Σηµειώσεις για το 2ο έτος

Μέγεθος: px
Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "Σηµειώσεις για το 2ο έτος"

Transcript

1 ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΕΡΕΥΝΑΣ ΚΑΙ ΘΕΡΑΠΕΙΑΣ ΤΗΣ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑΣ Εφαρµογή της Συµπεριφoριστικής / Γνωσιακής ψυχοθεραπείας στην Σχιζοφρένεια Σηµειώσεις για το 2ο έτος Κωνσταντίνος Ευθυµίου, MSc. Κλινικός Ψυχολόγος, Ψυχοθεραπευτής kefthim@psych.uoa.gr Ι.Ε.Θ.Σ. (2002). Πακέτο σηµειώσεων 8 Εκδόσεις του Ινστιτούτου Έρευνας και Θεραπείας της Συµπεριφοράς Απαγορεύεται η ανατύπωση ή η χρησιµοποίηση του κειµένου ή µέρους του χωρίς την έγγραφη άδεια του συντάκτη 1

2 Κωνσταντίνος Ευθυµίου Κλινικός Ψυχολόγος (MSc.), Ψυχοθεραπευτής Ινστιτούτο Έρευνας και Θεραπείας της Συµπεριφοράς ΣΧΙΖΟΦΡΕΝΕΙΑ 1. ιάγνωση της διαταραχής Γενικά Αίτια της σχιζοφρένειας; Πορεία της σχιζοφρένειας Επιδηµιολογικά στοιχεία Ποιες µέθοδοι/ τεχνικές ή άλλα παρεµβατικά πλαίσια ενδείκνυνται για τη διαταραχή Αποτελεσµατικότητα Περιγραφή παρέµβασης ηµιουργία θεραπευτικής σχέσης Εξήγηση της ψύχωσης Αποκαταστροφοποίηση - αποστιγµατοποίηση Εξήγηση του µοντέλου ευαλωτότητας stress Ψυχολογική εκτίµηση Αντιµετώπιση συνυπάρχουσας κατάθλιψης και άγχους Αντιµετώπιση των παραληρηµατικών ιδεών Μορφές και δοµή των παραληρηµατικών ιδεών. Τεχνικές αντιµετώπισης Συγκεκριµένο περιεχόµενο των παραληρητικών ιδεών Αντιµετώπιση των ψευδαισθήσεων Αντιµετώπιση διαταραχών λεκτικής επικοινωνίας Βιβλιογραφία...14 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ

3 1. ιάγνωση της διαταραχής 1.1. Γενικά Ο όρος σχιζοφρένεια προτάθηκε από τον Bleuler το 1911 για να περιγράψει πιο εύστοχα το σύνδροµο που νωρίτερα ο Morel είχε ονοµάσει πρώιµη άνοια, καθώς έγινε φανερό ότι δεν πρόκειται για άνοια αλλά για µια ψυχωτική διαταραχή. Ακόµα και σήµερα οι γνώσεις που διαθέτουµε σε σχέση µε την φύση και την θεραπεία της σχιζοφρένειας είναι περιορισµένες. Ο όρος σχιζοφρένεια έτσι περιγράφει ένα σύνδροµο που χαρακτηρίζεται από έντονη αλλοίωση της εσωτερικής και εξωτερικής πραγµατικότητας, η οποία εµφανίζεται µε διαταραχές-συµπτώµατα στην αντίληψη, την σκέψη, το συναίσθηµα, την οµιλία, την βούληση, την αίσθηση του εαυτού, τις σχέσεις µε τους άλλους και την ψυχοκινητικότητα. Είναι ωστόσο σηµαντικό να σηµειώσουµε ότι υπάρχουν σηµαντικές ατοµικές διαφορές τόσο στην εκδήλωση της ασθένειας και την επακόλουθη επιρροή στην λειτουργικότητα του ατόµου όσο και στην πορεία της νόσου. Σήµερα η διάγνωση της ασθένειας στηρίζεται στα κριτήρια του DSM-IV και του ICD- 10. Το γεγονός ότι τα διαγνωστικά κριτήρια της σχιζοφρένειας έχουν υποστεί αρκετές µεταβολές δείχνει την πολυπλοκότητα της νόσου καθώς και τις προσπάθειες οριοθέτησης και αποσαφήνισης των συµπτωµάτων επειδή η ακριβής και έγκυρη διάγνωση είναι σηµαντική στην γενικότερη θεραπεία και πρόγνωση της ασθένειας. Η σχιζοφρένεια είναι µία περίπλοκη διαταραχή, µε διάφορα κλινικά χαρακτηριστικά που ποικίλλουν. Η διάγνωσή της είναι ουσιαστικά µία «διάγνωση αποκλεισµού», δηλαδή γίνεται αφού απορριφθούν άλλου τύπου ψυχωσικές, συναισθηµατικές, ή οργανικές διαταραχές. Αυτό συµβαίνει διότι κανένα από τα κλινικά χαρακτηριστικά της διαταραχής δε συνδέεται ευθέως µε τη διάγνωσή της, και ακόµη οι διαγνωστικές δοκιµασίες που χρησιµοποιούνται δεν είναι αρκετά ευαίσθητες. Η σταδιακή πορεία της νόσου, οι συχνές υποτροπές, καθώς και η παρατεταµένη δυσλειτουργία των ασθενών στον κοινωνικό και στον επαγγελµατικό τοµέα, οδηγούν στη διάγνωση της σχιζοφρένειας. Πίνακας 1: Τα ιαγνωστικά κριτήρια για τη Σχιζοφρένεια κατά το DSM IV: A Χαρακτηριστικά συµπτώµατα. ύο (ή περισσότερα) από τα παρακάτω, το καθένα παρόν για σηµαντικό χρονικό διάστηµα κατά τη διάρκεια µιας περιόδου 1 µηνός: 1. Παραληρητικές ιδέες 2. Ψευδαισθήσεις 3. Αποδιοργανωµένος λόγος 4. Έντονα αποδιοργανωµένη ή κατατονική συµπεριφορά 5. Αρνητικά συµπτώµατα, δηλ. συναισθηµατική επιπέδωση, αλογία ή αβουλία Β Κοινωνική / Επαγγελµατική υσλειτουργία: για σηµαντικό χρονικό διάστηµα από την έναρξη της διαταραχής ένας ή περισσότεροι µείζονες τοµείς της λειτουργικότητας όπως η εργασία, οι διαπροσωπικές σχέσεις ή η αυτοφροντίδα είναι αξιοσηµείωτα κάτω από το επίπεδο που επιτεύχθηκε πριν την έναρξη (ή όταν η έναρξη είναι στην παιδική ηλικία ή στην εφηβεία, αδυναµία του ατόµου να φθάσει στο αναµενόµενο επίπεδο διαπροσωπικής, σχολικής ή επαγγελµατικής επιτυχίας). Γ ιάρκεια: συνεχή σηµεία της διαταραχής επιµένουν τουλάχιστον για 6 µήνες. Η περίοδος αυτή των 6 µηνών πρέπει να περιλαµβάνει τουλάχιστον για 1 µήνα συµπτώµατα που πληρούν το Κριτήριο Α και µπορεί να περιλαµβάνει περιόδους µε πρόδροµα ή υπολειµµατικά συµπτώµατα. Αυτά µπορεί να εκδηλώνονται µόνο µε αρνητικά συµπτώµατα ή 2 ή περισσότερα συµπτώµατα από αυτά που αναφέρονται στο Κριτήριο Α µπορεί να είναι παρόντα µε εξασθενηµένη µορφή. Αποκλεισµός Σχιζοσυναισθηµατικής ιαταραχής και ιαταραχής της ιάθεσης. Ε Αποκλεισµός ουσίας / γενικής ιατρικής κατάστασης. ΣΤ Σχέση µε µια Βαριά Εκτεταµένη ιαταραχή της Ανάπτυξης: η επιπρόσθετη διάγνωση της Σχιζοφρένειας µπαίνει µόνον όταν υπάρχουν προεξάρχουσες παραληρητικές ιδέες ή ψευδαισθήσεις για έναν τουλάχιστον µήνα. Πίνακας 2: Χαρακτηριστικά συµπτώµατα της Σχιζοφρένειας Θετικά συµπτώµατα: παραισθήσεις, ψευδαισθήσεις, αποδιοργανωµένος λόγος, διαταραχή σκέψης, αποδιοργανωµένη συµπεριφορά ελλειµµατική προσοχή Αρνητικά συµπτώµατα: περιορισµένο εύρος και η ένταση της συναισθηµατικής έκφρασης (επίπεδο συναίσθηµα), µειωµένη παραγωγικότητα σκέψης και λόγου, ανηδονία, περιορισµένη µύηση σε συµπεριφορές που οδηγούν στην επίτευξη κάποιου στόχου 3

4 χαµηλό επίπεδο ανοχής σε µαταιώσεις αµφιθυµία ή παρορµητικότητα διαταραχές της προσοχής παθητικότητα ή επιθετικότητα ανοιχτή ή συγκαλυµµένη απόσυρση, παραληρητικές ιδέες, έλλειψη ορίων στον τοµέα της κοινωνικής συµπεριφοράς παρατηρείται µία επιδείνωση σε σχέση µε την προνοσηρή κατάσταση του ασθενή στους τοµείς της εργασιακής ικανότητας, των κοινωνικών σχέσεων και της αυτοσυντήρησης δεν µπορούν να αλληλεπιδράσουν επιτυχώς µε άλλα άτοµα. Η ικανότητά τους να ακούσουν, να κατανοήσουν, να ταυτιστούν συναισθηµατικά, να διατηρήσουν µία λογική συνέχεια στα όσα λένε, να αποφύγουν την απότοµη αλλαγή θέµατος, να συµµετέχουν σε κάποια συζήτηση, να αποσαφηνίσουν µε ερωτήσεις κάτι που δεν έχουν καταλάβει, να συντονίσουν τη λεκτική και µη λεκτική συµπεριφορά, είναι συχνά περιορισµένη Καταστάσεις που περιγράφονται από τους ίδιους ως ιδιαίτερα δύσκολες είναι η επαφή τους µε σχετικά άγνωστους ανθρώπους, η έναρξη η διατήρηση και ο τερµατισµός µιας συζήτησης, η προσέγγιση και η πραγµατοποίηση της πρώτης κίνησης στην έναρξη µιας σχέσης, η δηµιουργία και διατήρηση φιλικών σχέσεων, η συµµετοχή σε κοινωνικές εκδηλώσεις, η αντιµετώπιση καθηµερινών καταστάσεων και συγκρούσεων. τείνουν να εκδηλώνουν ένα συγκεκριµένο τρόπο συµπεριφοράς, εµφανίζονται συνήθως ψυχροί, αναποφάσιστοι, χωρίς πρωτοβουλίες, ανικανοποίητοι, µε ανέκφραστο πρόσωπο, µειωµένη βλεµµατική επαφή, δεν παράγουν εύκολα αυθόρµητη και ενδιαφέρουσα συζήτηση, έχουν χαµηλή ένταση φωνής, νωθρή έκφραση και στάση. συχνά περιγράφουν αισθήµατα κενού ή και παντελή έλλειψη συναισθηµάτων, η οποία αποτελεί υποκειµενικό φαινόµενο που αντιστοιχεί στο επίπεδο συναίσθηµα που συχνά παρατηρείται βιώνεται ανηδονία, έλλειψη άντλησης ευχαρίστησης από την καθηµερινή ζωή. Ως αποτέλεσµα της έλλειψης άντλησης ευχαρίστησης από τη συναισθηµατική εµπλοκή σε διαπροσωπικές σχέσεις, ο ασθενής χάνει το ενδιαφέρον του για τον εξωτερικό κόσµο, καταφεύγει σε φαντασιώσεις, στην απάθεια, σε παραισθήσεις και ψευδαισθήσεις, αποσύρεται και δεν έχει κάποιο κίνητρο προκειµένου να συµµετέχει σε δραστηριότητες που αποσκοπούν σε κάτι. Το κοινωνικό άγχος που βιώνεται από πολλούς ασθενείς οδηγεί σε ενεργητική αποφυγή τόσο των κοινωνικών, όσο και των θεραπευτικών σχέσεων παρουσιάζουν δυσκολίες στην διατήρηση της προσοχής, έναν αργό ρυθµό στην αρχική διαδικασία επεξεργασίας των πληροφοριών, δυσκολίες στην αισθητηριακή µνήµη, δυσκολία στην αναγνώριση και αποµόνωση των σχετικών από τα µη σχετικά ερεθίσµατα και ανεπάρκεια στην οργάνωση των πληροφοριών στην βραχυπρόθεσµη µνήµη. παρουσιάζουν ασυνήθιστη ευαισθησία όσον αφορά στα κοινωνικά ερεθίσµατα : σύνδροµο κοινωνικής κατάρρευσης (social breakdown syndrome) ή σύνδροµο κλινικής ένδειας (clinical poverty syndrome): Oι ασθενείς που διαµένουν σε περιβάλλον φτωχό σε ερεθίσµατα, όπως είναι τα µεγάλα κλειστά ιδρύµατα, αναπτύσσουν αρνητικά συµπτώµατα απάθεια, κοινωνική απόσυρση, απουσία δραστηριότητας, και απώλεια των δεξιοτήτων προσωπικής φροντίδας τα υψηλά επίπεδα κοινωνικών ερεθισµάτων προκαλούν γνωστική αποδιοργάνωση, η οποία µε τη σειρά της οδηγεί σε παραληρηµατικές ιδέες, ενώ τα πολύ υψηλά επίπεδα οδηγούν σε γενικότερη αποδιοργάνωση και ασυναρτησία σκέψης και λόγου (κοινωνική απόσυρση, παραλήρηµα, παράξενη συµπεριφορά=«προσαρµοστική φυγή» του ασθενή από την υπερδιεγερτική συσσώρευση πληροφοριών που συνοδεύουν τις κοινωνικές καταστάσεις (δες µοντέλο επεξεργασίας των πληροφοριών του Ingram) Αίτια της σχιζοφρένειας; Στο παρόν κείµενο δεν θα δοθεί έµφαση στην γενετική και νευροβιολογική διάσταση του θέµατος. Σηµειώνεται όµως ότι στη σχιζοφρένεια υπάρχει κληρονοµική προδιάθεση. Η πιθανότητα εµφάνισης της νόσου αυξάνεται ανάλογα µε το βαθµό βιολογικής συγγένειας µε ασθενή. Παρόλο που η γενετική βάση της νόσου έχει υποστηριχθεί από µεγάλο αριθµό µελετών, αυτό δε σηµαίνει ότι και ψυχολογικοί παράγοντες δεν επηρεάζουν την εµφάνισή της. Οι οικογένειες δε µοιράζονται µόνο γονίδια, αλλά και περιβάλλον, δηλαδή έχουν κοινές εµπειρίες, δυσκολίες στη ζωή, και µοντέλα συµπεριφορών από τα υπόλοιπα µέλη, δηλαδή το κάθε µέλος µαθαίνει και επηρεάζεται από τον τρόπο συµπεριφοράς των υπόλοιπων. Αναφορικά µε την νευροβιολογική διάσταση πρέπει να αναφερθεί ότι η κυριότερη νευροβιοχηµική ανωµαλία που παρατηρείται στη σχιζοφρένεια σχετίζεται µε το νευροδιαβιβαστή ντοπαµίνη. Από το 1970 θεωρείτο ότι αιτία της εµφάνισης της νόσου είναι τα αυξηµένα επίπεδα ντοπαµίνης στον εγκέφαλο των σχιζοφρενών. Αυτή η θεωρία, ενώ έχει κάποια βάση, αφού τα φάρµακα που χρησιµοποιούνται στην καταπολέµηση της νόσου 4

5 µπλοκάρουν τους υποδοχείς της ντοπαµίνης, ως αιτιολογική θεωρία είναι απλουστευµένη, και έχει πλέον εγκαταλειφθεί. Στη σχιζοφρένεια έχουν βρεθεί και δοµικές ανωµαλίες στον εγκέφαλο, δηλαδή ανατοµικές και λειτουργικές διαφορές σε σχέση µε τον υγιή πληθυσµό. Τα κυριότερα νευροφυσιολογικά ευρήµατα σε σχιζοφρενείς είναι διογκωµένες εγκεφαλικές αρτηρίες, και µειωµένη δραστηριότητα στο µετωπιαίο λοβό, ο οποίος σχετίζεται µε τις εκτελεστικές λειτουργίες του ατόµου, όπως προσοχή, κριτική ικανότητα κ.α. Παρολ αυτά, αν και οι µέθοδοι στην έρευνα έχουν εξελιχθεί, οι γνώσεις µας ως προς τη λειτουργία του εγκεφάλου είναι περιορισµένες. Ο βαθµός στον οποίο οι νευροβιολογικές ανωµαλίες στη σχιζοφρένεια είναι αιτίες της νόσου, ή αποτελέσµατά της είναι ένα ερώτηµα που δεν έχει απαντηθεί. Αναφορικά µε τα ψυχολογικά αίτια φαίνεται ότι παρόλο που οι διαταραγµένες οικογενειακές σχέσεις δεν προκαλούν την εµφάνιση της σχιζοφρένειας, φαίνεται να επηρεάζουν την πορεία της νόσου, π.χ. την πιθανότητα υποτροπής του ασθενούς. Γενικά, θεωρείται ότι κάποιος υποτροπιάζει όταν ενώ έχει βελτιωθεί και σταθεροποιηθεί σε κάποιο βαθµό, τα συµπτώµατά του επανεµφανίζονται, ή χειροτερεύουν. Η θεωρία του «Εκφραζόµενου Συναισθήµατος» (Leff & Vaugh 1985) αναφέρεται στην συναισθηµατική στάση και τον βαθµό υπερεµπλοκής (το κατά πόσο δηλαδή τα µέλη της οικογένειας επιτρέπουν την αυτονοµία και ενισχύουν την πρωτοβουλία του ασθενή) των µελών της οικογένειας απέναντι στον ασθενή. Η κριτική, η συναισθηµατική υπερεµπλοκή, η εχθρικότητα, η εγκαρδιότητα και τα θετικά σχόλια απέναντι στον ασθενή αποτελούν το συναισθηµατικό κλίµα στην οικογένεια το οποίο µπορεί να επηρεάσει θετικά ή αρνητικά την πορεία της νόσου (Falloon & Pederson 1985). Γενικά θεωρείται ότι στις οικογένειες που είναι επικριτικές απέναντι στον ασθενή, υπάρχει εχθρικότητα και συχνές συγκρούσεις (υψηλό εκφραζόµενο συναίσθηµα) δηµιουργείται ένα στρεσογόνο περιβάλλον, το οποίο πιέζει την εύθραυστη ικανότητα προσαρµογής του σχιζοφρενούς, και έχει ως αποτέλεσµα την επανεµφάνιση των συµπτωµάτων. Παρόλα αυτά, δεν είναι ξεκαθαρισµένο το κατά πόσο στις οικογένειες των σχιζοφρενών προϋπήρχε υψηλό εκφραζόµενο συναίσθηµα, ή αυτό εµφανίζεται εξ αιτίας της διαταραχής του ασθενούς (Οικονόµου, 1992; Bellack et al. 2000). Άλλος ένας σηµαντικός παράγοντας που φαίνεται ότι επηρεάζει την πορεία της νόσου είναι και η επιβάρυνση της οικογένειας των ασθενών καθώς η φροντίδα του ασθενή είναι δύσκολη και απαιτεί προσπάθεια από όλα τα µέλη (Hoening, 1974; Grad & Sainsbury, 1983). Έτσι είναι σηµαντικό η φροντίδα του ασθενή να µην είναι αρµοδιότητα ενός µόνο ατόµου αλλά να παρέχεται φροντίδα στον ασθενή από όλα τα µέλη της οικογένειας. Παράλληλα, είναι εξίσου σηµαντικό τα µέλη της οικογένειας να φροντίζουν και τη δική τους ποιότητα ζωής. Καθώς η φροντίδα του ασθενή είναι αρκετά απαιτητική και επιβαρύνει σωµατικά αλλά και συναισθηµατικά τα άτοµα που ζουν µαζί µε το άτοµο που έχει σχιζοφρένεια συνίσταται η συµµετοχή της οικογένειας σε ψυχοεκπαιδευτικά προγράµµατα (Ευθυµίου & Καποδήστρια, 2003): ώστε να αποκτήσουν τόσο τις γνώσεις για την φύση της ασθένειας όσο και τις δεξιότητες που θα τους βοηθήσουν τόσο στην φροντίδα του ασθενή όσο και στην βελτίωση και της δικής τους προσωπικής ζωής. Η προσέγγιση προδιάθεση- στρες της σχιζοφρένεια (Vulnerability Stress Model) των Zubin & Spring (1977) πρεσβεύει ότι βιολογικοί και περιβαλλοντικοί παράγοντες αλληλεπιδρούν για την έναρξη, και στην πορεία της νόσου. Ο όρος προδιάθεση αναφέρεται στους γενετικούς παράγοντες, που µπορεί να επηρεάσουν και τους νευροβιολογικούς παράγοντες που αναφέρθηκαν. Η προδιάθεση µπορεί να είναι ένας απαραίτητος παράγοντας, αλλά δεν είναι αρκετός για την εµφάνιση της νόσου, δηλαδή, κάποιος µε βιολογική προδιάθεση µπορεί να µην εµφανίσει τη νόσο, εάν δε συµβάλουν περιβαλλοντικοί παράγοντες. Ο όρος στρες σε αυτή την προσέγγιση αναφέρεται σε καταστάσεις που επηρεάζουν τον οργανισµό κατά τη διάρκεια της ανάπτυξής του, ή επιβαρύνουν την ικανότητα του ατόµου µε τάση προς τη νόσο να αντεπεξέλθει στις απαιτήσεις της καθηµερινότητας. Αυτές οι καταστάσεις µπορεί να προέρχονται από το περιβάλλον, όπως ιώσεις που προσβάλλουν τον αναπτυσσόµενο εγκέφαλο, ή και ψυχολογικές δυσκολίες, π.χ. αρνητικά γεγονότα στη ζωή Πορεία της σχιζοφρένειας Η έναρξη της διαταραχής γίνεται συνήθως στην εφηβεία ή στα πρώτα χρόνια της ενήλικης ζωής. Σε µερικές περιπτώσεις η ασθένεια εµφανίζεται µετά τα 45. Η σχιζοφρένεια µπορεί να έχει οξεία ή βραχεία έναρξη. Η βραχεία έναρξη χαρακτηρίζεται από δυσλειτουργικότητα στα παιδικά χρόνια, π.χ. επιθετικότητα, προβλήµατα µε την κοινωνικότητα, αποµόνωση, έλλειψη ενδιαφερόντων. Συνήθως όµως τα πρώτα σηµάδια εµφανίζονται στην εφηβεία και το άτοµο µπορεί να αρχίσει σταδιακά να αποµονώνεται, να αδιαφορεί για τα µαθήµατα του, να εγκαταλείπει τις ευχάριστες δραστηριότητες, να περνά πολλές ώρες µόνο του, να αρχίζει να µιλά περίεργα, να αποφεύγει την βλεµµατική επαφή. Η ύπαρξη των παραπάνω συµπτωµάτων δεν σηµαίνει και την εµφάνιση σχιζοφρένειας καθώς 5

