ΠΗΝΑΚΑ ΠΔΡΗΔΥΟΜΔΝΧΝ 3.5 ΠΑΡΑΣΖΡΖΔΗ... 42

Transcript

1 1 ΠΗΝΑΚΑ ΠΔΡΗΔΥΟΜΔΝΧΝ ΠΗΝΑΚΑ ΠΔΡΗΔΥΟΜΔΝΧΝ... 1 ΠΗΝΑΚΑ ΠΗΝΑΚΧΝ... 3 ΠΗΝΑΚΑ ΓΗΑΓΡΑΜΜΑΣΧΝ... 3 ΠΔΡΗΛΖΦΖ... 4 SUMMARY... 6 ΔΗΑΓΧΓΖ... 8 Α ΜΔΡΟ ΚΔΦΑΛΑΗΟ 1. ΔΞΔΛΗΞΔΗ ΣΟΝ ΣΟΤΡΗΜΟ ΣΟ ΠΡΟΣΤΠΟ ΣΟΤ ΟΡΓΑΝΧΜΔΝΟΤ ΜΑΕΗΚΟΤ ΣΟΤΡΗΜΟΤ Δπηπηψζεηο ζην θπζηθφ θαη δνκεκέλν πεξηβάιινλ Δπηπηψζεηο ζηελ νηθνλνκία Δπηπηψζεηο ζηελ θνηλσλία θαη ηνλ πνιηηηζκφ Ζ ΣΟΤΡΗΣΗΚΖ ΠΡΟΦΟΡΑ Θεσξία Σνπξηζηηθήο Πξνζθνξάο Γνκή ηεο αγνξάο σο πξνο ηελ ηνπξηζηηθή πξνζθνξά Ζ ΣΟΤΡΗΣΗΚΖ ΕΖΣΖΖ Θεσξία Σνπξηζηηθήο Εήηεζεο Θεσξίεο παξαθίλεζεο θαη ηππνινγίεο ηνπξηζηψλ Θεσξία ζπκπεξηθνξάο ηνπ θαηαλαισηή θαη ηνπξηζκφο Ζ ηνπξηζηηθή δήηεζε ζε καθξννηθνλνκηθφ επίπεδν ΠΑΡΑΣΖΡΖΔΗ ΚΔΦΑΛΑΗΟ 2. ΣΟΤΡΗΣΗΚΟΊ ΠΡΟΟΡΗΜΟΊ ΑΝΑΠΣΤΞΖ ΣΟΤΡΗΜΟΤ Δ ΔΝΑΝ ΣΟΠΟ Ζ ΔΞΔΛΗΞΖ ΔΝΟ ΣΟΤΡΗΣΗΚΟΤ ΠΡΟΟΡΗΜΟΤ ΟΗ ΝΖΗΧΣΗΚΔ ΠΔΡΗΟΥΔ Χ ΔΗΓΗΚΟΗ ΣΟΤΡΗΣΗΚΟΗ ΠΡΟΟΡΗΜΟΗ ΠΑΡΑΣΖΡΖΔΗ ΚΔΦΑΛΑΗΟ 3. ΒΗΏΗΜΖ ΣΟΤΡΗΣΗΚΉ ΑΝΆΠΣΤΞΖ ΒΗΧΗΜΖ ΑΝΑΠΣΤΞΖ ΒΗΧΗΜΖ ΑΝΑΠΣΤΞΖ ΚΑΗ ΣΟΤΡΗΜΟ LOCAL AGENDA ΒΗΧΗΜΖ ΣΟΤΡΗΣΗΚΖ ΑΝΑΠΣΤΞΖ ΣΑ ΝΖΗΑ ΠΑΡΑΣΖΡΖΔΗ ΚΔΦΑΛΑΗΟ 4. ΓΗΑΥΔΗΡΗΖ ΣΟΤΡΗΣΗΚΟΤ ΠΡΟΟΡΗΜΟΤ DESTINATION MANAGEMENT ΠΟΛΗΣΗΚΔ ΓΗΑΥΔΗΡΗΖ ΏΡΗΜΧΝ ΣΟΤΡΗΣΗΚΧΝ ΠΡΟΟΡΗΜΧΝ ΣΟ ΠΑΡΑΓΔΗΓΜΑ ΣΖ CALVIA Β ΜΔΡΟ ΚΔΦΑΛΑΗΟ 5. ΓΗΑΥΔΗΡΗΖ ΧΡΗΜΧΝ ΣΟΤΡΗΣΗΚΧΝ ΠΡΟΟΡΗΜΧΝ ΣΖΝ ΠΔΡΗΦΔΡΔΗΑ ΝΟΣΗΟΤ ΑΗΓΑΗΟΤ Ο ΔΛΛΖΝΗΚΟ ΣΟΤΡΗΣΗΚΟ ΚΛΑΓΟ Ο ΡΟΛΟ ΣΧΝ ΘΔΜΗΚΧΝ ΦΟΡΔΧΝ ΠΔΡΗΦΔΡΔΗΑ ΝΟΣΗΟΤ ΑΗΓΑΗΟΤ Γεληθή Πεξηγξαθή Παξαγσγηθή δηάξζξσζε Σνπξηζκφο Αλάιπζε SWOT Ο ηνπξηζκφο ζην Ν. Αηγαίν θαηά ηελ Πξνγξακκαηηθή Πεξίνδν Ο ηνπξηζκφο ζην Ν. Αηγαίν θαηά ηελ Πξνγξακκαηηθή Πεξίνδν

2 5.3.7 Παξαηεξήζεηο ΚΔΦΑΛΑΗΟ 6. ΤΜΠΔΡΑΜΑΣΑ ΒΗΒΛΗΟΓΡΑΦΗΑ

3 3 ΠΗΝΑΚΑ ΠΗΝΑΚΧΝ ΠΗΝΑΚΑ 1: ΟΜΑΓΟΠΟΗΖΖ ΓΡΑΔΧΝ/ΠΑΡΔΜΒΑΔΧΝ ΣΖΝ CALVIA ΠΗΝΑΚΑ 2 : ΆΜΔΖ ΟΗΚΟΝΟΜΗΚΖ ΤΜΒΟΛΖ ΣΟΤΡΗΣΗΚΖ ΒΗΟΜΖΥΑΝΗΑ ΣΟ 2006 ΠΗΝΑΚΑ 3 : ΤΝΟΛΗΚΖ ΟΗΚΟΝΟΜΗΚΖ ΤΜΒΟΛΖ ΣΟΤΡΗΣΗΚΖ ΒΗΟΜΖΥΑΝΗΑ ΣΟ 2006 ΠΗΝΑΚΑ 4: ΓΗΔΘΝΔΗ ΣΟΤΡΗΣΗΚΔ ΑΦΗΞΔΗ ΚΑΗ ΔΗΠΡΑΞΔΗ ΣΖ ΔΛΛΑΓΑ, ΠΗΝΑΚΑ 5: ΚΑΣΑΣΑΞΖ ΝΖΗΧΝ Δ ΟΜΑΓΔ ΒΑΔΗ ΑΝΑΠΣΤΞΗΑΚΧΝ ΚΡΗΣΖΡΗΧΝ ΑΞΗΟΛΟΓΖΖ ΠΗΝΑΚΑ 6: ΞΔΝΟΓΟΥΔΗΑΚΟ ΓΤΝΑΜΗΚΟ ΑΝΑ ΓΗΟΗΚΖΣΗΚΖ ΠΔΡΗΦΔΡΔΗΑ ΠΗΝΑΚΑ 7: ΠΟΟΣΗΑΗΑ ΜΔΣΑΒΟΛΖ ΑΦΗΞΔΧΝ ΠΗΝΑΚΑ 8: ΥΡΖΖ ΜΔΘΟΓΟΤ SWOT ΓΗΑ ΣΖΝ ΠΑΡΑΓΧΓΖ ΔΠΗΛΟΓΧΝ ΠΟΛΗΣΗΚΖ (POLICY CHOICES) ΠΗΝΑΚΑ 9: ΑΝΑΛΤΖ SWOT ΧΡΗΜΧΝ ΣΟΤΡΗΣΗΚΧΝ ΠΡΟΟΡΗΜΧΝ Ν. ΑΗΓΑΗΟΤ ΠΗΝΑΚΑ 10: ΤΝΟΛΗΚΟΗ ΠΟΡΟΗ ΑΠΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΣΑ ΚΑΗ ΚΟΗΝΟΣΗΚΔ ΠΡΧΣΟΒΟΤΛΗΔ ΓΗΑ ΣΖΝ ΠΔΡΗΟΓΟ ΠΗΝΑΚΑ 11:ΆΞΟΝΑ 3: ΈΛΔΓΥΟ ΣΖ ΣΟΤΡΗΣΗΚΖ ΑΝΑΠΣΤΞΖ ΚΑΗ ΑΝΑΠΡΟΑΝΑΣΟΛΗΜΟ ΣΖ. ΠΟΟΣΗΚΟΠΟΗΖΖ ΓΔΗΚΣΧΝ ΔΚΡΟΧΝ, ΑΠΟΣΔΛΔΜΑΣΧΝ ΚΑΗ ΔΠΗΠΣΧΔΧΝ ΠΗΝΑΚΑ 12: ΟΜΑΓΟΠΟΗΖΖ ΠΑΡΔΜΒΑΔΧΝ/ΓΡΑΔΧΝ ΓΗΑ ΣΖΝ ΠΔΡΗΟΓΟ ΠΗΝΑΚΑ 13: ΠΟΟΣΗΑΗΑ ΔΠΗΣΔΤΞΖ ΓΔΗΚΣΧΝ ΔΚΡΟΧΝ ΠΗΝΑΚΑ 14: ΟΜΑΓΟΠΟΗΖΖ ΠΑΡΔΜΒΑΔΧΝ/ΓΡΑΔΧΝ ΓΗΑ ΣΖΝ ΠΔΡΗΟΓΟ ΠΗΝΑΚΑ ΓΗΑΓΡΑΜΜΑΣΧΝ ΓΗΑΓΡΑΜΜΑ 1: ΑΠΑΥΟΛΟΤΜΔΝΟΗ ΑΝΑ ΠΑΡΑΓΧΓΗΚΟ ΣΟΜΔΑ ΣΖΝ ΠΔΡΗΦΔΗΑ Ν. ΑΗΓΑΗΟΤ ΣΟ 2005 ΓΗΑΓΡΑΜΜΑ 2: ΓΗΑΜΟΡΦΧΖ ΑΠΑ ΚΑΣΑ ΚΛΑΓΟ ΓΗΑ ΣΖΝ ΠΔΡΗΦΔΡΔΗΑ Ν. ΑΗΓΑΗΟΤ ΣΟ 2003 ΓΗΑΓΡΑΜΜΑ 3: ΚΑΣΑΝΟΜΖ ΚΛΗΝΧΝ ΣΖΝ ΠΔΡΗΦΔΡΔΗΑ Ν. ΑΗΓΑΗΟΤ ΓΗΑΓΡΑΜΜΑ 4: ΞΔΝΟΓΟΥΔΗΑΚΟ ΓΤΝΑΜΗΚΟ ΓΧΓΔΚΑΝΖΧΝ 2006 ΓΗΑΓΡΑΜΜΑ 5: ΞΔΝΟΓΟΥΔΗΑΚΟ ΓΤΝΑΜΗΚΟ ΚΤΚΛΑΓΧΝ 2006 ΓΗΑΓΡΑΜΜΑ 6: ΞΔΝΟΓΟΥΔΗΑΚΟ ΓΤΝΑΜΗΚΟ ΏΡΗΜΧΝ ΠΡΟΟΡΗΜΧΝ Ν. ΑΗΓΑΗΟΤ (ΡΟΓΟ, ΚΧ, ΑΝΣΟΡΗΝΖ, ΜΤΚΟΝΟ, ΤΡΟ) ΓΗΑ ΣΟ 2006

4 4 ΠΔΡΗΛΖΦΖ Ο ηνπξηζηηθφο θιάδνο, έρνληαο γλσξίζεη ξαγδαία αλάπηπμε ηηο ηειεπηαίεο δεθαεηίεο, απνηειεί γηα πνιιέο πεξηνρέο ηελ θχξηα νηθνλνκηθή δξαζηεξηφηεηα, ελψ ζε εζληθφ επίπεδν ζπλεηζθέξεη ζεκαληηθά ζηε δηακφξθσζε ηνπ Αθαζάξηζηνπ Δγρψξηνπ Πξντφληνο, ηε ζπλνιηθή απαζρφιεζε θαη ηε γεληθφηεξε θνηλσληθή επεκεξία θαη αλάπηπμε. Χζηφζν, αξθεηνί ηνπξηζηηθνί πξννξηζκνί, εηδηθά ηεο Μεζνγείνπ αιιά θαη ηεο ρψξαο καο, αληηκεησπίδνπλ θαηλφκελα θζνξάο ηνπ ηνπξηζηηθνχ πξντφληνο θαη γεληθφηεξεο παξαθκήο ηνπ πξννξηζκνχ, ζε νηθνλνκηθφ, θνηλσληθφ θαη πεξηβαιινληηθφ επίπεδν. Αληηθείκελν ηεο παξνχζαο εξγαζίαο απνηειεί ε δηεξεχλεζε ηεο πνξείαο θαη ησλ πξνβιεκάησλ ησλ ψξηκσλ ηνπξηζηηθψλ πξννξηζκψλ αιιά θαη ησλ πνιηηηθψλ δηαρείξηζεο απηψλ. Σν κνληέιν ηνπ θχθινπ δσήο ηνπ ηνπξηζηηθνχ πξννξηζκνχ (Tourist Area Life Cycle), φπσο αλαπηχρζεθε απφ ηνλ Butler ηε δεθαεηία ηνπ 80, απνηειεί ζεκείν αλαθνξάο γηα ηελ παξνχζα κειέηε. Σν ζπγθεθξηκέλν κνληέιν έρεη γίλεη αληηθείκελν αλάιπζεο θαη θξηηηθήο απφ πνιινχο κειεηεηέο, σζηφζν ε παξνχζα εξγαζία επηθεληξψλεηαη θπξίσο ζηηο πξνζπάζεηεο δηεξεχλεζεο ηεο ιεηηνπξγηθφηεηάο ηνπ, πξνθεηκέλνπ λα δηαηππσζνχλ ζπγθεθξηκέλεο ιχζεηο/πνιηηηθέο αληηκεηψπηζεο ησλ πξνβιεκάησλ ησλ ελ ιφγσ πξννξηζκψλ. Ζ Πεξηθέξεηα Ννηίνπ Αηγαίνπ, κηα θαηεμνρήλ ηνπξηζηηθή πεξηθέξεηα, πεξηιακβάλνληαο κηα ζεηξά απφ αλαπηπγκέλα ηνπξηζηηθά λεζηά (Ρφδνο, Κσο, Μχθνλνο, αληνξίλε, χξνο), επηιέρζεθε σο έλα εχινγν πεδίν γηα ηελ έξεπλα ηεο παξνχζαο εξγαζίαο. Δπίζεο, κηα ζεηξά απφ εγγελή ραξαθηεξηζηηθά φπσο ρσξηθφο θαηαθεξκαηηζκφο, γεσγξαθηθή απνκφλσζε θαη αδπλακία επίηεπμεο νηθνλνκηψλ θιίκαθαο ζπληζηνχλ αηηίεο κηαο δπζκελνχο θαηάζηαζεο ζην ζπγθεθξηκέλν λεζησηηθφ ρψξν, ε νπνία ζπλεθηηκάηαη θαηά ηε κειέηε ησλ παξαπάλσ πξννξηζκψλ.

