Εικόνα Προφήτη Ηλία. Ναός Αγίου Δηµητρίου Οικονόµου. Καστοριά. ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟ ΕΡΓΟ ΣΤΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ ΣΤΗ ΚΑΙ ΣΤΗ ΘΡΑΚΗ 21, , 2007 ISSN

Transcript

1 Εικόνα Προφήτη Ηλία. Ναός Αγίου Δηµητρίου Οικονόµου. Καστοριά. ΤΟ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟ ΕΡΓΟ ΣΤΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ ΚΑΙ ΣΤΗ ΘΡΑΚΗ 21, 2007 ΤΟ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟ ΕΡΓΟ ΣΤΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ ΚΑΙ ΣΤΗ ΘΡΑΚΗ 21, 2007 ISSN

2 ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΤΟ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟ ΕΡΓΟ ΣΤΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ ΚΑΙ ΣΤΗ ΘΡΑΚΗ 21, 2007 ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 2010

3 ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΤΟ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟ ΕΡΓΟ ΣΤΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ ΚΑΙ ΣΤΗ ΘΡΑΚΗ 21, 2007 ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 2010

4 Γενική επιμέλεια έκδοσης Πολυξένη Αδάμ - Βελένη Κατερίνα Τζαναβάρη Διορθώσεις κειμένων Πολυξένη Αδάμ - Βελένη Κατερίνα Τζαναβάρη Μιχάλης Ιντζές ΙSSN ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ KAI ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ, ΑΡIΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ, 2010 Το παρόν έργο πνευματικής ιδιοκτησίας προστατεύεται κατά τις διατάξεις του ελληνικού νόμου (Ν. 2121/1993 όπως έχει τροποποιηθεί και ισχύει σήμερα) και τις διεθνείς συμβάσεις περί πνευματικής ιδιοκτησίας. Απαγορεύεται απολύτως η άνευ γραπτής άδειας του εκδότη κατά οποιοδήποτε τρόπο ή μέσο αντιγραφή, φωτοανατύπωση και εν γένει αναπαραγωγή, εκμίσθωση ή δανεισμός, μετάφραση, διασκευή, αναμετάδοση στο κοινό σε οποιαδήποτε μορφή (ηλεκτρονική, μηχανική ή άλλη) και η εν γένει εκμετάλλευση του συνόλου ή μέρους του έργου. Παραγωγή

5 διευρημένη από φέτος οργανωτική ομάδα της ετήσιας αρχαιολογικής συνάντησης για το Αρχαιολογικό Έργο στη Μακεδονία και στη Θράκη με H ιδιαίτερη ικανοποίηση εγκαινιάζει την έναρξη της τρίτης δεκαετίας των πρακτικών της 21ης συνάντησης, η οποία αφορά στη δραστηριότητα του έτους Έτσι, μαζί με την επετειακή έκδοση της εικοσαετίας, η οποία κυκλοφόρησε το 2009, είκοσι δύο πολύτιμα βιβλία είναι πλέον στη διάθεση της ελληνικής και διεθνούς επιστημονικής και αρχαιόφιλης κοινότητας. Όπως κάθε χρόνο, από τις σελίδες του ανά χείρας τόμου παρελαύνει πληθώρα νέων και παλαιότερων αρχαιολογικών θέσεων, οι οποίες αποτέλεσαν αντικείμενο έρευνας και συνεργασίας επιστημόνων διάφορων ειδικοτήτων, τόσο από τον χώρο του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου όσο και από τις περιφερειακές υπηρεσίες αρχαιοτήτων του Υπουργείου Πολιτισμού και Τουρισμού. Ο παρών τόμος εκδόθηκε δαπάναις του ΥΠΠΟΤ και με προσφορά της επιμέλειας από τις αρχαιολόγους του Α.Μ.Θ. Π. Αδάμ-Βελένη και Κ. Τζαναβάρη. Η τακτική και έγκαιρη εκτύπωση των ανακοινώσεων της θεσμοθετημένης πλέον συνάντησης αποτελεί μία αξιοσημείωτη συνεισφορά για τον εμπλουτισμό των αρχαιογνωστικών μας δεδομένων και γνώσεων αναφορικά με τον βορειοελλαδικό χώρο. Ευελπιστούμε ότι η Πολιτεία θα εκτιμήσει με ορθολογισμό και συνέπεια τη σημασία της συνέχισης της έκδοσης των πρακτικών της συνάντησης, που αποτελούν ό,τι πιο επίκαιρο υπάρχει διεθνώς από την άποψη της αρχαιολογικής πληροφόρησης για τον ελληνικό χώρο, και ειδικότερα για τη Μακεδονία και τη Θράκη, και θα ανταποκριθεί θετικά στη χρηματοδότηση και των επόμενων τόμων, του 22ου και 23ου (των ετών 2008 και 2009), οι οποίοι βρίσκονται ήδη σε προχωρημένο στάδιο επεξεργασίας. Με τον τρόπο αυτό δεν θα διακοπεί μία υποδειγματική και εξαιρετικά γόνιμη προσπάθεια, καθώς και μία αρραγής συνέχεια από το Η οργανωτική ομάδα Δημήτρης Παντερμαλής Ομ. καθηγητής Α.Π.Θ. Μιχάλης Τιβέριος Καθηγητής Α.Π.Θ. Στέλιος Ανδρέου Καθηγητής Α.Π.Θ. Πολυξένη Αδάμ-Βελένη Διευθύντρια Α.Μ.Θ. Λίλλιαν Αχειλαρά Διευθύντρια ΙΣΤʹ Ε.Π.Κ.Α. Μαρία Ακαμάτη Επίτιμη έφορος αρχαιοτήτων ΥΠΠΟΤ

6 Περιεχόμενα Νένα Γαλανίδου Η προϊστορία της ανθρώπινης κατοίκησης στη λεκάνη της λίμνης της Καστοριάς: οι μαρτυρίες από τη συλλογή Πανταζόπουλου The Early Human Settlement in the Kastoria Lake Basin: the Evidence from the Pantazopoulos Collection Nena Galanidou 1 Γεωργία Στρατούλη Νεολιθικός οικισμός Αυγής Kαστοριάς : χωρο-οργανωτικές πρακτικές 6ης και 5ης χιλιετίας The Neolithic settlement of Avgi, Kastoria: spatial organization practices during the 6th and 5th millennium B.C. Georgia Stratouli 7 Αγ γε λι κ ή Στρατή, Ιωάννης Σίσιου, Αμ α λ ί α Γκιμουρτζίνα, Όλγα Ηλιοπούλου, Αναστασία Ζγκάφα, Νικόλαος Σαββόπουλος Το έργο της συντήρησης της 16ης Εφορείας Βυζαντινών Αρχαιοτήτων κατά το The Conservation works of the 16th Ephorate of Byzantine Antiquities during Aggeliki Strati, Ioannis Sisiou, Am a l i a Gimourtzina, Olga Iliopoulou, Anastasia Zkafa, Nikolaos Savvopoulos 15 Γεωργία Καραμήτρου-Μεντεσίδη Γρεβενά Πριόνια και Φράγμα Ιλαρίωνα Grevena 2007: Prionia and the Ilarion dam Georgia Karamitrou-Mendesidi 23 Γεωργία Καραμήτρου-Μεντεσίδη Αιανή 2007: η έρευνα στο Ανατολικό Νεκροταφείο Aiani 2007: Research in the Eastern Cemetery Georgia Karamitrou-Mendesidi 37 Μαρίζα Τσιάπαλη Αρχαιολογικά δεδομένα των ανασκαφών στο Βελβεντό Κοζάνης: προδρομικές παρατηρήσεις Archaeological Evidence from the Excavations at Velvento, Kozani: Preliminary Observations Mariza Tsiapali 47 περιεχομενα vii

