Πανεπιστήμιο Αιγαίο Σχολή Κοινωνικών Επιστημών Τμήμα Κοινωνιολογίας. Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών Ευρωπαικές Κοινωνίες και Ευρωπαική Ολοκλήρωση

Transcript

1 Πανεπιστήμιο Αιγαίο Σχολή Κοινωνικών Επιστημών Τμήμα Κοινωνιολογίας Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών Ευρωπαικές Κοινωνίες και Ευρωπαική Ολοκλήρωση Μάθημα : Ευρωπαϊκό Δίκαιο Διδάσκοντες : Γρηγορίου Παναγιώτης Κουντούρης Νικόλας 1

2 Αντικείμενο του μαθήματος Το μάθημα του Ευρωπαικού Δικαίου εστιάζει στην ανάλυση του νομικού, του θεσμικού και του πολιτικού πλαισίου της Ευρωπαικής Ένωσης. Στις δεκατρείς διαλέξεις του μαθήματος, θα εξεταστούν όψεις της θεσμικής λειτουργίας του Ευρωπαικού οικοδομήματος, θα αναλυθούν οι λογικές της κοινοτικής νομοπαραγωγικής διαδικασίας και θα μελετηθούν ορισμένες απο τις πολιτικές της Ένωσης, με ιδιαίτερη έμφαση σε εκείνες που έχουν συνδεθεί με την διαδικασία πολιτικής ολοκλήρωσης της Ευρώπης. Ανάμεσα στις ιδιαίτερες οπτικές που θα εξεταστούν είναι εκείνες της εισαγωγής στις βασικές έννοιες του ευρωπαικού δικαίου, της διάρθρωσης του θεσμικού συστήματος της Ευρωπαικής Ένωσης και των οργάνων της, της ανάλυσης των λογικών λειτουργίας του, αλλά και εκείνες που αφορούν στις διαδικασίες λήψης αποφάσεων. Στόχοι Κύριος στόχος του μαθήματος είναι η εξοικείωση των φοιτητών με τις βασικές έννοιες των Ευρωπαικών Σπουδών και η κατανόηση των λογικών της λειτουργίας της Ευρωπαικής Ένωσης. Διεξαγωγή του μαθήματος Σε ότι αφορά την διεξαγωγή του μαθήματος, αυτή περιλαμβάνει : - Δεκατρείς (13) τρίωρες διαλέξεις αφιερωμένες σε διαφορετικές θεματικές του κοινοτικού πλαισίου - Την ανάθεση υποχρεωτικών ατομικών εργασιών και την παρουσίασή τους - Γραπτές εξετάσεις στο τέλος του εξαμήνου Υποχρεώσεις και εργασίες των φοιτητών Ανάμεσα στις υποχρεώσεις των φοιτητών είναι η ανελλιπής παρουσία τους στις διαλέξεις και η ενεργή τους συμμετοχή στο μάθημα. Στο πλαίσιο αυτό 2

3 ανατίθεται στον κάθε φοιτητή ατομική συνθετική εργασία, η οποία στοχεύει στην ενθάρρυνση της ανάληψης πρωτοβουλιών και στην ενίσχυση της κριτικής ανάλυσης της κοινοτικής πραγματικότητας. Γνώσεις και δεξιότητες που θα έχουν αναπτύξει οι φοιτητές στο τέλος του μαθήματος Στο πλαίσιο αυτό, οι στόχοι του μαθήματος είναι να μπορούν οι φοιτητές, μετά την ολοκλήρωσή του : - Να κατανονούν τις βασικές όψεις της κοινοτικής πραγγματικότητας - Να επεξεργάζονται θέματα που άπτονται του κοινοτικού δικαίου - Να μπορούν να παρακολουθήσουν και να αναλύσουν με επιστημονικότητα τις θεσμικές και πολιτικές εξελίξεις σε επίπεδο Ευρωπαικής Ένωσης. - Να διακρίνουν και να κατανονούν την δράση των διαφόρων θεσμικών φορέων της Ευρωπαικής Ένωσης - Να αναγνωρίζουν και να αναλύουν τις βασικές μεταβλητές των Ευρωπαικών πολιτικών - Να κατανοούν τις διαδικασίες λήψης αποφάσεων σε κοινοτικό επίπεδο. Θεματικές ενότητες των διαλέξεων Σε ότι αφορά την διάρθρωση των διαλέξεων, αυτές είναι οι ακόλουθες : 1. Εισαγωγή στο ευρωπαϊκούς θεσμούς. (Διδάσκων: Γρηγορίου Παναγιώτης, Αναπληρωτής Καθηγητής του Πανεπιστημίου Αιγαίαου, Chaire Jean Monnet) 2. Εισαγωγή στο ευρωπαϊκό θεσμικό δίκαιο (Διδάσκων: Γρηγορίου Παναγιώτης, Αναπληρωτής Καθηγητής του Πανεπιστημίου Αιγαίαου, Chaire Jean Monnet) 3. Εισαγωγή στην ευρωπαϊκή ολοκλήρωση (Διδάσκων: Γρηγορίου Παναγιώτης, Αναπληρωτής Καθηγητής του Πανεπιστημίου Αιγαίαου, Chaire Jean Monnet) 3

