ΘΕΜΑ: «ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΗΜΕΡΑ ΥΠΝΟΥ»

Transcript

1 ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΟ Ι ΡΥΜΑ ΛΑΡΙΣΑΣ ΤΜΗΜΑ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ ΘΕΜΑ: «ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΗΜΕΡΑ ΥΠΝΟΥ» Ι ΑΣΚΟΥΣΑ:ΚΥΠΑΡΙΣΣΗ ΓΕΩΡΓΙΑ ΣΠΟΥ ΑΣΤΡΙΑ: ΠΑΡΑΣΧΟΥ ΚΛΕΟΝΙΚΗ ΛΑΡΙΣΑ

2 ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΗΜΕΡΑ ΥΠΝΟΥ 21 ΜΑΡΤΙΟΥ 2009 Ο ύπνος καταλαµβάνει το ένα τρίτο της ανθρώπινης ζωής. Είναι κοινό γνώρισµα όλων των έµβιων όντων. Επί χιλιάδες χρόνια οι άνθρωποι θεωρούσαν τον ύπνο απλώς αυτό που συνέβαινε ανάµεσα στο καληνύχτα και στο καληµέρα, αναπόσπαστο στοιχείο της φυσικής τάξης, φαινόµενο που ενδιέφερε µόνο τους ποιητές και τους φιλοσόφους. Ωστόσο από τους πρώτους συστηµατικούς µελετητές του ύπνου υπήρξε ο Αριστοτέλης, ο οποίος συγκέντρωσε τις υποθέσεις και τις απόψεις του στο έργο του «Περί Ύπνου και εγρηγόρσεως». Από το δεύτερο µισό του 20 ου αιώνα αποτελεί αντικείµενο συνεχούς αυξανόµενης επιστηµονικής έρευνας µε χρήση προηγµένων και πρωτοποριακών µεθόδων. Είναι ενεργητικό φαινόµενο, απαιτεί συνεργασία συστηµάτων και µηχανισµών για να είναι αποτελεσµατικός ενώ οι διαταραχές του προκαλούν συµπτώµατα και κατά τη διάρκεια της ηµέρας µε κυρίαρχα αυτά της ηµερήσιας κόπωσης και της υπνηλίας. Η συχνότερη διαταραχή του ύπνου που χρήζει διάγνωσης και θεραπείας σε ειδικό εργαστήριο (Εργαστήριο Ύπνου) είναι το Σύνδροµο Απνοιών Υποπνοιών κατά τον ύπνο (ΣΑΥ). Σύνδροµο Απνοιών Υποπνοιών κατά τον ύπνο: καθηµερινό ροχαλητό, ασθένεια και όχι συνήθεια! Είναι µια συχνή παθολογική κατάσταση, έως και στο 9% στο γενικό πληθυσµό ενώ αναφορές στο µεσογειακό πληθυσµό ανεβάζουν τη συχνότητά του στο 15%. Εµφανίζεται συχνότερα στους άνδρες από ότι στις γυναίκες, σε άτοµα µε ανατοµικές ανωµαλίες των ανώτερων αεραγωγών και της κρανιοπροσωπικής χώρας, µε κληρονοµική προδιάθεση, ενώ παράγοντες που το επιδεινώνουν αποτελούν η παχυσαρκία, το κάπνισµα, η χρήση οινοπνευµατωδών, ηρεµιστικών και υπνωτικών. Χαρακτηρίζεται από συνεχόµενο, καθηµερινό ροχαλητό και επαναλαµβανόµενα επεισόδια διακοπών της αναπνοής κατά τον ύπνο που συνοδεύονται από πτώσεις του οξυγόνου και ξυπνήµατα του εγκεφάλου στην προσπάθειά του να αποκαταστήσει την αναπνοή. Αποτέλεσµα αυτών είναι η συµπτωµατολογία µε: ανήσυχο, αναποτελεσµατικό ύπνο, αίσθηµα πνιγµονής κατά τον ύπνο, πρωινή κόπωση, ηµερήσια υπνηλία που αν είναι σοβαρού βαθµού συνδέεται µε τροχαία ή εργατικά ατυχήµατα, ξηροστοµία, πρωινή κεφαλαλγία, µείωση πρόσφατης µνήµης και συγκέντρωσης που µπορεί να οδηγήσει και σε µείωση

