Προαγωγή και. Αγωγή Υγείας στις Υπηρεσίες Υγείας

Transcript

1 N.Y. 69:Layout 1 10/4/10 2:47 PM Page 1 Προαγωγή και Αγωγή Υγείας στις Υπηρεσίες Υγείας Εξαιτίας των οικονοµικών δυσκολιών που αντιµετωπίζει η χώρα µας, οι Υπηρεσίες Υγείας και ιδιαίτερα τα νοσοκοµεία δέχονται ισχυρές πιέσεις για περιστολή δαπανών και εξορθολογισµό της λειτουργίας τους. Πέρα από τις προφανείς δυσχέρειες που δηµιουργούνται από αυτή την κατάσταση, παρουσιάζεται και µια ευκαιρία για ανανέωση των γηρασµένων και δυσλειτουργικών νοσοκοµειακών οργανισµών. ΠEPIEXOMENA 4 ΤΟ ΓΡΑΦΕΙΟ ΠΡΟΛΗΨΗΣ ΚΑΙ ΑΓΩΓΗΣ ΥΓΕΙΑΣ ΤΟΥ Γ.Ν.Α. «Γ. ΓΕΝΝΗΜΑΤΑΣ» Γ. ΘΑΝΑΣΑ 5 ΤΑ ΙΑΤΡΕΙΑ ΙΑΚΟΠΗΣ ΚΑΠΝΙΣΜΑΤΟΣ ΚΑΙ Η ΕΚΤΑΣΗ ΤΟΥ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΟΣ ΣΤΗΝ ΚΡΗΤΗ Ι. ΜΠΟΥΛΟΥΚΑΚΗ &. ΜΩΡΑΪΤΑΚΗ 6 Η ΑΝΙΧΝΕΥΣΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ ΑΠΟΦΡΑΚΤΙΚΗΣ ΠΝΕΥΜΟΝΟΠΑΘΕΙΑΣ (ΧΑΠ) ΣΤΗΝ ΠΡΩΤΟΒΑΘΜΙΑ ΦΡΟΝΤΙ Α ΥΓΕΙΑΣ Κ. ΚΑΡΑΓΙΑΝΝΗΣ &. ΜΩΡΑΪΤΑΚΗ 7 Η ΑΥΞΗΣΗ ΤΩΝ ΑΣΘΕΝΩΝ ΜΕ ΧΡΟΝΙΑ ΝΟΣΟ. ΜΙΑ ΠΡΟΤΑΣΗ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΤΟΥ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΟΣ Ν. ΚΟΜΙΤΟΠΟΥΛΟΣ 8 ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΙΑΤΡΙΚΩΝ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ ΣΤΟ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ Τ. ΛΙΑΚΟΠΟΥΛΟΣ 9 ΠΟΙΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΑΝΤΙΚΑΡΚΙΝΙΚΟ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ. Η ΑΞΙΑ ΤΗΣ ΖΩΗΣ ΕΝ ΜΕΤΡΙΕΤΑΙ ΜΕ ΤΟ ΠΟΣΕΣ ΜΕΡΕΣ ΜΕΝΟΥΝ, ΑΛΛΑ ΜΕ ΤΗΝ ΠΟΙΟΤΗΤΑ ΤΩΝ ΗΜΕΡΩΝ Χ. ΨΑΡΟΠΟΥΛΟΣ 10 ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΑΠΟΡΡΙΜΜΑΤΩΝ ΚΑΙ ΗΜΟΣΙΑ ΥΓΕΙΑ Χ. ΘΕΟΧΑΡΗ 11 ΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΩΣ ΦΟΡΕΑΣ ΠΡΟΑΓΩΓΗΣ ΤΗΣ ΥΓΕΙΑΣ Β. ΒΑΦΑΚΟΥ Η προσπάθεια βελτίωσης των νοσοκοµειακών υπηρεσιών µέσα σε ένα πλαίσιο εξοικονόµησης υλικών πόρων και περιορισµένου ανθρώπινου δυναµικού είναι αναµφισβήτητα δύσκολη. Για να είναι επιτυχής, είναι αναγκαία η επιστράτευση του συνόλου των δηµιουργικών δυνάµεων που δραστηριοποιούνται στον χώρο της υγείας, αλλά και η υιοθέτηση των σύγχρονων ιδεών, τις οποίες σταδιακά ενσωµατώνουν στα συστήµατα υγείας τους όλες οι ανεπτυγµένες κοινωνίες. Η προοδευτικά αυξανόµενη επίδραση των αρχών της Προαγωγής και Αγωγής Υγείας στη λειτουργία των Υπηρεσιών Υγείας σε διεθνές επίπεδο µας δείχνει τον δρόµο. Η Παγκόσµια Ένωση Νοσοκοµείων και Υπηρεσιών Προαγωγής Υγείας αριθµεί σήµερα εκατοντάδες µέλη σε όλο τον κόσµο και αποτελεί πολύτιµη πηγή ενηµέρωσης, αλλά και έµπνευσης για τους επαγγελµατίες υγείας. Το παρόν τεύχος του περιοδικού περιλαµβάνει µια σειρά άρθρων που αποδεικνύουν ότι η Προαγωγή Υγείας είναι µια ρεαλιστική επιλογή και για τα ελληνικά νοσοκοµεία. Οι παρεµβάσεις Προαγωγής Υγείας είναι κατά κανόνα απλές στο σχεδιασµό τους, οικονοµικά και λειτουργικά βιώσιµες, ενώ συµβάλλουν στην καλύτερη αξιοποίηση του ανθρώπινου δυναµικού και στην προστασία του περιβάλλοντος. Έτσι, αποτελούν µια από τις πλέον σύγχρονες και αποτελεσµατικές προσεγγίσεις για την αντιµετώπιση πολλών από τις παθογένειες του ελληνικού συστήµατος υγείας. 12 ΑΝΙΧΝΕΥΣΗ ΤΑΣΕΩΝ ΕΞΑΡΤΗΣΗΣ ΑΠΟ ΨΥΧΟ ΡΑΣΤΙΚΕΣ ΟΥΣΙΕΣ ΣΤΟΝ ΠΛΗΘΥΣΜΟ ΤΟΥ Τ.Ε.Ι. ΑΘΗΝΑΣ Σ. ΝΤΕΜΣΙΑ & Ε. ΠΑΠΑΓΕΩΡΓΙΟΥ ΝΕΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ 15 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 16 ΝΕΕΣ ΕΚ ΟΣΕΙΣ 17 ΠΡΟΣΕΧΗ ΣΥΝΕ ΡΙΑ NEA YΓEIA Τριµηνιαίο Ενηµερωτικό Περιοδικό Αλεξανδρουπόλεως 25, Αθήνα τηλ.: , fax: , chsr@med.uoa.gr, website: Γραµµατεία Σύνταξης: Χριστίνα ηµητρακάκη, Ηρώ Σχορετσανίτη, Χριστίνα Βλαχοπούλου, ήµητρα Πετανίδου Καλλιτεχνική Επιµέλεια: Κώστας Βοσταντζόγλου Εκδότης: Χριστίνα ηµητρακάκη, Ιδιοκτήτης: Χριστίνα ηµητρακάκη, Παραγωγή - Εκτύπωση: Άρτιον Γραφικές Τέχνες ΑΒΕΕΕ Εξώφυλλο: Helen Frankenthaler: La Baia (1963)

2 N.Y. 69:Layout 1 10/4/10 2:47 PM Page 2 4 Το Γραφείο Πρόληψης και Αγωγής Υγείας του Γ.Ν.Α. «Γ. Γεννηµατάς» Γεωργία Θανασά, Νοσηλεύτρια MSc. Προαγωγής και Αγωγής Υγείας, Υπεύθυνη Γραφείου Προαγωγής και Αγωγής Υγείας ΓΝΑ «Γ. Γεννηµατάς» Το Γ.Ν.Α. «Γ. Γεννηµατάς», στην προσπάθεια παροχής ποιοτικής και ολιστικής φροντίδας υγείας και ενσωµάτωσης της φιλοσοφίας της Αγωγής και Προαγωγής Υγείας στο περιβάλλον του νοσοκοµείου, δηµιούργησε, τον Μάρτιο του 2008, το πρώτο Γραφείο Πρόληψης και Αγωγής Υγείας σε τριτοβάθµιο νοσοκοµείο. ιαδικασίες που ακολουθήθηκαν Με την απόφαση του.σ. του νοσοκοµείου και τη σύµφωνη γνώµη της Ε.Ε. και της Α ΥΠΕ ξεκίνησε η λειτουργία του. Στόχοι - Αρµοδιότητες Στόχος της υπηρεσίας είναι ο σχεδιασµός, η οργάνωση, η υλοποίηση και η αξιολόγηση δράσεων πρωτογενούς και δευτερογενούς πρόληψης και Αγωγής Υγείας. Οι αρµοδιότητες της υπηρεσίας περιλαµβάνουν: L Το σχεδιασµό δράσεων πρόληψης και Αγωγής Υγείας για τους νοσηλευόµενους ασθενείς του νοσοκοµείου, σε συνεργασία µε τις κλινικές. L Τη συµµετοχή στην υλοποίηση και αξιολόγηση των παραπάνω δράσεων. L Την ανάπτυξη συνεργατικής δράσης µε τα ιατρεία που προάγουν την πρόληψη στο χώρο του νοσοκοµείου, σε ότι αφορά στην παραποµπή και στην υποστήριξη ασθενών και στην ανάπτυξη δράσεων δευτερογενούς πρόληψης. L Τη συνεργασία µε το Εθνικό ίκτυο Νοσοκοµείων Προαγωγής Υγείας για την υλοποίηση προγραµµάτων πρόληψης και Αγωγής Υγείας στο χώρο του νοσοκο- µείου. L Την εκπαίδευση των επαγγελµατιών υγείας σε θέ- µατα πρόληψης και Αγωγής Υγείας. Το γραφείο Πρόληψης και Αγωγής Υγείας λειτουργεί µε τη δηµιουργία οµάδων δράσης και συνεργασίας και δρα υποστηρικτικά στη θεραπεία των ασθενών που εντάσσονται στα προγράµµατα Αγωγής Υγείας µε στόχο την τροποποίηση επιβαρυντικών για την υγεία τους συµπεριφορών. ράσεις Προαγωγής και Αγωγής Υγείας L Έκδοση τριµηνιαίου εντύπου «Η Υγεία µου και Ε- γώ» για τους ασθενείς και το προσωπικό. Έως σήµερα έχουν κυκλοφορήσει έντυπα µε θεµατικά αφιερώµατα: τη διακοπή καπνίσµατος, την υγεία των µατιών και τη βελτίωση της σωµατικής δραστηριότητας και την υγεία του δέρµατος. L Συνδυασµένη δράση για την Υγεία των Ματιών και την ηλικιακή εκφύλιση της ωχράς κηλίδας. Η δράση µετρά ήδη 3 έτη υλοποίησης και διαρκεί µια εβδο- µάδα. Μέχρι σήµερα έχουν ενηµερωθεί και εξεταστεί 940 άτοµα. L ράση, σε συνεργασία µε την καρδιολογική κλινική, για την τροποποίηση συµπεριφορών υγείας που επηρεάζουν την εξέλιξη και την εµφάνιση των νόσων του καρδιαγγειακού συστήµατος, µε εφαρµογή του ιαθεωρητικού Μοντέλου και της Συνέντευξης Παροχής Κινήτρων. L Πρόγραµµα µε στόχο την βελτίωση της σωµατικής και ψυχικής υγείας των εργαζοµένων του νοσοκο- µείου (έναρξη Οκτώβρη 2008) µε ανάπτυξη αθλητικών και πολιτιστικών δραστηριοτήτων. Πραγµατοποιήθηκαν µαθήµατα χορού 6 ωρών/εβδοµάδα και σκάκι 1ώρας/εβδοµάδα, σε συνεργασία µε την Πανελλήνια Οµοσπονδία Σκακιού. L ηµιουργία γυµναστηρίου µε όλες τις απαραίτητες υποδοµές για το προσωπικό του νοσοκοµείου. L Εισαγωγή του µαθήµατος της Προαγωγής και Α- γωγής Υγείας στο πρόγραµµα της χειρουργικής νοσηλευτικής ειδικότητας. L Εκπαιδευτική Ενηµερωτική Ηµερίδα, µε τη συνεργασία του ΕΟΦ, µε θέµα «Φαρµακοεπαγρύπνηση» για τους επαγγελµατίες υγείας. L Υποστήριξη των φοιτητών του ΠΜΣ «Προαγωγής και Αγωγής Υγείας» για την εκπόνηση των διπλωµατικών τους εργασιών. L Υλοποίηση προγράµµατος για την έγκαιρη διάγνωση του µελανώµατος σε συνεργασία µε το Τµήµα Πλαστικής Χειρουργικής. Η δράση έχει υλοποιηθεί για δύο συνεχή έτη και παρείχε ενηµέρωση και δωρεάν έλεγχο σπίλων σε πάνω από 900 επισκέπτες των εξωτερικών ιατρείων του Νοσοκοµείου. L Τοποθέτηση επιδαπέδιων εντυποθηκών στους χώρους του νοσοκοµείου για τη αποκλειστική διανοµή ενηµερωτικών φυλλαδίων Αγωγής Υγείας. L Υλοποίηση δράσης για την έγκαιρη διάγνωση και αποφυγή του Καρκίνου του Μαστού σε συνεργασία µε το Ακτινολογικό τµήµα και το Τµήµα Μαστογράφου του Νοσοκοµείου. Κατά τη δράση, διάρκειας µίας εβδοµάδας, ενηµερώθηκαν, εξετάστηκαν και εκπαιδεύτηκαν στην αυτοεξέταση µαστών 350 γυναίκες. Η δράση είχε την υποστήριξη της Ελληνικής Μαστολογικής Εταιρείας. Μελλοντικοί στόχοι L Συνέχιση των θεµατικών εβδοµάδων πρόληψης και Αγωγής Υγείας στο νοσοκοµείο. L Υλοποίηση της 3ης Ετήσιας ράσης για την εκφύλιση της ωχράς κηλίδας σε συνεργασία µε την Τοπική Αυτοδιοίκηση για το έτος 2010, της 2ης Ετήσιας ράσης για την πρόληψη µελανώµατος το έτος 2011 και της 2ης Ετήσιας ράσης για την πρόληψη του καρκίνου του µαστού το έτος L Συνέχιση και επέκταση του προγράµµατος των αθλητικών δραστηριοτήτων του προσωπικού. L Υλοποίηση της έρευνας υγείας εργαζοµένων του νοσοκοµείου και αξιολόγηση των συµπερασµάτων για την ανάληψη δράσεων. L Οργάνωση εκπαιδευτικών εκδηλώσεων στα θέ- µατα Προαγωγής και Αγωγής Υγείας. L ηµιουργία διαδικτυακής πύλης ενηµέρωσης για την Υγεία και την Πρόληψη. L Πρόγραµµα Αγωγής Υγείας για τη ιατροφή και την Άσκηση στα παιδιά του παιδικού σταθµού του Νοσοκοµείου και διανοµή ειδικά σχεδιασµένου έντυπου υλικού µε τη συνεργασία του Εθνικού ικτύου ήµων Προαγωγής Υγείας και του Ινστιτούτου Κοινωνικής και Προληπτικής Ιατρικής. Αντί συµπεράσµατος Η υλοποίηση δράσεων και προγραµµάτων θα ήταν ανέφικτη εάν δεν περιβαλλόταν από την υποστήριξη τόσο της ιοίκησης του Νοσοκοµείου και της Νοσηλευτικής Υπηρεσίας όσο και από την θερµή ανταπόκριση και συνεργασία εµπνευσµένων επαγγελµατιών υγείας του Νοσοκοµείου που στηρίζουν και στήριξαν µέχρι τώρα µε θέρµη τις δράσεις του Γραφείου Πρόληψης και Αγωγής Υγείας.

