ΑΡΧΑΙΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΚΑΙ ΛΑΤΙΝΙΚΩΝ

Transcript

1 ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ ΑΡΧΑΙΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΚΑΙ ΛΑΤΙΝΙΚΩΝ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΚΥΠΡΟΥ ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑTΩΝ

2 ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ ΑΡΧΑΙΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΚΑΙ ΛΑΤΙΝΙΚΩΝ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΚΥΠΡΟΥ ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑTΩΝ

3 ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ΕΚΔΟΣΗ 2010 ISBN ΣΕΙΡΑΣ: ISBN:

4 Αντώνης Τσακμάκης Αναπληρωτής Καθηγητής Αρχαίας Ελληνικής Φιλολογίας Πανεπιστήμιο Κύπρου Αντώνης Πετρίδης Λέκτορας Αρχαίας Ελληνικής Φιλολογίας Ανοικτό Πανεπιστήμιο Κύπρου ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ ΓΙΑ ΤΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΤΩΝ ΑΡΧΑΙΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΚΑΙ ΛΑΤΙΝΙΚΩΝ για τα δημόσια σχολεία της Κυπριακής Δημοκρατίας Λευκωσία 2009

5 ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ ΑΡΧΑΙΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΚΑΙ ΛΑΤΙΝΙΚΩΝ Περιεχόμενα 1. Εισαγωγή 3 2. Δομή του Προγράμματος Σπουδών 2.1. Βασικοί άξονες του αναλυτικού προγράμματος και Προγράμματος Σπουδών στην Αρχαία Ελληνική Γλώσσα και Γραμματεία και στη Λατινική Γλώσσα και Γραμματεία Η θέση των αρχαιογνωστικών αντικειμένων στο εκπαιδευτικό μας σύστημα Ανθρωπιστική και αισθητική παιδεία, διαπολιτισμική και διαθεματική αγωγή Φιλοσοφία και μεθοδολογία της διδασκαλίας των κλασικών γλωσσών στο εκπαιδευτικό μας σύστημα Σκοπος της διδασκαλιας των Αρχαιων Ελληνικων και Λατινικων Στόχοι Θεματικές Περιοχές Αρχαία Ελληνική Γλώσσα και Γραμματεία Κοινού Κορμού (πρωτότυπο) Αρχαία Ελληνική Γλώσσα και Λογοτεχνία Γυμνασίου - Λυκείου (μετάφραση) Λατινική Γλώσσα και Λογοτεχνία Περιεχόμενο και μέθοδος της διδασκαλίας 3.1. Αρχές επιλογής της ύλης Γενικές παιδαγωγικές και μεθοδολογικές αρχές Αρχαία Ελληνική Γλώσσα και Γραμματεία 32 1

6 3.3. Περιεχόμενο Αρχαία ελληνική Γλώσσα και Γραμματεία από το πρωτότυπο Αρχαία Ελληνική Γραμματεία από μετάφραση Βοηθητικοί πίνακες(μεθοδολογία) Δείκτες Επιτυχίας Διδακτικά εγχειρίδια Παραρτήματα 1. Διδακτική ενότητα για την Α Γυμνασίου 63 (φυλλάδιο μαθητή) 2. Διδακτική ενότητα για την Α Γυμνασίου 81 (οδηγίες για τον καθηγητή) 3. Συνοδευτικά μέτρα 102 2

7 Η Επιτροπή εκφράζει τις ευχαριστίες της στην ομάδα των φιλολόγων που πλαισίωσε τις εργασίες της και συνέβαλε εθελοντικά στην εκπόνηση του Προγράμματος Σπουδών. Η ομάδα αποτελέσθηκε από τις/τους Επιθεωρήτριες/τές κκ. Ελένη Κάρνου, Πέτρο Πέτρου και Λουκία Χατζημιχαήλ, τις συμβούλους κκ. Ειρήνη Ροδοσθένους (εκπαιδευτική συντονίστρια) και Μαρίνα Αθανασίου, τις/τους φιλολόγους κκ. Καλλιόπη Χριστοφόρου-Πούγιουρου, Έλενα Πηδιά, Σταύρο Σταύρου και Άντρη Χριστοδούλου και τη φιλόλογοεκπρόσωπο της ΟΕΛΜΕΚ κ. Παναγιώτα Χρυσοστόμου Παπακώστα. 3

8 ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ ΓΙΑ ΤΟ ΜΑΘΗΜΑ ΤΩΝ ΑΡΧΑΙΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΚΑΙ ΛΑΤΙΝΙΚΩΝ ΣΤΟ ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΚΑΙ ΤΟ ΛΥΚΕΙΟ 1. Εισαγωγή Το μάθημα των Αρχαίων Ελληνικών στο Γυμνάσιο και το Λύκειο και εν μέρει το μάθημα των Λατινικών στο Λύκειο συνδυάζει δύο διακριτά γνωστικά αντικείμενα που απαιτούν διαφορετικές, αλλά αλληλένδετες επιστημονικές προσεγγίσεις. Πρόκειται αφενός για μαθήματα γλωσσικά, αφετέρου για μαθήματα λογοτεχνίας (φιλολογικά). Στην περίπτωση της διδασκαλίας λογοτεχνικών κειμένων από το πρωτότυπο η φιλολογική προσέγγιση συνδυάζεται με τη γλωσσική διδασκαλία, χωρίς ωστόσο να χάνεται η αυτοτέλειά της. Η διάκριση γλωσσικών και φιλολογικών μεθόδων και στόχων είναι σημαντική, ακόμα και εκεί όπου συνδυάζονται. Η εν γένει αρχαιογνωστική παιδεία υπηρετείται μέσα από το πρόγραμμα σπουδών, με τρόπο συμπληρωματικό άλλων μαθημάτων (λ.χ. της Ιστορίας) χωρίς να αποτελεί αυτοτελές γνωστικό αντικείμενο του προγράμματος σπουδών. 2. ΔΟΜΗ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΣΠΟΥΔΩΝ 2.1. ΒΑΣΙΚΟΙ ΑΞΟΝΕΣ ΤΟΥ ΑΝΑΛΥΤΙΚΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΚΑΙ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΣΠΟΥΔΩΝ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ΚΑΙ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ ΚΑΙ ΣΤΗ ΛΑΤΙΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ΚΑΙ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ Η θέση των αρχαιογνωστικών αντικειμένων στο εκπαιδευτικό μας σύστημα Η γλωσσική αγωγή και η λογοτεχνική παιδεία, πέρα από την απαιτούμενη εκπαίδευση των εκπαιδευτικών στο οικείο αντικείμενο και την παιδαγωγική κατάρτιση που σαφώς προϋποθέτουν, απαιτούν προγράμματα σπουδών και διδακτικό υλικό που να αξιοποιούν επιπλέον τις προόδους της γλωσσολογίας και της επιστήμης της επικοινωνίας, της θεωρίας της λογοτεχνίας, και της θεωρίας του πολιτισμού προκειμένου να ανταποκριθούν στις προσδοκίες και τις ανάγκες της γενιάς που σήμερα εντάσσεται στο εκπαιδευτικό μας σύστημα. Ειδικότερα τα αρχαιογνωστικά αντικείμενα αντιμετωπίζουν προκλήσεις και ευκαιρίες που λαμβάνονται σοβαρά υπόψη κατά την κατάρτιση των Προγραμμάτων Σπουδών. Η καλπάζουσα επέκταση της χρήσης νέων τεχνολογιών, η καθιέρωση νέων μέσων επικοινωνίας μεταξύ ατόμων και ομάδων, η παγκοσμιοποίηση και οι συνακόλουθες διαπολιτισμικές επαφές θέτουν την ανθρωπιστική παιδεία του 21 ου αιώνα μπροστά σε σημαντικές προκλήσεις. Η συρρίκνωση του ελεύθερου χρόνου των ανθρώπων στη σύγχρονη κοινωνία, η προϊούσα διάδοση των οπτικοακουστικών μέσων ψυχαγωγίας, η αύξηση των ευκαιριών κοινωνικής δραστηριοποίησης και αξιοποίησης του ελεύθερου χρόνου των ανθρώπων ανταγωνίζεται την ενασχόλησή τους με τη λογοτεχνία (που 4