3 εργασιακής απόδοσης, µείωση σεξουαλικής ικανότητας ειδικά στους άνδρες. Έχει σηµαντικές καρδιαγγειακές επιπτώσεις όταν δεν διαγιγνώσκεται και δεν αντιµετωπίζεται όπως: Υπέρταση, αρρυθµίες, ισχαιµίες, εµφράγµατα, εγκεφαλικά, ακόµη και αιφνίδιο θάνατο κατά τον ύπνο, ειδικά τις πρώτες πρωινές ώρες. Ωστόσο η έγκαιρη ανίχνευσή του και η σωστή αντιµετώπισή του µε το κατάλληλο θεραπευτικό πλάνο οδηγεί σε πλήρη ύφεση των προαναφερόµενων µε αποτέλεσµα καλύτερη ποιότητα και περισσότερα χρόνια ζωής για τους ασθενείς,. Σηµαντικό ρόλο στη διάγνωση και αντιµετώπισή του, όπως άλλωστε και σε όλες τις διαταραχές ύπνου, έχει το ιστορικό του ασθενούς και η ολονύχτια µελέτη ύπνου η οποία διενεργείται σε εξειδικευµένα Εργαστήρια Ύπνου τα οποία αξιολογεί ο ειδικός γιατρός του ύπνου. Η επιλογή του θεραπευτικού πλάνου που εξαρτάται από τη βαρύτητα της κατάστασης, περιλαµβάνει βασικά αντιµετώπιση των προδιαθεσικών παραγόντων όπως παχυσαρκίας, καπνίσµατος, αλκοόλ, συνοδών αναπνευστικών, καρδιαγγειακών, ενδοκρινικών και άλλων νοσηµάτων καθώς και αντιµετώπιση των συµπτωµάτων µε εφαρµογή οδοντικών προθεµάτων ή συσκευών χορήγησης θετικής πίεσης αεραγωγούς. αέρα στους ανώτερους Άλλες επίσης συχνές διαταραχές ύπνου είναι η αϋπνία διαφόρων τύπων µε δυσκολία στην αντικειµενική τεκµηρίωσή της αλλά και στην αντιµετώπισή της, η διαταραχή ύπνου λόγω εργασίας σε βάρδιες (σηµαντική η έγκαιρη ανίχνευση και αντιµετώπισή της), το σύνδροµο ανεπαρκούς ύπνου που λόγω των σηµερινών συνθηκών ζωής θα µας απασχολεί όλο και περισσότερο, η ναρκοληψία, το σύνδροµο ανήσυχων ποδών, κ.λ.π. Σε οποιαδήποτε διαταραχή ύπνου σηµαντικό ρόλο έχει η έγκαιρη και σωστή διάγνωση που θα οδηγήσει στην κατάλληλη αντιµετώπιση. Προϋπόθεση η γνώση του ειδικού, η συνεργασία ιατρικών ειδικοτήτων που άπτονται του αντικειµένου και η συστηµατική και αυξανόµενη έρευνα που θα δώσει απαντήσεις σε διαγνωστικά και θεραπευτικά ερωτήµατα. Με κεντρικό άξονα τα λόγια του συγγραφέα Αντώνη Σουρούνη «Ύπνος καλός, καλύτερη ζωή», η οµάδα ύπνου της Ελληνικής Πνευµονολογικής Εταιρείας (Ε.Π.Ε.) προγραµµατίζει στα πλαίσια της Παγκόσµιας Ηµέρας Ύπνου, στις 21 Μαρτίου

4 2009, εκδηλώσεις πανελλαδικά µε στόχο την ενηµέρωση και ευαισθητοποίηση του κοινού κυρίως για τις διαταραχές της αναπνοής στον ύπνο αλλά και για τις άλλες διαταραχές ύπνου. Ο ύπνος είναι µία σηµαντική φυσιολογική διαδικασία αναζωογόνησης του οργανισµού, που επηρεάζει την καθηµερινή λειτουργικότητα και τη σωµατική και διανοητική υγεία του ανθρώπου. υστυχώς, σε πρόσφατη έρευνα που πραγµατοποιήθηκε στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, περίπου 1 στους 3 ενήλικες ανέφερε ότι αντιµετωπίζει προβλήµατα ύπνου. Η αϋπνία συνδέεται µε αυξηµένο κίνδυνο για καρδιαγγειακά νοσήµατα και διαβήτη, ενώ επιπλέον τα άτοµα που πάσχουν από αϋπνία για περισσότερο από ένα χρόνο έχουν 40 φορές µεγαλύτερη πιθανότητα να αναπτύξουν κατάθλιψη. Αναγνωρίζοντας τη σηµασία του ύπνου για την ανθρώπινη υγεία, ο Παγκόσµιος Οργανισµός Υγείας έχει θεσπίσει την 21 η Μαρτίου ως Παγκόσµια Ηµέρα Ύπνου. Στο πλαίσιο αυτό, το Υπουργείο Υγείας, σε συνεργασία µε την Ελληνική Εταιρία Έρευνας του Ύπνου, οργανώνει µια σειρά εκδηλώσεων προαγωγής της ηµόσιας Υγείας, µε στόχο την ευαισθητοποίηση και ενηµέρωση του κοινού για τη σηµασία που έχει ο επαρκής και ποιοτικός ύπνος για την υγεία µας, καθώς και για τις συνέπειες της αϋπ