5 5 Ζ ρξνληθή ζηηγκή θαηά ηελ νπνία εθπνλήζεθε ε παξνχζα εξγαζία ζπκπίπηεη κε ηελ αλαγλψξηζε, γηα πξψηε θνξά ζε επίπεδν αλαπηπμηαθνχ πξνγξακκαηηζκνχ, ηεο αλάγθεο γηα κηα δηαθνξνπνηεκέλε πξνζέγγηζε αλαθνξηθά κε ηνπο ζπγθεθξηκέλνπο ηνπξηζηηθνχο πξννξηζκνχο, φπσο ξεηά δηαηππψλεηαη ζην Δπηρεηξεζηαθφ Πξφγξακκα γηα ηε ρσξηθή ελφηεηα Κξήηεο Νήζσλ Αηγαίνπ, ηφρνη ηεο παξνχζαο εξγαζίαο είλαη: Ζ δηάγλσζε ησλ πξνβιεκάησλ ησλ ψξηκσλ ηνπξηζηηθψλ πξννξηζκψλ. Ζ δηαηχπσζε πνιηηηθψλ θαη κέηξσλ επαλαπξνζδηνξηζκνχ ηεο ηνπξηζηηθήο αλάπηπμεο ζηνπο παξαπάλσ πξννξηζκνχο, κε ζηφρν ηε βησζηκφηεηα θαη ηελ αληαγσληζηηθφηεηα. Ζ κειέηε ηνπ πξνβιήκαηνο ζην πιαίζην ηεο ειιεληθήο πξαγκαηηθφηεηαο, θαη πην ζπγθεθξηκέλα ζηνπο ψξηκνπο ηνπξηζηηθνχο πξννξηζκνχο πνπ πεξηιακβάλνληαη ζηελ Πεξηθέξεηα Ννηίνπ Αηγαίνπ, θαη ε εθηίκεζε ηεο πξνζέγγηζεο ηνπ ζέκαηνο απφ ηηο θεληξηθέο θαη ηνπηθέο αξρέο. Γηα ηελ ηεθκεξίσζε ησλ πξνβιεκάησλ θαζψο θαη ησλ πνιηηηθψλ πνπ πηνζεηήζεθαλ κέρξη ζήκεξα ζηνπο παξαπάλσ πξννξηζκνχο ρξεζηκνπνηήζεθαλ πνιιαπιέο δεπηεξνγελείο πεγέο (αμηνινγήζεηο επηρεηξεζηαθψλ πξνγξακκάησλ, ρσξνηαμηθέο θαη άιιεο κειέηεο, δηνηθεηηθά έγγξαθα, ζηαηηζηηθά ηνπξηζηηθψλ θνξέσλ, θ.α.) θαζψο ζεσξνχληαη φηη πξνζθέξνπλ κηα αληηθεηκεληθή πξνζέγγηζε ηεο πθηζηάκελεο θαηάζηαζεο. Απηνχ ηνπ είδνπο ε ηεθκεξίσζε κπνξεί λα αμηνινγεζεί ζε ζπρλά δηαζηήκαηα, πεξηέρεη ζπγθεθξηκέλεο ιεπηνκέξεηεο θαη πξνζθέξεη επξεία θάιπςε ζε ζρέζε κε ην ρξφλν, ην ρψξν θαη ηα γεγνλφηα. Χζηφζν, αλ ε ζπιινγή ή ε έθζεζε ησλ γεγνλφησλ είλαη ειιηπήο, απηνχ ηνπ είδνπο ε ηεθκεξίσζε κπνξεί λα ζεσξεζεί κεξνιεπηηθή 1. Σα απνηειέζκαηα ηεο έξεπλαο ησλ πξνβιεκάησλ πνπ αληηκεησπίδνπλ νη ψξηκνη ηνπξηζηηθνί πξννξηζκνί ηεο Πεξηθέξεηαο Ννηίνπ Αηγαίνπ επηβεβαηψλνπλ ηε ζρεηηθή βηβιηνγξαθία. Αλαθνξηθά κε ηηο πνιηηηθέο πνπ έρνπλ πηνζεηεζεί κέρξη ζήκεξα ζηνπο ελ ιφγσ πξννξηζκνχο, δηαπηζηψζεθε πσο γηα ηελ 4 ε Πξνγξακκαηηθή Πεξίνδν έρεη ζρεδηαζηεί κηα πην κεζνδηθή πξνζέγγηζε ηνπ πξνβιήκαηνο, ε νπνία ελ πνιινίο πηνζεηεί 1 Yin, R. (1994). Case Study Research. Design and Methods, Sage Publications, London.

6 6 ιχζεηο θαη πξαθηηθέο πνπ έρνπλ επηζεκάλεη αξθεηνί κειεηεηέο θαη ζπλάληεζαλ επηηπρή εθαξκνγή ζε αλάινγεο πεξηπηψζεηο. Λέμεηο-θιεηδηά: ψξηκνο ηνπξηζηηθφο πξννξηζκφο, θχθινο δσήο ηνπ ηνπξηζηηθνχ πξννξηζκνχ, καδηθφο ηνπξηζκφο, βηψζηκε ηνπξηζηηθή αλάπηπμε, Local Agenda 21, πεξηθεξεηαθή αλάπηπμε, λεζησηηθφηεηα, νινθιεξσκέλε δηαρείξηζε πξννξηζκνχ, Νφηην Αηγαίν, Γ Κνηλνηηθφ Πιαίζην ηήξημεο, 4 ε Πξνγξακκαηηθή Πεξίνδνο. SUMMARY Tourism sector, having witnessed an exceptional growth during the last decades, dominates the economy of many regions, while, at national level, it accounts for a significant part of the Gross Domestic Product, the total employment and the overall social development and prosperity. Nevertheless, many tourism destinations, mainly located in the Mediterranean Sea and Greece as well, exhibit signs of decline in terms of revenue, social prosperity and environmental quality. This research study aims to examine the course of development and the problems of mature tourism destinations and the relevant policies destined to deal with the aforementioned problems. To this purpose, the research will be grounded on the Tourist Area Life Cycle model (TALC), as conceptualised by Butler in the 80s. TALC has been analysed and criticised by many researchers, however the present study will focus on the attempts to make the model operational, as a way to formulate effective policy responses to decline. The South Aegean Region, one of the most popular tourism regions in Greece, comprising many mature tourism destinations (Rodos, Kos, Mykonos, Santorini, Syros) has been chosen as the research area of this study. Moreover, a series of intrinsic characteristics as spatial fragmentation, insularity and lack of economies of scale are also taken into account.

7 7 The present study was conducted during a time period where development planning takes into account, for the first time, the particularities of the aforementioned destinations and recognises the need for a diversified policy approach, as explicitly stated in the Operational Programme for Crete and South Aegean Islands. The research objectives guiding the study are proposed to be: To examine the problems of mature tourism destinations. To formulate policies and measures of reorganisation / diversification of the tourism product, as a way to respond to decline. To examine the problems of mature tourism destinations in Greece, and particularly in South Aegean, and to evaluate the adopted policies so far. To meet its objectives, the study was based on multiple secondary sources (administrative documents, formal studies, written reports, statistics, etc) as they offer an objective evaluation of the current situation. Documentation, as a source of evidence, can be reviewed repeatedly, contains exact details and offers a broad coverage (time, events and settings). However, if collection or reporting is incomplete, documentation is considered to be biased. The study results seem to verify the relevant literature concerning mature destinations. As far as the adopted policies are concerned, there is evidence that in the 4 th Programming Period a more focused strategy has been adopted, in line with successful measures and practices. Key words: mature tourism destination, TALC, mass tourism, sustainable tourism development, Local Agenda 21, regional development, insularity, destination management, South Aegean Region, 3 rd Community Support Framework, 4 th Programming Period.

8 8 ΔΗΑΓΧΓΖ Ο ηνπξηζκφο αλ θαη απνηειεί έλαλ απφ ηνπο δπλακηθφηεξνπο θιάδνπο ηεο νηθνλνκίαο θαη ζπκβάιιεη ζε θάπνηεο πεξηπηψζεηο θαζνξηζηηθά ζηελ πεξηθεξεηαθή θαη ηνπηθή αλάπηπμε, ελδέρεηαη λα δεκηνπξγήζεη θαη πξνβιήκαηα ζηελ πεξίπησζε πνπ δελ ππάξμεη ζσζηφο ζρεδηαζκφο ηεο ηνπξηζηηθήο αλάπηπμεο. Πνιινί δεκνθηιείο ηνπξηζηηθνί πξννξηζκνί, εηδηθά ηεο Μεζνγείνπ, αληηκεησπίδνπλ ζνβαξά πξνβιήκαηα ππνβάζκηζεο ηνπ ηνπξηζηηθνχ πξντφληνο θαη θζίλνπζαο πνξείαο ηεο νηθνλνκηθήο ηνπο αλάπηπμεο. Ήδε απφ ηε δεθαεηία ηνπ 80, ν Butler πξνζπάζεζε λα δηεξεπλήζεη ηελ πνξεία ηεο ηνπξηζηηθήο αλάπηπμεο ζε έλα ηφπν θαη λα δηακνξθψζεη έλα εμειηθηηθφ κνληέιν πνπ αλαδεηθλχεη ηα ραξαθηεξηζηηθά θαη ηα πξνβιήκαηα πνπ αληηκεησπίδνπλ νη ηνπξηζηηθνί πξννξηζκνί θαηά ηηο δηάθνξεο θάζεηο αλάπηπμήο ηνπο. Ζ παξνχζα εξγαζία, έρνληαο σο αθεηεξία ην κνληέιν ηνπ θχθινπ δσήο ηνπ ηνπξηζηηθνχ πξννξηζκνχ, ζηφρν έρεη λα δηεξεπλήζεη ζηελ ειιεληθή πξαγκαηηθφηεηα ηα πξνβιήκαηα ησλ ψξηκσλ ηνπξηζηηθψλ πξννξηζκψλ, ηα νπνία πξνέθπςαλ εμαηηίαο ηεο άλαξρεο ηνπξηζηηθήο αλάπηπμεο θαη νδήγεζαλ ζε ππνβάζκηζε ηνπ ηνπξηζηηθνχ πξντφληνο θαη κείσζε ηεο ηνπξηζηηθήο δξαζηεξηφηεηαο, θαζψο θαη ηηο πηζαλέο πνιηηηθέο αληηκεηψπηζήο ηνπο, Καη αξρήλ ε παξνχζα εξγαζία παξνπζηάδεη κηα ζχληνκε αλάιπζε ηεο αλάπηπμεο θαη ησλ επηπηψζεσλ ηνπ καδηθνχ ηνπξηζκνχ θαζψο απνηεινχζε, θαη ζπλερίδεη ζε αξθεηέο πεξηπηψζεηο λα απνηειεί, ην θπξίαξρν πξφηππν ηνπξηζηηθήο αλάπηπμεο θαη ζπλδέεηαη άκεζα κε ηνπο ψξηκνπο ηνπξηζηηθνχο πξννξηζκνχο. ηε ζπλέρεηα παξνπζηάδνληαη ηα βαζηθά ραξαθηεξηζηηθά ηεο ηνπξηζηηθήο πξνζθνξάο θαη δήηεζεο. ην δεχηεξν θεθάιαην ην δήηεκα ηεο πεξηθεξεηαθήο αλάπηπμεο ζπλδέεηαη κε ηνλ ηνπξηζκφ θαη δηεξεπλάηαη ε αλάπηπμε κηαο πεξηνρήο κε βάζε ηε ζπγθεθξηκέλε παξαγσγηθή δξαζηεξηφηεηα, ελψ ηδηαίηεξε έκθαζε δίδεηαη ζηηο λεζησηηθέο πεξηνρέο, σο εηδηθή θαηεγνξία ηνπξηζηηθνχ πξννξηζκνχ. Σν επφκελν θεθάιαην εμεηάδεη ην ζέκα ηεο βηψζηκεο ηνπξηζηηθήο αλάπηπμεο θαζψο απνηειεί, ζχκθσλα κε δηεζλείο νξγαληζκνχο θαη θνξείο ηνπξηζκνχ, ην απαξαίηεην πιαίζην κέζα ζην νπνίν νθείιεη λα δηακνξθψλεηαη ζήκεξα ε ηνπξηζηηθή δξαζηεξηφηεηα.

