ΕΓΓΡΑΦΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΤΩΝ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ

Transcript

1 EL EL EL

2 ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ Βρυξέλλες, SEC(2011) 397 ΕΓΓΡΑΦΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΤΩΝ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ Η εφαρµογή των κανόνων της ΕΕ για τις κρατικές ενισχύσεις στις υπηρεσίες γενικού οικονοµικού συµφέροντος µετά το 2005 και τα αποτελέσµατα της δηµόσιας διαβούλευσης EL EL

3 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Οι υπηρεσίες γενικού συµφέροντος αποτελούν ουσιαστική συνιστώσα του ευρωπαϊκού κοινωνικού προτύπου. ιαδραµατίζουν σηµαντικό ρόλο στη διασφάλιση της κοινωνικής, οικονοµικής και εδαφικής συνοχής στην Ένωση και έχουν ζωτική σηµασία για την αειφόρο ανάπτυξη της ΕΕ από πλευράς αύξησης των επιπέδων απασχόλησης, κοινωνικής ένταξης, οικονοµικής ανάπτυξης και ποιότητας περιβάλλοντος. Η συνθήκη της Λισαβόνας υπογράµµισε πρόσφατα τη σηµασία των υπηρεσιών γενικού συµφέροντος µέσω του τροποποιηµένου άρθρου 14 και του νέου πρωτοκόλλου αριθ. 26 της συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΣΛΕΕ). Προκειµένου οι υπηρεσίες γενικού συµφέροντος να παρέχονται υπό αποδεκτούς από οικονοµική άποψη όρους, ανεξαρτήτως του το αν ο φορέας παροχής είναι δηµόσιος ή ιδιωτικός, χρειάζονται συχνά κρατική οικονοµική στήριξη µε τη µορφή αντιστάθµισης για την παροχή δηµόσιας υπηρεσίας. Η αντιστάθµιση αυτή διέπεται από τους κανόνες της ΣΛΕΕ για τις κρατικές ενισχύσεις στο µέτρο που οι εν λόγω υπηρεσίες γενικού συµφέροντος συνιστούν οικονοµικές δραστηριότητες. Το ικαστήριο διευκρίνισε το 2003 ότι µια τέτοια αντιστάθµιση για την παροχή υπηρεσιών γενικού οικονοµικού συµφέροντος (ΥΓΟΣ) συνιστά κρατική ενίσχυση, εκτός αν περιορίζεται αυστηρά στο ποσό που θα ήταν αναγκαίο για να αποζηµιωθεί ένας αποδοτικός φορέας εκµετάλλευσης. Η παροχή υπηρεσιών γενικού οικονοµικού συµφέροντος ποικίλλει σηµαντικά µεταξύ των κρατών µελών. ιαφέρει επίσης σηµαντικά ανάλογα µε τους εκάστοτε τοµείς και επηρεάζεται από την τεχνολογική και οικονοµική πρόοδο, καθώς και από τις πολιτιστικές και κοινωνικές παραδόσεις. Συνεπώς, εξελίσσεται µε την πάροδο του χρόνου Η Επιτροπή υιοθέτησε, το 2005, σειρά νοµικών πράξεων, γνωστή ως δέσµη ΥΓΟΣ (στο εξής «η δέσµη»), µε σκοπό να εξασφαλίσει στις δηµόσιες υπηρεσίες και τους φορείς της αγοράς ασφάλεια δικαίου όσον αφορά την εφαρµογή των κανόνων για τις κρατικές ενισχύσεις σε αυτόν τον τοµέα. Η δέσµη αποσαφηνίζει τις περιπτώσεις στις οποίες η χορήγηση κρατικής ενίσχυσης για τη χρηµατοδότηση ΥΓΟΣ είναι συµβατή µε τη Συνθήκη. Μετά το 2005, η Επιτροπή εξέδωσε ορισµένες σχετικές αποφάσεις σε συγκεκριµένες υποθέσεις. Παρέσχε επίσης περαιτέρω καθοδήγηση µέσω µιας διαδραστικής υπηρεσίας πληροφόρησης (IIS) 1 και σειράς «Συχνών ερωτήσεων», 2, οι οποίες πρόσφατα επικαιροποιήθηκαν και αποτυπώθηκαν σε έναν Οδηγό) ιατίθενται στη διεύθυνση Έγγραφο εργασίας των υπηρεσιών της Επιτροπής «Frequently asked questions in relation with Commission Decision of 28 November 2005 on the application of Article 86(2) of the EC Treaty to State aid in the form of public service compensation granted to undertaking entrusted with the operation of services of general economic interest, and of the Community Framework for State aid in the form of public service compensation» (Ερωτήσεις που τίθενται συχνά όσον αφορά την απόφαση της Επιτροπής, της 28ης Νοεµβρίου 2005, σχετικά µε την εφαρµογή του άρθρου 86 παράγραφος 2 της συνθήκης ΕΕ στις κρατικές ενισχύσεις υπό µορφή αντιστάθµισης για την παροχή δηµόσιας υπηρεσίας που παραχωρείται σε επιχειρήσεις στις οποίες ανατίθεται η λειτουργία υπηρεσιών γενικού οικονοµικού συµφέροντος, καθώς και του κοινοτικού πλαισίου για τις κρατικές ενισχύσεις υπό τη µορφή αντιστάθµισης για την παροχή δηµόσιας υπηρεσίας), SEC(2007) 1516 της 20ής Νοεµβρίου Έγγραφο εργασίας των υπηρεσιών της Επιτροπής «Οδηγός για την εφαρµογή των κανόνων της Ευρωπαϊκής Ένωσης περί κρατικών ενισχύσεων, δηµοσίων συµβάσεων και της εσωτερικής αγοράς στις υπηρεσίες γενικού οικονοµικού συµφέροντος, και ιδίως, στις κοινωνικές υπηρεσίες κοινής ωφελείας», SEC (2010) 1545 της 7ης εκεµβρίου EL 2 EL

4 Αφού πρώτα υπενθυµίζει τα κυριότερα στοιχεία του τρέχοντος νοµικού πλαισίου (τµήµα 2), η παρούσα έκθεση συνοψίζει την εµπειρία της Επιτροπής όσον αφορά την εφαρµογή της δέσµης ΥΓΟΣ σε διαφορετικούς τοµείς από το 2005 και µετά (τµήµα 3). Τέλος, αναφέρει τα κυριότερα ζητήµατα που ανέκυψαν κατά την ευρύτερη διαβούλευση, η οποία περιλάµβανε υποβολή εκθέσεων από τα κράτη µέλη, το 2008 και το 2009, καθώς και γενική διαβούλευση των ενδιαφερόµενων µερών, το 2010 (τµήµα 4). 2. ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ ΓΕΝΙΚΟΥ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΥ ΣΥΜΦΕΡΟΝΤΟΣ ΚΑΙ ΚΑΝΟΝΕΣ ΤΗΣ ΣΥΝΘΗΚΗΣ ΓΙΑ ΤΙΣ ΚΡΑΤΙΚΕΣ ΕΝΙΣΧΥΣΕΙΣ 2.1. Ο χαρακτηρισµός της αντιστάθµισης της ΥΓΟΣ ως κρατικής ενίσχυσης Η χορήγηση κρατικών ενισχύσεων απαγορεύεται εν γένει δυνάµει του άρθρου 107 παράγραφος 1 της Συνθήκης, το οποίο προβλέπει ότι: «Ενισχύσεις που χορηγούνται υπό οποιαδήποτε µορφή από τα κράτη ή µε κρατικούς πόρους και που νοθεύουν ή απειλούν να νοθεύσουν τον ανταγωνισµό διά της ευνοϊκής µεταχειρίσεως ορισµένων επιχειρήσεων ή ορισµένων κλάδων παραγωγής είναι ασυµβίβαστες µε την εσωτερική αγορά, κατά το µέτρο που επηρεάζουν τις µεταξύ κρατών µελών συναλλαγές, εκτός αν οι Συνθήκες ορίζουν άλλως». Η εν λόγω απαγόρευση των κρατικών ενισχύσεων εφαρµόζεται καταρχήν στις υπηρεσίες γενικού οικονοµικού συµφέροντος, στο µέτρο που συνεπάγονται την άσκηση οικονοµικών δραστηριοτήτων από µια επιχείρηση 4. Ωστόσο, µέχρι την έκδοση της απόφασης του ικαστηρίου στην υπόθεση Altmark 5 το 2003, δεν ήταν απολύτως σαφές αν η χορήγηση από δηµόσια αρχή αντιστάθµισης για την παροχή ΥΓΟΣ ενέπιπτε στο πεδίο εφαρµογής του άρθρου 107 παράγραφος 1 και συνιστούσε κατά συνέπεια κρατική ενίσχυση. Στην υπόθεση Altmark το ικαστήριο απεφάνθη ότι, στον τοµέα των ΥΓΟΣ, η αντιστάθµιση δεν συνιστά κρατική ενίσχυση αν αντισταθµίζει απλώς το καθαρό κόστος που συνδέεται µε την εκπλήρωση παρόµοιων υποχρεώσεων παροχής δηµόσιας υπηρεσίας. Ωστόσο, επέβαλε επίσης αυστηρούς όρους µε σκοπό να περιορίσει τη χορηγούµενη αντιστάθµιση στις δαπάνες τις οποίες θα επωµιζόταν ένας αποτελεσµατικός πάροχος κατά την εκπλήρωση των υποχρεώσεων αυτών. Τα «τέσσερα κριτήρια Altmark», τα οποία πρέπει να πληρούνται ώστε να καταδειχθεί ότι η αντιστάθµιση ΥΓΟΣ δεν συνιστά κρατική ενίσχυση, είναι τα ακόλουθα: Πρώτον, η δικαιούχος επιχείρηση πρέπει να είναι πράγµατι επιφορτισµένη µε την υποχρέωση παροχής δηµόσιας υπηρεσίας, και η υποχρέωση αυτή πρέπει να είναι σαφώς καθορισµένη. 4 5 Η έννοια της «οικονοµικής δραστηριότητας» ορίζεται από τη νοµολογία του ικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Συνοπτικά, στον τοµέα της νοµοθεσίας περί ανταγωνισµού, σύµφωνα µε τη συγκεκριµένη νοµολογία, οικονοµική δραστηριότητα είναι κάθε δραστηριότητα η οποία συνίσταται στην προσφορά αγαθών ή υπηρεσιών σε δεδοµένη αγορά, ανεξάρτητα από το νοµικό καθεστώς που διέπει τον συγκεκριµένο φορέα. Βλ. υπόθεση C-205/03 P, FENIN κατά Επιτροπής, Συλλογή 2006, σ. I , σκέψη 25. Σχετικά µε τις έννοιες της οικονοµικής δραστηριότητας και της επιχείρησης, βλ. επίσης την υπόθεση C-350/07 Kattner Stahlbau, Συλλογή 2009 σελίδα I Υπόθεση C-280/00, Altmark Trans GmbH και Regierungspräsidium Magdeburg κατά Nahverkehrsgesellschaft Altmark GmbH, Συλλογή 2003, σ.i EL 3 EL