7 Αναστασία Χρυσοστόμου Αρχαιολογικός χώρος Έδεσσας: οι χώροι 1-15 εσωτερικά της νότιας πύλης και δεξιά της κεντρικής οδού The Archaeological Site of Edessa: areas 1-15 inside the South Gate (right of the Main Road) Anastasia Chrysostomou 55 Αναστασία Χρυσοστόμου Έδεσσα Στα τρίστρατα της Νότιας Παράκαμψης Edessa At the Crossroads of the South By-pass Anastasia Chrysostomou 63 Μαρία Χειμωνοπούλου, Γιώργος Σκιαδαρέσης, Άννα Προκοπίδου Ανασκαφή στη θέση «Ψηλή βρύση» της Έδεσσας Excavation at the Site of Psili Vrisi, Edessa Maria Cheimonopoulou Giorgos Skiadaresis Anna Prokopidou 69 Εύη Παπαδοπούλου, Αικατερίνη Παπανθίμου, Ιωάννης Μανιάτης Ζητήματα οργάνωσης του χώρου στο τέλος της πρώιμης εποχής του χαλκού: τα νέα δεδομένα από το Αρχοντικό Γιαννιτσών Issues of Spatial Organization during the late Early Bronze Age: New Evidence from Archontiko, Giannitsa Evi Papadopoulou, Aikaterini Papanthimou, Ioannis Maniatis 77 Αναστασία Χρυσοστόμου, Παύλος Χρυσοστόμου Ανασκαφή στο δυτικό νεκροταφείο του Αρχοντικού Πέλλας κατά το 2007: η ταφική συστάδα του πολεμιστή με τη χρυσή μάσκα και άλλες ταφικές συστάδες Excavation in the Western Cemetery of Archontiko of Pella in 2007: the Grave Group of the Warrior with the Gold Mask and other Grave Groups Anastasia Chrysostomou Pavlos Chrysostomou 83 Παύλος Χρυσοστόμου, Άλκης Ζαρογιάννης Γιαννιτσά Πέλλας: ανασκαφή τάφων υστερορωμαϊκού νεκροταφείου επί της Εγνατίας οδού Giannitsa, Pella: excavation of a Late Roman Cemetery along the Egnatia Road Pavlos Chrysostomou, Alkis Zaroyiannis 91 Μαρία Λιλιμπάκη-Ακαμάτη, Νί κο ς Ακαμάτης Το δημόσιο λουτρό της Πέλλας. Ανασκαφική περίοδος 2007 The Public Baths of Pella: 2007 Excavation Season Mαρια Akamati-Lilibaki, Nikos Akamatis 99 Ανδρέας Ι. Ντάρλας Παλαιολιθικά ευρήματα από τη Ραχώνα Πέλλας Palaeolithic Finds from Rachona, Pella Andreas I. Darlas 109 viii το αρχαιολογικο εργο στη μακεδονια και στη θρακη 21, 2007

8 Γιώργος Καραδέδος Μελέτη αναστήλωσης ανάδειξης του ιερού της Μητέρας των Θεών Αυτόχθονος στη Λευκόπετρα Ημαθίας A Study for the Restoration and the Embellishment of the Sanctuary of the Mother of the Gods at Leukopetra, Emathia Giorgios Karadedos 115 Γεωργία Στρατούλη, Αλκμήνη Πάκα Προϊστορική τούμπα Νέας Νικομήδειας Ημαθίας: η μελέτη για την ανάδειξη του οικισμού της 7ης χιλιετίας The Prehistoric Tumulus of Nea Nikomedeia, Emathia: a Study for the Embellishment of the 7th millennium Settlement Georgia Stratouli, Alkmene Paka 123 Χρυσούλα Σαάτσογλου-Παλιαδέλη Το ανάκτορο των Αιγών: προδημοσίευση The Palace of Aigai: Preliminary Publication Chrysoula Saatsoglou-Paliadeli 127 Άννα Αλεξανδροπούλου Η κεραμική των υστεροκλασικών και ελληνιστικών χρόνων από τη νεκρόπολη των Αιγών: πρώτες εκτιμήσεις Late Classical and Hellenistic Pottery from the Necropolis of Aigai: First Observations Anna Alexandropoulou 135 Εύα Κοντογουλίδου Σωστική ανασκαφή στην αρχαϊκή νεκρόπολη των Αιγών 2007 Rescue Excavation of the Archaic Necropolis at Aigai, 2007 Eva Kontogoulidou 143 Καλλιόπη Κουζέλη Λίθοι του ανακτόρου των Αιγών: φύση, κατάσταση διατήρησης, προτάσεις συντήρησης Stones of the Palace of Aigai: Physical Properties, State of Preservation, Conservation Suggestion Kalliope Kouzeli 149 Μαργαρίτα Τηλιοπούλου, Νικολέττα-Κανέλλα Κλαδούρη Συντήρηση των ψηφιδωτών δαπέδων του ανακτόρου των Αιγών. Μελέτη και εφαρμογή Conservation of the Mosaic Floors at the Palace of Aigai: Study and Application Margarita Tiliopoulou, Nikoletta-Kanella Kladouri 157 Ευτυχία Πουλάκη-Παντερμαλή, Ελένη Κλινάκη Λείβηθρα Leibithra Eytychia Poulaki-Pantermali, Eleni Klinaki 161 περιεχομενα ix

