξωτερική επιφάνεια και των δύο καλύπτεται από σκούρη πράσινη εφυάλωση απλωμένη καλά σε παχύ στρώμα πάνω στην πήλινη επιφάνεια. Είναι θαμπή. Πηλός μερικώς λεπτόκοκκος με πετραδάκια και μικρές πετρούλες, 5YR ρόζ 7/4 (εικ. 3). 3. Σώζεται τμήμα από τον λαιμό, χείλος και λαβή οινοχόης. Ο λαιμός έ χει ύψος 0,025μ. και διάμετρο 0,024μ. Σε αυτόν στηρίζεται χείλος διατομής ε- χίνου που στην εξωτερική του επιφάνεια διαμορφώνει ταινία πλάτους 0,005μ. Από το μέσο της περίπου γεννάται λαβή πεπλατυσμένη πάχ. 0,009μ. και κάθετη. Η εξωτερική επιφάνεια φέρει σκούρη λαδοπράσινη εφυάλωση. Το στρώμα του υαλώματος είναι παχύ και αδιαφανές. Η πρόσφυση στην πήλινη επιφάνεια είναι καλή, ενώ η υάλωση δεν έχει στιλπνότητα. Πηλός λεπτόκοκκος με αμμώδεις προσμείξεις και πολύ μικρά πετραδάκια, 5YR κιτρινέρυθρο 5/6. 4. Σώζεται τμήμα από τον λαιμό, χείλος και γένεση λαβής μικρής οινοχόης. Ο λαιμός έχει ύψος 0,025μ. και διάμετρο 0,024μ. Σε αυτόν στηρίζεται χείλος (διαμέτρου 0,042μ.) διατομής εχίνου που στην εξωτερική του επιφάνεια διαμορφώνει ταινία πλάτους Ο,ΟΙΙμ. Από τη βάση της περίπου γεννάται λαβή κάθετη. Η εξωτερική επιφάνεια φέρει λαδοπράσινη εφυάλωση. Το στρώμα του υαλώματος είναι πολύ λεπτό και σχετικά διαφανές. Η πρόσφυση στην πήλινη επιφάνεια δεν είναι καλή. Φέρει πολλές απολεπίσεις. Πηλός λεπτόκοκκος με λίγες αμμώδεις προσμείξεις και πολύ μικρά πετραδάκια, 5YR κιτρινέρυθρο 5/8 (εικ. 4). 5. Σώζεται τμήμα από τον λαιμό, χείλος και γένεση λαβής μικρής οινοχόης. Ο λαιμός έχει ύψος 0,02μ. και διάμετρο 0,035μ. Σε αυτόν στηρίζεται χείλος ανακαμπτόμενο (διαμέτρου 0,057μ.) που στην εξωτερική του επιφάνεια διαμορφώνει ταινία πλάτους 0,022μ. Από τη βάση της περίπου γεννάται λαβή πεπλατυσμένη και κάθετη. Η εξωτερική επιφάνεια φέρει καστανοκίτρινη εφυάλωση. Υπάρχουν πολλές απολεπίσεις, καθώς το στρώμα του υαλώματος είναι πολύ λεπτό. Είναι, επίσης, διαφανές και γυαλιστερό. Πηλός λεπτόκοκκος με αμμώδεις προσμείξεις και πολύ μικρά πετραδάκια, 7,5YR κιτρινέρυθρο 7/6. 6. Σώζεται το σώμα και τμήμα από τον λαιμό μικρών διαστάσεων κλειστού αγγείου (μέγ. σωζ. ύψους: 0,065μ.). Το σώμα καμπυλώνεται έντονα και πατά σε επίπεδο πυθμένα (διαμέτρου 0,04μ.). Ο λαιμός (πάχους 0,0025μ.) φαίνεται ότι ήταν κυλινδρικός και στη βάση του φέρει διακόσμηση από τρεις παράλληλες περιμετρικές ραβδώσεις. Τα ελάχιστα ίχνη ανοικτής καστανοκίτρινης εφυάλωσης που σώζονται σε διάφορα σημεία του σώματος και του λαιμού φανερώνουν την κακή πρόσφυση του υαλώματος πάνω στην πήλινη επιφάνεια. Πάντως, πρόκειται για λεπτό στρώμα υαλώματος, διαφα-

4 24 Αγγελική Α. Τριβυζαδάκη νές και μερικώς γυαλιστερό. Πηλός λεπτόκοκκος, αρκετά καθαρός, 7,5YR κιτρινέρυθρο 7/6 (εικ. 5,5α). Χρονολόγηση: μέσα 5ου αι. Ανασκαφικά παράλληλα: (ως προς το σχήμα) Βουλγαρία, Κάστρο των Ιατρών [στρώμα IV, π βλ. G. Bookisch - Β. Böttger, «Spätrömische und frühbyzantinische Keramik», Klio 47 (1966) εικ. 16, αρ. 280]. Πέργη (3ος- 5ος αι., βλ. Ν. Atik, «Die Keramik aus den Südthermen von Perge», Ist. Mit. Beiheft 40, αρ. 41, εικ. 49). 7. Σώζεται τμήμα από τον λαιμό, γένεση λαβής και σώματος μικρού σκεύους (μέγ. σωζ. ύψος: 0,07μ., μέγ. σωζ. πλάτος: 0,06μ. και πάχος 0,005μ.). Ο λαιμός έχει σωζόμενο ύψος 0,06μ. και διάμετρο 0,04μ. και φέρει κεντρική ράχη, από την οποία γεννιούνται οι λαβές ωοειδούς διατομής, πάχους Ο,ΟΙμ. και κάθετες. Η εξωτερική του επιφάνεια είναι στρωμένη με παχύ στρώμα σκούρης λαδοπράσινης εφυάλωσης, η οποία είναι συμπαγής και γυαλιστερή. Πηλός λεπτόκοκκος με αμμώδεις προσμείξεις 2,5YR ερυθρό 5/6. 8. Σώζεται τμήμα από το σώμα, λαιμό, λαβή και γένεση λαβής μικρού αγγείου. Ο λαιμός έχει διάμετρο 0,03μ. και φέρει σχεδόν ανεπαίσθητα σχηματιζόμενη κεντρική ράχη, από την οποία γεννιούνται δύο λαβές, κάθετες και τετράγωνης διατομής (σώζεται η μία). Το χείλος είναι διατομής σπείρας (διάμ. 0,04μ.).Το σώμα (πάχ. 0,03μ.) δημιουργεί αποστρογγυλεμένη γωνία με το κάτω μέρος του αγγείου στο ύψος της απόληξης της λαβής. Η εξωτερική επιφάνεια του αγγείου φέρει στρώμα λαδοπράσινης εφυάλωσης με σχετικά καλή πρόσφυση στην πήλινη επιφάνεια. Η εφυάλωση είναι γυαλιστερή και συμπαγής. Πηλός λεπτόκοκκος με αμμώδεις προσμείξεις, 5YR κιτρινέρυθρο 5/6. 9. Σώζεται τμήμα από τον λαιμό, λαβή και γένεση λαβής αγγείου. Ο λαιμός έχει διάμ. Ο,ΙΟμ. και φέρει κεντρική ράχη, από την οποία γεννιούνται δύο λαβές, κάθετες και ωοειδούς διατομής (σώζεται μέρος της μίας). Η εξωτερική επιφάνεια του αγγείου έχει στρώμα ανοικτού λαδοπράσινου χρώματος εφυάλωσης με σχετικά καλή πρόσφυση στην πήλινη επιφάνεια. Η εφυάλωση είναι γυαλιστερή και συμπαγής. Πηλός λεπτόκοκκος με αμμώδεις προσμείξεις και πολύ μικρά πετραδάκια, 7,5YR κιτρινέρυθρο 7/ Σώζεται τμήμα από το σώμα, λαιμό, λαβή και γένεση λαβής μικρού αγγείου. Ο λαιμός είναι υψηλός και έχει διάμ. 0,03μ. και φέρει κεντρική ράχη από την οποία γεννιούνται δύο λαβές, κάθετες και πεπλατυσμένες (πάχ. Ο,ΟΙμ.). Η εξωτερική επιφάνεια του αγγείου έχει παχύ στρώμα λαδο-κάστανης εφυάλωσης με καλή πρόσφυση στην πήλινη επιφάνεια. Η εφυάλωση είναι γυαλιστερή και συμπαγής. Το σώμα (πάχ. 0,005μ.), στο σημείο γένεσης του λαιμού, φέρει εγχάρακτη διακόσμηση από πλάγιες επάλληλες, παράλλη-

5 Τα εφυαλωμένα αγγεία των Φιλίππων 25 λες γραμμές. Πηλός λεπτόκοκκος με αμμώδεις προσμείξεις, 2,5YR ερυθρό 5/6 (εικ. 6). 11. Σώζεται τμήμα από σώμα και χείλος βαθέος πινακίου. Η άνω επιφάνεια του χείλους κοσμείται από ιχθυάκανθα, επάνω στην οποία στρώνεται ι κανό στρώμα κιτρινωπής γυαλιστερής εφυάλωσης. Πηλός 2,5YR ανοικτό καστανέρυθρο 6/4 (εικ. 7). Χρονολόγηση: μέσα - τέλη 6ου αι. Παράλληλα: Η τομή του χείλους στη Θάσο (C. Abadie-Reynal - J. -P. Sodini, La céramique paléochrétienne de Thasos, Athènes 1992, CF190). Σάμος K3836 (τέλη 6ου αι.) [Η. Ρ. Isler, «Heraion von Samos: Eine frühbyzantinische Zisterne», AM 84 (1969) πίν. 23]. Η διακόσμηση απαντά σε βορειαφρικάνικα πινάκια (Conimbriga, , Atlante delle Forme Ceramiche στο Enciclopedia dell'arte Antica, Classica e Orientale, Roma 1981, τόμ. Ι, πίν. XXXIX, αρ. 4, σελ. 90). Παρόμοια διακόσμηση σε πινάκιο από τη Σαβράθα που ανήκει σε παραλλαγή του τύπου Hayes 70 (J. W. Hayes, A Supplement to Late Roman Pottery, London 1980, σ. 119, εικ. 20.8) και χρονολογείται στον ύστερο 4ο και πρώιμο 5ο αι. 12. Σώζεται τμήμα από το χείλος και σώμα πινακίου. Το τοίχωμα του σώματος έχει πάχος 0,02μ. Το χείλος είναι διατομής εχίνου και επίπεδο στην άνω επιφάνεια του (πλάτος: 0,027μ.). Η διάμετρος του είναι 0,24μ. Στην άνω επιφάνεια του χείλους και στην εξωτερική επιφάνεια του σώματος σώζει ταινία από ανάγλυφες κυματοειδείς ραβδώσεις. Πηλός λεπτόκοκκος με αμμώδεις προσμείξεις και πετραδάκια, μίκα. Χρώμα αδιάγνωστο. Εσωτερικά και εξωτερικά στρώνεται με στρώμα λαδοπράσινης εφυάλωσης, μη γυαλιστερής. Χρονολόγηση: μέσα - τέλη 6ου αι. (τομή χείλους όμοια με προηγούμενο). 13. Σώζεται τμήμα από το σώμα, χείλος και μία λαβή πιθανότατα χύτρας. Το χείλος (διάμ. 0,17μ.) είναι διατομής εχίνου με πατούρα στην άνω επιφάνεια του. Στο ύψος της λαβής, υπάρχει ζώνη (πλ. 0,06μ.) από οριζόντιες και παράλληλες εγχαράξεις. Η λαβή είναι κάθετη, κυλινδρικής διατομής και ημικυκλική. Στην εξωτερική επιφάνεια αδέξια χυμένη καστανοκίτρινη εφυάλωση. Πηλός λεπτόκοκκος με αμμώδεις προσμείξεις και πετραδάκια, 5YR κιτρινέρυθρο 7/8 (εικ. 8, 8α). 14. Σώζεται τμήμα από το σώμα, χείλος και μία λαβή. Το χείλος (διάμ. 0, 254μ.) είναι διατομής όρθιου εχίνου με πατούρα στην άνω επιφάνεια του. Η λαβή είναι κάθετη, με κεντρική ράχη και ημικυκλική. Στην εξωτερική επιφάνεια του σώματος (όπου διακρίνονται μαλακές ραβδώσεις) και στην εσωτερική του χείλους, η λαδοπράσινη εφυάλωση είναι θαμπή και σε παχύ στρώμα. Πηλός λεπτόκοκκος με αμμώδεις προσμείξεις και πετραδάκια, 2,5YR ανοικτό λαδί - καστανό 5/4.

6 26 Αγγελική Α. Τριβυζαδάκη 15. Σώζεται τμήμα από σώμα μαγειρικού σκεύους, που σώζει και μία λαβή. Η λαβή είναι κάθετη, με περιχείλωμα. Το σώμα έχει πάχος 0,004μ. Η εξωτερική επιφάνεια είναι καλυμμένη με σκούρη καστανή θαμπή εφυάλωση. Πηλός χονδρόκοκκος με αμμώδεις προσμείξεις και πάρα πολλά πετραδάκια. Χρώμα αδιάγνωστο. β. Παρατηρήσεις στα εφναλωμένα όστρακα της Ο.Ν. 4 των Φιλίππων Τα εφυαλωμένα όστρακα που βρέθηκαν κατά τις ανασκαφικές έρευνες στην Ο.Ν. 4 των Φιλίππων φαίνεται ότι ανήκουν σε αγγεία που έχουν απλά σχήματα και δεν φέρουν ιδιαίτερη διακόσμηση. Το μοναδικό στοιχείο καλλωπισμού είναι η στιλπνότητα και το χρώμα της εφυάλωσης που προσδίδουν στο αγγείο άγγιγμα λαμπρότητας και πολυτέλειας, δημιουργώντας την ψευδαίσθηση του μεταλλικού σκεύους. Στον πίνακα που ακολουθεί παρουσιάζονται τα είδη του πηλού των σκευών που στην εξωτερική τους επιφάνεια ή / και στην άνω επιφάνεια του χείλους φέρουν εφυάλωση: ΤΥΠΟΣ ΑΓΓΕΙΟΥ (ΣΤΟ ΟΠΟΙΟ ΑΝΗΚΕΙ ΤΟ ΟΣΤΡΑΚΟ) ΠΗΛΟΣ ΕΦΥΑΛΩΣΗ Οινοχόη Χύτρα 2,5YR ερυθρό 5/6 2,5YR ανοικτό λαδί - καστανό 5/4. α. Παχύ στρώμα σκούρης λαδοπράσινης εφυάλωσης η οποία είναι συμπαγής και γυαλιστερή (αρ. 7). β. Παχύ στρώμα λαδο-κάστανης εφυάλωσης με καλή πρόσφυση στην πήλινη επιφάνεια. Η εφυάλωση είναι γυαλιστερή και συμπαγής. Στο σημείο γένεσης του λαιμού υπάρχει εγχάρακτη διακόσμηση από πλάγιες επάλληλες, παράλληλες γραμμές (αρ. 10). Στην εξωτερική επιφάνεια του σώματος (όπου διακρίνονται μαλακές ραβδώσεις) και στην εσωτερική του χείλους, η λαδοπράσινη εφυάλωση είναι θαμπή και σε παχύ στρώμα (αρ. 14).