5 εύτερον, οι παράµετροι βάσει των οποίων υπολογίζεται η αντιστάθµιση πρέπει να έχουν προσδιοριστεί προηγουµένως αντικειµενικά και µε διαφάνεια, µε σκοπό να αποφευχθεί το ενδεχόµενο να περιλαµβάνει η αντιστάθµιση οικονοµικό πλεονέκτηµα ικανό να ευνοήσει τη δικαιούχο επιχείρηση έναντι των ανταγωνιστριών της. Τρίτον, η αντιστάθµιση δεν πρέπει να υπερβαίνει το µέτρο του αναγκαίου για την κάλυψη του συνόλου ή µέρους των δαπανών που πραγµατοποιούνται για την εκπλήρωση υποχρεώσεως παροχής δηµόσιας υπηρεσίας, λαµβανοµένων υπόψη των σχετικών εσόδων και ενός ευλόγου κέρδους για την εκπλήρωση των υποχρεώσεων αυτών. Τέταρτον, όταν η επιλογή της επιχειρήσεως στην οποία πρόκειται να ανατεθεί η υποχρέωση παροχής δηµόσιας υπηρεσίας, σε συγκεκριµένη περίπτωση, δεν πραγµατοποιείται στο πλαίσιο διαδικασίας συνάψεως δηµοσίας συµβάσεως, παρέχουσας τη δυνατότητα επιλογής του υποψηφίου που είναι σε θέση να παράσχει τις σχετικές υπηρεσίες µε το µικρότερο, για το κοινωνικό σύνολο, κόστος, το επίπεδο της απαραίτητης αντισταθµίσεως πρέπει να καθορίζεται βάσει αναλύσεως των δαπανών στις οποίες θα προέβαινε µια µέση επιχείρηση, µε χρηστή διαχείριση και τα κατάλληλα µέσα προς ικανοποίηση των απαιτήσεων σχετικά µε την παροχή δηµόσιας υπηρεσίας προκειµένου να εκπληρώσει τις ως άνω υποχρεώσεις, λαµβάνοντας υπόψη τα σχετικά έσοδα και ένα εύλογο κέρδος για την εκπλήρωση των υποχρεώσεων αυτών. Μετά την έκδοση της απόφασης στην υπόθεση Altmark, τα ικαστήρια της Ενωσης επανήλθαν σε ορισµένες περιπτώσεις στο ζήτηµα της αντιστάθµισης για την παροχή ΥΓΟΣ. Παραδείγµατος χάρη, το ικαστήριο διευκρίνισε ότι σκοπός των τεσσάρων κριτηρίων Altmark είναι αποκλειστικά ο ενδεχόµενος χαρακτηρισµός της αντιστάθµισης ως κρατικής ενίσχυσης 6, ενώ το άρθρο 106 παράγραφος 2 εξακολουθεί να αποτελεί τη βάση αξιολόγησης της συµβατότητας της οικονοµικής αντιστάθµισης που δεν συνάδει και µε τα 4 κριτήρια 7. Το ικαστήριο κατέστησε επίσης σαφές ότι το τέταρτο κριτήριο Altmark εκφράζει το βασικό χαρακτηριστικό της αντιστάθµισης που ανταποκρίνεται στα κριτήρια Altmark, σε αντιδιαστολή µε την αντιστάθµιση που χαρακτηρίζεται κρατική ενίσχυση, δηλαδή ότι η αντιστάθµιση Altmark πρέπει να εξακολουθήσει να περιορίζεται στις δαπάνες µιας αποδοτικής επιχείρησης (επιχείρησης ικανής να κερδίσει τον διαγωνισµό ή επιχείρησης µε χρηστή διαχείριση). Με άλλα λόγια, η αντιστάθµιση Altmark είναι το ποσό που απαιτείται για την παροχή της ΥΓΟΣ το οποίο αντιπροσωπεύει το µικρότερο για το κοινωνικό σύνολο κόστος 8. Η δέσµη, από την άλλη πλευρά, επιτρέπει να καλύπτουν οι κρατικές ενισχύσεις για την παροχή ΥΓΟΣ το πραγµατικό κόστος της επιχείρησης στην οποία έχει ανατεθεί η ΥΓΟΣ, ανεξάρτητα από το επίπεδο αποτελεσµατικότητας 9. Το Πρωτοδικείο απέρριψε το επιχείρηµα βάσει του οποίου η νοµολογία Altmark ισχύει µόνο για τις ΥΓΟΣ που ανατέθηκαν µετά την ηµεροµηνία έκδοσης της απόφασης 10. Η απαγόρευση των κρατικών ενισχύσεων δυνάµει του άρθρου 107 παράγραφος 1 της ΣΛΕΕ δεν είναι απόλυτη. Πέραν του άρθρου 107 παράγραφοι 2 και 3, το οποίο ορίζει τις Υπόθεση T-354/05, TF1 Συλλογή 2009, σ. II-00471, σκέψη 130. Ό.α., σκέψη 135. Υπόθεση T-289/03, BUPA κατά Επιτροπής, Συλλογή 2008, σ. II-81, σκέψεις 246 και 249. Αιτιολογική σκέψη 11 και άρθρο 5 παράγραφος 2 της απόφασης ΥΓΟΣ και παράγραφος 16 του πλαισίου ΥΓΟΣ. Υπόθεση T-289/03, BUPA κατά Επιτροπής, Συλλογή 2008, σ. II-81, σκέψεις EL 4 EL

6 περιπτώσεις γενικής εφαρµογής, το άρθρο 106 παράγραφος 2 της ΣΛΕΕ προβλέπει ειδική, περιορισµένη εξαίρεση για τις ΥΓΟΣ 11. Σύµφωνα µε το άρθρο 106 παράγραφος 2: «Οι επιχειρήσεις που είναι επιφορτισµένες µε τη διαχείριση υπηρεσιών γενικού οικονοµικού συµφέροντος ή που έχουν χαρακτήρα δηµοσιονοµικού µονοπωλίου υπόκεινται στους κανόνες των Συνθηκών, ιδίως στους κανόνες ανταγωνισµού, κατά το µέτρο που η εφαρµογή των κανόνων αυτών δεν εµποδίζει νοµικά ή πραγµατικά την εκπλήρωση της ιδιαίτερης αποστολής που τους έχει ανατεθεί. Η ανάπτυξη των συναλλαγών δεν πρέπει να επηρεάζεται σε βαθµό ο οποίος θα αντέκειτο προς το συµφέρον της Ένωσης». Ως εκ τούτου, δεν µπορεί να υπάρξει ενιαίος ορισµός των ΥΓΟΣ και τα κράτη µέλη διατηρούν ευρεία διακριτική ευχέρεια στο θέµα αυτό. Ωστόσο, το ικαστήριο απεφάνθη ότι δεν µπορούν όλες οι οικονοµικές δραστηριότητες να θεωρηθούν ΥΓΟΣ για τους σκοπούς του άρθρου 106 παράγραφος 2 ΣΛΕΕ. Πράγµατι «οι δραστηριότητες πρέπει να άπτονται κάποιου γενικού οικονοµικού συµφέροντος εµφανίζοντος ιδιαίτερα χαρακτηριστικά γνωρίσµατα τα οποία τις διακρίνουν από άλλες δραστηριότητες της οικονοµικής ζωής» 12. Σύµφωνα µε αυτή τη νοµολογία, η Επιτροπή έχει ήδη επισηµάνει στο παρελθόν ότι οι ΥΓΟΣ είναι οικονοµικές δραστηριότητες, στις οποίες τα κράτη µέλη επιβάλλουν συγκεκριµένες υποχρεώσεις παροχής δηµόσιας υπηρεσίας µε βάση ένα κριτήριο γενικού συµφέροντος. Οι υποχρεώσεις αυτές επιβάλλονται όταν οι δηµόσιες αρχές εκτιµούν ότι οι δυνάµεις της αγοράς δεν µπορούν να εγγυηθούν την παροχή ανάλογων υπηρεσιών, τουλάχιστον όχι υπό συνθήκες που να κρίνονται ικανοποιητικές 13. Συνεπώς, εκτός των τοµέων στους οποίους ο ορισµός των ΥΓΟΣ επηρεάζεται ή περιορίζεται από τη νοµοθεσία της ΕΕ (π.χ. τοµεακές οδηγίες), η Επιτροπή ελέγχει τη διακριτική ευχέρεια των κρατών µελών να προσδιορίζουν τις ΥΓΟΣ προκειµένου να εξακριβωθεί η απουσία πρόδηλου σφάλµατος. Η Επιτροπή ασκεί αυτή την εξουσία υπό τον έλεγχο των δικαστηρίων της Ευρωπαϊκής Ένωσης. 14 Αντιθέτως, η Επιτροπή είναι η µόνη αρµόδια να αξιολογεί αν µια συγκεκριµένη αντιστάθµιση για την παροχή δηµόσιας υπηρεσίας πληροί τις απαιτήσεις συµβατότητας του άρθρου 106 παράγραφος 2 (η αξιολόγηση αυτή υποβάλλεται στον δικαστικό έλεγχο του Ευρωπαϊκού ικαστηρίου). Στην απόφαση Altmark ορίστηκε ότι πολλές αντισταθµίσεις για την παροχή δηµόσιας υπηρεσίας έπρεπε να θεωρούνται κρατικές ενισχύσεις, πράγµα που οδήγησε τα κράτη µέλη και άλλους ενδιαφερόµενους τρίτους να ζητήσουν καθοδήγηση σχετικά µε τον τρόπο σχεδιασµού καθεστώτων ΥΓΟΣ σύµφωνα µε τους κανόνες για τις κρατικές ενισχύσεις, καθώς και διευκρινίσεις σχετικά µε την έµπρακτη εφαρµογή από την Επιτροπή της σχετικής αξιολόγησης. Όπως αναφέρθηκε στην εισαγωγή, η Επιτροπή απάντησε στο αίτηµα αυτό το 2005 µε δέσµη µέτρων (η «δέσµη») Άλλη µία ειδική διάταξη για τις ΥΓΟΣ στις χερσαίες µεταφορές υπάρχει στο άρθρο 93 της ΣΛΕΕ. Υπόθεση C-179/90, Merci convenzionali porto di Genova SpA κατά Siderurgica Gabrielli SpA, Συλλογή 1991, σ. I-5889, σκέψη 27. Υπόθεση C-242/95, GT-Link A/S κατά De Danske Statsbaner (DSB), Συλλογή 1997, σ. I-4449, σκέψη 53 και υπόθεση C-266/96, Corsica Ferries France SA κατά Gruppo Antichi Ormeggiatori del porto di Genova Coop. arl, Gruppo Ormeggiatori del Golfo di La Spezia Coop. arl και Ministero dei Trasporti e della Navigazione, Συλλογή 1998, σ. I-3949, σκέψη 45. Ανακοίνωση του 2000 για τις υπηρεσίες κοινής ωφέλειας στην Ευρώπη, ΕΕ C 17 της , σσ. 4-23, παράγραφος 14. Βλ. επίσης παράρτηµα II της ίδιας ανακοίνωσης. Βλ. επίσης υπόθεση T-289/03, BUPA κατά Επιτροπής, Συλλογή 2008, σ. II-81, σκέψεις 166, 169 και 172. Υπόθεση T-17/02, Fred Olsen κατά Επιτροπής, Συλλογή 2005, σ. ΙΙ Υπόθεση T-289/03, BUPA κατά Επιτροπής, Συλλογή 2008, σ. II-81, σκέψη 13. Υπόθεση T-309/04, TV2/Danemark κατά Επιτροπής, Συλλογή 2008, σ. II-2935, σκέψη 95. Επίσης γνωστή ως «δέσµη Altmark» ή «δέσµη Monti-Kroes». EL 5 EL