9 Δημήτριος Παντερμαλής Δίον 2007 Dion 2007 Dimitrios Pantermalis 171 Περικλής Χριστοδούλου Δίον: η ανασκαφή στη βασιλική της αγοράς το 2007 Dion: the Excavation of the Agora Basilica in 2007 Periklis Christodoulou 179 Ευτυχία Πουλάκη-Παντερμαλή, Σοφία Κουλίδου, Εύη Παπαδοπούλου, Ελένη Κλινάκη Βάλτος Λεπτοκαρυάς: εγκατάσταση και νεκροταφείο της εποχής του χαλκού Valtos, Leptokarya: a Bronze Age Settlement and Cemetery Eytychia Poulaki-Pantermali, Sofia Koulidou, Evi Papadopoulou, Eleni Klinaki 185 Παρασκευή Τριτσαρόλη Τα νεκροταφεία μέσης και ύστερης εποχής χαλκού από τις θέσεις Βάλτος Λεπτοκαρυάς και Πηγή Αθηνάς στην Πιερία. Προκαταρκτικά αποτελέσματα της βιοαρχαιολογικής μελέτης The Middle and Late Bronze Age Cemeteries of Valtos, Leptokarya and Pigi Athinas in Pieria: First Results of the bio-archaeological Study Paraskevi Tritsaroli 191 Πολυξένη Αδάμ - Βελένη Επόμενη στάση: «Μουσείο». Το Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης συστήνεται στο κοινό του Next Stop: Museum. The Archaeological Museum of Thessaloniki is introduced to its public Polyxeni Adam - Veleni 197 Εσθήρ Σολομών, Σταυρούλα Βαρσάκη, Ιφιγένεια Καραγκούνη Τι γνωρίζουν και τι προσδοκούν οι κάτοικοι της Θεσσαλονίκης από το Αρχαιολογικό Μουσείο της πόλης τους; What do the people of Thessaloniki know about the Archaeological Museum of their City and what do they expect from it? Esther Solomon, Stavroula Varsaki, Ifigeneia Karagouni 207 Λίλλιαν Αχειλαρά Μετρό Θεσσαλονίκης Το αρχαιολογικό έργο της ΙΣΤ ΕΠΚΑ Thessaloniki metro 2007: The Archaeological Work of the 16th Ephorate of Prehistoric and Classical Antiquities Lillian Acheilara 215 Ευτέρπη Μαρκή, Εύα Γιατρουδάκη, Γρηγόρης Τσόκας, Παναγιώτης Τσούρλος Νέα στοιχεία για την περιοχή του Αλκαζάρ μέσα από τις εργασίες του μετρό New evidence for the Alkazar Area from the Thessaloniki metro Construction Works Euterpe Marki, Eva Giatroudaki, Grigoris Tsokas, Panayotis Tsourlos 223 x το αρχαιολογικο εργο στη μακεδονια και στη θρακη 21, 2007

10 Στέλλα Βασιλειάδου, Νίκος Παζαράς Μετρό Θεσσαλονίκης 2007 Thessaloniki metro, 2007 Stella Vasileiadou, Nikos Pazaras 231 Κωνσταντίνος Ράπτης, Θεοφάνης Ομήρου, Βασίλειος Ξανθός Παρατηρήσεις σχετικά με την αρχιτεκτονική του Hamza Bey Τζαμί (Αλκαζάρ) με αφορμή τις πρόσφατες εργασίες προστασίας του μνημείου (2007) Observations on the Architecture of the Hamza Bey Mosque (Alkazar) owing to the Recent Restoration Works (2007) Konstantinos Raptis, Theofanis Omirou, Vasileios Xanthos 241 Μαρία Τσιμπίδου-Αυλωνίτη Το ανατολικό νεκροταφείο της Θεσσαλονίκης. Αρχαιότητες στον χώρο του Α.Π.Θ. The Eastern Cemetery of Thessaloniki. Antiquities in the Area around the University of Thessaloniki Maria Tsimpidou-Avloniti 247 Στέλιος Ανδρέου, Καλλιόπη Ευκλείδου Η ανασκαφή στην Τούμπα Θεσσαλονίκης το 2006 και 2007 The excavation at Toumba, Thessaloniki in 2006 and 2007 Stelios Andreou, Kalliopi Eukleidou 255 Μιχάλης Τιβέριος, Ελένη Μανακίδου, Δέσποινα Τσιαφάκη Ανασκαφικές έρευνες στο Καραμπουρνάκι κατά το 2007: ο αρχαίος οικισμός Excavations at Karabournaki in 2007: the Ancient Settlement Michalis Tiverios, Eleni Manakidou, Despoina Tsiafaki 263 Ζωή Κωτίτσα, Ιωάννης Ναζλής Ο τάφος III του τύμβου Α της Αινείας: Επανεξετάζοντας τα δεδομένα Tomb III of Tumulus A at Aineia: a Re-examination of the Evidence Zoe Kotitsa, Ioannis Nazlis 269 Μαρία Παππά, Χρήστος Αυγέρος, Στράτος Νανόγλου Ανασκαφή στον νεολιθικό οικισμό της Θέρμης, 2007 Excavations in the Neolithic Settlement of Thermi, 2007 Maria Pappa, Christos Avgeros, Stratos Nanoglou 277 Μανόλης Μανωλεδάκης, Πασχάλης Ανδρούδης Το σύστημα υδρομάστευσης (qanat) της Αγίας Παρασκευής Χορτιάτη The Water Qanat at Agia Paraskevi, Chortiatis Manolis Manoledakis, Paschalis Androudis 285 περιεχομενα xi

11 Κωνσταντίνος Σισμανίδης Αρχαία Καλίνδοια: η συνέχεια της έρευνας στο συγκρότημα του Σεβαστείου Ancient Kalindoia: ongoing Research at the Sebasteion Complex Kostas Sismanidis 293 Κώστας Σισμανίδης, Μιχάλης Βιολατζής Ρωμαϊκό νεκροταφείο στον Σταυρό νομού Θεσσαλονίκης A Roman Cemetery at Stavros, Prefecture of Thessaloniki Kostas Sismanidis, Michalis Violatzis 303 Βασιλική Μισαηλίδου-Δεσποτίδου Άφυτις 2007 Aphytis 2007 Vasso Missailidou-Despotidou 311 Ελισάβετ-Μπεττίνα Τσιγαρίδα, Σπύρος Βασιλείου, Δημήτρης Πάτης Ανασκαφική έρευνα στο ιερό του Άμμωνος Διός στην Καλλιθέα της Χαλκιδικής κατά το 2007 Excavation at the Sanctuary of Zeus Ammon in Kallithea of Chalcidice 2007 Elisabeth-Bettina Tsigarida, Spyros Vassileiou, Dimitris Patis 323 Σοφία Ασουχίδου, Εμμανουήλ Δρακάκης, Αποστολία Τσιαντούλα Σωστική ανασκαφική έρευνα στην προϊστορική θέση «Τούμπα» Συκιάς Δ. Τορώνης Ν. Χαλκιδικής Rescue Excavations at the Prehistoric Site Toumba Sykias, Municipality of Toroni, Prefecture of Halkidiki Sophia Asouchidou, Emmanouil Drakakis, Apostolia Tsiantoula 331 Μαγδαληνή Βάλλα, Ευνίκη Μίχα Προϊστορικός οικισμός Ειδομένης Κιλκίς Prehistoric Settlement at Idomeni, Kilkis Magda Valla, Euniki Micha 337 Μαρία Παλαιολόγου Προμαχώνας-Topolniča. Κοσμήματα και μαρμάρινα αγγεία: μια πρώτη προσέγγιση Promachonas-Topolniča. Items of Adornment and Marble Vessels: a Preliminary Approach Maria Paleologou 347 Αναστάσιος Σύρος, Χρυσούλα Τσαγκούλη, Μιλτιάδης Μυτελέτσης, Ιωάννης Βλασταρίδης Σπήλαιο στη θέση «Καταρράκτες-Φράγμα» Σιδηροκάστρου A Cave at the Site Katarachtes-Fragma, Sidirokastro Anastasios Syros, Chrysoula Tsagouli, Miltiadis Miteletsis, Ioannis Vlastaridis 355 xii το αρχαιολογικο εργο στη μακεδονια και στη θρακη 21, 2007