9 περιλαμβάνει και την κλασική λογοτεχνία, για τη μελέτη της οποίας αποκτούν βασικά εφόδια στο σχολείο). Η τάση αυτή αναστέλλεται εν μέρει με την γενικότερη άνοδο του μέσου μορφωτικού επιπέδου. Εν πάση περιπτώσει η διδασκαλία της λογοτεχνίας, αρχαίας και σύγχρονης, στη Μέση Εκπαίδευση δεν στηρίζεται σε αυτονόητες παραδοχές, αλλά οφείλει να δικαιολογήσει τη θέση της εν μέσω μιας πληθώρας ανταγωνιστικών ερεθισμάτων και περισπασμών. Ιδιαίτερα στον ελληνόφωνο χώρο συντρέχουν πρόσθετοι λόγοι για συστηματικότερη αναφορά της σύγχρονης εγκύκλιας παιδείας στην ελληνορωμαϊκή αρχαιότητα. Ο κλασικός πολιτισμός έχει καθορίσει ιστορικά σε μεγάλο βαθμό τη νεοελληνική ταυτότητα, είτε μέσω της οργανικής συνέχειας που παρατηρείται σε στοιχεία πολιτισμού είτε μέσω της χρήσης και της διαμεσολαβητικής πρόσληψής του σε νεότερες εποχές (συμπεριλαμβανομένου του Χριστιανισμού και της Ορθόδοξης Εκκλησίας και τις θετικές ή αρνητικές στάσεις που κατά καιρούς εξεδήλωνε απέναντι σε στοιχεία του αρχαιοελληνικού κόσμου) Ανθρωπιστική και αισθητική παιδεία, διαπολιτισμική και διαθεματική αγωγή Η αισθητική αγωγή και ειδικά η κλασική παιδεία, ως παιδεία ανθρωπιστική, που συνιστά το απαύγασμα της παιδαγωγικής πείρας αιώνων, δεν δημιουργούν απλώς κοινωνικό κεφάλαιο χρήσιμο σε ένα στατικό πλαίσιο παραδοσιακού τύπου, αλλά συμβολικό κεφάλαιο, εκ των ων ουκ άνευ για τους σύγχρονους Ευρωπαίους πολίτες. Ο Κύπριος πολίτης καλείται να διαχειριστεί πια την εθνική του ταυτότητα, το παρελθόν και τις παραδόσεις του στο πλαίσιο της μεγάλης πολυεθνικής και πολυπολιτισμικής ευρωπαϊκής οικογένειας. Μέσα στο καινούριο αυτό περιβάλλον κάθε άνθρωπος είναι φορέας πολιτισμού και διαχειριστής πολιτιστικής κληρονομιάς. Η αυξημένη βαρύτητα του ατόμου, όμως, αναδεικνύει και την προσωπική ευθύνη του καθενός: ο σύγχρονος πολίτης δεν πρέπει να διαθέτει μόνο γνώσεις, αλλά και καλλιεργημένες μεταγνωστικές δεξιότητες: δεν αρκεί μόνο να γνωρίζει, αλλά να ξέρει επίσης πώς και γιατί γνωρίζει. Η αποστολή της γλωσσικής, ιστορικής και αισθητικής αγωγής στο σύγχρονο σχολείο είναι άμεσα συνυφασμένη με το ζήτημα της ταυτότητας και του αυτοπροσδιορισμού του ανθρώπου των επόμενων δεκαετιών. Ο κλασικός πολιτισμός επαναξιολογείται μέσω της ιστορικής του σημασίας για τη συγκρότηση της σύγχρονης ευρωπαϊκής ταυτότητας, και των καταβολών των εννοιών, των λογοτεχνικών μορφών, της ιδεολογίας και των θεσμών που έχουν σφραγίσει τη διαμόρφωση των ευρωπαϊκών πολιτισμών. Η σύγχρονη αναγέννηση του ενδιαφέροντος για την Αρχαία Ελλάδα και τη Ρώμη είναι η φυσική απόληξη της αναζήτησης των καταβολών και των συνεκτικών στοιχείων του Δυτικού Πολιτισμού, και ειδικότερα της Ευρωπαϊκής παιδείας. Η αρχαιογνωσία δεν αποτελεί μουσειακό αντικείμενο, αλλά παιδευτικό αγαθό που συμβάλλει στη θεμελίωση και τη συνοχή του αξιακού συστήματος της 5