3 N.Y. 69:Layout 1 10/4/10 2:47 PM Page 3 Το κάπνισµα αποτελεί ένα από τα µεγαλύτερα προβλήµατα δηµόσιας υγείας όχι µόνο σε χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης όπως η Ελλάδα, αλλά και παγκοσµίως. Η Ελλάδα είναι µία από τις χώρες µε τα υψηλότερα ποσοστά κατανάλωσης καπνού παγκοσµίως (57% των ανδρών και 23% των γυναικών). Ανάλογα µε την ηλικία και τον τόπο διαµονής, ο επιπολασµός του καπνίσµατος ποικίλει, µε πόλεις όπως η Αθήνα, να έχουν υψηλότερα ποσοστά καπνίσµατος ενηλίκων (51% των ανδρών και 39% των γυναικών) σε σχέση µε αγροτικές περιοχές. Αξίζει να σηµειωθεί όµως ότι στην Κρήτη το ποσοστό καπνίσµατος στις γυναίκες είναι υψηλότερο σε σχέση µε αυτό του συνολικού πληθυσµού (55% των ανδρών και 38% των γυναικών). Μέτρο αντιµετώπισης της καπνιστικής επιδηµίας α- ποτελεί η αύξηση του αριθµού των ιατρείων διακοπής καπνίσµατος, από το 1999 έως σήµερα, µε σκοπό την πρόληψη, την καθυστέρηση ή τον µετριασµό των ασθενειών που σχετίζονται µε το κάπνισµα. Όµως η δύναµη του εθισµού είναι µεγάλη. Ενώ το 70% των καπνιστών εκφράζει την επιθυµία να διακόψει το κάπνισµα, τελικά µόνο το 2-3% θα τα καταφέρει σε διάστηµα ενός έτους. Προκειµένου να παρέχεται σωστή και εντατική παρακολούθηση για τη θεραπεία της διακοπής του καπνίσµατος, είναι σηµαντικό ο κλινικός γιατρός να γνωρίζει ποιοι από τους καπνιστές είναι περισσότερο ή λιγότερο πιθανό να επιτύχουν µακροχρόνια διακοπή του καπνίσµατος. Στο Πανεπιστηµιακό Γενικό Νοσοκοµείο Ηρακλείου, η διαδικασία που ακολουθείται, βάση των πρωτοκόλλων που εφαρµόζονται στο ιατρείο διακοπής καπνίσµατος, είναι η εξής: l Στην πρώτη επίσκεψη καταγράφονται δηµογραφικά και κοινωνικοοικονοµικά στοιχεία όπως ηλικία, µορφωτικό επίπεδο, επάγγελµα και οικογενειακή κατάσταση. l Ακόµη, λαµβάνεται το ιατρικό ιστορικό (νοσήµατα, φαρµακευτική αγωγή, άλλες εξαρτήσεις) καθώς και το ιστορικό καπνίσµατος (έτη καπνίσµατος, ηλικία έ- ναρξης καπνίσµατος, προηγούµενες προσπάθειες διακοπής). l Ακολούθως, γίνεται αδρή κλινική εξέταση κυρίως του αναπνευστικού, µέτρηση βάρους σώµατος και ύ- ψους και µέτρηση αρτηριακής πίεσης και καρδιακού ρυθµού. l Ο παρακλινικός έλεγχος περιλαµβάνει σπιροµέτρηση (δείκτης βελτίωσης αναπνευστικής λειτουργίας), ακτινογραφία θώρακος σε περιπτώσεις επιβαρυµένου ιστορικού, ΗΚΓ σε οµάδες υψηλού κινδύνου, εργαστηριακό έλεγχο όταν υπάρχει ιστορικό ηπατικής ή νεφρικής ανεπάρκειας και µέτρηση εκπνεόµενου CO. Επιπρόσθετα, σε κάθε καπνιστή γίνεται προσδιορισµός του βαθµού εξάρτησης-κινητοποίησης, µε τη χρήση της κλίµακας του Fagerstrom. Στην προκαθορισµένη 2η και 3η επίσκεψη καταγράφεται η παρουσία του καπνιστή, η συνέπειά του, η συµ- µόρφωσή του στη θεραπεία και ο βαθµός ικανοποίησής του από τη διαδικασία διακοπής. Γίνεται µέτρηση σωµατικού βάρους, εκπνεόµενου CO, µέτρηση αρτηριακής πίεσης/σφίξεων καθώς και καταγραφή τυχόν συµπτωµάτων στέρησης. Έξι µήνες µετά, µε τη βοήθεια ειδικού ερωτηµατολογίου, γίνεται επιπλέον των προαναφεροµένων και εκτίµηση της ποιότητας ζωής µετά τη διακοπή του καπνίσµατος. Σε µία περίοδο 2 ετών, από τον Οκτώβριο του 2004 έως τον εκέµβριο του 2006, καπνιστές άρχισαν θεραπεία στο ιατρείο διακοπής καπνίσµατος. Όλοι οι καπνιστές συµµετείχαν στο ίδιο πρόγραµµα συµπεριφοράς και σύµφωνα µε το βαθµό εξάρτησης από τη νικοτίνη έλαβαν θεραπεία υποκατάστασης µε νικοτίνη και /ή βουπροπιόνη. Σε ένα τυχαίο δείγµα 761 καπνιστών, έγινε τηλεφωνική επικοινωνία για την εκτίµηση της τρέχουσας και προηγούµενης κατάστασης του καπνίσµατος, καθώς και για την επιτυχία στη διακοπή του καπνίσµατος. ύο έτη µετά την ηµεροµηνία διακοπής του καπνίσµατος που είχε καθοριστεί, 285 άτοµα (38%) ήταν πρώην καπνιστές, ενώ 476 (62%) συνέχιζαν να καπνίζουν. Από τους µη καπνιστές 26% έλαβαν θεραπεία υποκατάστασης µε νικοτίνη, 57% βουπροπιόνη και 11% έλαβαν και τα δυο φαρµακευτικά σκευάσµατα. Τα άτοµα που έλαβαν βουπροπιόνη είχαν µεγαλύτερο ποσοστό αποχής από τη θεραπεία υποκατάστασης µε νικοτίνη. Βρέθηκε επίσης ότι οι παράγοντες που επηρεάζουν τη διακοπή του καπνίσµατος είναι η διάρκεια της θεραπείας, η συµµόρφωση στην παρακολούθηση καθώς και το µορφωτικό επίπεδο των καπνιστών. Αξίζει να σηµειωθεί ότι στο ιατρείο µας εφαρµόζονται και άλλα πρωτόκολλα µε τη συµµετοχή του εργαστηρίου λειτουργικών δοκιµασιών του πνεύµονα. Σε αυτά περιλαµβάνονται σπιροµετρικός έλεγχος σε όλους τους καπνιστές που επισκέπτονται το ιατρείο διακοπής καπνίσµατος και λήψη πτυέλων σε επιλεγ- µένους ασθενείς. Στους συζύγους καπνιστών γίνεται πλήρης σπιρο- µετρικός έλεγχος, προκειµένου να εκτιµηθεί η επίδραση του παθητικού καπνίσµατος. Συµπερασµατικά, αν και η Ελλάδα και ιδιαίτερα η Κρήτη βασανίζονται από την καπνιστική επιδηµία, είναι ενθαρρυντική η αύξηση του αριθµού και η κινητοποίηση των ιατρείων διακοπής καπνίσµατος, που µε την κατάλληλη οργάνωση και λειτουργία τους συµβάλλουν στην θεραπεία για τη διακοπή του καπνίσµατος και στην µακροχρόνια αποχή από το κάπνισµα. Τα Ιατρεία ιακοπής Καπνίσµατος και η Έκταση του Προβλήµατος στην Κρήτη Ιζόλδη Μπουλουκάκη, Ειδικευόµενη Γενικής Ιατρικής ΠαΓΝΗ έσποινα Μωραϊτάκη, Επισκέπτρια Υγείας Τοµέα Κοινωνικής Ιατρικής ΠαΓΝΗ 5

4 N.Y. 69:Layout 1 10/4/10 2:47 PM Page 4 Η Ανίχνευση της Χρόνιας 6 Αποφρακτικής Πνευµονοπάθειας (ΧΑΠ) στην Πρωτοβάθµια Φροντίδα Υγείας Κωνσταντίνος Καραγιάννης, Επιστηµονικός Συνεργάτης Πνευµονολογικής Κλινικής ΠΑΓΝΗ έσποινα Μωραϊτάκη, Επισκέπτρια Υγείας Τοµέα Κοινωνικής Ιατρικής ΠΑΓΝΗ Η Χρόνια Αποφρακτική Πνευµονοπάθεια (ΧΑΠ) είναι ένα από τα σηµαντικότερα προβλήµατα υγείας στην εποχή µας. Σύµφωνα µε τη GOLD (Παγκόσµια Πρωτοβουλία για τη ΧΑΠ): w Η ΧΑΠ είναι µια νοσολογική οντότητα, που µπορεί να προληφθεί και να θεραπευθεί. Χαρακτηρίζεται από απόφραξη των αεραγωγών που δεν είναι πλήρως αναστρέψιµη. w Η απόφραξη συνήθως εµφανίζει προοδευτική επιδείνωση και σχετίζεται µε µια παθολογική φλεγ- µονώδη απάντηση των πνευµόνων σε βλαπτικά σω- µατίδια ή αέρια. Προκαλείται κατά κύριο λόγο από το κάπνισµα. w Η ΧΑΠ έχει σηµαντικές συστηµατικές συνέπειες. Η συλλογή επιδηµιολογικών στοιχείων για τη ΧΑΠ αντιµετωπίζει σηµαντικά προβλήµατα που αφορούν στις µεθόδους επιλογής των δειγµάτων και στην ποιότητα της σπιροµέτρησης. Πάντως, από τα µέχρι στιγµής δεδοµένα είναι γνωστό ότι ο επιπολασµός της ΧΑΠ σε άτοµα ηλικίας άνω των 40 ετών κυµαίνεται στο 9-10%. Περισσότερο όµως ουσιώδες είναι το γεγονός ότι η ΧΑΠ είναι η µοναδική από τις κύριες αιτίες θανάτου που παρουσιάζει ραγδαία αύξηση τα τελευταία χρόνια. Συγκεκριµένα, ενώ άλλα σηµαντικά αίτια θανάτου, όπως η στεφανιαία νόσος, το αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο και άλλες νόσοι του καρδιαγγειακού συστήµατος παρουσιάζουν µια σταθερή πτωτική πορεία, η ΧΑΠ φαίνεται να ευθύνεται για ολοένα και περισσότερους θανάτους παγκοσµίως. Μάλιστα, ο Παγκόσµιος Οργανισµός Υγείας την κατατάσσει στην 4η θέση των αιτιών θανάτου παγκοσµίως ενώ έως το 2020 προβλέπεται πως θα ανέλθει στην 3η θέση. Στην Ελλάδα ο επιπολασµός της ΧΑΠ εκτιµάται στο 8,4%, µε τους άντρες να παρουσιάζουν µεγαλύτερη συχνότητα της νόσου (11,6%) σε σχέση µε τις γυναίκες (4,8%). Μάλιστα, µεγαλύτερη συχνότητα της ΧΑΠ παρουσιάζεται στους άντρες αγροτικών περιοχών. Είναι σηµαντικό το γεγονός πως ενώ οι ασθενείς στη χώρα µας υπολογίζονται στους , οι εξ αυτών αγνοούν τη νόσο τους, µε την πλειοψηφία των τελευταίων να ανήκουν στο στάδιο της ήπιας ΧΑΠ. Ο σκοπός της µελέτης µας, για την ανίχνευση της ΧΑΠ στην Πρωτοβάθµια Φροντίδα Υγείας, είναι η εκτίµηση του επιπολασµού της νόσου και της συνοσηρότητάς της καθώς και ο υπολογισµός του βαθ- µού άγνοιας της ύπαρξής της στις αγροτικές περιοχές της Κρήτης. Η Πνευµονολογική Κλινική του Πανεπιστηµιακού Γενικού Νοσοκοµείου Ηρακλείου σε συνεργασία µε τον Τοµέα Κοινωνικής Ιατρικής του Πανεπιστη- µίου Κρήτης εφαρµόζει ένα πρόγραµµα πρώιµης διάγνωσης της ΧΑΠ προσφέροντας δωρεάν σπιροµετρήσεις σε κέντρα υγείας, περιφερειακά ιατρεία και ΚΑΠΗ. Στο πρόγραµµα αυτό, οι ασθενείς που προσέρχονται συµπληρώνουν ένα ερωτηµατολόγιο, σπιροµετρούνται και ακολούθως τίθεται ή όχι η διάγνωση της ΧΑΠ και δίνονται εντολές για πρόληψη και θεραπεία. Από το πρόγραµµα αυτό επιλέχθηκε ένα τυχαίο δείγµα 470 ασθενών από τους οποίους οι 250 ήταν άντρες και οι 220 γυναίκες, µε µέση ηλικία τα 65 έτη. Οι 125 (26,6%) ήταν καπνιστές και οι 120 (25,5%) πρώην καπνιστές. Όσον αφορά στα αποτελέσµατα της µελέτης, διεγνώσθησαν 79 ασθενείς µε ΧΑΠ, οπότε ο επιπολασµός εκτιµάται στο 17%, κάτι που είναι λογικό καθώς η µελέτη έγινε σε αγροτικές περιοχές, όπου αναµένεται αυξηµένη η συχνότητα της νόσου. Από τους 79 ασθενείς µε ΧΑΠ οι 24 (30%) αγνοούσαν την πάθησή τους, κάτι που καταδεικνύει το πρόβληµα της υποδιάγνωσης της νόσου. Τέλος, όσον αφορά στη συνοσηρότητα, αρκετοί ασθενείς εµφάνιζαν συνοδές παθήσεις µε κυριότερες την αρτηριακή υπέρταση (16%), το σακχαρώδη διαβήτη (10,4%), την οστεοπόρωση (7,9%), τη στεφανιαία νόσο (7,4%) και το αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο (1,7%). Οι ασθενείς αυτοί, δηλαδή, προσέρχονταν στις υπηρεσίες υγείας για άλλες παθήσεις κι όµως ορισµένοι από αυτούς παρέµεναν αδιάγνωστοι για τη ΧΑΠ. Από τα παραπάνω γίνεται αντιληπτή η ανάγκη για αποτελεσµατικότερη πρόληψη της ΧΑΠ καθώς και για πρωιµότερη διάγνωσή της. Αυτά µπορούν να επιτευχθούν µε την υλοποίηση τριών προτάσεων: Πρώτον, απαιτείται η γνωστοποίηση του προβλήµατος σε περισσότερο κόσµο και η αύξηση της εγρήγορσης των υπευθύνων. Η ΧΑΠ είναι γενικά µια άγνωστη νόσος και είναι χαρακτηριστικό ότι, ενώ πλησιάζει σε συχνότητα την αρτηριακή υπέρταση, οι ασθενείς µε ΧΑΠ που γνωρίζουν ότι πάσχουν είναι ελάχιστοι σε σχέση µε τους αντίστοιχους υπερτασικούς. Ένα απλό ερωτηµατολόγιο 5 µόνο ερωτήσεων µπορεί να δείξει αν ένας καπνιστής ή πρώην καπνιστής είναι πιθανό να πάσχει από ΧΑΠ. εύτερον, χρειάζεται να γίνει περισσότερο γνωστή και συχνή η εξέταση της σπιροµέτρησης. Οποιοσδήποτε εµφανίζει βήχα, δύσπνοια, πτύελα και είναι καπνιστής ή εκτίθεται σε περιβαλλοντική ή επαγγελ- µατική ρύπανση δικαιούται και πρέπει να κάνει µια σπιροµέτρηση. Η σπιροµέτρηση είναι εύκολη, µη ε- πεµβατική και η µοναδική εξέταση µε την οποία γίνεται η διάγνωση της ΧΑΠ. Τέλος, υπάρχει ανάγκη για έναν αποτελεσµατικότερο αντικαπνιστικό αγώνα. Το κάπνισµα είναι η κύρια αιτία της νόσου. Η διακοπή του καπνίσµατος οδηγεί σε αισθητή βελτίωση της αναπνευστικής λειτουργία των ασθενών ακόµα και σε περιπτώσεις βαριάς ΧΑΠ. Φυσικά το κάπνισµα προκαλεί ποικίλες άλλες παθήσεις και ο αντικαπνιστικός αγώνας µπορεί να συµβάλλει σηµαντικά στη βελτίωση του γενικότερου επιπέδου υγείας του πληθυσµού.