12 Ηλέκτρα Ζωγράφου Αναζητώντας τη συνέχεια μιας οικίας ελληνιστικών χρόνων στην Αρχαία Αμφίπολη: σωστική ανασκαφή στο οικόπεδο Β. Τομπουλίδη Searching for the Continuance of a Hellenistic House in Ancient Amphipolis: Rescue Excavation in the Plot of V. Tomboulidis Elektra Zografou 363 Δημήτρης Καϊμάρης, Όλγα Γεωργούλα, Γιώργος Καραδέδος, Πέτρος Πατιάς Εναέρια και δορυφορική αρχαιολογία: εντοπισμός της Εγνατίας οδού και άλλων αρχαιολογικών θέσεων κατά μήκος της διαδρομής της, από την Αμφίπολη έως τους Φιλίππους Elevated and Satellite Archaeology: tracing the Via Egnatia and other Archaeological Sites along its Route, from Amphipolis to Philippi Dimitris Kaimaris, Olga Georgoula, Giorgos Karadedos, Petros Patias 371 Μάγδα Παρχαρίδου-Αναγνώστου, Μιχάλης Καραβελίδης, Ιωάννης Ματσίνης, Αχιλλέας Τσάλτας Παλαιά Μητρόπολη Δράμας: οι εργασίες αποκατάστασης του μνημείου κατά το 2007 The old Metropolis of Drama: Restoration Works during 2007 Magda Parcharidou-Anagnostou, Michalis Karavelidis, Ioannis Matsinis, Achilleas Tsaltas 383 Πηνελόπη Μάλαμα, Μελανία Μιλκάκη Σωστική ανασκαφή στην παραλία Κάρυανης (αρχαία Γαληψός) Rescue Excavation at the Karyani Beach (ancient Galepsos) Pinelopi Malama, Melania Milkaki 391 Βασίλης Πούλιος, Διαλεκτός-Δημήτριος Μεγγίδης, Ευτυχία Κοσμίδου Λιθοχώρι Καβάλας Σωστική ανασκαφή στη σύγχρονη Εγνατία οδό Lithochori, Kavala 2007: Rescue Excavation along the modern Egnatia Highway Vasilis Poulios, Dialektos-Dimitrios Meggidis, Eutychia Kosmidou 399 Stéphanie Huysecom-Haxhi Χελώνες, Σιληνοί και ένας βάτραχος. Mη ανθρωπόμορφα αρχαϊκά ειδώλια του Αρτεμισίου της Θάσου Some Tortoises, Silenes and a Frog: Considerations concerning the non-anthropomorphic archaic Terracotta Figurines from the thasian Artemision Stéphanie Huysecom-Haxhi 409 Tony Kozelj, Manuela Wurch-Kozelj Οι μαρμάρινες μονόλιθες κρόσσες στη Θάσο και στη Θασοπούλα The marble monolithic merlons at Thassos and Thassopoula Tony Kozelj, Manuela Wurch-Kozelj 417 Στρατής Παπαδόπουλος, Βασιλεία Παπαλαζάρου, Σοφία Τσουτσουμπέη-Λιόλιου Νέα Δεδομένα από τον οικισμό της Σκάλας Σωτήρος Θάσου New Evidence from the Settlement of Skala Sotiros, Thassos Stratis Papadopoulos, Vasileia Papalazarou, Sofia Tsoutsoubei-Lioliou 427 περιεχομενα xiii

13 Στρατής Παπαδόπουλος, Βασιλεία Παπαλαζάρου, Σοφία Τσουτσουμπέη-Λιόλιου Αρχαιολογικές Έρευνες στο Κάστρο Λιμεναρίων Θάσου Archaeological Investigations at the Castle of Limenaria, Thassos Stratis Papadopoulos, Vasileia Papalazarou, Sofia Tsoutsoubei-Lioliou 435 Κωνσταντίνα Καλλιντζή, Στρατής Παπαδόπουλος Ο αρχαιολογικός χώρος Διομήδειας Ν. Ξάνθης The Archaeological Site of Diomedeia, Prefecture of Xanthi Konstantina Kallintzi, Stratis Papadopoulos 443 Κωνσταντίνα Καλλιντζή, Μαρία Χρυσάφη Κτηριακό συγκρότημα της ύστερης αρχαιότητας στη θέση Μόλος Αβδήρων: πρώτη παρουσίαση Late Antiquity building Complex at the Site of Molos, Abdera: Initial Presentation Konstantina Kallintzi, Maria Chrysafi 455 Άννα Παντή, Βησσαρίων Μπαχλάς Ανασκαφή στο σπήλαιο «Πολυφήμου» Μαρώνειας Ν. Ροδόπης κατά το 2007 Excavation in the Cave of Polyphemos, Maroneia, Prefecture of Rodopi Anna Panti, Vissarion Bachlas 465 Γρηγόρης Τσόκας, Γιώργος Βαργεμέζης, Αλέξανδρος Σταμπολίδης, Χρύσα Καραδήμα Γεωφυσική έρευνα στον αρχαίο Δορίσκο Geophysical Prospection at Ancient Doriskos Grigoris Tsokas, Giorgos Vargemezis, Alexandros Stampolidis, Chrysa Karadima 471 Ματθαίος Κουτσουμανής Ανασκαφή ταφικού τύμβου Θυρέας Excavation of Thyrea Burial Tomb Matthaios Koutsoumanis 477 Δέσποινα Μακροπούλου Το έργο της 15ης Εφορείας Βυζαντινών Αρχαιοτήτων τα έτη 2006 και 2007 The Work of the 15th Ephorate of Byzantine Antiquities during 2006 and 2007 Despoina Makropoulou 487 Όλγα Γεωργούλα, Δημήτρης Καϊμάρης, Πέτρος Πατιάς Φωτογραμμετρική τεκμηρίωση αρχαιολογικών χώρων με τη βοήθεια τηλεκατευθυνόμενου ελικόπτερου Elevated Photography of Archaeological Sites using a Radio controlled Helicopter Olga Georgoula, Dimitris Kaimaris, Petros Patias 493 xiv το αρχαιολογικο εργο στη μακεδονια και στη θρακη 21, 2007

14 ΒΟΥΛΓΑΡΙΑ Θυρέα F.Y.R.O.M. Προμαχώνας Καστοριά Αυγή Καστοριάς Ειδομένη Ψηλή Βρύση Έδεσσας Έδεσσα Αρχοντικό Ραχώνα Πέλλας Γιαννιτσά Πέλλα Θεσσαλονίκη Νέα Νικομήδεια Θέρμη Καλίνδοια Λευκόπετρα Αιγαί Αίνεια Αγ. Παρασκευή Σιδηρόκαστρο Αμφίπολη Σταυρός Δράμα Κάρυανη Λιθοχώρι Λιμενάρια Σκάλα Διομήδεια Μόλος Αβδήρων Θασοπούλα Θάσος Μαρώνεια Δορίσκος Αλεξανδρούπολη ΤΟΥΡΚΙΑ Γρεβενά Αιανή Βελβεντό Δίον Λείβηθρα Λεπτοκαρυά Άφυτις Καλλιθέα Συκιά Χάρτης των περιοχών της Μακεδονίας και της Θράκης που αναφέρονται στο ΑΕΜΘ 21, 2007.