9 9 ην ηέηαξην θεθάιαην επηρεηξείηαη ν εληνπηζκφο, κέζα απφ ηε δηεζλή βηβιηνγξαθία θαη ηε κειέηε βέιηηζησλ πξαθηηθψλ, ησλ θαηάιιεισλ πνιηηηθψλ δηαρείξηζεο ελφο ψξηκνπ ηνπξηζηηθνχ πξννξηζκνχ, ζην πιαίζην πάληα κηαο νινθιεξσκέλεο δηαρείξηζεο (destination management). Σν δεχηεξν κέξνο αθνξά ζηελ πξαθηηθή δηάζηαζε ηεο πξνβιεκαηηθήο ησλ ψξηκσλ ηνπξηζηηθψλ πξννξηζκψλ θαη ζπγθεθξηκέλα κειεηψληαη νη ζπγθεθξηκέλνη πξννξηζκνί ηεο Πεξηθέξεηαο Ννηίνπ Αηγαίνπ. Ζ αλάιπζε ζηεξίρζεθε ζηε κειέηε επίζεκσλ θεηκέλσλ θαζψο θαη ησλ Πεξηθεξεηαθψλ Δπηρεηξεζηαθψλ Πξνγξακκάησλ ηεο πξνεγνχκελεο θαη ηεο λέαο Πξνγξακκαηηθήο Πεξηφδνπ. Αξρηθά απνηππψλεηαη ε πθηζηάκελε θαηάζηαζε θαη ε ζπκβνιή ηεο ηνπξηζηηθήο δξαζηεξηφηεηαο ζηελ πεξηνρή. ηε ζπλέρεηα γίλεηαη κηα επηζθφπεζε ησλ ζηφρσλ θαη απνηειεζκάησλ ηνπ ΠΔΠ ηεο πεξηφδνπ θαη επηρεηξείηαη κηα αλάινγε εθηίκεζε γηα ηε λέα πξνγξακκαηηθή πεξίνδν.

10 10 Α ΜΔΡΟ ΚΔΦΑΛΑΗΟ 1. ΔΞΔΛΗΞΔΗ ΣΟΝ ΣΟΤΡΗΜΟ Ο ηνπξηζκφο απνηειεί έλαλ απφ ηνπο ζεκαληηθφηεξνπο θαη ηαρχηεξα αλαπηπζζφκελνπο ηνκείο ηεο παγθφζκηαο νηθνλνκίαο. Ζ δπλακηθή ηνπ θιάδνπ δηαθαίλεηαη κέζα απφ ηηο εθηηκήζεηο ηνπ World Travel & Tourism Council, θαζψο ε άκεζε θαη έκκεζε ζπλεηζθνξά ηνπ ηνπξηζκνχ, ζε παγθφζκην επίπεδν, ζην Αθαζάξηζην Δγρψξην Πξντφλ γηα ην 2006 ππνινγίδεηαη ζην 10,3%, ελψ γηα ηελ ίδηα ρξνληά ε απαζρφιεζε ζηνλ ηνπξηζκφ αλέξρεηαη ζην 2,8% 2. Ο εληεηλφκελνο αληαγσληζκφο ηεο παγθνζκηνπνηεκέλεο πιένλ ηνπξηζηηθήο νηθνλνκίαο, ηφζν απφ ηελ πιεπξά ηεο πξνζθνξάο κε ηελ εκθάληζε λέσλ ηνπξηζηηθψλ πξννξηζκψλ ρακεινχ θφζηνπο θαη παξαπιήζηνπ πξντφληνο, φζν θαη απφ ηελ πιεπξά ηεο δήηεζεο ιφγσ ηεο κεηεμέιημεο ησλ θαηαλαισηηθψλ πξνηχπσλ θαη ηεο παγθφζκηαο νηθνλνκηθήο χθεζεο, έρνπλ κεηαβάιεη θαζνξηζηηθά ηα ζπζηαηηθά ζηνηρεία ηεο ηνπξηζηηθήο νηθνλνκίαο. Ζ δηεζλήο εκπεηξία δείρλεη φηη ν αληαγσληζκφο εληείλεηαη θαη εζηηάδεηαη φιν θαη πεξηζζφηεξν κεηαμχ πξννξηζκψλ, ελψ ε βειηίσζε ηεο αληαγσληζηηθφηεηαο είλαη ην θιεηδί γηα ηελ επεκεξία ησλ ηνπξηζηηθψλ πξννξηζκψλ. Απηφ επηβάιιεη ηελ αλάγθε ζπλεξγαζίαο κεηαμχ πνιιψλ εκπιεθφκελσλ θνξέσλ ηνπ δεκφζηνπ θαη ηδησηηθνχ ηνκέα, θαζψο ν ηνπξηζκφο είλαη ζχλζεηνο θιάδνο πνπ εμαξηάηαη απφ ηε ζπλνιηθή πνηφηεηα εμππεξέηεζεο, ππεξεζηψλ θαη ππνδνκψλ ζε έλα πξννξηζκφ ΣΟ ΠΡΟΣΤΠΟ ΣΟΤ ΟΡΓΑΝΧΜΔΝΟΤ ΜΑΕΗΚΟΤ ΣΟΤΡΗΜΟΤ Σν πξφηππν ηνπ νξγαλσκέλνπ καδηθνχ ηνπξηζκνχ θπξηαξρεί ζηνλ παγθφζκην ηνπξηζκφ ζηελ πεξίνδν κεηά ην 1970, θαη ζπλδέεηαη άκεζα κε ηελ αλάπηπμε πνιιψλ πεξηνρψλ θαη θξαηψλ ηνπ θφζκνπ. Αθνξά ηε κεηαθίλεζε κεγάινπ αξηζκνχ αλζξψπσλ, κέζα απφ ηππνπνηεκέλα παθέηα δηαθνπψλ, ζε ζέξεηξα πνπ έρνπλ ζρεδηαζηεί εηδηθά ή έρνπλ πξνζαξκνζηεί έηζη ψζηε λα εμππεξεηνχλ απηφλ ηνλ ζθνπφ 4. 2 World Travel and Tourism Council (WTTC), (2006). Progress and Priorities 2006/07. 3 Δζληθφ ηξαηεγηθφ Πιαίζην Αλαθνξάο Ηαλνπάξηνο Middleton, V. and Hawkins, R. (2004). Σνπξηζηηθφ Μάξθεηηλγθ γηα Βηψζηκε Αλάπηπμε. Δθδφζεηο Κξηηηθή Α.Δ., Αζήλα.

11 11 Ζ δήηεζε γηα απηφ ην πξφηππν εμαξηάηαη ζπλήζσο άκεζα απφ ηηο αλαπηπγκέλεο ρψξεο απνζηνιήο ηνπξηζηψλ, φπνπ νη πιεξσκέλεο δηαθνπέο είλαη πιένλ επξχηαηα δηαδεδνκέλνο ζεζκφο. Σν γεγνλφο φηη κεγάιν κέξνο ηεο δήηεζεο αθνξά νξγαλσκέλα ηνπξηζηηθά παθέηα πνπ πξνσζνχληαη απφ ηνπο tour operators, έρεη σο απνηέιεζκα ηνλ επεξεαζκφ ησλ επηινγψλ ησλ ηνπξηζηψλ απφ ηελ πνιηηηθή απηψλ ησλ εηαηξεηψλ 5. Βαζηθά ραξαθηεξηζηηθά ηεο αλάπηπμεο ηνπ καδηθνχ ηνπξηζκνχ είλαη 6 : Oη εθηεηακέλεο θαη νξγαλσκέλεο ππνδνκέο θαη ππεξεζίεο πνπ πξνζθέξεη γηα ηελ εμππεξέηεζε ησλ ηνπξηζηψλ. H θαζνξηζηηθή παξνπζία ηνπ πξνηχπνπ ζηελ παξαγσγηθή δνκή ηεο πεξηνρήο, ε νπνία έρεη σο απνηέιεζκα ζρεδφλ ην ζχλνιν ησλ ππφινηπσλ θιάδσλ λα εμαξηψληαη ζηαδηαθά απφ ηνλ ηνπξηζκφ. H επνρηθφηεηα ηεο δήηεζεο, κε αηρκή (αλάινγα κε ηελ ηνπξηζηηθή πεξηνρή) ην ρεηκψλα ή ην θαινθαίξη. Οη πεξηνρέο πνπ, θαηά θχξην ιφγν, πηνζεηνχλ απηφ ην πξφηππν δηαζέηνπλ πινχζηνπο πεξηβαιινληηθνχο θαη πνιηηηζκηθνχο πφξνπο, θαη ζηαδηαθά κεηαηξέπνληαη ζε ζέξεηξα ηνπξηζκνχ ηεο θαινθαηξηλήο ή ηεο ρεηκεξηλήο πεξηφδνπ, κε ζπγθξνηεκέλε δηαθεκηζηηθή εηθφλα ζε εζληθφ ή δηεζλέο επίπεδν. Oη ζπρλά δπζκελείο επηπηψζεηο ηεο αλάπηπμήο ηνπ ζηελ ηνπηθή θνηλσλία, ηελ νηθνλνκία θαη ην πεξηβάιινλ. O καδηθφο ηνπξηζκφο αθνινπζεί ην θνξληηθφ κνληέιν παξαγσγήο ην νπνίν βαζίδεηαη ζε έιιεηςε δηαθνξνπνίεζεο θαη πςειή ηππνπνίεζε ηνπ πξνζθεξφκελνπ πξντφληνο, επηδηψθνληαο νηθνλνκίεο θιίκαθαο (economies of scale) κέζα απφ ηελ πξνψζεζε ζπγθεθξηκέλσλ ηνπξηζηηθψλ παθέησλ. ηελ πξνθεηκέλε πεξίπησζε ην πξντφλ δελ ζρεδηάδεηαη κε γλψκνλα ηηο αλάγθεο ηνπ θαηαλαισηή - ηνπξίζηα αιιά ηνπ παξαγσγνχ. Έληνλε εμάξηεζε απφ ηνπο tour operator. Ζ αθνινπζνχκελε ζηξαηεγηθή κάξθεηηλγθ βαζίδεηαη θπξίσο ζηε ρακειή ηηκή. 5 Κνθθψζεο, Υ. θαη Σζάξηαο, Π. (2001). Βηψζηκε Σνπξηζηηθή Αλάπηπμε θαη Πεξηβάιινλ. Δθδφζεηο Κξηηηθή Α.Δ., Αζήλα. 6 Κνθθψζεο, Υ. θαη Σζάξηαο, Π. (2001). Βηψζηκε Σνπξηζηηθή Αλάπηπμε θαη Πεξηβάιινλ. Δθδφζεηο Κξηηηθή Α.Δ., Αζήλα; Knowles, T. and Curtis, S. (1999). The market viability of European mass tourist destinations: a post-stagnation life-cycle analysis, International Journal of Tourism Research, 1:

12 12 Σα παξαπάλσ ζηνηρεία, ζε ζπλδπαζκφ κε ηελ αλάδεημε λέσλ πξννξηζκψλ θαη ηε δηαθνξνπνίεζε ζηηο πξνηηκήζεηο ησλ ηνπξηζηψλ, νδεγνχλ κνηξαία ζε κείσζε ηεο αληαγσληζηηθφηεηάο ησλ ζπγθεθξηκέλσλ ηνπξηζηηθψλ πξννξηζκψλ. Δπηπιένλ, κηα ζεηξά απφ επηπηψζεηο ζην πεξηβάιινλ, ηελ θνηλσλία θαη ηελ νηθνλνκία επεξεάδνπλ ηφζν ηελ αληαγσληζηηθφηεηα φζν θαη ηε βησζηκφηεηα ησλ πξννξηζκψλ πνπ έρνπλ αλαπηπρζεί κε βάζε ην ζπγθεθξηκέλν πξφηππν Δπηπηώζεηο ζην θπζηθό θαη δνκεκέλν πεξηβάιινλ 7 Ο ηνπξηζκφο, φπσο θάζε αλζξψπηλε δξαζηεξηφηεηα, έρεη αξλεηηθέο επηπηψζεηο ζηνπο θπζηθνχο πφξνπο θαη ηα νηθνζπζηήκαηα, θαη εηδηθφηεξα ν καδηθφο ηνπξηζκφο πνπ πεξηιακβάλεη κεγάινπο αξηζκνχο ηνπξηζηψλ ζε πεξηνξηζκέλε ρξνληθή πεξίνδν. Οη θπξηφηεξεο επηπηψζεηο αθνξνχλ ζηα παξαθάησ δεηήκαηα: Φπζηθνί πόξνη. Ζ ηνπξηζηηθή αλάπηπμε, είηε κε ηελ επέθηαζή ηεο ζην ρψξν ηεο ππαίζξνπ είηε κε ηελ αλάπηπμε κεγάιεο θιίκαθαο ησλ ππνδνκψλ, θαηαιήγεη λα επεξεάδεη ηελ ηζνξξνπία ηνπ θπζηθνχ πεξηβάιινληνο. Δλδεηθηηθά αλαθέξνληαη ε ππεξάληιεζε ησλ παξάθηησλ πδξνθνξέσλ, ε αηκνζθαηξηθή ξχπαλζε, ε ππνβάζκηζε ηεο πνηφηεηαο ηνπ ζαιάζζηνπ πεξηβάιινληνο θαη ε γεληθφηεξε δηαηάξαμε ηεο ιεηηνπξγίαο θαη δνκήο ησλ νηθνζπζηεκάησλ. Αζηηθνπνίεζε ηνπ αγξνηηθνύ ρώξνπ, κέζσ ππνβάζκηζεο ηνπ ηνπίνπ, αιιαγήο ή αληαγσληζκνχ ρξήζεσλ γεο. Ο ηνπξηζκφο ιεηηνπξγεί νιηζηηθά ζηηο πεξηνρέο φπνπ θπξηαξρεί ην πξφηππν ηνπ καδηθνχ ηνπξηζκνχ, δηεθδηθψληαο δηαξθψο θαη πεξηζζφηεξν ρψξν γηα δξαζηεξηφηεηεο θαη ππνδνκέο. Πεξηνρέο κε ηδηαίηεξε ηζηνξηθή θαη πνιηηηζκηθή αμία. Σν δνκεκέλν πεξηβάιινλ κε ηζηνξηθή θαη πνιηηηζηηθή αμία, ιφγσ ηνπ ελδηαθέξνληνο πνπ παξνπζηάδεη, δέρεηαη ζπρλά ζεκαληηθέο πηέζεηο απφ ηε δηαθίλεζε κεγάινπ αξηζκνχ επηζθεπηψλ. Υπνδνκέο θαη ππεξεζίεο. Ο καδηθφο ηνπξηζκφο δηακνξθψζεθε ζε κηα επνρή πνπ ε ηνπξηζηηθή θαη ρσξνηαμηθή πνιηηηθή δελ ήηαλ επαξθψο δηακνξθσκέλεο. Καηά ζπλέπεηα εκθαλίδνληαη πξνβιήκαηα ζηηο ππνδνκέο θαη ππεξεζίεο πνπ απνξξένπλ απφ ηνλ καδηθφ θαη αλεμέιεγθην ηξφπν δηακφξθσζήο ηνπο φπσο: κεγάιεο πεπαιαησκέλεο κνλάδεο κε ηεξάζηην θφζηνο αλαθαίληζεο απνθαηάζηαζεο, ην νπνίν ζπρλά απνθεχγεηαη, κεζαίεο κνλάδεο κε ρακειήο 7 Κνθθψζεο, Υ., Σζάξηαο, Π. (2001). Βηψζηκε Σνπξηζηηθή Αλάπηπμε θαη Πεξηβάιινλ. Δθδφζεηο Κξηηηθή Α.Δ., Αζήλα.