4 4. Ευρωπαϊκά θεσμικά όργανα :Επιτροπή- Κοινοβούλιο- Ευρωπαϊκό Δικαστήριο (Διδάσκων : Κουντούρης Νικόλας, Διδάκτωρ του Institut d Etudes Politiques d Aixen-Provence) 5. Ευρωπαϊκά θεσμικά όργανα: Συμβούλιο ΕΕ- Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα- Ελεγκτικό Συνέδριο- Επικουρικά όργανα (Διδάσκων: Κουντούρης Νικόλας, Διδάκτωρ του Institut d Etudes Politiques d Aix-en-Provence, France) 6. Ευρωπαϊκή διακυβέρνηση (Διδάσκων: Κουντούρης Νικόλας, Διδάκτωρ του Institut d Etudes Politiques d Aix-en-Provence, France) 7. Διαδικασία λήψης αποφάσεων (Διδάσκων: Κουντούρης Νικόλας, Διδάκτωρ του Institut d Etudes Politiques d Aix-en-Provence, France) 8. Ευρωπαϊκές Πολιτικές με έμφαση στην Ευρωπαϊκή Πολιτική Μετανάστευσης (Διδάσκων: Κουντούρης Νικόλας, Διδάκτωρ του Institut d Etudes Politiques d Aixen-Provence, France) 9. European Students mobility (Prof. Ettore Deodato, former head, Unit Jean Monnet/European Commission, former President, College of Europe, Natolin, Poland) 10. Κοινή Εξωτερική Πολιτική (Διδάσκων: Κουντούρης Νικόλας, Διδάκτωρ του Institut d Etudes Politiques d Aix-en-Provence, France) 11. Ευρωπαϊκός Χώρος Ελευθερίας, Ασφάλειας και Δικαιοσύνης (Διδάσκων: Κουντούρης Νικόλας, Διδάκτωρ του Institut d Etudes Politiques d Aix-en-Provence, France) 12. Η προστασία των δικαιωμάτων του πολίτη στην Ευρωπαϊκή Ένωση (Διδάσκων: Κουντούρης Νικόλας, Διδάκτωρ του Institut d Etudes Politiques d Aix-en-Provence, France) 4

5 13. Η Συνθήκη της Λισσαβώνας : καινοτομίες και στασιμότητα (Διδάσκων: Κουντούρης Νικόλας, Διδάκτωρ του Institut d Etudes Politiques d Aix-en-Provence, France) Εβδομαδιαίο υλικό ανάγνωσης Το εβδομαδιαίο υλικό ανάγνωσης, αλλά και το υλικό που θα σχετίζεται με την εκπόνηση των συνθετικών εργασίων, θα διανέμεται με τις σημειώσεις των διαλέξεων. Αξιολόγηση Σε ότι αφορά την αξιολόγηση των φοιτητών, αυτή θα προκύπτει κατά 20% απο την ατομική τους εργασία και κατά 80% απο την τελική γραπτή εξέταση του εξαμήνου. Προτεινόμενα θέματα εργασιών 1. Ανάλυση της μεταναστευτικής πολιτικής της Ευρωπαικής Ένωσης 2. Ανάλυση της πολιτικής Ασύλου της Ευρωπαικής Ένωσης 3. Ανάλυση της Κοινής Αγροτικής Πολιτικής της Ευρωπαικής Ένωσης 4. Ανάλυση της Περιβαλλοντικής Πολιτικής της Ευρωπαικής Ένωσης 5. Ανάλυση της Κοινωνικής Πολιτικής της Ευρωπαικής Ένωσης 6. Ανάλυση της Κοινής Εμπορικής Πολιτικής 7. Ανάλυση της Κοινής Εξωτερικής Πολιτικής και Πολιτικής Ασφάλειας της Ευρωπαικής Ένωσης 8. Ανάλυση της Ευρωπαικής Πολιτικής Ασφάλειας και Άμυνας 5

6 9. Ευρωπαική Νομισματική Ένωση. 10. Ο Προυπολογισμός της Ευρωπαικής Ένωσης 11. Ανάλυση της Πολιτικής Ανταγωνισμού της Ευρωπαικής Ένωσης 12. Ανάλυση της Διαρθρωτικής Πολιτικής της Ευρωπαικής Ένωσης 13. Ανάλυση της Ερευνητικής Πολιτικής της Ευρωπαικής Ένωσης 14. Ανάλυση της Εκπαιδευτικής Πολιτικής της Ευρωπαικής Ένωσης 15. Ανάλυση της Ευρωπαικής Πολιτικής Γειτονίας Ενδεικτική βιβλιογραφία (Όλοι οι αναφερόμενοι τίτλοι είναι διαθέσιμοι στο Κέντρο Ευρωπαικής Τεκμηρίωσης του Πανεπιστημίου Αιγαίου) Αγραπίδη-Γκόρτσου Β., (2006), Η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα στο θεσμικό σύστημα της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Αθήνα: Σάκκουλας Αθανασοπούλου Ε., (2009), Ενωμένη στην πολυμορφία; Ευρωπαϊκή ολοκλήρωση και πολιτικές κουλτούρες. Αθήνα: Επίκεντρο Ιωακειμίδης Κ., (2007), Η Θέση της Ελλάδας στο Διεθνές, Ευρωπαϊκό και Περιφερειακό Σύστημα, Αθήνα: Θεμέλιο Κάμχης Μ., (2007), Η ενοποίηση του Ευρωπαικού χώρου. Ένα σχεδιαστικό εγχείρημα μεγάλης κλίμακας, Αθήνα: Κριτική Μαραβέγιας Ν., Τσινισιζέλης Μ. (επιμ.) (2006), Η Ολοκλήρωση της Ευρωπαϊκής Ένωσης, Αθήνα, Θεμέλιο 6

7 Μαραβέγιας Ν., (επιμ.), (2008), Η Ελλάδα στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Παρελθόν, παρόν, μέλλον. Αθήνα: Θεμελιο Νάσκου-Περράκη Π., (επιμ.), Η Εξέλιξη του Κοινοτικού Δικαίου και της Ευρωπαϊκής Ένωσης μέσα στο Παγκοσμιοποιημένο Περιβάλλον, Κέντρο Διεθνούς και Ευρωπαϊκού Οικονομικού Δικαίου, Τμήμα Νομικής - Τομέας Διεθνών Σπουδών, Αθήνα Κομοτηνή: Σάκκουλας, Νικολόπουλος Γ., (2002), Κράτος, ποινική εξουσία και ευρωπαϊκή ολοκλήρωση. Αθήνα: Κριτική Ντάλης Σ., (επιμ.), (2008), Η Συνθήκη της Λισσαβώνας. Η νέα Συνθήκη της Ευρωπαϊκής Ένωσης και το κοινό σχέδιο για το μέλλον της Ευρώπης, Αθήνα: Παπαζήσης Περράκης Σ., (2007), Διαστάσεις του Χώρου Ελευθερίας, Ασφάλειας και Δικαιοσύνης της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Αθήνα: Σάκκουλας Στεφάνου Κ., Τσινισιζέλης Μ., Φατούρος Α., Χριστοδουλίδης Θ., (επιμ.), (2006), Εισαγωγή στις Ευρωπαϊκές Σπουδές - τόμος Α': Ενοποιητική Δυναμική - Δικαιοταξία Διακυβέρνηση, Αθήνα : Σιδέρης Στειακάκης Ε., (2005), ΟΝΕ και ΕΕ τα υπέρ και τα κατά. Αθήνα: Σάκκουλας Σκανδάμης Ν., (2003), Λειτουργία των οργάνων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, Αθήνα: Σάκκουλας Σκανδάμης, Ν., (2005), Πολιτικά θεμέλια της Ευρωπαϊκής Ένωσης, Αθήνα: Σάκκουλας Τσάλτας, Γρ., Ι., Πλατιάς, Χ., (2010), Ευρωπαϊκή Ένωση και Περιβάλλον, Ανατομία μιας Κοινής Ευρωπαϊκής Πολιτικής, Αθήνα: Σιδέρης 7