15 Νεολιθικός οικισμός Αυγής Kαστοριάς : χωρο-οργανωτικές πρακτικές 6ης και 5ης χιλιετίας Γεωργία Στρατούλη Το ερευνητικό πρόγραμμα Αυγής και οι στόχοι του Οι μικρής έκτασης ανασκαφικές εργασίες της ΙΖʹ ΕΠΚΑ στον νεολιθικό οικισμό της Αυγής (Εικ. 1) κατά τα έτη 2002, 2003 και 2004 είχαν διερευνητικό και σωστικό χαρακτήρα (Στρατούλη 2002, 2003α, 2003β, 2004α, 2004β, 2004γ). Τα ενθαρρυντικά αποτελέσματά τους οδήγησαν στην υλοποίηση από το 2005 ενός διεπιστημονικού ερευνητικού προγράμματος (βλ. Στρατούλη 2004β). Το πρόγραμμα αυτό στα βήματα του πρωτοπόρου κοινωνικού έργου των ανασκαφών Δισπηλιού Καστοριάς (Χουρμουζιάδη 2002, Χουρμουζιάδη κ.ά. 1999, Χουρμουζιάδης 2002) φιλοδοξεί την ανάπλαση του νεολιθικού οικισμού Αυγής σε ένα θελκτικό για το ευρύ κοινό αρχαιολογικό χώρο, με περιεχόμενο ανθρωποκεντρικό και αναπτυξιακό, εκπαιδευτικό και ψυχαγωγικό βάσει μελέτης στρατηγικού σχεδιασμού επεμβάσεων, που βρίσκεται σε εξέλιξη. Με αυτό τον τρόπο η Αυγή θα συμβάλει στην επέκταση του δικτύου ιστορικών-πολιτιστικών διαδρομών στην ευρύτερη περιοχή της, του οποίου το όφελος μπορεί να είναι πολυδιάστατο για τις σύγχρονες κοινωνίες των δυτικών Βαλκανίων. Από το 2005, ιδιαίτερα, όμως, κατά το 2006 και το 2007, η ανασκαφική έρευνα στον νεολιθικό οικισμό Αυγής διευρύνθηκε σημαντικά και εκτείνεται πλέον σε επιφάνεια έκτασης τ.μ. Παράλληλα, εξελίχτηκε η γεωφυσική (μαγνητική) διασκόπηση (Τσόκας κ.ά. 2005), η γεωαρχαιολογική έρευνα και η μικρομορφολογική μελέτη αδιατάρακτων δειγμάτων νεολιθικής επίχωσης, εντατικοποιήθηκε η δειγματοληψία επιχώσεων και η επεξεργασία τους μέσω επίπλευσης, καθώς και η διαλογή του ξερού υπόλοιπου, πραγματοποιήθηκε η μελέτη τμήματος των φυτικών καταλοίπων (αρχαιοβοτανολογικό υλικό) και των ανθράκων, η συντήρηση του μεγαλύτερου τμήματος των κινητών ευρημάτων, και άρχισε η συστηματική καταγραφή της κεραμικής. Επίσης, ενισχύθηκε η ανασκαφική τεκμηρίωση με τη χρήση στο πεδίο γεωδαιτικού σταθμού (total station) και ειδικών εντύπων καταγραφής δεδομένων για κάθε ανασκαφική ενότητα (πάσα), δίνοντας βαρύτητα στην περιγραφή των ποιοτικών χαρακτηριστικών των αφαιρούμενων επιχώσεων, με στόχο την αξιοποίησή τους ως εργαλείο ερμηνείας. Η υλοποίηση του ερευνητικού προγράμματος Αυγής οφείλεται στη στενή συνεργασία της ΙΖʹ ΕΠΚΑ με την Περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας, τη Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Καστοριάς και τον Δήμο Αγίας Τριάδας, που είχε ως αποτέλεσμα τη διεκδίκηση και έγκριση για την τριετία χρηματοδοτήσεων από το ευρωπαϊκό διασυνοριακό πρόγραμμα INTER- REG ΙΙΙΑ/Γειτνίαση Ελλάδας-Αλβανίας και το πρόγραμμα «Πίνδος» του Υπουργείου Εθνικής Οικονομίας και Οικονομικών. Το δίχως άλλο, το ερευνητικό πρόγραμμα νεολιθικού οικισμού Αυγής στηρίζεται στη μεγάλη ομάδα των δραστήριων και ευφάνταστων συνεργατών του: τους επικεφαλής των σκαμμάτων, το προσωπικό υποστήριξης στο πεδίο και το εργαστήριο, τους συντηρητές, τους ειδικευμένους αρχαιολόγους σε πεδία της γεωαρχαιολογίας, της βιοαρχαιολογίας, αλλά και της μελέτης της κεραμικής και των εργαλείων, και επιπλέον τους ειδικούς στη χρονολόγηση υλικών, τη γεωφυσική, την ορυκτολογία και τον αρχαιομαγνητισμό. Η γεωαρχαιολογική έρευνα στην ευρύτερη περιοχή της Αυγής Η περιοχή της Αυγής με μέσο υψόμετρο περίπου 700 μ. αναπτύσσεται στα ιζήματα της μεσοελληνι- νεολιθικός οικισμός αυγής kαστοριάς : χωρο-οργανωτικές πρακτικές 6ης και 5ης χιλιετίας 7