7 2.2. Η δέσµη Η δέσµη περιλαµβάνει τρεις νοµικές πράξεις, κοινώς γνωστές ως «απόφαση ΥΓΟΣ» 16, «πλαίσιο ΥΓΟΣ» 17, και «οδηγία για τη διαφάνεια» Η απόφαση ΥΓΟΣ Σύµφωνα µε το άρθρο 108 παράγραφος 3 της Συνθήκης, κάθε κράτος µέλος που προτίθεται να χορηγήσει κρατικές ενισχύσεις πρέπει να τις κοινοποιεί στην Επιτροπή. Η προτεινόµενη ενίσχυση δεν πρέπει να τεθεί σε εφαρµογή πριν από την έκδοση της απόφασης της Επιτροπής. Προκειµένου να αποφευχθούν οι υπερβολικές διοικητικές επιβαρύνσεις όσον αφορά τις ενισχύσεις που εµφανίζουν µικρό σχετικά κίνδυνο στρέβλωσης του ανταγωνισµού, η απόφαση ΥΓΟΣ ορίζει τις περιστάσεις κατά τις οποίες, κατά παρέκκλιση από την υποχρέωση του άρθρου 108 παράγραφος 3 της Συνθήκης, δεν είναι υποχρεωτικό να κοινοποιούνται στην Επιτροπή οι αντισταθµίσεις ΥΓΟΣ. Η απόφαση ΥΓΟΣ εφαρµόζεται στις αντισταθµίσεις ΥΓΟΣ που χορηγούνται σε επιχειρήσεις µε µέσο ετήσιο κύκλο εργασιών προ φόρου, για το σύνολο των δραστηριοτήτων τους, µικρότερο από 100 εκατ. ευρώ 19 κατά τις δύο χρήσεις που προηγούνται της χρήσης κατά την οποία γίνεται η ανάθεση της ΥΓΟΣ, οι οποίες λαµβάνουν ετήσια αντιστάθµιση για την εν λόγω υπηρεσία χαµηλότερη από 30 εκατ. ευρώ. Ειδικά όρια προβλέπονται για τις αεροπορικές και τις θαλάσσιες συνδέσεις µε νησιά και για τη λειτουργία λιµένων και αερολιµένων, βάσει του αριθµού των επιβατών και όχι βάσει οικονοµικών ορίων. Τα όρια αυτά µπορούν να εφαρµόζονται εναλλακτικά µε το γενικό όριο που βασίζεται στον κύκλο εργασιών και στο ποσό της αντιστάθµισης. Η απόφαση ΥΓΟΣ δεν εφαρµόζεται στις χερσαίες µεταφορές ούτε στη δηµόσια ραδιοτηλεόραση. Οι αντισταθµίσεις που χορηγούνται στα νοσοκοµεία και στις επιχειρήσεις κοινωνικής κατοικίας που παρέχουν ΥΓΟΣ τυγχάνουν απαλλαγής από την κοινοποίηση ανεξαρτήτως ποσού. Προκειµένου, ωστόσο, να τύχουν των απαλλαγών αυτών, οι αντισταθµίσεις για την παροχή ΥΓΟΣ πρέπει να πληρούν επίσης τις αναλυτικές προϋποθέσεις που προβλέπονται στα άρθρα 4, 5 και 6 της απόφασης ΥΓΟΣ, σκοπός των οποίων είναι να διασφαλίζουν ότι οι φορείς παροχής ΥΓΟΣ δεν λαµβάνουν υπερβολικές αντισταθµίσεις Απόφαση (ΕΚ) αριθ. 842/2005 της Επιτροπής, της 28ης Νοεµβρίου 2005, για την εφαρµογή του άρθρου 86 παράγραφος 2 της συνθήκης ΕΚ [νυν άρθρο 106 παράγραφος 2 της συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης] στις κρατικές ενισχύσεις υπό µορφή αντιστάθµισης για την παροχή δηµόσιας υπηρεσίας που χορηγούνται σε ορισµένες επιχειρήσεις επιφορτισµένες µε τη διαχείριση υπηρεσιών γενικού οικονοµικού συµφέροντος, ΕΕ L 312 της , σ.67. Κοινοτικό πλαίσιο για τις κρατικές ενισχύσεις υπό µορφή αντιστάθµισης για την παροχή δηµόσιας υπηρεσίας, ΕΕ C 297 της , σ. 4. Οδηγία 2005/81/ΕΚ της Επιτροπής, της 28ης Νοεµβρίου 2005, για την τροποποίηση της οδηγίας 80/723/ΕΟΚ περί της διαφάνειας των οικονοµικών σχέσεων µεταξύ των κρατών µελών και των δηµοσίων επιχειρήσεων και για την οικονοµική διαφάνεια εντός ορισµένων επιχειρήσεων, που έχει πλέον κωδικοποιηθεί ως οδηγία 2006/111/ΕΚ της Επιτροπής, της 16ης Νοεµβρίου 2006, για τη διαφάνεια των χρηµατοοικονοµικών σχέσεων µεταξύ των κρατών µελών και των δηµοσίων επιχειρήσεων καθώς και για τη χρηµατοοικονοµική διαφάνεια εντός ορισµένων επιχειρήσεων, ΕΕ L 318 της , σ. 17. Στην περίπτωση των χρηµατοπιστωτικών ιδρυµάτων, το όριο είναι συνολικός ισολογισµός ύψους 800 εκατ. EUR. EL 6 EL

8 Βάσει του άρθρου 4 της απόφασης ΥΓΟΣ, η ευθύνη της ΥΓΟΣ πρέπει να ανατίθεται στην οικεία επιχείρηση µέσω µιας ή περισσότερων επίσηµων πράξεων, όπου προσδιορίζονται, µεταξύ άλλων, η φύση και η διάρκεια των υποχρεώσεων παροχής δηµόσιας υπηρεσίας, οι παράµετροι υπολογισµού, ελέγχου και επανεξέτασης της αντιστάθµισης, καθώς και οι ρυθµίσεις για την αποφυγή υπερβολικών αποζηµιώσεων, καθώς και για την επιστροφή τους. Το άρθρο 5 προβλέπει ότι το ποσό της αντιστάθµισης δεν υπερβαίνει το αναγκαίο για να καλυφθεί το κόστος εκπλήρωσης των υποχρεώσεων δηµόσιας υπηρεσίας, λαµβανοµένων υπόψη των σχετικών εσόδων, καθώς και ενός ευλόγου κέρδους, των ιδίων κεφαλαίων που απαιτούνται για την εκτέλεση των υποχρεώσεων αυτών. Παρέχει επίσης διευκρινίσεις σχετικά µε τον τρόπο υπολογισµού δαπανών, εσόδων και «ευλόγου κέρδους«. Τέλος, το άρθρο 6 επιβάλλει στα κράτη µέλη τη διενέργεια τακτικών ελέγχων ώστε να διασφαλίζεται ότι η αντιστάθµιση που λαµβάνουν οι επιχειρήσεις δεν υπερβαίνει το καθορισµένο σύµφωνα µε το άρθρο 5 ποσό (µολονότι περιέχει διατάξεις που επιτρέπουν τη µεταφορά περιορισµένου ποσού υπεραντιστάθµισης στο επόµενο έτος και δεν απαιτούν άµεση εξόφληση). Αξίζει να σηµειωθεί ότι αυτές οι προϋποθέσεις εφαρµογής βασίζονται στα τρία πρώτα κριτήρια Altmark, παρέχοντας ορισµένες περαιτέρω λεπτοµέρειες σχετικά µε την πρακτική εφαρµογή τους. Εντούτοις, η απόφαση ΥΓΟΣ δεν περιέχει καµία διάταξη ισοδύναµη µε την απαίτηση του τέταρτου κριτηρίου Altmark το οποίο αφορά την επιλογή του φορέα παροχής ΥΓΟΣ µε διαδικασία δηµόσιας σύµβασης ή µε συγκριτική αξιολόγηση των δαπανών του έναντι των δαπανών µιας µέσης επιχείρησης µε χρηστή διαχείριση Το πλαίσιο ΥΓΟΣ Οι κρατικές ενισχύσεις υπό µορφή αντιστάθµισης για παροχή δηµόσιας υπηρεσίας που αφορούν την εκτέλεση ΥΓΟΣ οι οποίες δεν πληρούν τις προϋποθέσεις της απόφασης ΥΓΟΣ πρέπει να κοινοποιούνται στην Επιτροπή για επιµέρους αξιολόγηση της συµβατότητάς τους. Το πλαίσιο ΥΓΟΣ θεσπίζει τους όρους βάσει των οποίων µπορεί να θεωρηθεί ότι οι ενισχύσεις αυτές συµβιβάζονται µε την εσωτερική αγορά. Τα κριτήρια συµβατότητας που θεσπίζει το πλαίσιο ΥΓΟΣ είναι κατ ουσίαν τα ίδια µε εκείνα που περιλαµβάνονται στα άρθρα 4, 5 και 6 της απόφασης ΥΓΟΣ. 20. Η βασική διαφορά µεταξύ των δύο αυτών πράξεων αφορά την απαλλαγή από την υποχρέωση κοινοποίησης κάθε προγραµµατιζόµενης κρατικής ενίσχυσης πριν από την εφαρµογή της. Αντιστάθµιση για την παροχή δηµόσιας υπηρεσίας η οποία πληροί τις προϋποθέσεις αυτές και η οποία δεν υπερβαίνει επίσης τα όρια της απόφασης ΥΓΟΣ, ή η οποία χορηγείται σε νοσοκοµεία ή επιχειρήσεις κοινωνικής κατοικίας για την εκτέλεση ΥΓΟΣ, θεωρείται συµβιβάσιµη χωρίς να απαιτείται προηγούµενη κοινοποίηση. Αντιθέτως, αντιστάθµιση ΥΓΟΣ η οποία πληροί µεν τις προϋποθέσεις, αλλά δεν εµπίπτει στα όρια που προβλέπει η απόφαση ΥΓΟΣ, πρέπει να κοινοποιείται στην Επιτροπή προκειµένου να κηρυχθεί συµβιβάσιµη. Το πλαίσιο ΥΓΟΣ δεν εφαρµόζεται στις χερσαίες, τις αεροπορικές και τις θαλάσσιες µεταφορές ούτε στη δηµόσια ραδιοτηλεόραση όπου εφαρµόζονται τοµεακοί κανόνες. 20 Οι διατάξεις όσον αφορά τη µεταφορά υπεραντιστάθµισης στο επόµενο έτος διαφέρουν ελαφρά, αλλά οι αρχές των τακτικών ελέγχων για την αποφυγή της υπεραντιστάθµισης και τον περιορισµό των πιθανοτήτων µεταφοράς ισχύουν τόσο για την απόφαση όσο και για το πλαίσιο ΥΓΟΣ. EL 7 EL

9 Η οδηγία για τη διαφάνεια Η οδηγία για τη διαφάνεια, στην εκδοχή που ίσχυε πριν από το 2005, υποχρέωνε τους φορείς δηµόσιων υπηρεσιών να τηρούν χωριστούς λογαριασµούς, αφενός για τις υπηρεσίες ΥΓΟΣ για τις οποίες ελάµβαναν κρατική ενίσχυση και αφετέρου για τις λοιπές δραστηριότητες. Η τρίτη συνιστώσα της δέσµης ΥΓΟΣ η οποία συνίσταται στην τροποποίηση της οδηγίας για τη διαφάνεια ώστε να εξασφαλίζεται η τήρηση χωριστών λογαριασµών είναι υποχρεωτική για όλες τις υπηρεσίες ΥΓΟΣ για τις οποίες λαµβάνεται δηµόσια αντιστάθµιση, ασχέτως αν η αντιστάθµιση συνιστά κρατική ενίσχυση. 3. Η ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΗΣ ΕΣΜΗΣ ΥΓΟΣ Η απόφαση Altmark καθορίζει αν µια αντιστάθµιση για την παροχή δηµόσιας υπηρεσίας συνιστά κρατική ενίσχυση ανεξάρτητα από τον οικείο οικονοµικό τοµέα. εν ισχύει το ίδιο µε την αξιολόγηση του συµβιβάσιµου από την Επιτροπή, η οποία εξαρτάται από τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των συγκεκριµένων τοµέων και τον οικείο κανονισµό. Στη συνέχεια, συνεπώς, παρουσιάζεται η εφαρµογή των κανόνων για τις κρατικές ενισχύσεις στις ΥΓΟΣ όσον αφορά τους σηµαντικότερους τοµείς Μεταφορές Μέγεθος του τοµέα και διαρθρωτικές ιδιαιτερότητες 21 Με ακαθάριστη προστιθέµενη αξία (ΑΠΑ) περίπου 500 εκατ. σε βασικές τιµές, η παροχή υπηρεσιών µεταφορών (περιλαµβανοµένης της αποθεµατοποίησης, της αποθήκευσης και άλλων επικουρικών δραστηριοτήτων), αντιστοιχούσε το 2007 περίπου στο 4,6% της συνολικής ΑΠΑ της Ευρώπης των 27. Ο αριθµός αυτός περιλαµβάνει µόνο την ΑΠΑ εταιρειών η βασική δραστηριότητα των οποίων συνίσταται στην παροχή υπηρεσιών µεταφορών (καθώς και υπηρεσιών που σχετίζονται µε τις µεταφορές) δεν περιλαµβάνει µεταφορές «για ίδιο λογαριασµό». Ο κλάδος των µεταφορών αντιπροσωπεύει συνολικά το 7 % του ΑΕΠ της ΕΕ. Το 2007, ο τοµέας των µεταφορικών υπηρεσιών στην Ευρώπη των 27 απασχολούσε άνω των 9,2 εκατοµµυρίων ατόµων, δηλαδή περίπου το 4,4 % του συνόλου του εργατικού δυναµικού. Σχεδόν τα δύο τρίτα (63 %) εργάζονταν στις χερσαίες µεταφορές (οδικές, σιδηροδροµικές, εσωτερικές πλωτές µεταφορές), το 2 % στις θαλάσσιες µεταφορές, το 5 % στις αεροπορικές µεταφορές και το 30 % σε υποστηρικτικές και επικουρικές µεταφορικές δραστηριότητες (όπως π.χ. φορτοεκφόρτωση, αποθήκευση, πρακτορεία ταξιδίων, γραφεία µεταφορών και οργανωτές τουριστικών περιηγήσεων) Κανονιστικό πλαίσιο και τοµεακοί κανόνες για τις κρατικές ενισχύσεις Τα κράτη µέλη δαπανούν σηµαντικούς πόρους για την παροχή υπηρεσιών γενικού οικονοµικού συµφέροντος (ΥΓΟΣ) στον τοµέα των µεταφορών, καθώς και για την κατασκευή, διαχείριση και συντήρηση των υποδοµών. Η κοινοτική νοµοθεσία προβλέπει πράγµατι ορισµένους µηχανισµούς που επιτρέπουν και ενθαρρύνουν την παροχή των 21 Ευρωπαϊκή Επιτροπή, «Η ενέργεια και οι µεταφορές της ΕΕ σε αριθµούς», Statistical pocketbooks 2010, Τα αριθµητικά στοιχεία σχετικά µε το µέγεθος του τοµέα τα οποία παρατίθενται στο παρόν τµήµα και στα επόµενα τµήµατα για άλλους τοµείς περιλαµβάνουν επίσης τις δραστηριότητες που δεν συνιστούν ΥΓΟΣ. EL 8 EL