8 Τζόκας Σ., (2006), Το όραμα της ΕΕ. Ιστορική διαδρομή και σύγχρονη πραγματικότητα. Αθήνα: Θεμέλιο Χτούρης Σ., Γρηγορίου Π., (2009), Μικρά, μεσαία κράτη & κοινωνία στην Ευρωπαϊκή Ένωση, Αθήνα: Παπαζήσης D Angelo M., Vespérini P., (1998), Politiques culturelles en Europe : une approche comparative, Strasbourg: Conseil de l Europe Dumoulin M., (dir.), (2008), The European Commission, : History and Memories. Brussels: European Commission Grigoriou P., (2007), La région européenne, la question fédérale à l ère de l élargissement de l Union européenne à l Est. Αθήνα- Βρυξέλλες: Εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα- Bruylant. Kountouris N., (2010), Le rôle de l expertise dans l action publique communautaire concernant l asile. Hellenic Review of European Law, International edition Center of International and European Economic Law. 8

9 Σημειώσεις διαλέξεων του Νικόλα Κουντούρη 9

10 Διάλεξη 1 η : Το θεσμικό σύστημα της Ευρωπαϊκής Ένωσης και τα όργανά του (Ι) Ι. Το θεσμικό σύστημα της Ευρωπαϊκής Ένωσης - Τί εννοούμε με τον όρο «θεσμικό σύστημα της Ευρωπαϊκής Ένωσης» : Το πλαίσιο λειτουργίας και αρμοδιοτήτων των θεσμικών οργάνων της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Α. Γενικά χαρακτηριστικά του θεσμικού συστήματος της Ευρωπαϊκής Ένωσης. 1. Το θεσμικό σύστημα της Ευρωπαϊκής Ένωσης διαφοροποιείται από άλλους διεθνείς και διακρατικούς οργανισμούς ως προς το ότι διαθέτει υπερεθνικά και υπερκρατικά θεσμικά χαρακτηριστικά. 2. Η κοινοτική θεσμική λογική χαρακτηρίζεται από την σύζευξη υπερεθνικών και διακυβερνητικών στοιχείων 3. Το θεσμικό σύστημα της Ένωσης είναι κρατομορφικό. Παρουσιάζει δηλαδή αναλογίες με ένα συγκεκριμένο πρότυπο κρατικής οργάνωσης, εκείνο του ομοσπονδιακού κράτους. ΕΝΤΟΥΤΟΙΣ παρουσιάζει σημαντικές αποκλίσεις από το εν λόγω μοντέλο ως προς τα εξής : a. Τα κράτη μέλη παραμένουν η ισχυρότερη πηγή πολιτικής νομιμοποίησης b. Η Ευρωπαϊκή Ένωση αποτελεί ένωση κρατών και όχι ένωση πολιτών. (Εντούτοις, η έκφραση των πολιτών συντελείται μέσω του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, οι αρμοδιότητες του οποίου αυξάνονται σταδιακά) Β. Τα θεσμικά όργανα της Ευρωπαϊκής Ένωσης Οι Καταστατικές Συνθήκες της Ευρωπαϊκής Ένωσης και οι τροποποιήσεις τους αποτυπώνουν πολυάριθμα θεσμικά όργανα τα οποία εμφανίζονται στα άρθρα 5 ΣΕΕ και 7 παρ. 1 ΣΕΚ (Συνθήκες οι οποίες συμπεριλαμβάνονται από το 2007 στην Συνθήκη της Λισσαβόνας) Τα θεσμικά όργανα της Ευρωπαϊκής Ένωσης μπορούν να κατηγοριοποιηθούν : 10

11 1. Βάσει των αρμοδιοτήτων τους 2. Βάσει της συγκρότησής τους Κατηγοριοποίηση των θεσμικών οργάνων της Ευρωπαϊκής Ένωσης βάσει των αρμοδιοτήτων τους : 1. Δικαιοπαραγωγικά : τα θεσμικά όργανα τα οποία είναι αρμόδια για πτυχές της νομοπαραγωγικής διαδικασίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης a. Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο b. Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης c. Ευρωπαϊκή Επιτροπή 2. Δικαιοδοτικά : τα θεσμικά όργανα τα οποία είναι αρμόδια για τον δικαιοδοτικό έλεγχο a. Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης b. Ελεγκτικό Συνέδριο 3. Γνωμοδοτικά/Συμβουλευτικά : τα θεσμικά όργανα τα οποία έχουν αμιγώς συμβουλευτικό χαρακτήρα a. Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή b. Επιτροπή των Περιφερειών - Στο πλαίσιο αυτής της κατηγοριοποίησης δύο ιδιαίτερα θεσμικά όργανα δεν εντάσσονται σε καμία από τις προαναφερθείσες κατηγορίες o Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο : Όργανο πολιτικής καθοδήγησης o Η ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα Κατηγοριοποίηση των θεσμικών οργάνων βάσει της συγκρότησής τους 1. Διακυβερνητικά/διακρατικά 2. Υπερεθνικά/υπερκρατικά Τα διακυβερνητικά/διακρατικά θεσμικά όργανα της Ευρωπαϊκής Ένωσης συγκροτούται από επίσημους εκπροσώπους των κρατών μελών. - Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης - Ευρωπαϊκό Συμβούλιο 11