6 πολλές από τις παραπάνω συµπεριφορές είναι χαρακτηριστικές της παιδικής ηλικίας και της εφηβείας. Η διάγνωση της σχιζοφρένειας δεν δίνεται παρά µόνο όταν το άτοµο συµπληρώσει και το 18 ο έτος της ηλικίας του. Οι δύο πορείες έναρξης που παρουσιάζονται συχνότερα είναι: α) οξεία έναρξη µε αποκατάσταση, και περιοδικά επεισόδια που ποικίλλουν στο βαθµό αποκατάστασης, και β) βραδεία έναρξη µε περιορισµένα συµπτώµατα, και διάφορα επίπεδα αποκατάστασης µε το χρόνο. Η πορεία της νόσου διαφέρει πολύ από ασθενή σε ασθενή. Τέσσερις είναι οι πιο συνηθισµένες πορείες της ασθένειας: α) Ένα µοναδικό επεισόδιο, β) µε επαναλαµβανόµενα επεισόδια και µε µικρό χρονικό διάστηµα µεταξύ των επεισοδίων στο οποίο δεν υπάρχουν καθόλου συµπτώµατα, γ) µε επαναλαµβανόµενα επεισόδια και µε µεγάλο χρονικό διάστηµα µεταξύ των επεισοδίων στο οποίο δεν υπάρχουν καθόλου συµπτώµατα και δ) µε επαναλαµβανόµενα επεισόδια χωρίς στο µεσοδιάστηµα να υποχωρούν πλήρως τα συµπτώµατα της σχιζοφρένειας. Για πολλούς από τους ασθενείς η σχιζοφρένεια είναι κάτι µε το οποίο παλεύουν για όλη τους τη ζωή, µε περιόδους βελτίωσης και υποτροπές. Περίπου το 30% αποκαθίσταται πλήρως. Πάντως, σύγχρονες µελέτες έχουν δείξει ότι στο 50-70% του συνόλου των ασθενών υπάρχει βελτίωση µε την πάροδο του χρόνου. Έχουν βρεθεί 3 σηµαντικοί (προγνωστικοί) παράγοντες στους οποίους µπορεί να βασιστεί η εκτίµηση της πορείας της νόσου. Αυτοί είναι οι εξής: 1. Η ποιότητα της λειτουργικότητας του ασθενούς πριν την έναρξη της νόσου όσο καλύτερη, τόσο καλύτερη η πρόγνωση-, 2. Η ύπαρξη υποστηρικτικού κοινωνικού περιβάλλοντος 3. Το είδος των συµπτωµάτων, ασθενείς που παρουσιάζουν ως κύρια συµπτώµατα παραισθήσεις και παραληρητικές ιδέες έχουν καλύτερη πρόγνωση από ασθενείς µε συµπτώµατα όπως απάθεια, έλλειψη συναισθηµατικής έκφρασης και µη ικανοποίησης από τις χαρές της ζωής. Είναι πολύ σηµαντικό να θυµάται το άτοµο µε σχιζοφρένεια αλλά και τα κοντινά του πρόσωπα ότι η παράξενη αυτή συµπεριφορά που εµφανίζεται στην ενεργό φάση της ασθένειας δεν διαρκεί µόνιµα. Κατά την διάρκεια της ενεργούς φάσης τόσο για το άτοµο µε σχιζοφρένεια όσο και για όσους βρίσκονται στο περιβάλλον του συµβαίνουν ακατανόητα πράγµατα και επικρατούν συναισθήµατα φόβου, θυµού, άγχους, απογοήτευσης ακόµα και ενοχών. Αυτό το διάστηµα είναι όµως χρονικά περιορισµένο και το άτοµο µε σχιζοφρένεια βγαίνοντας από την ενεργό φάση µπορεί να λειτουργήσει ικανοποιητικά και να αναλάβει τις δραστηριότητες που είχε πριν την έναρξη της φάσης. Στην επάνοδο µετά το επεισόδιο στην καθηµερινή ζωή άµεσα και αποτελεσµατικά συµβάλει η θεραπευτική αγωγή τόσο η φαρµακευτική όσο και η ψυχοθεραπευτική. 2. Επιδηµιολογικά στοιχεία Οι επιδηµιολογικές έρευνες έχουν δείξει ότι η σχιζοφρένεια εµφανίζεται σε όλα τα µέρη του κόσµου και σε όλους τους πολιτισµούς και η συχνότητα εµφάνισής της είναι στο γενικό πληθυσµό από 0,5% ως 1%. Εµφανίζεται εξίσου σε άντρες και γυναίκες και η ηλικία έναρξης προσδιορίζεται µεταξύ του τέλους της εφηβείας (18-25 για τους άνδρες) και των πρώτων χρόνων της τρίτης δεκαετίας της ζωής αλλά µπορεί να εµφανιστεί και µετά τα 45 χρόνια. Στις γυναίκες έχει παρατηρηθεί ότι αρχίζει σε µεγαλύτερη ηλικία, µε περισσότερα συµπτώµατα διαταραχής της διάθεσης και έχει καλύτερη πρόγνωση. Στους άντρες εµφανίζεται σε µικρότερη ηλικία. Γενικά σε άτοµα στα οποία η νόσος εµφανίζεται πρώιµα έχει φανεί ότι αυτά τα άτοµα έχουν φτωχότερη προνοσηρή προσαρµογή, χαµηλότερη εκπαίδευση, περισσότερες δοµικές αλλοιώσεις στον εγκέφαλο και χειρότερη πρόγνωση. Σε ότι αφορά την αιτιολογία της νόσου τα ευρήµατα των ερευνών είναι συγκεχυµένα και πλέον επικρατεί η άποψη της πολυπαραγοντικής αιτιολογίας. Οι πιο διαδεδοµένοι παράγοντες που θεωρούνται ότι συντελούν στην ανάπτυξη της σχιζοφρένειας είναι οι γενετικοί, περιβαλλοντικοί και η νευροβιολογία. Οι παραπάνω παράγοντες και κυρίως η µεταξύ τους αλληλεπίδραση θεωρείται ότι µπορεί να εξηγήσει την εµφάνιση αλλά και την εξέλιξη της νόσου. 3. Ποιες µέθοδοι/ τεχνικές ή άλλα παρεµβατικά πλαίσια ενδείκνυνται για τη διαταραχή Σύµφωνα µε τις κατευθυντήριες γραµµές που εξέδωσε σε µια δηµοσίευσή της η Αµερικανική Ψυχιατρική Εταιρεία ( American Psychiatric Association APA ) το 1997 για τη θεραπεία 6

7 ατόµων µε σχιζοφρένεια, η ψυχική αυτή αρρώστια διανύει 3 φάσεις (Bellack et al., 2001): 1. ΟΞΕΙΑ ΦΑΣΗ (acute: πρωταρχικός σκοπός είναι η µείωση των έντονων συµπτωµάτων, 2. ΦΑΣΗ ΣΤΑΘΕΡΟΠΟΙΗΣΗΣ (stabilization): στόχοι είναι η µείωση πιθανοτήτων υποτροπής, η επιπλέον µείωση των συµπτωµάτων, και η επιδίωξη προσαρµογής του ατόµου στην κοινωνία και 3. ΦΑΣΗ ΣΤΑΘΕΡΟΤΗΤΑΣ (stable) : βασικοί στόχοι είναι η διατήρηση ή βελτίωση του επιπέδου λειτουργικότητας του ασθενή και η ποιότητα ζωής του, ενώ παράλληλα η συνέχιση καταγραφής και ενασχόλησης µε τα συµπτώµατα. Ανάλογα µε την φάση της αρρώστιας, χρησιµοποιούνται διαφορετικές τεχνικές οι οποίες προκύπτουν από την αναγκαιότητα που εκφράζεται από την εκάστοτε περίοδο. Γενικά θα µπορούσε να κατατάξει κανείς τις παρεµβάσεις σε 3 κατηγορίες: Αυτές που αφορούν την οξεία φάση (και αποτελούν το περιεχόµενο του Κεφαλαίου 5 του παρόντος άρθρου), αυτές που αφορούν την δεύτερη φάση (δές Ευθυµίου & Θεοδώρου, 2000, Ευθυµίου & Καποδήστρια, 2003) και τέλος οι τεχνικές που αφορούν τη λειτουργικότητα (δες Μαυροειδή (2001) και Μπουρονίκου (2001) 4. Αποτελεσµατικότητα Μια σειρά µελετών δείχνουν ότι η η Γνωσιακή Συµπεριφοριστική προσέγγιση είναι ιδιαίτερα αποτελεσµατική για την διαχείριση των συµπτωµάτων της σχιζοφρένειας στην οξεία η παραγωγική φάση (Bellack & Mueser, 1993; Ekdawi & Conning, 1998; Breier, Schreider & Janyse, 1991; Carpenter, 1987; Halford & Hayes R, 1991; Heinssen, Liberman & Kopelowicz, 2000; Lehman et. Al. 1998; Penn & Mueser, 1996; Scott & Dixon, 1995; Wallace, Nelson & Liberman, 1980; Breier, Schreider & Janyse, 1991; Liberman, 1982; Haddock & Slade, 1996; Kingdon. & Turnington, 1994) Πρόσφατη έρευνα που δηµοσιεύτηκε στο περιοδικό Psychiatry καταδεικνύει τα θετικά αποτελέσµατα από τη χρήση της ΓΣΘ (µε τεχνικές που περιγράφονται στο Κεφάλαιο 4) στην αντιµετώπιση των συµπτωµάτων της Σχιζοφρένειας (Kingdon et al. 2000). Στο follow-up των 9 µηνών µάλιστα, υπήρξε στατιστικά σηµαντική διαφορά στη διατήρηση των βελτιώσεων που προέκυψαν από τη χρήση της ΓΣΘ. Στο παρόν κείµενο δεν δίνεται έµφαση στην ΓΣΘ οικογένειας, που αποτελεί την πλέον δοκιµασµένη και επιτυχηµένη παρέµβαση συµπεριφοριστικού χαρακτήρα για σχιζοφρενείς. Επιγραµµατικά αναφέρεται ότι οι ποικίλες ψυχοεκπαιδευτικές παρεµβάσεις σε επίπεδο οικογένειας έχει φανεί από έρευνες ότι είναι αποτελεσµατικές στην αντιµετώπιση της σχιζοφρένειας σε συνδυασµό πάντα µε την φαρµακευτική αγωγή (Οικονόµου, 1992; Bongar & Beutler, 1995; Penn & Muser, 1996). Η αποτελεσµατικότητα της Συµπεριφορικής θεραπείας οικογένειας µε σχιζοφρενές µέλος έχει επίσης υποστηριχτεί από πολλές έρευνες. Εδώ είναι σηµαντικό να σηµειώσουµε ότι η φαρµακευτική αγωγή θεωρείται απαραίτητη και οι ασθενείς που συµµετείχαν στις παρακάτω έρευνες λάµβαναν φαρµακευτική αγωγή. Η Συµπεριφορική θεραπεία οικογένειας µε σχιζοφρενές µέλος φαίνεται ότι περιορίζει τις υποτροπές και την επιστροφή στο νοσοκοµείο. Σε αυτό το σηµείο διαφέρει σε ότι αφορά την αποτελεσµατικότητα της σε σχέση µε την ατοµική Συµπεριφορική θεραπεία, η οποία περιορίζει µόνο τα θετικά συµπτώµατα της σχιζοφρένειας (Bongar & Beutler, 1995). Επίσης σύµφωνα µε τους Bongar & Beutler (1995) η εκπαίδευση σε δεξιότητες βελτιώνει την λεκτική και µη λεκτική επικοινωνία, αλλά χρειάζονται περαιτέρω έρευνες για τον αντίκτυπο αυτών των αλλαγών στην ψυχοπαθολογία και στην µακρόχρονη κοινωνική προσαρµογή. Ο Bellack και οι συνεργάτες του (2000) διενήργησαν πρόσφατα µια έρευνα για να ελέγξουν την αποτελεσµατικότητα των συµπεριφορικών παρεµβάσεων σε οικογένειες µε σχιζοφρενές µέλος. Σε αυτή την έρευνα η µια οµάδα ακολούθησε την Συµπεριφορική θεραπεία οικογένειας και η άλλη οµάδα Υποστηρικτική θεραπεία οικογένειας. Στόχος της έρευνας ήταν να ελεγχθεί κατά πόσο η εκπαίδευση στην επικοινωνία συµβάλει στην βελτίωση της επικοινωνίας και στην επίλυση προβληµάτων. Τα αποτελέσµατα της έρευνας έδειξαν ότι η Συµπεριφορική θεραπεία δεν βελτίωσε σηµαντικά την επικοινωνία µεταξύ των µελών σε σχέση µε την Υποστηρικτική θεραπεία (Bellack et al, 2000). Όπως φαίνεται από τα παραπάνω οι παρεµβάσεις στο επίπεδο της οικογένειας για την πιο αποτελεσµατική αντιµετώπιση της σχιζοφρένειας θεωρούνται σηµαντικές. Η θεραπεία οικογένειας, όπως προκύπτει από τις έρευνες, συντελεί σηµαντικά στην διαχείριση των αρνητικών συναισθηµάτων, στην πρόληψη των υποτροπών που όπως έχει φανεί συσχετίζονται µε το Ε.Ε., στην ανακούφιση της οικογένειας από το βάρος της φροντίδας των ασθενών, στην κατανόηση της ασθένειας και της µείωσης του άγχους που αυτή προκαλεί. Η Συµπεριφορική θεραπεία οικογένειας συµβάλλει -πέρα από τα παραπάνω-και στην ανάπτυξη δεξιοτήτων από όλα τα µέλη της οικογένειας στην αποτελεσµατική επίλυση προβληµάτων, στην ανάπτυξη κοινωνικών δεξιοτήτων, στην εκµάθηση στρατηγικών αντιµετώπισης διαφόρων καταστάσεων στην βελτίωση της ενδοοικογενειακής επικοινωνίας. Καθώς η οικογένεια θεωρείται σηµαντικός αρωγός στην ψυχοκοινωνική αποκατάσταση του ασθενή οι θεραπευτικές παρεµβάσεις σε επίπεδο οικογένειας θεωρούνται αναγκαίες (Οικονόµου, Falloon & Pederson, Tarrier et al, 1988). 7