10 υπηρεσιών αυτών. Τα κράτη µέλη πρέπει, ωστόσο, να διασφαλίζουν ότι η δηµόσια χρηµατοδότηση συνάδει µε τους εφαρµοστέους κανόνες και, ιδίως, ότι αποφεύγει την υπεραντιστάθµιση και τη στρέβλωση του ανταγωνισµού. Το κανονιστικό πλαίσιο και οι εφαρµοστέοι κανόνες διαφέρουν ανάλογα µε τον τρόπο µεταφοράς. Στον τοµέα των δηµόσιων συγκοινωνιών, η επιβολή υποχρεώσεων παροχής δηµόσιας υπηρεσίας υπόκειται σε λεπτοµερή τοµεακή κανονιστική ρύθµιση. Το πλαίσιο και η απόφαση ΥΓΟΣ δεν εφαρµόζονται σε αυτόν τον τοµέα. Στον τοµέα των αεροπορικών και θαλάσσιων µεταφορών ισχύει µόνο η απόφαση ΥΓΟΣ, αλλά συµπληρώνεται µε τοµεακούς κανόνες και κατευθυντήριες γραµµές Χερσαίες µεταφορές Το άρθρο 106 παράγραφος 2 της ΣΛΕΕ δεν εφαρµόζεται στις χερσαίες µεταφορές. Αντιθέτως, το άρθρο 93 προβλέπει ότι «Οι ενισχύσεις που ανταποκρίνονται στις ανάγκες συντονισµού των µεταφορών ή που αντιστοιχούν στην αποκατάσταση ορισµένων βαρών συνυφασµένων µε την έννοια της δηµοσίας υπηρεσίας, είναι συµβιβάσιµες µε τις Συνθήκες». Συνάγεται εποµένως ότι η απόφαση και το πλαίσιο ΥΓΟΣ δεν είναι εφαρµοστέα στις χερσαίες µεταφορές. Ο νέος κανονισµός για τις δηµόσιες επιβατικές µεταφορές αριθ. 1370/ , τέθηκε σε ισχύ στις 3 εκεµβρίου Θεσπίζει τους κανόνες που ισχύουν για την αντιστάθµιση παροχής δηµόσιας υπηρεσίας στον τοµέα των χερσαίων µεταφορών. Η εφαρµογή του στις εσωτερικές πλωτές επιβατικές µεταφορές εναπόκειται στα κράτη µέλη. Μέχρι την έναρξη ισχύος των νέων αυτών κανόνων, για την αξιολόγηση του συµβιβάσιµου η Επιτροπή εφάρµοζε τους προηγούµενους κανόνες για τις κρατικές ενισχύσεις που περιέχονταν στους κανονισµούς (ΕΟΚ) αριθ. 1191/69 και 1107/70. Η απόφαση του ικαστηρίου στην υπόθεση Altmark αποσαφήνισε ότι οι εν λόγω κανονισµοί περιέχουν κανόνες για το συµβιβάσιµο των κρατικών ενισχύσεων. 23 Ο κανονισµός 1370/2007 επιβάλλει την υποχρέωση σύναψης σύµβασης για την παροχή δηµόσιας υπηρεσίας (εκτός από τις υποχρεώσεις παροχής δηµόσιας υπηρεσίας που αποσκοπούν στον καθορισµό των ναύλων για όλους τους επιβάτες ή για ορισµένες κατηγορίες επιβατών και που επίσης ενδέχεται να αποτελούν αντικείµενο γενικών κανόνων). Προβαίνει σε διάκριση µεταξύ των συµβάσεων δηµόσιας υπηρεσίας, οι οποίες υπάγονται στους κανόνες για τις δηµόσιες συµβάσεις που θεσπίζουν οι οδηγίες 2004/17/ΕΚ και 2004/18/ΕΚ, και των παραχωρήσεων δηµόσιας υπηρεσίας. Για τις τελευταίες, η ανάθεση συµβάσεων παροχής δηµόσιας υπηρεσίας θα πρέπει κατά κανόνα να πραγµατοποιείται µέσω διαγωνισµού, αλλά αυτό δεν είναι υποχρεωτικό σε όλες τις περιπτώσεις. Όλες οι συµβάσεις παροχής δηµόσιας υπηρεσίας και όλες οι αντισταθµίσεις που χορηγούνται για γενικούς κανόνες καθορισµού των τιµών πρέπει να καταρτίζονται µε τρόπο ώστε «να αποφεύγεται η υπεραντιστάθµιση», αλλά η γενική αυτή διάταξη δεν παρέχει περαιτέρω κριτήρια για τον υπολογισµό της αντιστάθµισης Κανονισµός (ΕΚ) αριθ. 1370/2007 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συµβουλίου, της 23ης Οκτωβρίου 2007, για τις δηµόσιες επιβατικές σιδηροδροµικές και οδικές µεταφορές και την κατάργηση των κανονισµών του Συµβουλίου (ΕΟΚ) αριθ. 1191/69 και (ΕΟΚ) αριθ. 1107/70, ΕΕ L 315 της , σ. 1. Υπόθεση C-280/00 Altmark Trans, (ό.π. υποσηµείωση 5), σκέψη 95. EL 9 EL

11 Σχετικά µε το επίπεδο της αντιστάθµισης, το άρθρο 4 του ανωτέρω κανονισµού αναφέρει ότι «καµία πληρωµή αποζηµίωσης να µην υπερβαίνει το ποσό που είναι αναγκαίο για να καλύψει το καθαρό οικονοµικό αποτέλεσµα επί του κόστους που προκύπτει και των εσόδων που γεννά η εκτέλεση των υποχρεώσεων παροχής δηµόσιας υπηρεσίας, λαµβανοµένων υπόψη των συναφών εσόδων που αποκοµίζει ο φορέας δηµόσιας υπηρεσίας, καθώς και ενός εύλογου κέρδους». Επιπλέον, σύµφωνα µε το σηµείο 6 του παραρτήµατος «ως «εύλογο κέρδος» πρέπει να νοείται το ποσοστό απόδοσης του κεφαλαίου που θεωρείται σύνηθες για τον τοµέα, στο συγκεκριµένο κράτος µέλος, και στο οποίο συνυπολογίζεται ο κίνδυνος, ή η απουσία κινδύνου, για τον φορέα δηµόσιας υπηρεσίας λόγω της παρέµβασης της δηµόσιας αρχής» Αεροπορικές µεταφορές Στον τοµέα των αεροπορικών µεταφορών, ο κανονισµός 1008/ (ο «κανονισµός για τις αεροπορικές υπηρεσίες») περιορίζει το είδος των συνδέσεων για τις οποίες µπορεί να επιβληθούν υποχρεώσεις παροχής δηµόσιας υπηρεσίας και θεσπίζει αυστηρές διαδικασίες, ιδίως όσον αφορά τις προσκλήσεις υποβολής προσφορών, για την επιβολή υποχρεώσεων δηµόσιας υπηρεσίας (Υ Υ). Σηµαντική ιδιαιτερότητα των Υ Υ στον τοµέα των αεροπορικών µεταφορών είναι η σαφής διάκριση µεταξύ των επιβαλλόµενων υποχρεώσεων και των αποκλειστικών παραχωρήσεων (µε ή χωρίς αντιστάθµιση). Ο κανονισµός για τις αεροπορικές µεταφορές διακρίνει δύο στάδια κατά την ανάθεση των Υ Υ. Πρώτον, υποχρεώσεις παροχής δηµόσιας υπηρεσίας µπορούν να επιβληθούν σε καθορισµένη αεροπορική γραµµή. εύτερον, µόνον αν κανένας αεροµεταφορέας δεν είναι πρόθυµος να εξυπηρετήσει τη γραµµή µπορεί το κράτος µέλος να περιορίσει την πρόσβαση σε µία µόνο επιχείρηση, υπό την προϋπόθεση ότι αυτή επιλέγεται µέσω ευρωπαϊκής διαδικασίας υποβολής προσφορών. Μολονότι δεν απαιτείται η έγκρισή της, η Επιτροπή διαθέτει την εξουσία να εξετάσει τις Υ Υ και, µέσω απόφασης, να τις αναστείλει αν δεν συνάδουν µε τον κανονισµό για τις αεροπορικές µεταφορές. Συνεπώς, η Επιτροπή πρέπει να τηρείται ενήµερη για κάθε φάση της διαδικασίας Υ Υ και η ανάθεση των υποχρεώσεων αυτών δεν µπορεί να προχωρήσει πριν η Επιτροπή δηµοσιεύσει ανακοίνωση σχετικά µε την επιβολή τους και (κατά περίπτωση) την πρόσκληση υποβολής προσφορών στην Επίσηµη Εφηµερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Αντιστάθµιση για την εκπλήρωση υποχρεώσεων παροχής δηµόσιας υπηρεσίας µπορεί να καταβληθεί σε αεροµεταφορείς που έχουν επιλεγεί µέσω διαδικασίας διαγωνισµού. Το άρθρο 17 παράγραφος 7 του κανονισµού για τις αεροπορικές µεταφορές αναφέρει ότι: «Η επιλογή µεταξύ των υποβληθεισών προτάσεων διενεργείται το συντοµότερο δυνατό, αφού ληφθεί υπόψη η επάρκεια της παρεχόµενης υπηρεσίας και ιδίως το αντίτιµο και οι όροι που µπορούν να προσφερθούν στους χρήστες, καθώς και το κόστος τυχόν αντισταθµίσµατος που απαιτεί(-ούν) το (τα) κράτος(-η) µέλος(-η)». Συνεπώς, όταν η σύµβαση ανατίθεται βάσει της χαµηλότερης απαιτούµενης αντιστάθµισης, η τήρηση του κανονισµού για τις αεροπορικές µεταφορές διασφαλίζει και την τήρηση του τέταρτου κριτηρίου Altmark 25. Ως εκ τούτου, παρά το γεγονός ότι η απόφαση ΥΓΟΣ (αλλά όχι το πλαίσιο ΥΓΟΣ) εφαρµόζεται στις αεροπορικές µεταφορές, σε πολλές περιπτώσεις η αντιστάθµιση Υ Υ στον τοµέα των αεροµεταφορών µπορεί να µη συνιστά κρατική ενίσχυση Μένει, ωστόσο, να διαπιστωθεί αν η πρόσκληση Κανονισµός (ΕΚ) αριθ. 1008/2008 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συµβουλίου, της 24ης Σεπτεµβρίου 2008, σχετικά µε κοινούς κανόνες εκµετάλλευσης των αεροπορικών γραµµών στην Κοινότητα, ΕΕ L 293 της , σ.3. Αυτό, ωστόσο, ενδέχεται να µην ισχύει για την επείγουσα διαδικασία του άρθρου 16 παράγραφος 12, όπου ο αεροµεταφορέας επιλέγεται χωρίς διαγωνισµό. EL 10 EL