13 13 πνηφηεηαο πξνζθεξφκελεο ππεξεζίεο, ειιείςεηο ζηα δίθηπα χδξεπζεο θαη απνρέηεπζεο, ρακειέο ηηκέο θιηλψλ θαη επηπέδνπ ππεξεζηψλ θαη επνκέλσο πξνζέιθπζε ηνπξηζηψλ ρακεινχ νηθνλνκηθνχ επηπέδνπ. Φέξνπζα ηθαλόηεηα ησλ πεξηνρώλ. Χο θέξνπζα ηθαλφηεηα ηεο ηνπξηζηηθήο πεξηνρήο νξίδεηαη ε ηθαλφηεηα ηνπ πεξηβάιινληνο θαη ηεο θνηλσληθννηθνλνκηθήο δνκήο λα απνξξνθήζεη ζπγθεθξηκέλε θιίκαθα ππνδνκψλ θαη αξηζκφ ηνπξηζηψλ, ρσξίο λα δηαηαξαρζεί ε ηζνξξνπία ηνπ ζπζηήκαηνο θαη ρσξίο λα κεησζεί ε ηθαλνπνίεζε ησλ ηνπξηζηψλ. ηελ πεξίπησζε ηνπ καδηθνχ ηνπξηζκνχ, ηα φξηα απηά ζπρλά ππεξβαίλνληαη δεκηνπξγψληαο πιεζψξα πξνβιεκάησλ Δπηπηώζεηο ζηελ νηθνλνκία 9 Οη θπξηφηεξεο απφ ηηο επηπηψζεηο ηνπ καδηθνχ ηνπξηζκνχ ζηελ νηθνλνκία αθνξνχλ ζηα εμήο δεηήκαηα: Απαζρόιεζε: ζε κεγάιν πνζνζηφ επνρηθή, αλεηδίθεπηε θαη πεξηζηαζηαθή. Πεξηθεξεηαθή αλάπηπμε: αλαθφπηεηαη ζηηο πεξηπηψζεηο φπνπ ν καδηθφο ηνπξηζκφο απνηειεί ηελ θπξίαξρε παξαγσγηθή δξαζηεξηφηεηα. Ιζνδύγην πιεξσκώλ: επηβαξχλεηαη ζηηο ηνπξηζηηθέο πεξηνρέο εμαηηίαο ηεο αλάγθεο λα εηζάγνπλ είδε θαη πξντφληα αλαγθαία γηα ηελ ιεηηνπξγία ηνπ ηνπξηζηηθνχ ηνκέα. Πιεζσξηζκόο θαη αύμεζε ησλ ηηκώλ γεο θαη δηαβίσζεο ζε ηνπηθό επίπεδν: ν ηνπξηζκφο δεκηνπξγεί πιεζσξηζηηθέο πηέζεηο, κε απνηέιεζκα λα απμάλεηαη ην θφζηνο δσήο ζε ηνπηθφ επίπεδν, ηδηαίηεξα ζε πεξηπηψζεηο φπνπ ε αλάπηπμή ηνπ είλαη καδηθή θαη νξγαλσκέλε. πρλά επίζεο, εμαηηίαο θαη ηεο ηαρχηαηεο νηθνπεδνπνίεζεο, ππάξρεη ππεξβνιηθή αχμεζε ζηηο ηηκέο ηεο γεο, γεγνλφο πνπ ζρεηίδεηαη θαη κε ηε γεληθφηεξε ηάζε γηα ρσξηθή επέθηαζε ησλ δξαζηεξηνηήησλ ηνπ, ηδηαίηεξα ζηηο πεξηνρέο κε καδηθφ νξγαλσκέλν ηνπξηζκφ φπνπ ππάξρεη θαη ε κεγαιχηεξε δήηεζε. 8 Coccossis, H.N. and Parpairis, A. (2000). Tourism and the environment some observations on the concept of carrying capacity in Briassoulis, H. and van der Straaten, J. (eds) Tourism and the Environment. Regional, economic, cultural and policy issues. Kluwer. 9 Williams, A.M. and Shaw, G. (1994) Tourism and Development: Introduction in Williams, A.M. and Shaw, G. (eds) Tourism and Economic Development: Western European Experiences, Belhaven Press, London.

14 Δπηπηώζεηο ζηελ θνηλωλία θαη ηνλ πνιηηηζκό 10 Οη θπξηφηεξεο απφ ηηο αξλεηηθέο επηπηψζεηο ηεο ηνπξηζηηθήο αλάπηπμεο ζηελ θνηλσλία θαη ηνλ πνιηηηζκφ ζρεηίδνληαη κε ηα παξαθάησ δεηήκαηα: Κνηλσληθή δνκή: αιιάδνπλ ηα ραξαθηεξηζηηθά θαη νη ιεηηνπξγίεο ηεο ηνπηθήο θνηλσλίαο. Δπηθξαηνχλ παξαγσγηθέο δνκέο πνπ ζπλδένληαη κε ηνλ ηνπξηζκφ θαη άκεζα ή έκκεζα νδεγνχλ ζε έλαλ λέν ηχπν αζηηθνπνηεκέλεο θνηλσληθήο δνκήο φπνπ ν ηνπξηζκφο θπξηαξρεί ζε φια ηα επίπεδα. Επαγγεικαηηθή θαη θνηλσληθή θηλεηηθόηεηα: ζηαδηαθή, άκεζε ή έκκεζε εγθαηάιεηςε θιάδσλ φπσο ε γεσξγν-θηελνηξνθία, ε βηνκεραλία ή νη ππεξεζίεο κε παξάιιειε ζηξνθή ζηνλ ηνπξηζκφ. Επηθνηλσλία ησλ ληόπησλ κε ηνπο ηνπξίζηεο: ζηνλ καδηθφ ηνπξηζκφ ε επηθνηλσλία εκπνξεπκαηνπνηείηαη, κε απνηέιεζκα ηφζν νη ληφπηνη φζν θαη νη ηνπξίζηεο λα θαηαιήγνπλ ζε κηα απξφζσπε ζρέζε εκπνξηθήο ζπλαιιαγήο. Αιιαγέο ζηηο θνηλσληθέο ζρέζεηο, ηα ήζε, ηα έζηκα θαη ην γεληθόηεξν ηξόπν δσήο: νη λέεο παξαγσγηθέο θαη θνηλσληθέο δνκέο πνπ θπξηαξρνχλ έρνπλ αζηηθά ραξαθηεξηζηηθά θαη επηθέξνπλ ζεηξά αιιαγψλ ζηνλ ηξφπν δσήο θαη ζπκπεξηθνξάο, ζηηο ζρέζεηο ησλ δχν θχισλ, ζηελ εθηίκεζε ηεο ηνπηθήο παξάδνζεο, θ.α. Εκπνξεπκαηνπνίεζε δξαζηεξηνηήησλ θαη πξντόλησλ ηνπ ηνπηθνύ πνιηηηζκνύ θαη ηεο παξάδνζεο: κνξθέο ηνπ ηνπηθνχ πνιηηηζκνχ φπσο πνιηηηζηηθέο εθδειψζεηο, βηνηερληθά πξντφληα, ρεηξνηερλήκαηα, θ.α., κεηαηξέπνληαη ζε ηνπξηζηηθά πξντφληα, ηα νπνία πνιχ ζπρλά είλαη ρακειήο πνηφηεηαο θαη δελ απνδίδνπλ πηζηά ηα ραξαθηεξηζηηθά ηεο ηνπηθήο παξάδνζεο ή ηνπ πνιηηηζκνχ. Δίλαη θαλεξή ε ηδηαίηεξε δπλακηθή ηνπ ηνπξηζκνχ ε νπνία δχλαηαη λα δηακνξθψλεη ηα θνηλσληθά θαη νηθνλνκηθά ραξαθηεξηζηηθά ησλ πεξηνρψλ θαη κνηξαία λα πξνζδηνξίδεη ηελ αλαπηπμηαθή πνξεία ηνπο. Ο πξνγξακκαηηζκφο, ε ζρεδίαζε θαη δηαρείξηζε ηεο ηνπξηζηηθήο αλάπηπμεο είλαη αλαγθαίνη πξνθεηκέλνπ νη ηνπηθέο θνηλσλίεο λα κπνξέζνπλ λα επσθειεζνχλ απφ ηνλ ηνπξηζκφ ζε κηα καθξνρξφληα θαη βηψζηκε βάζε. Αξρηθά, φκσο, απαξαίηεην είλαη λα κειεηεζνχλ ηα βαζηθά ραξαθηεξηζηηθά ηεο ηνπξηζηηθήο πξνζθνξάο θαη δήηεζεο θαζψο αλαπηχζζνληαη ζε επξχηεξν (ππεξεζληθφ) επίπεδν, ελψ νη εκπιεθφκελνη είλαη πνιινί. 10 Σζάξηαο, Π. (1996). Σνπξίζηεο, ηαμίδηα, ηφπνη: θνηλσληνινγηθέο πξνζεγγίζεηο ζηνλ ηνπξηζκφ. Δθδφζεηο Δμάληαο, Αζήλα.

15 Ζ ΣΟΤΡΗΣΗΚΖ ΠΡΟΦΟΡΑ Ζ ηνπξηζηηθή πξνζθνξά είλαη δχζθνιν λα νξηζηεί κε αθξίβεηα εμαηηίαο ηεο ίδηαο ηεο θχζεο ηνπ ηνπξηζηηθνχ πξντφληνο αιιά θαη ηεο δηαδηθαζίαο παξάδνζήο ηνπ. Σν ηνπξηζηηθφ πξντφλ δηαζέηεη φια εθείλα ηα ηδηαίηεξα ραξαθηεξηζηηθά πνπ δηαθξίλνπλ ηνλ ηνκέα ησλ ππεξεζηψλ 11 (κε θαηνρή, απνπζία πιηθήο ππφζηαζεο, ηάζε γηα θζνξά, κε επηδεθηηθφηεηα δηαρσξηζκνχ, εηεξνγέλεηα). Δπηπιένλ, ν θαηαλαισηήο πξέπεη λα ηαμηδέςεη γηα λα ην θαηαλαιψζεη, ελψ ε πνηφηεηά ηνπ επεξεάδεηαη ζεκαληηθά απφ ηνπο θπζηθνχο θαη αλζξσπνγελείο πφξνπο ηνπ πξννξηζκνχ 12. Οη παξαπάλσ ηδηαηηεξφηεηεο ηνπ ηνπξηζηηθνχ πξντφληνο ηειηθά ππνλννχλ πσο ζεκαληηθφο αξηζκφο θεθαιαίσλ πξέπεη λα επελδπζεί ζε δηαθνξεηηθέο ππεξεζίεο θαη θέληξα παξαγσγήο, νχησο ψζηε ν ηνπξηζηηθφο πξννξηζκφο λα παξακείλεη ειθπζηηθφο 13. Πξαθηηθά, πξφθεηηαη γηα έλα ζχλζεην πξντφλ ην νπνίν εκπιέθεη κεηαθνξέο, θαηαιχκαηα, θπζηθνχο πφξνπο, ζίηηζε, δηαζθέδαζε θαζψο θαη κηα ζεηξά απφ άιιεο ππνδνκέο θα ππεξεζίεο (καγαδηά, ηξάπεδεο, ηνπξηζηηθά πξαθηνξεία, θ.α.). Δχινγν ινηπφλ είλαη λα πξνθχπηνπλ δπζθνιίεο θαηά ηελ αλάιπζε ηεο ηνπξηζηηθήο πξνζθνξάο, ε νπνία ηειηθά απνηειεί έλα κείγκα απφ θιάδνπο θαη αγνξέο Θεωξία Σνπξηζηηθήο Πξνζθνξάο Με ηνλ φξν ηνπξηζηηθή πξνζθνξά ελλννχκε ηελ πνζφηεηα ησλ ηνπξηζηηθψλ πξντφλησλ, αγαζψλ θαη ππεξεζηψλ, πνπ νη πσιεηέο είλαη δηαηεζεηκέλνη λα πσιήζνπλ ζηελ ηνπξηζηηθή αγνξά ζε κηα ζπγθεθξηκέλε ηηκή, ζηε δηάξθεηα κηαο νξηζκέλεο ρξνληθήο πεξηφδνπ 14. Ζ ζπλάξηεζε ηνπξηζηηθήο πξνζθνξάο είλαη ε ζρέζε πνπ ζπλδέεη ηελ πνζφηεηα ηνπ ηνπξηζηηθνχ πξντφληνο κε ηηο πνζφηεηεο ησλ ζπληειεζηψλ πνπ ρξεζηκνπνηνχληαη γηα ηελ παξαγσγή ηνπ. Οη πξνζδηνξηζηηθνί παξάγνληεο ηεο ηνπξηζηηθήο πξνζθνξάο είλαη νη αθφινπζνη 15 : νη κεηαβνιέο ζηελ ηερλνινγία ζεκαίλνπλ κεηαβνιέο ζηε ζπλάξηεζε παξαγσγήο ελφο ηνπξηζηηθνχ πξντφληνο, δειαδή κεηαηνπίζεηο ζηηο θακπχιεο πξνζθνξάο ησλ ηνπξηζηηθψλ πξντφλησλ; 11 Brassington, F. and Pettitt, S. (2003). Principles of Marketing, Pearson Education Ltd, Edinburgh. 12 Sinclair, M., Stabler, M. (1997). The Economics of Tourism, London, Routledge. 13 Page, S. (2005). Tourism Management. Managing for change. Elsevier, Butterworth, Heinemann 14 Λαγφο, Γ.Γ. (2005) Σνπξηζηηθή Οηθνλνκηθή. Δθδφζεηο Κξηηηθή Α.Δ., Αζήλα. 15 πσο παξαπάλσ