10 ενωμένης Ευρώπης, στο οποίο κεντρική θέση κατέχει ο προβληματισμός γύρω από τον προσδιορισμό των εννοιών του ανθρώπου, του πολίτη, των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, του ορθού λόγου, της ευνομίας, των τεχνών και της ανεξάρτητης επιστημονικής έρευνας κ.ο.κ. Το πολύγλωσσο και πολυπολιτισμικό περιβάλλον στο οποίο θα ζήσει η σημερινή γενιά μαθητών υποβάλλει ερωτήματα και προβληματισμούς σχετικά με το ρόλο ειδικά του δημοσίου σχολείου στη διαμόρφωση του πολίτη του μέλλοντος ενός πολίτη με γερές πολιτισμικές ρίζες και αίσθηση των ιστορικών του καταβολών, εφοδιασμένου, όμως, ταυτόχρονα με ισχυρά αντισώματα ενάντια στην ξενοφοβία και το ρατσισμό και υψηλά επίπεδα ανοχής για τον Άλλο. Η κλασική Ελλάδα συνεχίζει να αποτελεί ανεξάντλητη πηγή διδαγμάτων προς την κατεύθυνση του διυποκειμενικού και διαπολιτισμικού διαλόγου ακόμη και ως παράδειγμα προς αποφυγήν σε μερικές περιπτώσεις. Ο κλασικός πολιτισμός μπορεί να λειτουργήσει διδακτικά στη σύγχρονη κοινωνία αρκεί μόνο να ιδωθεί χωρίς στρεβλωτικές εξιδανικεύσεις, χωρίς φετιχισμό, αλλά και χωρίς εθελότυφλες, ιδεοληπτικές αρνήσεις της διαλεκτικής του σχέσης με το παρόν. Ειδικότερα η διαπολιτισμική αγωγή, επιβαλλόμενη παιδαγωγική σταθερά πια στις μέρες μας, θέτει γόνιμα ερωτήματα που μπορούν να απαντηθούν μέσα από τη συστηματική γνώση του πολιτισμού και της ιστορίας, και την καλλιέργεια του θεωρητικού στοχασμού. Τα αρχαία κείμενα μπορούν και πρέπει όχι μόνο να μελετώνται ως φορείς διαχρονικών αξιών και ηθικών παραινέσεων, αλλά και να αποδομούνται ως ιστορικώς προσδιορισμένοι φορείς ιδεολογίας. Τα σκοτεινά σημεία του αρχαίου ελληνικού κόσμου δεν πρέπει να ωραιοποιούνται ή να αποκρύπτονται: συνιστούν ευκαιρίες για διδασκαλία και μάθηση. Η αρχαιογνωστική επιστήμη στοχεύει πρωτίστως στην προαγωγή της κατανόησης του αρχαίου πολιτισμού μέσα στο οικείο ιστορικό και πολιτισμικό του πλαίσιο. Μια τέτοια προσέγγιση της Αρχαιότητας αποτρέπει εξ ορισμού τη ρομαντική αρχαιοπληξία και συντείνει στη διάπλαση μιας διαλεκτικής σχέσης με την παράδοση και στην όξυνση της κριτικής ικανότητας των μαθητών. Μια τέτοια προσέγγιση, επίσης, καλλιεργεί τη δυνατότητα του μαθητή να διακρίνει επιβιώσεις του παρελθόντος στο παρόν και να προβεί σε προσωπικές επιλογές ως προς τα περιθώρια αξιοποίησης του χθες στο σήμερα. Η διαπολιτισμική αγωγή δεν μπορεί παρά να είναι επίσης και αγωγή διαθεματική. Παράλληλες εκφράσεις αναζητήσεων και πεποιθήσεων που αποκαλύπτονται και σε άλλες εκφάνσεις της τέχνης, του υλικού και πνευματικού πολιτισμού, απαιτείται να αποτελούν απαραίτητο συμπλήρωμα της γλωσσικής και λογοτεχνικής διδασκαλίας. Η γλώσσα και η λογοτεχνία, άλλωστε, συνιστούν σημειωτικά συστήματα που τελούν σε συσχετισμό με άλλα. Η σύγχρονη εκπαίδευση απαιτεί μια συλλογική διαπραγμάτευση της γνώσης. Το αναλυτικό πρόγραμμα εκπαίδευσης πρέπει να συντείνει στην κριτική επίγνωση του φαινομένου του γραμματισμού ως δυναμικής έννοιας, ιστορικά και πολιτισμικά καθοριζόμενης. Πρέπει απαραιτήτως, επίσης, να συνδέεται με μαθήματα 6

11 καλλιτεχνικής έκφρασης, ιδιαίτερα τη θεατρική αγωγή αλλά και τη δημιουργική γραφή, ώστε η γνώση να καθίσταται ενεργητική και συμμετοχική. Οι νέες τεχνολογίες μπορούν να συμβάλουν τα μέγιστα, μεταξύ άλλων, και στην επίτευξη της διαθεματικότητας στην εκπαίδευση. Το διαδίκτυο, οι νέες μορφές τεχνολογίας στην εκπαίδευση, η ποιότητα και η ποσότητα της επικοινωνίας ευνοούν την επαναδραστηριοποίηση του ατόμου ως πολίτη, ενεργού υποκειμένου με δημόσιο λόγο που διεκδικεί συμμετοχή στη λήψη ή την κριτική αποφάσεων. Οι νέες τεχνολογίες μπορούν να διαμορφώσουν μια νέου τύπου κριτική στάση, δεξιότητα, εγρήγορση Φιλοσοφία και μεθοδολογία της διδασκαλίας των κλασικών γλωσσών στο εκπαιδευτικό μας σύστημα Η καλή εκμάθηση της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας ολοκληρώνει την κατάκτηση της Νέας Ελληνικής, προάγει την κατανόηση των χαρακτηριστικών της, διευκολύνοντας την εκμάθησή τους, προσφέροντας ιστορική γνώση της εξέλιξής της, και παρέχοντας μέσω ενός ολοκληρωμένου και κατάλληλου παραδείγματος ικανοποιητική γλωσσολογική παιδεία σε ιστορική και συστηματική προοπτική. Βέβαια, η γνώση των κλασικών γλωσσών, αν και εκλαμβάνεται ολοένα και λιγότερο ως χρηστικό εφόδιο άμεσα αξιοποιήσιμο στη σύγχρονη ζωή, δεν παύει να αποτελεί αναπαλλοτρίωτη πηγή γλωσσικής και γλωσσολογικής παιδείας, ιστορικής ευαισθητοποίησης (ιδιαίτερα στον ελληνόφωνο χώρο) και πνευματικής καλλιέργειας. Τη θέση των κλασικών γλωσσών στο εκπαιδευτικό μας σύστημα απειλούν παράγοντες όπως: η υποχώρηση του παλαιού ιδεώδους μιας γενικής ανθρωπιστικής παιδείας στο αξιακό σύστημα των σύγχρονων κοινωνιών η κλιμακούμενη υπαγωγή του σχολικού προγράμματος στη λογική της χρησιμοθηρίας και της μελλοντικής επαγγελματικής αποκατάστασης ο πολλαπλασιασμός των επιλογών με την προσφορά ποικίλων αντικειμένων αλλά και ειδικότερα γλωσσικών μαθημάτων η εν γένει μεταμοντέρνα αποδόμηση των αξιακών δομών του παρελθόντος, η οποία συχνά οδηγεί σε σαρωτικές αρνήσεις. Η διδασκαλία της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας, διατηρώντας την αυτοτέλειά της, θα συνεχίζει και θα ολοκληρώνει τη διδασκαλία της Νέας Ελληνικής γλώσσας, αξιοποιώντας και προεκτείνοντας γνώσεις, τεχνικές και στάσεις που έχουν κατακτηθεί στο πλαίσιο εκείνο. Το παρόν πρόγραμμα προϋποθέτει την προσέγγιση του γλωσσικού μαθήματος ως μαθήματος κριτικού γραμματισμού, που δίνει έμφαση στη «συστηματική καλλιέργεια της γλωσσικής και μεταγλωσσικής ενημερότητας ως προς τη λειτουργία της γλώσσας για τη δόμηση ποικίλων νοημάτων, ιδεολογιών, ταυτοτήτων και ποικίλων μορφών γραμματισμού» (βλ. Πρόγραμμα Σπουδών Νέας Ελληνικής Γλώσσας). Παράλληλα αποδίδεται η δέουσα σημασία στην πολυτροπικότητα που χαρακτηρίζει το σύγχρονο γραμματισμό. Η έννοια του 7