8 5. Περιγραφή παρέµβασης Τα συµπτώµατα της σχιζοφρένειας (επίµονα ή περιοδικά) είναι επίπονα και καθιστούν ιδιαίτερα δύσκολη την κοινωνική ζωή των ασθενών. Η αντιψυχωσική φαρµακευτική αγωγή συχνά βοηθά στην αντιµετώπιση των θετικών συµπτωµάτων και µειώνει τον κίνδυνο υποτροπής, κάποιοι όµως ασθενείς αφενός δεν ανταποκρίνονται στη φαρµακευτική αγωγή αφετέρου συνέπεια της αρρώστιας εµφανίζουν πολλαπλά ελλείµµατα στην κοινωνικότητά τους και στις γνωστικές τους λειτουργίες. Συνεπώς η θεραπευτική αντιµετώπιση των ασθενών µε σχιζοφρένεια θα πρέπει να περιλαµβάνει και µη φαρµακευτική αντιµετώπιση. Κατάλληλες θεωρούνται οι ψυχοκοινωνικές προσεγγίσεις, όπως η Γνωσιακή Συµπεριφορική Θεραπεία. Πρόσφατες έρευνες, καταδεικνύουν ευεργετικά αποτελέσµατα από τη χρήση της CBT στην αντιµετώπιση των επίµονων ψυχωτικών συµπτωµάτων και στη µείωση του άγχους (δες Κεφάλαιο: Αποτελεσµατικότητα της ΓΣΘ). Με βάση τον πίνακα του Παραρτήµατος θα δούµε τα συνήθη βήµατα για την ψυχοθεραπευτική αντιµετώπιση της σχιζοφρένειας ηµιουργία θεραπευτικής σχέσης Περισσότερο από κάθε άλλη ψυχική διαταραχή, η δηµιουργία θεραπευτικής σχέσης είναι πρωταρχικής σηµασίας και αναγκαιότητας. Η θεραπευτική ατµόσφαιρα πρέπει να είναι όχι µόνο υποστηρικτική αλλά και ευέλικτη και µε ιδιαίτερη ευαισθησία, προκειµένου να εδραιωθεί σχέση εµπιστοσύνης ώστε να ξεκινήσει η θεραπευτική διαδικασία. Οι ασθενείς µε επίµονα θετικά συµπτώµατα συχνά έχουν µειωµένη συγκέντρωση και έντονες ενοχλήσεις κατά τη διάρκεια των συνεδριών. Ο θεραπευτής πρέπει να είναι σε θέση να παρατηρήσει τις δυσκολίες αυτές και να µπορεί να τροποποιήσει ή και να αναβάλλει τη συνεδρία αν είναι απαραίτητο. Στο στάδιο αυτό, ο θεραπευτής ακούει µε κατανόηση τις τρέχουσες δυσκολίες του ασθενή, αποφεύγοντας κάθε αντιπαράθεση και χιούµορ Εξήγηση της ψύχωσης Η εξήγηση των συµπτωµάτων άγχους και κατάθλιψης, στους ασθενείς είναι θεµελιώδης για την εφαρµογή της CBT, όπως επίσης και η εξήγηση των ψυχωσικών συµπτωµάτων Αποκαταστροφοποίηση - αποστιγµατοποίηση Τα συµπτώµατα της σχιζοφρένειας συνδέονται µε τη φυσιολογική συµπεριφορά και αποτελούν σηµεία του συνεχούς της λειτουργικότητας. Με άλλα λόγια, τα συµπτώµατα που βιώνει ο ασθενής διαφέρουν στο βαθµό, ή αποτελούν υπερβολικές αντιδράσεις στο stress. Παρόµοια, αν όχι πανοµοιότυπα, ψυχωσικά συµπτώµατα (παραληρητικές ιδέες και ψευδαισθήσεις) είναι δυνατόν να εµφανιστούν σε περιπτώσεις οργανικής κατάστασης σύγχυσης όπως αυτές που προκαλούνται από σοβαρές µολυσµατικές ασθένειες (π.χ. πνευµονία) ή παραισθησιογόνες ουσίες (προκαλούν ψυχοπαθολογικά φαινόµενα τα οποία δεν µπορούν να διακριθούν από αυτά της σχιζοφρένειας). Είναι επίσης δυνατό να εµφανιστούν σε περιπτώσεις αποµόνωσης (Grassian, 1983), σε καταστάσεις οµηρίας (Siegel, 1984), στη µετατραυµατική διαταραχή (Wilcox et al.,1991), σε περιπτώσεις σεξουαλικής κακοποίησης (Ensink, 1992) σε καταστάσεις αισθητηριακής αποστέρησης (Slade, 1984), κατά τη διάρκεια της υπναγωγικής και υπνοποµπικής φάσης του ύπνου (Assad - Sapiro, 1986), σε καταστάσεις πένθους (Assad - Sapiro, 1986) και σε καταστάσεις αποστέρησης ύπνου (Oswald, 1974). Στην περίπτωση που ο ασθενής κοιµάται λίγο ή καθόλου, η εξήγηση ότι αυτός µπορεί να είναι ένας σηµαντικός παράγοντας για τα συµπτώµατά του, µπορεί να υπάρξει ιδιαίτερα καθησυχαστική. Παραληρηµατικές ιδέες και φαινόµενα παθητικότητας µπορεί να συνδυαστούν µε κοινές πολιτισµικές πεποιθήσεις. Η εκποµπή της σκέψης και οι παρεµβολές ισοδυναµούν µε τα πιστεύω για την τηλεπάθεια. Οι παραληρητικές ιδέες ελέγχου από εξωτερικές δυνάµεις µοιάζουν µε τα πιστεύω για υπερφυσικές δυνάµεις (π.χ. φαντάσµατα), την αστρολογία, τις θρησκευτικές δυνάµεις, τη µαγεία και τον υπνωτισµό. Αυτά τα πιστεύω επιστηµονικά αµφισβητούνται, όµως υπάρχουν σε πολλά µέλη της κοινωνίας µας. Μια συζήτηση µε επιστηµονικά δεδοµένα φαίνεται να επηρεάζει τους ασθενείς, ακόµα και εκείνους µε περιορισµένο εκπαιδευτικό υπόβαθρο. Προσωρινές ιδέες µεγαλείου, ιδέες συσχέτισης και παρανοϊκές σκέψεις µπορεί να είναι πολύ κοινές, στο φυσιολογικό πληθυσµό. Η ιδέα ότι κάποιος θα ήταν πολύ καλύτερος πρωθυπουργός είναι µια πολύ κοινή ιδέα µεγαλείου. Το να µπαίνει κάποιος µέσα σε ένα 8

9 δωµάτιο µε κόσµο και να σωπαίνουν όλοι, µπορεί να οδηγήσει σε ιδέες συσχέτισης («Τι έχω;») και η ιδέα ότι όλοι «είναι εναντίον µου» σε περιπτώσεις επαναλαµβανόµενων αρνητικών γεγονότων δεν είναι ασυνήθιστη. Αυτές οι σκέψεις εµφανίζονται αυτόµατα και συνήθως αποµακρύνονται γρήγορα. Ωστόσο σε περιόδους άγχους, η ανάγκη εξήγησης των γεγονότων, µπορεί να οδηγήσει σε πιο µόνιµη παραδοχή τέτοιων πιστεύω. Η αίσθηση του ατόµου ότι είναι αποµονωµένο ή ότι δεν µπορεί να συζητήσει προσωπικά ή απόκρυφα θέµατα µε τους γονείς του ή µε το σύντροφο ή ένα πρόσωπο εµπιστοσύνης ή ακόµα και στις περιπτώσεις που η επικοινωνία µέσα σε αυτές τις σχέσεις και οι πίστεις των γονέων ή των συντρόφων είναι διαταραγµένες προκαλούν στον ασθενή µεγαλύτερη σύγχυση. Η αρνητική κριτική οδηγεί σε µεγαλύτερη αποµόνωση και κατάργηση της επικοινωνίας και έχει αποδειχθεί µεγάλη συνάφεια µε την υποτροπή. Τέλος, είναι σηµαντικό να τονιστεί η διαφορά µεταξύ σκέψεων και πράξεων. Το γεγονός ότι το άτοµο κάνει µη αποδεκτές σεξουαλικές ή επιθετικές σκέψεις δε σηµαίνει ότι πρέπει να ενεργήσει µε τον ίδιο τρόπο. ιατηρεί τον έλεγχο των πράξεών του, ακόµα και αν οι σκέψεις έρχονται στο µυαλό του ανεξέλεγκτα και παρά το γεγονός ότι αισθάνεται εκτός ελέγχου Εξήγηση του µοντέλου ευαλωτότητας stress Η ψυχοπαθολογία πρέπει να εξηγηθεί µε βάση τις πιθανές επιδράσεις του stress σε ένα ευάλωτο άτοµο (τον ίδιο τον ασθενή). Η ευαλωτότητα περιλαµβάνει γενετικά και νευροψυχολογικά «συστατικά», τα οποία εκφράζονται µε τις διαταραχές της προσοχής και της διαδικασίας της σκέψης. Σε κάποιους ασθενείς, µπορεί να σχετίζεται µε κάκωση κατά τον τοκετό (ή κάποια αναπτυξιακή διαταραχή κατά τη διάρκεια της εγκυµοσύνης στα τελευταία στάδια), ή άλλη βλάβη που οδηγεί στη διεύρυνση των κοιλιών, η οποία γίνεται φανερή αφού έχει επέλθει µια περίοδος ωριµότητας. Ο τρόπος µε τον οποίο γίνονται αντιληπτά τα διάφορα ερεθίσµατα από τον εγκέφαλο (information processing) παρουσιάζεται διαταραγµένος, όπως επίσης και η λειτουργία του αυτόνοµου νευρικού συστήµατος, που ελέγχει τις αντιδράσεις στο stress. Oι ασθενείς παρουσιάζουν διαταραχές στην κατανόηση καθηµερινών κοινωνικών θεµάτων, µε αποτέλεσµα να είναι πιθανό να αναπτύξουν ασυνήθιστα κοινωνικά πιστεύω, γεγονός που µπορεί να θεωρηθεί επίσης ένα στοιχείο της ευαλωτότητας. Είναι ωστόσο σηµαντικό να τονιστεί ότι πολύ άνθρωποι µε αυτά τα χαρακτηριστικά δεν αναπτύσσουν την ασθένεια. Ο συνδυασµός των χαρακτηριστικών αυτών µε αγχογόνες καταστάσεις είναι απαραίτητος προκειµένου να εµφανιστεί η ασθένεια, να εδραιωθεί ή και να επανεµφανιστεί (υποτροπή). Οι Zubin και Spring (1977) ανέπτυξαν το µοντέλο της ευαλωτότητας stress, σύµφωνα µε το οποίο «όσο το stress που προκαλείται από διάφορα γεγονότα παραµένει κάτω από το όριο της ευαλωτότητας, το άτοµο παραµένει µέσα στα όριο της κανονικότητας. Όταν το stress ξεπεράσει το όριο αυτό, τότε το άτοµο είναι πιθανό να αναπτύξει κάποιο είδος ψυχοπαθολογίας (επεισόδιο). Όταν δε, υποχωρήσει και πέσει κάτω από το όριο, τότε το επεισόδιο τερµατίζεται». αποσταθεροποίηση stress «κανονικότητα» ευαλωτότητα Η συλλογιστική αυτή µπορεί να εξηγηθεί στους ασθενείς και τους συγγενείς µε τον εξής τρόπο: «το stress φαίνεται να επηρεάζει τους ανθρώπους µε διάφορους τρόπους, ανάλογα µε τη συγκρότησή τους. Αυτό περιλαµβάνει την οικογενειακή προδιάθεση, ιδιοσυγκρασία και πιθανά τη δοµή του εγκεφάλου. Ίδιου είδους αγχογόνες καταστάσεις είναι δυνατόν να προκαλέσουν κατάθλιψη ή άγχος ή µπορεί να µην έχουν καµιά επίδραση. Στη δική σου περίπτωση, άρχισες να» στη συνέχεια συζητούνται τα συµπτώµατα που αναπτύχθηκαν σε ατοµική βάση. Η συζήτηση όλων των παραπάνω είναι δυνατό να βελτιώσει τη θεραπευτική συµµαχία, να βοηθήσει τον ασθενή να αισθανθεί πιο «φυσιολογικός», λιγότερο αποµονωµένος και να οδηγήσει σε συµµόρφωση µε τη φαρµακευτική αγωγή. 9

10 5.3. Ψυχολογική εκτίµηση Εκτίµηση οικογενειακού και ατοµικού υπόβαθρου του ασθενή. Παρά το γεγονός ότι η θεραπεία εστιάζει στις σκέψεις και τις συµπεριφορές στο «εδώ και τώρα», είναι απαραίτητο να ερευνηθεί η ανάπτυξή τους κατά τη διάρκεια της ασθένειας αλλά και την πρόδροµη της ασθένειας περίοδο. Σε περίπτωση που ο ίδιος ο ασθενής δεν είναι σε θέση να δώσει οποιεσδήποτε πληροφορίες, µπορούµε να πάρουµε πληροφορίες από συγγενείς ή φίλους. Η συλλογή πληροφοριών από άτοµα του περιβάλλοντος του ασθενή είναι πάντα απαραίτητη, αλλά πρέπει να γίνεται µετά από ενηµέρωση και µε συγκατάθεσή του. Εκτίµηση σηµαντικών γεγονότων και συνθηκών. Η ικανότητα των ασθενών να προσδιορίσουν σηµαντικά γεγονότα ή καταστάσεις που συνέβαλλαν στην ανάπτυξη των συµπτωµάτων τους ποικίλει. Η συλλογή πληροφοριών για την προσωπική και κοινωνική ιστορία του ατόµου, µπορεί να «φωτίσουν» τόσο για τον θεραπευτή όσο και για τον ίδιο τον ασθενή «σηµαντικές περιοχές». Η διαδικασία µε την οποία «σηµεία πίεσης» έρχονται στο φως µπορεί να είναι θεραπευτική. Η επιβεβαίωση από το θεραπευτή, ότι επαγγελµατικά ή οικογενειακά προβλήµατα έχουν επεξηγηµατική σηµασία, είναι δυνατό να αρχίσουν να δίνουν νόηµα στις εµπειρίες του ασθενή. Εξερευνώντας και δίνοντας πιθανές εξηγήσεις όσον αφορά στην αγχογόνα φύση τους είναι δυνατό να ανακουφιστεί το άγχος. Σε περίπτωση που επαναενεργοποιηθεί το άγχος, συνίσταται αλλαγή της συζήτησης καθώς επίσης χρήση τεχνικών διαχείρισης άγχους (συµπεριλαµβανοµένης και της µυϊκής χαλάρωσης) Αντιµετώπιση συνυπάρχουσας κατάθλιψης και άγχους Η αντιµετώπιση του άγχους και της κατάθλιψης στη φάση αυτή είναι ιδιαίτερης σηµασίας, καθώς οι διαταραχές αυτές συχνά ερµηνεύονται παραληρηµατικά και είναι δυνατό να οδηγήσουν σε µειωµένη συµµόρφωση µε την ψυχοθεραπεία και την φαρµακευτική αγωγή. Η εκπαίδευση σε τεχνικές µυϊκής χαλάρωσης είναι ευεργετικές για τους ασθενείς. Συχνά αρκεί µια ηχογραφηµένη κασέτα µε ασκήσεις µυϊκής χαλάρωσης. Σκοπός είναι να µειωθεί το άγχος που βιώνουν οι περισσότεροι ασθενείς και το οποίο ενισχύει τα ψυχωσικά συµπτώµατα και την στεναχώρια τους. Η υπέρπνοια θεωρείται ότι ενισχύει την εµφάνιση ψευδαισθήσεων και η εκπαίδευση στη χαλάρωση έχει θετικά αποτελέσµατα. Κάποιοι ασθενείς αναφέρουν βελτίωση των ψυχωσικών συµπτωµάτων και χρησιµοποιούν τη χαλάρωση ως µέθοδο αντιµετώπισης (coping strategy). εν έχουν αναφερθεί αρνητικές επιδράσεις. 5.5 Αντιµετώπιση των παραληρηµατικών ιδεών Μορφές και δοµή των παραληρηµατικών ιδεών. Τεχνικές αντιµετώπισης Η εξερεύνηση των πρόδροµων και σύγχρονων µε την έναρξη της ασθένειας γεγονότων χρησιµοποιείται προκειµένου να αποκαλυφθούν οι γνωσίες που οδηγούν στην αποδοχή των παραληρηµατικών ιδεών. Έτσι οδηγούµαστε στην αναγνώριση των λανθασµένων γνωσιών στο παρόν, οι οποίες συνήθως σχετίζονται µε υπερβολική συσχέτιση µε τον εαυτό και γνωσιακές παραποιήσεις, όπως προσωποποίηση, επιλεκτική αφαίρεση και αυθαίρετα συµπεράσµατα. Οι παραληρηµατικές ιδέες µπορεί να διαφέρουν ως προς την ένταση και το χρόνο που διαρκούν. Το αν είναι δυνατό να υπαχθούν στη λογική εξαρτάται από τους εξής παράγοντες: Τη δύναµη της πίστης. Μπορεί να εξαρτάται από τη χρονική περίοδο εµφάνισης και εδραίωσής της. Τις συνέπειες από την εγκατάλειψη της ιδέας. Η αύξηση της κοινωνικής αποδοχής µπορεί να είναι ένας λόγος για την εγκατάλειψη της ιδέας, αν και η επίδραση στην αυτοεκτίµηση µπορεί να συνηγορεί εναντίον. Παραδείγµατος χάριν, όταν ένας ασθενής για χρόνια συµπεριφέρεται µε βάση παρανοϊκές ή ιδέες µεγαλείου, είναι δυνατό να µην έχει κάνει καριέρα ή οικογένεια και να έχει υποστεί γελοιοποίηση. Η επίδραση της αποδοχής των ιδεών ως λανθασµένες στην αυτοεκτίµησή του, µπορεί να αποτελεί παράγοντα διατήρησής τους. Από κοινού εύρεση εναλλακτικών εξηγήσεων. Αυτό θα εξαρτηθεί σε µεγάλο βαθµό από την κατανόηση των ιδεών και των πρόδροµων γεγονότων από το θεραπευτή. Επίσης εξαρτάται από την ικανότητα του θεραπευτή να αναπτύξει κατάλληλες τεχνικές σε σωστή ακολουθία και την επιµονή του για την χρησιµοποίησή τους. Τον τρόπο παρουσίασης των εξηγήσεων. Έχει φανεί ότι η σταδιακή τροποποίησή τους είναι πιο αποτελεσµατική από την άµεση αντιπαράθεση. 10

11 Την θεραπευτική σχέση. Ο ασθενής είναι πιο πιθανό να δεχτεί επιχειρήµατα από κάποιον που εµπιστεύεται και σέβεται. ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΙΑΤΗΡΗΣΗΣ ύναµη της πίστης Συνέπειες από την εγκατάλειψη της ιδέας ΠΑΡΑΛΗΡΗΜΑΤΙΚΕΣ Ι ΕΕΣ Κατανόηση της ιδέας/ πρόδροµων γεγονότων από τον θεραπευτή Θεραπευτική σχέση Πειστικότητα των εναλλακτικών εξηγήσεων ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ Οι τεχνικές που µπορούν να χρησιµοποιηθούν για την αντιµετώπιση των παραληρηµατικών ιδεών είναι οι εξής: 1. Περιφερειακές ερωτήσεις. Αυτή η τεχνική υποβοηθά τον ασθενή να βγάλει τα δικά του συµπεράσµατα όσον αφορά τις ασυνέπειες που περιλαµβάνει το παραλήρηµα. Έχει ιδιαίτερη σηµασία να µην ξεκινήσουµε τις ερωτήσεις στην «καρδιά» του παραληρήµατος γιατί κάτι τέτοιο µπορεί να είναι ιδιαίτερα απειλητικό, εκτός βέβαια αν αποτελεί το θέµα «κλειδί» και αποτελεί επιθυµία του ασθενή να το συζητήσει. Αρχικά στόχος είναι να συλλέξουµε κατά το δυνατόν περισσότερες σχετικές πληροφορίες. Οι ερωτήσεις µπορούν στη συνέχεια να προχωρήσουν πιο βαθιά στο παραλήρηµα. Η «Σωκρατική µέθοδος» µπορεί στη συνέχεια να χρησιµοποιηθεί για να βρεθούν οι επιπτώσεις των παραληρητικών ιδεών. Η τακτική, λοιπόν, στο στάδιο αυτό είναι η βαθµιαία µετακίνηση από την περιφέρεια προς το κέντρο των παραληρητικών ιδεών µε αποφυγή οποιασδήποτε πρόκλησης. Παράδειγµα: Α: Με παρακολουθούνε όπου και αν πηγαίνω. Θ: Τι είδους ανθρώπους παρακολουθούν συνήθως µε αυτό τον τρόπο; Α: Ανθρώπους που κάποιος θέλει να τους τροµοκρατήσει. Θ: σκέψου ταινίες που έχεις δει και βιβλία που έχεις διαβάσει. Ποιοι άνθρωποι παρακολουθούνται; Α: Κατάσκοποι, τροµοκράτες, πολιτικοί, η βασιλική οικογένεια, αστέρια της µουσικής. Θ: εν ανήκεις σε κάποια από αυτές τις κατηγορίες, ανήκεις; Α Όχι, αλλά αισθανόµουν σαν «µεγαλειότατος» όταν σε µικρότερη ηλικία η δίδυµη αδερφή µου ήταν πάντα µαζί µου και κάναµε τα πάντα µαζί. Θ: Ίσως αυτή η αίσθησή σου ότι σε ακολουθούν οφείλεται στο χωρισµό σου από τη δίδυµη αδερφή σου. Αυτό που χρειάζεται να ξέρουµε είναι αν πρόκειται για αίσθηση ότι σε ακολουθούν ή αν υπάρχουν πράγµατι άνθρωποι. Μπορείς να καταγράψεις ακριβώς την εµφάνιση αυτών που σε ακολουθούν (τι φοράν, έκφραση, χαρακτηριστικά κλπ) και τις συνθήκες κάτω από τις οποίες κάθε φορά αισθάνεσαι ότι σε ακολουθούν και να τα καταγράφεις σε καθηµερινή βάση; 2. Reality testing. Είναι ανάγκη να καθοριστεί µε συνεργατικό τρόπο. Περιλαµβάνει «ασκήσεις» και λεπτοµερή καταγραφή των ευρηµάτων. Κατά τη διάρκεια της ανάλυσης των ευρηµάτων ο ασθενής βοηθιέται µε την καθοδήγηση του θεραπευτή να βρει εξηγήσεις. 3. Συναισθηµατική επένδυση των παραληρητικών ιδεών. Στις παραληρητικές ιδέες καταδίωξης υπάρχει το συναίσθηµα του φόβου και της οργής, στις ιδέες µεγαλείου συναίσθηµα επιτυχίας και ευχαρίστησης και στις ιδέες ελέγχου θυµός και κατάθλιψη. Σε περίπτωση που αποδειχθεί δύσκολο να αντιµετωπιστούν µε τους τρόπου που αναφέρθηκαν παραπάνω, κρίνεται απαραίτητη η µείωση της συναισθηµατικής φόρτισης, ως πρωταρχικό στάδιο. Οι τεχνικές είναι εκείνες που χρησιµοποιούνται στη θεραπεία του άγχους και της κατάθλιψης. Όταν µειωθεί η συναισθηµατική φόρτιση µπορούµε να προχωρήσουµε στο στάδιο του Reality testing. 4. Εξερεύνηση σχηµάτων. Τα σχετικά µε την παραληρηµατική ιδέα σχήµατα εντοπίζονται συνήθως κατά τη διάρκεια αναφοράς στα πρόδροµα γεγονότα. Οι τεχνικές περιλαµβάνουν τον εντοπισµό κοινών θεµάτων των γνωσιών, εξέταση του νοήµατος συγκεκριµένων γεγονότων και τη χρήση του «κάθετου τόξου, το οποίο επιτρέπει στο θεραπευτή να ακολουθήσει την κάθετη πορεία της δυσπροσαρµοστικής ιδέας µέχρι την πίστη που υπόκειται αυτής και οδήγησε στη δηµιουργία της. Συχνά οι 11