16 16 νη κεηαβνιέο ζηηο ηηκέο ησλ παξαγσγηθώλ ζπληειεζηώλ ησλ ηνπξηζηηθψλ πξντφλησλ: φηαλ κεηαβάιινληαη νη ηηκέο απηψλ, κεηαβάιιεηαη πξνο ηελ ίδηα θαηεχζπλζε θαη ην θφζηνο παξαγσγήο ηνπ ηνπξηζηηθνχ πξντφληνο ή ηεο ππεξεζίαο; ε ηηκή ηνπ πξνζθεξόκελνπ πξντόληνο, ε νπνία απνηειεί θίλεηξν γηα αχμεζε ή κείσζε ηεο ηνπξηζηηθήο παξαγσγήο; νη ηηκέο ησλ άιισλ ηνπξηζηηθώλ πξντόλησλ; θαη ν αξηζκόο ησλ παξαγσγηθώλ ηνπξηζηηθώλ κνλάδσλ. Καζψο παξαπάλσ εμεηάζηεθε ην θαηλφκελν ηνπ καδηθνχ ηνπξηζκνχ, θαη πξνηνχ αλαιπζνχλ νη επηπηψζεηο ηνπ θαη επηρεηξεζεί ε δηαζχλδεζή ηνπ κε ηνπο ψξηκνπο ηνπξηζηηθνχο πξννξηζκνχο, ρξήζηκν είλαη λα γίλεη κλεία ζηελ πξνζέγγηζε ησλ Sinclair θαη Stabler 16 (1997) νη νπνίνη επηρεηξνχλ κηα ζχλδεζε ηεο ηνπξηζηηθήο πξνζθνξάο κε ηηο νηθνλνκηθέο ζεσξίεο ηνπ αληαγσληζκνχ θαη ην παξαδνζηαθφ κνληέιν ησλ κνξθψλ αγνξάο (ηέιεηνο αληαγσληζκφο, κνλνπψιην, νιηγνπψιην, θιπ). Οιηγνπσιηαθέο δνκέο αγνξάο πξνθχπηνπλ φηαλ έλαο κηθξφο αξηζκφο παξαγσγψλ/πξνκεζεπηψλ (ζηελ πεξίπησζε ηνπ καδηθνχ ηνπξηζκνχ νη ηζρπξνί κεζάδνληεο) θπξηαξρνχλ ζηελ αγνξά. Ζ θάζε επηρείξεζε έρεη νξηζκέλν έιεγρν ζηηο απνθάζεηο γηα ηελ ηηκή θαη ηελ παξαγφκελε πνζφηεηα (output) θαη ππάξρνπλ ζεκαληηθά εκπφδηα ζην λα κπεη ή λα βγεη κηα επηρείξεζε απφ ηελ αγνξά. Σν ζεκαληηθφ ζε απηή ηελ πεξίπησζε είλαη φηη κηα κείσζε ηεο ηηκήο απφ ηελ πιεπξά ελφο αληαγσληζηή ζα παξαθηλήζεη θαη ηνπο ππφινηπνπο λα αθνινπζήζνπλ θαη έηζη δελ ζα νδεγήζεη ζε αχμεζε ηνπ κεξηδίνπ αγνξάο (αλειαζηηθφηεηα ηηκήο πξνο δήηεζε). Αληίζεηα, κηα αχμεζε ηεο ηηκήο, κε ζηαζεξέο ηηο ηηκέο ησλ αληαγσληζηψλ, νδεγεί ζε κείσζε ηνπ κεξηδίνπ αγνξάο (ειαζηηθφηεηα ηηκήο πξνο δήηεζε). Γηα ην ιφγν απηφ ε επηθξαηνχζα ηηκή ζε νιηγνπσιηαθέο αγνξέο είλαη απηή πνπ νδεγεί ζε κεγηζηνπνίεζε ησλ θεξδψλ γηα ηνπο θχξηνπο αληαγσληζηέο. ηαλ θπξηαξρεί ην πξφηππν ηνπ καδηθνχ ηνπξηζκνχ είλαη θαλεξφ πσο νη ελδηάκεζνη είλαη ζε ζέζε λα επεξεάζνπλ θαζνξηζηηθά ηελ πξνζθεξφκελε πνζφηεηα, πνηφηεηα θαζψο θαη ηελ ηηκή ηεο θαη ελ ηέιεη βαζηθά ζηνηρεία ηεο αληαγσληζηηθφηεηαο θαη 16 Sinclair, M., Stabler, M. (1997). The Economics of Tourism, London, Routledge.

17 17 βησζηκφηεηαο ηνπ ηνπξηζηηθνχ πξννξηζκνχ. Ο ζπληειεζηήο ηηκή είλαη θαζνξηζηηθφο θαη νη ηνπηθνί παξαγσγνί ειάρηζηε επηξξνή έρνπλ ζηελ δηακφξθσζή ηεο. Υξήζηκν σζηφζν είλαη ζε απηφ ην ζεκείν λα γίλεη κηα απφπεηξα θαηεγνξηνπνίεζεο ηεο δνκήο ηεο αγνξάο ηεο ηνπξηζηηθήο πξνζθνξάο, θαζψο εκπιέθνληαη κηα πιεζψξα απφ ζπζηαηηθά θαη ππνθείκελα θαηά ηε δηακφξθσζή ηεο Γνκή ηεο αγνξάο ωο πξνο ηελ ηνπξηζηηθή πξνζθνξά Ζ ηνπξηζηηθή πξνζθνξά πεξηιακβάλεη πνιινχο ηνκείο πξντφλησλ θαη ππεξεζηψλ θαη έρνπλ δηαηππσζεί δηάθνξεο πξνζεγγίζεηο σο πξνο ηε δνκή απηήο. Γηα παξάδεηγκα, ν Sessa 17 (1983) θαηεγνξηνπνίεζε ηα ζπζηαηηθά ηεο ηνπξηζηηθήο πξνζθνξάο σο εμήο: Τνπξηζηηθνί πόξνη (tourism resources) κηαο πεξηνρήο (θπζηθνί θαη αλζξψπηλνη); Γεληθή θαη ηνπξηζηηθή ππνδνκή (general & tourism infrastructure), πνπ πεξηιακβάλεη ηηο ππνδνκέο κεηαθνξψλ θαη ηειεπηθνηλσληψλ; Εγθαηαζηάζεηο ππνδνρήο (receptive facilities), πνπ πεξηιακβάλεη ηε δηακνλή θαη ηελ εζηίαζε; Εγθαηαζηάζεηο άζιεζεο θαη ςπραγσγίαο (entertainment & sports facilities) κε έκθαζε ζηηο ηνπξηζηηθέο δξαζηεξηφηεηεο; Τνπξηζηηθέο ππεξεζίεο ππνδνρήο θαη αληαπόθξηζεο (tourism reception services), πνπ πεξηιακβάλνπλ ηνπξηζηηθά πξαθηνξεία, ηνπξηζηηθά γξαθεία, εηαηξείεο ελνηθίαζεο απηνθηλήησλ, μελαγνχο θαη κεηαθξαζηέο. ηελ ίδηα πεξίπνπ ινγηθή, ν Σζάξηαο 18 (2001) επηρεηξεί κηα πην ζπλνπηηθή ζεκαηηθή ηαμηλφκεζε ηεο ηνπξηζηηθήο πξνζθνξάο σο εμήο: Πόξνη (θπζηθνί, πεξηβαιινληηθνί, πνιηηηζκηθνί θαη ηζηνξηθνί, αλζξσπνγελείο) Υπνδνκέο θαη ππεξεζίεο (π.ρ. μελνδνρεία, πξαθηνξεία, εηαηξείεο κεηαθνξψλ, ιηκάληα, αεξνδξφκηα, επηρεηξήζεηο εζηίαζεο θαη αλαςπρήο, θ.α.) Οη πξνδηαγξαθέο, σζηφζν, ελφο πξντφληνο θαζνξίδνπλ θαηά πνιχ ηελ εηθφλα θαη ην branding 19 πνπ κηα επηρείξεζε είλαη ζε ζέζε λα δηακνξθψζεη, επεξεάδνληαο 17 Sessa, A. (1983). Elements of Tourism. Catal,Rome 18 Κνθθψζεο, Υ., Σζάξηαο, Π. (2001). Βηψζηκε Σνπξηζηηθή Αλάπηπμε θαη Πεξηβάιινλ. Δθδφζεηο Κξηηηθή Α.Δ., Αζήλα. 19 Branding: ε δεκηνπξγία ελφο πνιπδηάζηαηνπ ραξαθηήξα γηα ην πξντφλ πνπ θαζνξίδεηαη απφ νλφκαηα, ζχκβνια, θ.α. ηα νπνία βνεζνχλ ην πξντφλ λα δηαθνξνπνηεζεί απφ ηνλ αληαγσληζκφ θαη ηνλ πειάηε λα

18 18 πθηζηάκελνπο θαη κειινληηθνχο πειάηεο. ηελ πεξίπησζε ηνπ ηνπξηζηηθνχ πξννξηζκνχ, ε εηθφλα ηνπ επεξεάδεη ζεκαληηθά ηε δηαδηθαζία επηινγήο. Οη εηθφλεο δελ είλαη απαξαίηεηα βαζηζκέλεο ζε γεγνλφηα ή εκπεηξίεο αιιά απνηεινχλ πάληνηε ηζρπξά εξεζίζκαηα 20. Πξαθηηθά, απηφ ζεκαίλεη πσο ε επξχηεξε ηνπξηζηηθή βηνκεραλία θαζψο θαη νη θνξείο πνπ είλαη ππεχζπλνη γηα ην ηνπξηζηηθφ πξντφλ πξέπεη λα ζπλεξγαζηνχλ πξνο έλα θνηλφ ζηφρν θαη λα πξνβάιινπλ κε ζπλέπεηα ηα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ πξννξηζκνχ, ψζηε λα δηαηεξεζεί θαη λα εληζρπζεί ε εηθφλα ηνπ. ε απηή ηε ινγηθή ν Page 21 (2005) ζεσξεί πσο θάζε απφπεηξα θαηεγνξηνπνίεζεο ηεο ηνπξηζηηθήο πξνζθνξάο δελ ζα πξέπεη λα αγλνεί θαη άυια ζηνηρεία φπσο ε εηθφλα ηνπ ηνπξηζηηθνχ πξννξηζκνχ. Ο ίδηνο ν Page 22 (2005) παξνπζηάδεη ηελ ηδέα ηεο ηνπξηζηηθήο εθνδηαζηηθήο αιπζίδαο, ππνζηεξίδνληαο φηη ηαηξηάδεη ζηνλ ηνπξηζκφ, εθφζνλ ην πξντφλ, ε ππεξεζία ή ε εκπεηξία πνπ θαηαλαιψλεηαη, ζηελ νπζία ζπλαξκνινγείηαη θαη πξνυπνζέηεη κηα κεγάιε πνηθηιία πξνκεζεπηψλ. Βαζηθά ηκήκαηα απηήο ηεο εθνδηαζηηθήο αιπζίδαο απνηεινχλ ν θαηαλαισηήο, ην ηνπξηζηηθφ παθέην πνπ αγνξάδεη (δηακνλή, ηαμίδη θαη ζρεηηδφκελεο ππεξεζίεο), ε πηήζε ζηνλ πξννξηζκφ, ε κεηαθνξά απφ ην αεξνδξφκην ζηνλ ηφπν δηακνλήο θαη, ηειηθά, ν ίδηνο ν θαηαλαισηήο σο επηζθέπηεο ηνπξίζηαο ζηνλ πξννξηζκφ. Σειηθά, ν Page επηιέγεη λα επηθεληξσζεί ζηα βαζηθά ζπζηαηηθά ηεο ηνπξηζηηθήο βηνκεραλίαο, δειαδή ηε δηακνλή, ηα αμηνζέαηα θαη ηηο δξαζηεξηφηεηεο, ηηο κεηαθνξέο, ηνπο ηνπξηζηηθνχο νξγαληζκνχο ηνπ δεκφζηνπ θαη ηνπ ηδησηηθνχ ηνκέα θαη ηηο ζρεηηδφκελεο ππεξεζίεο. αλαπηχμεη κηα πξνζσπηθή ζρέζε κε απηφ (Brassington, F. and Pettitt, S., Principles of Marketing, Pearson Education Ltd, Edinburgh). 20 Middleton, V. and Clarke, J. (2001). Marketing in Travel and Tourism, Butterworth, Heinemann. 21 Page, S. (2005). Tourism Management. Managing for change. Butterworth Heinemann. 22 πσο παξαπάλσ