16 κής Αύλακας, η οποία είναι πλούσια σε αργιλούχα υλικά. Ο νεολιθικός οικισμός (Εικ. 1) βρίσκεται στην αγροτική περιοχή στα βόρεια του χωριού και σε απόσταση 500 μ. από την πλατεία του. Η χαρτογράφηση της γεωμορφολογίας μιας έκτασης περίπου 20 τ.χλμ. γύρω από τη θέση, καθώς και η στρωματογραφική έρευνα με σκαπτικό μηχάνημα, που πραγματοποιήθηκαν από τη γεωαρχαιολόγο Ν. Κραχτοπούλου, έδειξαν ότι η θέση και οι επιχώσεις της, καθώς και η ευρύτερη περιοχή έχουν επηρεαστεί σημαντικά από ισχυρές διαβρώσεις, αλλά και από τις αποθέσεις των γειτονικών ρεμάτων. Τα ρέματα που διασχίζουν σήμερα ή διέσχιζαν κατά το παρελθόν την ευρύτερη περιοχή του οικισμού έχουν αποθέσει επιχώσεις, που στο σημερινό τοπίο έχουν τη μορφή τριών κλιμακωτών αναβαθμών (Κραχτοπούλου 2008). Επί του αρχαιότερου και τοπογραφικά υψηλότερου αναβαθμού πλειο-πλειστοκαινικής ηλικίας εδράζεται και ο νεολιθικός οικισμός της Αυγής. Ο αναβαθμός αυτός παρουσιάζεται εξαιρετικά διαβρωμένος και η επιφάνειά του δεν σώζεται πουθενά στο σύγχρονο τοπίο. Ο δεύτερος αναβαθμός, που πιθανότατα δημιουργήθηκε κατά το ύστερο πλειστόκαινο πρώιμο ολόκαινο και σώζεται πάρα πολύ αποσπασματικά στο σύγχρονο τοπίο, στη διάρκεια της νεολιθικής κατοίκησης της Αυγής αναπτυσσόταν σε μεγαλύτερη έκταση, ήταν ορατός και το έδαφός του διαθέσιμο στους κατοίκους του οικισμού. Η έκτασή του περιορίστηκε από τη μεταγενέστερη κάθετη και οριζόντια μετακίνηση της κοίτης των ρεμάτων, ενώ τμήματά του διατηρούνται θαμμένα κάτω από μεταγενέστερα ποτάμια ιζήματα ή από επιχώσεις που κύλησαν από τις πλαγιές. Τέλος, ο νεότερος και χαμηλότερος τοπογραφικά αναβαθμός καταλαμβάνει σήμερα αρκετά μεγάλη έκταση εκατέρωθεν των ρεμάτων που χαρτογραφήθηκαν. Σύμφωνα με μια ραδιοχρονολόγηση, οι ποτάμιες αποθέσεις, που δημιουργούν τις επιχώσεις αυτού του αναβαθμού, αποτέθηκαν μετά το μ.χ. Η γεωαρχαιολογική έρευνα στον ίδιο τον νεολιθικό οικισμό της Αυγής είναι σε εξέλιξη. Οι πρώτες παρατηρήσεις δείχνουν ότι ο οικισμός έχει υποστεί κάθετη και οριζόντια διάβρωση. Η βάθυνση και η μετακίνηση της κοίτης των ρεμάτων κυρίως στα βόρεια και λιγότερο στα νότια της θέσης είχαν ως αποτέλεσμα την ολική διάβρωση τμημάτων του οικισμού και του συστήματος των τάφρων (βλ. Στρατούλη 2005) που τον περιέβαλλε. Χωρο-οργανωτικές πρακτικές στην Αυγή κατά την 6 η και την 5 η χιλιετία Οικιστικές φάσεις Η κατώτερη φάση της κατοίκησης στη νεολιθική Αυγή, που συμβατικά αποκαλούμε ΑΥΓΗ Ι και χρονολογείται στην 6 η χιλιετία, αναπτύσσεται απευθείας πάνω στο φυσικό υπόβαθρο. Χαρακτηρίζεται από ορίζοντες με εκτεταμένες και συμπαγείς συγκεντρώσεις κεραμοποιημένων πηλών, που αντιπροσωπεύουν τα κατάλοιπα κτηρίων και κατασκευών που καταστράφηκαν από φωτιά. Η ΑΥΓΗ ΙΙ αποτελείται από παχύτερα στρώματα, που ανήκουν στην 5 η χιλιετία και απαντούν θαμμένα κάτω από ένα εκτεταμένο κολλούβιο, το οποίο, σύμφωνα με τη γεωαρχαιολόγο-μικρομορφολόγο Σ. Κυριλλίδου, έχει σχηματιστεί μετα-αποθετικά και καλύπτει σήμερα ολόκληρη τη θέση. Το κολλούβιο αυτό, όπως και άλλοι φυσικοί μηχανισμοί διάβρωσης, αλλά και η άροση, σύγχρονη και αρχαία, έχουν συμπαρασύρει όλες τις ανώτερες επιχώσεις του νεολιθικού οικισμού. ΑΥΓΗ Ι Η κατώτερη φάση του οικισμού, η ΑΥΓΗ Ι, περιλαμβάνει την περίοδο ίδρυσης της θέσης και της συγκρότησης του δομημένου και ευρύτερα του κοινωνικού και οικονομικού της περιβάλλοντος. Ο αρχικός ορίζοντας αυτής της φάσης μπορεί να τοποθετηθεί, βάσει δυο (2) βαθμονομημένων ραδιοχρονολογήσεων από τον κεντρικό και τον ανατολικό τομέα των ανασκαφών, περί το 5620 με 5550, ίσως και λίγο νωρίτερα, και ανήκει στη μέση νεολιθική περίοδο. Ο ορίζοντας αυτός αποτελείται από λεπτές επιχώσεις, οι οποίες απαντούν διαστρωματωμένες αμέσως κάτω από το επίπεδο των υπερκείμενων οριζόντων με ευδιάκριτα οικοδομικά κατάλοιπα. Επιχώσεις αυτής της φάσης με in situ λείψανα θερμικών κατασκευών και δομικών στοιχείων, όπως πασσαλότρυπες και πηλόμαζες από διαλυμένες κατασκευές, έχουν αναγνωριστεί σε αρκετά σημεία του υπό ανασκαφή χώρου. Προς το παρόν, πάντως, δεν διαθέτουμε ικανά στοιχεία για την εκτίμηση της μορφής και της έκτασης του δομημένου χώρου σε αυτόν τον κατώτερο ορίζοντα, που μπορεί να ήταν περιορισμένος ή αραιοκατοικημένος σε σύγκριση με τους μεταγενέστερους και οι κτηριακές δομές του να διαβρώθηκαν ή και να διαλύθηκαν από τη μετέπειτα εντατική οικιστική δραστηριότητα. Σε αντίθεση με τα επί του παρόντος λιγοστά και ασαφή κατάλοιπα του αρχικού ορίζοντα της ΑΥΓΗΣ Ι, 8 το αρχαιολογικο εργο στη μακεδονια και στη θρακη 21, 2007