12 παραληρηµατικές ιδέες δηµιουργούνται σε περιόδους που ακυρώνονται σηµαντικά προσωπικά σχήµατα και προστατεύουν το άτοµο από την καταρράκωση της αυτοεκτίµησης του ατόµου. Στην περίπτωση αυτή η εξερεύνηση των σχηµάτων µπορεί να διεγείρει τη συναισθηµατική επένδυση των ιδεών ή ο ασθενής µπορεί να µειώσει την αποδιοργάνωση της συµπεριφοράς του ασθενή. Είναι πιθανό ωστόσο να προκληθεί καταθλιπτικό συναίσθηµα, το οποίο πρέπει να αντιµετωπιστεί µε υποστήριξη του ασθενή, δοµηµένες δραστηριότητες και αντικαταθλιπτικά φάρµακα. 5. ηµιουργία εναλλακτικών εξηγήσεων. Χρησιµοποιείται η «Σωκρατική µέθοδος» (η καθοδήγηση του ατόµου, µε λογική αµφισβήτηση, σε εναλλακτικά συµπεράσµατα και εξηγήσεις), προκειµένου να τροποποιηθούν οι γνωσίες. Τα υποκείµενα σχήµατα αντιµετωπίζονται µε ανάλυση δεδοµένων, αµφισβήτηση και εµπειρικές δοκιµασίες Συγκεκριµένο περιεχόµενο των παραληρητικών ιδεών. Ιδέες συσχέτισης. Οι παραληρητικές ιδέες συσχέτισης µπορεί να σχετίζονται µε το ραδιόφωνο ή τηλεοπτικά προγράµµατα ή µε άλλους ανθρώπους. Η αρχική συζήτηση πρέπει να αφορά ποια προγράµµατα ή καταστάσεις αφορούν συχνά αφορούν τα προγράµµατα ειδήσεων (Smyth, 1990). Στη συνέχεια εξετάζεται τι ήταν αυτό που ο ασθενής θεώρησε ότι αφορούσε τον ίδιο και συζητούνται εναλλακτικές. Σε περίπτωση δεν είναι σίγουρος για τα ερεθίσµατα προγράµµατα που προκαλούν τις ιδέες ή δε θυµάται λεπτοµέρειες, του ζητείται να καταγράψει τις περιστάσεις, µεταξύ των συνεδριών. Ιδέες καταδίωξης. Οι ιδέες συσχέτισης συχνά είναι καταδίωξης ή εξελίσσονται σε τέτοιες. Η καταγραφή των σχετικών αποδείξεων και των κινήτρων είναι απαραίτητη. Μπορούν να χρησιµοποιηθούν ερωτήσεις όπως: «για ποιο λόγο οι φίλοι σου θα στρέφονταν εναντίον σου; έκανες κάτι που θα µπορούσε να τους θυµώσει;» ή µια σειρά ερωτήσεων όπως: «για ποιο λόγο η κυβέρνηση θα έστελνε πράκτορες να σε ακολουθούν; Έχεις κάνει κάτι σοβαρό; Η κυβέρνηση δε στέλνει πράκτορες µόνο σε περιπτώσεις που κάποιος αποτελεί απειλή για την εθνική ασφάλεια ή είναι εγκληµατίας; εν είσαι κάτι από αυτά τα 2, είσαι;» Ιδέες µεγαλείου. Οι ιδέες αυτές περισσότερο από όλες τις άλλες είναι δύσκολο να αντιµετωπιστούν λόγω της ενίσχυσης και της εκστατικής διάθεσης του ασθενή. Τα συναισθήµατα που τις συνοδεύουν είναι θετικά και όχι άγχος και φόβος, η απαλλαγή από τα οποία αποτελεί κίνητρο. Οι ιδέες αυτές φαίνεται να έχουν υψηλή συσχέτιση µε τη µη συµµόρφωση στη φαρµακευτική αγωγή. οι συλλογιστικές τεχνικές µπορεί ωστόσο να προκαλέσουν αµφιβολίες και να µειώσουν την αίσθηση µεγαλείου, π.χ ο θεραπευτής µπορεί να πει «Ξέρω ότι πιστεύεις ότι είσαι ειδικός απεσταλµένος του Θεού, αλλά δυστυχώς κανένας άλλος, ούτε η οικογένειά σου φαίνεται να συµφωνεί Υπό αυτές τις συνθήκες µήπως θα ήταν καλύτερα να κρατήσεις αυτή τη σκέψη για τον εαυτό σου, ή να τη συζητήσεις µαζί µου και να συνεχίσεις τη ζωή σου; Έχεις προσπαθήσει να πείσεις τους άλλους. Ίσως εσύ και αυτοί θα πρέπει να περιµένετε να δείτε» Ιδέες σεξουαλικού περιεχοµένου. Είναι πολύ κοινές και συχνά αφορούν αµφιβολίες για το φύλο και ενοχές γύρω από τον αυνανισµό. Αυτές οι ιδέες µπορεί να ενθαρρύνονται από τις παρενέργειες της φαρµακευτικής αγωγής στη σεξουαλική λειτουργία, ειδικά όταν δεν έχουν δοθεί σχετικές εξηγήσεις, οι οποίες είναι ιδιαίτερα βοηθητικές. Ιδέες θρησκευτικού περιεχοµένου. Συχνά φαινόµενα όπως θρησκευτικές εκδηλώσεις, σύµβολα (σταυροί) αλλά και κοµµάτια της προσωπικής εµφάνισης, όπως γένια και µακριά µαλλιά, είναι δυνατό να είναι διαποτισµένα µε θρησκευτική σηµασία και µπορεί να εµφανιστούν αυθαίρετοι συσχετισµοί µε τον εαυτό. Ανίχνευση παλαιότερων γεγονότων µπορούν να βοηθήσουν σε αλλαγή των πίστεων (π.χ. «Είµαι ο Χριστός»), σε λιγότερο απόλυτες πεποιθήσεις (π.χ. «ίσως µοιάζω λίγο µε το Χριστό είµαι πολύ ευαίσθητος, όπως Εκείνος και µοιάζω λίγο στις εικόνες του στη Βίβλο»), οι οποίες µπορούν πολύ καλύτερα να υπαχθούν στη λογική. Ιδέες εκποµπής συναισθηµάτων. Αντιµετωπίζονται µε τη βοήθεια του ασθενή να κατανοήσει τα φαινόµενα των σωµατικών συµπτωµάτων του άγχους, καθώς φαίνεται να προέρχονται από αυτά. Για παράδειγµα, ένας ασθενής περιέγραφε ότι «άγγελοι τον πίεζαν στον αυχένα», που φαίνεται να οφειλόταν σε πίεση στο σηµείο αυτό. Τα «ηλεκτροσόκ» ή «πλάσµατα που περιφέρονται πάνω στο δέρµα µου» είναι δυνατό να συνδέονται µε το αίσθηµα φαγούρας της υπέρπνοιας. Ιδέες εκποµπής τοποθέτησης σκέψεων. Οι σεξουαλικές και βίαιες σκέψεις µπορεί να είναι τόσο απεχθής, ώστε θεωρούνται εξωτερικής προέλευσης. Συγκεκριµένα οι ασθενείς αναφέρουν ότι «αυτές οι σκέψεις είναι τόσο αηδιαστικές που αποκλείεται να έχουν παραχθεί από το δικό µου µυαλό& πρέπει να ελέγχονται από κάποιον ή κάτι 12

13 άλλο.» Η συζήτηση πρέπει να αφορά την ποικιλία των «φυσιολογικών» σκέψεων και το γεγονός ότι επιστηµονικά δεν υπάρχουν δεδοµένα για τέτοιου είδους έλεγχο. Ιδέες επιβολής πράξεων. Τα πιθανά κίνητρα πρέπει να συζητηθούν. Είναι δυνατό να υπάρχει λογική ή παραληρηµατική εξήγηση για τις πράξεις. Για παράδειγµα, ένας ασθενής πήγε αιφνιδιαστικά στο σπίτι των γειτόνων και γκρέµισε την πόρτα χωρίς εξήγηση και πίστευε ότι εξαναγκάστηκε να το κάνει πιθανά σχετιζόταν µε την πεποίθησή του ότι επηρέαζαν τις σκέψεις του και δεν τον άφηναν να κοιµηθεί τα βράδια Αντιµετώπιση των ψευδαισθήσεων ιερεύνηση της ύπαρξης αλλά και των αντιλήψεων του ασθενή γύρω από τις ακουστικές ψευδαισθήσεις. Η διερεύνηση αυτή µπορεί να πάρει τη µορφή συγκεκριµένων ερωτήσεων προς τον ασθενή: Ακούς φωνές; Ακούς κάποιες φορές πράγµατα που οι άλλοι φαίνεται να µην ακούν; Γιατί νοµίζεις ότι οι άλλοι δεν τις ακούν; Συζήτηση πιθανών εξηγήσεων. Νοµίζεις ότι απευθύνονται αποκλειστικά σε εσένα; Πώς νοµίζεις ότι συµβαίνει αυτό; Μήπως είναι πιθανό να προέρχονται από το µυαλό σου, πιθανά λόγο του άγχους που αισθάνεσαι; Συζήτηση «επειδή ακούς φωνές δε σηµαίνει ότι είσαι τρελός». Εστιασµός του ασθενή στη φύση, την προέλευση, το νόηµα, το περιεχόµενο και τα πιστεύω που συνδέονται µε τις ψευδαισθήσεις. Συγκεκριµένα: Φυσικά χαρακτηριστικά. Αφορά τον εστιασµό σε χαρακτηριστικά όπως: ο αριθµός των φωνών, η έντασή τους, ο τόνος, η προφορά, το φύλο και ο τόπος προέλευσης. Χαρακτηριστικό είναι το γεγονός ότι οι φωνές θεωρούνται υπερβολικά δυνατές ή παντοδύναµες και η ενεργοποίηση ή απενεργοποίησή τους θεωρείται αδύνατη. Ταυτότητα και σκοπός. Θεωρούνται ότι είναι είτε µοχθηρές είτε καλοσυνάτες. Στην 1 η περίπτωση πρόκειται είτε για τιµωρία είτε για άδικη καταδίωξη. Στη 2 η µπορεί να είναι φιλικές ή προστατευτικές. Στην περίπτωση αυτή έχει παρατηρηθεί άρνηση συµµόρφωσης µε τη θεραπεία (π.χ. αποτελούν παρέα ή προστατεύουν το άτοµο). Σε κάποιες περιπτώσεις παρατηρείται µείξη ή δυσκολία καθορισµού. Από το χαρακτηριστικό αυτό εξαρτάται σε µεγάλο βαθµό η αντίσταση ή όχι στις «επιταγές» τους και η αντιµετώπισή τους (συναισθήµατα, coping strategies) Περιεχόµενο. Περιλαµβάνει την καταγραφή αυτών που η φωνή λεει. Σχετικές σκέψεις και πιστεύω. Εστιάζεται η προσοχή στο περιεχόµενο και τη σχέση του µε προσωπικές σκέψεις και πιστεύω (ποιες σκέψεις είναι αποτέλεσµα της ψευδαισθητικής εµπειρίας και ποιες είναι δυνατό να προκαλούν την ψευδαίσθηση). Εξετάζονται επίσης συναισθήµατα κατάθλιψης άγχους, φόβου και θυµού που σχετίζονται µε την εµπειρία. Βοηθητική είναι η καταγραφή των συνδυασµών σκέψεων και ψευδαισθήσεων. Το νόηµα των φωνών. Περιλαµβάνει την προσπάθεια να δοθεί νόηµα στο περιεχόµενο και την εµπειρία των ψευδαισθήσεων, µε καθορισµό του συστήµατος αντιλήψεων που σχετίζονται µε τις φωνές και την τροποποίησή του. Reality testing. Οι εµπειρικές αυτές δοκιµασίες είναι απαραίτητο να οργανωθούν σε συνεργασία µε τον ασθενή, ώστε να εξεταστεί από τον ασθενή και να γίνει αποδεκτό ότι εάν οι φωνές προέρχονται από κάποια εξωτερική πηγή, τότε και άλλοι άνθρωποι πρέπει να είναι σε θέση να τις ακούσουν. Ζητείται από τον ασθενή να εξετάσει την υπόθεση αυτή ρωτώντας κάθε φορά άτοµα εµπιστοσύνης τα οποία βρίσκονται µαζί του αν και εκείνα ακούν τις φωνές. Αναπόφευκτα τα πρόσωπα αυτά (φίλοι, οικογένεια, ο ίδιος ο θεραπευτής) δε θα είναι σε θέση να ακούσουν τις φωνές. Στη συνέχεια ζητείται να δοθούν εναλλακτικές εξηγήσεις του φαινοµένου. Αυτές µπορεί να περιλαµβάνουν: 1. Ο ασθενής εξαρτάται υπόκειται σε αυτές. 2. Η φωνή απευθύνεται αποκλειστικά στον ασθενή, µε αποτέλεσµα οι άλλοι να µη µπορούν να την ακούσουν 3. Προέρχεται από το µυαλό του ίδιου του ασθενή (και πιθανά σχετίζεται µε το stress που βιώνει) Στη συνέχεια µπορούν να συζητηθούν επιχειρήµατα που συνηγορούν υπέρ ή κατά των εξηγήσεων αυτών. Συχνά οι ασθενείς βρίσκουν τη δεύτερη εξήγηση ως πιο πιθανή και τότε είναι απαραίτητο να συζητηθεί το πως είναι δυνατό να συµβαίνει κάτι τέτοιο και το γεγονός ότι δεν υπάρχουν σχετικά επιστηµονικά δεδοµένα. Αρχικά αµφισβητείται η εγκυρότητα των αποδείξεων, ξεκινώντας από τη λιγότερο σηµαντική «απόδειξη» και προχωρώντας προς την πιο σηµαντική. Στη συνέχεια αµφισβητείται η ίδια η πίστη. Αυτό γίνεται δίνοντας στοιχεία ανακρίβειας και προσφέροντας εναλλακτικές εξηγήσεις των γεγονότων. Η εναλλακτική αυτή είναι πως η πίστη είναι µια κατανοητή προσπάθεια να δοθεί νόηµα στις φωνές καθώς και η σύνδεσή της 13

14 µε την ιστορία του ατόµου. Η µετατροπή των σκέψεων και των συναισθηµάτων που συνδέονται µε τις φωνές βοηθούν τη µετατροπή του περιεχοµένου και τον έλεγχό τους. Παράδειγµα: Θ: Από τη δουλειά που έχουµε κάνει σχετικά µε τις φωνές φαίνεται ότι δεν είµαστε σίγουροι από που προέρχονται. Α: Νοµίζω ότι είναι είτε φαντάσµατα (50%) είτε σκέψεις (50%). Νοµίζω ότι είναι µάλλον σκέψεις γιατί συχνά ακούω τη φωνή της µητέρας µου και εκείνη είναι ακόµη ζωντανή. Θ: Έχεις κάνει κάποιο test για να δεις αν θα µπορούσε να είναι η µητέρα σου; Α: Ναι. Η ίδια το αρνείται και ο φίλος µου δεν µπορούσε να τις ακούσει. Θ: Αν είναι δικές σου σκέψεις τότε πιθανά δεν είναι τόσο τροµακτικές και δε χρειάζεται να τις πιστεύεις αν είναι παράλογες. Σταδιακά αρχίζει να µειώνεται η πίστη της εξωτερικής προέλευσης και αυξάνει η πίστη ότι πρόκειται για προϊόν της σκέψης τους που εκδηλώνεται µε περίεργο τρόπο, λόγω αυξηµένου άγχους. Αν αυτό γίνει αποδεκτό τότε οι ασθενείς εµφανίζονται πιο να χρησιµοποιήσουν στρατηγικές αντιµετώπισης. Σε σχέση µε το περιεχόµενο ο καλύτερος τρόπος είναι είτε να αντιµετωπιστούν ως αυτόµατες σκέψεις ή µε την απευθείας αντιπαράθεση µαζί τους. ηµιουργούνται και καταγράφονται λογικές απαντήσεις προς τις φωνές. Αυτές µπορούν να καταγραφούν σε ένα κασετόφωνο, ώστε ο ασθενείς να τις ακούει όταν οι φωνές είναι ενεργές. Συµπεριφορικές δοκιµασίες (homework), όπως το να ενεργεί αντίθετα από τις φωνές µπορεί να έχουν τα ίδια αποτελέσµατα. Οι φωνές αρχικά µπορεί να γίνουν πιο σκληρές αλλά σταδιακά απενεργοποιούνται. Αυτό το φαινόµενο µπορεί να εξηγηθεί ως αποτέλεσµα γνωστικής ασυµφωνίας και οι ασθενής πρέπει να είναι ενηµερωµένοι ότι οι φωνές µπορεί να επιδεινωθούν πριν την βελτίωση Αντιµετώπιση διαταραχών λεκτικής επικοινωνίας Μη λεκτική επικοινωνία. Η αντίληψη της µη λεκτικής επικοινωνίας είναι ιδιαίτερα διαταραγµένη στη σχιζοφρένεια και κρίνεται απαραίτητη η διαπραγµάτευσή της, καθώς φαίνεται να ενισχύει την πίστη ότι οι άλλοι είναι σε θέση να διαβάζουν τη σκέψη και τα συναισθήµατα εκτιµώντας τα µη λεκτικά σηµάδια. Η εκπαίδευση σε κοινωνικές δεξιότητες µπορεί να είναι ιδιαίτερα χρήσιµη. Νεολογισµοί. Εµφανίζονται ως αποτέλεσµα υβριδισµού ή συµπύκνωσης γνωστών λέξεων. Ο θεραπευτής προσπαθεί να αποτρέψει τη χρήση νεολογισµών κάνοντας σχόλια του τύπου «δε γνωρίζω αυτή τη λέξη είναι δικιά σου; τι σηµασία έχει αυτή για σένα;», αλλά ακόµα και µε τη χρήση λεξικών και την προτροπή για εύρεση και χρήση κάποιας ισοδύναµης δόκιµης λέξης. Μεταφορικός και ανακριβής λόγος. Οι λέξεις χρησιµοποιούνται συχνά µε µεταφορικό τρόπο ή όπως συµβαίνει και σε καταστάσεις άγχους παρατηρούνται έντονες ανακρίβειες. Ο θεραπευτής πρέπει να ζητήσει από τον ασθενή να εξηγήσει αν χρησιµοποιεί τις λέξεις κυριολεκτικά και να προτείνει εύσχηµες εναλλακτικές εξηγήσεις. Κατά τη διαδικασία αυτή µπορεί να χρησιµοποιηθεί role playing µε αντιστροφή των ρόλων. Αυτό βοηθά τον ασθενή να καταλάβει τη δυσκολία να γίνει κατανοητός γεγονός που αποτελεί βασική διαταραχή της διαταραχής της επικοινωνίας. ιαταραχή της σκέψης Χάλαση των ειρµών. Και στη διαταραχή αυτή βασική τεχνική αποτελεί η προτροπή του ασθενή να διευκρινίσει τη σύνδεση µεταξύ των διαφόρων τµηµάτων του λόγου. 6. Βιβλιογραφία American Psychiatric Association ( 1997). Practice Guideline for the Treatment of Patients with Schizophrenia. Am J Psychiatry, 154:4. Bellack, A., Haas, G., Schooler, N. & Fory, L. (2000). Effects of Behavioural Family Management on family communication and patient outcomes in Schizophrenia. British Journal of Psychiatry,177, Bellack, A.S., Mueser, K.T. ( 1993 ). Psychological treatment for schizophrenia. Schizophrenia Bulletin, 19 (2): Breier A., Schreider J., Janyse D.( 1991 ). National Institute of Mental Health Longitudinal study of Chronic Schizophrenia. Arch. Gen. Psychiatry, 48, Carpenter W.T. (1987). Approaches to knowledge and understanding of schizophrenia. Schizophrenia Bulletin, 13: 1-8. Ekdawi M. & Conning A.( 1998 ). Ψυχιατρική Αποκατάσταση, Εκδόσεις Έλλην. Σελ Falloon, I. & Pederson, J. (1985). Family Management in the Prevention of Morbidity of Schizophrenia: The Adjustment of the Family Unit. British Journal of Psychiatry,147, Grad, J. & Sainsbury, P. (1983). Mental Illness and the Family. Lancet, i, Haddock, G. & Slade, P. (1996) Cognitive Behavioural Interventions With Psychotic Disorders, Routledge. Halford W., Hayes R. (1991). Psychological rehabilitation of chronic schizophrenic patients: Recent findings on social skills training and family psychoeducation. Clinical Psychology Review, 11:

15 Hatfield, A. (1978). Psychological Costs of Schizophrenia to the Family. Social Work, Heinssen R., Liberman R., Kopelowicz A. (2000). Psychological Skills Training for Schizophrenia : Lessons from the laboratory. Schizophrenia Bulletin, 26 (1 ). Hoening, J. (1974). The Schizophrenic patient at home. Acta Psychiatrica Scandinavica, 50, Kingdon, D. & Turnington, D. (1994) Cognitive Behavioral Therapy of Schizophrenia, The Guilford Press. Kingdon, D., Turnington, D., Sensky, T., Scott, J.L., Scott, J., Siddle, R., O Carroll, M. & Barnes, T., (2000) A Randomised Controlled Trial of Cognitive Behavioral Therapy of Persistent Symptoms in Schizophrenia Resistant Medication, Psychiatry, 57, Leff, J. & Vaugh, C. (1985). Expressed Emotion in Families: Its significance for Mental Illness. New York: Guillford Press. Lehman A., Steinwachs D. and the co-investigators of the PORT Project. (1998). Translating research into practice: The schizophrenia patient outcomes research team treatment recommendations. Schizophrenia Bulletin, 24 (1): Liberman R. Assessment of Social Skills. Schizophrenia Bulletin, 8 (1), 1982.σελ. 80. Penn D. & Mueser K. (1996). Research update on the psychosocial treatment of schizophrenia. American Journal of Psychiatry, 153: Scott J. & Dixon L.(1995). Psychological Interventions for schizophrenia. Schizophrenia Bulletin, 21 (4): Zubin, J. & Spring, B. (1977): Vulnerability: A new review of schizophrenia. Journal of Abnormal Psychology, 86, Wallace C., Nelson C., Liberman R. (1980). A review and critique of social skills training with schizophrenic patients. Schizophrenia Bulletin, 6, 42. Ευθυµίου Κ. (2002). Ψυχοθεραπευτική αντιµετώπιση της σχιζοφρένειας: Υλικό Σεµιναρίου. Αθήνα: Ινστιτούτο Έρευνας της Συµπεριφοράς. Ευθυµίου, Κ. & Θεοδώρου, Β. (2000, εκέµβριος): Γνωσιακή-συµπεριφοριστική οµαδική παρέµβαση ψυχοεκπαιδευτικού χαρακτήρα σε σχιζοφρενείς ασθενείς στον γερµανόφωνο χώρο. Ανακοίνωση στο Πανευρωπαϊκό συνέδριο «καινοτόµες πρωτοβουλίες στην ψυχιατρική αποκατάσταση», Ε.Π.Ι.Ψ.Υ., Αθήνα. Ευθυµίου Κ. & Καποδήστρια,. (2003): Γνωσιακά- συµπεριφοριστικά Ψυχοεκπαιδευτικά προγράµµατα για σχιζοφρενείς (άρθρο προς δηµοσίευση) Μαδιανός Μ. (1999). Η µηλιά κάτω από το µήλο.άτοµο και οικογένεια στην κοινοτική ψυχοθεραπεία της ψύχωσης. Ελληνικά Γράµµατα. Μάνος, Ν. (1997). Βασικά Στοιχεία Κλινικής Ψυχιατρικής. Θεσσαλονίκη: University Studio Press Μαυροειδή, Α. (2001). Ψυχοεκπαιδευτικά προγράµµατα για την θεραπεία της σχιζοφρένειας Υλικό διδασκαλίας. Αθήνα: Ινστιτούτο Έρευνας της Συµπεριφοράς. Μπουρονίκου, Β. (2001). Τα θετικά συµπτώµατα της σχιζοφρένειας και η αντιµετώπιση τους σύµφωνα µε τη γνωσιακή συµπεριφορικη προσέγγιση. Υλικό διδασκαλίας. Αθήνα: Ινστιτούτο Έρευνας της Συµπεριφοράς. Οικονόµου, Μ. (1992). Συµπεριφοριστική αξιολόγηση οικογένειας σχιζοφρενούς. Πρόληψη υποτροπής I & II. Εργασία. Ινστιτούτο Έρευνας και Θεραπείας της Συµπεριφοράς. Παπακώστας, Ι. (1994) «Γνωσιακή Ψυχοθεραπεία. Θεωρία και Πράξη», Αθήνα: Ινστιτούτο Έρευνας της Συµπεριφοράς. 15

16 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 1: Η ΠΟΡΕΙΑ ΤΗΣ ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΗΣ ΙΑ ΙΚΑΣΙΑΣ (Kingdon, D. & Turnington, D. (1994)) Αποκαταστροφοποίηση Μοντέλο ευαλωτότητας stress (Zubin) Ενίσχυση συµµόρφωσης µε τη φαρµακευτική αγωγή. Εξήγηση των τυπικών συµπτωµάτων και της νευροφυσιολογίας του άγχους. Μυϊκή χαλάρωση ηµιουργία Θεραπευτικής Σχέσης Εξήγηση της Ψύχωσης χρησιµοποιώντας τη λογική της κανονικότητας Εξέταση του Ψυχωσικού Επεισοδίου Αντιµετώπιση συνυπάρχουσας κατάθλιψης και άγχους Τρέχουσες υσκολίες. Ακρίβεια και Συνάφεια. Αποφυγή Χιούµορ. Λεπτοµερής περιγραφή Σηµαντικά γεγονότα. Ατοµικό και οικογενειακό υπόβαθρο Προσδιορισµός αυτόµατων σκέψεων µε επαγωγικές ερωτήσεις. Προσδιορισµός δυσαρµονικών υποθέσεων. Αντιµετώπιση Θετικών Συµπτωµάτων Αντιµετώπιση Αρνητικών Συµπτωµάτων Πρόληψη Υποτροπής Υποστηρικτικές Συνεδρίες 16

Ευθυμίου, Κ. (2003). Γνωσιακή Συμπεριφοριστική Θεραπεία της Σχιζοφρένειας

Ευθυμίου, Κ. (2003). Γνωσιακή Συμπεριφοριστική Θεραπεία της Σχιζοφρένειας Ευθυμίου, Κ. (2003). Γνωσιακή Συμπεριφοριστική Θεραπεία της Σχιζοφρένειας Ευθυμίου, Κ. (2003). Γνωσιακή συμπεριφοριστική θεραπεία της Σχιζοφρένειας. Στο Α. Καλαντζή Αζίζι (Επιμ. Έκδ.), Γνωσιακές συμπεριφοριστικές

Διαβάστε περισσότερα

ΓΝΩΣΙΑΚΗ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΙΣΤΙΚΗ ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΣΧΙΖΟΦΡΕΝΕΙΑΣ

ΓΝΩΣΙΑΚΗ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΙΣΤΙΚΗ ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΣΧΙΖΟΦΡΕΝΕΙΑΣ ΓΝΩΣΙΑΚΗ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΙΣΤΙΚΗ ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΣΧΙΖΟΦΡΕΝΕΙΑΣ Γιάννης Μαλογιάννης Ψυχίατρος Βασικοί στόχοι ΓΣΘ στη Σχιζοφρένεια Εναλλακτικές ερµηνείες σχιζοφρενικών συµπτωµάτων Ελάττωση της επίδρασης των θετικών και

Διαβάστε περισσότερα

Ποια είναι τα είδη της κατάθλιψης;

Ποια είναι τα είδη της κατάθλιψης; Ολοι κάποιες φορές νιώθουμε μελαγχολία ή θλίψη, αλλά αυτά τα συναισθήματα συνήθως περνούν μετά από λίγες μέρες. Όταν ένα άτομο έχει κατάθλιψη, η διαταραχή αυτή επηρεάζει την καθημερινή του ζωή, τη φυσιολογική

Διαβάστε περισσότερα

Ψυχολογία ασθενών με καρδιακή ανεπάρκεια στο Γενικό Νοσοκομείο

Ψυχολογία ασθενών με καρδιακή ανεπάρκεια στο Γενικό Νοσοκομείο Ψυχολογία ασθενών με καρδιακή ανεπάρκεια στο Γενικό Νοσοκομείο ΤΖΙΝΕΒΗ ΜΥΡΤΩ - ΧΑΤΖΗΣΤΕΦΑΝΟΥ ΦΑΝΗ ΝΟΣΗΛΕΥΤΡΙΕΣ Τ.Ε. Β & Γ ΚΑΡΔΙΟΛΟΓΙΚΗ ΚΛΙΝΙΚΗ ΙΠΠΟΚΡΑΤΕΙΟ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ Η καρδιακή ανεπάρκεια

Διαβάστε περισσότερα

Ψυχωτικές διαταραχές και θεραπευτική αντιμετώπιση - Ο Δρόμος για την Θεραπεία Σάββατο, 10 Ιούλιος :29

Ψυχωτικές διαταραχές και θεραπευτική αντιμετώπιση - Ο Δρόμος για την Θεραπεία Σάββατο, 10 Ιούλιος :29 Γράφει: Νικόλαος Βακόνδιος, Ψυχολόγος Η λέξη «ψύχωση» είναι μία λέξη η οποία χρησιμοποιείται υπερβολικά συχνά από τον κόσμο με λάθος νόημα και περιεχόμενο. Στο κείμενο αυτό, γίνεται μία προσπάθεια να δοθεί

Διαβάστε περισσότερα

ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ ΑΣΘΕΝ-Ν ΣΤΗ ΣΤΕΦΑΝΙΑΙΑ ΜΟΝΑΔΑ ΚΑΙ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗ ΑΝΤΙΜΕΤ-ΠΙΣΗ

ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ ΑΣΘΕΝ-Ν ΣΤΗ ΣΤΕΦΑΝΙΑΙΑ ΜΟΝΑΔΑ ΚΑΙ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗ ΑΝΤΙΜΕΤ-ΠΙΣΗ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ ΑΣΘΕΝ-Ν ΣΤΗ ΣΤΕΦΑΝΙΑΙΑ ΜΟΝΑΔΑ ΚΑΙ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗ ΑΝΤΙΜΕΤ-ΠΙΣΗ ΧΑΤΖΗΣΤΕΦΑΝΟΥ ΦΑΝΗ ΝΟΣΗΛΕΥΤΡΙΑ Τ.Ε. Β Γ ΚΑΡΔΙΟΛΟΓΙΚΗ ΚΛΙΝΙΚΗ ΙΠΠΟΚΡΑΤΕΙΟ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ Η στεφανιαία µονάδα είναι ένας χώρος

Διαβάστε περισσότερα

Σχιζοφρένεια. Τι Είναι η Σχιζοφρένεια; Από Τι Προκαλείται η Σχιζοφρένεια; Ποια Είναι Τα Συμπτώματα Της Σχιζοφρένειας;

Σχιζοφρένεια. Τι Είναι η Σχιζοφρένεια; Από Τι Προκαλείται η Σχιζοφρένεια; Ποια Είναι Τα Συμπτώματα Της Σχιζοφρένειας; Σχιζοφρένεια Τι Είναι η Σχιζοφρένεια; Η σχιζοφρένεια, μια πνευματική ασθένεια που προκαλεί διαταραχή στον τρόπο που σκέφτεται το άτομο, επηρεάζει περίπου το 1% του πληθυσμού. Συνήθως ξεκινά από τα τελευταία

Διαβάστε περισσότερα

ΓΕΝΙΚΑ Ένα ομαδικό γνωσιακό συμπεριφοριστικό πρόγραμμα για σχιζοφρενείς με σκοπό την αποκατάσταση και αποασυλοποιήση τους μέσω της βελτίωσης των γνωστ

ΓΕΝΙΚΑ Ένα ομαδικό γνωσιακό συμπεριφοριστικό πρόγραμμα για σχιζοφρενείς με σκοπό την αποκατάσταση και αποασυλοποιήση τους μέσω της βελτίωσης των γνωστ Η ελληνική έκδοση του IPT Απαρτιωτική Ψυχολογική Θεραπεία για Σχιζοφρενείς Κ. Ευθυμίου & Σ. Ρακιτζή Ινστιτούτο Έρευνας και Θεραπείας της Συμπεριφοράς ΓΕΝΙΚΑ Ένα ομαδικό γνωσιακό συμπεριφοριστικό πρόγραμμα

Διαβάστε περισσότερα

Το παιδί μου έχει αυτισμό Τώρα τι κάνω

Το παιδί μου έχει αυτισμό Τώρα τι κάνω Το παιδί μου έχει αυτισμό Τώρα τι κάνω Το όνειρο Ένα ζευγάρι περιμένει παιδί. Τότε αρχίζει να ονειρεύεται αυτό το παιδί. Κτίζει την εικόνα ενός παιδιού μέσα στο μυαλό του. Βάσει αυτής της εικόνας, κάνει

Διαβάστε περισσότερα

Περιγραφή ατοµικής περίπτωσης µεσήλικης γυναίκας µε Aποφευκτική ιαταραχή Προσωπικότητας και Αγοραφοβία 12ο Πανελλήνιο Συνέδριο Ψυχολογικής Έρευνας 14 17 Μαϊου 2009, Βόλος, Πανεπιστήµιο Θεσσαλίας Χ. Βαρβέρη-Γ.

Διαβάστε περισσότερα

- Έκπτωση στη χρήση εξoλεκτικών συμπεριφορών πχ βλεμματικής επαφής, εκφραστικότητας προσώπου.

- Έκπτωση στη χρήση εξoλεκτικών συμπεριφορών πχ βλεμματικής επαφής, εκφραστικότητας προσώπου. ΑΥΤΙΣΜΟΣ- ΔΙΑΧΥΤΗ ΔΙΑΤΑΡΑΧΗ ΤΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ Η Διάχυτη Διαταραχή της Ανάπτυξης σύμφωνα με το ICD-10 το σύστημα της Διεθνούς Ταξινόμησης των Νόσων είναι μια διαταραχή που περιλαμβάνει δυσκολίες στην ανάπτυξη

Διαβάστε περισσότερα

Η αντίσταση στην ψυχοθεραπεία από ασθενείς με καρκίνο

Η αντίσταση στην ψυχοθεραπεία από ασθενείς με καρκίνο Η αντίσταση στην ψυχοθεραπεία από ασθενείς με καρκίνο Χριστιάνα Μήτση Ψυχολόγος Μsc-Ψυχοθεραπεύτρια Πανελληνίου Συλλόγου Γυναικών με Καρκίνο Μαστού «Άλμα Ζωής» ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΑ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ: Υπάρχουν

Διαβάστε περισσότερα

Ο ρόλος των ψυχοκοινωνικών παραμέτρων στην έκβαση της ΡΑ: Προοπτική μελέτη παρέμβασης. Δημητράκη Γεωργία. Υπ. Διδάκτωρ Κλινικής Ψυχολογίας της Υγείας

Ο ρόλος των ψυχοκοινωνικών παραμέτρων στην έκβαση της ΡΑ: Προοπτική μελέτη παρέμβασης. Δημητράκη Γεωργία. Υπ. Διδάκτωρ Κλινικής Ψυχολογίας της Υγείας Ο ρόλος των ψυχοκοινωνικών παραμέτρων στην έκβαση της ΡΑ: Προοπτική μελέτη παρέμβασης Δημητράκη Γεωργία Ψυχολόγος Υγείας MSc Υπ. Διδάκτωρ Κλινικής Ψυχολογίας της Υγείας Δομή παρουσίασης... Συννοσηρότητα

Διαβάστε περισσότερα

Διαταραχές Πρόσληψης Τροφής στην Εφηβεία

Διαταραχές Πρόσληψης Τροφής στην Εφηβεία Διαταραχές Πρόσληψης Τροφής στην Εφηβεία Β. Α. Παπαγεωργίου MD, Med, Δρ. Α.Π.Θ. Παιδοψυχίατρος - TEACCH Consultant τ. Επίκουρος Καθηγήτρια Παιδοψυχιατρικής Οι Δ.Π.Τ. Δεν είναι απλώς αποκλίνουσες διατροφικές

Διαβάστε περισσότερα

ΤΣΑΠΑΤΣΑΡΗ ε.

ΤΣΑΠΑΤΣΑΡΗ ε. Ο σακχαρώδης διαβήτης μπορεί να εμφανιστεί στον καθένα ανεξάρτητα από την ηλικία, το χρώμα ή το φύλο. Είναι μια χρόνια νόσος που όταν δεν είναι σωστά ρυθμισμένη μπορεί να δημιουργήσει απειλητικές για τη

Διαβάστε περισσότερα

Περίληψη (150 λέξεις) Ελληνικά (και Αγγλικά αν ζητείται) Αναφορά στην ηλικία του θεραπευόµενου. Θεραπευτής/τρια: Επόπτης/τρια: Εξωτερικός κριτής:

Περίληψη (150 λέξεις) Ελληνικά (και Αγγλικά αν ζητείται) Αναφορά στην ηλικία του θεραπευόµενου. Θεραπευτής/τρια: Επόπτης/τρια: Εξωτερικός κριτής: Θεραπευτής/τρια: Επόπτης/τρια: Εξωτερικός κριτής: Έντυπο Συµµόρφωσης προς το Υπόδειγµα Συγγραφής Μελέτης Περίπτωσης µε Κύρια ιάγνωση στον Άξονα Ι Σηµειώστε: Τίτλος Έναρξη µε "Περιγραφή ατοµικής περίπτωσης..."