19 Ζ ΣΟΤΡΗΣΗΚΖ ΕΖΣΖΖ Θεωξία Σνπξηζηηθήο Εήηεζεο Ζ ηνπξηζηηθή δήηεζε αληηπξνζσπεχεη ηηο πνζφηεηεο ησλ ηνπξηζηηθψλ αγαζψλ θαη ππεξεζηψλ πνπ είλαη δηαηεζεηκέλνη λα θαηαλαιψζνπλ νη ηνπξίζηεο, θηλνχκελνη ζε έλα πιαίζην πηζαλψλ ηηκψλ, ζε κηα ζπγθεθξηκέλε ρξνληθή ζηηγκή 23. πλήζσο, ε ηνπξηζηηθή δήηεζε κεηξηέηαη κε βάζε ζηαηηζηηθά ζηνηρεία φπσο αθίμεηο ηνπξηζηψλ ζηνλ πξννξηζκφ, ρσξίο λα ιείπνπλ απφ ηε δηεζλή βηβιηνγξαθία θαη άιια κέηξα φπσο ηνπξηζηηθέο δαπάλεο, δηαλπθηεξεχζεηο, δηάξθεηα παξακνλήο ζηνλ πξννξηζκφ, θ.α. 24. Σα θπξηφηεξα ραξαθηεξηζηηθά ηεο ηνπξηζηηθήο δήηεζεο είλαη 25 : Ζ επαηζζεζία ζηηο θνηλσληθνπνιηηηθέο ζπλζήθεο θαη ζηηο αιιαγέο ησλ πξνηχπσλ ηεο ηαμηδησηηθήο κφδαο. Ζ εηεξνγέλεηα ηεο ηνπξηζηηθήο δήηεζεο, ε νπνία πξνέξρεηαη απφ ην γεγνλφο φηη δηαθνξεηηθνί θιάδνη ή ηνκείο ηεο νηθνλνκηθήο δξαζηεξηφηεηαο ιακβάλνπλ κέξνο ζηελ παξαγσγή ησλ ηνπξηζηηθψλ πξντφλησλ. Καηά ζπλέπεηα, ν ηνπξηζκφο δελ κπνξεί λα ζεσξεζεί σο αλεμάξηεηε νηθνλνκηθή δξαζηεξηφηεηα. Ζ απμεηηθή ηάζε πνπ παξνπζηάδεη ε ηνπξηζηηθή δήηεζε εμαηηίαο ηεο δηακφξθσζεο επλντθψλ ζπλζεθψλ ηα ηειεπηαία ρξφληα φπσο ε αιιαγή ηνπ ηξφπνπ δηαλνκήο ηνπ ηνπξηζηηθνχ πξντφληνο, αχμεζε ησλ δαπαλψλ γηα ηνπξηζκφ, νη δπλαηφηεηεο πνπ πξνζθέξνπλ νη λέεο ηερλνινγίεο, θ.α. Ζ επνρηθόηεηα πνπ πξνθαιείηαη απφ κηα ζεηξά παξαγφλησλ φπσο νη θιηκαηνινγηθέο ζπλζήθεο, νη επηινγέο ησλ tour operators, ε δηάξζξσζε ηεο ηνπξηζηηθήο δξαζηεξηφηεηαο θ.α. Οη πξνζδηνξηζηηθνί παξάγνληεο ηεο ηνπξηζηηθήο δήηεζεο είλαη νηθνλνκηθνί, θνηλσληθνί, ςπρνινγηθνί, πνιηηηθνί, πνιηηηζηηθνί, ζεζκηθνί, δεκνγξαθηθνί θαη πξνζδηνξίδνληαη απφ κεηαβιεηέο φπσο ην εηζφδεκα, ε θνξνινγία, νη ηηκέο ησλ δηαζέζηκσλ ηνπξηζηηθψλ παθέησλ θαη πξντφλησλ, ν δηαζέζηκνο ρξφλνο, θ.α. Με άιια ιφγηα ηφζν εμσγελείο φζν θαη ελδνγελείο παξάγνληεο επεξεάδνπλ ηηο πξνηηκήζεηο θαη ηελ ηειηθή επηινγή ηνπ θαηαλαισηή - ηνπξίζηα. 23 Cooper, C.P., Fletcher, J., Gilbert, D. and Wanhill, S. (1993). Tourism: Principles and Practice. London: Pitman. 24 Page, S. (2005). Tourism Management. Managing for change. Butterworth Heinemann. 25 Λαγφο, Γ.Γ. (2005) Σνπξηζηηθή Οηθνλνκηθή. Δθδφζεηο Κξηηηθή Α.Δ., Αζήλα.

20 20 Οη Middleton θαη Clarke (2001) νκαδνπνηνχλ ηνπο παξαπάλσ παξάγνληεο σο εμήο: Οηθνλνκηθνί παξάγνληεο θαη ζπγθξηηηθέο ηηκέο Γεκνγξαθηθνί (πεξηιακβάλεηαη θαη ην κνξθσηηθφ επίπεδν) Γεσγξαθηθνί Κνηλσληθνπνιηηηζηηθή ζηάζε απέλαληη ζηνλ ηνπξηζκφ Γπλαηφηεηα θαη κέζα κεηαθίλεζεο Θεζκηθφ πιαίζην Μέζα Μαδηθήο Δλεκέξσζεο Σερλνινγίεο επηθνηλσληψλ θαη πιεξνθνξηθήο Γηα ην ιφγν απηφ νη πεξηζζφηεξεο πξνζπάζεηεο αλάιπζεο ηεο ηνπξηζηηθήο δήηεζεο δειαδή ηνπ κεραληζκνχ παξαθίλεζεο θαη επηινγήο ηνπ ηνπξηζηηθνχ πξντφληνο - βαζίδνληαη ζε κηθξννηθνλνκηθφ επίπεδν - ζηελ θνηλσληθή ςπρνινγία θαζψο θαη ζηηο ζεσξίεο ζπκπεξηθνξάο ηνπ θαηαλαισηή (consumer behaviour theory), ελψ ζε καθξννηθνλνκηθφ δηεξεπλνχλ ηελ αιιειεπίδξαζε ηεο ηνπξηζηηθήο δήηεζεο κε άιια νηθνλνκηθά κεγέζε Θεωξίεο παξαθίλεζεο θαη ηππνινγίεο ηνπξηζηώλ ηελ πξψηε πεξίπησζε, κηα απφ ηηο πην δηαδεδνκέλεο πξνζεγγίζεηο γηα ηελ παξαθίλεζε είλαη ε ζεσξία ηεο ηεξάξρεζεο ησλ αλαγθψλ ηνπ Maslow 26 (1954). Ο Maslow κε θιηληθέο έξεπλεο πξνζπάζεζε λα πξνζδηνξίζεη απηφ πνπ παξαθηλεί ηελ αλζξψπηλε ζπκπεξηθνξά. Γηεξεχλεζε ηηο αλάγθεο ηνπ αλζξψπνπ θαη ηηο ηαμηλφκεζε ζε πέληε θαηεγνξίεο: ηηο θπζηνινγηθέο/βαζηθέο, ηηο αλάγθεο αζθάιεηαο ή ζηγνπξηάο, ηηο θνηλσληθέο, ηηο αλάγθεο εθηίκεζεο ή αλαγλψξηζεο θαη ηηο αλάγθεο νινθιήξσζεο. Σν κνληέιν ηνπ Maslow δελ είλαη απαξαίηεηα ηδαληθφ, θαζψο ζηελ πξαγκαηηθφηεηα νη αλζξψπηλεο αλάγθεο δελ είλαη ηφζν απζηεξά ηεξαξρεκέλεο θαη θάπνηεο ελδέρεηαη λα εθδεισζνχλ ηαπηφρξνλα. Χζηφζν, έλα ηέηνην κνληέιν ππνγξακκίδεη ηελ εμέιημε ησλ αλζξψπηλσλ αλαγθψλ θαη κπνξεί λα έρεη εθαξκνγή θαη ζηνλ ηνπξηζκφ Maslow, A. (1954). Motivation and Personality. Harper and Row, New York. 27 Page, S. (2005). Tourism Management. Managing for change. Butterworth Heinemann.

21 21 Βαζηδφκελνο ζηηο ζεσξίεο παξαθίλεζεο αιιά θαη ζηηο εκπεηξίεο πνπ αλαδεηνχλ νη ηνπξίζηεο, ν Cohen 28 δηαθξίλεη ηέζζεξηο ηχπνπο ηαμηδησηψλ. Οξγαλσκέλνη καδηθνί ηνπξίζηεο (organised mass tourists): επηιέγνπλ απζηεξά νξγαλσκέλα παθέηα δηαθνπψλ θαη ε επαθή ηνπο κε ηελ ηνπηθή θνηλσλία ηνπ πξννξηζκνχ πεξηνξίδεηαη ζην ειάρηζην. Αηνκηθνί καδηθνί ηνπξίζηεο (individual mass tourists): ρξεζηκνπνηνχλ ηηο ίδηεο ππεξεζίεο θαη ππνδνκέο κε ηνπο νξγαλσκέλνπο καδηθνχο αιιά ζπγρξφλσο επηζπκνχλ λα επηζθεθζνχλ θαη άιιεο πεξηνρέο πνπ δελ πεξηιακβάλνληαη ζην ηππνπνηεκέλν παθέην δηαθνπψλ. Εμεξεπλεηέο (explorers): νξγαλψλνπλ νη ίδηνη ην ηαμίδη ηνπο θαη επηζπκνχλ λα γλσξίζνπλ ηνλ θνηλσληθφ θαη πνιηηηζηηθφ ηξφπν δσήο ηνπ πξννξηζκνχ. Πεξηπιαλεηέο (drifters): δελ επηδηψθνπλ θακηά επαθή κε άιινπο ηνπξίζηεο θαη επηζπκνχλ λα δήζνπλ καδί κε ηελ ηνπηθή θνηλσλία ηνπ πξννξηζκνχ. Δλψ, ε ηππνινγία ηνπ Plog 29 (1974), ρσξίο λα έρεη ηελ απνιπηφηεηα ηνπ Cohen, δηαθξίλεη ηξεηο ηχπνπο ηνπξηζηψλ. Ψπρνθεληξηθνί (psycocentric): ιηγφηεξν ζίγνπξνη, πην αλαζθαιείο, επηιέγνπλ πξννξηζκνχο παξφκνηνπο κε ην νηθείν πεξηβάιινλ ηνπο θαη είλαη ζπλήζσο επηζθέπηνληαη μαλά έλαλ πξννξηζκφ (repeat travellers). Μεζνθεληξηθνί (mid-centric): απνηεινχλ ηελ πιεηνςεθία ησλ ηαμηδησηψλ. Πξνηηκνχλ γλσζηνχο θαη θαζηεξσκέλνπο πξννξηζκνχο. Αιινθεληξηθνί (allocentric): είλαη αλεμάξηεηνη, ζπλήζσο πςεινχ εηζνδεκαηηθνχ επηπέδνπ θαη πην πεξηπεηεηψδεηο Θεωξία ζπκπεξηθνξάο ηνπ θαηαλαιωηή θαη ηνπξηζκόο Κάζε ππνςήθηνο αγνξαζηήο δηαηξέρεη κηα ζεηξά απφ ζηάδηα πξνηνχ θαηαιήμεη ζηελ φπνηα αγνξά 30 : Αλαγλψξηζε πξνβιήκαηνο Αλαδήηεζε πιεξνθνξίαο Αμηνιφγεζε πιεξνθνξίαο Απφθαζε 28 Cohen, E. (1974). Who is a tourist? A conceptual clarification. Sociological Review, 22, Plog, S. (1974). Why destination areas rise and fall in popularity. The Cornell Hotel and Restaurant Administration Quarterly, 15, Brassington, F. and Pettitt, S., (2003). Principles of Marketing, Pearson Education Ltd, Edinburgh.