5 N.Y. 69:Layout 1 10/4/10 2:47 PM Page 5 Τα χρόνια νοσήµατα αυξάνονται ραγδαίως τα τελευταία χρόνια τόσο στον ανεπτυγµένο κόσµο, όσο και στις αναπτυσσόµενες χώρες. Η άνοδος του µέσου όρου ηλικίας, η αλλαγή των διατροφικών συνηθειών, το κάπνισµα, η παχυσαρκία, η καθιστική ζωή αλλά και η µείωση της θνητότητας, λόγω της βελτίωσης των συστηµάτων υγείας, αποτελούν τους κύριους παράγοντες που συµβάλουν στην αύξηση των χρονίως πασχόντων. Το 60% των ενήλικων Βρετανών πάσχουν από ένα τουλάχιστον χρόνιο νόσηµα. Στις ΗΠΑ η χρόνια νόσος ευθύνεται για το 72% των ιατρικών επισκέψεων, το 76% των εισαγωγών στα νοσοκοµεία και το 88% της συνταγογραφίας. Η διαχείριση της χρόνιας νόσου (chronic disease management) αποτελεί µια σύγχρονη πρόταση για την αντιµετώπιση του προβλήµατος και συνίσταται σε ένα ολοκληρωµένο πρόγραµµα παρεµβάσεων και παρεχόµενων υπηρεσιών, το οποίο προϋποθέτει τη συµµετοχή του ασθενούς (expert patient) και αποσκοπεί στην καλύτερη αντιµετώπιση της νόσου µε το µικρότερο δυνατόν οικονοµικό κόστος. Πολλά προγράµµατα διαχείρισης χρόνιων νοσηµάτων σχεδιάζονται κυρίως στις ΗΠΑ από ιδιωτικές εταιρίες και πωλούνται σε εργοδότες, υγειονοµικούς οργανισµούς και ασφαλιστικές εταιρείες. Τα τελευταία χρόνια στον τοµέα αυτό ενεργοποιούνται πανεπιστήµια, ταµεία ασφάλισης, κρατικοί φορείς παροχής υπηρεσιών υγείας και νοσοκοµεία. Ο ρόλος των νοσοκοµείων είναι ουσιαστικός, αφού αποτελούν πηγή συσσωρευµένης εµπειρίας και προσφέρουν την υλικοτεχνική υποδοµή για διαγνωστικές και θεραπευτικές παρεµβάσεις. Οι βασικές προϋποθέσεις και αρχές ενός τέτοιου προγράµµατος είναι οι παρακάτω: 1. Η αρχική καταγραφή της συχνότητας των χρόνιων νοσηµάτων σε µία περιοχή/πληθυσµό και ο προσδιορισµός των οµάδων υψηλού κινδύνου για εµφάνιση επιπλοκών. Η νόσος που θα αποτελέσει στόχο του προγράµµατος πρέπει να συγκεντρώνει ορισµένα χαρακτηριστικά, όπως να προκαλεί µεγάλη κοινωνική οικονοµική επιβάρυνση, να οδηγεί σε κατάχρηση υπηρεσιών υγείας, να εµφανίζει ποικιλοµορφία στη θεραπευτική τακτική, να χαρακτηρίζεται από πολλές επιπλοκές και χαµηλή συµµόρφωση (compliance). Οι επιδιωκόµενοι στόχοι πρέπει να είναι ρεαλιστικοί και εφικτοί και το αναµενόµενο όφελος υψηλό. Παραδείγµατα χρόνιων νοσηµάτων στα οποία εφαρµόζονται συχνά προγράµ- µατα διαχείρισης είναι το βρογχικό άσθµα, ο σακχαρώδης διαβήτης, η υπέρταση, η καρδιακή ανεπάρκεια, η χρόνια νεφρική ανεπάρκεια, τα νοσήµατα των αρθρώσεων, η κατάθλιψη κ.λ.π. 2. Η σύσταση οµάδας ειδικών για την κάθε νόσο (ιατροί, νοσηλεύτριες, ψυχολόγοι, φυσιοθεραπευτές, φαρµακοποιοί, διαιτολόγοι, διοικητικοί υπάλληλοι κ.λ.π.). Η οµάδα αυτή πρέπει να προσδιορίζει τους στόχους, να οργανώνει τα στάδια της παρέµβασης και επιπλέον να αξιολογεί, στο τέλος, την επιτυχία του προγράµµατος, µε βάση προσυµφωνηµένους δείκτες απόδοσης και αποτελέσµατος. 3. Η αναζήτηση ιατρικών οδηγιών (evidence based guidelines) και η σύνταξη πρωτοκόλλων αντιµετώπισης της νόσου. 4. Η συµµετοχή και η εκπαίδευση του ασθενούς στην αντιµετώπιση της ασθένειας, όπως π.χ. στη χρήση συσκευών (µετρητών σακχάρου, πιεσόµετρων, παροχών οξυγόνου) ή στην αντιµετώπιση οξέων προβληµάτων που προκύπτουν καθηµερινά. Τα µέσα που χρησιµοποιούνται είναι ποικίλα ανάλογα µε την ασθένεια και το κοινωνικο-εκπαιδευτικό επίπεδο του ασθενούς (φυλλάδια, video, διαδίκτυο, e mail, sms, 24ωρη τηλεφωνική επικοινωνία, τηλεϊατρική, επισκέψεις στο σπίτι, κ.λ.π.) 5. Η οργάνωση δικτύου πληροφορικής για την υποστήριξη του προγράµµατος, τη διαχρονική παρακολούθηση των ασθενών και την επικοινωνία µεταξύ των διαφόρων φορέων παροχής υπηρεσιών. 6. Η συνεχής καταγραφή-αποτίµηση αποτελεσµάτων σε κάθε οµάδα, αλλά και σε µεγαλύτερα σύνολα µε στόχο τη βελτίωση του προγράµµατος. 7. Ένα θεσµικό πλαίσιο που να επιτρέπει την πρόσβαση στις ιατρικές πληροφορίες και να ευνοεί, µέσω συγκεκριµένων κινήτρων, τη µεταφορά της φροντίδας από τους σχηµατισµούς της τριτοβάθµιας ή δευτεροβάθµιας περίθαλψης στην κοινότητα. Οι στόχοι του κάθε προγράµµατος είναι κυρίως η αντιµετώπιση συνήθων, µη επειγόντων προβληµάτωνσυνεπειών της χρόνιας νόσου, για τα οποία ο ασθενής µπορεί να θεραπεύεται στο σπίτι, η επίβλεψη συµ- µόρφωσης στη θεραπευτική αγωγή, η πρόληψη των επιπλοκών, η αλλαγή των καθηµερινών συνηθειών, η υιοθέτηση υγιεινότερου τρόπου ζωής (healthier life style), η µείωση χρήσης ή και κατάχρησης των υπηρεσιών υγείας (ιδίως των νοσοκοµείων), η αύξηση ικανοποίησης των ασθενών και η µείωση του κόστους. Τα προγράµµατα αυτά, αν και από ότι φαίνεται από τη βιβλιογραφία, επιτυγχάνουν σε µεγάλο βαθµό τους στόχους τους, συναντούν αρκετές επιφυλάξεις ιδίως από το ιατρικό σώµα που εκφράζει φόβους για κατάργηση της προσωπικής σχέσης ιατρού-ασθενούς και επισηµαίνει τον κίνδυνο για άρση του ιατρικού α- πορρήτου. Πολλοί, προβληµατίζονται για το ενδεχόµενο τέτοιες πολιτικές να περιθωριοποιούν τους οικονοµικά ασθενέστερους και λιγότερο µορφωµένους (επιλεκτική αντιµετώπιση ασθενειών και ασθενών). Ακόµη, πολλοί εκφράζουν ανησυχία για την ενδεχόµενη αποσπασµατική αντιµετώπιση του ασθενούς που πάσχει από περισσότερα χρόνια νοσήµατα. Η απάντηση στους προβληµατισµούς αυτούς µπορεί να είναι η χρηµατοδότηση των προγραµµάτων από κρατικούς φορείς ή ασφαλιστικούς οργανισµούς, η οποία εξασφαλίζει την καλύτερη παροχή φροντίδας σε ευρύτερα κοινωνικά στρώµατα χωρίς κοινωνικούς αποκλεισµούς ή επιλεκτικές πολιτικές παρέµβασης. Η µεγαλύτερη συµµετοχή των ιατρών και µάλιστα σε επιτελικό ρόλο θα βοηθήσει στην άρση των επιφυλάξεών τους και θα οδηγήσει στο σεβασµό και στην περιφρούρηση της ατοµικότητας του ασθενούς. Η Αύξηση των Ασθενών µε Χρόνια Νόσο. Μια Πρόταση ιαχείρισης του Προβλήµατος Νίκος Κοµιτόπουλος, MD, Phd, Παθολόγος, Αναπληρωτής ιευθυντής, Κωσταντοπούλειο Γ. Ν. Νέας Ιωνίας «Η Αγία Όλγα» 7

6 N.Y. 69:Layout 1 10/4/10 2:47 PM Page 6 Η ιαχείριση Ιατρικών Απόβλητων στο Νοσοκοµείο Τίµος Λιακόπουλος, MSc., Επόπτης ηµόσιας Υγείας Υγιεινολόγος «ΓΝΑ Γ. Γεννηµατάς» Άξιο συζήτησης και όχι µόνο, θεωρείται το θέµα της διαχείρισης ιατρικών αποβλήτων στο χώρο του νοσοκοµείου. Η διαχείριση ιατρικών αποβλήτων στο νοσοκοµείο αποτελεί ένα τεράστιο αρχιτεκτονικό, οργανωτικό, οικονοµικό και µείζονος σηµασίας υγειονοµικό πρόβληµα. Θα λέγαµε ότι για µας που εργαζόµαστε στα νοσοκοµεία αποτελεί παράλληλα νοµικό αλλά και ηθικό ζήτηµα. Φυσικό επακόλουθο στο χώρο ενός νοσοκοµείου είναι η ύπαρξη κινδύνων για τον άνθρωπο, η πρόκληση οχλήσεων από οσµές και συνεπώς η εµφάνιση υ- γειονοµικής φύσεως προβληµάτων από την ύπαρξη και µη σωστή διαχείριση επικίνδυνων ιατρικών αποβλήτων (Ε.Ι.Α.). Στόχος είναι η πρόληψη και ευρύτερα η λήψη µέτρων µε στόχο τη µείωση ιατρικών αποβλήτων στο χώρο παραγωγής, τον περιορισµό επικινδυνότητας, την ε- παναχρησιµοποίηση-ανακύκλωση, τη σωστή συλλογή- µεταφορά και την τελική διάθεση των αποβλήτων. Προϋπόθεση για την επίτευξη των ανωτέρω στόχων είναι η ύπαρξη κατάλληλων κτιριακών υποδοµών και οικονοµικών πόρων, η ανάθεση καθηκόντων σε αρ- µόδια άτοµα και η ενηµέρωση των εµπλεκοµένων. Για το λόγο αυτό έχει δηµιουργηθεί επιτροπή διαχείρισης Ε.Ι.Α. που απαρτίζεται από δέκα βασικά µέλη ξεκινώντας από το ιοικητή του νοσοκοµείου µέχρι και τον υπεύθυνο γραφείου επιστασίας. Έχουν ορισθεί επίσης πέντε υπεύθυνοι, ανάλογα µε το µέγεθος του νοσοκοµείου, µεταξύ των άλλων και ο Επόπτης ηµόσιας Υγείας, εφόσον υπάρχει. Τα στάδια διαχείρισης των ιατρικών αποβλήτων αφορούν τη συγκέντρωση και το διαχωρισµό τους στους χώρους παραγωγής, την προσωρινή φύλαξη και αποθήκευσή τους, την ενδονοσοκοµειακή µεταφορά τους και το χώρο της τελικής συλλογής των Ι.Α. Στο νοσοκοµείο ΓΝΑ Γ. Γεννηµατάς έχουν αναρτηθεί και οι σχετικές οδηγίες για την ενηµέρωση του προσωπικού. Αναλυτικότερα, έχουν κατηγοριοποιηθεί τα πάσης φύσεως απόβλητα έτσι ώστε να µη συγχέονται και δη- µιουργούν κινδύνους σε άνθρωπο και περιβάλλον. Συγκεκριµένα, υπάρχουν επενδυµένοι κάδοι µε σακούλα συσκευασίας µαύρου χρώµατος για τα αστικού χαρακτήρα, κόκκινου για τα Ε.Ι.Α. (χαρτοκυτίαhospital boxes), κίτρινου όταν πρόκειται για αποστείρωση και πράσινου αν περιέχουν 1% αλογονούχες ουσίες. Όσον αφορά στα επικίνδυνα ιατρικά απόβλητα, απαραίτητη προϋπόθεση είναι η ύπαρξη σήµανσης µε το διεθνές βιολογικό σήµα κινδύνου, µε το λογότυπο «επικίνδυνα ιατρικά απόβλητα» και µε την ηµεροµηνία και το όνοµα της κλινικής. Ε.Ι.Α. Αµιγώς Μολυσµατικού Χαρακτήρα (Ε.Ι.Α.-Μ.Χ.) Ιστοί και όργανα ανθρώπινου σώµατος, αίµα ή άλλα βιολογικά υγρά, καθετήρες, γάντια, χειρουργικά εργαλεία κ.λ.π. Ε.Ι.Α. µε Ταυτόχρονα Τοξικό & Μολυσµατικό Χαρακτήρα (Ε.Ι.Α.-Μ.Χ.) Απόβλητα από µικροβιολογικές-βιοχηµικές εξετάσεις, ανατοµικά, παθολογοανατοµικά, χηµειοθεραπείες, πλάκες, τριβλία καλλιέργειας, κ.λ.π. Ε.Ι.Α. Αµιγώς Τοξικού Χαρακτήρα (Ε.Ι.Α.-Τ.Χ.) Βαρέα µέταλλα, υδράργυρος, επικίνδυνες χηµικές ε- νώσεις, έλαια εκροής, αµίαντος, ληγµένα & άλλα ά- χρηστα φάρµακα κ.λ.π. Ε.Ι.Α. Αιχµηρά-Οξύαιχµα Ιατρικά Απόβλητα (τα οποία εντάσσονται στα µολυσµατικού χαρακτήρα) Σύριγγες, βελόνες, νυστέρια, λάµες και άλλα αιχ- µηρά αντικείµενα. Άλλα Ιατρικά Απόβλητα Ραδιενεργά, µπαταρίες, συσκευασίες µε αέρια υπό πίεση. Οι υποδοχείς αποβλήτων, ανάλογα µε το φόρτο εργασίας, αποµακρύνονται σε τακτά χρονικά διαστήµατα και όταν είναι κατά τα 3/4 γεµάτοι, µεταφέρονται όσο το δυνατό ασφαλέστερα στο χώρο παραγωγής τους. Ακολουθείται πάντα η σωστή γραµµή διαχείρισης. Η ιαχείριση Ιατρικών Αποβλήτων διέπεται από τις εξής αρχές. v Την αρχή της προφύλαξης και πρόληψης δη- µιουργίας αποβλήτων. Επιδιώκεται ο περιορισµός του όγκου και η µείωση των συνεπειών για την υγεία και το περιβάλλον (ανακύκλωση κ.λ.π.). v Την αρχή της εγγύτητας. Τα απόβλητα οδηγούνται στην πλησιέστερη εγκατάσταση επεξεργασίας, εφόσον είναι περιβαλλοντικά αποδεκτό. v Την αρχή της επανόρθωσης των ζηµιών στο περιβάλλον, την αρχή «ο ρυπαίνων πληρώνει» µε έµφαση στην ευθύνη του παραγωγού των αποβλήτων. Όλοι, ανεξαιρέτως, οφείλουµε να συµµορφωνόµαστε σε θέµατα δηµόσιας υγείας. Στην αντίθετη περίπτωση, ασκείται αυτεπάγγελτη δίωξη κατά παντός υπευθύνου. Σύµφωνα µε την Κ.Υ.Α. αρ. ΗΠ 37591/2031, ΦΕΚ 1419/ , η οποία διέπει πλέον την όλη διαχείριση των ιατρικών αποβλήτων στις υγειονοµικές υπηρεσίες, τα ιατρικά απόβλητα εντάσσονται στις ακόλουθες κατηγορίες- οµάδες: Ιατρικά Απόβλητα Αστικού Χαρακτήρα (Ι.Α.-Α.Χ.) Υπολείµµατα φαγητών (υλικά συσκευασίας γενικάγυαλί, χαρτί, χαρτόνι, πλαστικό, µέταλλα) καθώς και άλλα µη επικίνδυνα απόβλητα. Για την ορθολογική διαχείριση των ιατρικών αποβλήτων απαιτούνται τεράστια κόστη (15 Ε/χαρτοκιβώτιο περίπου). Σύµφωνα µε τις επιταγές της Ευρωπαικής Ένωσης, «ο ρυπαίνων πληρώνει». Στο παρελθόν έχουν αναφερθεί αποτρόπαια περιστατικά σε νοσοκοµεία, εξαιτίας της λανθασµένης διαχείρισης των απορριµµάτων γενικότερα. Ας ελπίσουµε να µην επαναληφθούν και ας αναλάβει ο καθένας τις ευθύνες του. 8