Διαβάστε περισσότερα

Γράφει: Δανιηλίδου Νικολίνα, Ψυχολόγος, MSc στην Ψυχολογία της Υγείας

Γράφει: Δανιηλίδου Νικολίνα, Ψυχολόγος, MSc στην Ψυχολογία της Υγείας Γράφει: Δανιηλίδου Νικολίνα, Ψυχολόγος, MSc στην Ψυχολογία της Υγείας Η ιατρική ορίζει ως χρόνια ασθένεια την ασθένεια που είναι μακρόχρονη ή με συχνά επεισόδια. Παλαιότερα, η διάγνωση μιας σημαντικής

Διαβάστε περισσότερα

ΑΥΤΟΚΤΟΝΙΑ ΚΑΙ ΨΥΧΙΚΕΣ ΙΑΤΑΡΑΧΕΣ

ΑΥΤΟΚΤΟΝΙΑ ΚΑΙ ΨΥΧΙΚΕΣ ΙΑΤΑΡΑΧΕΣ ΑΥΤΟΚΤΟΝΙΑ ΚΑΙ ΨΥΧΙΚΕΣ ΙΑΤΑΡΑΧΕΣ ΟΡΙΣΜΟΣ Η αυτοκτονική συµπεριφορά ορίζεται ως η συµπεριφορά, κατά την οποία το άτοµο θέλει να κάνει κακό στον εαυτό του µε σκοπό να δώσει ένα τέλος στη ζωή του. ιαχωρίζεται

Διαβάστε περισσότερα

Διαταραχές συμπεριφοράς στην Άνοια

Διαταραχές συμπεριφοράς στην Άνοια Διαταραχές συμπεριφοράς στην Άνοια Κώστας Νικολάου ψυχίατρος Παρουσίαση βασισμένη στο: BPSD Educational Pack, International Psychogeriatric Association (IPA) 2002 Τα Συμπεριφορικά και Ψυχολογικά συμπτώματα

Διαβάστε περισσότερα

Γράφει: Σωτήριος Κανταρτζής, Ψυχίατρος

Γράφει: Σωτήριος Κανταρτζής, Ψυχίατρος Γράφει: Σωτήριος Κανταρτζής, Ψυχίατρος Η σχιζοφρένεια είναι μία από τις σοβαρότερες ψυχικές διαταραχές και σχετίζεται με δυσφορία, αναπηρία και επιρεάζει τόσο την λειτουργικότητα, όσο και το περιβάλλον

Διαβάστε περισσότερα

Γεωργία Ζαβράκα, MSc. Ψυχολόγος Ψυχοδυναμική Ψυχοθεραπεύτρια

Γεωργία Ζαβράκα, MSc. Ψυχολόγος Ψυχοδυναμική Ψυχοθεραπεύτρια 5 ο Συμπόσιο Νοσηλευτικής Ογκολογίας "Οι Ψυχολογικές Επιπτώσεις στον Ογκολογικό Ασθενή και ο Πολυδιάστατος Ρόλος της Συμβουλευτικής στην Αντιμετώπισής τους" Γεωργία Ζαβράκα, MSc. Ψυχολόγος Ψυχοδυναμική

Διαβάστε περισσότερα

Πώς μπορούν να συμβάλλουν οι ψυχολογικές παρεμβάσεις στην Καρδιαγγειακή νόσο

Πώς μπορούν να συμβάλλουν οι ψυχολογικές παρεμβάσεις στην Καρδιαγγειακή νόσο Πώς μπορούν να συμβάλλουν οι ψυχολογικές παρεμβάσεις στην Καρδιαγγειακή νόσο Ανδρέας Φλωράκης Βιολόγος, Ψυχίατρος, PhD, Γ.Ν. Ελευσίνας Ελληνική Καρδιολογική Εταιρεία Σεμινάρια Εργασίας Θεσσαλονίκη 2 ος

Διαβάστε περισσότερα

Βασιλική Ψάρρα, MSc Επιμελήτρια Β Ψυχιατρικής Ψυχιατρικό Νοσοκομείο Αττικής

Βασιλική Ψάρρα, MSc Επιμελήτρια Β Ψυχιατρικής Ψυχιατρικό Νοσοκομείο Αττικής Βασιλική Ψάρρα, MSc Επιμελήτρια Β Ψυχιατρικής Ψυχιατρικό Νοσοκομείο Αττικής Εισαγωγή Η διάγνωση καρκίνου του μαστού αποτελεί ιδιαίτερα τραυματικό γεγονός 1,2 Στην τελευταία έκδοση του Diagnostic and Statistical

Διαβάστε περισσότερα

ΉΠΙΑ ΝΟΗΤΙΚΗ ΔΙΑΤΑΡΑΧΗ ΜΕ ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ. Αυδίκου Κωνσταντίνα Ψυχολόγος ΑΠΘ, MSc Ελεωνόρα Κυριαζοπούλου Νευρολόγος, MSc Ελληνική Εταιρία Νόσου Alzheimer

ΉΠΙΑ ΝΟΗΤΙΚΗ ΔΙΑΤΑΡΑΧΗ ΜΕ ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ. Αυδίκου Κωνσταντίνα Ψυχολόγος ΑΠΘ, MSc Ελεωνόρα Κυριαζοπούλου Νευρολόγος, MSc Ελληνική Εταιρία Νόσου Alzheimer ΉΠΙΑ ΝΟΗΤΙΚΗ ΔΙΑΤΑΡΑΧΗ ΜΕ ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ Αυδίκου Κωνσταντίνα Ψυχολόγος ΑΠΘ, MSc Ελεωνόρα Κυριαζοπούλου Νευρολόγος, MSc Ελληνική Εταιρία Νόσου Alzheimer ΑΣΘΕΝΕΙΣ ΜΕ ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ ΚΑΙ ΝΟΗΤΙΚΑ ΕΛΛΕΙΜΜΑΤΑ Γιατί µιλάµε

Διαβάστε περισσότερα

Λαµβάνοντας τη διάγνωση: συναισθήµατα και αντιδράσεις

Λαµβάνοντας τη διάγνωση: συναισθήµατα και αντιδράσεις Λαµβάνοντας τη διάγνωση: συναισθήµατα και αντιδράσεις Πιθανότατα αισθάνεστε πολύ αναστατωµένοι αφού λάβατε µια διάγνωση καρκίνου. Συνήθως είναι δύσκολο να αποδεχθείτε τη διάγνωση αµέσως και αυτό είναι

Διαβάστε περισσότερα

Αποκατάσταση Καρδιοπαθούς Ασθενούς Ο ρόλος του Ψυχιάτρου

Αποκατάσταση Καρδιοπαθούς Ασθενούς Ο ρόλος του Ψυχιάτρου Αποκατάσταση Καρδιοπαθούς Ασθενούς Ο ρόλος του Ψυχιάτρου Πανταζής Α. Ιορδανίδης Διδάκτωρ Ψυχιατρικής Α.Π.Θ Καθηγητής Ψυχολογίας & Διατροφής, ΑΤΕΙ Ιορδανίδης,, 10/3/11 1 ρ.πανταζής Ιορδανίδης, 10/3/11 2

Διαβάστε περισσότερα

ΜΕΘΟΔΟΙ & ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΕΝΕΡΓΗΤΙΚΗΣ ΑΚΡΟΑΣΗΣ ΙΙ «ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ: ΣΧΕΣΗ ΘΕΡΑΠΕΥΤΗ ΘΕΡΑΠΕΥΟΜΕΝΟΥ»

ΜΕΘΟΔΟΙ & ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΕΝΕΡΓΗΤΙΚΗΣ ΑΚΡΟΑΣΗΣ ΙΙ «ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ: ΣΧΕΣΗ ΘΕΡΑΠΕΥΤΗ ΘΕΡΑΠΕΥΟΜΕΝΟΥ» ΜΕΘΟΔΟΙ & ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΕΝΕΡΓΗΤΙΚΗΣ ΑΚΡΟΑΣΗΣ ΙΙ «ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ: ΣΧΕΣΗ ΘΕΡΑΠΕΥΤΗ ΘΕΡΑΠΕΥΟΜΕΝΟΥ» Δρ. ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΓΙΩΤΣΙΔΗ (PhD, MSc, MA) Κλινικός & Συμβουλευτικός Ψυχολόγος 1 ΔΟΜΗ ΔΙΑΛΕΞΗΣ Ορισμοί, οφέλη,

Διαβάστε περισσότερα

Ο καθημερινός άνθρωπος ως «ψυχολόγος» της προσωπικότητάς του - Νικόλαος Γ. Βακόνδιος - Ψυχο

Ο καθημερινός άνθρωπος ως «ψυχολόγος» της προσωπικότητάς του - Νικόλαος Γ. Βακόνδιος - Ψυχο Έ να πολύ μεγάλο ποσοστό ανθρώπων που αντιμετωπίζουν έντονο άγχος, δυσθυμία, «κατάθλιψη» έχει την «τάση» να αποδίδει λανθασμένα τις ψυχικές αυτές καταστάσεις, σε έναν «προβληματικό εαυτό του», (μία δυστυχώς

Διαβάστε περισσότερα

Ψυχικές διαταραχές στην περιγεννητική περίοδο. Δέσποινα Δριβάκου Ψυχολόγος Msc Οικογενειακή θεραπεύτρια

Ψυχικές διαταραχές στην περιγεννητική περίοδο. Δέσποινα Δριβάκου Ψυχολόγος Msc Οικογενειακή θεραπεύτρια Ψυχικές διαταραχές στην περιγεννητική περίοδο Δέσποινα Δριβάκου Ψυχολόγος Msc Οικογενειακή θεραπεύτρια με τον όρο περιγεννητική περίοδος αναφερόμαστε στο χρονικό διάστημα της κύησης, της λοχείας και των

Διαβάστε περισσότερα

ΓΝΩΣΤΙΚΕΣ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΙΣΤΙΚΕΣ ΘΕΩΡΙΕΣ

ΓΝΩΣΤΙΚΕΣ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΙΣΤΙΚΕΣ ΘΕΩΡΙΕΣ ΓΝΩΣΤΙΚΕΣ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΙΣΤΙΚΕΣ ΘΕΩΡΙΕΣ Λογικοθυμική προσέγγιση (Rational-Emotive Therapy) Αναπτύχθηκε από τον Albert Ellis τη δεκαετία του 1950. Πεποίθηση πως οι συναισθηματικές δυσκολίες οφείλονται σε λανθασμένες

Διαβάστε περισσότερα

Πολιτισμός και ψυχοπαθολογία

Πολιτισμός και ψυχοπαθολογία Πολιτισμός και ψυχοπαθολογία Ο πολιτισμός ως αιτιολογικός παράγοντας ψυχοπαθολογίας Ερευνητικά δεδομένα DSM-IV-TR Διαπολιτισμική συμβουλευτική και ψυχοθεραπεία Πολιτισμική διακύμανση ψυχικών διαταραχών

Διαβάστε περισσότερα

Η νόσος του Parkinson δεν είναι µόνο κινητική διαταραχή. Έχει υπολογισθεί ότι µέχρι και 50% των ασθενών µε νόσο Πάρκινσον, µπορεί να βιώσουν κάποια

Η νόσος του Parkinson δεν είναι µόνο κινητική διαταραχή. Έχει υπολογισθεί ότι µέχρι και 50% των ασθενών µε νόσο Πάρκινσον, µπορεί να βιώσουν κάποια ρ ZΩΗ ΚΑΤΣΑΡΟΥ Νευρολόγος ιευθύντρια ΕΣΥ Η νόσος του Parkinson δεν είναι µόνο κινητική διαταραχή. Έχει υπολογισθεί ότι µέχρι και 50% των ασθενών µε νόσο Πάρκινσον, µπορεί να βιώσουν κάποια µορφή κατάθλιψης,

Διαβάστε περισσότερα

Συστηματικός ερυθηματώδης λύκος: το πρότυπο των αυτόάνοσων ρευματικών νοσημάτων

Συστηματικός ερυθηματώδης λύκος: το πρότυπο των αυτόάνοσων ρευματικών νοσημάτων Συστηματικός ερυθηματώδης λύκος: το πρότυπο των αυτόάνοσων ρευματικών νοσημάτων Φ.Ν. Σκοπούλη Καθηγήτρια τον Χαροκόπειου Πανεπιστημίου Αθηνών συστηματικός ερυθηματώδης λύκος θεωρείται η κορωνίδα των αυτοάνοσων

Διαβάστε περισσότερα

Πολλοί άνθρωποι θεωρούν λανθασμένα ότι δεν είναι «ψυχικά δυνατοί». Άλλοι μπορεί να φοβούνται μήπως δεν «φανούν» ψυχικά δυνατοί στο περιβάλλον τους.

Πολλοί άνθρωποι θεωρούν λανθασμένα ότι δεν είναι «ψυχικά δυνατοί». Άλλοι μπορεί να φοβούνται μήπως δεν «φανούν» ψυχικά δυνατοί στο περιβάλλον τους. Πολλοί άνθρωποι θεωρούν λανθασμένα ότι δεν είναι «ψυχικά δυνατοί» Άλλοι μπορεί να φοβούνται μήπως δεν «φανούν» ψυχικά δυνατοί στο περιβάλλον τους Η αυτοεικόνα μας «σχηματίζεται» ως ένα σχετικά σταθερό

Διαβάστε περισσότερα

Γεώργιος Ν.Λυράκος Μάθηµα Ψυχολογία της Υγείας Φυσικοθεραπεία ιάλεξη 8η 2014

Γεώργιος Ν.Λυράκος Μάθηµα Ψυχολογία της Υγείας Φυσικοθεραπεία ιάλεξη 8η 2014 Γεώργιος Ν.Λυράκος Μάθηµα Ψυχολογία της Υγείας Φυσικοθεραπεία ιάλεξη 8η 2014 Τις τελευταίες τρεις δεκαετίες ένας αριθµός εναλλακτικών µοντέλων για τον πόνο πέραν του ιατρικού ενσωµατώνουν ψυχολογικούς(αντίληψη,

Διαβάστε περισσότερα

Is cognitive case formulation science or science fiction? Λεοντιάδου Αλεξάνδρα Επόπτης: Κώστας Ευθυµίου

Is cognitive case formulation science or science fiction? Λεοντιάδου Αλεξάνδρα Επόπτης: Κώστας Ευθυµίου Is cognitive case formulation science or science fiction? Λεοντιάδου Αλεξάνδρα Επόπτης: Κώστας Ευθυµίου Ορισµός Ένας προσωρινός χάρτης των προβληµάτων του ατόµου που περιγράφει την περιοχή των προβληµάτων

Διαβάστε περισσότερα

Ο όρος διάχυτες αναπτυξιακές διαταραχές (αυτισμός) αναφέρεται σε μια αναπτυξιακή διαταραχή κατά την οποία το άτομο παρουσιάζει μειωμένες ικανότητες

Ο όρος διάχυτες αναπτυξιακές διαταραχές (αυτισμός) αναφέρεται σε μια αναπτυξιακή διαταραχή κατά την οποία το άτομο παρουσιάζει μειωμένες ικανότητες Ο όρος διάχυτες αναπτυξιακές διαταραχές (αυτισμός) αναφέρεται σε μια αναπτυξιακή διαταραχή κατά την οποία το άτομο παρουσιάζει μειωμένες ικανότητες στην επικοινωνία, κοινωνικότητα και συμπεριφορά, καθώς

Διαβάστε περισσότερα

Για να μπορέσουν να κατανοήσουν πλήρως τη νέα κατάσταση και να αποδεχτούν πως είναι οριστική, θα χρειαστεί να περάσουν αρκετοί μήνες.

Για να μπορέσουν να κατανοήσουν πλήρως τη νέα κατάσταση και να αποδεχτούν πως είναι οριστική, θα χρειαστεί να περάσουν αρκετοί μήνες. Όταν οι γονείς χωρίζουν-οι συνέπειες ενός διαζυγίου στα παιδιά. Ο χωρισμός των δύο γονέων, θεωρείται ένα από τα πιο στρεσσογόνα συμβάντα για όλα τα μέλη που αποτελούν μια οικογένεια. Τα παιδιά βιώνουν

Διαβάστε περισσότερα

"Η Ενίσχυση της Κοινωνικής Λειτουργικότητας του Χρόνιου Ασθενή και της Οικογένειάς του μέσα από την Κατ Οίκον Φροντίδα"

Η Ενίσχυση της Κοινωνικής Λειτουργικότητας του Χρόνιου Ασθενή και της Οικογένειάς του μέσα από την Κατ Οίκον Φροντίδα "Η Ενίσχυση της Κοινωνικής Λειτουργικότητας του Χρόνιου Ασθενή και της Οικογένειάς του μέσα από την Κατ Οίκον Φροντίδα" Σύμφωνα με τον Αμερικάνικο Ιατρικό Σύλλογο και το Σύνδεσμο Νοσηλευτών η κατ οίκον

Διαβάστε περισσότερα

Αφορά γονείς-παιδιά Εκµάθηση χρήσης του Η/Υ από την προσχολική ηλικία Συµβολή γονέων στην χρήση του Η/Υ από τα παιδιά

Αφορά γονείς-παιδιά Εκµάθηση χρήσης του Η/Υ από την προσχολική ηλικία Συµβολή γονέων στην χρήση του Η/Υ από τα παιδιά Αφορά γονείς-παιδιά Εκµάθηση χρήσης του Η/Υ από την προσχολική ηλικία Συµβολή γονέων στην χρήση του Η/Υ από τα παιδιά Πρόσβαση στην γνώση και στην πληροφορία -Επιστήµονες-πειράµατα -Πηγή ενηµέρωσης-εξελίξεις

Διαβάστε περισσότερα

«Οικογένεια σε Κρίση Διαχείριση της Απώλειας». Δρ. Μάγια Αλιβιζάτου Ψυχολόγος / Διασχολική Συντονίστρια Ψυχοπαιδαγωγικών Τμημάτων Κολλεγίου Αθηνών

«Οικογένεια σε Κρίση Διαχείριση της Απώλειας». Δρ. Μάγια Αλιβιζάτου Ψυχολόγος / Διασχολική Συντονίστρια Ψυχοπαιδαγωγικών Τμημάτων Κολλεγίου Αθηνών + «Οικογένεια σε Κρίση Διαχείριση της Απώλειας». Δρ. Μάγια Αλιβιζάτου Ψυχολόγος / Διασχολική Συντονίστρια Ψυχοπαιδαγωγικών Τμημάτων Κολλεγίου Αθηνών + Απώλεια ονομάζουμε κάθε στέρηση, κάθε αποχωρισμό από

Διαβάστε περισσότερα

ΚΛΙΝΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ ΣΤΗΝ ΠΑΙΔΟΨΥΧΙΑΤΡΙΚΗ

ΚΛΙΝΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ ΣΤΗΝ ΠΑΙΔΟΨΥΧΙΑΤΡΙΚΗ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΗ ΠΑΙΔΟΨΥΧΙΑΤΡΙΚΗ ΚΛΙΝΙΚΗ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ ΠΑΙΔΩΝ «Η ΑΓΙΑ ΣΟΦΙΑ» ΚΛΙΝΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ ΣΤΗΝ ΠΑΙΔΟΨΥΧΙΑΤΡΙΚΗ Γιώργος Γιαννακόπουλος, Ειδ. Παιδοψυχίατρος Στρογγυλό Τραπέζι: «Οι διάφορες διαστάσεις της Διασυνδετικής-

Διαβάστε περισσότερα

Θετική Ψυχολογία. Καρακασίδου Ειρήνη, MSc. Ψυχολόγος-Αθλητική Ψυχολόγος Υποψήφια Διδάκτωρ Κλινικής και Συμβουλευτικής Ψυχολογίας, Πάντειο Παν/μιο

Θετική Ψυχολογία. Καρακασίδου Ειρήνη, MSc. Ψυχολόγος-Αθλητική Ψυχολόγος Υποψήφια Διδάκτωρ Κλινικής και Συμβουλευτικής Ψυχολογίας, Πάντειο Παν/μιο Θετική Ψυχολογία Καρακασίδου Ειρήνη, MSc Ψυχολόγος-Αθλητική Ψυχολόγος Υποψήφια Διδάκτωρ Κλινικής και Συμβουλευτικής Ψυχολογίας, Πάντειο Παν/μιο Εισαγωγή Θετική-Αρνητική Ψυχολογία Στόχοι της Ψυχολογίας

Διαβάστε περισσότερα

Τηλ.210-6136075, 210-7252227, κιν.6974124411 kefthim@psych.uoa.gr. ibrt@ibrt.gr

Τηλ.210-6136075, 210-7252227, κιν.6974124411 kefthim@psych.uoa.gr. ibrt@ibrt.gr οµή και οδηγίες για την γραπτή παρουσίαση (case study) της θεραπείας ενός περιστατικού 1 Κωνσταντίνος Ευθυµίου Κλινικός Ψυχολόγος-Ψυχοθεραπευτής (επόπτης Ι.Ε.Θ.Σ.) Παπαδιαµαντοπούλου 14, Αθήνα. Τηλ.210-6136075,

Διαβάστε περισσότερα

ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΛΗΨΗΣ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΟΥ ΙΣΤΟΡΙΚΟΥ ΑΠΟ ΨΥΧΩΣΙΚΟ ΑΣΘΕΝΗ. Επιµέλεια:Τσακανίκα Μαρία Καρυπίδου Ελίνα

ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΛΗΨΗΣ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΟΥ ΙΣΤΟΡΙΚΟΥ ΑΠΟ ΨΥΧΩΣΙΚΟ ΑΣΘΕΝΗ. Επιµέλεια:Τσακανίκα Μαρία Καρυπίδου Ελίνα ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΛΗΨΗΣ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΟΥ ΙΣΤΟΡΙΚΟΥ ΑΠΟ ΨΥΧΩΣΙΚΟ ΑΣΘΕΝΗ Επιµέλεια:Τσακανίκα Μαρία Καρυπίδου Ελίνα ΨΥΧΙΚΗ ΥΓΕΙΑ ΚΑΙ ΨΥΧΙΚΗ ΝΟΣΟΣ Ψυχική Υγεία είναι η αρµονική λειτουργία της ψυχοσωµατικής ενότητας της