22 22 Αμηνιφγεζε κεηά ηελ αγνξά Ζ ζεσξία ζπκπεξηθνξάο ηνπ θαηαλαισηή, ζην πιαίζην ηνπ ηνπξηζκνχ, αθνξά ζηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν νη ηνπξίζηεο σο θαηαλαισηέο πξντφλησλ θαη ππεξεζηψλ ζπκπεξηθέξνληαη, θαζψο θαη ζηε ζηάζε θαη ηηο αμίεο πνπ έρνπλ ζε ζρέζε κε απηφ πνπ αγνξάδνπλ. Ζ ηκεκαηνπνίεζε ηεο αγνξάο (market segmentation) 31 απνηειεί ηελ πην ζπρλή πξνζέγγηζε πξνθεηκέλνπ λα πξνσζεζνχλ πξντφληα θαη ππεξεζίεο. Ζ δεκνγξαθηθή ή θνηλσληθννηθνλνκηθή ηκεκαηνπνίεζε βαζίδεηαη ζε θξηηήξηα φπσο ειηθία, δηαζέζηκν εηζφδεκα, θνηλσληθή ηάμε, θ.α., ελψ ε ςπρνγξαθηθή ηκεκαηνπνίεζε ζε αμίεο, θαηαλαισηηθά πξφηππα, θ.α., παξάγνληεο δειαδή πνπ θαζνξίδνπλ ηε δήηεζε γηα ηνπξηζηηθά πξντφληα θαη ππεξεζίεο Ζ ηνπξηζηηθή δήηεζε ζε καθξννηθνλνκηθό επίπεδν ε καθξννηθνλνκηθφ επίπεδν ε ηνπξηζηηθή δήηεζε απνηειεί έλα κέξνο ηεο ζπλνιηθήο δήηεζεο ηεο νηθνλνκίαο. εκαληηθφ δήηεκα απνηειεί ν πνζνηηθφο πξνζδηνξηζκφο ηεο ζπλνιηθήο ή αγνξαίαο ηνπξηζηηθήο δήηεζεο. Ζ αλάπηπμε ηνπ Γνξπθνξηθνχ Λνγαξηαζκνχ Σνπξηζκνχ (Tourism Satellite Account TSA) επηηξέπεη ηελ αθξηβή κέηξεζε θαη ζχγθξηζε ηνπ ηνπξηζκνχ κε άιινπο νηθνλνκηθνχο θιάδνπο. χκθσλα κε ηε κεζνδνινγία ηνπ TSA ν ηνπξηζκφο είλαη κηα ιεηηνπξγία ζηεξηδφκελε ζηε δήηεζε ε νπνία, ζηελ πξνθεηκέλε πεξίπησζε, μεθεχγεη απφ ηε ζηελή έλλνηα ηεο θαηαλάισζεο γηα λα ζπκπεξηιάβεη θαη άιιεο ζεκαληηθέο δαπάλεο φπσο θπβεξλεηηθέο δαπάλεο, επελδχζεηο θαη εμαγσγέο. Ο Γνξπθνξηθφο Λνγαξηαζκφο Σνπξηζκνχ πξνζδηνξίδεη ηηο επηρεηξήζεηο πνπ παξάγνπλ αγαζά θαη ππεξεζίεο θαη αληηπξνζσπεχνπλ έλα ζεκαληηθφ κέξνο ηεο ηνπξηζηηθήο δήηεζεο. Μνινλφηη νη πιεξνθνξίεο πνπ είλαη απαξαίηεηεο γηα λα εμαρζνχλ νη ζρεηηθέο επηδξάζεηο απφ ηνπο εζληθνχο ινγαξηαζκνχο δελ είλαη ζπρλά πιήξεηο, απνηειεί έλα απφ ηα βαζηθφηεξα εξγαιεία πξνζέγγηζεο ηνπ ηνπξηζηηθνχ θαηλνκέλνπ. ε φ,ηη αθνξά 31 Market segmentation (ηκεκαηνπνίεζε αγνξάο): ν ρσξηζκφο ηεο αγνξάο (θαη θαηά ζπλέπεηα θαη ηεο αληίζηνηρεο έξεπλαο πνπ γίλεηαη ζηελ αγνξά απηή) ζε δηάθνξα ηκήκαηα θαη νκάδεο θαηαλαισηψλ πνπ παξνπζηάδνπλ θάπνηα θνηλά ραξαθηεξηζηηθά (Λεμηθφ ηεο χγρξνλεο Οηθνλνκίαο Θεσξεηηθήο θαη Δθαξκνζκέλεο, Δθδφζεηο ηαθπιίδε, Αζήλα). 32 Page, S. (2005). Tourism Management. Managing for change. Butterworth Heinemann.

23 23 εηδηθφηεξα ηελ ηνπξηζηηθή δήηεζε, ε ρξεζηκφηεηα ηνπ TSA έγθεηηαη ζηελ δηαζχλδεζε ησλ νηθνλνκηθψλ ζηνηρείσλ κε άιια πνζνηηθά ζηνηρεία ηνπ ηνπξηζκνχ (αξηζκφο αθίμεσλ, κνξθέο ηνπξηζκνχ, ζθνπφο ηαμηδηνχ, δηάξθεηα παξακνλήο, ηχπνη θαηαιπκάησλ, πνζνζηά πιεξφηεηαο, κέζα κεηαθνξάο θ.α.) ΠΑΡΑΣΖΡΖΔΗ Γνκηθέο αιιαγέο έρνπλ επέιζεη ζηελ ηνπξηζηηθή βηνκεραλία ιφγσ νηθνλνκηθψλ, πνιηηηθψλ θαη θνηλσληθψλ εμειίμεσλ (π.ρ. παγθνζκηνπνίεζε, άλνηγκα λέσλ αγνξψλ, εηαηξείεο ρακεινχ θφζηνπο, δηαδίθηπν θιπ). Ο ζχγρξνλνο ηνπξίζηαο είλαη πην απαηηεηηθφο θαη ζπλεηδεηνπνηεκέλνο. Γελ ηαμηδεχεη κνλάρα γηα λα απνιαχζεη ππεξεζίεο αιιά γηα λα απνθηήζεη κηα γεληθή εκπεηξία απφ ηνλ θάζε πξννξηζκφ, ηφζν ζε επίπεδν θνηλσλίαο φζν θαη ζε ζέκαηα πεξηβάιινληνο. Δπηζπκεί λα γλσξίζεη ηελ ηνπηθή θνηλσλία, λα ζπκκεηέρεη ζε εθδειψζεηο, λα κάζεη γηα ηελ ηζηνξία θαη ηελ θνπιηνχξα ηνπ θάζε ηφπνπ πνπ επηζθέπηεηαη. Έρεη πεξηβαιινληηθέο επαηζζεζίεο θαη ζε θακία πεξίπησζε δελ επηζπκεί λα επηζθέπηεηαη κέξε φπνπ θπξηαξρεί άλαξρε ηνπξηζηηθή αλάπηπμε, ππνβαζκίδνληαο ή αθφκα θαη θαηαζηξέθνληαο ην θπζηθφ πεξηβάιινλ 34. Δίηε ε δήηεζε γηα ηππνπνηεκέλα, καδηθά θαη ρακειήο ηηκήο, παθέηα δηαθνπψλ βαζηζκέλα ζην δίπηπρν ήιηνο θαη ζάιαζζα ζπλερίζεη, φπσο ππνζηεξίδεη ν Page 35 (2005), είηε ν ηνπξηζκφο ηνπ «ειάρηζηνπ θνηλνχ παξνλνκαζηή» 36 (Middleton and Hawkins, 2004) νδεγεζεί ζε πιήξε παξαθκή, ε δήηεζε γηα πξντφληα θαη ππεξεζίεο πνπ ζρεδηάδνληαη κε ζεβαζκφ ζην πεξηβάιινλ θαη ηηο ηνπηθέο ηδηαηηεξφηεηεο αλακέλεηαη λα επεξεάζεη θαζνξηζηηθά παξαγσγνχο θαη πξνκεζεπηέο ηνπ ηνπξηζηηθνχ πξντφληνο Δλ θαηαθιείδη, ε απμεκέλε δήηεζε (δεκνηηθφηεηα ηνπ πξννξηζκνχ) θαη πξνζθνξά απφ ηνλ ηνπξηζηηθφ θιάδν, αξρηθά, δεκηνπξγνχλ κηα αθκάδνπζα θαη δπλακηθή νηθνλνκηθή δξαζηεξηφηεηα, ε νπνία ζηαδηαθά αλαπηχζζεηαη θαη εμαπιψλεηαη. 33 World Tourism Organization (2002) TSA in depth: Analyzing Tourism as an economic activity. Madrid. 34 Κνθθψζεο, Υ. θαη Σζάξηαο, Π. (2001). Βηψζηκε Σνπξηζηηθή Αλάπηπμε θαη Πεξηβάιινλ. Δθδφζεηο Κξηηηθή Α.Δ., Αζήλα. 35 Page, S. (2005). Tourism Management. Managing for change. Butterworth Heinemann. 36 Middleton, V. and Hawkins, R. (2004). Σνπξηζηηθφ Μάξθεηηλγθ γηα Βηψζηκε Αλάπηπμε. Δθδφζεηο Κξηηηθή Α.Δ., Αζήλα.

24 24 Οη εκπιεθφκελνη ζα πξέπεη λα αληηκεησπίζνπλ κε καθξνπξφζεζκε πξννπηηθή ηνλ ηνπξηζκφ, ζρεδηάδνληαο πξνζεθηηθά ηελ αλάπηπμή ηνπ θαη εθαξκφδνληαο κέηξα ειέγρνπ, νχησο ψζηε λα δηαηεξήζεη ν πξννξηζκφο ηα αληαγσληζηηθά ηνπ πιενλεθηήκαηα. Οη ζπλέπεηεο κπνξνχλ λα δηεξεπλεζνχλ κέζα απφ ηε κειέηε ηεο αλάπηπμεο ηνπ ηνπξηζκνχ ζε έλαλ ηφπν θαη πην ζπγθεθξηκέλα κε ηε ρξήζε ηνπ κνληέινπ ηνπ θχθινπ δσήο ηνπ ηνπξηζηηθνχ πξννξηζκνχ.

25 25 ΚΔΦΑΛΑΗΟ 2. ΣΟΤΡΗΣΗΚΟΗ ΠΡΟΟΡΗΜΟΗ Οη ζχγρξνλεο ζεσξεηηθέο πξνζεγγίζεηο ηεο πεξηθεξεηαθήο αλάπηπμεο απνδίδνπλ ζηαδηαθά φιν θαη κεγαιχηεξε βαξχηεηα ζηελ πιεπξά ηεο πξνζθνξάο. Ζ ηδέα ηεο θηλεηήξηαο πεξηθεξεηαθήο αλάπηπμεο, ε νπνία πεγάδεη απφ ηελ εθκεηάιιεπζε ησλ ηνπηθψλ ηθαλνηήησλ θαη δπλαηνηήησλ θεξδίδεη ζπλερψο έδαθνο, ηδηαίηεξα ζε πεξηφδνπο κεησκέλεο θηλεηηθφηεηαο ησλ ζπληειεζηψλ παξαγσγήο. Ήδε θαηά ηε δηάξθεηα ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1970, νη ζεσξίεο ηεο ελδνγελνχο αλάπηπμεο ζεσξνχλ σο θξίζηκν ζηνηρείν ηνπ πεξηθεξεηαθνχ πξνβιήκαηνο φρη ηελ θηλεηηθφηεηα ησλ ζπληειεζηψλ παξαγσγήο (φπσο πξέζβεπαλ ε θιαζηθή θαη θευλζηαλή πξνζέγγηζε) αιιά ην βαζκφ εθκεηάιιεπζεο θαη ηελ παξαγσγηθφηεηα ησλ ηνπηθψλ πφξσλ 37. Τπφ ηηο πθηζηάκελεο ζπλζήθεο νηθνλνκηθνχ θαη ηερλνινγηθνχ αληαγσληζκνχ, θάζε πεξηνρή νθείιεη λα εκπιαθεί ζην δηαπεξηθεξεηαθφ αληαγσληζκφ, επηιέγνληαο έλα ξφιν θαη κηα ζηξαηεγηθή κέζσ κηαο (θαηά πξνηίκεζε) δπλακηθήο εμεηδίθεπζεο ζηνπο ηνκείο ζηνπο νπνίνπο απνιακβάλεη αληαγσληζηηθφ πιενλέθηεκα 38. Με βάζε ηα παξαπάλσ, ε δεκνζηνλνκηθή παξέκβαζε ηνπ θξάηνπο, εθ φζνλ εζηηάδεηαη ζηελ ελίζρπζε ηνπ πεξηθεξεηαθνχ δπλακηθνχ (π.ρ. κέζσ έξγσλ ππνδνκήο, αλαβάζκηζεο ηνπ εξγαηηθνχ δπλακηθνχ, ελζάξξπλζεο ησλ θαηλνηφκσλ δξαζηεξηνηήησλ) θαη ζηε βειηίσζε ηνπ ζπληνληζκνχ κεηαμχ θεληξηθήο θπβέξλεζεο, ηνπηθήο απηνδηνίθεζεο θαη ηδησηηθψλ θνξέσλ είλαη νηθνλνκηθά επηβεβιεκέλε. 2.1 ΑΝΑΠΣΤΞΖ ΣΟΤΡΗΜΟΤ Δ ΔΝΑΝ ΣΟΠΟ Καζψο ν πξσηνγελήο ηνκέαο ζε νξηζκέλεο πεξηνρέο αδπλαηεί λα δηαηεξήζεη ην επηζπκεηφ επίπεδν αλάπηπμεο, ν ηνπξηζκφο έλαο θιάδνο έληαζεο εξγαζίαο - επηιέρζεθε σο ην θαηάιιειν ππνθαηάζηαην 39. Ζ αλάπηπμε ηνπ ηνπξηζκνχ ζηηο πεξηθεξεηαθέο πεξηνρέο είρε σο απνηέιεζκα ηελ αμηνπνίεζε πφξσλ θπζηθψλ θαη αλζξψπηλσλ- πνπ κέρξη ηφηε παξέκελαλ αλελεξγνί ή ππναπαζρνινχκελνη. 37 Κφλζνιαο, Ν. (1985). Πεξηθεξεηαθή Οηθνλνκηθή Πνιηηηθή. Δθδφζεηο Παπαδήζε, Αζήλα. 38 Camagni, R. (1992). Theories of regional development and spatial imbalance in GREMI, Development prospects of the Community s lagging regions and the socio-economic consequences of the completion of the internal market. Milan. 39 Blomgren, K.B. and Sorensen, A. (1998). Peripherality Factor or Feature? Reflections on peripherality in tourism research, Progress in Tourism and Hospitality Research, 4,