7 Τα εφυαλωμένα αγγεία των Φιλίππων 27 ΤΥΠΟΣ ΑΓΓΕΙΟΥ (ΣΤΟ ΟΠΟΙΟ ΑΝΗΚΕΙ ΤΟ ΟΣΤΡΑΚΟ) ΠΗΛΟΣ ΕΦΥΑΛΩΣΗ Πινάκιο Οινοχόη Οινοχόη Οινοχόη Χύτρα Μικρό αποθηκευτικό σκεύος 2,5 YR ανοικτό καστανέρυθρο 6/4. 5YR ρόζ 7/4 5YR κιτρινέρυθρο 5/6 5YR κιτρινέρυθρο 5/8 5YR κιτρινέρυθρο 7/8 7,5YR λευκός 8 Η άνω επιφάνεια του χείλους κοσμείται από ιχθυάκανθα επάνω στην οποία στρώνεται ικανό στρώμα κιτρινωπής γυαλιστερής εφυάλωσης (αρ. 11). Σκούρη πράσινη εφυάλωση. Το στρώμα είναι παχύ και έχει καλή πρόσφυση στην πήλινη επιφάνεια. Εφυάλωση θαμπή (αρ. 2). α. Σκούρη λαδοπράσινη εφυάλωση. Το στρώμα του υαλώματος είναι παχύ και αδιαφανές. Η πρόσφυση στην πήλινη επιφάνεια είναι καλή. Η υάλωση είναι θαμπή (αρ. 3). β. Λαδοπράσινη εφυάλωση με σχετικά καλή πρόσφυση στην πήλινη επιφάνεια. Η εφυάλωση είναι γυαλιστερή και συμπαγής (αρ. 8). Λαδοπράσινη εφυάλωση σε πολύ λεπτό και σχετικά διαφανές. Η πρόσφυση στην πήλινη επιφάνεια δεν είναι καλή. Φέρει πολλές απολεπίσεις (αρ. 4). Στην εξωτερική επιφάνεια αδέξια χυμένη καστανοκίτρινη εφυάλωση (αρ. 13). Εσωτερικά και εξωτερικά στρώνεται στρώμα υάλωσης χρώματος κιτρινοκάστανου και μάτ Πρόκειται για τμήμα από χείλος και σώμα μικρού αποθηκευτικού σκεύους. Το χείλος είναι διατομής εχίνου και επίπεδο στην άνω επιφάνεια του. Ο πηλός είναι λεπτόκοκκος με αμμώδεις προσμείξεις, αρκετή μίκκα, 7,5YR λευκός 8. Η εφυάλωση είναι μάτ. Το

8 28 Αγγελική Α. Τριβυζαδάκη ΤΥΠΟΣ ΑΓΓΕΙΟΥ (ΣΤΟ ΟΠΟΙΟ ΑΝΗΚΕΙ ΤΟ ΟΣΤΡΑΚΟ) Οινοχόη Οινοχόη Οινοχόη Πινάκιο ΠΗΛΟΣ 7,5YR κιτρινέρυθρο 7/6 7,5YR κιτρινέρυθρο 7/6 10YR ανοικτό γκρι 7/1. Χρώμα αδιάγνωστο ΕΦΥΑΛΩΣΗ α. Ανοικτή καστανοκίτρινη εφυάλωση της οποίας ελάχιστα ίχνη σώζονται σε διάφορα σημεία του σώματος και του λαιμού και φανερώνουν την κακή πρόσφυση του υαλώματος πάνω στην πήλινη επιφάνεια. Λεπτό στρώμα υαλώματος, διαφανές και μερικώς γυαλιστερό (αρ. 6). β. Στρώμα ανοικτού λαδοπράσινου χρώματος εφυάλωσης με σχετικά καλή πρόσφυση στην πήλινη επιφάνεια. Η εφυάλωση είναι γυαλιστερή και συμπαγής (αρ. 9). Καστανοκίτρινη εφυάλωση με πολλές απολεπίσεις, καθώς το στρώμα του υαλώματος είναι πολύ λεπτό. Είναι, επίσης, διαφανές και γυαλιστερό (αρ. 5). Σκούρη λαδοπράσινη εφυάλωση. Το στρώμα του υαλώματος είναι σχετικά παχύ και διαφανές. Η πρόσφυση στην πήλινη επιφάνεια είναι καλή, ενώ η υάλωση έχει στιλπνότητα (αρ. 1). Στην άνω επιφάνεια του χείλους και στην εξωτερική επιφάνεια του σώματος σώζει ταινία από ανάγλυφες κυματοειδείς ραβδώσεις. Εσωτερικά και εξωτερικά στρώνεται με στρώμα λαδοπράσινης εφυάλωσης, μη γυαλιστερής (αρ. 12). όστρακο φυλάσσεται στον φοριαμό Α/1, διάχ. Α6, Α7-8 της Αποθήκης της Πανεπιστημιακής Ανασκαφής των Φιλίππων.

9 Τα εφυαλωμένα αγγεία των Φιλίππων 29 ΤΥΠΟΣ ΑΓΓΕΙΟΥ (ΣΤΟ ΟΠΟΙΟ ΑΝΗΚΕΙ ΤΟ ΟΣΤΡΑΚΟ) Μαγειρικό σκεύος Χύτρα ΠΗΛΟΣ Χρώμα αδιάγνωστο Χρώμα αδιάγνωστο ΕΦΥΑΛΩΣΗ Η εξωτερική επιφάνεια είναι καλυμμένη με σκούρη καστανή θαμπή εφυάλωση (αρ. 15). Παχύ στρώμα σκούρης λαδοπράσινης, στιλπνής εφυάλωσης με καλή πρόσφυση μόνον στην εξωτερική επιφάνεια με ελάχιστες αποκολλημένες σταγόνες στο εσωτερικό του χείλους 10. Πρόκειται, δηλαδή, ως επί το πλείστον για επιτραπέζια σκεύη και ελάχιστα μαγειρικά σκεύη. Τρία είναι τα βασικά στοιχεία που πρέπει, κατά τη γνώμη μας, να επισημανθούν. Το πρώτο σχετίζεται με τη χρήση του υαλώματος κυρίως στην εξωτερική επιφάνεια των σκευών. Το δεύτερο στοιχείο αφορά στην ιδιαίτερη τυπολογία των αγγείων με την εφυάλωση, καθώς δεν απαντούν παράλληλα σε άλλες περιοχές. Το τρίτο στοιχείο είναι το υλικό κατασκευής του αγγείου, που παρουσιάζει μία μεγάλη ποικιλία. Μάλιστα, ο δημοφιλέστερος πηλός των Φιλίππων {Muriseli 7,5YR κιτρινέρυθρος 7/6) εντοπίστηκε σε λίγες περιπτώσεις. Αν και η εφυαλωμένη κεραμική της Ο.Ν. 4 των Φιλίππων αντιπροσωπεύει ένα μικρό ποσοστό της κεραμικής που διακινούνταν στον οικισμό των Φιλίππων, ενός δηλαδή ακμάζοντος αστικού κέντρου στην ενδοχώρα του Βορείου Αιγαίου, η χρήση της εφυάλωσης μόνο σε τμήματα των αγγείων, η παρουσία κάτω από το στρώμα του υαλώματος ταινίας εγχάρακτων γραμμών και η συνύπαρξη διαφανούς διαφόρων χρωματισμών εφυάλωσης με καλή πρόσφυση στην επιφάνεια του αγγείου ή με πολλές απολεπίσεις (αποτέλεσμα του διαφορετικού σημείου διαστολής του πηλού και του υαλώματος) με την αδιαφανή σκούρη πράσινη εφυάλωση η οποία δημιουργεί επάνω στο αγγείο ένα ισχυρό λείο στρώμα, πιθανότατα μαρτυρεί πειραματικό στάδιο προς απόκτηση μιας νέας τεχνικής η οποία ενδεχομένως να μην είχε εισέτι προσδιορισθεί. Με άλλα λόγια, οι τεχνίτες των Φιλίππων ίσως αναζη- 10. Πρόκειται για όστρακο από σώμα και χείλος χύτρας με δύο κάθετες λαβές και χείλος, που στην άνω επιφάνεια του διαμορφώνει πατούρα για το κάλυμμα. Ο πηλός είναι λεπτόκοκκος με αμμώδεις προσμείξεις. Το χρώμα του δεν αναγνωρίζεται. Φυλάσσεται στον φοριαμό Α/1, διάχ. α3 της Αποθήκης της Πανεπιστημιακής Ανασκαφής των Φιλίππων.

10 30 Αγγελική Α. Τριβυζαδάκη τούσαν κάτι νέο, χωρίς, ωστόσο, να υπάρχει ακόμη σχηματοποιημένη εικόνα για το αντικείμενο της αναζήτησης τους. Αυτό έμελλε να αποκαλυφθεί πολύ αργότερα, στα δείγματα της μεσαιωνικής εφυαλωμένης κεραμικής των επόμενων αιώνων. 2. Τα πρώτα δείγματα εφναλωμένων αγγείων της βυζαντινής αυτοκρατορίας ( ) Η χρονολόγηση των εφυαλωμένων αγγείων των Φιλίππων στον 5ο αι. θέτει επί τάπητος το πρόβλημα της «εμφάνισης της εφυάλωσης στο Βυζάντιο». Η χρήση των εισαγωγικών στην παραπάνω φράση κρίνεται απαραίτητη, καθώς ο ερευνητικός προβληματισμός για την τεχνική της εφυάλωσης εκκινείται, κατά τη γνώμη μας, από λανθασμένη αφετηρία. Με άλλα και απλούστερα λόγια, το πρόβλημα δεν μπορεί να είναι η αρχή, η γένεση της εφυάλωσης στο Βυζάντιο, όπως ουδέποτε στην έρευνα της ιστορίας της βυζαντινής τέχνης δεν τέθηκε θέμα χρονικής αφετηρίας της εμφάνισης της. Πιστεύουμε ότι η τεχνική της εφυάλωσης ανήκει στην παραγωγή της βυζαντινής τέχνης και η χρήση της από τεχνίτες της πόλεως των Φιλίππων κατά τα μέσα και το β' μισό του 5ου αι. τη συνδέει με τα εφυαλωμένα αγγεία παλαιότερων εποχών και άλλων περιοχών, ανακαλώντας στην επιφάνεια το πρόβλημα όχι της αρχής, αλλά της συνέχειας της τεχνικής από τους ρωμαϊκούς χρόνους. Είναι αλήθεια ότι στις αρχές του 7ου αι. και με κέντρο την Κωνσταντινούπολη αναπτύσσεται μία νέα κατηγορία εφυαλωμένης κεραμικής, η ο ποία θα σημαδέψει την κεραμική παραγωγή του Βυζαντίου και ως ένα σημείο θα ταυτιστεί με αυτή. Πρόκειται για την εφυάλωση των αγγείων από λευκό πηλό (glazed white wares) που σε μεγάλες ποσότητες βρέθηκαν κατά τις ανασκαφικές εργασίες στο Saraçhane 11 (εικ. 9). Ο Hayes διέκρινε πέντε υποκατηγορίες της ιδιαίτερης αυτής κεραμικής παραγωγής (GWW Ι, Π, III, IV, V) 12 που καλύπτουν χρονικά το διάστημα από το 600 ώς το 1200 περίπου. Βεβαίως, σύμφωνα με τον Whitehouse, που βασίστηκε σε ανασκαφικά δεδομένα (νομισματικές ενδείξεις, κεραμικά συνευρήματα κ.λπ.), η εφυάλωση ήταν γνωστή στη Δυτική Μικρά Ασία (Ταρσός 13, Tscandarli κοντά στην Πέργαμο, Notium κοντά στην Έφεσο) από τον Ιο π.χ. αι. 14. Πινάκια και κύ- 11. J. Hayes, Excavations at Saraçhane in istanbul, New Jersey 1992, σ. 12 (στο εξής: Saraçhane). 12. Ό.π., σα Α. Hochuli-Gysel, Kleinasiatische glasierte Reliefkeramik und ihrer ob er italischen Nachahmungen, Bern 1977, σ. 52* D. Talbot-Rice, Byzantine Glazed Pottery, Oxford 1930, σ V. Anderson-Stojanovic, STOBI, The Hellenistic and Roman Pottery, Princeton

11 Τα εφυαλωμένα αγγεία των Φιλίππων 31 πελλα καλύπτονταν εξωτερικά από παχύ στρώμα καστανοκίτρινης εφυάλωσης και πράσινης εσωτερικά, αποδίδοντας την αίσθηση ενός μεταλλικού σκεύους 15. Από τον Ιο αι. μ.χ. εφυαλωμένα αγγεία με ανάγλυφη διακόσμηση απαντούν σε όλη την Ιταλία, ενώ κατά τον 2ο και 3ο αι., στη Γερμανία, Μοισία, Παννονία και Δακία η εφυαλωμένη κεραμική συνεχίζει να παράγεται και περιλαμβάνει διάφορα σχήματα χωρίς την ανάγλυφη διακόσμηση. Κατά τον 4ο αι. οινοχόες που φέρουν ένα παχύ στρώμα καστανού ώς κιτρινο-πράσινου χρώματος εφυάλωσης μόνον στην εξωτερική επιφάνεια, απαντούν σε όλη τη Βόρεια Ιταλία, όπου μάλιστα έχει αποκαλυφθεί και ειδικός κλίβανος (περιοχή Carlino), την Ελβετία και τις ρωμαϊκές επαρχίες της σημερινής Αυστρίας, Ουγγαρίας, Ρουμανίας, της πρώην Γιουγκοσλαβίας 16, στο Stabio της Ελβετίας, στην Albenga της Ιταλίας και Aosta της Γερμανίας 17. Επιπρόσθετα, εφυαλωμένα αγγεία απαντούν στη Ραβέννα και στο επίνειο της, τις Κλάσσες, από το Η εφυάλωση αυτή, όπως και διαφόρων άλλων περιοχών στη Νότια και Κεντρική Ιταλία, χρώματος πρασινωπού ή κίτρινου φαίνεται με βάση τις νομισματικές ενδείξεις ότι ήταν σε χρήση πριν από τον 7ο αι. 19. Τα προϊόντα της Βορείου Ιταλίας του 4ου και 5ου αι. τα ο ποία πιθανότατα σχετίζονται με τα εφυαλωμένα αγγεία της Παννονίας και της Ραιτίας του 400 μ.χ. (αν και διαφέρουν ως προς το σχήμα) 20, κατά μία άποψη συνδέονται με τα προϊόντα της Κωνσταντινούπολης 21. Ταυτόχρονα υποστηρίχθηκε ότι ήδη στην Ιταλία πριν από το 600 (βάσει ανασκαφών) γνωστά ήταν και τα εφυαλωμένα αγγεία της Ρώμης (Forum Ware) 22 τα ο ποία ίσως αποτέλεσαν το τεχνικό πρότυπο για τα εφυαλωμένα της Κωνσταντινούπολης. Αν υπάρχει ιστορική αλήθεια σε κάποια από τις δύο υποθέσεις, τότε πρέπει να γίνει αποδεκτό ότι την τεχνική αυτή μετέφεραν στην Πόλη από τις επαρχίες πρόσφυγες / μετανάστες κατά τον 7ο αι. 23. Πιθανή 1992, σ. 75. Στα τέλη του Ιου π.χ. αι. χρονολογείται και ο αποθέτης εργαστηρίου παραγωγής εφυαλωμένων αγγείων που εντοπίστηκε στη Μυτιλήνη (Πούλου-Παπαδημητρίου, ό.π., σ. 209). 15. Whitehouse, ό.π., Anderson-Stojanovic, ό.π., σ Whitehouse, ό.π., Hayes, Saraçhane, ό.π., σ Κ. Dark, Byzantine Pottery, Charleston 2001, σ. 60. Στο Tharros της Σαρδηνίας α ποκαλύφθηκε κεραμική με διπλή εφυάλωση (πράσινη εξωτερικά και καστανοκίτρινη ε σωτερικά) που χρονολογείται επί τη βάσει των νομισμάτων στα χρόνια του Ιουστινιανού ( ) και Ηρακλείου ( ) (Whitehouse, ό.π., 43). 20. Hayes, Saraçhane, ό.π., σ Ό.π. 22. Ό.π., σ. 15 σημ Dark, ό.π., σ