Διαβάστε περισσότερα

Ερµηνεία του «καψίµατος» Θέµα διάλεξης 11 Καταπόνηση και κάψιµο αθλητών και αθλητριών. καταπόνησης. Μάριος Γούδας ΑΘΛΗΤΙΚΗ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ (ΜΚ 108)

Ερµηνεία του «καψίµατος» Θέµα διάλεξης 11 Καταπόνηση και κάψιµο αθλητών και αθλητριών. καταπόνησης. Μάριος Γούδας ΑΘΛΗΤΙΚΗ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ (ΜΚ 108) ΕΠΕΑΕΚ : AΝΑΜΟΡΦΩΣΗ A ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΣΠΟΥ ΩΝ ΤΟΥ ΤΕΦΑΑ ΠΘ ΑΥΤΕΠΙΣΤΑΣΙΑ ΑΘΛΗΤΙΚΗ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ (ΜΚ 108) Θέµα διάλεξης 11 Καταπόνηση και κάψιµο αθλητών και αθλητριών Μάριος Γούδας ΤΙΤΛΟΙ ΘΕΜΑΤΩΝ ΙΑΛΕΞΗΣ Ορισµοί

Διαβάστε περισσότερα

Συµµόρφωση στη φαρµακευτική αγωγή. Ευαγγελία Χαρέλα Νοσηλεύτρια MSc Β ΚΚ Ιπποκράτειο Θεσ/νικης

Συµµόρφωση στη φαρµακευτική αγωγή. Ευαγγελία Χαρέλα Νοσηλεύτρια MSc Β ΚΚ Ιπποκράτειο Θεσ/νικης Συµµόρφωση στη φαρµακευτική αγωγή Ευαγγελία Χαρέλα Νοσηλεύτρια MSc Β ΚΚ Ιπποκράτειο Θεσ/νικης Η καρδιακή ανεπάρκεια αποτελεί ένα σύνδροµο µε ζοφερή πρόγνωση :! ΝΥΗΑ Ι-ΙΙ: 2-5% θνητότητα ανά έτος! ΝΥΗΑ

Διαβάστε περισσότερα

Περίληψη Αναφορά στην ηλικία του θεραπευόµενου. Θεραπευτής/τρια: Επόπτης/τρια: Εξωτερικός κριτής:

Περίληψη Αναφορά στην ηλικία του θεραπευόµενου. Θεραπευτής/τρια: Επόπτης/τρια: Εξωτερικός κριτής: Θεραπευτής/τρια: Επόπτης/τρια: Εξωτερικός κριτής: Έντυπο Συµµόρφωσης προς το Υπόδειγµα Συγγραφής Μελέτης Περίπτωσης µε Κύρια ιάγνωση ιαταραχή Προσωπικότητας Σηµειώστε: Τίτλος Έναρξη µε "Περιγραφή ατοµικής

Διαβάστε περισσότερα

ΕΠΙΛΟΧΕΙΑ ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ ΑΙΤΙΑ & ΘΕΡΑΠΕΙΑ

ΕΠΙΛΟΧΕΙΑ ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ ΑΙΤΙΑ & ΘΕΡΑΠΕΙΑ Συνεδρίου-Σεμιναρίου Μητρικού Θηλασμού Μιλένα Ρούσκοβα 22-26 Οκτωβρίου 2014 ΞΑΝΘΗ ΕΠΙΛΟΧΕΙΑ ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ ΑΙΤΙΑ & ΘΕΡΑΠΕΙΑ Παναγιώτης Μ. Σαμαράς Ψυχολόγος Mphil, PgDip, BSc Hons κατάθλιψη της λοχείας Κύρια

Διαβάστε περισσότερα

Βασιλόπουλος Φ. Στέφανος. Παιδαγωγικό Τμήμα Δ. Ε. Πανεπιστήμιο Πατρών

Βασιλόπουλος Φ. Στέφανος. Παιδαγωγικό Τμήμα Δ. Ε. Πανεπιστήμιο Πατρών Βασιλόπουλος Φ. Στέφανος Παιδαγωγικό Τμήμα Δ. Ε. Πανεπιστήμιο Πατρών Τις τελευταίες δεκαετίες, η παιδική και εφηβική κατάθλιψη έχει μετατραπεί σε ένα υπαρκτό πρόβλημα που ταλανίζει τους νέους. Τα ποσοστά

Διαβάστε περισσότερα

Εισαγωγή. Πώς η σωματική ασθένεια επηρεάζει τα άτομα, τα ζευγάρια και τις οικογενειακές τους σχέσεις.

Εισαγωγή. Πώς η σωματική ασθένεια επηρεάζει τα άτομα, τα ζευγάρια και τις οικογενειακές τους σχέσεις. Εισαγωγή Το νοσοκομειακό περιβάλλον διαφέρει από το παραδοσιακό πλαίσιο της συμβουλευτικής. Υπάρχουν διαφορετικός ρυθμός εργασίας και διαφορετικές απόψεις για την εμπιστευτικότητα, τις εργασιακές πρακτικές,

Διαβάστε περισσότερα

ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΕΓΚΑΙΡΗΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗΣ (ΣΤΗΝ ΨΥΧΩΣΗ) Ντούρος Ευάγγελος Ψυχίατρος 424 ΓΣΝΕ Α Ψυχιατρική Κλινική ΑΠΘ

ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΕΓΚΑΙΡΗΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗΣ (ΣΤΗΝ ΨΥΧΩΣΗ) Ντούρος Ευάγγελος Ψυχίατρος 424 ΓΣΝΕ Α Ψυχιατρική Κλινική ΑΠΘ ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΕΓΚΑΙΡΗΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗΣ (ΣΤΗΝ ΨΥΧΩΣΗ) Ντούρος Ευάγγελος Ψυχίατρος 424 ΓΣΝΕ Α Ψυχιατρική Κλινική ΑΠΘ ΨΥΧΩΣΗ-ΣΧΙΖΟΦΡΕΝΕΙΑ Η σχιζοφρένεια αποτελεί τη σοβαρότερη μορφή μεταξύ των ψυχώσεων. Περίπου 1-2%

Διαβάστε περισσότερα

Τι είναι φόβος και τι φοβια;

Τι είναι φόβος και τι φοβια; ΦΟΒΟΙ - ΦΟΒΙΕΣ Τι είναι φόβος και τι φοβια; Φόβος: η δυσάρεστη συναισθηματική κατάσταση που δημιουργείται απέναντι σε πραγματικό κίνδυνο, ή απειλή. Φοβία: ο επίμονος φόβος που παγιδεύει το άτομο περιορίζοντας

Διαβάστε περισσότερα

Βασικές αρχές της γνωσιακής συµπεριφοριστικής ψυχοθεραπείας 1ο Πανελλήνιο Συνέδριο Φοιτητών Ψυχολογίας 11 13 Απριλίου 2008, Αθήνα Γ.

Βασικές αρχές της γνωσιακής συµπεριφοριστικής ψυχοθεραπείας 1ο Πανελλήνιο Συνέδριο Φοιτητών Ψυχολογίας 11 13 Απριλίου 2008, Αθήνα Γ. Βασικές αρχές της γνωσιακής συµπεριφοριστικής ψυχοθεραπείας 1ο Πανελλήνιο Συνέδριο Φοιτητών Ψυχολογίας 11 13 Απριλίου 2008, Αθήνα Γ. Ευσταθίου Γνωσιακή συµπεριφοριστική θεραπεία Σειρά προτάσεων παρέµβασης

Διαβάστε περισσότερα

Τα αποτελέσµατα της οµαδικής Γνωσιακής/Συµπεριφοριστικής παρέµβασης στη διακοπή του καπνίσµατος µε και χωρίς τη χρήση bupropion

Τα αποτελέσµατα της οµαδικής Γνωσιακής/Συµπεριφοριστικής παρέµβασης στη διακοπή του καπνίσµατος µε και χωρίς τη χρήση bupropion Τα αποτελέσµατα της οµαδικής Γνωσιακής/Συµπεριφοριστικής παρέµβασης στη διακοπή του καπνίσµατος µε και χωρίς τη χρήση bupropion Αγγελή, Κ., Ευθυµίου, Κ., Χαρίλα,, Ν., Καλπάκογλου,, Θ., Βλάχου, Μ., & Καλαντζή

Διαβάστε περισσότερα

Η ΨΥΧΙΑΤΡΙΚΗ ΔΙΑΓΝΩΣΗ ΚΑΙ ΤΑ ΣΥΓΧΡΟΝΑ ΤΑΞΙΝΟΜΙΚΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ

Η ΨΥΧΙΑΤΡΙΚΗ ΔΙΑΓΝΩΣΗ ΚΑΙ ΤΑ ΣΥΓΧΡΟΝΑ ΤΑΞΙΝΟΜΙΚΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ Η ΨΥΧΙΑΤΡΙΚΗ ΔΙΑΓΝΩΣΗ ΚΑΙ ΤΑ ΣΥΓΧΡΟΝΑ ΤΑΞΙΝΟΜΙΚΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΓΕΩΡΓΙΛΑ ΕΛΕΝΗ Απαρτιωμένη Διδασκαλία ΕΙΣΑΓΩΓΗ Διάγνωση: είναι η πολύπλοκη διαδικασία αναγνώρισης και ταυτοποίησης μιας διαταραχής που γίνεται

Διαβάστε περισσότερα

Αιτιοπαθογένεια της νόσου

Αιτιοπαθογένεια της νόσου Νόσος ALZHEΪMER Η νόσος Alzheϊmer είναι η συνηθέστερη & περισσότερο σημαντική εκφυλιστική πάθηση του εγκεφάλου. Μπορεί να εμφανισθεί σε οποιαδήποτε περίοδο της ενήλικης ζωής & κυρίως σε άτομα άνω των 50

Διαβάστε περισσότερα

Αλλαγές Κατά τη Διάρκεια της Εγκυμοσύνης

Αλλαγές Κατά τη Διάρκεια της Εγκυμοσύνης Η εγκυμοσύνη αποτελεί μια φυσιολογική αναπτυξιακή κρίση που περιλαμβάνει σημαντικές σωματικές και ψυχολογικές αλλαγές και επηρεάζει όλες τις εγκύους ανεξάρτητα από την ψυχολογική τους υγεία. Όπως κάθε

Διαβάστε περισσότερα

Θεραπευτική διαδικασία Γεώργιος Ευσταθίου, gefstath@psych.uoa.gr

Θεραπευτική διαδικασία Γεώργιος Ευσταθίου, gefstath@psych.uoa.gr ΣΤΑ ΙΑ ΤΗΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗΣ Θεραπευτική διαδικασία Γεώργιος Ευσταθίου, gefstath@psych.uoa.gr 1. Εισαγωγική φάση εδραίωση θεραπευτικής συµµαχίας 2. Γνωσιακή διερεύνηση 3. ιατύπωση περίπτωσης 4. Σχεδιασµός θεραπείας

Διαβάστε περισσότερα

ΑΓΓΕΛΙΚΗ ΑΝΤΩΝΑΚΟΠΟΥΛΟΥ, Μ.Α. ΨΥΧΟΛΟΓΟΣ

ΑΓΓΕΛΙΚΗ ΑΝΤΩΝΑΚΟΠΟΥΛΟΥ, Μ.Α. ΨΥΧΟΛΟΓΟΣ Ενισχύστε την Αυτοπεποίθηση των Παιδιών Βελτιώνοντας & Μαθαίνοντας τον Γονεϊκό Τύπο!!! ΑΓΓΕΛΙΚΗ ΑΝΤΩΝΑΚΟΠΟΥΛΟΥ, Μ.Α. ΨΥΧΟΛΟΓΟΣ Κλεισθένους 12 (Στοά Κοββατζή) 1 ος όροφος Τηλ.: 2742029421 Κιν.: 6979985566

Διαβάστε περισσότερα

ΠΕΡΙΦΡΑΦΗ ΑΤΟΜΙΚΗΣ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗΣ ΦΟΙΤΗΤΡΙΑΣ ΜΕ Ι ΕΟΛΗΠΤΙΚΕΣ ΣΚΕΨΕΙΣ, ΣΥΜΠΤΩΜΑΤΑ ΑΝΑΒΛΗΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΥ ΑΓΧΟΥΣ ΕΥΑΓΓΕΛΙΑ ΜΟΥΜΟΥΛΕΤΣΑ, MSc ΨΥΧΟΛΟΓΟΣ ΥΓΕΙΑΣ ΨΥΧΟΘΕΡΑΠΕΥΤΡΙΑ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΠΕΡΙΣΤΑΤΙΚΟΥ 4ετής

Διαβάστε περισσότερα

ΕΙΝΑΙ ΑΥΤΌ ΑΠΑΡΑΙΤΗΤΟ;

ΕΙΝΑΙ ΑΥΤΌ ΑΠΑΡΑΙΤΗΤΟ; ΑΥΤΟΓΝΩΣΙΑ ΚΑΙ Γ.Σ.Θ. : ΕΙΝΑΙ ΑΥΤΌ ΑΠΑΡΑΙΤΗΤΟ; έσποινα Τζόβα Επόπτης: Κων/νος νος Ευθυµίου ΣΤΟΧΟΙ ΤΗΣ ΠΑΡΟΥΣΑΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Να µας προβληµατίσει για την αναγκαιότητα ή µη της αυτογνωσίας και τηςαυτοδιερεύνησηςτου

Διαβάστε περισσότερα

Η νόσος Alzheimer είναι μια εκφυλιστική νόσος που αργά και προοδευτικά καταστρέφει τα εγκεφαλικά κύτταρα. Δεν είναι λοιμώδη και μεταδοτική, αλλά

Η νόσος Alzheimer είναι μια εκφυλιστική νόσος που αργά και προοδευτικά καταστρέφει τα εγκεφαλικά κύτταρα. Δεν είναι λοιμώδη και μεταδοτική, αλλά Η νόσος Alzheimer είναι μια εκφυλιστική νόσος που αργά και προοδευτικά καταστρέφει τα εγκεφαλικά κύτταρα. Δεν είναι λοιμώδη και μεταδοτική, αλλά είναι η πιο κοινή αιτία άνοιας μια κατάσταση που επηρεάζει

Διαβάστε περισσότερα

Ένα οµαδικό πρόγραµµα παρέµβασης για τη διαχείριση του στρες σε µετεφηβικό-φοιτητικό πληθυσµό

Ένα οµαδικό πρόγραµµα παρέµβασης για τη διαχείριση του στρες σε µετεφηβικό-φοιτητικό πληθυσµό Ευάγγελος Χ. Καραδήµας & Αναστασία Καλαντζή-Αζίζι Τοµέας Ψυχολογίας, Πανεπιστήµιο Αθηνών Ένα οµαδικό παρέµβασης για τη διαχείριση του στρες σε µετεφηβικό-φοιτητικό πληθυσµό Παρουσίαση στη ιηµερίδα του

Διαβάστε περισσότερα

Εργάζομαι αισθάνομαι... πετυχαίνω!!!!!

Εργάζομαι αισθάνομαι... πετυχαίνω!!!!! Εργάζομαι αισθάνομαι... πετυχαίνω!!!!! Η παραδοχή ενός πρώην νοσηλευτή της ΜΤΝ Κλεισαρχάκη Σοφία Κοινωνική Λειτουργός Εργάζομαι. Ως επαγγελματίας και είμαι Ηθικά ευαίσθητος στην ευπάθεια του ασθενούς Βιώνω

Διαβάστε περισσότερα

Θέματα για Συζήτηση. Παγίδες προς αποφυγή Τελικά.;

Θέματα για Συζήτηση. Παγίδες προς αποφυγή Τελικά.; 4/22/2016 template from www.brainybetty.com copyright 2006 2 Θέματα για Συζήτηση. Όροι και Ορολογία Συμμόρφωση Προσκόλληση Συνεργατική Θεραπεία - Αυτοδιαχείριση Παράγοντες που επιδρούν Πως εκτιμάται η

Διαβάστε περισσότερα

Ινστιτούτο Ψυχικής Υγείας Παιδιών και Ενηλίκων (Ι.Ψ.Υ.Π.Ε.) Ψυχιατρική Περίθαλψη στο Σπίτι του Ασθενούς (Ψ.Π.Σ.Α.)

Ινστιτούτο Ψυχικής Υγείας Παιδιών και Ενηλίκων (Ι.Ψ.Υ.Π.Ε.) Ψυχιατρική Περίθαλψη στο Σπίτι του Ασθενούς (Ψ.Π.Σ.Α.) Ινστιτούτο Ψυχικής Υγείας Παιδιών και Ενηλίκων (Ι.Ψ.Υ.Π.Ε.) ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟΣ ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ: ΣΑΚΕΛΛΑΡΟΠΟΥΛΟΣ Π. ΥΠΕΥΘΥΝOI ΤΜΗΜΑΤΟΣ Ψ.Π.Σ.Α.: ΤΣΙΠΟΥΡΙΔΗΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ: ΨΥΧΙΑΤΡΟΣ ΖΕΙΚΟΥ ΕΒΕΛΙΝΑ: ΨΥΧΟΘΕΡΑΠΕΥΤΡΙΑ Ψυχιατρική

Διαβάστε περισσότερα

ΝΟΗΤΙΚΕΣ ΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣ ΣΤΗΝ ΠΟΛΛΑΠΛΗ ΣΚΛΗΡΥΝΣΗ

ΝΟΗΤΙΚΕΣ ΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣ ΣΤΗΝ ΠΟΛΛΑΠΛΗ ΣΚΛΗΡΥΝΣΗ ΝΟΗΤΙΚΕΣ ΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣ ΣΤΗΝ ΠΟΛΛΑΠΛΗ ΣΚΛΗΡΥΝΣΗ Δ Ε Σ Π Ο Ι Ν Α Χ Α ΡΑ Λ Α Μ Π ΟΥ Σ ΛΟ Γ Ο Π ΕΔΙΚΟ Σ Ε Π Ι Σ Τ Η Μ Ο Ν Ι Κ H Σ Υ Ν Ε Ρ Γ ΑΤ Η Σ Ν Ε Υ Ρ ΟΛΟ Γ Ι Κ Η Σ Κ Λ Ι Ν Ι Κ Η Σ Ν ΑΥ Τ Ι ΚΟΥ Ν Ο Σ Ο ΚΟ

Διαβάστε περισσότερα

Άνοια στην Τρίτη ηλικία:

Άνοια στην Τρίτη ηλικία: Άνοια στην Τρίτη ηλικία: οι επιπτώσεις της νόσουστηνκαθημερινότητα της οικογένειας και οι τρόποι παρέμβασης για μια λειτουργική επικοινωνία Γκαρίπη Χριστιάνα / Κλινική ψυχολόγος Τι είναι άνοια; Μία ετερογενής

Διαβάστε περισσότερα

ΔΕΞΙΟΤΗΤΕΣ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗΣ (Α & Β ΚΥΚΛΟΣ) ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΕΜΙΝΑΡΙΟΥ

ΔΕΞΙΟΤΗΤΕΣ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗΣ (Α & Β ΚΥΚΛΟΣ) ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΕΜΙΝΑΡΙΟΥ ΔΕΞΙΟΤΗΤΕΣ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗΣ (Α & Β ΚΥΚΛΟΣ) ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΕΜΙΝΑΡΙΟΥ Γ. ΔΕΞΙΟΤΗΤΕΣ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗΣ (Α & Β ΚΥΚΛΟΣ) Ημ/νίες Διεξαγωγής: 16-17/11, 30/11, 01/12, 07 08/12, 2013, 11-12/01, 25-26/01, 01-02/02, 15-16/02,

Διαβάστε περισσότερα

ΟΡΙΣΜΟΣ Η Νόσος Alzheimerή γεροντική άνοια είναι µια χρόνια νευροεκφυλιστικήασθένεια του Κεντρικού Νευρικού Συστήµατος, που χαρακτηρίζεται στην ήπια µορφή της από σταδιακή απώλεια της µνήµης και περιορισµό