5 Τι είναι ο ύπνος Ο ύπνος είναι µια φυσιολογική, περιοδική κατάσταση ηρεµίας, κατά τη διάρκεια της οποίας σηµειώνεται προσωρινή µεταβολή της συνείδησης του εξωτερικού κόσµου και επακόλουθη µείωση της µυϊκής δραστηριότητας, του µεταβολισµού και της ανταπόκρισης σε ερεθίσµατα. Μολονότι είναι αυτονόητο, αξίζει να σηµειωθεί ότι περνάµε περίπου το ένα τρίτο της ζωής µας κοιµώµενοι. Τα στάδια του ύπνου Ο συνήθης νυκτερινός ύπνος µπορεί να διαιρεθεί σε κύκλους, καθένας εκ των οποίων διαρκεί περίπου 1½ ώρα. Οι περίοδοι του ύπνου REM (µε ταχείες κινήσεις των οφθαλµών - Rapid Eye Movement), δηλ. του ύπνου µε όνειρα, εναλλάσσονται µε τα τέσσερα διαφορετικά στάδια του ύπνου NREM (µη REM). Ύπνος NREM Ο ύπνος NREM χωρίζεται σε τέσσερα στάδια: Στάδιο 1 (υπνηλία) - Διαρκεί τα πρώτα πέντε έως δέκα λεπτά μετά την έναρξη του ύπνου. Χαρακτηρίζεται από μειωμένη μυϊκή δραστηριότητα, αργή κίνηση των οφθαλμών και εύκολη αφύπνιση. Στάδιο 2 (ελαφρύς ύπνος) - Καταλαμβάνει το 50% του κύκλου του ύπνου. Οι οφθαλμοί αδρανοποιούνται, ο καρδιακός ρυθμός επιβραδύνεται και η θερμοκρασία μειώνεται. Στάδια 3 & 4 (βαθύς ύπνος) - Οι οφθαλμοί είναι ακίνητοι και οι μύες χαλαρωμένοι. Είναι δύσκολο να ξυπνήσει κάποιος από βαθύ ύπνο και όταν αυτό συμβεί μπορεί να αισθάνεται ελαφρά ζάλη και αποπροσανατολισμό. Τα παιδιά κατά τη διάρκεια του βαθέως ύπνου παρουσιάζουν συχνά ενούρηση ή νυχτερινούς τρόμους. Ο βαθύς ύπνος θεωρείται το πιο αναζωογονητικό από όλα τα στάδια ύπνου. Η διάρκεια του βαθέως ύπνου μειώνεται όσο ο ύπνος συνεχίζεται. Ύπνος REM Η πρώτη περίοδος του ύπνου REM λαµβάνει χώρα περίπου λεπτά µετά την έναρξη του ύπνου. Οι πρώτοι κύκλοι ύπνου περιλαµβάνουν σχετικά βραχείες