7 N.Y. 69:Layout 1 10/4/10 2:47 PM Page 7 Όπως είναι γνωστό, αν η θνησιµότητα από τις υπόλοιπες νόσους φθοράς εξακολουθήσει να ελαττώνεται και η αντίστοιχη από καρκίνο συνεχίσει ν' αυξάνεται, όπως συµβαίνει σήµερα, τότε τις επόµενες δεκαετίες ο καρκίνος θα είναι σταθερά η 1η αιτία θανάτου στον κόσµο. Στον αγώνα κατά του καρκίνου το Αντικαρκινικό Νοσοκοµείο είναι το πιο σηµαντικό πεδίο µάχης. Οι σκοποί ενός Αντικαρκινικού Νοσοκοµείου θα πρέπει να είναι: Ú Η παροχή εξειδικευµένων και υψηλής στάθµης υπηρεσιών στους καρκινοπαθείς. Ú Η προώθηση της θεωρίας και της πράξης των µεθόδων πρόληψης και έγκαιρης διάγνωσης. Ú Η εκπαίδευση των φοιτητών της ιατρικής, των ιατρών, του νοσηλευτικού και παραϊατρικού προσωπικού και των υπολοίπων λειτουργών υγείας. Ú Η προώθηση της βασικής και εφαρµοσµένης έ- ρευνας. Στη βάση των σκοπών αυτών, το Αντικαρκινικό Νοσοκοµείο πρέπει να µεταβληθεί από οργανισµός παροχής ιατρικής φροντίδας σε σύνθετο λειτουργικά οργανισµό, όπου πρέπει απαραίτητα να ισχύουν και να λειτουργούν εναρµονισµένα τα εξής: Α. Η λειτουργία του Αντικαρκινικού Νοσοκο- µείου, η οποία προϋποθέτει: Ú την παρουσία σωστά επιλεγµένου ιατρικού, νοσηλευτικού και διοικητικού προσωπικού, Ú τη σύγχρονη διοίκηση, Ú τον επαρκή κτιριολογικό και µηχανικό εξοπλισµό ο οποίος πρέπει να ανανεώνεται συνεχώς και Ú την επάρκεια οικονοµικών πόρων. Στην οργάνωση ενός σύγχρονου Αντικαρκινικού Νοσοκοµείου, η επιλογή του ιατρικού κυρίως προσωπικού είναι ο πιο σηµαντικός στόχος. Όλες οι νέες ειδικότητες είναι απαραίτητες και από την επιλογή τους θα εξαρτηθεί ο βαθµός επιτυχίας του. Β. Οι σύγχρονες διοικήσεις. Η έννοια της «Σύγχρονης ιοίκησης» είναι ευρεία και περιλαµβάνει: Ú βραχυπρόθεσµους και λειτουργικούς κυρίως στόχους (που βασικά είναι η αντιµετώπιση των καθηµερινών προβληµάτων) και Ú µακροπρόθεσµους που περιλαµβάνουν το σχεδιασµό της ιατρικής πολιτικής του νοσοκοµείου, την ορθή επιλογή και τη σωστή οργάνωση του ιατρικού, διοικητικού και παραϊατρικού προσωπικού για την επιτυχή εφαρµογή αυτής της ιατρικής πολιτικής, δηλαδή την εδραίωση του αντικαρκινικού αγώνα. Γ. Η οµαδική εργασία. Η αρχή της «εργασίας σε οµάδες» πρέπει να εφαρµόζεται σε όλα τα επίπεδα από το σχεδιασµό της ιατρικής πολιτικής του νοσοκοµείου µέχρι την αντιµετώπιση και του τελευταίου αρρώστου. Η «εργασία σε οµάδες» στις ιατρικές υπηρεσίες των νοσοκοµείων εφαρµόζεται µέσω: Ú της Επιστηµονικής Επιτροπής, που είναι υπεύθυνη για το σχεδιασµό της πολιτικής των ιατρικών υπηρεσιών και την εφαρµογή τους στην πράξη και Ú του Ογκολογικού Συµβουλίου. Η ευθύνη για τη θε- ραπευτική απόφαση και τη σωστή εφαρµογή της θεραπείας στην πράξη πρέπει να είναι συλλογική, γιατί κανείς γιατρός δεν µπορεί µόνος του να κατέχει την κλινική, εργαστηριακή και τεχνική γνώση που είναι α- παραίτητη για τη σύγχρονη αντιµετώπιση του καρκίνου. Αυτός ο ρόλος ανήκει στο Ογκολογικό Συµβούλιο και µόνο µε αυτές τις προϋποθέσεις οφείλει να αναβιώσει άµεσα και πάλι σαν θεσµός.. Το αντικαρκινικό νοσοκοµείο είναι ένα ιδιό- µορφο νοσηλευτικό περιβάλλον όπου πρέπει να ισχύει η ανθρωπιστική και αλτρουιστική πλευρά της εργασίας, η οποία πολλές φορές είναι για το προσωπικό ψυχοφθόρα. Για τους αρρώστους, σωστό περιβάλλον σηµαίνει ότι η φροντίδα γι' αυτούς είναι ολιστική και αντιµετωπίζονται πλήρως τα σωµατικά, ψυχολογικά και κοινωνικά προβλήµατά τους, µε σκοπό όχι απλώς τη διατήρηση στη ζωή, αλλά τη διατήρηση µιας ζωής ποιοτικά αναβαθµισµένης. Ε. Συστήµατα Ποιότητας σε ένα σύγχρονο νοσοκο- µείο. Όπως σε όλους τους παρόµοιους οργανισµούς η εργασία που παράγεται υποβάλλεται σε ποιοτικό έλεγχο (quality control) για τη διασφάλιση της ποιότητας (quality assurance) των παρεχοµένων υπηρεσιών. Η µέθοδος αυτή στηρίζεται σε πολλά στατιστικά δεδοµένα (κυρίως Μοrtality Data κ.λ.π.). Η ιασφάλιση Ποιότητας βασίζεται στην ανάλυση και αξιολόγηση περιπτώσεων ασθενών. Η επιλογή των περιπτώσεων είναι τυχαιοποιηµένη και επιπεδοποιηµένη. Πάντως το 35% όλων των ετήσιων εισαγωγών ανασκοπούνται για «Quality Assurance» µε βάση 35 κριτήρια αξιολόγησης που επιλέγονται από το διευθυντή του τµήµατος και εγκρίνονται από την επιτροπή. Με την ανασκόπηση των περιστατικών ασθενών εντοπίζονται παραλείψεις ή λάθη ήσσονος ή µέτριας σηµασίας, για τα οποία γίνεται επανατροφοδότηση µε στόχο τη διόρθωση. Οι παράµετροι µείζονος ση- µασίας, όπως η θνητότητα, ανασκοπούνται όλες, χωρίς εξαίρεση, µε σκοπό την εντόπιση παραλείψεων ή ενεργειών που είχαν σαν αποτέλεσµα το θάνατο. Έ- να παράδειγµα εφαρµογής του «Quality Assurance» είναι στο Αντικαρκινικό Νοσοκοµείο Memorial Sloan- Kettering Cancer Center της Νέας Υόρκης όπου όλες οι περιπτώσεις κρίνονται από την Επιτροπή «διασφάλισης ποιότητας» του νοσοκοµείου. Ο θεράπων γιατρός ενηµερώνεται για την ανάλυση του ασθενή του και για τα συµπεράσµατα της επιτροπής διερεύνησης και αν έχει αντιρρήσεις έχει δικαίωµα ενστάσεως. Τα Αντικαρκινικά Νοσοκοµεία µπορούν να γίνουν, σχετικά εύκολα και γρήγορα, εντελώς νέα και σύγχρονα. Για να επιτευχθεί αυτός ο στόχος χρειάζεται κυρίωςαν όχι αποκλειστικά- η πολιτική βούληση και η πολιτική απόφαση της κυβέρνησης, που οφείλει να λάβει σοβαρά την πρώτη µάστιγα-νόσο σε εθνικό, ευρωπαϊκό και παγκόσµιο επίπεδο, παρέχοντας αφειδώς όλα τα υλικοτεχνικά µέσα και υλοποιώντας ταυτόχρονα όλες τις κοινοτικές και παγκόσµιες οδηγίες που επιβάλουν τέτοιες διαδικασίες και αποφάσεις. Έφθασε η στιγµή που επιβάλλεται να γίνει ένας νέος προγραµµατισµός σε όλους τους τοµείς και τις υπηρεσίες τους µε σκοπό να λειτουργήσουν µέσα στη νέα και στη µελλοντική πραγµατικότητα. Ποιότητα και Αντικαρκινικό Νοσοκοµείο. Η Αξία της Ζωής ε Μετριέται µε το Πόσες Μέρες Μένουν, Αλλά µε την Ποιότητα των Ηµερών ρ. Χρήστος Ψαρόπουλος, Οικονοµολόγος Συστηµάτων Ποιότητας 9