12 γραμματισμού διευρύνεται σήμερα με την κριτική πρόσληψη διαφόρων ειδών κειμένου. Η σύγχρονη έρευνα χρησιμοποιεί πια τον όρο πολυγραμματισμός, ο οποίος καλύπτει φαινόμενα επικοινωνίας μέσω ποικίλων σημειωτικών συστημάτων, που συνδυάζονται μεταξύ τους. Κατεξοχήν πολυτροπικό σύστημα, π.χ., είναι το θέατρο. Η διδασκαλία του αρχαίου δράματος, συνεπώς, μπορεί να καταστεί πρότυπη μορφή επεξεργασίας πολυτροπικού κειμένου. Η αποτελεσματικότητα της διδασκαλίας των αρχαιογνωστικών μαθημάτων απαιτεί την οργανική ένταξή τους στο πλέγμα Προγραμμάτων Σπουδών που περιλαμβάνει το νέο Αναλυτικό Πρόγραμμα. Έχοντας υπόψη το αντίστοιχο ΠΣ της ΝΕ και υιοθετώντας τις βασικές του αρχές, το γλωσσικό σκέλος θα πρέπει να στοιχηθεί όπου είναι δυνατόν στις μεθόδους αξιολόγησης που θα εφαρμοστούν εκεί. Αυτό θα απαιτήσει συνεργασία των ομάδων ανάπτυξης του διδακτικού υλικού. Η θεωρητική και πρακτική σύγκλιση του επιστημολογικού παραδείγματος, των μεθόδων και τεχνικών διδασκαλίας της Αρχαίας και Νέας Ελληνικής, όπου αυτό είναι δυνατόν (και με την επιφύλαξη ότι οι κλασικές γλώσσες δεν είναι ομιλούμενες γλώσσες), αναμένεται να εξασφαλίσει τη μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα της διδασκαλίας, εξοικονόμηση διδακτικού χρόνου, καλύτερη αξιοποίηση στο πλαίσιο ενός διαθεματικού προσανατολισμού των σπουδών και αυξημένη αποδοχή του μαθήματος. Στο πλαίσιο αυτό επανασημασιοδοτείται και η κλασική ρητορική παράδοση που αποτέλεσε τη βάση της παραδοσιακής προσέγγισης των κλασικών γλωσσών στην εκπαίδευση. Τέλος, στο νέο Πρόγραμμα Σπουδών, ιδιαίτερη σημασία αποδίδεται από θεωρητική και πρακτική άποψη στη διδασκαλία της μετάφρασης, που παραδοσιακά κατέχει βασική θέση στη διδασκαλία της Αρχαίας Ελληνικής. Η επιστημονική προσέγγιση του αντικειμένου της μετάφρασης ανταποκρίνεται στην ανάγκη για αυξημένη θεωρητική και πρακτική κατάρτιση στο σύγχρονο πολύγλωσσο παγκόσμιο περιβάλλον. Η μετάφραση αποτελεί κομβικό προσόν στον 21 αι., εφόσον συμβάλλει στη βαθύτερη επίγνωση του γλωσσικού συστήματος, στην όξυνση της παρατηρητικότητας για τα χαρακτηριστικά του, στην αντιπαράθεση των δύο κόσμων και πολιτισμών, και την ανασύνθεση του ενός μέσα στον άλλο, και στην οικειοποίηση του διαφορετικού και του παρωχημένου, μέσα στο οικείο και το σύγχρονο. Η μετάφραση ουσιαστικά αποτελεί ταυτόχρονα πράξη ερμηνείας. Η συνειδητοποίηση των προβλημάτων της μετάφρασης έχει προπαιδευτικό χαρακτήρα για την κατανόηση της ερμηνευτικής διαδικασίας και εν τέλει της δι-υποκειμενικής και διαπολιτισμικής επικοινωνιακής πράξης. Επίσης προϊδεάζει για τη συζήτηση θεωριών σχετικά με το ρόλο του αναγνώστη στη σύγχρονη θεωρία της λογοτεχνίας. Η μετάφραση βεβαίως πρέπει να προσεγγίζεται ως ιδεολογικό και ιστορικό κατασκεύασμα, ως μια μορφή παρέμβασης του μεταφραστή στο μεταφραζόμενο κείμενο. Οι ποικίλες μεταφορές και μετασχηματισμοί μεταξύ του ελληνικού, ρωμαϊκού, ιουδαϊκού κόσμου, οι οποίες τεκμαίρονται μέσα από τη σπουδή της μετάφρασης και των μεταφρασμένων 8