6 περιόδους ύπνου REM, αλλά προς το τέλος της νύχτας ο ύπνος REM καταλαµβάνει πολύ µεγαλύτερο µέρος κάθε κύκλου του ύπνου. Κατά τη διάρκεια του ύπνου REM, οι κινήσεις των οφθαλµών είναι ταχείες (γι αυτό ονοµάσθηκε έτσι), οι µύες των άκρων προσωρινά παραλύουν, ενώ ο εγκέφαλος είναι εξίσου ενεργός, εάν όχι περισσότερο, απ ό,τι κατά τη διάρκεια της εγρήγορσης. Ο ύπνος REM είναι η περίοδος του ύπνου που παρουσιάζονται τα όνειρα. Τα οφέλη του ύπνου Οι επιστήµονες προσπαθούν ακόµη να προσδιορίσουν επακριβώς τους λόγους για τους οποίους χρειαζόµαστε τον ύπνο. Μελέτες στέρησης ύπνου έχουν, ωστόσο, δείξει χωρίς αµφιβολία ότι ο ύπνος αποτελεί µία σηµαντική αναζωογονητική διαδικασία που επηρεάζει την καθηµερινή λειτουργικότητα και τη σωµατική και διανοητική υγεία, ενώ είναι επίσης καίριας σηµασίας για την επιβίωση του ανθρώπου. Μνήμη και μάθηση - Ο ύπνος έχει αποδειχθεί ότι διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στην παγίωση της μνήμης, τη μάθηση και τη σκέψη. Η απόδοση ενός ατόμου σε γνωστικές δοκιμασίες είναι σημαντικά μειωμένη όταν υπάρχει στέρηση ύπνου, ενώ σε μεγάλο βαθμό επηρεάζεται και η συγκέντρωση. Ανοσοποιητικό σύστημα - Όταν υποφέρουμε από έλλειψη ύπνου, είμαστε πιο ευάλωτοι σε λοιμώξεις και διάφορες άλλες νόσους, γεγονός που δείχνει ότι ο ύπνος παίζει ρόλο στην καλύτερη λειτουργία του ανοσοποιητικού συστήματος. Νευρικό σύστημα - Κατά τη διάρκεια του ύπνου θεωρείται ότι οι νευρώνες «ξεκουράζονται», επιτρέποντας έτσι την επιδιόρθωση οποιασδήποτε βλάβης και την ανάκτηση της βέλτιστης λειτουργίας τους. Αύξηση και ανάπτυξη - Κατά τη διάρκεια του βαθέως ύπνου εκκρίνεται αυξητική ορμόνη, ενώ κατά τη διάρκεια του ύπνου είναι επίσης καλύτερη η κυτταρική ανάπτυξη και επιδιόρθωση. Βελτίωση της διάθεσης και κοινωνική συμπεριφορά - Τα άτομα που πάσχουν από στέρηση ύπνου είναι συχνά βλοσυρά, κατηφή και απογοητεύονται εύκολα. Το τμήμα του εγκεφάλου που ελέγχει τη διάθεση, τα συναισθήματα και την κοινωνική λειτουργικότητα διακόπτει τη λειτουργία του κατά τη διάρκεια του ύπνου προκειμένου να διασφαλισθεί η βέλτιστη απόδοσή του κατά τη διάρκεια της ημέρας.

7 Πόσο ύπνο χρειαζόµαστε; Η «ποσότητα» ύπνου που χρειάζονται οι άνθρωποι διαφέρει από άτοµο σε άτοµο και εξαρτάται από έναν αριθµό παραγόντων, συµπεριλαµβανοµένης της ηλικίας, της γενετικής προδιάθεσης, της άσκησης, των καθηµερινών δραστηριοτήτων και της ποιότητας του ύπνου. Η σύσταση ότι χρειαζόµαστε οκτώ ώρες ύπνου τη νύχτα ώστε να λειτουργούµε σωστά τις υπόλοιπες ώρες δεν ισχύει για όλους. Γενικά, εάν όταν ξυπνάτε αισθάνεστε ανανεωµένοι και δεν νιώθετε νύστα κατά τη διάρκεια της ηµέρας, ο ύπνος σας είναι επαρκής. Τα µωρά, οι ηλικιωµένοι και οι έγκυες γυναίκες ενδέχεται να χρειάζονται περισσότερο ύπνο από το µέσο όρο. Εάν δεν κοιµηθείτε µια νύχτα, ενδέχεται να χρειασθεί να αναπληρώσετε τις ώρες ύπνου που χάθηκαν τις επόµενες νύχτες. Τι είναι η αϋπνία Σύµφωνα µε την αναθεωρηµένη έκδοση 10 της ιεθνούς Ταξινόµησης Νόσων (International Classification of Diseases revision 10 - ICD-10), η κλινική αϋπνία ορίζεται ως εξής: Δυσκολία ενός ατόμου να αποκοιμηθεί ή να διατηρήσει τον ύπνο του, ή κακή ποιότητα ύπνου. Η διαταραχή συμβαίνει τουλάχιστον τρεις φορές την εβδομάδα για διάστημα τουλάχιστον ενός μήνα. Η μη ικανοποιητική ποσότητα και/ή ποιότητα του ύπνου προκαλεί έντονη κόπωση ή επηρεάζει τις συνήθεις δραστηριότητες της καθημερινής ζωής του πάσχοντα. Επιπτώσεις της αϋπνίας Τα περισσότερα άτοµα είναι εξοικειωµένα µε τις επιδράσεις που µπορεί να έχει η στέρηση ύπνου στη γενική λειτουργικότητά τους κατά τη διάρκεια της ηµέρας, δηλαδή µε τη µειωµένη ικανότητα συγκέντρωσης και λήψης αποφάσεων και την αρνητική επίδραση στη διάθεση και τη συµπεριφορά τους. Σε πρόσφατη έρευνα στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, περίπου 1 στους 3 ενήλικες ανέφερε ότι αντιµετωπίζει προβλήµατα µε τον ύπνο του. Το πρόβληµα