12 υποβολής προσφορών οδηγεί σε παροχή των υπηρεσιών µε το µικρότερο για το κοινωνικό σύνολο κόστος. Οι κατευθυντήριες γραµµές για τις αεροπορικές µεταφορές του 1994 προβλέπουν κανόνες ως προς το συµβιβάσιµο των αντισταθµίσεων ΥΓΟΣ στις αεροπορικές µεταφορές. Επιπλέον, σύµφωνα µε τις κοινοτικές κατευθύνσεις για τη χρηµατοδότηση των αερολιµένων και τις κρατικές ενισχύσεις σε αεροπορικές εταιρείες για την έναρξη νέων γραµµών µε αναχώρηση από περιφερειακούς αερολιµένες 26 ορισµένες οικονοµικές δραστηριότητες αεροδροµίων µπορεί να θεωρηθεί ότι συνιστούν ΥΓΟΣ. Σε «εξαιρετικές περιπτώσεις», το σύνολο της διαχείρισης ενός αεροδροµίου µπορεί να θεωρηθεί ΥΓΟΣ, για παράδειγµα στην περίπτωση ενός αεροδροµίου που βρίσκεται «σε αποµονωµένη περιοχή» Θαλάσσιες µεταφορές Το άρθρο 106 παράγραφος 2 της ΣΛΕΕ και η απόφαση ΥΓΟΣ (αλλά όχι το πλαίσιο ΥΓΟΣ) εφαρµόζονται στις θαλάσσιες µεταφορές. Εξάλλου, άλλοι κανόνες που αφορούν την παροχή ΥΓΟΣ στον εν λόγω τοµέα περιλαµβάνονται στον κανονισµό (ΕΟΚ) αριθ. 3577/92 του Συµβουλίου, της 7ης εκεµβρίου 1992, για την εφαρµογή της αρχής της ελεύθερης κυκλοφορίας των υπηρεσιών στις θαλάσσιες µεταφορές στο εσωτερικό των κρατών µελών (θαλάσσιες ενδοµεταφορές- καµποτάζ) 27. Το άρθρο 4 του ανωτέρω κανονισµού διέπει τη σύναψη συµβάσεων ανάθεσης δηµόσιας υπηρεσίας και την επιβολή υποχρεώσεων δηµόσιας υπηρεσίας για την παροχή υπηρεσιών ενδοµεταφορών, σε ναυτιλιακές εταιρείες που συµµετέχουν σε τακτικές γραµµές. Οι προαναφερθείσες κοινοτικές κατευθύνσεις αναγνωρίζουν στα κράτη µέλη τη δυνατότητα να επιβάλλουν υποχρέωση δηµόσιας υπηρεσίας ή να συνάπτουν συµβάσεις ανάθεσης δηµόσιας υπηρεσίας όσον αφορά την παροχή διεθνών µεταφορικών υπηρεσιών όταν αυτό κρίνεται αναγκαίο προκειµένου να ικανοποιηθούν επιτακτικές ανάγκες δηµοσίων συγκοινωνιών. Όσον αφορά τον κανονισµό (ΕΟΚ) αριθ. 3577/92, το ικαστήριο απεφάνθη ότι οι συνδυασµένες διατάξεις των άρθρων 4 και 1 του κανονισµού αυτού δεν επιτρέπουν να εξαρτάται η παροχή υπηρεσιών τακτικών θαλάσσιων ενδοµεταφορών προς και από τα νησιά, καθώς και µεταξύ των νησιών, από προηγούµενη διοικητική άδεια παρά µόνον εάν: (i) µπορεί να αποδειχθεί ότι υπάρχει πραγµατική ανάγκη δηµόσιας υπηρεσίας λόγω της ανεπάρκειας των υπηρεσιών τακτικών µεταφορών σε κατάσταση ελεύθερου ανταγωνισµού (ii) αποδεικνύεται επίσης ότι αυτό το σύστηµα προηγούµενων διοικητικών αδειών είναι αναγκαίο και ανάλογο προς τον επιδιωκόµενο σκοπό (iii) ένα τέτοιο σύστηµα στηρίζεται σε αντικειµενικά κριτήρια, µη εισάγοντα διακρίσεις και εκ των προτέρων γνωστά στις ενδιαφερόµενες επιχειρήσεις 28. Επιπλέον, η Επιτροπή έχει εκδώσει σειρά ανακοινώσεων που ισχύουν ειδικά για τις θαλάσσιες µεταφορές, συµπεριλαµβανοµένης της ανακοίνωσης της Επιτροπής περί παροχής οδηγιών σχετικά µε τις κρατικές ενισχύσεις που χορηγούνται στις εταιρείες διαχείρισης πλοίων 29, της ανακοίνωσης της Επιτροπής µε οδηγίες για κρατικές ενισχύσεις Ανακοίνωση της Επιτροπής, της 9ης εκεµβρίου 2005, Κοινοτικές κατευθύνσεις για τη χρηµατοδότηση των αερολιµένων και τις κρατικές ενισχύσεις σε αεροπορικές εταιρείες για την έναρξη νέων γραµµών µε αναχώρηση από περιφερειακούς αερολιµένες, ΕΕ C 312 της , σ 1. ΕΕ L 364 της , σ. 7. Υπόθεση C-205/99, Asociación Profesional de Empresas Navieras de Líneas Regulares (Analir) κ.λπ., Συλλογή 200, σ. I-1271, σκέψη 40. Ανακοίνωση της Επιτροπής περί παροχής οδηγιών σχετικά µε τις κρατικές ενισχύσεις που χορηγούνται στις εταιρείες διαχείρισης πλοίων, ΕΕ C 132 της , σ. 6. EL 11 EL

13 συµπληρωµατικές προς την κοινοτική χρηµατοδότηση µε σκοπό την προώθηση των θαλάσσιων αρτηριών 30 και τις κοινοτικές κατευθυντήριες γραµµές για τις κρατικές ενισχύσεις στον τοµέα των θαλάσσιων µεταφορών Η πρακτική λήψης αποφάσεων της Επιτροπής Στον τοµέα των χερσαίων µεταφορών, µέρος της δηµόσιας χρηµατοδότησης των χερσαίων επιβατικών µεταφορών που εκτελούνται βάσει σύµβασης δηµόσιας υπηρεσίας δεν κοινοποιείται στην Επιτροπή είτε διότι δεν συνιστά κρατική ενίσχυση είτε διότι εξαιρείται από την υποχρέωση κοινοποίησης. Στον τοµέα αυτόν, η Επιτροπή λαµβάνει και εξετάζει µεγάλο αριθµό καταγγελιών, καθώς και ορισµένες κοινοποιήσεις επιχορηγήσεων σε τοπικές και περιφερειακές λεωφορειακές γραµµές, και επικεντρώνεται κυρίως στις συµβάσεις κατά τρόπο που δεν διασφαλίζει ότι.παρέχονται µε το µικρότερο, για το κοινωνικό σύνολο, κόστος. Η Επιτροπή κατέληξε στο συµπέρασµα ότι το νέο δανικό σύστηµα µειωµένου ναύλου υπέρ ορισµένων κατηγοριών επιβατών που ταξιδεύουν σε δροµολόγια λεωφορείων µακρινών αποστάσεων εµπεριείχε κρατική ενίσχυση που συµβιβάζεται µε την κοινή αγορά 32. Σκοπός του καθεστώτος είναι να εξασφαλίσει ικανοποιητικές υπηρεσίες µεταφορών σε οµάδες του πληθυσµού µε χαµηλό εισόδηµα και, γενικά, να τονώσει τις δηµόσιες µεταφορές. Το καθεστώς θα συµβάλει επίσης στη δηµιουργία εναρµονισµένων συνθηκών ανταγωνισµού µεταξύ των σιδηροδροµικών επιχειρήσεων, οι οποίες λαµβάνουν ήδη αντιστάθµιση για τη χορήγηση ανάλογων ή υψηλότερων εκπτώσεων, και των επιχειρήσεων υπεραστικών λεωφορείων. Σύµφωνα µε την απόφαση Altmark, η Επιτροπή συνήγαγε ότι δεν εµπεριέχουν κρατική ενίσχυση οι αντισταθµίσεις που χορήγησε η Landkreis Sachsen-Anhalt στη Γερµανία για τις δηµόσιες λεωφορειακές µεταφορές 33. Οµοίως, η Επιτροπή κατέληξε στο συµπέρασµα ότι η επέκταση της αντιστάθµισης για την παροχή δηµόσιων υπηρεσιών στη Βιτεµβέργη, η οποία συνδεόταν µε τη συµπλήρωση των υφιστάµενων λεωφορειακών γραµµών δεν συνιστούσε κρατική ενίσχυση. 34 Η Επιτροπή επέτρεψε επίσης, βάσει των κανονισµών (ΕΚ) αριθ. 1370/2007, (ΕΟΚ) αριθ. 1191/69 και (ΕΟΚ) αριθ. 1107/70, τη χορήγηση αντιστάθµισης για παροχή δηµόσιας υπηρεσίας για λεωφορειακές µεταφορές σε τρεις υποθέσεις, µετά την κίνηση επίσηµης διαδικασίας έρευνας (Αυστρία ενίσχυση υπέρ της Postbus, C 16/2007 Γερµανία - Verkehrsverbund Rhein Ruhr, C 58/2006 Τσεχική ηµοκρατία Νότια Μοραβία, C 3/2008), καθώς και σε µία υπόθεση χωρίς να έχει κινηθεί διαδικασία (Μάλτα Έκτακτες λεωφορειακές γραµµές, NN53/2006). ύο ακόµη έρευνες εκκρεµούν (Γερµανία Emsland, C 54/2007 και Τσεχική ηµοκρατία C 17/2008, Usti nad Labem) Σε πολλές υποθέσεις, σηµαντικότερη των οποίων είναι η υπόθεση DB Regio 35, η οποία αφορά τη σύναψη παροχής δηµόσιας υπηρεσίας µεταξύ της DB Regio και των οµόσπονδων Ανακοίνωση της Επιτροπής µε οδηγίες για κρατικές ενισχύσεις συµπληρωµατικές προς την κοινοτική χρηµατοδότηση µε σκοπό την προώθηση των θαλάσσιων αρτηριών, ΕΕ C 317 της , σ. 10. Ανακοίνωση της Επιτροπής C(2004)43 - Κοινοτικές κατευθυντήριες γραµµές για τις κρατικές ενισχύσεις στον τοµέα των θαλάσσιων µεταφορών, ΕΕ C 013 της , σ.3. Υπόθεση N 332/2008, Αντιστάθµιση σε επιχειρήσεις υπεραστικών λεωφορείων για εκπτώσεις που χορηγούνται σε ορισµένες κατηγορίες επιβατών που χρησιµοποιούν υπεραστικά δροµολόγια λεωφορείων (ΕΕ C 46 της , σσ. 8-9). Υπόθεση N 206/2009, Χρηµατοδότηση των υπηρεσιών δηµόσιων µεταφορών στην περιοχή Anhalt- Bitterfeld (ΕΕ C 255 της , σ. 4). Υπόθεση N 207/2009, Χρηµατοδότηση των υπηρεσιών δηµόσιων µεταφορών στην περιοχή της Βιτεµβέργης (ΕΕ C 255 της , σ. 4-5). Υπόθεση C 47/2007, DB REGIO AG Σύµβαση δηµόσιας υπηρεσίας (ΕΕ C35 της , σσ ). EL 12 EL