17 Εικ. 1. Ο νεολιθικός οικισμός της Αυγής. Εικ. 2. Οικοδομικά κατάλοιπα νεολιθικού κτηρίου (κτήριο 5) της φάσης ΑΥΓΗ Ι. από την οικιστική δραστηριότητα της 6ης χιλιετίας που ακολούθησε και μπορεί να χρονολογηθεί, βάσει οκτώ (8) ραδιοχρονολογήσεων, περίπου μεταξύ του 5480 και του 4997 cal BC, δηλαδή στη διάρκεια της ύστερης μέσης νεολιθικής και της πρώιμης νεότερης νεολιθικής, έχουν αποκαλυφτεί αρκετές περιοχές στον ανασκαμμένο χώρο με συμπαγή οικοδομικά κατάλοιπα από την κατάρρευση κτισμάτων, που ανήκουν σε περισσότερες από μία οικιστικές φάσεις, των οποίων η χρονική διάρκεια εκτιμάται σε χρόνια. Πρόκειται για διακριτές περιοχές (Εικ. 2) με έντονα καμένους και γι αυτό διατηρημένους πηλούς. Βάσει της ποικιλίας των χαρακτηριστικών τους, όπως η μορφή, η σύσταση του μείγματός τους, το χρώμα, το βάρος και τα αποτυπώματα που διασώζουν, κατηγοριοποιούνται σε πέντε-έξι τουλάχιστον ομάδες, που αντιπροσωπεύουν διαφορετικής φύσης αρχιτεκτονικά στοιχεία. Πολλοί από αυτούς τους πηλούς φέρουν αρνητικά αποτυπώματα ξύλινων δοκών και ποικίλης διαμέτρου κορμών και κλάδων νεαρών δέντρων, που αποτελούν μαρτυρία για την απόδοσή τους σε ερείπια από την κατάρρευση τοίχων πασσαλόπηκτων κτηρίων. Τα οικοδομικά αυτά κατάλοιπα, των οποίων η ανασκαφή και αποκάλυψη, η ολική ή μερική αφαίρεσή τους από το πεδίο, η συντήρηση και η αποθήκευσή νεολιθικός οικισμός αυγής kαστοριάς : χωρο-οργανωτικές πρακτικές 6ης και 5ης χιλιετίας 9 9

18 τους, αποτελούν αντικείμενο αμηχανίας και προβληματισμού, καλύπτουν εκτεταμένες, καμένες και μαύρες, λεπτές επιχώσεις, πάχους περίπου 2,00 εκ., οι οποίες υπέρκεινται της επιφάνειας δαπέδων, από τα οποία σε λίγες μόνο περιπτώσεις διασώζεται αποσπασματικά η πηλοχρισμένη επιφάνειά τους. Οι λεπτές αυτές επιχώσεις, που περιέχουν υψηλό ποσοστό καμένων οργανικών καταλοίπων, πρέπει, κρίνοντας από το μικρό πάχος τους, να είχαν σφραγιστεί γρήγορα, με αποτέλεσμα να έχουν κρατήσει αναλλοίωτο τον ανθρωπογενή χαρακτήρα τους. Επειδή, λοιπόν, προσφέρονται για την ανάλυση της βιογραφίας των κτηρίων, των επιμέρους χώρων και των υλικών τους, στη θέση πραγματοποιείται κυρίως από το 2005 και εξής εκτεταμένη και συστηματική απόληψη δειγμάτων επίχωσης για την επεξεργασία της μέσω επίπλευσης, αλλά και επιλεγμένη δειγματοληψία των υπό συζήτηση στρώσεων με τη μορφή αδιατάρακτων μορφολογικών blocks, με στόχο την αποκατάσταση της χρήσης του χώρου επιμέρους κτηρίων, η οποία αναμένεται να προκύψει από τον συνδυασμό των υπό εξέλιξη ειδικών μελετών των συνεργατών της ανασκαφής. Με κριτήριο την επιφάνεια που καλύπτουν τα πεσμένα οικοδομικά κατάλοιπα των κτηρίων 2α και 5, στον δυτικό τομέα της ανασκαφής, και κυρίως την έκταση της υποκείμενης επίχωσης των δαπέδων τους, εκτιμούμε πως στους ωριμότερους τουλάχιστον ορίζοντες της φάσης ΑΥΓΗ Ι αντιπροσωπεύονται ευρύχωρα κτήρια ορθογώνιας κάτοψης με έκταση περί τα 70,00 τ.μ., ανεξάρτητα και με αραιή διάταξη στον χώρο και προσανατολισμό στον άξονα Ανατολής-Δύσης. Στην περίπτωση του δυτικού τομέα της ανασκαφής (Εικ. 3) είναι ευδιάκριτο ότι μεταξύ των κτηρίων υπήρχαν μεγάλοι ανοιχτοί χώροι με θερμικές κατασκευές και άλλο εργαλειακό εξοπλισμό, όπως τριβεία. Σημειώνουμε ότι προς το παρόν τουλάχιστον στα ανασκαμμένα τμήματα των κτηρίων της Αυγής δεν έχουν αναγνωριστεί κατασκευές για τον επιμερισμό του χώρου τους (π.χ. εσωτερικά χωρίσματα), ενώ υπάρχουν εξαιρετικά αποσπασματικά στοιχεία για την παρουσία μέσα σε αυτά μικρών εστιών ή/και φούρνων και σχετικά μεγάλων αγγείων αποθήκευσης. Επιπλέον, δεν έχουμε ακόμη τη δυνατότητα ανάγνωσης κατόψεων από σαφείς διατάξεις δομικών στοιχείων. Τέλος, ενδιαφέρον παρουσιάζει η επαναλαμβανόμενη εικόνα της απουσίας από το εσωτερικό των κτηρίων και κάτω από τον όγκο των πεσμένων οικοδομικών καταλοίπων αναμενόμενων κινητών ευρημάτων, 10 Εικ. 3. Ο δυτικός τομέας των ανασκαφών Αυγής. όπως αγγεία ή άλλος εργαλειακός εξοπλισμός. Το γεγονός αυτό αποτελεί άραγε ένδειξη της εκκένωσης των κτηρίων από τους ενοίκους τους, όταν αυτά ολοκλήρωναν τον «κύκλο ζωής» τους; Κατά συνέπεια, η καύση των κτισμάτων, για όποιους λόγους συνέβη, ήταν μεταγενέστερη της εγκατάλειψής τους; Ο τρόπος και ο χρόνος της κατάρρευσης αυτών των κτηρίων προγραμματίζουμε να αποτελέσει ένα ξεχωριστό ερευνητικό πρόγραμμα σε συνεργασία με ειδικούς στον αρχαιομαγνητισμό. ΑΥΓΗ ΙΙ Σε αντίθεση με την κατώτερη, από την ανώτερη φάση της θέσης, που συμβατικά αποκαλούμε ΑΥΓΗ ΙΙ και χρονολογείται στην 5η χιλιετία, δεν σώζονται δάπεδα, καθώς μετα-αποθετικά διάφοροι παράγοντες, στους οποίους έχουμε ήδη αναφερθεί, συμπαρέσυραν και «αποψίλωσαν» την ανωδομή των κτηρίων. το αρχαιολογικο εργο στη μακεδονια και στη θρακη 21,