8 καταγράφεται πιο συχνά στις γυναίκες και στους εργαζόµενους που δουλεύουν µε βάρδιες, ενώ οι ηλικιωµένοι άνω των 65 ετών αναφέρεται ότι πάσχουν από αϋπνία σε ποσοστό που προσεγγίζει το 50%. Οι επιπτώσεις της αϋπνίας φαίνεται ότι είναι πολλές και σηµαντικές. Τα τελευταία χρόνια έχει βρεθεί ότι ασθενείς που πάσχουν από αϋπνία έχουν αυξηµένο κίνδυνο να εµφανίσουν παθήσεις του καρδιαγγειακού συστήµατος, ενώ παρουσιάζουν επίσης αυξηµένο κίνδυνο εµφάνισης διαβήτη. Πέραν αυτού, φαίνεται ότι η αϋπνία συνδέεται στενά και µε ψυχικές νόσους. Είναι χαρακτηριστικό ότι ασθενείς που πάσχουν από αϋπνία για περισσότερο από ένα χρόνο έχουν 40 φορές µεγαλύτερη πιθανότητα να αναπτύξουν κατάθλιψη σε σύγκριση µε τους µη πάσχοντες, ενώ, όταν η αϋπνία αντιµετωπίζεται έγκαιρα, η πιθανότητα εµφάνισης κατάθλιψης είναι ίδια µε αυτή που συναντάται στο γενικό πληθυσµό. Σε µεγάλη διεθνή έρευνα για τις συνέπειες του διαταραγµένου ύπνου µεταξύ ασθενών µε αϋπνία που επισκέπτονται Γιατρούς της Πρωτοβάθµιας Περίθαλψης (µελέτη Equinox), στην οποία συµµετείχε και η Ελλάδα, διαφαίνεται µεταξύ άλλων η συσχέτιση της αϋπνίας µε χαµηλή παραγωγικότητα στην εργασία, αλλά και µεγαλύτερη επίπτωση ατυχηµάτων. Το πιο συχνά αναφερόµενο σύµπτωµα αϋπνίας στη υτική Ευρώπη και τις Η.Π.Α. είναι η αϋπνία που αφορά στη διατήρηση του ύπνου (75% και 78%, αντίστοιχα). Σύµφωνα µε τα δεδοµένα της µελέτης Equinox στον ελληνικό πλυθυσµό, 75% του πληθυσµού που δηλώνουν προβλήµατα στον ύπνο έχουν νυχτερινές αφυπνίσεις. Αντιµετώπιση των διαταραχών ύπνου Σήµερα, διατίθενται διάφορες µέθοδοι αντιµετώπισης της αϋπνίας. Καταρχήν υπάρχουν εξειδικευµένες φαρµακευτικές αγωγές όπως η ζολπιδέµη, ενώ η έρευνα στον τοµέα αντιµετώπισης της αϋπνίας φαίνεται ότι σύντοµα θα παράγει και νέα καινοτόµα µόρια. Πέραν αυτού, υπάρχουν και µη φαρµακευτικές µέθοδοι. Σε κάθε περίπτωση όµως, η φαρµακευτική και µη αγωγή θα πρέπει να εξατοµικεύεται και να χορηγείται από ειδικευµένους ιατρούς. Τα Εργαστήρια Μελέτης και Αντιµετώπισης των ιαταραχών του Ύπνου που υπάρχουν σε αρκετά δηµόσια και ιδιωτικά νοσοκοµεία της Ελλάδας µπορούν να παρέχουν εξειδικευµένη βοήθεια στους πάσχοντες από αϋπνία