12 32 Αγγελική Α. Τριβυζαδάκη ακόμη είναι και η ταυτόχρονη εφαρμογή της τεχνικής της εφυάλωσης σε διαφορετικές περιοχές κατά την ίδια χρονική περίοδο 24. Εκτός από τις παραπάνω περιοχές, στον χώρο των Βαλκανίων, στη Βουλγαρία η εφυάλωση χρονολογείται στον 4ο και 5ο αι. 25. Στην περιοχή των Στόβων εφυαλωμένα αγγεία εντοπίστηκαν σε ανασκαφικά στρώματα του ύστερου 4ου και πρώιμου 5ου αι., ενώ ελάχιστα ευρήματα τοποθετούνται στον 3ο αι. 26. Πρόκειται για mortaria, πινάκια βαθιά και ρηχά και οινοχόες. Διακρίνονται, μάλιστα, τέσσερεις διαφορετικές περιπτώσεις εφυάλωσης: 1) (σε όλο το αγγείο) Το στρώμα της υάλωσης είναι λεπτό, απλώνεται σε όλη την επιφάνεια του σκεύους και έχει πρασινοκάστανο χρώμα (ύστερος 4ος - πρώιμος 5ος αι.) 27. Πρασινοκάστανη εφυάλωση σε παχύ στρώμα απαντά σε βαθύ πινάκιο του ύστερου 4ου αι. 28. Επίσης, σε τμήμα βάσης απαντά σκούρη κιτρινοκάστανη εφυάλωση 29. Καστανή εφυάλωση παρατηρήθηκε σε πινάκιο 30, 2) (μόνο στην εξωτερική επιφάνεια) Η εφυάλωση είναι κιτρινέρυθρη και πρασινοκάστανη σε οινοχόες 31, ενώ λαδοκάστανη σε κλειστό αγγείο 32, 3) (στο εσωτερικό και σε τμήμα της εξωτερικής επιφάνειας) Η εφυάλωση είναι γυαλιστερή και σκούρου καστανέρυθρου χρώματος (4ος αι.) 33. Τα mortaria στην πλειοψηφία τους φέρουν πρασινωπή έως πρασινοκάστανη εφυάλωση στο χείλος και στο εσωτερικό 34 και 4) (στο εξωτερικό και σε τμήμα της εσωτερικής επιφάνειας) Η εφυάλωση είναι πρασινοκίτρινη 35. Αγγεία κλειστού σχήματος με εφυάλωση όμοια στους Στόβους και στην Παννονία χρονολογούνται στα 350 με Ακόμη παραπέρα πρασινωπή εφυάλωση με βάση οξείδια του μολύβδου παρατηρήθηκε σε αγγεία της μονής του Αγ. Λώτ στο Deir ain' Abata της Ιορδανίας. Τα αγγεία αυτά όμοια τυπολογικά με τα ερυθροβαφή καλής ποιότητας σκεύη (red-slipped fine - wares) του 5ου αι., τοποθετήθηκαν στην ίδια χρονική περίοδο 37. Ως εκ τούτου είναι πιθανόν η εφυαλωμένη κεραμική 24. Dark, ό.π., σ Ό.π., σ. 59 σημ. 8: G. Kuzmanov, «Spätantike glasierte Keramik aus Bulgarien», Archaeologia Bulgarica ILI (1998) Anderson-Stojanovic, ό.π., σ Ό.π, σ. 76, αρ Ό.π, σ. 76, αρ Ό.π, σ. 76, αρ Ό.π., σ. 76, αρ Ό.π, σ. 76, αρ. 526, Ό.π., σ. 76, αρ Ό.π., σ. 76, αρ Ό.π, σ Ό.π., σ. 76, αρ J. Wiseman - D. Manozissi, «Excavations at Stobi, 1971», AJA 76 (1972) Dark, ό.π, σ. 59.

13 Τα εφυαλωμένα αγγεία των Φιλίππων 33 να χρησιμοποιούνταν ήδη στην παλαιοχριστιανική Παλαιστίνη 38. Εφυαλωμένα αγγεία του 6ου και 7ου αι. ανακαλύφθηκαν στο Ανεμούριο της Ν. Μικρός Ασίας, όπου τα στρώματα με βάση τα νομίσματα χρονολογήθηκαν στην εποχή του Ιουστινιανού και των διαδόχων του 39. Αν και οι ποσότητες εφυαλωμένων αγγείων στις προαναφερθείσες θέσεις από τον 4ο ως τον 6ο αι. είναι μικρές, εντούτοις αποδεικνύουν τη μεγάλη διάδοση της εφυαλωμένης κεραμικής σε μεγάλη έκταση σε όλη την αυτοκρατορία ήδη από τον 4ο αι. 40. Οπότε φαίνεται ότι η φράση «η εφυαλωμένη κεραμική δεν υπάρχει στη βυζαντινή αυτοκρατορία πριν από τις αρχές του 7ου αι.» στερείται ακρίβειας 41. Αυτή η άποψη επικράτησε, καθώς μεγάλη ποσότητα εφυαλωμένων αγγείων εντοπίστηκαν στο Saraçhane στην Κωνσταντινούπολη, στο στρώμα 30 χρονολογημένο περί το 650/670 και στο ναυάγιο III της βραχονησίδας του Yassi Ada, που τοποθετείται χρονικά στο 625/626. Καθώς, όμως τον 7ο αι. στην Κωνσταντινούπολη δεν παρατηρούμε απλά την εμφάνιση της νέας αυτής τεχνικής, αλλά βρισκόμαστε μπροστά σε εργαστήρια με οργανωμένη παραγωγή,... (έτσι ώστε) οι αγγειοπλάστες δεν βρίσκονται στα πρώτα βήματα των πειραματισμών 42, είναι εξόφθαλμο ότι στις αρχές του 7ου αι. δεν γίνονται οι πρώτες προσπάθειες προσέγγισης μιας τεχνικής, η οποία δεν είναι δυνατόν να χαρακτηριστεί νέα, εφόσον είναι ή δη γνωστή στους τεχνίτες στις δυτικές και τις κεντρικές επαρχίες, αλλά και σε θέσεις του ανατολικού τμήματος της βυζαντινής αυτοκρατορίας. Πιστεύουμε ότι εγγύτερα στην αλήθεια βρίσκεται η άποψη ότι αυτό που παρατηρείται κατά τον 7ο αι. σε διάφορες θέσεις, συμπεριλαμβανομένης και της Πρωτεύουσας, είναι νέες τεχνικές μέθοδοι εφυάλωσης. Παραδείγματα αυτών των νέων τεχνικών μεθόδων εντοπίστηκαν σε διάφορες θέσεις. Έτσι, στον αποθέτη, που ανασκάφηκε στα ανατολικά του «Επισκοπείου» της Σάμου 43, βρέθηκε «σαλτσάριο» (αυτοθερμαινόμενο πήλινο σκεύος, που αποτελείται από δύο μέρη, ένα κούφιο διάτρητο σώμα και ένα πινάκιο στο επάνω μέρος, (α τέταρτο 7ου αι.) (εικ. 10), του οποίου η άνω επιφάνεια που ερχόταν και σε άμεση επαφή με την τροφή, φέρει καστανοκίτρινη εφυάλωση Dark, ό.π., σ C. Κ. Williams, Anemurium, The Roman and Early Byzantine Pottery, Belgium 1989, σα Dark, ό.π., σ. 59 σημ Πούλου-Παπαδημητρίου, ό.π., σ Ό.π., σ Πρόκειται για παρατήρηση, στην οποία προβαίνει ο ίδιος ο Hayes, ό.π., σ. 10, στη δημοσίευση των αγγείων του Saraçhane. 43. Ε. Γερούση, «Κεραμικά παλαιοχριστιανικών χρόνων από την περιοχή του "Επισκοπείου" της Σάμου», ΑΔ ( ) Μέρος Α', Μελέτες, σ Ό.π, σ. 258, σχ. 7, 8.

14 34 Αγγελική Α. Τριβυζαδάκη Επίσης, στο ναυάγιο του Yassi Ada εντοπίστηκαν μέσα στη γέφυρα του πλοίου τρία εφυαλωμένα αγγεία 45 μαζί με μία μικρή κούπα που φέρει πρασινοκίτρινη εφυάλωση στο εσωτερικό και στην άνω επιφάνεια του χείλους 46. Το ναυάγιο του Yassi Ada χρονολογείται γύρω στο 626 με , χρονολογία ύστερη σε σχέση με τη λεγόμενη αρχή της εφυάλωσης στο Βυζάντιο. Άλλωστε, αν η υπόθεση για την αφετηρία του ταξιδιού του πλοίου του Yassi Ada σε περιοχή της Μαύρης Θάλασσας είναι σωστή, τότε είναι πιθανόν τα εφυαλωμένα αγγεία του ναυαγίου να προέρχονται από την Κωνσταντινούπολη. Τα νομίσματα του ναυαγίου παρέχουν ως terminus post quem το έτος 625/626 και παρουσιάζουν ως πεδίο δράσης του πλοίου το Βόρειο Αιγαίο. Η απουσία όπλων πιθανότατα σημαίνει ότι το θαλάσσιο ταξίδι έλαβε χώρα μετά την απώθηση των Περσών το Προσέτι, στο ναυάγιο του Yassi Ada εντοπίστηκαν και προϊόντα παλαιότερα της χρονολογίας του ναυαγίου, ως υπολείμματα προηγούμενων φορτίων, τα οποία επαναχρησιμοποιήθηκαν. Γιατί τα εφυαλωμένα να είναι του 625/26; Περίπου την ίδια εποχή, στην περιοχή του πρωτοβυζαντινού οικισμού της Ελεύθερνας της Κρήτης, εντοπίστηκε και ανασύρθηκε σημαντικός αριθμός κεραμικών επιτραπέζιων αγγείων για την κατανάλωση υγρών, τα οποία σώζουν στην εξωτερική τους επιφάνεια γραπτή λευκή διακόσμηση, επάνω στην οποία απλώνεται λεπτό στρώμα διαφανούς υαλώματος που σε πολλές περιπτώσεις φέρει εκτεταμένες απολεπίσεις 49 (εικ. 11). Αντίθετα, το στρώμα του υαλώματος στα αγγεία από το Saraçhane χρησιμοποιείται για καθαρά πρακτικούς λόγους που αφορούν στην ιδιότητα του να κάνει την επιφάνεια του αγγείου αδιάβροχη 50 (εικ. 9). Ο πηλός είναι λευκός 51, ενώ η εφυάλωση καλύπτει μόνον την εσωτερική επιφάνεια. Τρία είδη εφυάλωσης παρατηρήθηκαν: 1) υάλωση γυαλιστερή και στιλπνή σε χρώμα ανοικτό ή σκούρο λαδί, sepia, καστανό και πορτοκαλοκάστανο με καλή πρόσφυση με την κεραμική επιφάνεια, 2) υάλωση παχιά και γυαλιστερή ή λεπτή και θαμπή η οποία παρουσιάζει τραχιά όψη εξαιτίας της άμεσης 45. G. F. Bass - F. Η. Jr. van Doornick, Yassi Ada I: A Seventh Century Byzantine Shipwreck, 1982, σα εικ. 8-9, G. F. Bass, «Underwater Excavations at Yassi Ada: A byzantine Shipwreck», AA 77 (1962) 556 εικ P. G. van Alfen, «New Light on the 7th-c. Yassi Ada Shipwreck: Capacities and Standard Sizes of LRA1 Amphoras», JRA 9 (1996) 210 σημ F. Η. Van Doorninck Jr, «The Cargo Amphoras on the 7th c. Yassi Ada and 11th c. Serçe Limanı Shipwrecks: Two Examples of a Reuse of Byzantine Amphorae as Transport Jars», BCH Suppl. XVIII (1989) Πούλου-Παπαδη μητριού, ό.π., σσ Ό.π., σ J. W. Hayes, «Excavations at Saraçhane in Istanbul: A 7th-c. Pottery Group», DOP 22 (1968) 216 (στο εξής: «Saraçhane Pottery») Hayes, Saraçhane, ό.π., σ. 13.

15 Τα εφυαλωμένα αγγεία των Φιλίππων 35 πρόσφυσης με την κεραμική επιφάνεια και 3) υάλωση γυαλιστερή αδιαγνώστου χρώματος 52. Στα αγγεία του Saraçhane κάτω από το στρώμα της υάλου παρατηρείται συνήθως ένα στρώμα ερυθρωπού επιχρίσματος. Πρόκειται για στοιχείο που συνδέει τα εφυαλωμένα λευκά αγγεία με τα αγγεία καλής ποιότητας των παλαιοχριστιανικών χρόνων. Αυτό προϋποθέτει ένα προχωρημένο στάδιο τεχνικών γνώσεων και συνεπάγεται χρήση της εφυάλωσης σε ήδη παραγόμενα επιχρισμένα προϊόντα. Δηλαδή η τεχνική της εφυάλωσης «ήλθε» στην πρωτεύουσα ολοκληρωμένη και υιοθετήθηκε από τους κεραμείς, που μέχρι τότε, τον 7ο αι., παρήγαγαν μόνον επιχρισμένα καλής ποιότητας. Αλλά και στον ελλαδικό χώρο 53 εφυαλωμένα αγγεία εντοπίστηκαν (επί τη βάσει του δημοσιευμένου ανασκαφικού υλικού) στην Αθήνα του 4ου και 5ου αι. 54. Από την υστερορωμαϊκή Κόρινθο προέρχεται τηγάνι που σώζει καστανή εφυάλωση ελαφρώς πρασινίζουσα στο εσωτερικό και σε τμήμα του χείλους 55. Σε στρώματα των μέσων του 6ου αι. στην περιοχή του Γυμνασίου της Κορίνθου αποκαλύφθηκαν εφυαλωμένα βαθιά πινάκια 56. Στην Κόρινθο επίσης εντοπίστηκαν και mortaria (α μισό 6ου αι.) τα οποία φέρουν στο μέσο της εσωτερικής επιφάνειας του πυθμένα στρώμα μολύβδινης εφυάλωσης που βοηθά στο άλεσμα των τροφών, και σχετίζονται με εισαγόμενα εφυαλωμένα αγγεία του Saraçhane σε επίπεδο τεχνικής και όχι σχήματος και υαλώματος 57. Επιπρόσθετα στις Αουλουδιές της Πιερίας κατά την ανασκαφή ενός ε πισκοπικού συγκροτήματος το οποίο παρουσιάζει δραστηριότητα από τα 52. Hayes, Saraçhane, ό.π., αρ Στο σημείο αυτό θα θέλαμε να επισημάνουμε τη μεγάλη σημασία που έχουν για το θέμα, με το οποίο ασχολούμαστε, τα εφυαλωμένα αγγεία που εντοπίστηκαν και ανασύρθηκαν κατά τις ανασκαφικές έρευνες στο γειτονικό νησί της Θάσου. Ωστόσο η δημοσίευση των ευρημάτων αυτών δεν κατέστη εισέτι δυνατή. Μόλις συμβεί αυτό, θα επανέλθουμε στο θέμα με συγκριτική μελέτη των εφυαλωμένων αγγείων Φιλίππων και Θάσου με έτερο άρθρο μας είς τον χώρον της Ρωμαϊκής Αγοράς ευρέθη επίσης μάζα, ήτις έχει πιθανώς παρασκενασθή εκ χρώματος και πυριτικού τινός άλατος. Αύτη τικομένη εχύνετο εντός ύδατος, οπότε εθρυμματίζετο εις κόνιν, ή οποία διαλύετο εις το ϋδωρ και έσχημάτιζεν είδος αλοιφής, οπότε ο πηλός άπερρόφα το ϋδωρ, ενώ ή χρωματική κόνις τής αλοιφής έδιδε δια τής όπτήσεως τό βερνίκι, δηλ. τη γάνωσιν... [Άν. 'Ορλάνδου, «Έκθεσις περί των ανασκαφών Βιβλιοθήκης 'Αδριανού και Ρωμαϊκής Άγορας», ΑΕ (1964) 58]. 55. C. Morgan, «The Byzantine Pottery», Corinth XI, 1942, σσ. 42,184, αρ Wiseman - Manozissi, ό.π., 418 σημ. 54 Hayes, Saraçhane, ό.π., σ Hayes, Saraçhane, ό.π., σ. 13 σημ. 19* J. W. Hayes, «Problèmes de la céramique des Vllème - IXème s. à Salamine et à Chypre», Colloque «Salamine de Chypre. Histoire et Archéologie: État des recherches», Lyon mars 1978, Paris 1980, σ Πρβλ. Whitehouse, ό.π., 44-45* F. W Deichmann, «Zur Datierung der byzantinischen Reliefkeramik», AA 56 (1941) 72-81* Hayes, «Saraçhane Pottery», ό.π., 216 σημ. 39* Hayes, Saraçhane, ό.π., σ.13.