12 Τα υπερεθνικά/υπερκρατικά δεν συγκροτούνται από εκπροσώπους κρατών μελών και διαθέτουν «θεσμική υπερεθνικότητα (δηλ. Αυτονομία βούλησης απέναντι στα κράτη μέλη, ο βαθμός της οποίας εντούτοις ποικίλει». - Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο - Επιτροπή - Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης - Ελεγκτικό Συνέδριο - Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή - Επιτροπή των Περιφερειών - Όργανα διοίκησης της ΕΚΤ Στα περισσότερα υπερεθνικά θεσμικά όργανα 9εκτός από συγκεκριμένες εξαιρέσεις) μετέχουν υποχρεωτικά υπήκοοι από όλα τα κράτη μέλη σύμφωνα με την γενική αρχή της ισότητας. Γ. Οι εξουσίες των θεσμικών οργάνων Σε γενικό επίπεδο το θεσμικό σύστημα της Ευρωπαϊκής Ένωσης ακολουθεί την αρχή της διάκρισης των εξουσιών με σημαντικές όμως αποκλίσεις. 1. Νομοθετική λειτουργία a. Επιτροπή b. Συμβούλιο c. Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο 2. Εκτελεστική λειτουργία a. Επιτροπή b. Συμβούλιο 3. Δικαστική λειτουργία a. Δικαστήριο της ΕΕ b. Ελεγκτικό Συνέδριο 12

13 Στα πλαίσια της θεσμικής λειτουργίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης λειτουργούν και διάφορες επιτροπές. (Επιτροπή Μονίμων Αντιπροσώπων COREPER, Επιτροπή απασχόλησης κλπ.) 13

14 ΙΙ. Ευρωπαϊκά θεσμικά Όργανα Α. Επιτροπή 1. Συγκρότηση Η Επιτροπή αποτελεί το ανεξάρτητο τεχνοκρατικό όργανο της Ένωσης. Είναι το κατεξοχήν κοινοτικό όργανο που εκπροσωπεί, προστατεύει και προάγει τα κοινοτικά συμφέροντα και επιδιώκει την πραγμάτωση των κοινοτικών στόχων χωρίς να λαμβάνει υπόψη τα κατ ιδίαν συμφέροντα και τις κατ ιδίαν επιδιώξεις των εθνικών κυβερνήσεων των κρατών μελών. Τα μέλη της επιλέγονται, όπως αναφέρεται στο άρθρο 213 ΣΕΚ, «βάσει των γενικών τους προσόντων και παρέχουν κάθε εγγύηση ανεξαρτησίας». Οι Επίτροποι δεν ενεργούν ως εκπρόσωποι των κρατών που τους υπέδειξαν, ούτε υπερασπίζονται τα εθνικά τους συμφέροντα. Ενεργούν ως κοινοτικοί λειτουργοί και η θητεία τους διαρκεί 5 έτη. Η ιδιότητα του Επιτρόπου είναι ασυμβίβαστη με κάθε άλλη επαγγελματική δραστηριότητα, έστω και μη αμοιβόμενη Η Επιτροπή (στην σημερινή της μορφή) απαρτίζεται από έναν υπήκοο από κάθε κράτος μέλος, βάσει της αρχής της ισότητας. Εντούτοις από το 2014 η Επιτροπή θα «αποεθνικοποιηθεί» και τα μέλη της θα μειωθούν σε 18, στην λογική της μείωσης του κατακερματισμού των χαρτοφυλακίων και της αύξησης της αποτελεσματικότητας. Η Επιτροπή αποτελείται από τμήματα και υπηρεσίες. Τα τμήματα είναι γνωστά ως «Γενικές Διευθύνσεις» και η κάθε μία διαχειρίζεται συγκεκριμένες πολιτικές. Επίσης η Επιτροπή διαρθρώνεται από διάφορες διοικητικές υπηρεσίες. 14

15 2. Ανάδειξη των μελών της Επιτροπής Ο διορισμός της Επιτροπής διενεργείται σε δύο στάδια. Αρχικά διορίζεται ο Πρόεδρός της και κατόπιν διορίζονται τα μέλη της. - Διορισμός του Προέδρου o Αρχικά επιλέγεται ο Πρόεδρος κατόπιν αποφάσεως του Συμβουλίου, σε επίπεδο αρχηγών κρατών και κυβερνήσεων με ειδική πλειοψηφία. o Ο διορισμός εγκρίνεται από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο - Διορισμός των Επιτρόπων o Οι επίτροποι διορίζονται από το Συμβούλιο κατόπιν κοινής συμφωνίας με τον Πρόεδρο o Ο διορισμός εγκρίνεται από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο Η παύση του Προέδρου της Επιτροπής είναι δυνατή με απόφαση του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ενώ των μελών της είτε με απόφαση του Δικαστηρίου, είτε μετά από αίτημα του Προέδρου και έγκριση του σώματος των Επιτρόπων. Τέλος η Επιτροπή μπορεί να παυθεί από το ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, αν και δεν έχει υπάρξει ποτέ κάποια τέτοια περίπτωση. 3.Λειτουργία Η Επιτροπή λειτουργεί βάσει της αρχής της συλλογικότητας και οι αποφάσεις λαμβάνονται από την πλειοψηφία των μελών της. Η αρχή της συλλογικότητας βασίζεται στην ισότητα των μελών της Επιτροπής κατά την συμμετοχή τους στην λήψη αποφάσεων και συνεπάγεται ιδίως ότι οι αποφάσεις λαμβάνονται από κοινού και όλα τα μέλη του συλλογικού οργάνου ευθύνονται συλλογικά στο πολιτικό επίπεδο για τις λαμβανόμενες αποφάσεις. Το Κολλέγιο των Επιτρόπων συνεδριάζει κάθε Τετάρτη και η προετοιμασία του γίνεται από τους διευθυντές των γραφείων των Επιτρόπων. 15