8 N.Y. 69:Layout 1 10/4/10 2:47 PM Page 8 10 ιαχείριση Απορριµάτων και ηµόσια Υγεία ρ. Χριστίνα Θεοχάρη, Επιµελήτρια Μόνιµης Επιτροπής Περιβάλλοντος και Αειφόρου Ανάπτυξης ΤΕΕ Το ζήτηµα της διαχείρισης των στερεών αποβλήτων είναι εξαιρετικά σοβαρό και επείγον. Η αναποτελεσµατική αντιµετώπισή του στη χώρα µας δηµιουργεί ένα σύνθετο διακύβευµα περιβαλλοντικό, δηµόσιας υγείας, κοινωνικό και οικονοµικό. Η σύγχρονη αντίληψη για τη βιώσιµη ανάπτυξη επιβάλλει, στο πεδίο της διαχείρισης των στερεών αποβλήτων, βασικές αρχές και κατευθύνσεις όπως: u αποφυγή και µείωση της παραγωγής των απορριµµάτων µέσα από τη χρήση νέων τεχνολογικών µεθόδων, u ανακύκλωση µε χρονικές και ποσοτικές δεσµεύσεις πλέον, καθώς και u αλλαγές στα καταναλωτικά πρότυπα, συνήθειες, συµπεριφορές και νοοτροπίες. Ως διαχείριση αποβλήτων ορίζεται: η συλλογή, µεταφορά, ανάκτηση και διάθεση, συµπεριλαµβανοµένης της εποπτείας των εργασιών αυτών καθώς και της επίβλεψης των χώρων απόρριψης και των ενεργειών στις οποίες προβαίνουν οι ασχολούµενοι µε αυτές. Ο παράγων άνθρωπος Σε όλες τις φάσεις της διαχείρισης των αποβλήτων (συλλογή, µεταφορά, επεξεργασία, τελική διάθεση) σηµαντικό ρόλο παίζει η υγεία και η ασφάλεια των εργαζοµένων, καθώς συναρθρώνεται µε την δηµόσια υγεία και ασφάλεια. Αν δεν λαµβάνονται τα ενδεδειγ- µένα µέτρα τότε µπορεί να έχουµε επιπτώσεις στην υγεία των εργαζοµένων, των οικογενειών τους και γενικότερα του κοινωνικού περίγυρου. Η φάση της τελικής διάθεσης Από το πλαίσιο της διαχείρισης των στερεών αποβλήτων σηµαντικό ρόλο σε σχέση µε το περιβάλλον και την δηµόσια υγεία παίζει η φάση της τελικής διάθεσης. Αυτό συµβαίνει γιατί στη χώρα µας για δεκαετίες παρατηρείται µια γενικότερη δυστοκία στην διευθέτηση του θέµατος. Οι αιτίες είναι πολλές. Κάποιες εξ αυτών, όπως ο χωροταξικός σχεδιασµός, συνδέονται µε την έλλειψη µέχρι πρότινος σηµαντικών εργαλείων, άλλες, όπως το κτηµατολόγιο, βρίσκονται στη φάση της ολοκλήρωσης και άλλες, όπως το δασολόγιο, εκκρεµούν αν και αποτελούν κατά το σύνταγµα ευθύνη της πολιτείας. Οι ελλείψεις αυτές καθιστούν δυσχερείς τις χωροθετήσεις εγκαταστάσεων επεξεργασίας και διάθεσης των απορριµµάτων. Κάποιες άλλες συνδέονται µε ελλιπή πληροφόρηση ή τυχαία/εσκεµµένη παραπληροφόρηση των ενδιαφεροµένων τοπικών κοινωνιών και µε το σύνδροµο NIMBY, το οποίο πολλές φορές εντάσσεται στο γενικότερο πελατειακό σύστηµα και συµβάλλει στη διαιώνιση των προβληµάτων και στην πρόκληση βλαβών στο περιβάλλον και στη δηµόσια υγεία. Απόρροια αυτού είναι, στην Ελλάδα, η προσφιλέστερη µέθοδος τελικής διάθεσης των στερεών αποβλήτων να είναι η ανεξέλεγκτη διάθεση. Έχουµε ήδη παραπεµφθεί µετά από καταγγελία της Ε.Ε. στο ΕΚ και οφείλαµε µέχρι το τέλος του 2002 να έχουµε κλείσει όλους τους ΧΑ Α. Σύµφωνα µε καταγραφή του ΥΠΕΧΩ Ε τον Ιούνιο του 2005, υπήρχαν: ανενεργοί ΧΑ Α, ενεργοί ΧΑ Α, σύνολο ΧΑ Α στην χώρα. Το ΥΠΕΧΩ Ε, είχε θέσει χρονοδιάγραµµα για την εξάλειψη των ΧΑ Α µέχρι το τέλος του Επιπτώσεις από τη λειτουργία των ΧΑ Α Επιπτώσεις στο Περιβάλλον u Στα νερά, τόσο τα επιφανειακά όσο και τα υπόγεια λόγω της ανάµειξής τους µε τα στραγγίσµατα των χωµατερών. u Στον αέρα, εξαιτίας των δυσοσµιών αλλά και των καπνών και της σκόνης που αναδύονται από τους χώρους ανεξέλεγκτης απόρριψης. Ιδιαίτερα επικίνδυνοι είναι οι αέριοι ρύποι των καιγόµενων χωµατερών (διοξίνες, φουράνια και άλλες τοξικές ουσίες). u Στο πράσινο, λόγω του συνεχούς κίνδυνου πυρκαγιάς των γειτονικών εκτάσεων, που µεταδίδεται µε τα ελαφρά καιγόµενα υλικά (χαρτί, πλαστικό) που εύκολα παρασύρει ο αέρας, µέσω των πυκνών ξερόχορτων που µεταδίδουν τη φωτιά µε µεγάλη ταχύτητα σε συνθήκες ισχυρών ανέµων. u Στην οικολογική ισορροπία. u Στο τοπίο, εξαιτίας της αισθητικής του υποβάθµισης που προκαλεί η ύπαρξη χώρου ανεξέλεγκτης απόρριψης και η διασπορά, λόγω του ανέµου, των πλαστικών µε άµεσες και δυσµενείς συνέπειες στην τουριστική ανάπτυξη της περιοχής. Επιπτώσεις στη δηµόσια υγεία Υπάρχουν άµεσες και έµµεσες επιπτώσεις. Τα απορρίµµατα λόγω της σύνθεσής τους αποτελούν ιδανικό υπόστρωµα για τη φιλοξενία και, σε σηµαντικό βαθµό, τον πολλαπλασιασµό µιας µεγάλης ποικιλίας παθογόνων µικροοργανισµών. Έτσι, µέσα στα απορρίµ- µατα των µικρών και µεγάλων σκουπιδότοπων µπορούν να υπάρξουν µικρόβια, ιοί, µύκητες και παράσιτα καθώς και οι σπόροι τους και οι τοξικές τους ουσίες. Προτάσεις για την ορθολογική διαχείριση των απορριµµάτων Μείωση της ποσότητας και της βλαπτικότητας των παραγοµένων απορριµµάτων. ιαλογή στην πηγή και ανακύκλωση µε την ε- νεργό συµµετοχή του πολίτη. Εκσυγχρονισµός της αποκοµιδής των απορριµ- µάτων. Επεξεργασία των σύµµεικτων απορριµµάτων µε προτεραιότητα στην ανάκτηση υλικών και ενέργειας. Ασφαλής τελική διάθεση των υπολειµµάτων. Επιστηµονικά τεκµηριωµένη χωροθέτηση των εγκαταστάσεων µε σταθµισµένα κριτήρια, οµαδοποιού- µενα σε περιβαλλοντικά, γεωλογικά, χωροταξικά, µε παράλληλη συνεκτίµηση του κοινωνικού παράγοντα, στη βάση µιας ισόρροπης χωροκατανοµής των πιο πάνω µονάδων και στο πλαίσιο της µελετώµενης γεωγραφικής /διοικητικής ενότητας, µακριά από µικροπολιτικές σκοπιµότητες. Κατάργηση και αποκατάσταση των ανεξέλεγκτων χωµατερών. ηµιουργία ισχυρών και αξιόπιστων φορέων διαχείρισης της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, ικανών να αντεπεξέλθουν µε επάρκεια στο σύνθετο αντικείµενο της διαχείρισης των απορριµµάτων.

9 N.Y. 69:Layout 1 10/4/10 2:47 PM Page 9 Στη χώρα µας και στο Σύνταγµα του 1975 Τα αναφέρεται ως υποχρέωση της πολιτείας να µεριµνά βλεννόρροια, για την περισσότερο AIDS, κ.ά.) αποτελούσαν ως καταλύτης µάστιγες, και λιγότερο µε σεξουαλικώς Στο µεταδιδόµενα χώρο του σχολείου, νοσήµατα ο εκπαιδευτής (σύφιλη, επίσης λειτουργεί περίπτωση αποµάκρυνσης των ΑΜΕΑ από τους ως δάσκαλος, δίνοντας σε όλο έµφαση τον κόσµο. στη Σε συνεργασία πολλούς και υπαλλήλους, στους οποίους καταφεύγουν για υγεία των πολιτών της. Υποχρέωση της πολιτείας εκατόµβες είναι να φροντίζει επίσης για την πρόληψη και λαούς την Προ- κυριάρχησε ληλοκατανόηση. η αντίληψη της «κάθαρσης» του θυµάτων να στην καταγγείλουν αλ- το βιασµό τους, κυρίως λόγω της αδυναµίας των υπαλλήλων να κατανοήσουν τα άτοµα αγωγή της Υγείας τους. νοσούντα ανθρώπου µέσω της σεξουαλικής επαφής µε αναπηρία. Σε πολλές χώρες µάλιστα δεν τους δίνεται του µε το «καθαρό Η δουλειά σώµα». σε οµάδες πραγµατοποιείται σε ένα η περιβάλλον όπου ευνοείται η έκφραση ιδεών και άδεια να υποβάλουν αναφορά ή καταγγελία Είναι σηµαντικό Προκαταλήψεις να εκπαιδευτούν οι πολίτες, ώστε να στην απόψεων αστυνοµία ή να ορκισθούν ή να δώσουν κατάθεση στο δικαστήριο, λόγω Το Πρόβληµα Το αυτής Σχολείο κατανοήσουν τη συµβολή της Αγωγής Υγείας στην α- και είναι αποτέλεσµα αναζήτησης (όχι προϊόν αποστήθισης) σε κοινό οµότιµου επίπεδου, το οποίο της σωµατικής Η κάθαρση αυτή είχε ως αποτέλεσµα το βιασµό ναβάθµιση των συνθηκών της ζωής τους και της υ- τους µειονεξίας. συµπαρθένων κοριτσιών από τον ασθενή, µε στόχο την γείας τους. και Η Αύξηση σπουδαιότητα και η ηθική υπεροχή της µετέχει ενεργά µε πνεύµα αλληλοσυνεργασίας και αποµάκρυνση του µολυσµατικού αιτίου και τη θεραπεία του αρρώστου. των Ανισοτήτων ως Φορέας θα πρέπει να συνιστούν άποψη, ώστε τα θετικά της αλληλοκατανόησης. 5. Την κατάσταση επιδεινώνει συχνά η έλλειψη ειδικευµένου προσωπικού (π.χ. διερµηνέων την νοηµα- αποτελέσµατα να είναι αποτέλεσµα αγωγής και ωρι- µότητας των πολιτών της και όχι υποχρεωτική συµ- Σπουδαίο ποµπό µηνυµάτων, στο χώρο του τικής σχολείου, γλώσσας για τα άτοµα µε προβλήµατα ακοής) της Συχνότητας Ήδη από τον 16ο αιώνα σε αρκετά ευρωπαϊκά στην Υγεία µόρφωση στη νοµοθεσία της. αποτελεί η δηµοκρατική αυθεντία του δασκάλου. στα αστυνοµικά Ο Προαγωγής τµήµατα ή στα δικαστήρια. Επίσης κράτη γινόταν σύγχρονος σεξουαλική εκπαιδευτικός-ερευνητής, συνεύρεση ασθενών από διαθέτοντας η δυσκολία πρόσβασης στους δηµόσιους χώρους Τα άτοµα πρέπει να πεισθούν για την αναγκαιότητα σύφιλη ή γονόρροια ποιότητα µε στη παρθένες θεωρητική γυναίκες, του κατάρτιση, µε στό-τεχνογνωσίαχο ώστε, την αντί απαλλαγή διαπολιτισµική του ασθενή µόρφωση, από τη νόσο. επάρκεια ψυχο-συναισθη- ατόµων µε προβλήµατα (π.χ. λόγω ανυπαρξίας ειδικής ράµπας για την κίνηση της Αγωγής Ασθενών τους σε θέµατα υγείας έτσι στην κινητικότητας) Ευρώπη της Υγείας αποτελεί ανασταλτικό παράγοντα για την υποβολή µήνυσης ή της υποχρεωτικής επιβολής, να επιλέγουν από άποψη µατικής και κοινωνικής ταυτότητας και ενασχολούµενος την εκούσια συµµόρφωση. Οι αντιλήψεις αυτές µε την διαπιστώθηκαν ψυχοπαιδαγωγική τα τελευταία έρευνα, συνθέτει αναφοράς τοπεριστατικών βιασµού από τις παθούσες. από το AIDS χρόνια σε κατοίκους πορτραίτο περιοχών του ευρωπαίου της υποσαχάριας εκπαιδευτικού. Ο νόµος 706/1977 για την «προώθηση της Αφρικής, επιστητης Ασίας, της Ευρώπης και της Αµερικής. Συµπεράσµατα µονικής έρευνας και τεχνολογίας», προέβλεπε Μάλιστα τη δητα αποτελέσµατα Λόγω της δυνητικής µελετών, του που επιρροής έγιναν ως σε πρότυπο και µιουργία της Υπηρεσίας Επιστηµονικής Έρευνας 21 χώρες, και έδειξαν µέσω ότι της στις παροχής 14 από συµβουλών αυτές κατεγράφησαν βιασµοί και υποστήριξης, Το πρόβληµα η της σεξουαλικής κακοποίησης των Τεχνολογίας (Υ.Ε.Ε.Τ.). Ο νόµος αυτός καθιέρωνε τις παρθένων σχέση δασκάλου ατόµων από και φορείς µαθητών του είναι AIDS. εξαιρετικά ατόµων ση- µε σωµατική αδυναµία ή στέρηση ή αναπηρία, καθώς και των παρθένων κοριτσιών ως µέσο διαδικασίες και τους βασικούς στόχους για τη δια- µαντική. µόρφωση εθνικής πολιτικής για την έρευνα µε κυριότερο στόχο την καθιέρωση Εθνικού Προγράµµατος Οι πεποιθήσεις Έτσι, αυτές µέσα οδηγούν από αυτή συχνά τη σχέση στο βιασµό και δεχόµενοι νειες, ότι όπως το είναι το AIDS, υφίσταται και αποτελεί για την κάθαρση από σοβαρές και µοιραίες ασθέ- Έρευνας και Τεχνολογίας (Ε.Π.Ε.Τ.). νηπίων ή µικρών ίδιο το κοριτσιών εκπαιδευτικό από ανθρώπους έργο είναι µια που πολυεπίπεδη έ- σύγχρονο καιπρόβληµα, κυρίως σε χώρες της υποσαχάριας χρό- Αφρικής, της νότιας και νοτιο ανατολικής χουν µολυνθεί πολυδιάστατη από τον ιό διαδικασία, HIV ή νοσούν η οποία ήδη τα από τελευταία Ένας εκ των βασικών σκοπών του προγράµµατος AIDS. Μεγαλύτερο νια περνάει κίνδυνο µέσα βιασµού από νέα διατρέχουν κοινωνικά, ταοικονοµικά Ασί- ας, και της βόρειας Αµερικής, ακόµα και της Ευρώπης. οφείλει ήταν η βελτίωση του επιπέδου ζωής των άτοµα ατόµων, που η έχουν πολυπολιτισµικά κάποια αναπηρία, δεδοµένα, διότι ο τους εκπαιδευτικός καθιστά και αδύναµους η έµ- έχει για έναν οποιαδήποτε απαιτητικότερο, σθεναρή πολυσύνθετο, και επι- πάντα ποι- βελτίωση των συνθηκών διαβίωσής τους φαση στην ανάπτυξη των ερευνητικών και τυχή τεχνολογικών δραστηριοτήτων στους τοµείς της υγείας και της αντίσταση οτικό κατά και συγκροτηµένο τον βιασµό τους ρόλο. (π.χ. άτοµα τυφλά, κωφά, µε νοητική στέρηση, κ. ά.). Η νοοτροπία αυτή απαιτεί αφενός την εξέταση του µεγέθους του προβλήµατος, καθώς και των νοµικών, ιατρικών και κοινωνικών παρεµβάσεων, που θα ποιότητας ζωής. Ο εκπαιδευτικός φροντίζει να δηµιουργηθεί στην Η ευκολότερη οµάδα προσέγγιση µια ατµόσφαιρα και ο βιασµός αµοιβαίας των εµπιστοσύνης, γυναικών εισή- µε ειδικές ληλοαποδοχής ανάγκες αποδίδεται, και αλληλοσεβασµού σύµφωνα µε και αξιώνει την αλ- πρέπει να εφαρµοσθούν από τα κράτη, µε στόχο Στο πλαίσιο αυτής της αντίληψης το Υ.Π.Ε.Π.Θ. την προφύλαξη της υγείας και της αξιοπρέπειας γαγε στη σχολική πραγµατικότητα την εφαρµογή τους ερευνητές, των εκτίµηση στα εξής των µαθητών αίτια: στις παραµέτρους: σαφήνεια, των ευπαθών αυτών πληθυσµιακών οµάδων. προγραµµάτων Αγωγής και Προαγωγής της Υγείας. συνέπεια, ειλικρίνεια, ευθύτητα, σταθερότητα, ευελιξία, επιδεκτικότητα, υπευθυνότητα, ισότητα, εχεµύθεια αναπηρίας και χιούµορ. τους τα Τότε άτοµα ο χώρος µε ειδικές του σχολείου Ιδιαίτερη είναιενηµέρωση και ευαισθητοποίηση θα πρέ- Ο πρώτος στόχος ενός προγράµµατος 1. Αγωγής Λόγω Υ- της γείας είναι η συνειδητοποίηση του κοινού ανάγκες της ύπαρξης ενός προβλήµατος και στη συνέχεια νεργά η ευαισθη- και να τους έχουν γονείς διατηρήσει όσο και την από αγνότητά τους µαθητές, τους, για υγείας την ανά- (ιατρούς, νοσηλευτικό προσωπικό, κ.ά.)από είναι ιδανικός πιθανότερο και αναµφισβήτητα είναι σεξουαλικά αποδεκτός, ανεπει τόσο να από υπάρχει από τους προµηθευτές υπηρεσιών τοποίησή του, αφού πρωτίστως υπάρξει παροχή αφού γνώσεων και ιεράρχηση αξιών που θα οδηγήσουν τις προσωπικές το εκ- και τους αυτοεκτίµηση, σχέσεις και ικανών γενικά να για λαµβάνουν την ιδιω- σωστές της δικαιοσύνης, ηµητρακάκη, προκειµένου να επιτευχθεί η µεί- έχουν πτυξη µεγαλύτερες και διαµόρφωση δυσκολίες ατόµων επιλογών µε υψηλή για αυτοεικόνα την αστυνοµία, Χριστίνα καθώς και από τους λειτουργούς παιδευόµενο κοινό στην αλλαγή απόψεων, τική στη τους λήψηζωή. ώριµες αποφάσεις που χαρακτηρίζονται ωση από του αυτοσεβασµό και αλληλοσεβασµό. τιµετώπιση των θυµάτων, πολλά από τα οποία είναι προβλήµατος και η σωστή και ισότιµη αν- Ψυχολόγος Έρευνας, αποφάσεων και στην αλλαγή της συµπεριφοράς τους που θα επιφέρει και την αλλαγή περιβάλλοντος. Επιστηµονική 2. Η ύπαρξη της αναπηρίας τους τα καθιστά εύκολους στόχους Είναι για τους λοιπόν επίδοξους αδιαµφισβήτητο βιαστές. ότι Μάλιστα αυτού του βεληνε- Συνεργάτης ΚΜΥΥ άτοµα µε ειδικές ανάγκες. Το σχολείο µπορεί και οφείλει να γίνει θεσµικός επιστήµονες φορέας της Προαγωγής της Υγείας. Ο χώρος διατρέχουν του σχο- συχνά γωγής τριπλάσιο µαζί µε τους κίνδυνο γονείς, βιασµού θα οδηγήσει τους ταλήψεις µαθη- θα πρέπει να παρέχεται στα άτοµα µε εικούς έχουν ο εκπαιδευτικός-διαµεσολαβητής, διαπιστώσει ότι τα άτοµα αυτάως Επιπλέον, φορέας α- ενηµέρωση και ΙΚΠΙ για τις εσφαλµένες προκαλείου παρέχει τη δυνατότητα εργασίας σε σχέση µικρές µε ο- ανθρώπους τές του στη χωρίς δηµιουργικότερη αναπηρία. συµµετοχή δικές τους ανάγκες, στο καθώς και στις οικογένειές τους, µε µάδες (group work) µε αρκετά κοινά χαρακτηριστικά κοινωνικό γίγνεσθαι. στόχο την µεγαλύτερη προστασία τους από τυχόν («λειτουργικές κοινότητες»), οι οποίες µπορούν να εργαστούν µε αποτελεσµατικότητα προς την κατεύ- Με τη συνύπαρξη και τη συνεργασία στο χώρο του 3. Τα άτοµα που εξαρτώνται από άλλους, λόγω της βιασµό. θυνση Νικολέττα αλλαγής στάσεων Θάνου, και συµπεριφοράς. ύπαρξης κάποιας αναπηρίας, είναι ψυχολογικά περισσότερο τρωτά και έτσι καθίστανται εύκολος στό- σχολείου διαµορφώνεται ένα ιδιαίτερα ευνοϊκό πλαίσιο-κλίµα και για την υλοποίηση προγραµµάτων που Βασιλική Βαφάκου, Οδοντίατρος χος για πιθανή σεξουαλική τους κακοποίηση. Εκπαιδευτικός Η µέθοδος αυτή, µε καταβολές στη δεκαετία του µπορούν να προάγουν τη υγεία. -Υγιεινολόγος, ευτεροβάθµιας 1930, µελετήθηκε από τον Bond τo 1956 οπότε και καταδείχτηκε Ειδ. η στην υπεροχή Κοινωνική της. 4. Σε πολλές Αν περιπτώσεις αυτό το διαπιστώνεται πλαίσιο προστεθούν άγνοια χειρισµού των ατόµων θειες των µε ειδικές φορέων ανάγκες υγείας, από τότε τους παιδιά, δι- γονείς, δά- Μουσικό Σχολείο και οι προσπά- Εκπαίδευσης, -Προληπτική Σήµερα, η µέθοδος αυτή χρησιµοποιείται κηγόρους, από πολ-τηλούς επαγγελµατίες υγείας και φαίνεται να υπερέ- την υγεία θα δηµιουργήσουν το κατάλληλο υποστησκαλοι, αστυνοµία, γιατροί τους µε σωστές δικαστικούς αντιλήψεις λειτουργούς, τους συµβούλους ψυχολόγους, κ.ά. Το γεγο- και στάσεις για Οδοντιατρική Σπάρτης χει και ως προς την αποτελεσµατικότητά νός της αυτό στην καθιστά ρικτικό τους κοινωνικό λειτουργούς περιβάλλον, αδύναµους το οποίο στηνθα συµβάλλει επίτευξη των στόχων αλλαγής στάσεων και υπεράσπιση συµπεριφοράςκές ανάγκες, µεγάλη ύστερα αξία από της το υγείας βιασµό στη τους. ζωή Υπάρχει και στο στην να διαµορφωθεί προστασία των ή να ατόµων τροποποιηθεί µε ειδι- µέσα τους η µας. 34 2N ]_ u