14 κρατιδίων του Βερολίνου και του Βραδεµβούργου, το ερώτηµα που ανέκυψε ήταν πώς θα καθοριστεί το «εύλογο κέρδος». Ο κανονισµός 1370/2007 παραπέµπει σε µία σύγκριση µε τους τοµεακούς µέσους όρους, αφού ληφθεί υπόψη ο κίνδυνος (ή η απουσία κινδύνου) της συγκεκριµένης σύµβασης. υστυχώς, µια τέτοια σύγκριση δεν είναι πάντοτε απλή, λόγω των πολύ διαφορετικών περιθωρίων κέρδους σε έναν τοµέα που ανέκαθεν εµφάνιζε υψηλά ελλείµµατα. Στην υπόθεση Landkreis Sachsen-Anhalt, η Επιτροπή έκρινε εύλογο «κέρδος» (νοούµενο ως περιθώριο κύκλου εργασιών) της τάξης του 5 %, χωρίς περαιτέρω αιτιολόγηση, και στην απόφασή της σχετικά µε την κρατική ενίσχυση C 3/08 (πρώην NN 102/05) 36 Τσεχική ηµοκρατία - Αντισταθµίσεις για παροχή δηµόσιας υπηρεσίας σε εταιρείες λεωφορείων της Νότιας Μοραβίας έκρινε εύλογο «κέρδος» (νοούµενο ως περιθώριο κύκλου εργασιών) ίσο µε 7,85 %. Το κέρδος πρέπει επίσης να εξεταστεί µε βάση τις επικρατούσες µακροοικονοµικές συνθήκες, κυρίως τον πληθωρισµό. Ένα άλλο θέµα είναι η κατάλληλη επιλογή του σχετικού συντελεστή κέρδους (ο κανονισµός 1370/07 αναφέρεται στην «απόδοση κεφαλαίου») και το επίπεδο κινδύνου που επωµίζεται ο φορέας (το οποίο σε µεγάλο βαθµό καθορίζεται από τους όρους της σύµβασης). Αξίζει να σηµειωθεί ότι ο κανονισµός προσδιορίζει περαιτέρω ότι η µέθοδος αποζηµίωσης πρέπει να προτρέπει στη διατήρηση ή την ανάπτυξη αποτελεσµατικής διαχείρισης από τον φορέα δηµόσιας υπηρεσίας και παροχής υπηρεσιών µεταφοράς επιβατών αρκετά υψηλής ποιότητας. Η διάταξη αυτή είχε ενδιαφέρουσα εφαρµογή στην υπόθεση C 41/ σχετικά µε τους δανικούς σιδηροδρόµους, όπου το σύστηµα αποζηµίωσης έχει σχεδιαστεί κατά τρόπο ώστε να παρακινεί τον δικαιούχο να αυξήσει την παραγωγικότητά του. Στην υπόθεση αυτή, η Επιτροπή αποδέχθηκε απόδοση κεφαλαίου ίση µε 6 %, η οποία όµως µπορεί να αυξηθεί σε περίπτωση βελτίωσης της παραγωγικότητας, µε ανώτατο όριο 12 % για κάθε έτος και 10 % για κάθε τριετία. Αυτό συνεπάγεται επίσης ότι, αντίθετα µε την απόφαση και το πλαίσιο ΥΓΟΣ, υπάρχει απαίτηση αποτελεσµατικότητας όσον αφορά τις χερσαίες δηµόσιες επιβατικές µεταφορές. Στον τοµέα των αεροπορικών µεταφορών, όπως προαναφέρθηκε, αντιστάθµιση για την εκπλήρωση υποχρεώσεων παροχής δηµόσιας υπηρεσίας µπορεί να καταβληθεί µόνο σε αεροµεταφορείς που έχουν επιλεγεί µέσω διαδικασίας πρόσκλησης υποβολής προσφορών. Ως εκ τούτου (εφόσον υπάρχουν επαρκείς υποψήφιοι και η σύµβαση ανατίθεται µε το χαµηλότερο δυνατό κόστος), η αντιστάθµιση για την παροχή δηµόσιας υπηρεσίας στον τοµέα των αεροπορικών µεταφορών συνάδει µε το τέταρτο κριτήριο Altmark και ενδέχεται να µη συνιστά κρατική ενίσχυση 38. Στο πλαίσιο αυτό, ορισµένα κράτη µέλη αµφισβητούν τη χρησιµότητα της απόφασης ΥΓΟΣ όσον αφορά το συµβιβάσιµο της αντιστάθµισης Υ Υ στον τοµέα των αεροπορικών µεταφορών. Σε πολλές περιπτώσεις, η ανταπόκριση σε παρόµοιες προσκλήσεις υποβολής προσφορών είναι ισχνή, και συχνά λαµβάνεται µόνο µία προσφορά. Εξάλλου, η συµµόρφωση µε τον κανονισµό για τις αεροπορικές µεταφορές δεν εξαλείφει την ανάγκη να αξιολογούν τα κράτη Υπόθεση C 3/2008, Αντισταθµίσεις για παροχή δηµόσιας υπηρεσίας σε εταιρείες λεωφορείων της Νότιας Μοραβίας (ΕΕ L 97 της ). Υπόθεση C 41/2008, Συµβάσεις δηµόσιας υπηρεσίας µεταξύ της δανικής κυβέρνησης και της Dankse Statbaner (OJ L 7 της , σσ. 1-39). Αξιοσηµείωτη εξαίρεση αποτελεί η διαδικασία κατεπείγοντος του άρθρου 16 παράγραφος 12, η οποία, σε περίπτωση αδυναµίας της αεροπορικής εταιρείας που εκτελεί το δροµολόγιο, επιτρέπει στο κράτος µέλος να ορίσει άλλη αεροπορική εταιρεία για ανώτατο όριο επτά µηνών, δηλαδή για το χρονικό διάστηµα που απαιτείται για την οργάνωση νέας πρόσκλησης υποβολής προσφορών. EL 13 EL

15 µέλη τη συµµόρφωση µε καθένα από τα τέσσερα κριτήρια Altmark, τα οποία είναι σωρευτικά. Καµία Υ Υ στον τοµέα των αεροπορικών µεταφορών δεν έχει κοινοποιηθεί µέχρι σήµερα στην Επιτροπή κατ εφαρµογή των κανόνων για τις κρατικές ενισχύσεις, και µόνο µία φορά έλαβε η Επιτροπή απόφαση σχετικά µε Υ Υ στον τοµέα αυτόν (αρνητική απόφαση στην υπόθεση C79/ όπου η Ισπανία χορήγησε αντιστάθµιση χωρίς διαγωνισµό). Η Επιτροπή δεν έχει µέχρι σήµερα λάβει καµία απόφαση βάσει των διατάξεων των κατευθυντηρίων γραµµών για τις ενισχύσεις στους αερολιµένες που αφορούν τις ΥΓΟΣ, παρόλο που φαίνεται ότι παρέχουν ένα σχετικά σαφές και ευνοϊκό πλαίσιο για τη χορήγηση δηµόσιας χρηµατοδότησης. Η δηµόσια χρηµατοδότηση του είδους αυτού µπορεί να θεωρηθεί ότι δεν συνιστά κρατική ενίσχυση στην περίπτωση που πληρούνται τα κριτήρια Altmark. Ακόµη και αν θεωρηθεί ότι συνιστά κρατική ενίσχυση, η εν λόγω δηµόσια χρηµατοδότηση θα µπορούσε να θεωρηθεί συµβιβάσιµη µε τη ΣΛΕΕ εφόσον πληρούνται τα κριτήρια συµβατότητας του άρθρου 106 παράγραφος 2 της ΣΛΕΕ όπως αναπτύχθηκαν στην απόφαση ΥΓΟΣ στην περίπτωση αυτή, δεν είναι απαραίτητη η κοινοποίηση της χρηµατοδότησης στην Επιτροπή. Στον τοµέα των θαλάσσιων µεταφορών, η Επιτροπή γνωρίζει ότι η απόφαση ΥΓΟΣ εφαρµόζεται, ιδίως όσον αφορά τις συνδέσεις µε τα νησιά. Μετά από εµπεριστατωµένη έρευνα, η Επιτροπή έκρινε συµβιβάσιµη µε την κοινή αγορά την αντιστάθµιση που κατέβαλε το γαλλικό κράτος στη Société Nationale Maritime Corse-Méditerranée (SNCM) για την εκπλήρωση υποχρεώσεων δηµόσιας υπηρεσίας κατά την περίοδο Η απόφαση αυτή προσβλήθηκε ενώπιον του Γενικού ικαστηρίου και η υπόθεση εξακολουθεί να εκκρεµεί 41. Η Επιτροπή εξέδωσε οριστική απόφαση σε τέσσερις υποθέσεις ΥΓΟΣ (που αφορούν 2 κράτη µέλη) στις θαλάσσιες µεταφορές. Ωστόσο η µία από τις αποφάσεις ακυρώθηκε από το Γενικό ικαστήριο και η υπόθεση επανεξετάζεται επί του παρόντος: C 470/ C 470/2004 Ιταλία Ναυτιλιακή εταιρεία Tirrenia ακυρώθηκε µε την απόφαση T-265/04 43 N 62/ Ιταλία Σύµβαση παροχής δηµόσιας υπηρεσίας σε γραµµή θαλάσσιων µεταφορών µεταξύ Friuli Venezia Giulia αφενός και Σλοβενίας και Κροατίας αφετέρου N 265/ Ιταλία Αντιστάθµιση για την αύξηση του κόστους των καυσίµων στο πλαίσιο Υ Υ στη γραµµή θαλάσσιων µεταφορών µεταξύ Σικελίας και µικρών νησιών και Υπόθεση C 79/2002, Air Cataluya (ΕΕ L 110 της , σσ.56-77). Υπόθεση C 58/2002, Ενίσχυση αναδιάρθρωσης στη SNCM (ΕΕ L 225 της , σσ ). Υπόθεση T-565/08, Corsica Ferries France SAS κατά Επιτροπής, εκκρεµούσα. Υπόθεση C 470/2004, Ιταλία Ναυτιλιακή εταιρεία Tirrenia, η οποία ακυρώθηκε µε την απόφαση του Πρωτοδικείου της 4ης Μαρτίου 2009 στην υπόθεση T-265/04, Tirrenia di Navigazione κ.λπ. κατά Επιτροπής (ΕΕ C 90 της , σ. 22). Υπόθεση T-265/04, Tirrenia di Navigazione κ.λπ. κατά Επιτροπής. Υπόθεση N 62/2005, Σύµβαση παροχής δηµόσιας υπηρεσίας σε γραµµή θαλάσσιων µεταφορών µεταξύ Friuli Venezia Giulia και Σλοβενίας και Κροατίας (ΕΕ C 90 της , σ. 10). Υπόθεση N 265/2006, Ενίσχυση στις θαλάσσιες µεταφορές-società Ustica Lines e Società N.G.I. (ΕΕ C 196 της , σ. 3). EL 14 EL