13 κειμένων, λειτουργούν ως παράδειγμα για τη σπουδή στο σύγχρονο διάλογο των πολιτισμών. Η απόρριψη, η πολεμική, η οικειοποίηση στοιχείων μεταξύ μεγάλων πολιτισμών με θεμελιώδεις ιδεολογικές και ανθρωπολογικές ασυμβατότητες συνιστά κορυφαίο μάθημα απομυθοποίησης του Πολιτισμού ως υπερβατικής οντότητας και εκτίμησης των Πολιτισμών ως ισότιμων κατασκευασμάτων διαφορετικών λαών και εποχών. Η αρχαιότητα ειδικά παρουσιάζει χαρακτηριστικές καταστάσεις που αφορούν άμεσα το σύγχρονο κόσμο, και μπορούν να εξηγήσουν τις συγκρούσεις του σε συγχρονικό πλαίσιο. Η μετάφραση μπορεί να λειτουργήσει ως άσκηση των μαθητών σε διαφορετικού βαθμού οικειοποίηση του κειμένου στο νεότερο πολιτισμό, λ.χ. και σε μεταφράσεις που μέσω διατήρησης λεξιλογικών αρχαϊσμών ή υφολογικά ανοίκειων στοιχείων προδίδουν την προέλευσή της και παραπέμπουν στη διαφορετικότητα του γλωσσικού αλλά και πολιτισμικού κώδικα του πρωτότυπου κειμένου. Στο νέο Πρόγραμμα Σπουδών αποδίδεται ιδιαίτερη σημασία στην ορθή και συνεπή διδασκαλία της μετάφρασης, κατά τρόπο ώστε η μεταφραστική διαδικασία να προάγει την παράλληλη κατάκτηση δύο γλωσσών (Αρχαίας και Νέας Ελληνικής). Η έννοια της «πιστής» ή «σχολικής» μετάφρασης που συχνά στην πράξη κατελάμβανε κεντρική θέση στη γλωσσική διδασκαλία θα πρέπει να παραχωρήσει τη θέση της σε άλλες μεθόδους εκμάθησης της γλώσσας. Αντίθετα, προκρίνεται η εισαγωγή της μετάφρασης σε ένα στάδιο όπου να προάγει τη μεταγλωσσική επίγνωση των γλωσσικών δομών και των δύο γλωσσών, υποβοηθώντας κυρίως τη συνειδητή εκμάθηση της Αρχαίας Ελληνικής. Ειδικότερα προϋποτίθεται η συνειδητοποίηση ότι η σημασία δεν κατακτάται με τη στενή σημασιολογική προσέγγιση του λεξιλογίου, αλλά με τη συνολική συγκρότηση του κειμένου ως γλωσσικής και νοηματικής δομής, που αποκαλύπτεται με την ανάλυση φαινομένων από τη σκοπιά, επίσης, της σύνταξης, πραγματολογίας και κειμενογλωσσολογίας ΣΚΟΠΟΣ ΤΗΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ ΤΩΝ ΑΡΧΑΙΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΚΑΙ ΛΑΤΙΝΙΚΩΝ Σκοπός της διδασκαλίας των κλασικών γλωσσών και λογοτεχνιών στη Μέση Εκπαίδευση είναι η γνώση και κατανόηση των απαρχών του Ελληνικού και Ευρωπαϊκού πολιτισμού, η συνεπαγόμενη καλλιέργεια της αυτοσυνειδησίας των μαθητών (σε εθνικό, ευρωπαϊκό, αλλά και πανανθρώπινο επίπεδο), και εν γένει η αναγνώριση της αξίας του πνευματικού πολιτισμού, και η ανάπτυξη θετικής στάσης απέναντι στις αισθητικές και ηθικές αξίες που συνιστούν το ανθρωπιστικό ιδεώδες, με απώτερο σκοπό τη δημιουργία ελεύθερα σκεπτόμενων πολιτών, με ανεπτυγμένη κριτική διάθεση, και ανοικτών στη συνάντηση με το διαφορετικό στο πλαίσιο της διαπολιτισμικής επικοινωνίας. Ο κριτικός αναστοχασμός γύρω από θέματα ατομικής και συλλογικής ταυτότητας με οδηγό καταστατικά κείμενα του ευρωπαϊκού πολιτισμού μπορεί να οδηγήσει σε καλύτερη προσαρμογή στο σύγχρονο πολιτιστικό περιβάλλον που χαρακτηρίζεται από πλουραλισμό ιδεών, πληθώρα πληροφοριών και 9

14 δυνατότητες εύκολης πρόσβασης, αλλά και τάση χρησιμοθηρικής αντιμετώπισης της γνώσης. Πιο συγκεκριμένα επιδιώκεται: Ως προς το γνωστικό περιεχόμενο: - Η εξοικείωση με τις λογοτεχνικές μορφές που αναπτύχθηκαν κατά την αρχαιότητα, η αισθητική τους αποτίμηση και η αναγνώριση της επίδρασής τους στη νεότερη λογοτεχνία. - Η κατανόηση της ελληνικής γλώσσας στην ιστορική της προοπτική και η εμπέδωση της ιστορικής εξήγησης γλωσσικών φαινομένων. - Η γλωσσολογική παιδεία μέσω του παραδείγματος της εξέλιξης της ελληνικής γλώσσας (η αρχαία ελληνική γλώσσα ως σύστημα που χαρακτηρίζεται από οργάνωση, οικονομία, νομοτέλεια). - Η κατανόηση της ειδικής βαρύτητας της λατινικής γλώσσας για τη διαμόρφωση της κοινής δυτικοευρωπαϊκής παιδείας, καθώς και για την εξέλιξη των ρομανικών γλωσσών. - Γνώση βασικών χαρακτηριστικών της μορφολογίας, της σύνταξης, του λεξιλογίου και αρχαιοελληνικής και λατινικής γλώσσας. - Κατανόηση κειμένων του αρχαιοελληνικού λόγου, η ανάλυση των εκφραστικών μέσων και του περιεχομένου τους. Εξοικείωση με το έργο, το ύφος και τις ιδέες βασικών εκπροσώπων διαφόρων εποχών και ειδών. - Κατανόηση βασικών αισθητικών αρχών, ιδεολογικών στοιχείων και επικοινωνιακών συνθηκών που επικρατούν σε συγκεκριμένες ιστορικές εποχές και συγκροτούν το συμφραστικό πλαίσιο δημιουργίας κάθε λογοτεχνικού κειμένου. - Κατανόηση της επίδρασης του κλασικού πολιτισμού στον σύγχρονο δυτικό πολιτισμό, όπως αυτή αποτυπώνεται στην πολιτική σκέψη, τους θεσμούς, το δίκαιο, την θρησκεία, την τέχνη και την λογοτεχνία των ευρωπαϊκών πολιτισμών. Ως προς το αξιακό περιεχόμενο: - Αφύπνιση του ενδιαφέροντος για τη γλώσσα και τις δυνατότητές της ως εκφραστικό και επικοινωνιακό μέσο, η παροχή κινήτρων για κριτική ανάλυση του αισθητικού αποτελέσματος που παράγεται από την χρήση της στον έντεχνο λόγο. - Η κατανόηση των αξιών που διέπουν τον κλασικό ελληνορωμαϊκό κόσμο και η γνώση της συμβολής του στη διαμόρφωση του νεότερου ευρωπαϊκού πολιτισμού. - Η αισθητική αγωγή στο πλαίσιο μιας διαθεματικά προσανατολισμένης καλλιέργειας ενδιαφερόντων, δεξιοτήτων και στρατηγικών έκφρασης, που θα καλύπτει εκτός από τη λογοτεχνική παιδεία, τις παραστατικές τέχνες, την μουσική παιδεία και την θεατρική αγωγή. 10