10 N.Y. 69:Layout 1 10/4/10 2:47 PM Page Ανίχνευση Τάσεων Εξάρτησης από Ψυχοδραστικές Ουσίες στον Πληθυσµό του Τ.Ε.Ι. Αθήνας Σοφία Ντέµσια, Θεολόγος, MSc. Προαγωγής και Αγωγής Υγείας Ευάγγελος Παπαγεωργίου, Νευρολόγος- Ψυχίατρος, Phd Η εφαρµογή προγραµµάτων πρόληψης σε σχολεία και πανεπιστήµια είναι ιδιαίτερα σηµαντική προκειµένου να αποφευχθεί η εµπλοκή των νέων σε χρήση ε- ξαρτησιογόνων ουσιών. Αναγνωρίζοντας τη σηµαντικότητα του προβλήµατος, η Κοινωνική Συµβουλευτική Υπηρεσία του Τ.Ε.Ι. Αθήνας, πραγµατοποίησε έρευνα µε θέµα την «Ανίχνευση τάσεων εξάρτησης από ψυχοδραστικές ουσίες» (ναρκωτικά, αλκοόλ, φάρµακα, καπνός) στους σπουδαστές του ιδρύµατος τα έτη Σκοπός της συγκεκριµένης έρευνας είναι η ανίχνευση τάσεων εξάρτησης στους φοιτητές του Τ.Ε.Ι. Αθήνας προκειµένου να σχεδιαστούν προγράµµατα πρόληψης που θα καλύπτουν καλύτερα τις ανάγκες των νέων. Ειδικότερα, επιχειρήθηκε να εξετασθεί το ποσοστό των φοιτητών που κάνουν ή έχουν κάνει χρήση καπνού, οινοπνεύµατος αλλά και άλλων µη νόµιµων ψυχοδραστικών ουσιών. Το δείγµα που επιλέχθηκε είναι αντιπροσωπευτικό του πληθυσµού του ΤΕΙ Αθηνών. Η επιλογή του δείγ- µατος έγινε σύµφωνα µε τη µέθοδο της αναλογικής στρωµατοποιηµένης δειγµατοληψίας µε κριτήρια το φύλο, το τµήµα και το εξάµηνο φοίτησης. Tο δείγµα υπερβαίνει το 5% του συνολικού πληθυσµού του Τ.Ε.Ι. Αθήνας. Στο ερωτηµατολόγιο περιέχονταν ερωτήσεις κλειστού και ανοιχτού τύπου που αφορούσαν στις συνήθειες και απόψεις των φοιτητών ως προς τις εξαρτησιογόνες ουσίες (νόµιµες και µη). Συµπληρωµατικά, στο ερωτηµατολόγιο περιέχονταν ερωτήσεις που αφορούσαν στα δηµογραφικά στοιχεία των φοιτητών του Τ.Ε.Ι. Αθήνας (π.χ. τόπος προέλευσης, µόρφωση γονέων, οικογενειακό εισόδηµα, κ.α.) και στην ψυχολογική κατάσταση των φοιτητών. Ακόµη περιέχονταν ερωτήσεις που αφορούσαν στην ικανοποίησή τους ή µη από τη φοίτησή τους στο Τ.Ε.Ι. Αθήνας. Τα ερωτηµατολόγια διανεµήθηκαν στις αίθουσες διδασκαλίες και στους υπόλοιπους χώρους του Τ.Ε.Ι. Η συµµετοχή ήταν εθελοντική και η επιλογή των φοιτητών τυχαία. Ο µέσος όρος ηλικίας των χρηστών είναι 21 έτη, όσο και ο µέσος όρος ηλικίας του συνολικού δείγµατος. Σε ερώτηση που αφορούσε στη χρήση παράνοµων εξαρτησιογόνων ουσιών κάποια στιγµή στη ζωή τους, το 19,5% του πληθυσµού (δηλαδή, 161 φοιτητές) απάντησε θετικά, ενώ το 80,5% (666 φοιτητές) αρνητικά. Από αυτούς, οι 145 απάντησαν σε ερωτήσεις που αφορούσαν στο είδος των ναρκωτικών ουσιών που έχουν δοκιµάσει. Από τα αποτελέσµατα προέκυψε ότι το 99,3% έχει κάνει χρήση κάνναβης και των παράγωγων της. Σε ότι αφορά στη συχνότητα της χρήσης αυτών των ουσιών, το µεγαλύτερο ποσοστό (37,5%) των φοιτητών δηλώνει πως κάνει χρήση από µία έως τρεις φορές το χρόνο. Kαθηµερινή χρήση εµφανίζεται να κάνει µόνο το 7,5% των χρηστών, δηλαδή 12 νέοι από το σύνολο των 160 που έχουν δοκιµάσει κάποια παράνοµη εξαρτησιογόνα ουσία. υνητικά επικίνδυνο ποσοστό για συχνότερα χρήση είναι και το 7,5% (12 άτοµα) που δηλώνει πως κάνει χρήση µία µε τρεις φορές την εβδοµάδα άλλα και το 20% (32 άτοµα) που κάνει χρήση µία µε τρεις φορές το µήνα. Στην ερώτηση που αφορούσε στις συνθήκες της χρήσης, το 90,2%, δηλαδή οι 138 απάντησαν, πως κάνουν χρήση όταν βρίσκονται µε παρέα. Αναφορικά µε το λόγο που κάνουν χρήση, το 26,8% απάντησε ότι το ώθησε η περιέργεια, το 26,1% επειδή έκρινε πως αυτό ήθελε και το 17,4% ότι οδηγήθηκε εκεί λόγω άγχους και ψυχολογικής πίεσης. Ακόµη, το 17,4% απάντησε πως δε γνωρίζει το λόγο ή απλά ότι έτυχε, ενώ µόνο το 8% απάντησε ότι κάνει χρήση λόγω της παρέας και µόλις το 2,9% επειδή θεωρούσε ότι είναι µαγκιά. Σε ερώτηση που τέθηκε στον πληθυσµό των χρηστών σχετικά µε την άποψή τους απέναντι στους άλλους χρήστες παράνοµων εξαρτησιογόνων ουσιών, οι φοιτητές που απάντησαν πως δεν έχουν άποψη επί του θέµατος αποτελούν το 36%, αυτοί που θεωρούν πως «καλά κάνουν» και δεν έχουν κανένα πρόβληµα µε αυτή την συµπεριφορά αποτελούν το 19,9%, ενώ αυτοί που πιστεύουν πως είναι συµπεριφορά που οφείλεται σε αδυναµία χαρακτήρα αποτελούν το 17,6%. Τέλος, πραγµατοποιήθηκαν έλεγχοι κάποιων παραγόντων προκειµένου να διευκρινιστούν αν υπάρχουν στατιστικά σηµαντικές διαφορές µεταξύ των απαντήσεων των χρηστών και των µη χρηστών. ιαφορές βρέθηκαν αναφορικά µε το φύλο, το κάπνισµα, την κατανάλωση αλκοόλ, το συχνό ξενύχτι, την ύπαρξη εξαρτητικών συµπεριφορών στο περιβάλλον, την ικανοποίηση από την επιλογή σπουδών τους και την αναζήτηση βοήθειας για αντιµετώπιση ψυχολογικών πιέσεων στο παρελθόν. Η χρήση εξαρτησιογόνων ουσιών από τους νέους εξακολουθεί να αποτελεί ένα δύσκολο στη λύση του πρόβληµα τόσο σε ατοµικό όσο και σε κοινωνικό επίπεδο. Αναγνωρίζοντας τη σηµαντικότητα της πρόληψης από την ουσιοεξάρτηση, η Κοινωνική Συµβουλευτική Υπηρεσία του ΤΕΙ Αθήνας έχει εστιάσει ιδιαίτερα τα τελευταία χρόνια στην αντιµετώπιση του προβλήµατος, µε τη διανοµή έντυπου υλικού, την τακτική διοργάνωση βιωµατικών σεµιναρίων αλλά και την «εβδο- µάδα επικοινωνίας» που διενεργείται κάθε χρόνο (σε συνεργασία και µε άλλους φορείς πρόληψης όπως το ΚΕΘΕΑ κινητή οµάδα πρόληψης) µε σκοπό την ενη- µέρωση, την ευαισθητοποίηση αλλά και την αντιµετώπιση του φαινοµένου.