16 Μέχρι την Συνθήκη του Άμστερνταμ, ο Πρόεδρος θεωρούνταν primus inter pares, η τάση που επικράτησε στις επόμενες Συνθήκες ήταν η ισχυροποίηση του Προέδρου κυρίως για λόγους πολιτικής αναγνωρισιμότητας της Επιτροπής. 4. Αρμοδιότητες Οι αρμοδιότητες της Επιτροπής είναι ο εξής : α Δικαίωμα πρωτοβουλίας β. Δικαίωμα διατύπωσης Συστάσεων και Γνωμών γ. Κανονιστική εξουσία δ. Δημοσιονομική εξουσία ε. Ελεγκτική εξουσία στ. Εξουσία καταστολής ζ. Εξουσία διαπραγμάτευσης διεθνών συμφωνιών η. Σύμπραξη σε θέματα που άπτονται των μη «κοινοτικοποιημένων» πολιτικών θ. Ιδιάζον πολιτικός ρόλος α. Δικαίωμα πρωτοβουλίας Το δικαίωμα της πρωτοβουλίας αποτελεί την κινητήρια δύναμη της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. Το δικαίωμα αυτό περιλαμβάνει : - Δυνατότητα υποβολής προτάσεων στο Συμβούλιο και το Κοινοβούλιο για πολιτικές και δράσεις με την μορφή πράσινων ή λευκών βιβλίων - Δικαίωμα νομοθετικής πρωτοβουλίας, δηλαδή την δυνατότητα υποβολής στο Συμβούλιο και στο Κοινοβούλιο προτάσεων κανονιστικών πράξεων. Κατά την άσκηση του εν λόγω δικαιώματος, η Επιτροπή διαβουλεύεται με τους κοινωνικούς εταίρους καθώς και με ομάδες πίεσης και συμφερόντων. Κατά την άσκηση του δικαιώματος αυτού, η Επιτροπή οφείλει να τηρεί τις αρχές της επικουρικότητας και της αναλογικότητας καθώς και τις κατευθυντήριες γραμμές 16

17 πολιτικής με οριζόντια εφαρμογή (οριζόντιες ρήτρες ή ρήτρες ενσωμάτωσης) και να ενημερώνει τα υπόλοιπα νομοπαραγωγικά όργανα για το πρόγραμμά της. β. Δικαίωμα διατύπωσης συστάσεων και γνωμών Ορισμένες αποφάσεις του Συμβουλίου προϋποθέτουν Σύσταση ή Γνώμη της Επιτροπής και όχι πρόταση κανονιστικής πράξης. Οι συστάσεις και οι γνώμες δεν έχουν νομική δεσμευτικότητα, αλλά καθορίζουν πρακτικά σε μεγάλο βαθμό την στάση του Συμβουλίου. γ. Κανονιστική εξουσία Η Επιτροπή διαθέτει εξουσία λήψης αποφάσεων η οποία είναι πρωτογενής και δευτερογενής. Σε ότι αφορά την πρωτογενή εξουσία, αυτή είναι περιορισμένη καθώς η Επιτροπή βάσει της Συνθήκης «ασκεί τις αρμοδιότητες που της αναθέτει το Συμβούλιο για την εκτέλεση των κανόνων που θεσπίζει». Η διατύπωση αυτή περιορίζει σημαντική την πρωτογενή κανονιστική εξουσία της Επιτροπής. Η κανονιστική εξουσία της Επιτροπής εκφράζεται συνήθως μέσω της «επιτροπολογίας». Ο όρος "επιτροπολογία" αναφέρεται στον τρόπο με τον οποίον η Επιτροπή ασκεί τις εκτελεστικές αρμοδιότητες που της έχει αναθέσει ο κοινοτικός νομοθέτης, δηλαδή με τη βοήθεια επιτροπών που απαρτίζονται από εκπροσώπους των χωρών της ΕΕ. δ. Δημοσιονομική εξουσία Η Επιτροπή εκτελεί τον κοινοτικό Προϋπολογισμό. Εισπράττει τους κοινοτικούς πόρους και εκταμιεύει στους δικαιούχους τα ποσά που έχουν εγγραφεί στον κοινοτικό Προυπολογισμό. ε. Ελεγκτική εξουσία 17

18 Η Επιτροπή αποτελεί τον θεματοφύλακα των Συνθηκών. Στο πλαίσιο αυτό διαθέτει ευρεία ανακριτική εξουσία. Μπορεί στο πλαίσιο αυτό να συλλέγει κάθε πληροφορία και να προβαίνει σε όλους τους αναγκαίους ελέγχους εντός των ορίων της αρμοδιότητάς της. Η Επιτροπή διαθέτει οιονεί εισαγγελική εξουσία περιλαμβανομένης και εξουσίας παραπομπής στο Δικαστήριο των κρατών μελών που παραβιάζουν το κοινοτικό δίκαιο. στ. Εξουσία καταστολής. Σε ότι αφορά την προστασία του ανταγωνισμού, η Επιτροπή μπορεί να ενεργήσει ως οιονεί δικαστικό όργανο, διαθέτοντας εξουσία καταστολής των παραβάσεων. Η εξουσία αυτή αφορά απαγόρευση των περιοριστικών επιχειρηματικών δραστηριοτήτων και επιβολή προστίμων. Διαθέτει επίσης εξουσία απαγόρευσης της προνομιακής μεταχείρισης των δημοσίων επιχειρήσεων καθώς και των κρατικών ενισχύσεων. ζ. Εξουσία διαπραγμάτευσης διεθνών συμφωνιών Η Επιτροπή διαπραγματεύεται τις διεθνείς Συμφωνίες που συνάπτει η Κοινότητα, υπό την εποπτεία όμως του Συμβουλίου η. Σύμπραξη στα πλαίσια της εξωτερικής πολιτικής Η Επιτροπή συμπράττει στην διεθνή εκπροσώπηση της Ένωσης με την ανάθεση των συγκεκριμένων αρμοδιοτήτων σε έναν από τους αντιπροέδρους της Επιτροπής, ο οποίος αποτελεί τον Ύπατο Εκπρόσωπο της Ένωσης για Θέματα Εξωτερικής Πολιτικής και Πολιτικής Ασφαλείας. 18