15 - Η κατανόηση του οικείου πολιτισμού (ελληνικού, ευρωπαϊκού) ως προϊόντος διεργασιών που προϋποθέτουν τον διάλογο και τη σύνθεση στοιχείων προερχόμενων από ποικίλους πολιτισμούς (ελληνικό, ρωμαϊκό, εβραϊκό κ.ά.) σε διάφορες εποχές. Ως προς τις βασικές δεξιότητες: - Η συσχέτιση των κειμένων με το δυναμικό εξωκειμενικό τους πλαίσιο, όπως αυτό συγκροτείται από το ιστορικό γίγνεσθαι, την εξέλιξη των ιδεών, των αισθητικών αξιών, των ειδολογικών συμβάσεων και των εκφραστικών κωδίκων. - Η εφαρμογή θεωρητικών γνώσεων και τεχνικών ανάλυσης των κειμένων που έχουν κατακτηθεί στο μάθημα της Νέας Ελληνικής λογοτεχνίας στα αρχαία κείμενα. - Η ανάπτυξη μεταφραστικών δεξιοτήτων. - Επιπλέον επιζητείται η συνειδητοποίηση της ιστορικότητας θεμελιωδών στοιχείων του πνευματικού πολιτισμού (ανάπτυξη λογοτεχνίας, επιστήμης, θεσμών, νοοτροπιών, κοσμοθεωρίας, φιλοσοφίας κ.ο.κ.) και η ικανότητα αναγνώρισης ομοιοτήτων και διαφορών διαμέσου της εξέλιξης, ως προϋπόθεση για την καλύτερη κατανόηση του παρόντος (ανάπτυξη ικανότητας διαλόγου κριτική στάση που προάγει τις ατομικές αντιστάσεις απέναντι στην πολιτιστική ομοιομορφία και την παθητική στάση που επιφέρει η παγκόσμια μονοπωλιακή κυριαρχία των ΜΜΕ). Με πολύ απλά λόγια διαρκές μέλημα όσων εμπλέκονται στο σχεδιασμό, την υλοποίηση και την εφαρμογή των Προγραμμάτων Σπουδών των αρχαιογνωστικών μαθημάτων (που δεν πρέπει να λησμονείται σε καμία διδακτική περίοδο, σε όλη τη διάρκεια της διδασκαλίας στο Γυμνάσιο και το Λύκειο) οφείλει να είναι η καλλιέργεια ενδιαφέροντος για την «ανακάλυψη» των μυστικών της αρχαίας ελληνικής γλώσσας, των κειμένων, και συνολικά της λογοτεχνίας του αρχαίου κόσμου, των ιδεών που ανέπτυξε, και του τρόπου με τον οποίον η αρχαιότητα «ζει» μέσα στο σύγχρονο κόσμο. 11

16 2.3. ΣΤΟΧΟΙ Η διατύπωση των παρακάτω ειδικών στόχων εκκινεί από το δεδομένο ότι οι μαθητές δεν έχουν καμία γνώση της Αρχαίας Ελληνικής γλώσσας, και μόνον παρεμπιπτόντως είναι εξοικειωμένοι με λόγιες εκφράσεις της Νέας Ελληνικής ή αυτούσιες αρχαιοελληνικές ή αρχαιοφανείς εκφράσεις που επιβιώνουν στην καθομιλουμένη. Ο μέσος μαθητής, αντίθετα, θεωρείται ότι έχει ως μητρική γλώσσα τη Νέα Ελληνική, την οποία έχει διδαχθεί στο Δημοτικό σχολείο σύμφωνα με το Αναλυτικό πρόγραμμα για τα δημόσια σχολεία της Κυπριακής Δημοκρατίας. Μαθητές που δεν έχουν επαρκή γνώση της Νέας Ελληνικής θα είναι, παρά ταύτα, σε θέση να επωφεληθούν εξίσου από τη διδασκαλία της Αρχαίας Ελληνικής. Γενικά, αναμένεται (χωρίς να προϋποτίθεται) ότι οι μαθητές έχουν από το Δημοτικό στοιχειώδη εξοικείωση με βασικές όψεις της αρχαιότητας (θεοί, ήρωες, σημαντικά ιστορικά γεγονότα, σημαντικές ιστορικές μορφές). Ειδικότερα το Πρόγραμμα Σπουδών καλύπτει τις ακόλουθες περιοχές περιεχομένου: Αρχαία Ελληνική Γλώσσα (Α και Β Γυμνασίου). Η διδασκαλία βασίζεται σε διαλογικά και αφηγηματικά ή άλλα πεζά κείμενα, ειδικά διαμορφωμένα ή προσαρμοσμένα. Αρχαία Ελληνική Γραμματεία από το πρωτότυπο (Β και Γ Γυμνασίου, Α Λυκείου). Αντιπροσωπευτικά δείγματα του ποιητικού και πεζού λόγου. Περιλαμβάνονται κείμενα διαφόρων ειδών και εποχών που καλύπτουν και τη Βυζαντινή Γραμματεία. Αρχαία Ελληνική Λογοτεχνία από μετάφραση (Α Γυμνασίου έως Α Λυκείου). Περιλαμβάνονται και κείμενα της Λατινικής Λογοτεχνίας. Λατινική Γλώσσα και Λογοτεχνία. Η διατύπωση και διάταξη των στόχων ανά τάξη/κύκλο προνοεί τη διασύνδεση του Προγράμματος Σπουδών με τα αντίστοιχα της Γλώσσας και Νέας Ελληνικής Λογοτεχνίας, ενώ η διαμόρφωση του διδακτικού υλικού θα είναι ευκταίο να ενσωματώσει και στοιχεία που θα το διασυνδέουν και με το Πρόγραμμα Σπουδών της Ιστορίας. Το ζήτημα των ειδικών στόχων δεν είναι ανεξάρτητο από τις διαθέσιμες πρακτικές επιλογές ως προς την επιλογή, κατανομή και οργάνωση της διδακτέας ύλης. Για το σκοπό αυτό βλ. παράλληλα και παρακάτω 3.1. (Αρχές επιλογής της ύλης). Σημειώνεται ότι υφίσταται σημαντική επικάλυψη στόχων μεταξύ των περιοχών περιεχομένου. Ως εκ τούτου αυτές θεωρούνται συμπληρωματικές μεταξύ τους και αποτελούν μέρος ενός ενιαίου, συνεκτικού Προγράμματος Σπουδών, όπου κάθε μέρος συνδέεται οργανικά με τα άλλα και με το σύνολο. Εξάλλου στόχοι που τίθενται για την κάθε τάξη συλλειτουργούν και για την επόμενη τάξη (οι στόχοι για την Α τάξη συλλειτουργούν και για τη Β τάξη κ.ο.κ.). 12

17 2.4. ΘΕΜΑΤΙΚΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ Aρχαία Ελληνική Γλώσσα και Γραμματεία κοινού κορμού (πρωτότυπο) Ειδικά στην εκμάθηση της γλώσσας (και κατά περίπτωση και αλλού) οι στόχοι διαβαθμίζονται κατά περίπτωση ως εξής: Ως εξοικείωση ορίζεται η αρχική επαφή με ένα φαινόμενο, η οποία συνοδεύεται από τόσες πληροφορίες και επαναλαμβάνεται τόσες φορές, όσες επαρκούν για την απρόσκοπτη κατανόησή του σε συγκεκριμένα συμφραζόμενα, και μπορούν να αξιοποιηθούν σε επόμενο στάδιο για την οικοδόμηση συστηματικότερης γνώσης. Ως αναγνώριση ορίζεται η ανάκληση και χρήση πληροφοριών για ένα φαινόμενο (με εφαρμογή κατάλληλων τεχνικών) που επιτρέπουν την κατανόησή του σε νέα συμφραζόμενα. Ως εκμάθηση ορίζονται η στοχευμένη δράση για την οικοδόμηση γνώσης, η οποία μπορεί να ανακληθεί και να χρησιμοποιηθεί όταν και εφόσον απαιτείται. Ως συστηματοποίηση ορίζεται η μεταγνωστική οργάνωση και ταξινόμηση της γνώσης στο πλαίσιο ενός συστήματος αναφοράς. Η αναφορά σε μορφοσυντακτικά φαινόμενα στο Πρόγραμμα Σπουδών δεν είναι εξαντλητική, ούτε απολύτως δεσμευτική. Η αναλυτικότητά της επιβλήθηκε από την ανάγκη οργάνωσης των στόχων και της διδακτέας ύλης με τρόπο που να διασφαλίζει την προοδευτική αύξηση του βαθμού δυσκολίας και να εκμεταλλεύεται προϋπάρχουσες γνώσεις από την Νέα Ελληνική. Επίσης, προσέχθηκε οι στόχοι να είναι απολύτως εφικτοί, ώστε το Πρόγραμμα Σπουδών να αποβεί πραγματικά χρήσιμο και εφαρμόσιμο. Για το σκοπό αυτό τονίζεται ότι το διδακτικό υλικό θα πρέπει να αναπτυχθεί με γνώση και αυστηρή προσήλωση στους στόχους. Ειδικά για τη διδασκαλία της Γλώσσας και Γραμματείας στην Α Γυμνασίου τα προς χρήση κείμενα θα πρέπει να συνταχθούν από ειδικούς που να κατέχουν άριστα τον αρχαιοελληνικό λόγο, τη λογοτεχνία και τον πολιτισμό, ενώ για τη Β Γυμνασίου θα πρέπει να γίνουν επιλογές και προσαρμογές κειμένων από επιμελητές με τα ίδια προσόντα. Η Αρχαία Ελληνική αντιμετωπίζεται ως ένα δυναμικό σύστημα επιλογών, όπως και κάθε σύγχρονη γλώσσα. Ο μαθητής δεν θα πρέπει να μαθαίνει μεμονωμένα μια χρήση, αλλά θα μαθαίνει, όπως και για τα Νέα Ελληνικά, ότι κάτι στη γλώσσα μπορεί να διατυπωθεί με πολλούς τρόπους. Πρωταρχικός στόχος, επομένως, της γλωσσικής διδασκαλίας οφείλει να είναι η αναγνώριση των λειτουργιών και της δυναμικής της γλώσσας. (Ο μαθητής δεν αποστηθίζει πλέον τις ιδιότητες των πτώσεων ή των μετοχών αλλά τα συνδέει μεταξύ τους σε ένα δυναμικό πλαίσιο). 13

18 Σημείωση 1: Δεν γίνεται ρητή αναφορά σε επαναλήψεις, οι οποίες είναι αυτονόητο ότι θα πρέπει να προβλεφθούν. Σημείωση 2: Οι γενικοί αρχαιογνωστικοί και γραμματολογικοί στόχοι είναι συμπληρωματικοί των αντίστοιχων του μαθήματος της Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας από μετάφραση. Σημείωση 3: Οι στόχοι της γλωσσικής διδασκαλίας αποτελούν ένα συνεχές και η διάκρισή τους ανά τάξη/τετράμηνο δεν είναι απόλυτη, αλλά εξυπηρετεί πρακτικές ανάγκες. Στόχοι που αντιστοιχούν σε διαφορετικές τάξεις εξακολουθούν να ισχύουν και σε επόμενες για την πληρέστερη και αποτελεσματικότερη διασφάλιση της επιτυχούς εφαρμογής του Προγράμματος Σπουδών. Α Γυμνασίου Φωνολογία Μορφολογία Σύνταξη Επισήμανση των διαφορών στην προφορά της Αρχαίας Ελληνικής από τη Νέα. Η Ποσότητα και η Ποιότητα των Φωνηέντων. Η Διάρκεια των Συμφώνων (Διπλά). Η Δασύτητα στην Αρχαία Ελληνική, δασεία και δασέα σύμφωνα (φ,χ,θ). Η περισπωμένη και η οξεία. Κανόνες τονισμού. Εξοικείωση με πάθη φθόγγων. Η ισχύς των φωνηέντων. Τα μέρη του λόγου μια πρώτη επαφή με τις μορφολογικές κατηγορίες της Αρχαίας Ελληνικής. Ο ενεστώτας, ο μέλλων, ο αόριστος και ο παρατατικός της α συζυγίας βαρύτονων ρημάτων. Α και Β κλίση ουσιαστικών. Αναγνώριση της μετοχής και του απαρεμφάτου, εξοικείωση με την κλίση της μετοχής. Το ρήμα εἰμί (αναγνώριση). Εξοικείωση με τη μορφολογία του επιρρήματος. Εξοικείωση με την αντωνυμία 14 Η Ονοματική φράση. Άρθρο και Ουσιαστικό. Η ρηματική φράση, φράση με απαρέμφατο και μετοχή. Όμοια σύνταξη στο λόγο. Ομοιόπτωτοι προσδιορισμοί Σύνταξη με κατηγορούμενο (σύγκριση με τη λειτουργία των ομοιόπτωτων προσδ.). Εξοικείωση με τη σημασία και χρήση γλωσσικών στοιχείων που είναι περισσότερο απαραίτητα για την οργάνωση του λόγου (συνδέσμους, προθέσεις, μόρια, συνηθέστερα επιρρήματα). Εξοικείωση με τους εμπρόθετους προσδιορισμούς. Αναγνώριση της χρήσης των αντωνυμιών. Προσδιορισμοί του ρήματος: εμπρόθετοι προσδιορισμοί και επιρρήματα: λ.χ. χρονικά επιρρήματα και εμπροθ. Προσδ. του χρόνου, τροπικά επιρρήματα και εμπροθ. Προσδ. του τρόπου. Αντωνυμικά στοιχεία σε θέση υποκειμένου/αντικειμένου. Λεξιλόγιο Κατανόηση κειμένου Γενικοί αρχαιογνωστικοί/ γραμματολογικοί στόχοι Στοιχειώδης γνώση χρηστικού και συνήθους λεξιλογίου της αττικής διαλέκτου της κλασικής περιόδου (1500 λέξεις). Ικανότητα κατανόησης κατά την ακρόαση και ανάγνωση απλού, διαλογικού κειμένου. Ικανότητα ανάγνωσης απλού, διαλογικού κειμένου με κατάλληλο επιτονισμό. Ανάπτυξη τεχνικών εξαγωγής του νοήματος από το γενικό νόημα, και τα κειμενικά και εξωκειμενικά συμφραζόμενα (περίσταση, θέμα, στόχοι ομιλητών κ.ο.κ.). Ικανότητα εντοπισμού εστιασμένων στοιχείων σε απλές προτάσεις Ικανότητα κατανόησης κατά την ακρόαση Εξοικείωση με θέματα, πρόσωπα και πολιτιστικά στοιχεία του αρχαιοελληνικού κόσμου. Εξοικείωση με την αφηγηματική πεζογραφία και τα κυρίαρχα θέματά της (μυθολογικά θέματα, αισώπειους αίνους, ανεκδοτολοτικό υλικό και ιστορικά γεγονότα της