16 36 Αγγελική Α. Τριβυζαδάκη τέλη του 5ου αι. ώς τον 7ο αι. εντοπίστηκε εφυαλωμένη κεραμική σε στρώματα, των οποίων οι νομισματικές ενδείξεις οδηγούν στην εποχή του Ιουστινιανού και των διαδόχων του, δηλαδή στο β' μισό του 6ου αι , Συμπεράσματα Έτσι, λοιπόν, η εφυάλωση του 5ου και 6ου αι. στους Φιλίππους συνεχίζει μία παράδοση αιώνων, όπως πιθανότατα αυτή που αναπτύχθηκε στην Ιταλία, καθώς ήδη από το β' μισό του Ιου π.χ. οι Φίλιπποι αποτέλεσαν ρωμαϊκή αποικία 59. Ο οικισμός εξελίχθηκε σε σημαντικό αστικό κέντρο, ενώ η ανακάλυψη πλήρως οργανωμένου εργαστηρίου υαλουργίας / υαλοποιίας στα μέσα του 5ου αι. αποτελεί σοβαρή ένδειξη για τη δυναμική πορεία της οικονομίας του οικισμού, η οποία επέτρεπε τη λειτουργία εργαστηριακών μονάδων, τα προϊόντα των οποίων κάλυπταν το σύνολο ή σημαντικό μέρος των αναγκών των κατοίκων. Η εφυάλωση στα αγγεία των Φιλίππων είναι διαφόρων χρωμάτων και παρουσιάζει έντονη ποιοτική ποικιλία. Η πρόσφυση στην κεραμική επιφάνεια είναι στις πλείστες των περιπτώσεων καλή, αν και δεν απουσιάζουν και οι περιπτώσεις εκτεταμένων απολεπίσεων Ε. Μαρκή, «Συμπεράσματα από τις ανασκαφές της 9ης εφορείας βυζαντινών αρχαιοτήτων στη Βόρεια Πιερία», ΑΕΜΘ 10Α (1996) Η χρονολόγηση των επάνω στρωμάτων της ανασκαφής επί τη βάσει της εφυαλωμένης κεραμικής τον 7ο αι. {αντ., 243) προϋποθέτει την a priori αποδοχή της χρονολόγησης της εφυαλωμένης κεραμικής τον 7ο αι. Αυτό, όμως, αντιστρατεύεται την ύπαρξη νομισμάτων της εποχής του Ιουστινιανού και των διαδόχων του στα ίδια στρώματα (αντ.). Η έλλειψη νομισματικών ενδείξεων στο β' μισό του 6ου αι. σηματοδοτεί αγροτικό τρόπο ζωής και υποδηλώνει παρακμή του αστικού βίου [πρβλ. περίπτωση Κορίνθου όπου από το β' μισό του 7ου ώς τον 9ο αι. δεν βρέθηκαν νομίσματα (βλ. Ν. Γκιολές, Βυζαντινή Ναοοομία ( ), Αθήνα 1992, σ. 12)]. Η παραγωγή, ωστόσο, εφυαλωμένων αγγείων προϋποθέτει υψηλό οικονομικό και κοινωνικό επίπεδο (αστικός τρόπος ζωής). Επίσης, τα σχέδια των μαγειρικών σκευών που παραδίδει η ανασκαφέας (Μαρκή, αντ., οχ. 5 και σχ. 6) προσιδιάζουν σε σκεύη παλαιοχριστιανικής ε ποχής, κατά την οποία οι τομές είναι πιο ραδινές και τα σώματα των χυτρών τριγωνικά, παρά σε αντίστοιχα των λεγόμενων σκοτεινών αιώνων, κατά την οποία τα σχήματα γίνονται πιο σφαιρικά (πρβλ. Χ. Μπακιρτζής, Βυζαντινά Τσονκαλολάγηνα, Θεσσαλονίκη 1989, πίν. 1-8,10). Παράλληλα, η ίδια παρουσιάζει εφυαλωμένη οινοχόη, την οποία χρονολογεί στο β' μισό του 7ου αι. (φάση της εργαστηριοποίησης του συγκροτήματος του επισκοπείου) και αναφέρει ότι διαθέτει «λαδί-καφέ εφυάλωση νέας τεχνολογίας» χωρίς να προβαίνει στην επεξήγηση του χαρακτηρισμού «νέας τεχνολογίας» (Ε. Μαρκή, «Χωροθέτηση παραγωγικών και εργαστηριακών δραστηριοτήτων στο επισκοπικό συγκρότημα των Λουλουδιών Πιερίας», Αρχαιολογικά Τεκμήρια βιοτεχνικών εγκαταστάσεων κατά τη βνζαντινή Εποχή (5ος-15ος αι.), Ειδικό θέμα 22ον Σνμποσίον Βνζαντινής και Μεταβνζαντινής Αρχαιολογίας και Τέχνης, Αθήνα Μαΐον 2002, Αθήνα 2004, σ. 44), ο οποίος φαίνεται ότι είναι λανθασμένος. 59. Βλ. Δ. Λαζαρίδης, Φίλιπποι - Ρωμαϊκή αποικία, Αθήνα Αξίζει να σημειωθεί ότι κατά τη διάρκεια των ανασκαφικών ερευνών στις νησίδες, που απλώνονται ανατολικά και νότια της Ο.Ν. 4 των Φιλίππων, εντοπίσθηκαν και

17 Τα εφυαλωμένα αγγεία των Φιλίππων 37 Στην κατηγορία των εφυαλωμένων αγγείων των Φιλίππων εντάσσονται μαγειρικά σκεύη και οινοχόες. Σε όλα τα αγγεία το στρώμα της εφυάλωσης καλύπτει την εξωτερική επιφάνεια, δημιουργώντας γέφυρες επικοινωνίας ανάμεσα στα αγγεία του 4ου και 5ου αι. των διαφόρων περιοχών της αυτοκρατορίας, αλλά και απομακρύνοντας την παράδοση των Φιλίππων από τα κωνσταντινουπολίτικα αγγεία, των οποίων το υάλωμα περιορίζεται στην εσωτερική επιφάνεια. Η εξωτερική αυτή εφυάλωση στα μαγειρικά σκεύη δημιουργεί συνθήκες στεγανότητας κατά τη διάρκεια παρασκευής της τροφής. Από την άλλη, η εξωτερική εφυάλωση των επιτραπέζιων σκευών πιθανότατα ανταποκρίνεται σε διάθεση καλλωπισμού παρά σε χρηστικές ανάγκες χωρίς βεβαίως να αποκλείεται κάτι τέτοιο. Η εφυαλωμένη κεραμική είναι πιθανόν να προέκυψε ως εναλλακτική της κατασκευής υάλινων αντικειμένων, καθώς ήδη από τον 4ο αι. κ.ε. (μετά την αναγνώριση του χριστιανισμού ως επίσημης θρησκείας του βυζαντινού κράτους) οι ανάγκες της εκκλησιαστικής και ιδιωτικής λατρείας δημιούργησαν αυξημένη ζήτηση υάλινων κυρίως αντικειμένων. Τα διατάγματα του Μ. Κωνσταντίνου (337), Θεοδοσίου Β' (438) και ο Ιουστινιάνειος κώδικας, με τις ευνοϊκές φορολογικές ρυθμίσεις που προσέφεραν, δημιούργησαν τις κατάλληλες συνθήκες για να καταστεί το γυαλί απαραίτητο αντικείμενο της οικοσκευής κάθε ιδιωτικής οικίας και κάθε ναού 61. Δίπλα, λοιπόν, στο υάλινο αντικείμενο δεν είναι απίθανο να κατασκευάζεται ένα κεραμικό, το ο ποίο μοιάζει με εκείνο, αλλά είναι ανθεκτικότερο και ενδείκνυται για τις καθημερινές χρηστικές ανάγκες των οικιών και των ναών. Λέκτορας Βυζαντινής Αρχαιολογίας Θεολογικής Σχολής ΑΠΘ ΑΓΓΕΛΙΚΗ Α. ΤΡΙΒΥΖΑΔΑΚΗ ανασύρθηκαν όστρακα από εφυαλωμένα αγγεία διαφόρων σχημάτων. Η εφυάλωση των Φιλίππων φαίνεται ότι διαθέτει παλέτα χρωματικών αποχρώσεων με επικρατέστερες τη λαδοπράσινη, κιτρινωπή και καστανοκίτρινη. Σταγόνες εφυάλωσης παρατηρήθηκαν σε αγγεία που δεν φέρουν εφυάλωση, ενώ σε ορισμένα όστρακα η εφυάλωση της εσωτερικής επιφάνειας διαφέρει χρωματικά από αυτή της εξωτερικής. Πάντως, το στρώμα της υάλωσης έχει ικανό πάχος και η πρόσφυση στην κεραμική επιφάνεια είναι καλή. Όλα αυτά πιθανότατα αποτελούν σοβαρές ενδείξεις για τη λειτουργία ντόπιου εργαστηρίου παραγωγής εφυαλωμένης κεραμικής στα μέσα του 5ου αι., όταν το εργαστήριο υαλουργίας άκμαζε και οι τεχνίτες είχαν στη διάθεση τους κοιτάσματα αργιλικού χώματος από τις εκτεταμένες πεδιάδες στα νοτιοδυτικά του οικισμού για την κατασκευή κεραμικών σκευών. 61. Π. Τριανταφυλλίδη, «Υαλοποιία και υαλουργία κατά την Ύστερη Αρχαιότητα και την περίοδο της Ιπποτοκρατίας στη Ρόδο», «Αρχαιολογικά Τεκμήρια βιοτεχνικών εγκαταστάσεων κατά τη βυζαντινή Εποχή (5ος-15ος αι.)», Ειδικό θέμα 22ου Συμποσίου βυζαντινής και μεταβυζαντινής Αρχαιολογίας και Τέχνης, Αθήνα Μαΐου 2002, Αθήνα 2004, σ. 328.

18 SUMMARY Aggeliki Trivizadaki, The Glazed Pottery of Philippю1 The Succession of an Old Technique. The article deals with the glazed pottery found in the early christian city of Philippoi (North Greece). During the excavations conducted by the Aristotle University of Thessaloniki, from 1988 to 1994, a great amount of glazed Kitchen Ware and pitchers were found. The glazed pottery of Philippoi is dated back to the 5th and 6th c. and continues a tradition that goes back to roman period, since Philippoi was a roman colony of the second half of the 1st c. B.C. At the same time, a well organized glassworkshop was found inside the early christian city, providing us indications for the existence of a dynamic economy, which permits the function of workshops inside the city. The products of those workshops satisfy the entire or a great part of the needs of the citizens. The glazed cover of the Philippoi pottery is of various qualities as well as of colours which vary from dark or light oil-green and dark oil-brown, to yellow, yellow-brown or dark brown. Generally speaking, the glazed cover is well attached to the ceramic material, covering the external surface. This, a- mong other things, leads us to the conclusion that the glazed pottery of Philippoi follows the 4th and 5th c. traditions of various regions of Roman Empire, bearing no immediate resemblance to the pottery of the same time that comes from Constantinople (Saraçhane). The presence of the external glazed layer on Kitchen Ware favors the lack of humidity during the preparation of the food. On the other side, we can suggest that the glazed cover of pitchers meets probably the satisfaction of aesthetic needs rather than practical, though we cannot completely be sure about that. The glazed pottery was probably an alternative to the usage of glass objects since the new conditions, after the 4th c. recognition of Christianity as the official religion of the empire, created enormous demands for glassware used in the ecclesiastical and private worship. As a result, we may assume that the glass and glazed ware are two parralel and different ways to cover the everyday needs of households and churches.

19 Τα εφυαλωμένα αγγεία των Φιλίππων 39

20 40 Αγγελική Α. Τριβυζαδάκη ELK. 2. ELK. 2α. ELK. 3.

ΤΑ ΕΦΥΑΛΩΜΕΝΑ ΑΓΓΕΙΑ ΤΩΝ ΦΙΛΙΠΠΩΝ

ΤΑ ΕΦΥΑΛΩΜΕΝΑ ΑΓΓΕΙΑ ΤΩΝ ΦΙΛΙΠΠΩΝ ΤΑ ΕΦΥΑΛΩΜΕΝΑ ΑΓΓΕΙΑ ΤΩΝ ΦΙΛΙΠΠΩΝ Η ΣΥΝEΧΕΙΑ ΜΙΑΣ ΠΑΛΑΙΑΣ ΤΕΧΝΙΚΗΣ Εφυάλωση 1 καλείται η επίστρωση µιας κεραµικής επιφάνειας εν ς σκε ους µε στρώµα υαλώµατος το οποίο έχει την ικαν τητα να την καθιστά

Διαβάστε περισσότερα

ΔΙΑΣΤΑΣΕΙΣ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΥΛΙΚΟ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ ΘΕΣΗ. Ύψος: 20cm Διάμ. σώματος: 10,5cm. Πορσελάνη. αγγείο, τύπου «Τσαγερό», από λευκή πορσελάνη με. Χίου.

ΔΙΑΣΤΑΣΕΙΣ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΥΛΙΚΟ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ ΘΕΣΗ. Ύψος: 20cm Διάμ. σώματος: 10,5cm. Πορσελάνη. αγγείο, τύπου «Τσαγερό», από λευκή πορσελάνη με. Χίου. ΕΚΘΕΜΑΤΑΑ ΤΗΣ ΕΦΟΡΕΙΑΣ ΕΝΑΛΙΩΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΩΝ ΣΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟ ΚΑΙ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ 1. Ισρικό Ναυάγιο ΑΕ ΘΕΣΗ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΥΛΙΚΟ ΔΙΑΣΤΑΣΕΙΣ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ 88/22-18 1,5ν.μ. Κλεισύ σχήμας αγγείο, τύπου «Τσαγερό»,

Διαβάστε περισσότερα

Όψεις Βυζαντίου... στο Αρχαιολογικό Μουσείο Ηγουμενίτσας. Εφορεία Αρχαιοτήτων Θεσπρωτίας

Όψεις Βυζαντίου... στο Αρχαιολογικό Μουσείο Ηγουμενίτσας. Εφορεία Αρχαιοτήτων Θεσπρωτίας Εφορεία Αρχαιοτήτων Θεσπρωτίας... στο Αρχαιολογικό Μουσείο Ηγουμενίτσας Το φυλλάδιο αυτό είναι του/της... που επισκέφθηκε το Αρχαιολογικό Μουσείο Ηγουμενίτσας στις... Το φυλλάδιο που κρατάς στα χέρια σου

Διαβάστε περισσότερα

Κωνσταντίνος: από τη Ρώμη στη Νέα Ρώμη

Κωνσταντίνος: από τη Ρώμη στη Νέα Ρώμη Επανάληψη Κωνσταντίνος: από τη Ρώμη στη Νέα Ρώμη Ο Κωνσταντίνος Βυζάντιο 1. Αποφασίζει τη μεταφορά της πρωτεύουσας στην Ανατολή κοντά στο αρχαίο Βυζάντιο: νέο διοικητικό κέντρο η Κωνσταντινούπολη 2. 313

Διαβάστε περισσότερα

Ο υαλοψός (υαλουργός),αναφέρεται σε : πρώιμους βυζαντινούς κώδικες αγιολογικές μαρτυρίες μεταγενέστερα κείμενα,που επιβεβαιώνουν την ύπαρξη

Ο υαλοψός (υαλουργός),αναφέρεται σε : πρώιμους βυζαντινούς κώδικες αγιολογικές μαρτυρίες μεταγενέστερα κείμενα,που επιβεβαιώνουν την ύπαρξη Ο υαλοψός (υαλουργός),αναφέρεται σε : πρώιμους βυζαντινούς κώδικες αγιολογικές μαρτυρίες μεταγενέστερα κείμενα,που επιβεβαιώνουν την ύπαρξη υαλουργικής δραστηριότητας στη βυζαντινή Κωνσταντινούπολη. Το

Διαβάστε περισσότερα

Δημήτρης Δαμάσκος Δημήτρης Πλάντζος Πανεπιστημιακή Ανασκαφή Άργους Ορεστικού

Δημήτρης Δαμάσκος Δημήτρης Πλάντζος Πανεπιστημιακή Ανασκαφή Άργους Ορεστικού Δημήτρης Δαμάσκος Δημήτρης Πλάντζος Πανεπιστημιακή Ανασκαφή Άργους Ορεστικού Η ανασκαφή τού 2012 είχε ως στόχους: την περαιτέρω διερεύνηση της στοάς του μεγάλου ρωμαϊκού κτιρίου με τη στοά περιμετρικά

Διαβάστε περισσότερα

ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟΣ. Χ ώ ρο ς Π.ΕΛΛΑΣ. Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού Εφορεία Αρχαιοτήτων Πέλλας

ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟΣ. Χ ώ ρο ς Π.ΕΛΛΑΣ. Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού Εφορεία Αρχαιοτήτων Πέλλας ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟΣ Χ ώ ρο ς Π.ΕΛΛΑΣ Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού Εφορεία Αρχαιοτήτων Πέλλας ΥΠΟΜΝΗΜΑ 1. Ο ΙΚΙΑ «ΔΙΟΝΥΣΟΥ» 2. Ο ΙΚΙΑ «ΑΡΠΑΓΗΣ ΤΗΣ ΕΛΕΝΗΣ» 3. Δ Η Μ Ο Σ ΙΟ ΑΡΧΕΙΟ 4. ΑΓΟΡΑ 5. ΥΠΟΓΕΙΑ ΚΑΤΑΣΤΗΜΑΤΩΝ

Διαβάστε περισσότερα

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ. - Γενική Εισαγωγή..2. - Iστορική αναδρομή...3-4. - Περιγραφή του χώρου...5-8. - Επίλογος...9. - Βιβλιογραφία 10

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ. - Γενική Εισαγωγή..2. - Iστορική αναδρομή...3-4. - Περιγραφή του χώρου...5-8. - Επίλογος...9. - Βιβλιογραφία 10 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ - Γενική Εισαγωγή..2 - Iστορική αναδρομή....3-4 - Περιγραφή του χώρου.....5-8 - Επίλογος...9 - Βιβλιογραφία 10 1 Γενική Εισαγωγή Επίσκεψη στο Επαρχιακό Μουσείο Πάφου Το Επαρχιακό Μουσείο της

Διαβάστε περισσότερα

Βασικές τεχνικές γυάλινων αγγείων: Η τεχνική του πυρήνα και του φυσητού γυαλιού

Βασικές τεχνικές γυάλινων αγγείων: Η τεχνική του πυρήνα και του φυσητού γυαλιού Βασικές τεχνικές γυάλινων αγγείων: Η τεχνική του πυρήνα και του φυσητού γυαλιού Η ιστορία του γυαλιού Η κατασκευή του γυαλιού άρχισε γύρω στο 1500 π.χ στην Αίγυπτο και τη Μεσοποταμία. Το πρώτο φυσικό γυαλί

Διαβάστε περισσότερα

Οικισμός αρχαιότερης και μέσης νεολιθικής στα Ρεβένια Κορινού. Πρώτα αποτελέσματα της μελέτης της κεραμικής.