19 θ. Ιδιάζον πολιτικός ρόλος Κατά την διαδικασία λήψης αποφάσεων η Επιτροπή διενεργεί διαμεσολαβητικά και συμφιλιωτικά, έχοντας το τεκμήριο της αμεροληψίας και λειτουργώντας ως εγγυητής του γενικού συμφέροντος. 19

20 Β. Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο 1. Συγκρότηση Η Συνθήκη ΕΚΑΧ θεσμοθέτησε μια Συνέλευση εκπροσώπων των λαών των κρατών μελών, έμμεσα εκλεγμένους αρχικά από τα εθνικά κοινοβούλιά τους. Με ψήφισμα της 20 ης Μαρτίου 1958 η Συνέλευση μετονομάστηκε σε Ευρωπαϊκή Κοινοβουλευτική Συνέλευση ενώ με αντίστοιχο ψήφισμα της 30 ης Μαρτίου 1962 μετονομάστηκε σε Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Το 1974 και συγκεκριμένα στην Διάσκεψη της Κοπεγχάγης στις 9 και 10 Δεκεμβρίου του ιδίου έτους λήφθηκε η πολιτική απόφαση για ενεργοποίηση των διατάξεων των Συνθηκών που προέβλεπαν άμεση εκλογή. Στα χρόνια που ακολούθησαν η ψηφοφορία μεταβλήθηκε σε άμεση. Σήμερα το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο απαριθμεί 736 μέλη από 27 κράτη μέλη. Οι εκλογές για την ανάδειξη των μελών του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου διεξάγονται κάθε πέντε έτη ταυτόχρονα σε όλα τα κράτη μέλη. Η εκλογική διαδικασία καθορίζεται από τα κράτη μέλη σύμφωνα με τις εθνικές διατάξεις. Η κατανομή των εδρών διεξάγεται με πληθυσμιακά κριτήρια. 2. Πολιτικές Ομάδες Στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο υπάρχουν χαλαροί πολιτικοί σχηματισμοί συνομοσπονδίες εθνικών κομμάτων. Αν και η λειτουργία τους δεν συνάδει με τις γνώριμες κομματικές λογικές που συναντά κανείς στα εθνικά κοινοβούλια, σε ορισμένες περιπτώσεις οι συσχετισμοί επηρεάζουν αποφάσεις, έστω και έμμεσα. (Π.χ. η εκλογή του Προέδρου της Επιτροπής). Για την συγκρότηση μιας πολιτικής ομάδας απαιτούνται τουλάχιστον 10 μέλη από τουλάχιστον 3 διαφορετικές χώρες. Οι πολιτικές ομάδες που υπάρχουν είναι οι εξής : - Ευρωπαϊκό Λαϊκό Κόμμα - Σοσιαλιστική ομάδα - Συμμαχία φιλελευθέρων και δημοκρατών για την Ευρώπη 20

21 - Ομάδα των πρασίνων - Ευρωπαϊκή Ενωτική Αριστερά - Ένωση για την Ευρώπη των Εθνών - Ανεξαρτησία και Δημοκρατία - Μη εγγεγραμμένοι 3. Συνεδριάσεις, Επιτροπές, Γραμματεία Η Ολομέλεια του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου συνεδριάζει μια φορά την εβδομάδα στο Στρασβούργο ενώ ενδιάμεσα συνεδριάζουν οι πολιτικές ομάδες και οι κοινοβουλευτικές επιτροπές στις Βρυξέλλες. Τα διευθυντικά όργανα του Κοινοβουλίου είναι το Προεδρείο, η Διάσκεψη των Προέδρων, οι Κοσμήτορες, η Διάσκεψη των Προέδρων των κοινοβουλευτικών επιτροπών και η Διάσκεψη των Προέδρων των κοινοβουλευτικών αντιπροσωπειών. Η θητεία του Προέδρου είναι διετής. Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο τέλος διαθέτει μόνιμες υπηρεσίες και Γραμματεία, οι οποίες είναι επιφορτισμένες με διοικητικά καθήκοντα. Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο διαθέτει 22 μόνιμες επιτροπές, οι οποίες καλύπτουν όλο το φάσμα των κοινοτικών θεμάτων. Εκτός από τις επιτροπές αυτές κατά περίπτωση συστήνονται προσωρινές επιτροπές. Οι ευρωβουλευτές συμμετέχουν σε μία μόνιμη επιτροπή ως τακτικά μέλη και σε μία ακόμα ως αναπληρωματικά. Η κατανομή γίνεται με αποφάσεις των πολιτικών ομάδων. 4. Αρμοδιότητες Οι αρμοδιότητες του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου είναι οι ακόλουθες 5 : α. Γνωμοδοτική αρμοδιότητα β. Κανονιστική εξουσία γ. Δημοσιονομική εξουσία δ. Πολιτικός έλεγχος 21