19 και ανάγνωση απλού αφηγηματικού κειμένου. Ικανότητα ανάγνωσης αφηγηματικού κειμένου με κατάλληλο επιτονισμό. Αναγνώριση της δομής και της θεματικής οργάνωσης σύντομου αφηγηματικού κειμένου. Εξοικείωση με μηχανισμούς συνοχής και συνεκτικότητας προφορικού λόγου. Εξοικείωση με τον αττικό πεζό λόγο και το υφολογικό ιδίωμα της κλασικής του εκδοχής. Εξοικείωση με βασικές αφηγ. τεχνικές. ελληνορωμαϊκής αρχαιότητας). Β Γυμνασίου Φωνολογία Μορφολογία Σύνταξη Πάθη συμφώνων, η διδασκαλία γίνεται στο πλαίσιο της μορφολογίας του ονόματος και του ρήματος: Συναιρέσεις. Η έγκλιση του τόνου. Αναγνώριση των τύπων των συνηθέστερων ανωμάλων ουσιαστικών (ἀνήρ, γυνή κλπ.). Συνηρημένα ρήματα. Παραθετικά των επιθέτων και του επιρρήματος. Κλίση μετοχής. Βοηθητικά Ρήματα. Φημί, δύναμαι, κεῖμαι, ἐπίσταμαι. Εξοικείωση με τρίτη κλίση ουσιαστικών, επιθέτων, κλίση μετοχής. Εξοικείωση με β αόριστο και αόριστο ρημάτων Β συζυγίας (ἔστην). Εξοικείωση με τις αλλαγές στη μορφολογία της ελληνικής γλώσσας σε διάφορες περιόδους. Εγκλίσεις (Υποτακτική και Ευκτική). Απρόσωπα Ρήματα. Παθητική φωνή ρημάτων. Ρηματικά Επίθετα σε -τέος, -τος Σύνταξη με κατηγορούμενο (σύγκριση με τη λειτουργία των ομοιόπτωτων προσδ.). Διάκριση κατηγορηματικών και επιθετικών προσδιορισμών. Η κατηγορηματική μετοχή. Δήλωση της αιτίας: -Παρατακτική σύνδεση με τον σύνδ. «γάρ» -Δευτερεύουσα Πρόταση 1) Αιτιολογική πρόταση 2) Αναφορική αιτιολογική πρόταση -Αιτιολογική μετοχή -Εμπρόθετος προσδιορισμός της αιτίας του ποιητικού αιτίου -Πτώση: Δοτική προσωπική του ποιητικού αιτίου. Γενική της αιτίας ως ετερόπτ. προσδ., Γενική της αιτίας με επιφωνήματα, Γενική της αιτίας ως επίρρ. προσδ., Δοτική της αιτίας ως επίρρ. προσδ. Δήλωση της κτήσης. -Κτητική αντωνυμία -Γενική κτητική ως ετερόπτωτος προσδ. -Γενική κατηγορηματική κτητική Παθητική Σύνταξη. Το ποιητικό αίτιο (Δράστης). Δοτική προσωπική του ενεργούντος προσώπου ή του ποιητικού αιτίου. Απρόσωπη σύνταξη. Γενική και αιτιατική απόλυτη. Δήλωση του χρόνου: -Χρονική πρόταση -Χρονική μετοχή -Λειτουργίες των Πτώσεων (Γενική/ Δοτική/Αιτιατική του χρόνου ως επίρρ. προσδ.) -Χρονικό επίρρημα 15

20 -Εμπρόθετος προσδιορισμός Δήλωση του αποτελέσματος Δευτερεύουσα Πρόταση (Συμπερασματική /Αναφορική), Παρατακτική σύνδεση με συμπερασμ. συνδέσμους, Απαρέμφατο του αποτελέσματος Δήλωση της προϋπόθεσης: Δευτερεύουσα Πρόταση (Υποθετική πρόταση, Αναφορική υποθετική πρόταση), Υποθετική μετοχή Σημασιολογία Κατανόηση & ερμηνεία κειμένου Γενικοί αρχαιογνωστικοί & γραμματολογικοί στόχοι Η σημασία των εγκλίσεων στο λόγο: Βεβαιότητα (οριστική). Δυνατότητα ανοιχτή να πραγματοποιηθεί στο μέλλον ή δυνατότητα του παρελθόντος που δεν πραγματοποιήθηκε (δυνητική οριστική και δυνητική ευκτική). 1. Επιθυμία, προσδοκία, ευχή ή προσταγή του ομιλητή (υποτακτική, ευχετική ευκτική, προστακτική). Προτροπή/Αποτροπή (Προτρεπτική / αποτρεπτική υποτακτική, Ευχετική ευκτική, Προστακτική). Απαγόρευση (Απαγορευτική υποτακτική, Προστακτική με άρνηση). Η Άρνηση: αρνητικά μόρια με τις εγκλίσεις. Λεξιλόγιο Επαρκής γνώση βασικού λεξιλογίου της αττικής διαλέκτου, εξοικείωση με τεχνική ορολογία της ελληνορωμαϊκής αρχαιότητας, εξοικείωση με το λεξιλόγιο μεταγενέστερων περιόδων έως και το Βυζάντιο, κατανόηση των δανείων της ελληνικής γλώσσας σε διάφορες περιόδους (2500 λέξεις). Κατανόηση ιδεολογικών προϋποθέσεων κάθε κειμένου. Κατανόηση βασικών κειμενικών/αφηγηματικών στρατηγικών, ιδίως ως πραγμάτωση γλωσσικών στρατηγικών (παράταξη/υπόταξη, ακολουθία χρόνων, εισαγωγή προσώπων, σχέση λόγου και αφήγησης, κ.ο.κ.). Αναγνώριση οργάνωσης κειμένου σε χρονικά επίπεδα Αναγνώριση του σημείου κορύφωσης της αφήγησης, των δευτερευουσών πληροφοριών, του τρόπου οργάνωσής τους, της θέσης τους στη μακροδομή της αφήγησης Αναγνώριση του στόχου που επιτελεί το αφηγηματικό κείμενο, της επικοινωνιακής του λειτουργίας, της αισθητικής του ποιότητας, της διαχρονικής του πρόσληψης. Αδρομερής γραμματολογική ενημέρωση για τις περιόδους της Αρχαίας Ελληνικής και Βυζαντινής λογοτεχνίας, την εποχή εμφάνισης και καλλιέργειας των ειδών του πεζού λόγου και τα βασικά τους χαρακτηριστικά. Βασικά γραμματολογικά στοιχεία για την εποχή, τους συγγραφείς, το έργο, το είδος στο οποίο ανήκουν τα διδασκόμενα κείμενα, την κοινωνική του λειτουργία, τις επικοινωνιακές του παραμέτρους. Εξοικείωση με την ιστορία, τον πολιτισμό και την παιδεία του ελληνορωμαϊκού κόσμου και του Βυζαντίου. 16