Οικισμός αρχαιότερης και μέσης νεολιθικής στα Ρεβένια Κορινού. Πρώτα αποτελέσματα της μελέτης της κεραμικής. Ντ. Ούρεμ-Κώτσου, Ά. Παπαϊωάννου, T. Silva, Φ. Αδακτύλου, Μ. Μπέσιος Οικισμός αρχαιότερης και μέσης νεολιθικής στα Ρεβένια Κορινού. Πρώτα αποτελέσματα της μελέτης της κεραμικής. Στην εργασία αυτή επιχειρείται

Διαβάστε περισσότερα

ΚΕΡΑΜΙΚΑ ΑΡΧΑΙΑ ΚΑΙ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΤΕΧΝΗ

ΚΕΡΑΜΙΚΑ ΑΡΧΑΙΑ ΚΑΙ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΤΕΧΝΗ ΚΕΡΑΜΙΚΑ ΑΡΧΑΙΑ ΚΑΙ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΤΕΧΝΗ ΚΕΡΑΜΙΚΗ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ Η κεραμική, μια πανάρχαια τέχνη, χρησιμοποιεί ως πρώτη ύλη το αργιλόχωμα. Όταν αναμείξουμε το αργιλόχωμα με νερό θα προκύψει μία πλαστική μάζα

Διαβάστε περισσότερα

Η Ελληνιστική Κεραμική

Η Ελληνιστική Κεραμική Η Ελληνιστική Κεραμική Μικρή Εισαγωγή Πριν από μερικές δεκαετίες η πρόταση μας για ένα φροντιστήριο ελληνιστικής κεραμικής στους φοιτητές αρχαιολογίας απορρίφθηκε πανηγυρικά, αφού η άσκηση των νέων αρχαιολόγων

Διαβάστε περισσότερα

Δημήτρης Δαμάσκος Δημήτρης Πλάντζος Πανεπιστημιακή Ανασκαφή Άργους Ορεστικού

Δημήτρης Δαμάσκος Δημήτρης Πλάντζος Πανεπιστημιακή Ανασκαφή Άργους Ορεστικού Δημήτρης Δαμάσκος Δημήτρης Πλάντζος Πανεπιστημιακή Ανασκαφή Άργους Ορεστικού Κατά την περίοδο 2010 συνεχίσαμε την έρευνα τόσο στο χώρο της αίθουσας όσο και στο χώρο του αιθρίου με σκοπό την περαιτέρω διερεύνηση

Διαβάστε περισσότερα

Τα αρχαία της Κατοχής

Τα αρχαία της Κατοχής Τα αρχαία της Κατοχής Σπερχειάδα 7 Απριλίου 2016 Σαράντος Θεοδωρόπουλος ΕΛΛΗΝΙΚΕΣ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΕΣ ΔΙΑΚΑΗΣ Ο ΠΟΘΟΣ ΕΠΙΣΚΕΨΕΩΣ ΤΟΥΣ 1939 Ο Δρ. Γκαίμπελς επισκέπτεται την Αρχαιότητες στην Αθήνα 1940 ΟΙ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΕΣ

Διαβάστε περισσότερα

Αναστασία Γ. Γιαγκάκη

Αναστασία Γ. Γιαγκάκη ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΙΣΤΟΡΙΚΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ Αναστασία Γ. Γιαγκάκη Κύρια Ερευνήτρια Τµήµα Βυζαντινών Ερευνών Ινστιτούτο Ιστορικών Ερευνών, Εθνικό Ίδρυµα Ερευνών Προγράµµατα: «Ιστορική Γεωγραφία του Ελληνικού Χώρου», «Βυζάντιο

Διαβάστε περισσότερα

ΣΚΕΥΗ (ΠΑΛΑΤΙ-ΜΟΝΑΣΤΗΡΙΑ- ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΟΤΗΤΑ) 5 η ομάδα

ΣΚΕΥΗ (ΠΑΛΑΤΙ-ΜΟΝΑΣΤΗΡΙΑ- ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΟΤΗΤΑ) 5 η ομάδα 5 η ομάδα 1 ο Πρότυπο Πειραματικό Δημοτικό Σχολείο Θεσσαλονίκης Τάξη Ε2 2014-2015 Μυρσίνη Μαλιόγκα, Ευάγγελος Σωτηριάδης, Κατερίνα Γαλλιού 1. Τι σκεύη χρησιμοποιούσαν οι αυτοκράτορες στις στρατιωτικές

Διαβάστε περισσότερα

ΣΥΝΤΗΡΗΣΗ ΕΘΝΟΓΡΑΦΙΚΩΝ ΚΑΙ ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΩΝ ΣΥΛΛΟΓΩΝ ΚΕΡΑΜΙΚΟ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ-ΔΙΑΒΡΩΣΗ-ΣΥΝΤΗΡΗΣΗ. Τα κεραμικά

ΣΥΝΤΗΡΗΣΗ ΕΘΝΟΓΡΑΦΙΚΩΝ ΚΑΙ ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΩΝ ΣΥΛΛΟΓΩΝ ΚΕΡΑΜΙΚΟ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ-ΔΙΑΒΡΩΣΗ-ΣΥΝΤΗΡΗΣΗ. Τα κεραμικά ΣΥΝΤΗΡΗΣΗ ΕΘΝΟΓΡΑΦΙΚΩΝ ΚΑΙ ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΩΝ ΣΥΛΛΟΓΩΝ ΚΕΡΑΜΙΚΟ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ-ΔΙΑΒΡΩΣΗ-ΣΥΝΤΗΡΗΣΗ Τα κεραμικά Γενικά χρηστικά αντικείμενα που εξυπηρετούν βασικές ανθρώπινες ανάγκες - αποθήκευση υγρών και στερεών,

Διαβάστε περισσότερα

Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΚΡΑΣΙΟΥ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ

Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΚΡΑΣΙΟΥ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΚΡΑΣΙΟΥ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ της Σταυρούλας Σδρόλια Το κρασί έπαιζε τεράστιο ρόλο στην οικονομία της περιοχής του Δήμου Μελιβοίας από την αρχαιότητα μέχρι το πρώτο μισό του 20ού αιώνα. Οι αρχαιότερες

Διαβάστε περισσότερα

Η κεραμική τέχνη στην αρχαία Ελλάδα

Η κεραμική τέχνη στην αρχαία Ελλάδα Θέμα της διδακτικής πρότασης Η κεραμική τέχνη στην αρχαία Ελλάδα Τάξη: Α Γυμνασίου Στοχοθεσία Επιδιώκεται οι μαθητές/τριες να εξοικειωθούν με τους τύπους, τα ονόματα και τις χρήσεις των αγγείων της αρχαιότητας.

Διαβάστε περισσότερα

Αλέξανδρος Νικολάου, ΒΠΠΓ

Αλέξανδρος Νικολάου, ΒΠΠΓ Αλέξανδρος Νικολάου, ΒΠΠΓ Στην αρχαϊκή εποχή εικάζεται ότι υπήρχε κάποιο είδος θεατρικής κατασκευής στο χώρο που βρίσκονται τα σημερινά ευρήματα του θεάτρου, ενώ στα κλασσικά χρόνια υπήρχε σίγουρα κάποια

Διαβάστε περισσότερα

Τι σημαίνει ο όρος «βυζαντινόν»;

Τι σημαίνει ο όρος «βυζαντινόν»; Τι σημαίνει ο όρος «βυζαντινόν»; Ο όρος«βυζαντινόν» αναφέρεται στο Μεσαιωνικό κράτος που εδιοικείτο από την Κωνσταντινούπολη, τη μεγάλη πόλη των ακτών του Βοσπόρου. Οι ιστορικοί χρησιμοποιούν τον όρο αυτόν

Διαβάστε περισσότερα

Αρχαιολογία των γεωμετρικών και αρχαϊκών χρόνων ( π.χ.). Δημήτρης Πλάντζος

Αρχαιολογία των γεωμετρικών και αρχαϊκών χρόνων ( π.χ.). Δημήτρης Πλάντζος [IA11] ΚΛΑΣΙΚΗ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ Α Αρχαιολογία των γεωμετρικών και αρχαϊκών χρόνων (1100-480 π.χ.). Δημήτρης Πλάντζος Πρώιμοι και Γεωμετρικοί χρόνοι (1100-700 π.χ.) Οι περίοδοι της αρχαίας ελληνικής τέχνης:

Διαβάστε περισσότερα

ΝΕΑ ΣΧΕΔΙΑΣΤΙΚΑ ΚΑΡΤΩΝ. Σχεδιαστικά καρτών και κείμενα περιγραφής σχεδίων ΠΡΩΙΜΗ ΚΑΙ ΜΕΣΗ ΧΑΛΚΟΚΡΑΤΙΑ. Master Card Classic Credit

ΝΕΑ ΣΧΕΔΙΑΣΤΙΚΑ ΚΑΡΤΩΝ. Σχεδιαστικά καρτών και κείμενα περιγραφής σχεδίων ΠΡΩΙΜΗ ΚΑΙ ΜΕΣΗ ΧΑΛΚΟΚΡΑΤΙΑ. Master Card Classic Credit 1 ΝΕΑ ΣΧΕΔΙΑΣΤΙΚΑ ΚΑΡΤΩΝ Σχεδιαστικά καρτών και κείμενα περιγραφής σχεδίων ΠΡΩΙΜΗ ΚΑΙ ΜΕΣΗ ΧΑΛΚΟΚΡΑΤΙΑ Master Card Classic Credit Προχοΐσκη Ερυθροστιλβωτού ΙΙΙ Ρυθμού Προχοΐσκη, δείγμα κεραμικής του Ερυθροστιλβωτού

Διαβάστε περισσότερα

Α ΝΑΣΚΑΦΗ. 01 Μεσοβυζαντινός ναός και κτιριακό συγκρότημα 4ου-3ου αι. π.χ.

Α ΝΑΣΚΑΦΗ. 01 Μεσοβυζαντινός ναός και κτιριακό συγκρότημα 4ου-3ου αι. π.χ. Α ΝΑΣΚΑΦΗ 01 Μεσοβυζαντινός ναός και κτιριακό συγκρότημα 4ου-3ου αι. π.χ. 84 teyχοσ 1 22 Δεκέμβριος 2016 ΒΥΖΑΝΤΙΝΟι ΧΡΟΝΟΙ 4ος έως 14ος αι. μ.χ. Η ΚΟΙΛΆΔΑ ΤΩΝ ΤΕΜΠΏΝ (IV) ΣΤΑ ΙΧΝΗ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΥ ΠΑΡΕΛΘΟΝΤΟΣ

Διαβάστε περισσότερα

Η ΑΝΑΣΚΑΦΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ ΣΤΗΝ ΠΛΩΤΙΝΟΠΟΛΗ

Η ΑΝΑΣΚΑΦΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ ΣΤΗΝ ΠΛΩΤΙΝΟΠΟΛΗ Η ΑΝΑΣΚΑΦΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ ΣΤΗΝ ΠΛΩΤΙΝΟΠΟΛΗ 1 Στη ΝΑ πλευρά του Διδυμοτείχου, ανάμεσα στη συμβολή των ποταμών Έβρου και Ερυθροποτάμου και το Σιδηροδρομικό σταθμό, υψώνεται ένας βραχώδης οχυρός λόφος γνωστός με

Διαβάστε περισσότερα

Αρχαιολογικός κάνναβος και στρωματογραφία

Αρχαιολογικός κάνναβος και στρωματογραφία Αρχαιολογικός κάνναβος και στρωματογραφία Μετά τον εντοπισμό και καθορισμό των αρχαιολογικών θέσεων, καθώς και τη μεταφορά των απαραίτητων υλικών και εργαλείων, το επόμενο σημαντικό στάδιο είναι η ανασκαφή

Διαβάστε περισσότερα

Ο ρόλος του συνδυασμού επιπέδων και ελικοειδούς πλυντηρίου στο οικονομικό αποτέλεσμα της τήξης του αργυρίτη

Ο ρόλος του συνδυασμού επιπέδων και ελικοειδούς πλυντηρίου στο οικονομικό αποτέλεσμα της τήξης του αργυρίτη Κ. Γ. Τσάιμου Αρχαιολόγος, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια του Ε.Μ.Π. Ο ρόλος του συνδυασμού επιπέδων και ελικοειδούς πλυντηρίου στο οικονομικό αποτέλεσμα της τήξης του αργυρίτη TΑ ΜΕΤΑΛΛΕYΜΑΤΑ που εκμεταλλεύτηκαν

Διαβάστε περισσότερα

ΕΦΟΡΕΙΑ ΒΥΖΑΝΤΙΝΩΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΩΝ

ΕΦΟΡΕΙΑ ΒΥΖΑΝΤΙΝΩΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΩΝ 26η ΕΦΟΡΕΙΑ ΒΥΖΑΝΤΙΝΩΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΩΝ ΜΕΣΣΗΝΙΑ Χριστιανούπολη, Ι.Ν. Μεταμόρφωσης του Σωτήρος Σημαντικό οικοδομικό συγκρότημα του 11ου- 12ου αιώνα, που αποτελείται από τον οκταγωνικού τύπου ναό και το επισκοπικό

Διαβάστε περισσότερα

διάστημα κατασκευής αυτών των αγγείων περιορίζεται σε δύο έως τρεις γενιές. Ως προς τη χρονολόγησή της βασιζόμαστε στα κεραμικά συνευρήματα που

διάστημα κατασκευής αυτών των αγγείων περιορίζεται σε δύο έως τρεις γενιές. Ως προς τη χρονολόγησή της βασιζόμαστε στα κεραμικά συνευρήματα που ΠΕΡΙΛΗΨΗ H διδακτορική διατριβή με θέμα: «Σύγκλιση Απόκλιση. Έρευνα & Συνεισφορά στην τοπική κεραμική της Περιφέρειας Αρμένων-Ρεθύμνου και στην Κεραμική Παραγωγή της Κρήτης κατά τον 14 ο και 13 ο π. Χ.

Διαβάστε περισσότερα

Οι αρχαίοι πύργοι της Σερίφου Οι αρχαίοι πύργοι, αυτόνομες οχυρές κατασκευές αποτελούν ιδιαίτερο τύπο κτιρίου με κυκλική, τετράγωνη ή ορθογώνια

Οι αρχαίοι πύργοι της Σερίφου Οι αρχαίοι πύργοι, αυτόνομες οχυρές κατασκευές αποτελούν ιδιαίτερο τύπο κτιρίου με κυκλική, τετράγωνη ή ορθογώνια Οι αρχαίοι πύργοι της Σερίφου Οι αρχαίοι πύργοι, αυτόνομες οχυρές κατασκευές αποτελούν ιδιαίτερο τύπο κτιρίου με κυκλική, τετράγωνη ή ορθογώνια κάτοψη, περισσότερους από έναν ορόφους και στιβαρή κατασκευή.