16 C 16/ Ηνωµένο Βασίλειο Επιδοτήσεις στις CalMac & NorthLink για υπηρεσίες θαλάσσιων µεταφορών στη Σκωτία Στην υπόθεση C 16/2008, η απόφαση της Επιτροπής περιέχει παραποµπές στο πλαίσιο ΥΓΟΣ και προβαίνει σε κατ' αναλογία αξιολόγηση Ενέργεια Μέγεθος του τοµέα και διαρθρωτικές ιδιαιτερότητες Το 2006, υπήρχαν περίπου επιχειρήσεις στον τοµέα της παροχής ηλεκτρικού ρεύµατος, φυσικού αερίου, και ατµού στην ΕΕ-27, οι οποίες απασχολούσαν 1,2 εκατ. άτοµα. Ο συνολικός κύκλος εργασιών των επιχειρήσεων αυτών ανερχόταν σε 940 δισεκ. EUR (περίπου 7 % του ΑΕΠ της ΕΕ-27) και η προστιθέµενη αξία τους σε 200 δισεκ. EUR (3,5 % της προστιθέµενης αξίας των µη χρηµατοοικονοµικών επιχειρήσεων της ΕΕ-27). 47 Σχηµατικά, οι κλάδοι του φυσικού αερίου και του ηλεκτρικού ρεύµατος περιλαµβάνουν πέντε βασικά επίπεδα: 1) εξερεύνηση και παραγωγή (για το φυσικό αέριο) / παραγωγή (για το ηλεκτρικό ρεύµα) 2) µεταφορά σε αγωγούς υψηλής πίεσης / µεγάλα δίκτυα υψηλής τάσης (µεταφορά) 3) µεταφορά σε αγωγούς χαµηλής πίεσης / µεγάλα δίκτυα χαµηλής τάσης (διανοµή) 4) πώληση και αγορά ηλεκτρικού ρεύµατος ή φυσικού αερίου σε αγορές χονδρικής (χονδρικό εµπόριο) 5) διάθεση σε τελικούς πελάτες (λιανική πώληση). Οι µεταφορικές δραστηριότητες (µεταφορά και διανοµή) θεωρούνται συχνά φυσικά µονοπώλια και, ως εκ τούτου, υπόκεινται σε ειδικά κανονιστικά µέτρα. Αντιθέτως, οι οδηγίες σχετικά µε την ελευθέρωση της αγοράς φυσικού αερίου και ηλεκτρικής ενέργειας απαιτούν το άνοιγµα της παραγωγής, του χονδρικού εµπορίου και της λιανικής πώλησης στον ανταγωνισµό. Επί του παρόντος, οι αγορές ηλεκτρικής ενέργειας και φυσικού αερίου διατηρούν κατά κύριο λόγο την εθνική τους διάσταση. Η Επιτροπή έχει επανειληµµένα διαπιστώσει ότι στους τοµείς αυτούς η ολοκλήρωση της αγοράς εξακολουθεί να είναι περιορισµένη, όπως πιστοποιούν κυρίως οι διαφορές των τιµών, τα περιφερειακά µονοπώλια και η συνεχής διασυνοριακή συµφόρηση µεταξύ των κρατών µελών. Οι διασυνοριακές εµπορικές ροές δεν είναι παρόλα αυτά αµελητέες, ενώ αναµένεται να αυξηθούν. Παραδείγµατος χάρη, το 2008, οι διασυνοριακές ροές ηλεκτρικής ενέργειας ανήλθαν στο 18 % της ακαθάριστης εγχώριας κατανάλωσης στην ΕΕ Υπάρχει πολιτική δέσµευση του ευρωπαϊκού συµβουλίου του Φεβρουαρίου 2011 για την ολοκλήρωση της εσωτερικής αγοράς ενέργειας ως το 2014, και η Επιτροπή έχει αναλάβει πρωτοβουλίες µε σκοπό την κατάργηση του εναποµένοντος κατακερµατισµού της αγοράς. 49 Όσον αφορά το φυσικό αέριο, λαµβανοµένης υπόψη της µείωσης των ευρωπαϊκών αποθεµάτων, αναλαµβάνονται πρωτοβουλίες για διαφοροποίηση Υπόθεση C 16/2008, Κρατικές ενισχύσεις υπέρ των NorthLink & Calmac (ΕΕ C 126 της , σσ ). EUROSTAT Pocketbooks, «Key figures on European business with a special focus on the recession», έκδοση 2010, σ. 34. Ευρωπαϊκή Επιτροπή, Παρατηρητήριο Ενεργειακών Αγορών (Market Observatory for Energy), έκθεση 2009, σ. 46. Προκειµένου να διευκολυνθεί η ένταξη, η Επιτροπή εξέδωσε, τον Νοέµβριο του 2010, την ανακοίνωση «Προτεραιότητες για την ενεργειακή υποδοµή για το 2020 και µετέπειτα - Προσχέδιο για ενοποιηµένο ευρωπαϊκό ενεργειακό δίκτυο», SEC (2010) 1395 τελικό. EL 15 EL

17 των πηγών εφοδιασµού εκτός ΕΕ και για ενίσχυση των διασυνδέσεων µεταξύ κρατών µελών. 50 Πριν από την ελευθέρωση, το κυρίαρχο µοντέλο συνίστατο στην κάθετη ολοκλήρωση µεταξύ παραγωγής / εισαγωγών, µεταφορών και λιανικής πώλησης. Η ελευθέρωση επέτρεψε την είσοδο νέων επιχειρήσεων στις αγορές παραγωγής, χονδρικού εµπορίου και λιανικής πώλησης. Οι αγορές αυτές εξακολούθησαν, ωστόσο, σε γενικές γραµµές, να εµφανίζουν αρκετά υψηλό βαθµό συγκέντρωσης, και συχνά οι κατεστηµένες επιχειρήσεις διατηρούν ισχυρή θέση. Με την ελευθέρωση, ορισµένες κατεστηµένες επιχειρήσεις επεκτάθηκαν σηµαντικά εντός της ΕΕ, έξω από τις εγχώριες αγορές τους, ιδίως µέσω της απόκτησης συµµετοχών Κανονιστικό πλαίσιο Οι πρώτες οδηγίες για την ηλεκτρική ενέργεια 51 και το φυσικό αέριο 52, οι οποίες εκδόθηκαν το 1996 και το 1998 αντιστοίχως, κατάργησαν τα νοµικά µονοπώλια υποχρεώνοντας τα κράτη µέλη να επιτρέψουν σταδιακά στους µεγάλους πελάτες (επιχειρήσεις) να επιλέγουν τους προµηθευτές τους. Οι οδηγίες θέσπισαν επίσης διατάξεις σχετικά µε την πρόσβαση τρίτων στα δίκτυα µεταφοράς και διανοµής. Εξάλλου, όσον αφορά τις καθετοποιηµένες εταιρείες, οι οδηγίες κατέστησαν υποχρεωτικό ένα ελάχιστο επίπεδο διαχωρισµού των επιχειρήσεων δικτύου από τις άλλες δραστηριότητες («αποδεσµοποίηση). Στον τοµέα του φυσικού αερίου, καταργήθηκαν τα µονοπώλια των εισαγωγών. Οι δεύτερες οδηγίες για την ηλεκτρική ενέργεια 53 και το φυσικό αέριο 54 ενίσχυσαν αυτές τις διατάξεις. Ειδικότερα, εξασφάλισαν πλήρες άνοιγµα των αγορών ηλεκτρικής ενέργειας και φυσικού αερίου: όρισαν όλες οι επιχειρήσεις και τα νοικοκυριά να είναι ελεύθερα να προµηθεύονται ηλεκτρικό ρεύµα από τον προµηθευτή της επιλογής τους από την 1η Ιουλίου 2004 και την 1η Ιουλίου 2007 αντιστοίχως. Όσον αφορά την παραγωγή ηλεκτρικού ρεύµατος, η δεύτερη οδηγία περί ηλεκτρικής ενέργειας περιόρισε τη δυνατότητα προσφυγής σε διαδικασίες πρόσκλησης υποβολής προσφορών για νέα παραγωγική ικανότητα όταν προβλέπεται έλλειψη στον εφοδιασµό µε ηλεκτρική ενέργεια που δεν αναµένεται να επιλύσει ικανοποιητικά η ίδια η αγορά Βλ. την έκθεση της Επιτροπής προς το Συµβούλιο και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, της , Η πρόοδος όσον αφορά τη δηµιουργία της εσωτερικής αγοράς αερίου και ηλεκτρισµού, COM(2008) 192 και την απόφαση της Επιτροπής στην υπόθεση N 594/2009, Ενίσχυση υπέρ της Gaz-System S.A. για τα δίκτυα µεταφοράς φυσικού αερίου στην Πολωνία, ΕΕ C 101 της , σ. 9. Οδηγία (EΚ) αριθ.96/92/ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συµβουλίου, της 19ης εκεµβρίου 1996, σχετικά µε τους κοινούς κανόνες για την εσωτερική αγορά ηλεκτρικής ενέργειας, ΕΕ L 27 της , σ. 20. Οδηγία (EΚ) αριθ.30/98 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συµβουλίου, της 22ας Ιουνίου 1998, σχετικά µε τους κοινούς κανόνες για την εσωτερική αγορά φυσικού αερίου, ΕΕ L 204 της , σ. 1. Οδηγία (EΚ ) αριθ. 54/2003 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συµβουλίου, της 26ης Ιουνίου 2003, σχετικά µε τους κοινούς κανόνες για την εσωτερική αγορά ηλεκτρικής ενέργειας και την κατάργηση της οδηγίας (ΕΚ) αριθ. 92/96, ΕΕ L 176 της, , σ. 37. Οδηγία (ΕΚ) αριθ. 55/2003 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συµβουλίου, της 26ης Ιουνίου 2003, σχετικά µε τους κοινούς κανόνες για την εσωτερική αγορά φυσικού αερίου και την κατάργηση της οδηγίας (ΕΚ) αριθ. 30/98, ΕΕ L 176 της , σ. 57. EL 16 EL

18 Από τις 3 Μαρτίου 2011, οι οδηγίες αυτές θα αντικατασταθούν από τις τρίτες οδηγίες για την ηλεκτρική ενέργεια 55 και το φυσικό αέριο 56, οι οποίες αυξάνουν ακόµη περισσότερο τις απαιτήσεις, για παράδειγµα όσον αφορά την πρόσβαση τρίτων στα δίκτυα, καθώς και τον ρόλο των εθνικών ρυθµιστών της αγοράς ενέργειας. Ενισχύουν επίσης τους κανόνες που σχετίζονται µε την αποδεσµοποίηση των φορέων εκµετάλλευσης των συστηµάτων µεταφοράς. Αµφότερες οι οδηγίες προβλέπουν τη δυνατότητα να επιβάλλουν τα κράτη µέλη, χάριν του γενικού οικονοµικού συµφέροντος, υποχρεώσεις δηµόσιας υπηρεσίας οι οποίες µπορούν να αφορούν την ασφάλεια (συµπεριλαµβανοµένης της ασφάλειας εφοδιασµού), την τακτική παροχή, την ποιότητα και τις τιµές παροχής, καθώς και την προστασία του περιβάλλοντος (συµπεριλαµβανοµένης της ενεργειακής αποδοτικότητας, της ενέργειας από ανανεώσιµες πηγές και της προστασίας του κλίµατος). Οι οδηγίες απαιτούν οι υποχρεώσεις αυτές να ορίζονται σαφώς, να είναι διαφανείς, αµερόληπτες, επαληθεύσιµες και να διασφαλίζουν την ισότιµη πρόσβαση των επιχειρήσεων ηλεκτρικής ενέργειας και φυσικού αερίου της ΕΕ στους εθνικούς καταναλωτές. Το 2010, το ικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης εξέδωσε απόφαση σχετικά µε τις εν λόγω διατάξεις. 57 Έδωσε κατευθύνσεις όσον αφορά τις προϋποθέσεις υπό τις οποίες µπορούν τα κράτη µέλη να επιβάλλουν Υ Υ σχετικά µε τις λιανικές τιµές φυσικού αερίου. Εξάλλου, η τρίτη οδηγία περί ηλεκτρικής ενέργειας απαιτεί από τα κράτη µέλη να µεριµνούν ώστε όλα τα νοικοκυριά-καταναλωτές ηλεκτρικού ρεύµατος να απολαύουν της καθολικής υπηρεσίας, δηλαδή του δικαιώµατος να προµηθεύονται ηλεκτρική ενέργεια καθορισµένης ποιότητας εντός της επικράτειάς τους σε λογικές, εύκολα και άµεσα συγκρίσιµες και διαφανείς τιµές που δεν εισάγουν διακρίσεις. Η τρίτη οδηγία περί ηλεκτρικής ενέργειας επιτρέπει στα κράτη µέλη να επεκτείνουν την καθολική υπηρεσία στις µικρές επιχειρήσεις. Τέλος, για να διασφαλίσουν την παροχή καθολικής υπηρεσίας, τα κράτη µέλη µπορούν να ορίσουν έναν «ύστατο προµηθευτή». Εξάλλου, και οι δύο οδηγίες απαιτούν από τα κράτη µέλη να λάβουν τα κατάλληλα µέτρα για την προστασία των τελικών καταναλωτών και, ιδίως, των ευάλωτων καταναλωτών. Τα κράτη µέλη πρέπει να ορίσουν την έννοια των «ευάλωτων καταναλωτών», η οποία µπορεί να αναφέρεται στην ενεργειακή πενία, καθώς και, µεταξύ άλλων, στην απαγόρευση διακοπής της σύνδεσης ηλεκτρικού ρεύµατος ή φυσικού αερίου των καταναλωτών αυτών όταν αντιµετωπίζουν σοβαρά προβλήµατα. Επιπλέον, τα κράτη µέλη υποχρεούνται να προστατεύουν τους τελικούς πελάτες στις αποµακρυσµένες περιοχές. Η τρίτη οδηγία περί ηλεκτρικής ενέργειας προβλέπει ότι τα κράτη µέλη µπορούν να ορίσουν έναν «ύστατο προµηθευτή» για τους πελάτες που είναι συνδεδεµένοι µε το δίκτυο φυσικού αερίου. Η τρίτη οδηγία περί ηλεκτρικής ενέργειας αναφέρεται στη χρηµατοδοτική αντιστάθµιση που παρέχεται στις εταιρείες ηλεκτρικής ενέργειας για την εκπλήρωση των υποχρεώσεων δηµόσιας υπηρεσίας: απαιτεί η χορήγηση της εν λόγω αντιστάθµισης, καθώς και τυχόν αποκλειστικών δικαιωµάτων, να γίνεται κατά τρόπο που να διασφαλίζει την αµεροληψία και Οδηγία 2009/72/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συµβουλίου, της 13ης Ιουλίου 2009, σχετικά µε τους κοινούς κανόνες για την εσωτερική αγορά ηλεκτρικής ενεργείας και για την κατάργηση της οδηγίας 2003/54/ΕΚ, ΕΕ L 211 της , σ. 55. Οδηγία 2009/73/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συµβουλίου, της 13ης Ιουλίου 2009, σχετικά µε τους κοινούς κανόνες για την εσωτερική αγορά φυσικού αερίου και την κατάργηση της οδηγίας 2003/55/ΕΚ (Κείµενο που παρουσιάζει ενδιαφέρον για τον ΕΟΧ), ΕΕ L 211 της , σ. 94. Υπόθεση C-265/08, Federutility κ.λπ. Συλλογή 2010, σ. I EL 17 EL