Διαβάστε περισσότερα

Η εφαρµογή της Γ/Σ θεραπείας στις σεξουαλικές δυσλειτουργίες

Η εφαρµογή της Γ/Σ θεραπείας στις σεξουαλικές δυσλειτουργίες Η εφαρµογή της Γ/Σ θεραπείας στις σεξουαλικές δυσλειτουργίες Κωνσταντίνος Ευθυµίου Εισήγηση για την ιηµερίδα: "Εκπαίδευση στην Γνωσιακή - Συµπεριφοριστική Ψυχοθεραπεία" Αθήνα, Αula Φιλοσοφικής Σχολής Εθνικού

Διαβάστε περισσότερα

ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗ ΣΤΟ STRESS STRESS: ΠΙΕΣΗ

ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗ ΣΤΟ STRESS STRESS: ΠΙΕΣΗ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗ ΣΤΟ STRESS STRESS: ΠΙΕΣΗ Στρεσσογόνος παράγοντας Οτιδήποτε κάνει τον άνθρωπο να βιώνει στρες Είναι μια αλλαγή στην ομοιόσταση του ατόμου Παράγοντες που προκαλούν στρες Ενδογενείς Εξωγενείς Ενδογενείς

Διαβάστε περισσότερα

17/12/2007. Βασιλική Ζήση, PhD. Ποιότητα ζωής. Είναι ένα συναίσθημα που σχεδόν όλοι καταλαβαίνουμε, αλλά δεν μπορούμε να ορίσουμε (Spirduso, 1995)

17/12/2007. Βασιλική Ζήση, PhD. Ποιότητα ζωής. Είναι ένα συναίσθημα που σχεδόν όλοι καταλαβαίνουμε, αλλά δεν μπορούμε να ορίσουμε (Spirduso, 1995) ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ Μεταπτυχιακό πρόγραμμα ΑΣΚΗΣΗ ΚΑΙ ΥΓΕΙΑ Μάθημα: Ψυχολογική Υποστήριξη σε Κλινικούς Πληθυσμούς Γνωστικοί & συναισθηματικοί παράγοντες Γνωστική Ψυχική ευεξία λειτουργία Υγεία & fittness

Διαβάστε περισσότερα

Συντάχθηκε απο τον/την administrator Τρίτη, 27 Δεκέμβριος :03 - Τελευταία Ενημέρωση Τρίτη, 27 Δεκέμβριος :20

Συντάχθηκε απο τον/την administrator Τρίτη, 27 Δεκέμβριος :03 - Τελευταία Ενημέρωση Τρίτη, 27 Δεκέμβριος :20 Τι είναι η ΔΕΠΥ; Η Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής και Υπερκινητικότητας (ΔΕΠΥ) - διεθνώς ADHD: Attention Deficit Hyperactivity Disorder - είναι μια από τις συχνότερες νευροβιολογικές διαταραχές της παιδικής

Διαβάστε περισσότερα

Η Επιθετικότητα στα Παιδιά που Έχουν Βιώσει Τραύμα. Victoria Condon and Panos Vostanis Μετάφραση: Ματίνα Παπαγεωργίου

Η Επιθετικότητα στα Παιδιά που Έχουν Βιώσει Τραύμα. Victoria Condon and Panos Vostanis Μετάφραση: Ματίνα Παπαγεωργίου Η Επιθετικότητα στα Παιδιά που Έχουν Βιώσει Τραύμα Victoria Condon and Panos Vostanis Μετάφραση: Ματίνα Παπαγεωργίου Η συχνή επιθετική συμπεριφορά ενός παιδιού εναντίον ενηλίκων και συνομηλίκων, μπορεί

Διαβάστε περισσότερα

«Η Διατήρηση της Σεξουαλικότητας μετά τον Γυναικολογικό Καρκίνο»

«Η Διατήρηση της Σεξουαλικότητας μετά τον Γυναικολογικό Καρκίνο» «Η Διατήρηση της Σεξουαλικότητας μετά τον Γυναικολογικό Καρκίνο» Βασιλική Κουμαντάκη Ψυχολόγος Εθελόντρια & Μέλος Εξελεγκτικής Επιτροπής Συλλόγου «Κ.Ε.Φ.Ι.» Αθηνών Επιστημονικός Συνεργάτης «ΚΕΝΤΡΟ ΜΑΣΤΟΥ»

Διαβάστε περισσότερα

Πιστοποιημένες εξ αποστάσεως εκπαιδεύσεις από την Βρετανική Ένωση Ψυχολόγων

Πιστοποιημένες εξ αποστάσεως εκπαιδεύσεις από την Βρετανική Ένωση Ψυχολόγων Πιστοποιημένες εξ αποστάσεως εκπαιδεύσεις από την Βρετανική Ένωση Ψυχολόγων Εισαγωγή στην Κλινική Νευροψυχολογία της Μείζωνος Κατάθλιψης & της Σχιζοφρένειας (ONLINE CLINICAL SEMINAR) Εισηγητής: Δρ. Αλεξάνδρα

Διαβάστε περισσότερα

Οι Επιπτώσεις του Τραύματος στην Ανάπτυξη του Παιδιού

Οι Επιπτώσεις του Τραύματος στην Ανάπτυξη του Παιδιού Οι Επιπτώσεις του Τραύματος στην Ανάπτυξη του Παιδιού Αυτό το βιβλίο απευθύνεται σε άτομα που εμπλέκονται στην φροντίδα των παιδιών και σε επαγγελματίες πρώτης γραμμής Priya Patel and Panos Vostanis Μετάφραση:

Διαβάστε περισσότερα

Προ-άνοια. Αρχική άνοια

Προ-άνοια. Αρχική άνοια Αλτσχάιμερ Η νόσος Αλτσχάιμερ είναι η πιο κοινή μορφή άνοιας. Είναι μια ασθένεια μη θεραπεύσιμη, εκφυλιστική και θανατηφόρα. Γενικά εντοπίζεται στους ανθρώπους πάνω από 65 ετών, αν και το λιγότερο συχνά,

Διαβάστε περισσότερα

ΣΧΙΖΟΦΡΕΝΕΙΑ ΚΑΙ ΣΥΝΑΦΕΙΣ ΙΑΤΑΡΑΧΕΣ ΙΙ

ΣΧΙΖΟΦΡΕΝΕΙΑ ΚΑΙ ΣΥΝΑΦΕΙΣ ΙΑΤΑΡΑΧΕΣ ΙΙ ΣΧΙΖΟΦΡΕΝΕΙΑ ΚΑΙ ΣΥΝΑΦΕΙΣ ΙΑΤΑΡΑΧΕΣ ΙΙ Παραληρητική ιαταραχή Παραληρητικές ιδέες όχι παράδοξες ή αλλόκοτες (όπως στη Σχιζοφρένεια), αλλά ευλογοφανείς. Οι ακουστικές ή οπτικές ψευδαισθήσεις, αν υπάρχουν,

Διαβάστε περισσότερα

Η πρόκληση ευχάριστων αναμνήσεων ως θεραπευτικό μέσο για την άνοια. Μελέτη ενός έτους

Η πρόκληση ευχάριστων αναμνήσεων ως θεραπευτικό μέσο για την άνοια. Μελέτη ενός έτους Η πρόκληση ευχάριστων αναμνήσεων ως θεραπευτικό μέσο για την άνοια. Μελέτη ενός έτους Διαμαντίδου Αλεξάνδρα3, Λαζάρου Ιουλιέττα1, Γιαλαουζίδης Μωυσής3, Κουντή Φωτεινή3, Τσολάκη Μάγδα2 1Ιατρική Σχολή Α.Π.Θ

Διαβάστε περισσότερα

Μοντέλα Υγείας. Βασικές Αρχές Βιοϊατρικού Μοντέλου. Θετικές επιπτώσεις Βιοϊατρικής προσέγγισης. 2 Βασικές Ιδεολογίες για Υγεία & Αρρώστια

Μοντέλα Υγείας. Βασικές Αρχές Βιοϊατρικού Μοντέλου. Θετικές επιπτώσεις Βιοϊατρικής προσέγγισης. 2 Βασικές Ιδεολογίες για Υγεία & Αρρώστια ΜΟΝΤΕΛΑ ΥΓΕΙΑΣ-ΑΣΘΕΝΕΙΑΣ ΓΝΩΣΤΙΚΗ ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΗ ΑΡΡΩΣΤΙΑΣ 2 Βασικές Ιδεολογίες για Υγεία & Αρρώστια Μοντέλα Υγείας Βιοιατρικό Μοντέλο Ολιστικό, Βιοψυχοκοινωνικό Μοντέλο Αρχαία Ελλάδα (Ιπποκράτης 400π.Χ.)

Διαβάστε περισσότερα

ΒΑΣΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ ΣΕΞΟΥΑΛΙΚΗΣ ΥΓΕΙΑΣ

ΒΑΣΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ ΣΕΞΟΥΑΛΙΚΗΣ ΥΓΕΙΑΣ ΒΑΣΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ ΣΕΞΟΥΑΛΙΚΗΣ ΥΓΕΙΑΣ Φύλο (sex) Σεξουαλικότητα (sexuality) Σεξουαλική υγεία (sexual health) Κοινωνική ταυτότητα (γένος) (gender) Κοινωνική ταυτότητα φύλου (gender identity) Σεξουαλικός προσανατολισµός

Διαβάστε περισσότερα

Βιολογική εξήγηση των δυσκολιών στην ανθρώπινη επικοινωνία - Νικόλαος Γ. Βακόνδιος - Ψυχολόγ

Βιολογική εξήγηση των δυσκολιών στην ανθρώπινη επικοινωνία - Νικόλαος Γ. Βακόνδιος - Ψυχολόγ Οι άνθρωποι κάνουμε πολύ συχνά ένα μεγάλο και βασικό λάθος, νομίζουμε ότι αυτό που λέμε σε κάποιον άλλον, αυτός το εκλαμβάνει όπως εμείς το εννοούσαμε. Νομίζουμε δηλαδή ότι ο «δέκτης» του μηνύματος το

Διαβάστε περισσότερα

ΑΥΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΙΑΧΥΤΕΣ ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΕΣ ΙΑΤΑΡΑΧΕΣ Π. ΒΟΥΤΥΡΑΚΟΣ ΠΑΙ ΟΨΥΧΙΑΤΡΟΣ

ΑΥΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΙΑΧΥΤΕΣ ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΕΣ ΙΑΤΑΡΑΧΕΣ Π. ΒΟΥΤΥΡΑΚΟΣ ΠΑΙ ΟΨΥΧΙΑΤΡΟΣ ΑΥΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΙΑΧΥΤΕΣ ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΕΣ ΙΑΤΑΡΑΧΕΣ Π. ΒΟΥΤΥΡΑΚΟΣ ΠΑΙ ΟΨΥΧΙΑΤΡΟΣ Κριτήρια Ποιοτική απόκλιση στην κοινωνική αλληλεπίδραση Ποιοτική απόκλιση στην επικοινωνία υσκολίες στη σκέψη, στη φαντασία, περίεργα

Διαβάστε περισσότερα

«Μαζί για την γυναίκα» Κακοποίηση: Ισότητα και Ενεργή Κοινωνία

«Μαζί για την γυναίκα» Κακοποίηση: Ισότητα και Ενεργή Κοινωνία «Μαζί για την γυναίκα» Κακοποίηση: Ισότητα και Ενεργή Κοινωνία 1 Ο NEWSLETTER ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2015 Ο Σύνδεσμος Μελών Γυναικείων Σωματείων Ηρακλείου & Νομού Ηρακλείου ξεκινά μια σειρά ενημερώσεων της κοινής γνώμης

Διαβάστε περισσότερα

ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ: Πορεία, Πρόγνωση και Θεραπεία. Φίλιππος Γουρζής Καθηγητής Ψυχιατρικής Πανεπιστημίου Πατρών

ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ: Πορεία, Πρόγνωση και Θεραπεία. Φίλιππος Γουρζής Καθηγητής Ψυχιατρικής Πανεπιστημίου Πατρών ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ: Πορεία, Πρόγνωση και Θεραπεία Φίλιππος Γουρζής Καθηγητής Ψυχιατρικής Πανεπιστημίου Πατρών Πορεία, Πρόγνωση Η πορεία είναι κρίσιμος παράγοντας για την εκτίμηση των κοινωνικών συνεπειών, του κόστους,

Διαβάστε περισσότερα

1. Άδειας Ασκήσεως του Επαγγέλματος του Ψυχολόγου.

1. Άδειας Ασκήσεως του Επαγγέλματος του Ψυχολόγου. Η σοφία, η κατανόηση, η συμπόνια, και η ολοκληρωμένη προσωπικότητα είναι σίγουρα σημαντικές παράμετροι και χαρακτηριστικά που θα ήθελες να έχει ο ψυχοθεραπευτής σου, αλλά δεν είναι επαρκή κριτήρια στα

Διαβάστε περισσότερα

Κωνσταντίνος Π. Χρήστου

Κωνσταντίνος Π. Χρήστου 1 Κριτήρια: Διδακτική διαδικασία Μαθητοκεντρικά Δασκαλοκεντρικά Αλληλεπίδρασης διδάσκοντα διδασκόµενου Είδος δεξιοτήτων που θέλουν να αναπτύξουν Επεξεργασίας Πληροφοριών Οργάνωση-ανάλυση πληροφοριών, λύση

Διαβάστε περισσότερα

Επιπολιτισμικό στρες. Θεωρητικά μοντέλα Στρατηγικές αντιμετώπισης Παρεμβαλλόμενες μεταβλητές Ψυχική ανθεκτικότητα

Επιπολιτισμικό στρες. Θεωρητικά μοντέλα Στρατηγικές αντιμετώπισης Παρεμβαλλόμενες μεταβλητές Ψυχική ανθεκτικότητα Επιπολιτισμικό στρες Θεωρητικά μοντέλα Στρατηγικές αντιμετώπισης Παρεμβαλλόμενες μεταβλητές Ψυχική ανθεκτικότητα Στρες Το στρες αφορά στις βιολογικές και ψυχολογικές αντιδράσεις του οργανισμού απέναντι

Διαβάστε περισσότερα

BRAIN MATTERS INSTITUTE. Προγράμματα. Σεπτέμβριος - Δεκέμβριος 2015. Promoting Excellence in Mental Health through Learning

BRAIN MATTERS INSTITUTE. Προγράμματα. Σεπτέμβριος - Δεκέμβριος 2015. Promoting Excellence in Mental Health through Learning BRAIN MATTERS INSTITUTE Προγράμματα Σεπτέμβριος - Δεκέμβριος 2015 Στόχος του η Προώθηση της Ψυχικής Υγείας μέσα από την Μάθηση Promoting Excellence in Mental Health through Learning www.brainmattersinstitute.com

Διαβάστε περισσότερα

Η ΕΝΔΟΣΧΟΛΙΚΗ ΒΙΑ ΚΑΙ Ο ΕΚΦΟΒΙΣΜΟΣ. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα σχετικών ερευνών που διεξάγονται σε σχολεία της χώρας θεωρούνται κοινωνικό πρόβλημα

Η ΕΝΔΟΣΧΟΛΙΚΗ ΒΙΑ ΚΑΙ Ο ΕΚΦΟΒΙΣΜΟΣ. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα σχετικών ερευνών που διεξάγονται σε σχολεία της χώρας θεωρούνται κοινωνικό πρόβλημα Η ΕΝΔΟΣΧΟΛΙΚΗ ΒΙΑ ΚΑΙ Ο ΕΚΦΟΒΙΣΜΟΣ Σύμφωνα με τα αποτελέσματα σχετικών ερευνών που διεξάγονται σε σχολεία της χώρας θεωρούνται κοινωνικό πρόβλημα Η ΕΝΔΟΣΧΟΛΙΚΗ ΒΙΑ ΚΑΙ Ο ΕΚΦΟΒΙΣΜΟΣ Ορίζουν μια κατάσταση

Διαβάστε περισσότερα

Ίντα Ελιάου BSc, MSc, PGDip, MA Συμβουλευτική Ψυχολόγος eliaouida@gmail.com

Ίντα Ελιάου BSc, MSc, PGDip, MA Συμβουλευτική Ψυχολόγος eliaouida@gmail.com ΣΥΝΕΔΡΙΟ: ΠΡΟΛΗΨΗ & ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ ΤΟΥ ΚΑΡΚΙΝΟΥ ΠΝΕΥΜΟΝΑ Limneon, Καστοριά, 19.12.15 «Ενημέρωση του ασθενούς & των συνοδών του με καρκίνο του πνεύμονα. Προβλήματα στην ελληνική πραγματικότητα»

Διαβάστε περισσότερα

Θεραπεύοντας την ψύχωση με αξιοπρέπεια

Θεραπεύοντας την ψύχωση με αξιοπρέπεια Θεραπεύοντας την ψύχωση με αξιοπρέπεια Δημήτρης Κόντης Επιμελητής Α, Ψυχίατρος ΕΣΥ Ιατρείο Μελέτης Γνωστικής Λειτουργίας στην Ψύχωση & Κέντρο Ψυχικής Υγείας Αγίων Αναργύρων, Ψυχιατρικό Νοσοκομείο Αττικής,

Διαβάστε περισσότερα

Συνδιαλλακτική Ανάλυση (Transactional Analysis - T.A.)

Συνδιαλλακτική Ανάλυση (Transactional Analysis - T.A.) Συνδιαλλακτική Ανάλυση (Transactional Analysis - T.A.) "Οι άνθρωποι δεν έχουν ανάγκη απ'άλλο τίποτα, παρά μόνον από άλλους ανθρώπους ικανούς να τους προσέξουν, πράγμα σπάνιο, πολύ δύσκολο, πρόκειται σχεδόν...

Διαβάστε περισσότερα

θέραπειν Αγίας Σοφίας 3, Ν. Ψυχικό, Τ ,

θέραπειν  Αγίας Σοφίας 3, Ν. Ψυχικό, Τ , θέραπειν Κέντρο Συµβουλευτικών Υπηρεσιών Ψυχικού Το κέντρο συμβουλευτικών υπηρεσιών θέραπειν αποτελεί ένα σύγχρονο κέντρο ειδικών θεραπειών, πρόληψης, διάγνωσης και αποκατάστασης. Στελεχώνεται από εξειδικευμένους

Διαβάστε περισσότερα

Οδηγός διαφοροποίησης για την πρωτοβάθµια

Οδηγός διαφοροποίησης για την πρωτοβάθµια Οδηγός διαφοροποίησης για την πρωτοβάθµια Γιατί χρειάζεται να κάνουµε τόσο ειδική διαφοροποίηση; Τα παιδιά που βρίσκονται στο φάσµα του αυτισµού έχουν διαφορετικό τρόπο σκέψης και αντίληψης για τον κόσµο,

Διαβάστε περισσότερα

Επικοινωνία μεταξύ προσωπικού υγείας και ασθενών Ικανοποίηση Τήρηση των οδηγιών

Επικοινωνία μεταξύ προσωπικού υγείας και ασθενών Ικανοποίηση Τήρηση των οδηγιών Επικοινωνία μεταξύ προσωπικού υγείας και ασθενών Ικανοποίηση Τήρηση των οδηγιών Γ. Κουλιεράκης, Ph.D. Ψυχολόγος της Υγείας Τομέας Κοινωνιολογίας, Εθνική Σχολή Δημόσιας Υγείας 17/10/2009 Π.Μ.Σ. Δ.Υ. & Δ.Υ.Υ.

Διαβάστε περισσότερα

Προβληµατισµός Παλιά και τώρα Ιστορικά Αλλαγή της δοµής της οικογένειας Ηµητέραστηναγοράεργασίας Ηαύξησητωνδιαζυγίων Περισσότερες ώρες µοναξιάς

Προβληµατισµός Παλιά και τώρα Ιστορικά Αλλαγή της δοµής της οικογένειας Ηµητέραστηναγοράεργασίας Ηαύξησητωνδιαζυγίων Περισσότερες ώρες µοναξιάς Γονέαςγεννιέσαιήγίνεσαι; Βασικές αρχές διαπαιδαγώγησης Αλβανόπουλος Γιώργος Σχολικός Σύµβουλος Ελευθερούπολη, 22/10/2012 Προβληµατισµός Παλιά και τώρα Ιστορικά Αλλαγή της δοµής της οικογένειας Ηµητέραστηναγοράεργασίας

Διαβάστε περισσότερα