Διαβάστε περισσότερα

Το Μεσαιωνικό Κάστρο Λεμεσού.

Το Μεσαιωνικό Κάστρο Λεμεσού. Το Μεσαιωνικό Κάστρο Λεμεσού. 1 Περιεχόμενα: Εισαγωγή σελ.3 Ιστορική αναδρομή σελ.4 Περιγραφή του χώρου σελ.5-7 Βιβλιογραφία σελ.8 Παράρτημα σελ.9-10 2 Εισαγωγή. Στο κέντρο της Λεμεσού υπάρχει το Κάστρο

Διαβάστε περισσότερα

ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΚΗ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ ΙΑ 10. Το ανάκτορο της Ζάκρου

ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΚΗ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ ΙΑ 10. Το ανάκτορο της Ζάκρου ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΚΗ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ ΙΑ 10 Το ανάκτορο της Ζάκρου Ανάκτορο της Κάτω Ζάκρου Το ανάκτορο της Κάτω Ζάκρου βρίσκεται στο ΝΑ άκρο της Κρήτης στον ομώνυμο ευρύχωρο όρμο. Η θέση ήταν γνωστή από τον 19 ο αι.

Διαβάστε περισσότερα

Πτυχιακή Εργασία ΓΝΩΣΕΙΣ KAI ΣΤΑΣΕΙΣ ΤΩΝ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΗ ΕΚΘΕΣΗ ΣΤΟΝ HIV. Στυλιανού Στυλιανή

Πτυχιακή Εργασία ΓΝΩΣΕΙΣ KAI ΣΤΑΣΕΙΣ ΤΩΝ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΗ ΕΚΘΕΣΗ ΣΤΟΝ HIV. Στυλιανού Στυλιανή ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ Πτυχιακή Εργασία ΓΝΩΣΕΙΣ KAI ΣΤΑΣΕΙΣ ΤΩΝ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΗ ΕΚΘΕΣΗ ΣΤΟΝ HIV Στυλιανού Στυλιανή Λευκωσία 2012 ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ

Διαβάστε περισσότερα

ΣΥΣΤΑΔΑ Β. Εικόνα 368. Κάτοψη των δύο τάφων της συστάδας Β. Εικόνα 369. Ο κιβωτιόσχημος Τ5 της συστάδας Β.

ΣΥΣΤΑΔΑ Β. Εικόνα 368. Κάτοψη των δύο τάφων της συστάδας Β. Εικόνα 369. Ο κιβωτιόσχημος Τ5 της συστάδας Β. 6 ΣΥΣΤΑΔΑ Β Στη ΝΔ γωνία του όμορου 153α και σε απόσταση περίπου 20 μ. βόρεια από την Α συστάδα, ανασκάφηκε ένας κιβωτιόσχημος και ένας καλυβίτης υστερορωμαϊκών επίσης χρόνων (ΕΙΚ. 368), που περιείχαν

Διαβάστε περισσότερα

[IA12] ΚΛΑΣΙΚΗ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ Β

[IA12] ΚΛΑΣΙΚΗ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ Β [IA12] ΚΛΑΣΙΚΗ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ Β Αρχαιολογία των κλασικών και ελληνιστικών χρόνων (480 π.χ. - 30 π.χ.). Δημήτρης Πλάντζος Δ. Πλάντζος, Ελληνική τέχνη και αρχαιολογία 1200-30 π.χ. Εκδόσεις Καπόν: Αθήνα, 2016

Διαβάστε περισσότερα

Σο ναυάγιο των Αντικυθήρων. Γωγώ Κουλούρη

Σο ναυάγιο των Αντικυθήρων. Γωγώ Κουλούρη Σο ναυάγιο των Αντικυθήρων Γωγώ Κουλούρη Ευρήματα: Ο «Έφηβος των Αντικυθήρων» Άγαλμα Ερμή Ο Μηχανισμός των Αντικυθήρων Εμπορικοί αμφορείς Σα νομίσματα Ο «Έφηβος των Αντικυθήρων» Υλικό: Χαλκός Διαστάσεις:

Διαβάστε περισσότερα

Αρχαίος Πύργος Οινόης Αρχαίο Φρούριο Ελευθερών Αρχαιολογικός χώρος Οινόης. Γιώργος Πρίμπας

Αρχαίος Πύργος Οινόης Αρχαίο Φρούριο Ελευθερών Αρχαιολογικός χώρος Οινόης. Γιώργος Πρίμπας Αρχαίος Πύργος Οινόης Αρχαίο Φρούριο Ελευθερών Αρχαιολογικός χώρος Οινόης Γιώργος Πρίμπας Το παρόν φωτογραφικό άλμπουμ είναι ένα αφιέρωμα για τους τρεις μεγάλης αρχαιολογικής αξίας χώρους στην περιοχή

Διαβάστε περισσότερα

ΕΦΟΡΕΙΑ ΒΥΖΑΝΤΙΝΩΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΩΝ. Από τη δημιουργία της, τον Ιούνιο του 2006, η 23η ΕΒΑ έχει πραγματοποιήσει τις παρακάτω σωστικές ανασκαφές:

ΕΦΟΡΕΙΑ ΒΥΖΑΝΤΙΝΩΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΩΝ. Από τη δημιουργία της, τον Ιούνιο του 2006, η 23η ΕΒΑ έχει πραγματοποιήσει τις παρακάτω σωστικές ανασκαφές: 23η ΕΦΟΡΕΙΑ ΒΥΖΑΝΤΙΝΩΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΩΝ Από τη δημιουργία της, τον Ιούνιο του 2006, η 23η ΕΒΑ έχει πραγματοποιήσει τις παρακάτω σωστικές ανασκαφές: ΕΥΒΟΙΑ Χαλκίδα Οδός Ωρίωνος 10, οικόπεδο Χρ. Δημαρέλου-Δεληβοριά

Διαβάστε περισσότερα

ΑΠΟ ΤΗΝ ΤΕΧΝΗ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑΣ ΣΤΗ ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΗ ΤΕΧΝΗ. Δρ Δημήτρης Γ. Μυλωνάς

ΑΠΟ ΤΗΝ ΤΕΧΝΗ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑΣ ΣΤΗ ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΗ ΤΕΧΝΗ. Δρ Δημήτρης Γ. Μυλωνάς Π ΜΩΚ Δρ Δημήτρης Γ. Μυλωνάς Π ΜΩΚ ΛΖΥ Δρ Δ.Γ. Μυλωνάς 2 Π ΜΩΚ Δαίδαλος νατολή ιγαίο νατολίζουσα τέχνη Κρήτη Δρ Δ.Γ. Μυλωνάς 3 Π ΜΩΚ τα μέσα του 9ου αι. π.. επέκταση πέρα από τα όρια του ιγαίου, αποκατάσταση

Διαβάστε περισσότερα

Ο Οικισμός Σκάρκος της Ίου

Ο Οικισμός Σκάρκος της Ίου Ο Οικισμός Σκάρκος της Ίου Εργασία στο μάθημα: Το Νησιωτικό Αιγαίο κατά την 3 η Χιλιετία π.χ. Παναγιώτης Καπλάνης Επιβλέπων Καθηγητής: Βλαχόπουλος Ανδρέας Εαρινό Εξάμηνο 2015 Η Θέση Η Ίος βρίσκεται στο

Διαβάστε περισσότερα

2 Τροχήλατοι αμφορίσκοι με οριζόντιες λαβές [1]

2 Τροχήλατοι αμφορίσκοι με οριζόντιες λαβές [1] 2 Τροχήλατοι αμφορίσκοι με οριζόντιες λαβές [1] & ένα όστρακο αμφορέα Από τα νεκροταφεία τύμβων του Μακεδονικού Ολύμπου (ΜΟ) Ε. Πουλάκη Παντερµαλή Υπάρχουν δύο παραδείγµατα αµφορίσκων µε οριζόντιες λαβές

Διαβάστε περισσότερα

ΔΙΑΛΕΞΗ ΕΝΑΤΗ Η ΥΣΤΕΡΗ ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΗ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΑ

ΔΙΑΛΕΞΗ ΕΝΑΤΗ Η ΥΣΤΕΡΗ ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΗ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΔΙΑΛΕΞΗ ΕΝΑΤΗ Η ΥΣΤΕΡΗ ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΗ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΑ 1. Ύστερη Μεσαιωνική Περίοδος - Η Ύστερη Μεσαιωνική περίοδος ξεκινάει από τον 11 ο αι., ο οποίος σηματοδοτεί την έναρξη μίας διαφορετικής

Διαβάστε περισσότερα

Ενότητα 5. Η Βυζαντινή Ανασκαφή 1 Γιάννης Βαραλής

Ενότητα 5. Η Βυζαντινή Ανασκαφή 1 Γιάννης Βαραλής Ενότητα 5 Η Βυζαντινή Ανασκαφή 1 Γιάννης Βαραλής Ι.Δ. Βαραλής Ανασκαφική Βυζαντινή και Μεσαιωνική Ανασκαφική Κείμενα για προετοιμασία και κριτική: Ousterhout R., Γουρίδης Α., Ένα βυζαντινό κτίριο δίπλα

Διαβάστε περισσότερα

Κομοτηνη Ταξiδια στο θρακιko πeλαγος. Εκπαιδευτικo πρoγραμμα για μαθητeς δημοτικοy

Κομοτηνη Ταξiδια στο θρακιko πeλαγος. Εκπαιδευτικo πρoγραμμα για μαθητeς δημοτικοy Κομοτηνη 2018 Ταξiδια στο θρακιko πeλαγος Εκπαιδευτικo πρoγραμμα για μαθητeς δημοτικοy Στο ταξίδι σου µπορείς να συµβουλεύεσαι την κάτοψη της έκθεσης. Οι αριθµοί αντιστοιχούν σε κάθε µία από τις προθήκες.

Διαβάστε περισσότερα

Ανάβρυτα Συντελεστές: Αγγελάκης Άγγελος Αδαμάκης Παύλος Τσαντά Ιωάννα Σωτηροπούλου Κωνσταντίνα

Ανάβρυτα Συντελεστές: Αγγελάκης Άγγελος Αδαμάκης Παύλος Τσαντά Ιωάννα Σωτηροπούλου Κωνσταντίνα Ανάβρυτα 2015 2016 Συντελεστές: Αγγελάκης Άγγελος Αδαμάκης Παύλος Τσαντά Ιωάννα Σωτηροπούλου Κωνσταντίνα Γεωργική Οικονομία Τα πρώτα βήματα στην γεωργική οικονομία γίνονται κατά την Μυκηναϊκήεποχή. Τηνεποχήαυτή:

Διαβάστε περισσότερα

ΤΟ ΠΑΛΑΜΑΡΙ ΤΗΣ ΣΚΥΡΟΥ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΠΡΩΙΜΗ ΚΑΙ ΜΕΣΗ ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΧΑΛΚΟΥ

ΤΟ ΠΑΛΑΜΑΡΙ ΤΗΣ ΣΚΥΡΟΥ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΠΡΩΙΜΗ ΚΑΙ ΜΕΣΗ ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΧΑΛΚΟΥ ΤΟ ΠΑΛΑΜΑΡΙ ΤΗΣ ΣΚΥΡΟΥ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΠΡΩΙΜΗ ΚΑΙ ΜΕΣΗ ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΧΑΛΚΟΥ Όνομα: Χολέβα Βασιλική Εξάμηνο: Η Μάθημα: Το Αιγαίο κατά την 3η χιλιετία π.χ Διδάσκων: Βλαχόπουλος Ανδρέας ΠΑΛΑΜΑΡΙ I ΠΧ II ΠΑΛΑΜΑΡΙ

Διαβάστε περισσότερα

Τα θέατρα της Αμβρακίας. Ανδρέας Μαυρίκος, ΒΠΠΓ

Τα θέατρα της Αμβρακίας. Ανδρέας Μαυρίκος, ΒΠΠΓ Τα θέατρα της Αμβρακίας Ανδρέας Μαυρίκος, ΒΠΠΓ Αμβρακία Η Αμβρακία, μία από τις αξιολογότερες κορινθιακές αποικίες, ήταν χτισμένη στην περιοχή του Αμβρακικού κόλπου κοντά στην όχθη του ποταμού Άραχθου.

Διαβάστε περισσότερα

Καλλιόπη Κρητικάκου-Νικολαροπούλου

Καλλιόπη Κρητικάκου-Νικολαροπούλου Καλλιόπη Κρητικάκου-Νικολαροπούλου Ειδική Λειτουργική Επιστήµων Β Πρόγραµµα «Ελληνικός Κόσµος και Ανατολή» Ινστιτούτο Ιστορικών Ερευνών Τοµέας Ελληνικής και Ρωµαϊκής Αρχαιότητος Τηλ. +30 210-7273681 Fax:

Διαβάστε περισσότερα

ΕΦΟΡΕΙΑ ΒΥΖΑΝΤΙΝΩΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΩΝ

ΕΦΟΡΕΙΑ ΒΥΖΑΝΤΙΝΩΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΩΝ 14η ΕΦΟΡΕΙΑ ΒΥΖΑΝΤΙΝΩΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΩΝ Εικ. 1-2. Σκάλα Ερεσού. Παλαιοχριστιανική Βασιλική Αγίου Ανδρέα. Ταφές. ΛΕΣΒΟΣ Σκάλα Ερεσού Παλαιοχριστιανική Βασιλική Αγίου Ανδρέα Η Βασιλική του Αγίου Ανδρέα ιδρύθηκε

Διαβάστε περισσότερα

ΤΕΛΟΣ 1ΗΣ ΑΠΟ 5 ΣΕΛΙ ΕΣ

ΤΕΛΟΣ 1ΗΣ ΑΠΟ 5 ΣΕΛΙ ΕΣ ΑΡΧΗ 1ΗΣ ΣΕΛΙ ΑΣ ΠΑΝΕΛΛΑ ΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ HMEΡΗΣΙΩΝ ΕΣΠΕΡΙΝΩΝ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΩΝ ΛΥΚΕΙΩΝ ΠΕΜΠΤΗ 20 ΙΟΥΝΙΟΥ 2019 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΥΛΙΚΩΝ ΣΥΝΟΛΟ ΣΕΛΙ ΩΝ: ΠΕΝΤΕ (5) ΘΕΜΑ A A1. Να χαρακτηρίσετε τις

Διαβάστε περισσότερα

Έκθεση αποτελεσμάτων της ανασκαφής στον Αζοριά (2016)

Έκθεση αποτελεσμάτων της ανασκαφής στον Αζοριά (2016) Περίληψη των εργασιών Έκθεση αποτελεσμάτων της ανασκαφής στον Αζοριά (2016) Οι εργασίες πεδίου στον αρχαιολογικό χώρο του Αζοριά (Καβούσι, Ιεράπετρα), στη βορειοανατολική Κρήτη, διήρκεσαν 11 εβδομάδες,

Διαβάστε περισσότερα

ΜΑΘΗΜΑ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ

ΜΑΘΗΜΑ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΜΑΘΗΜΑ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ Ιερό Αφροδίτης Π α ν α γ ι ώ τ η ς Ν ε ο φ ύ τ ο υ Β 2 Υπεύθυνη καθηγήτρια: Μαρία Χατζημιχαήλ 1 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Γενική Εισαγωγή..σελ.3 Ιστορική αναδρομή..σελ.3 Περιγραφή του χώρου.σελ.4

Διαβάστε περισσότερα

Το ρωμαϊκό κράτος κλονίζεται

Το ρωμαϊκό κράτος κλονίζεται Ι. Η ΜΕΤΕΞΕΛΙΞΗ ΤΟΥ ΡΩΜΑΪΚΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ 1. Από τη Ρώμη στη Νέα Ρώμη Ας διαβάσουμε τι θα μάθουμε στο σημερινό μάθημα: Σκοπός: Σκοπός του παρόντος μαθήματος είναι να απαντήσουμε σε ένα «γιατί»: Γιατί χρειάστηκε