19 τη διαφάνεια. Οι υποχρεώσεις αυτές συµπληρώνουν εκείνες που προβλέπονται στη δέσµη ΥΓΟΣ, η οποία εφαρµόζεται στις αντισταθµίσεις για την παροχή δηµόσιας υπηρεσίας στον τοµέα της ηλεκτρικής ενέργειας Η πρακτική λήψης αποφάσεων της Επιτροπής Περιορισµένη είναι η εµπειρία της Επιτροπής όσον αφορά κρατικές ενισχύσεις χορηγούµενες ως αντιστάθµιση για την εκπλήρωση υποχρεώσεων δηµόσιας υπηρεσίας στους τοµείς της ηλεκτρικής ενέργειας και του φυσικού αερίου. Τα τελευταία χρόνια ασχολήθηκε µε πολλές υποθέσεις κρατικών ενισχύσεων στον τοµέα της ηλεκτρικής ενέργειας, αλλά πολύ λίγες αφορούσαν την αντιστάθµιση για την παροχή δηµόσιας υπηρεσίας. Από την έκδοση της πρώτης οδηγίας περί ηλεκτρικής ενέργειας και µετά, η Επιτροπή έχει εγκρίνει πέντε καθεστώτα 58 που προβλέπουν χρηµατοδοτική αντιστάθµιση για την εκπλήρωση υποχρεώσεων δηµόσιας υπηρεσίας σχετικά µε την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας από τις εγχώριες ενεργειακές πηγές καυσίµων. Στις υποθέσεις αυτές, η Επιτροπή έκρινε ότι οι συγκεκριµένες υποχρεώσεις παροχής δηµόσιας υπηρεσίας αντιστοιχούσαν σε γνήσιες ΥΓΟΣ που δικαιολογούνταν για λόγους ασφάλειας του ενεργειακού εφοδιασµού, ειδικότερα στο πλαίσιο ειδικής διάταξης των οδηγιών περί ηλεκτρικής ενέργειας. 59 Η διάταξη αυτή επιτρέπει στα κράτη µέλη, για λόγους ασφάλειας του εφοδιασµού, να επιτάσσουν να δίδεται προτεραιότητα, κατά την κατανοµή φορτίων, στις εγκαταστάσεις παραγωγής που χρησιµοποιούν εγχώριες πηγές πρωτογενούς ενεργειακού καυσίµου, σε αναλογία που δεν υπερβαίνει το 15 % της συνολικής ποσότητας πρωτογενούς ενέργειας η οποία απαιτείται για την παραγωγή της ηλεκτρικής ενέργειας που καταναλώνεται στο συγκεκριµένο κράτος µέλος. Στην πλέον πρόσφατη υπόθεση, το κράτος µέλος παρέσχε λεπτοµερείς επεξηγήσεις, οι οποίες κρίθηκε ότι δικαιολογούσαν την παρέµβαση. Η Επιτροπή έχει επίσης αξιολογήσει την οικονοµική αντιστάθµιση που προγραµµατίζεται σε σχέση µε Υ Υ η οποία συνίσταται στην αξιοποίηση νέας εφεδρικής ικανότητας παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας. 60 Στην υπόθεση αυτή, το κράτος µέλος είχε προσκοµίσει λεπτοµερή στοιχεία που αποδείκνυαν ότι θα αντιµετώπιζε τον κίνδυνο διακοπής της παροχής ηλεκτρικής ενέργειας σε ορισµένες στιγµές σε περιόδους αιχµής και ότι χρειαζόταν εφεδρικές ικανότητες τις οποίες ήταν απίθανο να του εξασφαλίσει η ίδια η αγορά. Η Επιτροπή δεν έχει λάβει τα τελευταία έτη καµία κοινοποίηση κρατικής ενίσχυσης σχετικά µε αντιστάθµιση για την παροχή δηµόσιας υπηρεσίας, η οποία να συνδέεται µε την καθολική υπηρεσία ηλεκτρικής ενέργειας, τις Υ Υ για ευάλωτους καταναλωτές ή καταναλωτές αποµακρυσµένων περιοχών, ή ύστατους προµηθευτές. Πιθανή εξήγηση είναι ότι, στην περίπτωση που οι υποχρεώσεις ΥΓΟΣ επιβάλλονται σε κατεστηµένες επιχειρήσεις οι οποίες Υπόθεση NN 49/99, Κόστος µετάβασης στον ανταγωνισµό: (ΕΕ C 268 της , σ. 7), υπόθεση N 6/A/2001, Υποχρεώσεις δηµόσιας υπηρεσίας που επιβάλλονται στην Electricity Supply Board όσον αφορά την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας από τύρφη (ΕΕ C 77 της , σ. 27), υπόθεση N 34/99, Αντιστάθµιση λανθάνοντος κόστους (ΕΕ C 5 της , σ. 2), υπόθεση C 7/2005, Τιµολόγια ηλεκτρισµού (ΕΕ L 219 της , σ. 9), υπόθεση N 178/2010, Αντιστάθµιση για την παροχή δηµόσιας υπηρεσίας συνδεόµενη µε προτιµησιακό µηχανισµό αποστολής για ανθρακικούς σταθµούς ηλεκτροπαραγωγής (ΕΕ C 312 της , σ. 5). Άρθρο 8 παράγραφος 4 της πρώτης οδηγίας περί ηλεκτρικής ενέργειας, άρθρο 11 παράγραφος 4 της δεύτερης οδηγίας περί ηλεκτρικής ενέργειας και άρθρο 15 παράγραφος 4 της τρίτης οδηγίας περί ηλεκτρικής ενέργειας. Οι τρεις αυτές διατάξεις είναι ταυτόσηµες. Υπόθεση N 475/2003, Υποχρέωση δηµόσιας υπηρεσίας όσον αφορά τη νέα ικανότητα παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας µε σκοπό την ασφάλεια της παροχής (ΕΕ C 34 της , σ. 8). EL 18 EL

20 έχουν σε κάθε περίπτωση διατηρήσει ισχυρή θέση στην εγχώρια αγορά τους, τα οικεία κράτη µέλη µπορούν να αποφασίσουν ότι δεν απαιτείται χωριστή χρηµατοδοτική αντιστάθµιση. Στις περιπτώσεις αυτές, οι κατεστηµένες επιχειρήσεις µπορεί να είναι σε θέση να διατηρήσουν την οικονοµική ισορροπία του συνόλου των δραστηριοτήτων τους, έστω και αν το κόστος που προκύπτει από ορισµένες υποχρεώσεις δηµόσιας υπηρεσίας που τους επιβάλλονται ενδέχεται να υπερβαίνει τα έσοδα που προκύπτουν από την εκπλήρωση των υποχρεώσεων αυτών. Σχετικά σπάνια είναι η προσφυγή σε διαδικασίες διαγωνισµού για την ανάθεση υποχρεώσεων δηµόσιας υπηρεσίας στους τοµείς της ηλεκτρικής ενέργειας και του φυσικού αερίου. Παραδείγµατος χάρη, σύµφωνα µε την Ευρωπαϊκή οµάδα ρυθµιστικών αρχών για την ηλεκτρική ενέργεια και το φυσικό αέριο (ERGEG), που αποτελεί την επίσηµη συµβουλευτική οµάδα των εθνικών ρυθµιστικών αρχών στον τοµέα της αγοράς ενέργειας της Επιτροπής, οι ύστατοι προµηθευτές υποδεικνύονται συνήθως από τις δηµόσιες αρχές και, στις µισές περιπτώσεις, ο κατεστηµένος προµηθευτής ενεργεί ως «ύστατος προµηθευτής» Υπηρεσίες υδάτων και διαχείρισης αποβλήτων Μέγεθος του τοµέα και διαρθρωτικές ιδιαιτερότητες Το 2008, ο συνολικός κύκλος εργασιών των επιχειρήσεων της ΕΕ-27 που παρέχουν περιβαλλοντικές υπηρεσίες ανήλθε σε 319 δισεκ. EUR, ποσό που αντιστοιχεί στο 2,5 % του ΑΕΠ της ΕΕ. Οι περιβαλλοντικές βιοµηχανίες της ΕΕ αντιπροσωπεύουν περίπου 3,4 εκατοµµύρια άµεσες θέσεις εργασίας. Οι σηµαντικότεροι τοµείς από άποψη εσόδων είναι µε απόσταση η διαχείριση αποβλήτων, η υδροδότηση, η επεξεργασία λυµάτων και τα ανακυκλωµένα υλικά. 62 Η παροχή ύδρευσης και υπηρεσιών διαχείρισης λυµάτων και στερεών αποβλήτων αποτελεί συχνά ευθύνη των τοπικών δηµόσιων αρχών, οι οποίες υποχρεούνται να διασφαλίζουν την ικανοποιητική παροχή των υπηρεσιών αυτών εντός της γεωγραφικής ζώνης αρµοδιότητάς τους. Την ευθύνη αυτή αναλαµβάνουν συχνά απευθείας δηµόσιες διοικητικές οντότητες και επιχειρήσεις ή ανατίθεται µέσω παραχώρησης δηµόσιας υπηρεσίας σε ιδιωτική επιχείρηση, η οποία παρέχει τις υπηρεσίες υπό όρους και διάρκεια που καθορίζονται στη σύµβαση παραχώρησης. Και στις δύο περιπτώσεις, η παροχή της υπηρεσίας στη συγκεκριµένη γεωγραφική ζώνη συνοδεύεται συχνά µε τη χορήγηση αποκλειστικών δικαιωµάτων από τις δηµόσιες αρχές, ούτως ώστε ο ανταγωνισµός σε τοπικό επίπεδο να πραγµατοποιείται συχνότερα «για» την αγορά (σε σχέση µε την επιλογή του δικαιούχου της παραχώρησης) παρά «στην» αγορά. Στο επίπεδο της παροχής άµεσων υπηρεσιών σε νοικοκυριά και επιχειρήσεις, η οικεία αγορά είναι εποµένως συχνά περιορισµένης εµβέλειας και περιορίζεται στη γεωγραφική ζώνη της δηµόσιας τοπικής αρχής ή, το πολύ, στις γεωγραφικές ζώνες διαφόρων αρχών που έχουν αναλάβει από κοινού την παροχή των συγκεκριµένων υπηρεσιών. Την εκµετάλλευση, ωστόσο, µεγάλων τµηµάτων των τοµέων επεξεργασίας λυµάτων και στερεών αποβλήτων ERGEG Status review of the definitions of vulnerable customer, default supplier and supplier of last resort (Αναθεώρηση του τρόπου καθορισµού των ευάλωτων πελατών, του αρχικού προµηθευτή και του ύστατου προµηθευτή), Αναφ: E09-CEM-26-04, 16 Ιουλίου 2009, σ. 31. ECORYS, Study on the Competitiveness of the EU Eco Industry (Μελέτη για την ανταγωνιστικότητα της οικολογικής βιοµηχανίας της ΕΕ), Οκτώβριος 2009, διαθέσιµη στη διεύθυνση EL 19 EL