19 Εικ. 4. Φωτογραφική κάτοψη του δυτικού και κεντρικού τομέα των ανασκαφών Αυγής. Σημειώνονται κτήρια, ταφροειδή στοιχεία και λάκκοι της φάσης ΑΥΓΗ ΙΙ. Η ΑΥΓΗ ΙΙ, όμως, χαρακτηρίζεται από τα γνωστά «ίχνη» κτηρίων (Στρατούλη 2005), αλλά και άλλων κατασκευών, στα οποία αποτυπώνονται ενδιαφέροντα στοιχεία κατασκευαστικών επιλογών, πρακτικών δόμησης και οργάνωσης του χώρου. Τα εν λόγω «ίχνη» οφείλονται σε κατακράτηση υγρασίας από το αυξημένης στεγανότητας αργιλούχο μείγμα, με το οποίο οι νεολιθικοί τεχνίτες είχαν γεμίσει τις «τάφρους θεμελίωσης» δομών. Αυτές οι τάφροι είχαν διανοιχτεί σε βάθος μεγαλύτερο των 50,00 εκ. μέσα σε υποκείμενες επιχώσεις και μέχρι του πηλώδους και στέρεου φυσικού εδάφους. Έχουν σωζόμενο πλάτος μεταξύ 35,00 και 50,00 εκ. και διατομή σχήματος U, που διευρύνεται σταδιακά από το κατώτερο προς το ανώτερο τμήμα τους. Η επίχωσή τους δεν είναι ομοιογενής, αλλά ποικίλης σύστασης, γεγονός που υποδεικνύει διαφορετικά υλικά πλήρωσής τους, κατ αναλογία πιθανόν με την ειδική χρήση τους. Αρκετές από τις τάφρους στον δυτικό τομέα των ανασκαφών (Εικ. 4) είναι ευθύγραμμες και ανά δύο τέμνονται κατά ορθή γωνία, δημιουργώντας ορθογώνιες κατόψεις ανεξάρτητων στον χώρο μεγάλων κτηρίων (Εικ. 5) με επιφάνεια που κυμαίνεται από 70,00 μέχρι 85,00 τ.μ. (κτήρια 2β και 6 του δυτικού τομέα, κτήριο 3 του κεντρικού τομέα). Το μείγμα πλήρωσης των τάφρων θεμελίωσης φαίνεται ότι λειτουργούσε ως συμπαγές και στεγανό πέλμα. Στις «τάφρους» στερεώνονταν και κατακόρυφα ξύλινα στοιχεία της ανωδομής των κτηρίων, όπως μεγάλης διαμέτρου διπλοί γωνιακοί πάσσαλοι από κορμούς ανθεκτικών δέντρων (περίπτωση κτηρίου 6), ή είτε μεγάλοι είτε μικροί πάσσαλοι σε σχετικά πυκνή ή αραιή, γραμμική ή ζευγαρωτή διάταξη (περίπτωση κτηρίου 2β και περιοχής κτηρίου 5). Σε μία προς το παρόν περίπτωση, στο κτήριο 4 της Αυγής, οι ταφροειδείς θύλακες θεμελίωσης καμπυλώνονται μερικώς, ενώ τέμνονται εγκάρσια από Νεολιθικός Οικισμός Αυγής Kαστοριάς : Χωρο-Οργανωτικές Πρακτικές 6ης και 5ης Χιλιετίας 11

20 Εικ. 5. Το κτήριο 2β της φάσης ΑΥΓΗ ΙΙ και η περιοχή του. έναν άλλο, σχηματίζοντας την κάτοψη ενός αψιδοειδούς ή ελλειψοειδούς κτίσματος, του οποίου η κάτοψη, κατά το ήμισυ σχεδόν, δεν σώζεται λόγω μεταγενέστερων διαταράξεων, κυρίως από τη διάνοιξη μεγάλων λάκκων. Ένα άλλο ενδιαφέρον στοιχείο του ορίζοντα με τα ορθογώνια κτήρια σε «τάφρο θεμελίωσης» της ΑΥ- ΓΗΣ ΙΙ (το αψιδοειδές κτήριο 4 ανήκει βάσει στρωματογραφικών παρατηρήσεων σε μεταγενέστερο ορίζοντα) είναι η εικόνα της σχετικά αραιής και παράλληλης διάταξης των κτηρίων 2β και 6 με προσανατολισμό ΒΑ-ΝΔ. Η εικόνα αυτής της οργανωμένης διάταξης των στοιχείων του χώρου, η οποία σύμφωνα με ενδείξεις από την ανασκαφική περίοδο 2005 πρέπει να εκτείνεται και ανατολικότερα (στον κεντρικό τομέα), συμπληρώνεται από δύο ακόμη παρατηρήσεις. Η πρώτη αφορά στην κατά τα φαινόμενα στιβαρή και φροντισμένη κατασκευή του κτηρίου 2β (Εικ. 5), για το οποίο υπάρχουν σαφή στοιχεία μίας τουλάχιστον ανακατασκευής του στην ίδια ακριβώς θέση και με ελάχιστες αποκλίσεις κατά το μέγεθος και τον προσανατολισμό του από τον προκάτοχό του. Η ιδιαίτερα στέρεα δόμηση του κτηρίου οφείλεται στην ενίσχυσή του εσωτερικά των «τάφρων θεμελίωσης» με σειρές μεγάλων πασσάλων παράλληλα προς τις στενές και μακριές πλευρές του. Οι ισχυροί αυτοί πάσσαλοι ήταν θεμελιωμένοι σε μεγάλους λάκκους με γέμισμα αντίστοιχο εκείνου της πλήρωσης των τά- φρων. Εάν πράγματι τα δομικά αυτά στοιχεία ανήκουν στο ίδιο κτήριο, γεννώνται ερωτήματα για την πιθανότητα ύπαρξης ορόφου, καθώς και για την εν γένει χρήση και λειτουργία του, εάν δηλαδή πρόκειται για ένα κτήριο κοινοτικού χαρακτήρα ή, σε αντίθετη περίπτωση, αν συνιστά ένδειξη κοινωνικής διαφοροποίησης. Η άλλη ενδιαφέρουσα χωρο-οργανωτική πρακτική του υπό συζήτηση ορίζοντα της θέσης είναι η κατασκευή ταφροειδών ορυγμάτων μεγάλου μήκους (άνω των 15,00 μ.) και παρόμοιου σχήματος και πλάτους με τις «τάφρους θεμελίωσης» κτηρίων, που αναπτύσσονται παράλληλα προς τα κτήρια 2β και 6. Η εγκάρσια διάταξή τους ως προς τις τοπογραφικές κλίσεις της θέσης παρακινεί σε σκέψεις για τη χρήση τους κυρίως ως λειτουργικές κατασκευές σε ρόλο ανδήρων για την προστασία του οικισμού και επιμέρους δομών του, από τις συνέπειες της διάβρωσης και απόπλυσης των εδαφών του. Αυτό δεν αποκλείει, βέβαια, και τη λειτουργία τους ως χωροταξικά στοιχεία, ένα είδος οριοθέτησης του περιβάλλοντος χώρου επιμέρους δομών. Μεταξύ αρκετών άλλων πρακτικών που σχετίζονται με τη χωρο-οργάνωση του δομημένου νεολιθικού περιβάλλοντος στην Αυγή επιλέγουμε να αναφερθούμε σύντομα και στα ενδιαφέροντα στοιχεία που προέκυψαν κατά την ανασκαφική περίοδο 2007 ως προς τις ταφικές πρακτικές εντός των ορίων του οικισμού. Συγκεκριμένα, σε πρώιμο ορίζοντα της 12 το αρχαιολογικο εργο στη μακεδονια και στη θρακη 21, 2007