11 N.Y. 69:Layout 1 10/4/10 2:48 PM Page 11 ΝΕΑ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ ΓΙΑ ΤΗ ΜΕΙΩΣΗ ΤΩΝ ΤΡΑΥΜΑΤΙΣΜΩΝ ΤΩΝ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΩΝ ΥΓΕΙΑΣ Οι υπουργοί εργασίας και κοινωνικών υποθέσεων των κρατών της Ευρωπαϊκής Ένωσης υιοθέτησαν, στις 8 Μαρτίου 2010, οδηγία για την πρόληψη των τραυµατισµών και των µολύνσεων επαγγελµατιών υγείας από αιχµηρά αντικείµενα όπως οι βελόνες. Αυτού του είδους οι τραυµατισµοί και οι µολύνσεις αποτελούν µια από τις σοβαρότερες απειλές των ευρωπαϊκών χώρων εργασίας. Εκτιµάται ότι αποτελούν την αιτία για τραυ- µατισµούς/έτος. Στόχο της εφαρµογής της νέας νοµοθεσίας αποτελεί η µείωση των ατυχηµάτων στους χώρους εργασίας κατά 25% έως το Η οδηγία ουσιαστικά µεταφράζει σε κοινοτική νοµοθεσία τη συµφωνία που έχει τεθεί υπό διαπραγµάτευση από ευρωπαϊκούς οργανισµούς-κοινωνικούς εταίρους που απασχολούν περίπου υπαλλήλους. Απευθυνόµενος στο συµβούλιο των υπουργών, ο Laszlo Andor, επίτροπος της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την εργασία και τις κοινωνικές υποθέσεις, είπε οτι «ο τοµέας της φροντίδας υγείας αποτελεί έναν από τους µεγαλύτερους εργοδότες στην Ευρώπη και ότι οι βελόνες αντιπροσωπεύουν έναν πραγµατικό κίνδυνο για τους εργαζοµένους σε ότι αφορά τόσο στους τραυµατισµούς όσο και στα αυξηµένα ποσοστά απειλητικών για τη ζωή µολύνσεων, όπως το HIV και η ηπατίτιδα». Ακόµη προσέθεσε ότι «η εφαρµογή της νέας οδηγίας θα προστατέψει καλύτερα τους εργαζοµένους και τις οικογένειές τους, µειώνοντας παράλληλα το βάρος από τους τραυµατισµούς στις υπηρεσίες υγείας στην Ευρώπη». Η νέα οδηγία που υπογράφτηκε τον Ιούλιο του 2009 από την European Public Services Union (EPSU) και τον European Hospital and Healthcare Employers Association (HOSPEEM), που αποτελούν ευρωπαϊκούς οργανισµούς-κοινωνικούς εταίρους, εφαρµόζει µε νο- µοθεσία το πλαίσιο µιας συµφωνίας για την πρόληψη των τραυµατισµών από αιχµηρά αντικείµενα στα νοσοκοµειά και στους χώρους παροχής υπηρεσιών υγείας. Η συµφωνία στοχεύει στην επίτευξη ενός όσο το δυνατόν ασφέλεστερου εργασιακού περιβάλλοντος για τους υπαλλήλους στον τοµέα της υγείας και στην παροχή προστασίας στους εργαζόµενους που βρίσκονται σε κίνδυνο καθώς και στους ασθενείς. Ακόµη, στοχεύει στην πρόληψη των τραυµατισµών των εργαζοµένων από κάθε είδους αιχµηρά ιατρικά αντικείµενα και θεσµοθετεί µια ολιστική προσέγγιση για την αξιολόγηση και την πρόληψη των κινδύνων καθώς και για την εκπαίδευση και την πληροφόρηση των εργαζοµένων. Για περισσότερες πληροφορίες: cs/pressdata/en/lsa/ pdf ΟΙ ΥΠΟΥΡΓΟΙ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΕΝΩΣΗΣ ΣΚΙΑΓΡΑΦΟΥΝ ΤΟ ΟΡΑΜΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΓΕΙΑ ΜΕΣΩ ΙΑ ΙΚΤΥΟΥ ΓΙΑ ΤΟ 2020 Η 8 η συνεδρίαση των υπουργών για την υγεία µέσω διαδικτύου, που συνδιοργανώθηκε από την ισπανική προεδρεία της Ευρωπαϊκής Ένωσης και την Ευρωπαϊκή Επιτροπή σε συνεργασία µε την τοπική κυβέρνηση της Καταλονίας και τον οργανισµό Tiic-Salut, πραγµατοποιήθηκε στην Βαρκελώνη στις Μαρτίου Οι υπουργοί της Ευρωπαϊκής Ένωσης σκιαγράφησαν ένα κοινό όραµα και έθεσαν τις προτεραιότητες στην πολιτική, προκειµένου να κάνουν την υγεία µέσω διαδικτύου πιο προσβάσιµη, διαδραστική και προσαρµοσµένη στις ανάγκες των ασθενών, στο διάστηµα των επόµενων 10 ετών. Σύµφωνα µε τη διακήρυξη των υπουργών, απαιτείται συντονισµός µεταξύ της πολιτικής των τοµέων µέσω των οποίων η υγεία µέσω διαδικτύου µπορεί να έχει αντίκτυπο στην υγεία των πολιτών, προκειµένου να αυξηθούν τα οφέλη για τους ασθενείς, για το σύστηµα υγείας και για την κοινωνία. Αναγνωρίζεται επίσης η ανάγκη για καλύτερη συνέργια µεταξύ της πολιτικής για την ανταγωνιστικότητα, την έρευνα και την τοπική ανάπτυξη, τόσο σε ευρωπαϊκό επίπεδο, όσο και σε εθνικό επίπεδο. Η σηµαντικότητα της υγείας µέσω του διαδικτύου θα πρέπει να αποτυπώνεται στο πλαίσιο της στρατηγικής της Ευρωπαϊκής Ένωσης για το 2020 και της ευρωπαϊκής ψηφιακής αντζέντας. Τονίζεται πως τα πληροφοριακά και επικοινωνιακά τεχνολογικά εργαλεία για την υγεία θα πρέπει να χρησιµοποιηθούν µε τέτοιο τρόπο ώστε ν αναβαθµίσουν τα οφέλη για τους ασθενείς, τα συστήµατα υγείας και την κοινωνία. Οι ευρωπαϊκές δράσεις µεγάλης κλίµακας, που στοχεύουν στη σύνδεση µεταξύ έρευνας, καινοτοµίας και αντάπτυξης δυνάµεων, είναι σηµαντικές. Η συνεδρίαση των υπουργών είναι το τελευταίο βήµα σε µια προσπάθεια παροχής υποστήριξης διάρκειας 2 ετών, από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, διάστηµα κατά το οποίο περισσότερα από 450 σχέδια δράσης κόστους 1 δις έχουν χρηµατοδοτηθεί. Από το 2007, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή υποστηρίζει την ανάπτυξη της υγείας µέσω διαδικτύου, µέσα από προγράµµατα ανταγωνιστικότητας και καινοτοµίας και ειδικά το τελευταίο έτος µέσα από τα προγράµ- µατα δηµόσιας υγείας. Για περισσότερες πληροφορίες: Ν Ε Α Α Π Ο Τ Η Ν Ε Υ Ρ Ω Π Η 13

12 N.Y. 69:Layout 1 10/4/10 2:48 PM Page 12 Ν Ε Α Α Π Ο Τ Η Ν Ε Υ Ρ Ω Π Η ΟΙ ΕΥΡΩΠΑΪΚΕΣ ΚΥΒΕΡΝΗΣΕΙΣ ΥΙΟΘΕΤΟΥΝ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟ ΣΧΕ ΙΟ ΓΙΑ ΤΗ ΜΕΙΩΣΗ ΤΩΝ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΩΝ ΚΙΝ ΥΝΩΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΓΕΙΑ ΕΩΣ ΤΟ 2020 Η 5η συνεδρίαση των υπουργών για το περιβάλλον και την υγεία µε θέµα την «προστασία της υγείας των παιδιών σε µια περίοδο περιβαλλοντικών αλλαγών», που διοργανώθηκε από τον ευρωπαϊκό τοµέα του Παγκόσµιου Οργανισµού Υγείας και µε τη συνεργασία του ιταλικού υπουργείου υγείας και του ιταλικού υπουργείου ανάπτυξης, πραγµατοποιήθηκε στην Πάρµα της Ιταλίας στις Μαρτίου Με πρωταρχικό ενδιαφέρον την προάσπιση της υγείας των παιδιών, σκοπό του συνεδρίου αποτέλεσε ο προσανατολισµός της ευρωπαϊκής αντζέντας στις αναδυόµενες περιβαλλοντικές προκλήσεις για τη υγεία, στο διάστηµα των επόµενων 10 ετών. Η υγεία των παιδιών κινδυνεύει, περισσότερο από ποτέ, από τις περιβαλλοντικές αλλαγές. Ο αντίκτυπος στην υγεία από τους περιβαλλοντικούς παράγοντες κινδύνου ανεπάρκεια νερού και εγκαταστάσεων που προάγουν την υγιεινή, µη ασφαλής στέγη και έλλειψη περιβάλλοντος αναψυχής, έλλειψη ειδικά σχεδιασµένων χώρων για σωµατική δραστηριότητα, µόλυνση εσωτερικού και εξωτερικού περιβαλλοντικού αέρα και επικίνδυνες χηµικές ουσίες- µεγενθύνεται από φαινό- µενα όπως ο οικονοµικός περιορισµός, οι ευρύτερες κοινωνικοοικονοµικές και φυλετικές ανισότητες καθώς και τα πιο συχνά πλέον ακραία κλιµατικά φαινό- µενα. Τίθενται νέες προκλήσεις για τα συστήµατα υγείας όλων των χωρών, προκειµένου να µειώσουν τους θανάτους και τις ασθένειες µέσω αποτελεσµατικών παρεµβάσεων στην περιβαλλοντική υγεία. Υπάρχουν ολοένα και περισσότερες αποδείξεις ότι οι κλιµατικές αλλαγές συµβάλλουν στην αύξηση της συχνότητας των φυσικών καταστροφών, όπως τα τσουνάµι, οι πληµµύρες και οι ξηρασίες. Από το 1990 η διεθνής βάση καταστροφών έχει καταγράψει περισσότερα από φυσικά φαινόµενα στον ευρωπαϊκό τοµέα του Παγκόσµιου Οργανισµού Υγείας, επηρεάζοντας περισσότερους από ανθρώπους και προκαλώντας περισσότερους από θανάτους, µε µια εκτιµώµενη απώλεια άνω των 241 δις δολαρίων. Και τα 53 κράτη-µέλη του ευρωπαϊκού τοµέα του Παγκόσµιου Οργανισµού Υγείας υιοθέτησαν διακήρυξη, δεσµευόµενοι για τη µείωση, την επόµενη δεκαετία, των αντίξοων συνεπειών για την υγεία που συνεπάγονται οι περιβαλλοντικοί κίνδυνοι. Οι µελλοντικές δράσεις θα βασίζονται σε ένα νέο ευρωπαϊκό πλαίσιο για δράση µε τίτλο «προστασία της υγείας σε ένα περιβάλλον που δέχεται προκλήσεις από την κλιµατική αλλαγή». Το κείµενο της διακήρυξης παρέχει ένα συνεκτικό χάρτη που χαρτογραφεί τα βήµατα και τις προτεραιότητες για συντονισµένη δράση σε εθνικό και διεθνές επίπεδο. Μέσω της διακήρυξης και της δεύσµευσης για δράση, οι κυβερνήσεις συµφώνησαν να θέσουν σε εφαρµογή, έως το 2020, εθνικά προγράµµατα µε στόχο την παροχή ίσων ευκαιριών σε κάθε παιδί, µέσω της διασφάλισης της πρόσβασης σε ασφαλή νερό και σε εγκαταστάσεις που προάγουν την υγιεινή και µέσω της παροχής ευκαιριών για σωµατική δραστηριότητα και υγιεινή διατροφή καθώς και µέσω της πρόσβασης σε βελτιωµένη ποιότητα αέρα και σε ένα περιβάλλον απαλλαγµένο και ελεύθερο από τοξικά χηµικά. Οι κυβερνήσεις δεσµεύτηκαν επίσης να θέσουν την υγεία στο επίκεντρο της κοινωνικο-οικονοµικής ανάπτυξης, µέσω της αυξηµένης επένδυσης στις νέες τεχνολογίες και στις εργασιακές θέσεις για το περιβάλλον. Η Stefania Prestigiacomo, ιταλίδα υπουργός περιβάλλοντος τόνισε πως «οι στόχοι για το περιβάλλον και την υγεία µπορούν επίσης να χρησιµοποιηθούν ως µηχανή για την ενίσχυση της καινοτοµίας και της ανταγωνιστικότητας». Απεσταλµένοι εκπρόσωποι τόνισαν πως ο τοµέας της υγείας, ένας από τους πιο δραστήριους τοµείς σε όλες τις χώρες, θα πρέπει να λάβει µέτρα προκειµένου να µειώσει τις εκποµπές αερίων στο δηµόσιο το- µέα, µέσω του εξορθολογισµού της χρήσης της ενέργειας. Συµφώνησαν επίσης να ενισχύσουν τα συστή- µατα παρακολούθησης και συναγερµού των ακραίων καιρικών φαινοµένων και των επιδηµιών ασθενειών. Η Zsuzsanna Jakab, διευθύντρια του ευρωπαϊκού τοµέα του Παγκόσµιου Οργανισµού Υγείας δήλωσε: «χρειαζόµαστε ένα ριζικά νέο όραµα για την ευρωπαϊκή πολιτική στον τοµέα της υγείας, προκειµένου ν αντιµετωπίσουµε τις µεγαλύτερες προκλήσεις για την υγεία. Η συνεδρίαση αποτέλεσε το έναυσµα για την έναρξη ενός νέου κεφαλαίου στον τρόπο που οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις εργάζονται στον τοµέα της υγείας και του περιβάλλοντος, συµβάλλοντας έτσι ώστε ν αποτελέσουν προτεραιότητα στην πολιτική αντζέντα». Ο John Dalli, ευρωπαίος επίτροπος για την υγεία και για την πολιτική κατανάλωσης, δεσµεύτηκε ότι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα παίξει το ρόλο της διατηρώντας την επικέντρωση του ενδιαφέροντος της πολιτικής της Ευρωπαϊκής Ένωσης στον περιβαλλοντικό αντίκτυπο στην υγεία». Το Σεπτέµβριο του 2010, εκπρόσωποι των κρατών- µελών συναντώνται στην 60κοστή συνεδρίαση της επιτροπής του ευρωπαϊκού τοµέα του Παγκόσµιου Οργανισµού Υγείας, που λαµβάνει χώρα στη Μόσχα, προκειµένου να προσυπογράψουν τα συµπεράσµατα της συνεδρίασης, µέσω ψηφίσµατος. Οι εκπρόσωποι των κυβερνήσεων, που συναντήθηκαν στην Πάρµα, συµφώνησαν επίσης στην ενδυνά- µωση του συντονισµού σε πολιτικό επίπεδο, µέσω τακτικών υπουργικών συνεδριάσεων και µέσω της εµπλοκής εφεξής των υπουργών στην επιτήρηση και καθοδήγηση της διαδικασίας, προκειµένου να διασφαλιστεί ότι στα διατοµεακά ζητήµατα δίνεται το καλύτερο δυνατό πολιτικό περίγραµµα. Για περισσότερες πληροφορίες: 14