22 ε. Εξουσίες στο πεδίο των εξωτερικών σχέσεων α. Γνωμοδοτική αρμοδιότητα Η γνωμοδοτική αρμοδιότητα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου προβλέπεται σε πολυάριθμες διατάξεις των Συνθηκών. Η γνωμοδοτική αρμοδιότητα εφαρμόζεται στις περιπτώσεις που το Συμβούλιο αποφασίζει με ομοφωνία. Επίσης η γνωμοδοτική αρμοδιότητα προβλέπεται και σε συγκεκριμένες περιπτώσεις όπως για παράδειγμα σε θέματα που αφορούν τα Διαρθρωτικά Ταμεία, ή την ΕΚΤ, ή σε σχέση με την θέσπιση κοινών αρχών εκλογής των ευρωβουλευτών. Η παραβίαση της γνωμοδοτικής αρμοδιότητας αποτελεί παραβίαση της δημοκρατικής αρχής. Η γνωμοδοτική αρμοδιότητα δεν περιορίζεται στα θέματα που προβλέπονται από τις Συνθήκες, αλλά μπορεί να ασκηθεί από το Κοινοβούλιο με δική του πρωτοβουλία για οποιοδήποτε θέμα, εγκρίνοντας ψηφίσματα. β, Κανονιστική εξουσία Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο αποτελεί συν-νομοθέτη μαζί με το Συμβούλιο και την Επιτροπή. Συναποφασίζει μέσω συγκεκριμένων διαδικασιών οι οποίες θα αναλυθούν στην διάλεξη που αφορά στις κοινοτικές διαδικασίες λήψης αποφάσεων. Σε κάθε περίπτωση οι Συνθήκες διευρύνουν συνεχώς τον ρόλο του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου ως συν-νομοθέτη σε ολοένα και περισσότερους τομείς της κοινοτικής αρμοδιότητας. γ. Δημοσιονομική εξουσία Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο διαθέτει σημαντικές εξουσίες σε σχέση με την κατάρτιση του Προϋπολογισμού της Ένωσης. Μπορεί να ζητήσει την τροποποίηση μέρους του ή να τον απορρίψει στο σύνολό του. 22

23 δ. Πολιτικός έλεγχος Το Ευρωπαικό Κοινοβούλιο διαθέτει εξουσίες πολιτικού ελέγχου και επι του Προεδρίου του αλλά και επί του Συμβουλίου, όπως και επι της Επιτροπής. Οι εξουσίες αυτές εκτείνονται ανάλογα με την περίπτωση. ε. Εξουσίες στο πεδίο των εξωτερικών σχέσεων. Σε ορισμένες περιπτώσεις συμφωνιών με τρίτες χώρες, οι διατάξεις του άρθρου 300 ΣΕΚ θέτουν ως αρχή την διαβούλευση με το Ευρωπαικό Κοινοβούλιο. Επίσης σε ότι αφορά τις συμφωνίες σύνδεσης απαιτείται η σύμφωνη γνώμη του. 23

24 Γ. Δικαστήριο της Ευρωπαικής Ένωσης Οι διαφορές ανάμεσα στα υποκείμενα της έννομης τάξης (κοινοτικά όργανα, κράτη μέλη, ιδιώτες)ως προς την ερμηνία και την εφαρμογή του κοινοτικού δικαίου μπορούν να επιλυθούν απο το Δικαστήριο της Ευρωπαικής Ένωσης. Το Δικαστήριο είναι το μοναδικό θεσμικό δικαιοδοτικό όργανο της Ευρωπαικής Ένωσης. Ιδρύθηκε το 1952, στο οποίο προσαρτήθηκε το 1989 το Πρωτοδικείο των Ευρωπαικών Κοινοτήτων. 1. Σύνθεση και αρμοδιότητες Το Δικαστήριο αποτελείται απο έναν δικαστή απο κάθε κράτος μέλος και απο οκτώ γενικούς εισαγγελείς που διορίζονται με κοινή συμφωνία απο τις κυβερνήσεις των κρατών μελών για περίοδο έξι ετών. Οι δικαστές και οι γενικοί εισαγγελείς επιλέγονται μεταξύ προσωπικοτήτων που παρέχουν πλήρη εγγύηση ανεξαρτησίας και συγκεντρώνουν στις χώρες τους τις αναγκαίες προυποθέσεις για τον διορισμό τους στα ανώτατα δικαστικά αξιώματα, ή είναι νομικοί αναγνωρισμένου κύρους. Οι γενικοί εισαγγελείς διευκολύνουν το έργο του Δικαστηρίου διατυπώνοντας δημόσια αιτιολογημένες προτάσεις, οι οποίες όμως δεν δεσμεύουν το Δικαστήριο. Το Πρωτοδικείο, (το οποίο σήμερα ονομάζεται Γενικό Δικαστήριο) αποτελείται επίσης απο δικαστές απο όλα τα κράτη μέλη, δεν επικουρείται όμως απο γενικούς εισαγγελείς. Σε ότι αφορά τον διορισμό τους, ακολουθείται η ίδια διαδικασία με τους δικαστές του Δικαστηρίου της Ευρωπαικής Ένωσης. Με την Συνθήκη της Λισσαβόνας, το Πρωτοδικείο μετονομάζεται σε Γενικό Δικαστήριο. Σε ότι αφορά την κοινοτική δικαιοταξία, η αρμοδιότητα του Δικαστηρίου αυτή αφορά είτε άμεσες προσφυγές, είτε προδικαστικές αποφάσεις επί ερωτημάτων που του απευθύνονται από τα εθνικά δικαστήρια. 24

25 Σε ότι αφορά τις άμεσες προσφυγές αυτές είναι : - Η αίτηση ακυρώσεως - Η προσφυγή κατά παράλειψης - Η προσφυγή κατά κράτους μέλους για παραβίαση του κοινοτικού δικαίου - Η ένσταση παρανομίας - Η προσφυγή αποζημίωσης - Οι υπαλληλικές προσφυγές Σε ότι αφορά τις προδικαστικές αποφάσεις αυτές αφορούν ερωτήματα που απευθύνουν τα εθνικά δικαστήρια σχετικά με την ερμηνεία ή το κύρος των κανόνων του κοινοτικού δικαίου. Επιπροσθέτως, το Δικαστήριο μπορεί να εκδίδει γνωμοδοτήσεις κατόπιν σχετικού αιτήματος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, του Συμβουλίου, της Επιτροπής ή κάποιου κράτους μέλους. Σε ότι αφορά τα διακυβερνητικά πεδία αρμοδιότητας, οι δικαιοδοσίες του Δικαστηρίου είναι πιο περιορισμένες και αφορούν : - προδικαστικά ερωτήματα που υποβάλλουν τα εθνικά δικαστήρια σχετικά με το κύρος ή την ερμηνεία των νομικών πράξεων που εκδίδει το Συμβούλιο στον τομέα της αστυνομικής και δικαστικής συνεργασίας - τον έλεγχο νομιμότητας των αποφάσεων πλαίσιο, μετά από προσφυγή των κρατών μελών και της Επιτροπής. - Την επίλυση διαφορών μεταξύ των κρατών μελών σχετικά με την ερμηνεία ή την εφαρμογή των δεσμευτικών πράξεων που εκδίδει το Συμβούλιο στον τομέα της αστυνομικής και δικαστικής συνεργασίας Επίσης το Δικαστήριο συγκεντρώνει και ορισμένες γενικές αρμοδιότητες στο πλαίσιο του συστήματος της Ευρωπαϊκής Ένωσης, όπως για παράδειγμα ο έλεγχος του σεβασμού των θεμελιωδών δικαιωμάτων από τα όργανα της Ένωσης 25