Διαβάστε περισσότερα

Κυριότερες πόλεις ήταν η Κνωσός, η Φαιστός, η Ζάκρος και η Γόρτυνα

Κυριότερες πόλεις ήταν η Κνωσός, η Φαιστός, η Ζάκρος και η Γόρτυνα Ηφαίστειο της Θήρας Η Μινωική Κρήτη λόγω της εμπορικής αλλά και στρατηγικής θέσης της έγινε γρήγορα μεγάλη ναυτική και εμπορική δύναμη. Οι Μινωίτες πωλούσαν τα προϊόντα τους σε όλη τη Μεσόγειο με αποτέλεσμα

Διαβάστε περισσότερα

Έκθεση αποτελεσμάτων της ανασκαφής στον Αζοριά (2015)

Έκθεση αποτελεσμάτων της ανασκαφής στον Αζοριά (2015) Έκθεση αποτελεσμάτων της ανασκαφής στον Αζοριά (2015) Εισαγωγή Οι εργασίες πεδίου στον αρχαιολογικό χώρο του Αζοριά, στη βορειοανατολική Κρήτη (Καβούσι, Ιεράπετρα), διήρκεσαν 6 εβδομάδες, ενώ ακολούθησε

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΗΜΕΡΗΣΙΩΝ ΕΠΑΛ (ΟΜΑΔΑ Α ) ΚΑΙ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ ΕΙΔΙΚΟΤΗΤΑΣ ΗΜΕΡΗΣΙΩΝ ΕΠΑΛ (ΟΜΑΔΑ Α ΚΑΙ Β ) ΤΕΤΑΡΤΗ 20 ΙΟΥΝΙΟΥ 2018

ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΗΜΕΡΗΣΙΩΝ ΕΠΑΛ (ΟΜΑΔΑ Α ) ΚΑΙ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ ΕΙΔΙΚΟΤΗΤΑΣ ΗΜΕΡΗΣΙΩΝ ΕΠΑΛ (ΟΜΑΔΑ Α ΚΑΙ Β ) ΤΕΤΑΡΤΗ 20 ΙΟΥΝΙΟΥ 2018 ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΗΜΕΡΗΣΙΩΝ ΕΠΑΛ (ΟΜΑΔΑ Α ) ΚΑΙ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ ΘΕΜΑ A ΕΙΔΙΚΟΤΗΤΑΣ ΗΜΕΡΗΣΙΩΝ ΕΠΑΛ (ΟΜΑΔΑ Α ΚΑΙ Β ) ΤΕΤΑΡΤΗ 20 ΙΟΥΝΙΟΥ 2018 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΥΛΙΚΩΝ A1. Να χαρακτηρίσετε τις

Διαβάστε περισσότερα

ΠΕΡΙΓΡΑΦΙΚΟΣ ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΤΩΝ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΩΝ

ΠΕΡΙΓΡΑΦΙΚΟΣ ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΤΩΝ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΩΝ ΠΕΡΙΓΡΑΦΙΚΟΣ ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΤΩΝ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΩΝ Π12761 (ΕΙΚ. 112) Εικόνα 112. Σκύφος-κοτύλη. Προέλευση: Σαβάλια, Κασιδιάρης, τομή 4. Σαρκοφάγος 7, ΟΜ1, 7/12/07 Διαστάσεις: ύψος: 0,098μ. Φ (διάμετρος) χείλους:

Διαβάστε περισσότερα

Εργαστήριο του δημόσιου βίου (οι άρχοντες)

Εργαστήριο του δημόσιου βίου (οι άρχοντες) Εργαστήριο του δημόσιου βίου (οι άρχοντες) Η Βέροια, πόλη με διαχρονική ιστορική παρουσία, σε στρατηγική γεωγραφική θέση χερσαίων και υδάτινων δρόμων, διατηρεί σε αδρές γραμμές την έκταση και την πολεοδομική

Διαβάστε περισσότερα

Αρχαιολογικό μυστήριο στα Γρεβενά. Συντάχθηκε απο τον/την Administrator Κυριακή, 14 Αύγουστος :09 -

Αρχαιολογικό μυστήριο στα Γρεβενά. Συντάχθηκε απο τον/την Administrator Κυριακή, 14 Αύγουστος :09 - Μετά τη σύλληψη την περασμένη Δευτέρα τριών μελών μιας οικογένειας από τη Μερσίνα, στην κατοχή των οποίων βρέθηκαν 366 (!) σπάνια και πολύτιμα αρχαία αντικείμενα, χθες συνελήφθη ένας 62χρονος στο ίδιο

Διαβάστε περισσότερα

ΔΙΑΛΕΞΗ ΕΒΔΟΜΗ Η ΠΡΩΙΜΗ ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΗ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΑ

ΔΙΑΛΕΞΗ ΕΒΔΟΜΗ Η ΠΡΩΙΜΗ ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΗ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΔΙΑΛΕΞΗ ΕΒΔΟΜΗ Η ΠΡΩΙΜΗ ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΗ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΑ 1. Εισαγωγή - Η πιο παραμελημένη περίοδος της ιστορίας της Ελληνικής είναι η μεσαιωνική. Για λόγους καθαρά ιδεολογικούς και πολιτικούς, το

Διαβάστε περισσότερα

[1] με κρεμάμενα ημικύκλια (ΣΚΗ)

[1] με κρεμάμενα ημικύκλια (ΣΚΗ) 18 Σκύφοι [1] με κρεμάμενα ημικύκλια (ΣΚΗ) Από τα νεκροταφεία τύμβων του Μακεδονικού Ολύμπου (ΜΟ) Ε. Πουλάκη Παντερµαλή I. Γενικά Στην περιοχή του Μακεδονικού Ολύµπου υπάρχουν µέχρι σήµερα τρία παραδείγµατα

Διαβάστε περισσότερα

Efi Ragia Αναστασια Γ. Γιαγκακη

Efi Ragia Αναστασια Γ. Γιαγκακη INSTITUTE OF HISTORICAL RESEARCH SECTION OF BYZANTINE RESEARCH NATIONAL HELLENIC RESEARCH FOUNDATION ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΙΣΤΟΡΙΚΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ ΤΟΜΕΑΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ ΕΘΝΙΚΟ IΔΡΥΜΑ ΕΡΕΥΝΩΝ Efi Ragia Αναστασια Γ.

Διαβάστε περισσότερα

Μινωικός Πολιτισμός σελ. 23-28

Μινωικός Πολιτισμός σελ. 23-28 Μινωικός Πολιτισμός σελ. 23-28 Να περιγράψετε ένα μινωικό ανάκτορο; Μεγάλα Συγκροτήματα κτιρίων, Είχαν πολλές πτέρυγες-δωματίων, Διοικητικά, Οικονομικά, Θρησκευτικά και Καλλιτεχνικά κέντρα της περιοχής,

Διαβάστε περισσότερα

Εύη Καραγιαννίδου Χημικός Α.Π.Θ. ΟΙ ΕΠΟΞΕΙΔΙΚΕΣ ΚΟΛΛΕΣ ΣΤΗΝ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΕΡΓΩΝ ΤΕΧΝΗΣ ΑΠΟ ΓΥΑΛΙ ή ΚΕΡΑΜΙΚΟ

Εύη Καραγιαννίδου Χημικός Α.Π.Θ. ΟΙ ΕΠΟΞΕΙΔΙΚΕΣ ΚΟΛΛΕΣ ΣΤΗΝ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΕΡΓΩΝ ΤΕΧΝΗΣ ΑΠΟ ΓΥΑΛΙ ή ΚΕΡΑΜΙΚΟ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΘΕΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΧΗΜΕΙΑΣ Εύη Καραγιαννίδου Χημικός Α.Π.Θ. ΟΙ ΕΠΟΞΕΙΔΙΚΕΣ ΚΟΛΛΕΣ ΣΤΗΝ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΕΡΓΩΝ ΤΕΧΝΗΣ ΑΠΟ ΓΥΑΛΙ ή ΚΕΡΑΜΙΚΟ ΜΕΛΕΤΗ ΤΗΣ ΚΙΝΗΤΙΚΗΣ

Διαβάστε περισσότερα

Αναρτήθηκε από τον/την Δρομπόνης Σωτήριος Πέμπτη, 18 Απρίλιος :48 - Τελευταία Ενημέρωση Πέμπτη, 18 Απρίλιος :49

Αναρτήθηκε από τον/την Δρομπόνης Σωτήριος Πέμπτη, 18 Απρίλιος :48 - Τελευταία Ενημέρωση Πέμπτη, 18 Απρίλιος :49 Στις 17 Απριλίου 2013 επισκεφθήκαμε το Αρχαιολογικό Μουσείο Μεγάρων. Η αρχαιολόγος κα Τσάλκου (την οποία θερμά ευχαριστούμε) μας παρουσίασε τα πολύ εντυπωσιακά ευρήματα της περιοχής μας δίνοντάς μας αναλυτικές

Διαβάστε περισσότερα

ΤΕΛΟΣ 1ΗΣ ΑΠΟ 5 ΣΕΛΙΔΕΣ

ΤΕΛΟΣ 1ΗΣ ΑΠΟ 5 ΣΕΛΙΔΕΣ ΑΡΧΗ 1ΗΣ ΣΕΛΙΔΑΣ ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Γ HMEΡΗΣΙΩΝ Δ ΕΣΠΕΡΙΝΩΝ ΑΥΤΟΤΕΛΩΝ ΕΙΔΙΚΩΝ ΤΜΗΜΑΤΩΝ & ΤΜΗΜΑΤΩΝ ΣΥΝΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΩΝ ΛΥΚΕΙΩΝ ΤΕΤΑΡΤΗ 20 ΙΟΥΝΙΟΥ 2018 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΥΛΙΚΩΝ

Διαβάστε περισσότερα

ΣΚΟΠΟΣ: Η σύνδεση της καλλιτεχνικής δημιουργίας με το χαρακτήρα και τη φυσιογνωμία ενός πολιτισμού.

ΣΚΟΠΟΣ: Η σύνδεση της καλλιτεχνικής δημιουργίας με το χαρακτήρα και τη φυσιογνωμία ενός πολιτισμού. ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ (file://localhost/c:/documents%20and%20settings/user/επιφάνεια%20εργασίας/κ έντρο%20εξ%20αποστάσεως%20επιμόρφωσης%20- %20Παιδαγωγικό%20Ινστιτούτο.mht) Κέντρο Εξ Αποστάσεως Επιμόρφωσης

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΗΜΕΡΗΣΙΩΝ ΕΠΑΛ ΠΕΜΠΤΗ 20 ΙΟΥΝΙΟΥ 2019 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΥΛΙΚΩΝ

ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΗΜΕΡΗΣΙΩΝ ΕΠΑΛ ΠΕΜΠΤΗ 20 ΙΟΥΝΙΟΥ 2019 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΥΛΙΚΩΝ ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΗΜΕΡΗΣΙΩΝ ΕΠΑΛ ΠΕΜΠΤΗ 20 ΙΟΥΝΙΟΥ 2019 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΥΛΙΚΩΝ ΘΕΜΑ A A1. Να χαρακτηρίσετε τις προτάσεις που ακολουθούν, γράφοντας στο τετράδιό σας, δίπλα στο γράμμα

Διαβάστε περισσότερα

ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΗΣ ΔΥΣΗΣ Ι

ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΗΣ ΔΥΣΗΣ Ι ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΗΣ ΔΥΣΗΣ Ι Ενότητα #2: Βασικές Γνώσεις I Εισαγωγή Νικόλαος Καραπιδάκης Τμήμα Ιστορίας Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative Commons. Για εκπαιδευτικό

Διαβάστε περισσότερα

Λίγα Λόγια για τον Μυκηναϊκό Πολιτισμό

Λίγα Λόγια για τον Μυκηναϊκό Πολιτισμό Λίγα Λόγια για τον Μυκηναϊκό Πολιτισμό Με τον όρο Μυκηναϊκός Πολιτισμός χαρακτηρίζεται ο προϊστορικός πολιτισμός της Ύστερης Εποχής του Χαλκού, που αναπτύχθηκε την περίοδο 1600-1100 π. Χ., κυρίως στην

Διαβάστε περισσότερα

ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΧΡΗΜΑΤΟΣ

ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΧΡΗΜΑΤΟΣ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΧΡΗΜΑΤΟΣ 1. Τα πολύ παλιά χρόνια, όταν οι άνθρωποι δημιούργησαν οικισμούς, άρχισαν να καλλιεργούν τη γη και να εκτρέφουν ζώα. Επειδή τα μέταλλα δεν είχαν ανακαλυφθεί ακόμα, οι συναλλαγές τους

Διαβάστε περισσότερα

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ. Πτυχιακή διατριβή. Ονοματεπώνυμο: Αργυρώ Ιωάννου. Επιβλέπων καθηγητής: Δρ. Αντρέας Χαραλάμπους

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ. Πτυχιακή διατριβή. Ονοματεπώνυμο: Αργυρώ Ιωάννου. Επιβλέπων καθηγητής: Δρ. Αντρέας Χαραλάμπους ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ Πτυχιακή διατριβή Διερεύνηση της αποτελεσματικότητας εναλλακτικών και συμπληρωματικών τεχνικών στη βελτίωση της ποιότητας της ζωής σε άτομα με καρκίνο

Διαβάστε περισσότερα

ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΙΣΤΟΡΙΑ. Διάλεξη 1 Βυζαντινή Ιστορία: Ορολογία Περιοδολογήσεις - Iδεολογικοποίηση. Νικόλαος Γ. Χαραλαμπόπουλος Τμήμα Φιλολογίας

ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΙΣΤΟΡΙΑ. Διάλεξη 1 Βυζαντινή Ιστορία: Ορολογία Περιοδολογήσεις - Iδεολογικοποίηση. Νικόλαος Γ. Χαραλαμπόπουλος Τμήμα Φιλολογίας ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΙΣΤΟΡΙΑ Διάλεξη 1 Βυζαντινή Ιστορία: Ορολογία Περιοδολογήσεις - Iδεολογικοποίηση Νικόλαος Γ. Χαραλαμπόπουλος Τμήμα Φιλολογίας Σκοποί ενότητας Με την εισαγωγική διάλεξη επιδιώκεται η εισαγωγή

Διαβάστε περισσότερα

6.2 Υπόστρωμα Συνεκτικότητα και πρόσφυση, αποσπάσεις Εικ.41, 42

6.2 Υπόστρωμα Συνεκτικότητα και πρόσφυση, αποσπάσεις Εικ.41, 42 διαφόρων κατευθύνσεων και ανοιγμάτων στις ενώσεις των τοίχων αλλά και περιμετρικά στην τοιχοποιία. Μία άλλη αιτία της αποδιοργάνωσης της τοιχοποιίας, είναι η εξασθένιση του υλικού της ξυλοδεσιάς που είχε

Διαβάστε περισσότερα

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΤΜΗΜΑ ΟΔΟΝΤΙΑΤΡΙΚΗΣ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΟΔΟΝΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΑΝΩΤΕΡΑΣ ΠΡΟΣΘΕΤΙΚΗΣ

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΤΜΗΜΑ ΟΔΟΝΤΙΑΤΡΙΚΗΣ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΟΔΟΝΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΑΝΩΤΕΡΑΣ ΠΡΟΣΘΕΤΙΚΗΣ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΤΜΗΜΑ ΟΔΟΝΤΙΑΤΡΙΚΗΣ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΟΔΟΝΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΑΝΩΤΕΡΑΣ ΠΡΟΣΘΕΤΙΚΗΣ ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΤΗΣ ΣΥΓΚΡΑΤΗΤΙΚΗΣ ΙΚΑΝΟΤΗΤΑΣ ΟΡΙΣΜΕΝΩΝ ΠΡΟΚΑΤΑΣΚΕΥΑΣΜΕΝΩΝ ΣΥΝΔΕΣΜΩΝ ΑΚΡΙΒΕΙΑΣ

Διαβάστε περισσότερα

ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΚΗ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ ΙΑ 10. Η Παλαιοανακτορική Κρήτη (ΜΜΙΒ ΜΜΙΙΙΑ)

ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΚΗ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ ΙΑ 10. Η Παλαιοανακτορική Κρήτη (ΜΜΙΒ ΜΜΙΙΙΑ) ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΚΗ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ ΙΑ 10 Η Παλαιοανακτορική Κρήτη (ΜΜΙΒ ΜΜΙΙΙΑ) Ίδρυση των πρώτων ανακτορικών κέντρων Κύριο χαρακτηριστικό στην κεραμική η εμφάνιση του καμαραϊκού ρυθμού, ο οποίοςαποτελεί προϊόν των

Διαβάστε περισσότερα

Από τα νεκροταφεία τύμβων του Μακεδονικού Ολύμπου (ΜΟ) I. Γενικά

Από τα νεκροταφεία τύμβων του Μακεδονικού Ολύμπου (ΜΟ) I. Γενικά 4 Χειροποίητες φιάλες με οριζόντιες λαβές & μία «σαλτσιέρα» [1] Από τα νεκροταφεία τύμβων του Μακεδονικού Ολύμπου (ΜΟ) I. Γενικά Ε. Πουλάκη Παντερµαλή Πρόκειται για τέσσερα ρηχά και ευρέα χειροποίητα αγγεία,

Διαβάστε περισσότερα

Αξιοποίηση Φυσικών Αντιοξειδωτικών στην Εκτροφή των Αγροτικών

Αξιοποίηση Φυσικών Αντιοξειδωτικών στην Εκτροφή των Αγροτικών Ζώων για Παραγωγή Προϊόντων Ποιότητας» 1 Αξιοποίηση Φυσικών Αντιοξειδωτικών στην Εκτροφή των Αγροτικών Ζώων για Παραγωγή Προϊόντων Ποιότητας Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών Εργαστήριο Ζωοτεχνίας MIS 380231

Διαβάστε περισσότερα

Έτσι ήταν η Θεσσαλονίκη στην αρχαιότητα - Υπέροχη ψηφιακή απεικόνιση

Έτσι ήταν η Θεσσαλονίκη στην αρχαιότητα - Υπέροχη ψηφιακή απεικόνιση Έτσι ήταν η Θεσσαλονίκη στην αρχαιότητα - Υπέροχη ψηφιακή απεικόνιση - Με την βοήθεια της τεχνολογίας αρχαιολόγοι κατάφεραν να απεικονίσουν την Θεσσαλονίκη της αρχαιότητας - Μια ζηλευτή πόλη με Ιππόδρομο,

Διαβάστε περισσότερα

ΤΑ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΨΗΦΙΔΩΤΑ ΚΑΙ Η ΕΞΑΠΛΩΣΗ ΤΟΥΣ ΣΤΟ ΧΩΡΟ ΚΑΙ ΣΤΟ ΧΡΟΝΟ.