13 N.Y. 69:Layout 1 10/4/10 2:48 PM Page 13 PROMOTING DIABETES SELF-MANAGEMENT AMONG AFRICAN AMERICANS: AN EDUCATIONAL INTERVENTION J Health Care Poor Underserved Aug;21 (3 Suppl) P.p , 2010 Walker E.A., Stevens K.A. Persaud S. Diabetes is a major national health problem that affects African Americans more seriously than other population groups. The purpose of this project was to increase knowledge and self-management of diabetes among African American adults 40 years of age and older diagnosed with type II diabetes. A quasi-experimental pre-test/post-test comparison group design was used. Three educational sessions were provided to participants in the intervention group. Content included information about diabetes and its complications, risk factors, proper diet, recommendations for exercise, medications, and monitoring blood glucose. Teaching strategies included discussion, games, and demonstrations. Patient navigators provided followup by phone at the scheduled intervals. Preliminary results indicated significantly increased knowledge among intervention group participants between the pre- and post-test and the pre-test and follow-up. Findings for HbA1c values, body mass index, and weight were not significant. A PROCESS EVALUATION OF A "PHYSICAL ACTIVITY PATHWAY" IN THE PRIMARY CARE SETTING BMC Public Health Aug 9 (10) P.p. 463, 2010 Bull F.C. & Milton K.E. Background: Let's Get Moving (LGM) is a systematic approach to integrating physical activity promotion into the primary care setting. LGM combines a number of recommended strategies to support behavior change including brief interventions, goal-setting, written resources, and follow-up support. This study involved a process evaluation of implementing LGM in UK general practice. Methods: The LGM intervention was implemented in six general practices in London. Practices recruited patients either opportunistically' in routine consultations or by letter of invitation sent to patients on the hypertension disease register. A key component of the intervention was the delivery of a brief counselling session aimed at facilitating physical activity behaviour change. Data collection methods included electronic patient records, a practice survey and focus groups and interviews with practitioners. Results: A total of 526 patients were considered for LGM, 378 via the 'opportunistic' recruitment method and 148 using the disease register approach. Patient interest in the brief counselling session was high although the actual delivery style and content varied between practitioners. Patients were directed towards a variety of physical activity opportunities including local leisure services and walking schemes. Conclusion: The learning from this pilot should inform a revised update of the LGM protocols before the planned dissemination of the intervention which is outlined in the Governments 'Be Active, Be Healthy' physical activity strategy. A robust assessment of effectiveness involving an experimental design and behaviour change measures is also warranted prior to wider dissemination. PROMOTING HOSPITAL-BASED SMOKING CESSATION SERVICES AT MAJOR SWISS HOSPITALS: A BEFORE AND AFTER STUDY Swiss Med Wkly Jul 26;138 (29-30) P.p , 2008 Bolliger C.T., van Biljon X., Humair J.P., Fehri V., Cornuz J. Questions Under Study: Whether a 1-year nationwide, government supported programme is effective in significantly increasing the number of smoking cessation clinics at major Swiss hospitals as well as providing basic training for the staff running them. Methods: We conducted a baseline evaluation of hospital services for smoking cessation, hypertension, and obesity by web search and telephone contact followed by personal visits between October 2005 and January 2006 of 44 major public hospitals in the 26 cantons of Switzerland; we compared the number of active smoking cessation services and trained personnel between baseline to 1 year after starting the programme including a training workshop for doctors and nurses from all hospitals as well as two further follow-up visits. Results: At base line 9 (21%) hospitals had active smoking cessation services, whereas 43 (98%) and 42 (96%) offered medical services for hypertension and obesity respectively. Hospital directors and heads of Internal Medicine of 43 hospitals were interested in offering some form of help to smokers provided they received outside support, primarily funding to get started or to continue. At two identical workshops, 100 health professionals (27 in Lausanne, 73 in Zurich) were trained for one day. After the programme, 22 (50%) hospitals had an active smoking cessation service staffed with at least 1 trained doctor and 1 nurse. Conclusion: A one-year, government-supported national intervention resulted in a substantial increase in the number of hospitals allocating trained staff and offering smoking cessation services to smokers. Compared to the offer for hypertension and obesity this offer is still insufficient. Β Ι Β Λ Ι Ο Γ Ρ Α Φ Ι Α Ι Β Λ Ι Ο Γ Ρ Α Φ Ι Α 15

14 N.Y. 69:Layout 1 10/4/10 2:48 PM Page 14 Το Πρόβληµα των Ανισοτήτων στην Υγεία στην Ευρώπη Χριστίνα ηµητρακάκη, Ψυχολόγος Έρευνας, Επιστηµονική Συνεργάτης ΚΜΥΥ και ΙΚΠΙ 16 Ν Ε E Σ Ε Κ Ο Σ Ε Ι Σ ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ & ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΥΓΕΙΑΣ. ιεθνή Συστήµατα Υγείας Λυκούργος Λιαρόπουλος Βήτα Ιατρικές Εκδόσεις Αθήνα, 2010 ΙSBN: Το Σύστηµα Υγείας µιας χώρας είναι η αντανάκλαση της ιδεολογικής, πολιτισµικής και πολιτικής της συγκρότησης. Τα συστήµατα υγείας δηµιουργήθηκαν τον 20ο αιώνα και κατέχουν ήδη κεντρική θέση στην ανάπτυξη του κοινωνικού κράτους. Καθώς οι δυνατότητες, αλλά και οι απαιτήσεις του σύγχρονου ανθρώπου αυξάνουν αλµατωδώς, η πρόκληση µεγαλώνει και τα διλήµµατα γίνονται όλο και δυσκολότερα. Ερωτήσεις όπως µπορούν όλες οι ατοµικές ανάγκες να ικανοποιούνται πάντα από συλλογικούς πόρους; πόση τεχνολογία χρειαζόµαστε πραγµατικά και για ποιες ανάγκες; ποια είναι τα όρια της ατο- µικής ευθύνης και µέχρι που φτάνει η υποχρέωση της κοινωνίας; απασχολούν τα συστήµατα υγείας στον αιώνα µας, χωρίς οι λύσεις να είναι παντού και πάντα οι ίδιες. Η µελέτη των διεθνών συστηµάτων υγείας από την άλλη, αποτελεί µια χρήσιµη άσκηση και για τη µελέτη της πορείας του ελληνικού συστήµατος, αλλά και για την άντληση διδαγµάτων σχετικά µε τη µελλοντική του ανάπτυξη. Η άσκηση αυτή είναι ιδιαίτερα χρήσιµη σήµερα, στην ιστορική στιγµή όπου η ελληνική κοινωνία φαίνεται ότι βρίσκεται µπροστά σε µια µείζονα πρόκληση µετασχηµατισµού των συστηµάτων διαχείρισης της χώρας γενικότερα. Τρία χρόνια µετά την κυκλοφορία του πρώτου πανεπιστηµιακού συγγράµµατος «Οργάνωση Υπηρεσιών και Συστηµάτων Υγείας» ο διακεκριµένος καθηγητής του Πανεπιστηµίου Αθηνών κ. Λυκούργος Λιαρόπουλος µε τις εκδόσεις ΒΗΤΑ παρουσιάζουν το Β τόµο του συγγράµµατος, ο οποίος έχει τελείως διαφορετική στόχευση. Στο παρόν σύγγραµµα γίνεται προσπάθεια να κατανοηθεί ο τρόπος µε τον οποίο αναπτύχθηκαν τα συστήµατα υγείας στις σηµερινές αναπτυγµένες χώρες της ύσης. Στη διάρκεια της τελευταίας 50ετίας έχουν γίνει σηµαντικά βήµατα στη διαµόρφωση του κοινωνικού τοµέα και ιδιαίτερα στον το- µέα της υγείας στις χώρες του ΟΟΣΑ, γεγονός που µπορεί να αποτελέσει εξαιρετικά ενδιαφέρουσα διδακτική εµπειρία, καθώς αφορά ίσως την πλέον επιτυχηµένη ιστορία στην µεταπολεµική ιστορία του αναπτυγµένου κόσµου. Το βιβλίο αυτό, µαζί µε τις γνώσεις από τον Α τόµο µπορεί να χρησιµεύσει ως πηγή πληροφοριών όχι µόνο στους φοιτητές των ΑΕΙ και σπουδαστές των ΤΕΙ, αλλά και στους ακαδηµαϊκούς, στους δηµόσιους λειτουργούς και φυσικά σε κάθε ενδιαφερό- µενο αναγνώστη και να προσφέρει µια ολοκληρω- µένη εικόνα των συντελεστών παραγωγής και του οργανωτικού πλαισίου στην πολύπλοκη διαδικασία παραγωγής υπηρεσιών υγείας. Η ΕΠΙΡΡΟΗ ΤΩΝ ΙΑΤΡΩΝ ΣΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΕΘΝΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΥΓΕΙΑΣ: ιδακτορική ιατριβή 2008 Αθανάσιος Νικολέντζος Εκδόσεις Focus on Health Ε.Π.Ε. Αθήνα, 2010 ISBN: Το παρόν βιβλίο, που βασίζεται στην έρευνα της διδακτορικής διατριβής του κ. Νικολέντζου που εκπονήθηκε στο London School of Hygiene and Tropical Medicine του Πανεπιστηµίου του Λονδίνου, εστιάζεται στην ανάδειξη του ρόλου του ιατρικού επαγγέλµατος, µέσω των οργανωµένων δοµών του, στο Ε- θνικό Σύστηµα Υγείας στην Ελλάδα. Η συνεισφορά του βιβλίου είναι ιδιαίτερα σηµαντική για τον ελληνικό -και όχι µόνο- ακαδηµαϊκό χώρο, καθώς απεικονίζει χαρακτηριστικά και τεκµηριώνει πώς οι προνοµιούχες οµάδες (ο οργανωµένος ιατρικός κλάδος στη συγκεκριµένη περίπτωση) «αξιοποιούν» τα ενδογενή χαρακτηριστικά της ελληνικής κοινωνίας και τις αδυναµίες της πελατειακά συγκροτηµένης δηµόσιας διοίκησης για να εδραιώσουν και επεκτείνουν τα συµφέροντά τους, επωφελούµενες από µεταρρυθµίσεις και τοµές που στοχεύουν στη βελτίωση των παρεχό- µων κοινωνικών υπηρεσιών στο γενικότερο πληθυσµό. Ο σκοπός της έρευνας προσεγγίζεται µέσω της ανάλυσης τριών σηµαντικών µεταρρυθ- µίσεων της περιόδου Το βιβλίο χρησιµοποιεί τις προαναφερθείσες µεταρρυθ- µίσεις ως πεδίο εργασίας για να εξιολογήσει την επιρροή που έχει ασκήσει το οργανωµένο ιατρικό επάγγελµα και οι σχετιζόµενες µε αυτό οµάδες συµφερόντων σε ότι αφορά τη λήψη αποφάσεων και την εφαρµογή πολιτικών στο ΕΣΥ. Το κείµενο χαρακτηρίζεται από καλή θεωρητική γνώση του αντικειµένου και των θεωριών που διέπουν τις µεταρρυθµίσεις των συστηµάτων υγείας, ενώ ο συγγραφέας στην προσπάθειά του να εξηγήσεις στάσεις και συ- µπεριφορές ανασχετικές των µεταρρυθµίσεων καταφεύγει (σωστά) στην ευρύτερη βιβλιογραφία, για να κάνει χρήση γενικότερων χαρακτηριστικών που διέπουν το ελληνικό κράτος, όπως η γραφειοκρατία, η έλλειψη οργάνωσης και το πελατειακό κράτος. Ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα και χρήσιµη είναι η τοποθέτηση των µεταρρυθµίσεων µέσα στα γενικότερα κοινωνικά και πολιτικά δρώµενα της εκάστοτες περιόδου. Παράλληλα διερευνάται η συνάφεια των βασικών ευρηµάτων µε τρεις σηµαντικές θεωρητικές προσεγγίσεις, τον ιστορικό θεσµισµό, τη θεωρία των επαγγελµάτων και τη θεωρία των διαρθρωτικών συµφερόντων. Η σύνδεση αυτή µε το θεωρητικό υπόβαθρο προσδίδει αξία στο κείµενο, αφού στην ουσία αξιολογεί την ισχύ των θεωρητικών υποδειγ- µάτων να ερµηνεύσουν την ελληνική εµπειρία.

15 N.Y. 69:Layout 1 10/4/10 2:48 PM Page 15 P 3 RD EUROPEAN PUBLIC HEALTH CONFERENCE. INTEGRATED PUBLIC HEALTH November , Amsterdam, The Netherlands Πληρ.: Mrs Dineke Zeegers Paget / Netherlands Public Health Federation Fax: d.zeegers@nivel.nl / t.plochg@nphf.nl Website: P 1 O ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟ ΣΥΝΕ ΡΙΟ ΤΟΥ ΦΟΡΟΥΜ ΗΜΟΣΙΑΣ ΥΓΕΙΑΣ & ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗΣ Νοεµβρίου 2010, Ξενοδοχείο Divani Caravel, Αθήνα Οργ.: Εργαστήριο Υγιεινής, Επιδηµιολογίας & Ιατρικής Στατιστικής Ιατρικής Σχολής Πανεπιστηµίου Αθηνών Πληρ.: The Mastermind Group Τηλ.: , Fax: , ssialma@tmg.gr Website: P 1 O ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟ ΣΥΝΕ ΡΙΟ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΓΕΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΑΣΦΑΛΕΙΑ ΤΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Νοεµβρίου 2010, Athens Hilton, Αθήνα Οργ.: ΕΛ.ΙΝ.Υ.Α.Ε. Πληρ.: κα Tίνα Φραγκάκη, ERA ΕΠΕ Τηλ.: , Fax: info@era.gr, Website: P 22 O ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟ ΣΥΝΕ ΡΙΟ ΡΕΥΜΑΤΟΛΟΓΙΑΣ 1-4 εκεµβρίου 2010, Ξενοδοχείο Athens Hilton, Αθήνα Οργ.: Ελληνική Ρευµατολογική Εταιρεία Πληρ.: Thema Team. Congress and Exhibition Organisers Τηλ.: , Fax: kmili@themateam.gr Website: P 6 Ο ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟ ΣΥΝΕ ΡΙΟ ΓΙΑ ΤΗ ΙΟΙΚΗΣΗ, ΤΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΚΑΙ ΤΙΣ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΥΓΕΙΑΣ. Πολιτικές Ελέγχου & Αξιολόγησης στον Υγειονοµικό Τοµέα εκεµβρίου 2010, Ξενοδοχείο Athens Hilton, Αθήνα Οργ.: Εθνική Σχολή ηµόσιας Υγείας Πληρ: C &C International Group of Companies Τηλ.: , Fax: healthcongress@candc-group.com Website: P INTERNATIONAL CONFERENCE ON PRE-HYPERTENSION & CARDIO METABOLIC SYNDROME February , Vienna, Austria Πληρ: Paragon Conventions Τηλ.: Fax: Secretariat@prehypertension.org Website: P 16 TH INTERNATIONAL CONFERENCE of A.P.P.A.C. Neuropsychiatric, Psychological and Social Updates and Challenges May , Hilton Hotel, Athens, Greece. Οργ.: Association of Psychology & Psychiatry for Adults & Children (A.P.P.A.C) Πληρ: A.P.P.A.C Τηλ.: Fax: office@appac.gr / congress@appac.gr / appachellas@yahoo.gr, Website: P 20 ΤΗ WORLD CONGRESS FOR SEXUAL HEALTH June , Scottish Exhibition and Conference Centre, Glasgow, United Kingdom Οργ.: World Association for Sexual Health (WAS) Πληρ.: Kenes International. Global Congress Organisers and Association Management Services Τηλ.: Fax: was@kenes.com Website: home.aspx P 20 TH INTERNATIONAL SYMPOSIUM ON SHIFTWORK AND WORKING TIME. Biological Mechanisms and Risk Management in the 24h Society 28 June -1 July 2011, Radisson Blu Royal Park Hotel, Stockholm, Sweden Οργ.: Stress Research Institute, Stockholm University, Stockholm, Sweden. Τηλ.: shiftwork2011@stress.su.se Website: P 4 TH INTERNATIONAL CONFERENCE ON EXPERIMENTS/PROCESS/SYSTEM MODELING/SIMULATION/OPTIMIZATION (4th IC-EpsMsO) July , Athens, Greece Οργ.: Laboratory of Fluid Mechanics and Energy (LFME) Πληρ: Laboratory of Fluid Mechanics and Energy, University of Patras Τηλ.: , Fax: info2011@epsmso.gr Website: Π Ρ Ο Σ Ε Χ Η Σ Υ Ν Ε Ρ Ι Α 17 15