26 2.Οι νέες ρυθμίσεις της Συνθήκης της Λισσαβόνας Η Συνθήκη της Λισσαβόνας δεν επέφερε ριζικές αλλαγές στο δικαιοδοτικό σύστημα της Ένωσης. Οι αλλαγές είναι περισσότερο τεχνικής φύσεως. Το πρωτοδικείο των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων μετονομάζεται Γενικό Δικαστήριο ενώ προβλέπεται η σύσταση ειδικών δικαστηρίων. Διευρύνεται η δυνατότητα προσφυγής ως προς τα πρόσωπα και τους ιδιώτες οι οποίοι μπορούν να προσβάλλουν ενώπιον του Δικαστηρίου κανονιστικές πράξεις που τους θίγουν με άμεσο τρόπο. Η αρμοδιότητα του Δικαστηρίου επεκτείνεται σε όλες τις πτυχές της αστυνομικής και δικαστικής συνεργασίας σε ποινικές υποθέσεις ενώ σε ότι αφορά την Κοινή Εξωτερική Πολιτική και την Πολιτική Ασφάλειας, σε ορισμένα θέματα διευρύνεται η αρμοδιότητά του. 3.Ο ρόλος του κοινοτικού δικαστή στην πορεία της ευρωπαϊκής ενοποίησης. Αν θα έπρεπε να συνοψίσουμε θα λέγαμε ότι το Δικαστήριο έχει ως αποστολή την ερμηνεία και την εφαρμογή των κανόνων δικαίου σε υποθέσεις που του υποβάλλουν κοινοτικά όργανα, κράτη μέλη, ιδιώτες ή και εθνικά δικαστήρια. Επίσης, η νομολογία του Δικαστηρίου συμπληρώνει κενά του πρωτογενούς και του δευτερογενούς κοινοτικού δικαίου και σε πολλές περιπτώσεις αποτέλεσε πηγή έμπνευσης για την ανάπτυξη της νομοθεσίας, όπως για παράδειγμα το δίκαιο της κοινής αγοράς. 26

27 Ενδεικτική βιβλιογραφία 1. Κανελλόπουλος Π., (2010), Το Δίκαιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η Συνθήκη της Λισσαβόνας, Αθήνα, Σάκκουλας 2. Μαραβέγιας Ν., Τσιτσινέλης Μ., (επιμ.), (2007), Νέα Ευρωπαϊκή Ένωση. Οργάνωση και Πολιτικές, Αθήνα, Θεμέλιο 3. Μούσης Ν., (2008), Ευρωπαϊκή Ένωση: Δίκαιο, Οικονομία, Πολιτική, Αθήνα, Παπαζήση 4. Jacqué J.-P., (2009), Droit institutionnel de l'union européenne, Paris, Dalloz 5. Gautron J.- C., (2009), Droit européen, Paris, Dalloz 6. Στεφάνου Κ., Φατούρος Α., Χριστοδουλίδης Θ., (επιμ.), (2007), Εισαγωγή στις Ευρωπαϊκές Σπουδές. Ιστορία, Δίκαιο, Θεσμοί, Αθήνα, Σιδέρης 7. Πλιάκος Α., (2006), Δίκαιο ΕΕ. Περί θεσμών, Αθήνα, Εκδόσεις Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών 27

28 Διάλεξη 2 η : Το θεσμικό σύστημα της Ευρωπαϊκής Ένωσης και τα όργανά του (ΙΙ) Α. Το Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης 1. Συγκρότηση Το Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης αποτελεί το σημαντικότερο διακυβερνητικό όργανο της Ευρωπαϊκής Ένωσης Το Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης αποτελεί το κατεξοχήν όργανο λήψης αποφάσεων. Αποτελείται από έναν αντιπρόσωπο κάθε κράτους μέλους ο οποίος είναι εξουσιοδοτημένος να δεσμεύει την κυβέρνηση του κράτους μέλους που αντιπροσωπεύει. Σύμφωνα με την Συνθήκη ΕΚ, «Το Συμβούλιο απαρτίζεται από έναν αντιπρόσωπο κάθε κράτους μέλους σε υπουργικό επίπεδο, ο οποίος είναι εξουσιοδοτημένος να δεσμεύει την κυβέρνηση του κράτους μέλους από αντιπροσωπεύει. Στο πλαίσιο αυτό : - Στο Συμβούλιο εκφράζεται η βούληση των Κρατών Μελών - Κάθε κράτος μέλος συμμετέχει ισότιμα με έναν αντιπρόσωπο (με εξαίρεση βέβαια τις περιπτώσεις λήψης αποφάσεων με ειδική πλειοψηφία, όπου η στάθμιση των ψήφων σχετίζεται με το μέγεθος του κάθε κράτους μέλους) - Ο εκπρόσωπος του κράτους μέλους πρέπει να είναι υπουργός ή αναπληρωτής υπουργός. Σε κάποιες περιπτώσεις η σύνθεση του Συμβουλίου αποτελείται από τους αρχηγούς των κρατών και των κυβερνήσεων των κρατών μελών Για να μπορέσει να ανταποκριθεί στον ρόλο του, το Συμβούλιο συνεδριάζει σε διάφορες συνθέσεις. Κάποιες από αυτές επιβάλλονται με ρητές διατάξεις των Συνθηκών ενώ άλλοι είναι αποτέλεσμα οριζόντιας αποκέντρωσης αρμοδιοτήτων. 28