ΤΑ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΨΗΦΙΔΩΤΑ ΚΑΙ Η ΕΞΑΠΛΩΣΗ ΤΟΥΣ ΣΤΟ ΧΩΡΟ ΚΑΙ ΣΤΟ ΧΡΟΝΟ. ΤΑ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΨΗΦΙΔΩΤΑ ΚΑΙ Η ΕΞΑΠΛΩΣΗ ΤΟΥΣ ΣΤΟ ΧΩΡΟ ΚΑΙ ΣΤΟ ΧΡΟΝΟ. ΠΟΜΠΗΪΑ : ΠΕΡΙΣΤΕΡΙΑ ΔΡΟΣΙΖΟΝΤΑΙ ΣΕ ΧΡΥΣΗ ΛΕΚΑΝΗ Ψηφιδωτό του 2ου στυλ Το μωσαϊκό αυτό προέρχεται από την ομώνυμη οικία και έχει

Διαβάστε περισσότερα

Η Παγκόσμια Κληρονομιά της Κύπρου

Η Παγκόσμια Κληρονομιά της Κύπρου Η Παγκόσμια Κληρονομιά της Κύπρου Η Συνθήκη για την Προστασία της Παγκόσμιας Πολιτιστικής και Φυσικής Κληρονομιάς, που υιοθετήθηκε από την UNESCO το 1972, σηματοδότησε μια νέα εποχή στη διατήρηση των πολιτιστικών

Διαβάστε περισσότερα

ηαποκάλυψη αρχαιοτήτων στις βορειοανατολικές υπώρειες του λοφώδους

ηαποκάλυψη αρχαιοτήτων στις βορειοανατολικές υπώρειες του λοφώδους κωνσταντινα Γραβανη e-mail: cgravani@cc.uoi.gr ΠανεΠιστηΜιουΠολη Δουρουτησ: αρχαιολογικεσ ερευνεσ, εργασιεσ και Μελετεσ: συντομη αναφορα ηαποκάλυψη αρχαιοτήτων στις βορειοανατολικές υπώρειες του λοφώδους

Διαβάστε περισσότερα

ΕΦΟΡΕΙΑ ΒΥΖΑΝΤΙΝΩΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΩΝ

ΕΦΟΡΕΙΑ ΒΥΖΑΝΤΙΝΩΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΩΝ 19η ΕΦΟΡΕΙΑ ΒΥΖΑΝΤΙΝΩΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΩΝ ΤΡΙΚΑΛΑ Πλάτανος Θέση «Ομβριάσα» Η 19η ΕΒΑ διενεργεί ανασκαφική έρευνα στον αγρό ιδιοκτησίας Σ. και Α. Υφαντή, η οποία είναι συνέχεια αυτής που διενεργούσε η 7η ΕΒΑ,

Διαβάστε περισσότερα

Ι. ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟ Β': Η ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΧΑΛΚΟΥ ( π.Χ.) 3. Ο ΜΙΝΩΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ. - Η Κρήτη κατοικήθηκε για πρώτη φορά τη... εποχή.

Ι. ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟ Β': Η ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΧΑΛΚΟΥ ( π.Χ.) 3. Ο ΜΙΝΩΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ. - Η Κρήτη κατοικήθηκε για πρώτη φορά τη... εποχή. Ι. ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟ Β': Η ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΧΑΛΚΟΥ (3000-1100π.Χ.) 3. Ο ΜΙΝΩΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ - Η Κρήτη κατοικήθηκε για πρώτη φορά τη... εποχή. - Ο σημαντικότερος οικισμός ήταν η... - Κατά τη 2 η και 3 η χιλιετία

Διαβάστε περισσότερα

Μοναδικά ευρήματα σε Σικυώνα

Μοναδικά ευρήματα σε Σικυώνα 06/09/2019 Μοναδικά ευρήματα σε Σικυώνα / Παιδεία και Πολιτισμός Ενδυναμώνεται το ενδεχόμενο εντοπισμού της αρχαϊκής πόλης της Σικυώνας στη σημερινή περιοχή του Αγ. Κωνσταντίνου. Οικιστικά κατάλοιπα κλασσικής

Διαβάστε περισσότερα

Αρχαιολογία των γεωμετρικών και αρχαϊκών χρόνων ( π.χ.). Δημήτρης Πλάντζος

Αρχαιολογία των γεωμετρικών και αρχαϊκών χρόνων ( π.χ.). Δημήτρης Πλάντζος [IA11] ΚΛΑΣΙΚΗ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ Α Αρχαιολογία των γεωμετρικών και αρχαϊκών χρόνων (1100-480 π.χ.). Δημήτρης Πλάντζος Πηγές και μέθοδοι (συνέχεια) Ο κλασικός αρχαιολόγος ταξινομεί το υλικό του: Κατά χρονική

Διαβάστε περισσότερα

Μοναδικό παλαιοχριστιανικό μνημείο οι Κατακόμβες της Μήλου

Μοναδικό παλαιοχριστιανικό μνημείο οι Κατακόμβες της Μήλου 09/04/2019 Μοναδικό παλαιοχριστιανικό μνημείο οι Κατακόμβες της Μήλου / Ιστορία - Εθνικά Θέματα Αθανάσιος Κίμων Ευθυμίου, Δημοσιογράφος Εκτός από κοιμητήριο, οι κατακόμβες ήταν και τόπος λατρείας. Έτσι

Διαβάστε περισσότερα

ΚΥΚΛΑΔΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ ΙΣΤΟΡΙΑ Α ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ

ΚΥΚΛΑΔΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ ΙΣΤΟΡΙΑ Α ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΚΥΚΛΑΔΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ ΙΣΤΟΡΙΑ Α ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ Το υλικό που χρησιμοποιήθηκε για τα φύλλα εργασίας προέρχεται εξολοκλήρου από το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης Διαβάζουμε: Οι Κυκλάδες οφείλουν το όνομά τους στη γεωγραφική

Διαβάστε περισσότερα

Νέα σημαντικά ευρήματα στο ναυάγιο των Αντικυθήρων

Νέα σημαντικά ευρήματα στο ναυάγιο των Αντικυθήρων Ναυάγιο των Αντικυθήρων Η συστηματική και προσεκτική δουλειά που γίνεται στο ναυάγιο των Αντικυθήρων, αποφέρει σημαντικά αποτελέσματα. Ναυάγιο των Αντικυθήρων Στην πρόσφατη υποβρύχια έρευνα που διεξήγαγε

Διαβάστε περισσότερα

Αρχαιολογία των γεωμετρικών και αρχαϊκών χρόνων ( π.χ.). Δημήτρης Πλάντζος

Αρχαιολογία των γεωμετρικών και αρχαϊκών χρόνων ( π.χ.). Δημήτρης Πλάντζος [IA11] ΚΛΑΣΙΚΗ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ Α Αρχαιολογία των γεωμετρικών και αρχαϊκών χρόνων (1100-480 π.χ.). Δημήτρης Πλάντζος Πρώιμοι και Γεωμετρικοί χρόνοι (1100-700 π.χ.) (συνέχεια) Οι περίοδοι της αρχαίας ελληνικής

Διαβάστε περισσότερα

1.ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΑ. Μουσείο της Ακρόπολης

1.ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΑ. Μουσείο της Ακρόπολης ΠΡΟΤΥΠΟΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΟ ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΟ ΓΥΜΝΑΣΙΟΙΩΝΙ ΕΙΟΥ ΙΩΝΙ ΕΙΟΥΣΧΟΛΗΣ ΟΜΙΛΟΣ: Πάµε Μουσείο ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ: : 2013-14 14 ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: Παραράς Ι. ΗΜΙΟΥΡΓΟΙ: Καπιζιώνη Σπυριδούλα Χατζηφούντα Μαριάννα Χιώτη

Διαβάστε περισσότερα

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ. β. Το κολλάρισμα του χαρτιού στην Ανατολή γινόταν με αμυλόκολλα και στη Δύση με ζελατίνη. Σωστό

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ. β. Το κολλάρισμα του χαρτιού στην Ανατολή γινόταν με αμυλόκολλα και στη Δύση με ζελατίνη. Σωστό ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Γ HMEΡΗΣΙΩΝ Δ ΕΣΠΕΡΙΝΩΝ ΑΥΤΟΤΕΛΩΝ ΕΙΔΙΚΩΝ ΤΜΗΜΑΤΩΝ & ΤΜΗΜΑΤΩΝ ΣΥΝΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΩΝ ΛΥΚΕΙΩΝ ΤΕΤΑΡΤΗ 20 ΙΟΥΝΙΟΥ 2018 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΥΛΙΚΩΝ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΘΕΜΑ

Διαβάστε περισσότερα

ΚΕΦ. 4. ΟΙ ΑΡΑΒΙΚΕΣ ΚΑΤΑΚΤΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΟΙ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ

ΚΕΦ. 4. ΟΙ ΑΡΑΒΙΚΕΣ ΚΑΤΑΚΤΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΟΙ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΚΕΦ. 4. ΟΙ ΑΡΑΒΙΚΕΣ ΚΑΤΑΚΤΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΟΙ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ α. η αραβική εξάπλωση με την καθοδήγηση των δύο πρώτων χαλιφών οι Άραβες εισέβαλαν και κατέκτησαν σε σύντομο χρονικό διάστημα τις πλούσιες χώρες της Εγγύς

Διαβάστε περισσότερα

Ιστορία Σλαβικών Λαών

Ιστορία Σλαβικών Λαών ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Ενότητα 12 η :Μαυροβούνιο Αγγελική Δεληκάρη Λέκτορας Μεσαιωνικής Ιστορίας των Σλαβικών Λαών Τμήμα Ιστορίας Αρχαιολογίας ΑΠΘ Άδειες Χρήσης

Διαβάστε περισσότερα

Ο Πράσινος Θεσσαλικός Λίθος ενώνει για αιώνες λαούς, θρησκείες και πολιτισμούς

Ο Πράσινος Θεσσαλικός Λίθος ενώνει για αιώνες λαούς, θρησκείες και πολιτισμούς 09/03/2019 Ο Πράσινος Θεσσαλικός Λίθος ενώνει για αιώνες λαούς, θρησκείες και πολιτισμούς / Παιδεία και Πολιτισμός Στις διαλέξεις του, ο αναπληρωτής καθηγητής Κοιτασματολογίας- Γεωχημείας του ΑΠΘ, Βασίλειος

Διαβάστε περισσότερα

Η ιστορική πατρότητα του όρου «Μεσόγειος θάλασσα» ανήκει στους Λατίνους και μάλιστα περί τα μέσα του 3ου αιώνα που πρώτος ο Σολίνος τη ονομάζει

Η ιστορική πατρότητα του όρου «Μεσόγειος θάλασσα» ανήκει στους Λατίνους και μάλιστα περί τα μέσα του 3ου αιώνα που πρώτος ο Σολίνος τη ονομάζει Η ιστορική πατρότητα του όρου «Μεσόγειος θάλασσα» ανήκει στους Λατίνους και μάλιστα περί τα μέσα του 3ου αιώνα που πρώτος ο Σολίνος τη ονομάζει χαρακτηριστικά «Mare Mediterraneum» ως μεταξύ δύο ηπείρων

Διαβάστε περισσότερα

ΠΟΥ ΔΙΑΔΙΔΕΤΑΙ ΤΟ ΦΩΣ

ΠΟΥ ΔΙΑΔΙΔΕΤΑΙ ΤΟ ΦΩΣ 1 ΦΩΣ Στο μικρόκοσμο θεωρούμε ότι το φως έχει δυο μορφές. Άλλοτε το αντιμετωπίζουμε με τη μορφή σωματιδίων που ονομάζουμε φωτόνια. Τα φωτόνια δεν έχουν μάζα αλλά μόνον ενέργεια. Άλλοτε πάλι αντιμετωπίζουμε

Διαβάστε περισσότερα

ΑΝΑΖΗΤΩΝΤΑΣ ΤΗ ΧΑΜΕΝΗ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑ. Αμαλία Κ. Ηλιάδη, φιλόλογοςιστορικός

ΑΝΑΖΗΤΩΝΤΑΣ ΤΗ ΧΑΜΕΝΗ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑ. Αμαλία Κ. Ηλιάδη, φιλόλογοςιστορικός ΑΝΑΖΗΤΩΝΤΑΣ ΤΗ ΧΑΜΕΝΗ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑ 1 ΒΥΖΑΝΤΙΟ Η ΜΑΚΡΟΒΙΟΤΕΡΗ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑ ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΑΝΘΡΩΠΟΤΗΤΑΣ 2 ΣΚΟΤΕΙΝΗ ΠΛΕΥΡΑ Συνομωσίες, ίντριγκες και μηχανορραφίες. Θρησκευτικός φανατισμός Δεισιδαιμονία.

Διαβάστε περισσότερα

Η ΔΙΑΤΡΟΦΗ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΣΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ

Η ΔΙΑΤΡΟΦΗ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΣΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ Η ΔΙΑΤΡΟΦΗ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΣΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ ΚΕΙΜΕΝΑ ΚΟΜΒΟΥ Ψαράς που κρατάει ψάρια, τοιχογραφία από τον προϊστορικό οικισμό στο Ακρωτήρι της Θήρας, 70 π.χ., Αθήνα, Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο. Photo ΥΠ.ΠΟ.Α./ΤΑΠ

Διαβάστε περισσότερα

Εγκαίνια έκθεσης 23.10.2013, 13.00 Διάρκεια Έκθεσης 19.10.2013 19.1.2014

Εγκαίνια έκθεσης 23.10.2013, 13.00 Διάρκεια Έκθεσης 19.10.2013 19.1.2014 Εγκαίνια έκθεσης 23.10.2013, 13.00 Διάρκεια Έκθεσης 19.10.2013 19.1.2014 Επιμέλεια έκθεσης Αγαθονίκη Τσιλιπάκου, Νίκος Μπονόβας Mε την περιοδική έκθεση «Η τιμή του αγίου Μάμαντος στη Μεσόγειο: Ένας ακρίτας

Διαβάστε περισσότερα