26 26 πρλά ζηα επηρεηξήκαηα ελαληίνλ ηεο ηνπξηζηηθήο αλάπηπμεο ζπγθαηαιέγεηαη θαη ε απφζπαζε ησλ πφξσλ απηψλ απφ άιιεο δξαζηεξηφηεηεο θαη θπξίσο ηελ γεσξγία. Ζ αιήζεηα σζηφζν είλαη πσο ζηηο πεξηνρέο απηέο ε γεσξγηθή δξαζηεξηφηεηα είρε ήδε ζπξξηθλσζεί, ιφγσ ρακειήο παξαγσγηθφηεηαο θαη αληαγσληζηηθφηεηαο, κε απνηέιεζκα κε ηθαλνπνηεηηθέο ακνηβέο γηα εξγαζία θαη θεθάιαην 40. Δπνκέλσο, ε ζηξνθή πξνο ηνλ ηνπξηζκφ αθνχ εκθαλίδεη πςειφηεξεο απνδφζεηο θαη ακνηβέο απνηέιεζε ζε αξθεηέο πεξηπηψζεηο κηα νξζνινγηθή απφθαζε απφ νηθνλνκηθή ζθνπηά. Παξάιιεια, νη πεξηνρέο απηέο ζπλήζσο δηαζέηνπλ φινπο εθείλνπο ηνπο ηνπξηζηηθνχο πφξνπο 41 ηνπο νπνίνπο αλαδεηά ν θιάδνο γηα λα αλαπηπρζεί. Βέβαηα ε χπαξμε θαη κφλν ηνπξηζηηθψλ πφξσλ θαη θαηάιιεισλ θιηκαηνινγηθψλ ζπλζεθψλ ζε κηα πεξηνρή δελ επαξθεί γηα ηελ αλάπηπμε ηνπ ηνπξηζκνχ. Καη αξράο πξσηαξρηθφ ξφιν ζηελ ηνπξηζηηθή, θαη φρη κφλν, αλάπηπμε κηαο πεξηνρήο δηαδξακαηίδεη ν βαζκφο πξνζπειαζηκφηεηαο. ηε ζπλέρεηα, ε εμαζθάιηζε θαη άιισλ παξαγφλησλ, φπσο έλα ειάρηζην επίπεδν γεληθψλ θαη εηδηθψλ ππνδνκψλ αιιά θαη ππεξεζηψλ (εηδηθά ηα πξψηα ρξφληα ηεο ηνπξηζηηθήο αλάπηπμεο), νξγαλσκέλεο πνιηηηζηηθέο θαη ςπραγσγηθέο δξαζηεξηφηεηεο, θαηάιιειν αλζξψπηλν δπλακηθφ, θ.α., απνηεινχλ εμίζνπ ζεκαληηθέο πξνυπνζέζεηο 42. ε απηφ ην ζεκείν ν ξφινο ησλ επελδχζεσλ ηφζν ζε θπζηθφ φζν θαη αλζξψπηλν θεθάιαην, αιιά θαη ηνπ γεληθφηεξνπ πιαηζίνπ πνιηηηθήο, απνηεινχλ εμίζνπ θαζνξηζηηθνχο παξάγνληεο. Ζ δεκηνπξγία ηζρπξψλ εμσηεξηθψλ νηθνλνκηψλ (ππνδνκέο, ζπκπιεξσκαηηθέο δξαζηεξηφηεηεο, δηαθήκηζε) ζηηο πεξηνρέο απηέο ιεηηνπξγεί σο πφινο έιμεο λέσλ επελδχζεσλ, θαη κέζα απφ κηα ζσξεπηηθή δηαδηθαζία νη ηνπξηζηηθνί απηνί πξννξηζκνί αθνινπζνχλ ηελ πνξεία ηεο κεγέζπλζεο (απαζρφιεζε, εηζφδεκα, επελδχζεηο, παξαγσγή). 40 πηιάλεο, Γ. (2000). Σνπξηζκφο θαη πεξηθεξεηαθή αλάπηπμε. Ζ πεξίπησζε ησλ λεζηψλ ηνπ Αηγαίνπ ζην Σζάξηαο, Π. (επηκ.), Τνπξηζηηθή Αλάπηπμε. Πνιπεπηζηεκνληθέο Πξνζεγγίζεηο, Δμάληαο, Αζήλα. 41 Λέγνληαο ηνπξηζηηθφ πφξν ελλννχκε ηηο θπζηθέο νκνξθηέο, ηηο παξαιίεο, ηνπο ηζηνξηθνχο ηφπνπο, ηηο ηακαηηθέο πεγέο, ηνπο παξαδνζηαθνχο νηθηζκνχο θαη γεληθά φ,ηη κπνξεί λα πξνζειθχζεη ην ελδηαθέξνλ ησλ ηνπξηζηψλ. 42 πηιάλεο, Γ. (2000). Σνπξηζκφο θαη πεξηθεξεηαθή αλάπηπμε. Ζ πεξίπησζε ησλ λεζηψλ ηνπ Αηγαίνπ ζην Σζάξηαο, Π. (επηκ.), Τνπξηζηηθή Αλάπηπμε. Πνιπεπηζηεκνληθέο Πξνζεγγίζεηο, Δμάληαο, Αζήλα.

27 27 Χζηφζν, κηα ζεηξά απφ ραξαθηεξηζηηθά ηεο ηνπξηζηηθήο αλάπηπμεο είλαη ζε ζέζε λα κεηξηάζνπλ ή θαη λα αθπξψζνπλ ηηο ζεηηθέο επηπηψζεηο 43 : Ζ νιηγνπσιηαθή νξγάλσζε ηεο αγνξάο (tour operators) σζεί ζε κεηαθνξά θεξδψλ απφ ηνπο παξαγσγνχο ζηνπο δηακεζνιαβεηέο. Ζ ππεξζπγθέληξσζε ηνπξηζηηθψλ δξαζηεξηνηήησλ κπνξεί λα έρεη σο απνηέιεζκα ηε δεκηνπξγία αξλεηηθψλ εμσηεξηθψλ νηθνλνκηψλ (πεξηβαιινληηθά θαη θνηλσληθά θφζηε). Ζ έληνλε επνρηθφηεηα έρεη επίπησζε ζηελ πνηφηεηα δσήο ησλ κφληκσλ θαηνίθσλ. Απφ ηα παξαπάλσ γίλεηαη θαλεξφ πσο ε ηνπξηζηηθή αλάπηπμε δελ κπνξεί λα απνηειεί απηνζθνπφ, αιιά απηφ πνπ θπξίσο ελδηαθέξεη είλαη ε ζπλνιηθή αλάπηπμε κηαο πεξηνρήο (ππνδνκέο, πνηφηεηα δσήο, εμεηδηθεπκέλν αλζξψπηλν δπλακηθφ, επηρεηξεκαηηθφηεηα, θαηλνηνκία, θ.α.). Καηά ηε δηακφξθσζε ινηπφλ ηεο ηνπξηζηηθήο πνιηηηθήο ζε κηα πεξηνρή ζεκαληηθφ είλαη λα γλσξίδεη θαλείο ζε πνηα θάζε ηεο αλάπηπμήο ηνπ βξίζθεηαη ν ηνπξηζκφο, πνηα είλαη ηα ηδηαίηεξα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ θαη πνηεο νη επηπηψζεηο ηνπ. Ζ χπαξμε ελφο αληίζηνηρνπ κνληέινπ εμέιημεο - ρσξίο λα απνηειεί απζηεξά κέζν πξφβιεςεο ζα κπνξνχζε λα πξνζθέξεη θαιχηεξε θαηαλφεζε θαη ελδερνκέλσο θάπνηεο ρξήζηκεο θαηεπζχλζεηο. 2.2 Ζ ΔΞΔΛΗΞΖ ΔΝΟ ΣΟΤΡΗΣΗΚΟΤ ΠΡΟΟΡΗΜΟΤ Χο ηνπξηζηηθφο πξννξηζκφο νξίδεηαη: «ε πεξηνρή ε νπνία είλαη μερσξηζηά αλαγλσξίζηκε θαη πξνβάιιεηαη ζηνπο ηνπξίζηεο σο έλα κέξνο επίζθεςεο φπνπ ην ηνπξηζηηθφ πξντφλ ειέγρεηαη θαη ζπληνλίδεηαη απφ κηα ή πεξηζζφηεξεο δηνηθεηηθέο αξρέο ή νξγαληζκνχο» 44. Πέξα απφ ηα θπζηθά θαη δηνηθεηηθά φξηα πνπ δηαζέηεη έλαο ηνπξηζηηθφο πξννξηζκφο, ηαπηφρξνλα πξνζδηνξίδεηαη κέζα απφ εηθφλεο θαη αληηιήςεηο πνπ θαζνξίδνπλ ηελ αληαγσληζηηθφηεηά ηνπ ζηελ αγνξά 45. εκαληηθφ θνηλφ γλψξηζκα πνιιψλ πξννξηζκψλ είλαη φηη κπνξνχλ λα απνηειέζνπλ αληηθείκελν πξνψζεζεο θαη ζρεδηαζκνχ σο έλαο αλαγλσξίζηκνο ηφπνο πσο παξαπάλσ 44 European Commission (2000). Towards Quality Coastal Tourism. Brussels, pp World Tourism Organisation (2004). Indicators of Sustainable Development for Tourism Destinations: A Guidebook. 46 Middleton, V. and Hawkins, R. (2004). Σνπξηζηηθφ Μάξθεηηλγθ γηα βηψζηκε αλάπηπμε. Δθδφζεηο Κξηηηθή, Αζήλα.

28 28 Ζ κειέηε ηνπ Butler 47 ζεσξείηαη ε πην ραξαθηεξηζηηθή γηα ηε δεκηνπξγία ελφο κνληέινπ εμέιημεο ηνπ θχθινπ δσήο ελφο ηνπξηζηηθνχ πξννξηζκνχ ζην ρξφλν θαη ζην ρψξν. Βαζίδεηαη δε ζηε ζεσξία ηνπ κάξθεηηλγθ ζρεηηθά κε ηνλ θχθιν δσήο ελφο πξντφληνο (Product Life Cycle) ην νπνίν πεξλάεη απφ κηα ζεηξά απφ ζηάδηα 48, φπνπ ην θαζέλα απφ απηά ζεκαηνδνηεί δηαθνξεηηθά επίπεδα επηηπρίαο ζηελ αγνξά 49. ην κνληέιν ηνπ Butler παξνπζηάδνληαη έμη ζηάδηα εμέιημεο ηνπ ηνπξηζκνχ ζε έλαλ πξννξηζκφ, ηα νπνία είλαη: Αλαθάιπςε (exploration): ραξαθηεξίδεηαη απφ πνιχ κηθξφ αξηζκφ ηνπξηζηψλ πνπ αλαθαιχπηνπλ έλαλ πξννξηζκφ, ελψ θάλνπλ κεκνλσκέλεο ζπκθσλίεο δηακνλήο θαη παξνρήο ππεξεζηψλ κε ηνπο ληφπηνπο. ε απηφ ην ζηάδην δελ ππάξρνπλ εηδηθέο ππνδνκέο γηα ηνπο επηζθέπηεο θαη ε ηνπξηζηηθή δξαζηεξηφηεηα ειάρηζηα επεξεάδεη ηελ νηθνλνκηθή θαη θνηλσληθή δσή ησλ κφληκσλ θαηνίθσλ. Δκπινθή (involvement): ραξαθηεξίδεηαη απφ κεγαιχηεξν αξηζκφ ηνπξηζηψλ ζε ζρέζε κε ην πξνεγνχκελν ζηάδην, ελψ κεξηθνί απφ απηνχο είλαη ζπρλνί επηζθέπηεο. Ζ ηνπηθή θνηλσλία ηείλεη λα πηνζεηήζεη ην ηνπξηζηηθφ εκπφξην θαη νη ηνπηθνί παξάγνληεο αξρίδνπλ λα δεκηνπξγνχλ ππνδνκέο θαη ππεξεζίεο θπξίσο ή θαη απνθιεηζηηθά - γηα ηνπο ηνπξίζηεο. ε απηφ ην ζηάδην παξαηεξείηαη κηα ηάζε γηα έλαξμε ηνπξηζηηθήο δηαθήκηζεο θαη πξνβνιήο, πίεζεο ζην δεκφζην ηνκέα γηα δεκηνπξγία ππνδνκψλ θαη βειηίσζε ησλ κεηαθνξψλ. Ζ ηνπξηζηηθή δξαζηεξηφηεηα αξρίδεη θαη επεξεάδεη ηνλ θνηλσληθφ ηζηφ, εηδηθά εθείλνπο ηνπο θαηνίθνπο πνπ αζρνινχληαη κε ηνλ ηνπξηζκφ. Αλάπηπμε (development): ζεκαδεχεηαη απφ ηελ αλάπηπμε επηπξφζζεησλ ηνπξηζηηθψλ ππνδνκψλ ηηο νπνίεο δηαρεηξίδνληαη εμσηεξηθνί θνξείο - θαζψο θαη ηελ εκθάληζε θαιά πξνζδηνξηζκέλσλ ηνπξηζηηθψλ αγνξψλ, ελψ παξάιιεια πξαγκαηνπνηείηαη εθηεηακέλε δηαθήκηζε κε ζηφρν ηελ πξνζέιθπζε πεξηζζφηεξσλ ηνπξηζηψλ. Ζ ζπκκεηνρή θαη ν έιεγρνο ηεο ηνπηθήο θνηλσλίαο ζηελ αλάπηπμε κεηψλεηαη κε γνξγνχο ξπζκνχο θαη ην ηνπξηζηηθφ εκπφξην αλαιακβάλνπλ κε ληφπηνη. Ο αξηζκφο ησλ ηνπξηζηψλ πνπ επηζθέπηνληαη ηελ πεξηνρή ζε πεξηφδνπο αηρκήο - είλαη ίζνο ή θαη κεγαιχηεξνο απφ ην ζπλνιηθφ πιεζπζκφ ηεο ηνπηθήο θνηλσλίαο. Δδξαίσζε (consolidation): ν ξπζκφο αχμεζεο ησλ ηνπξηζηψλ αξρίδεη θαη κεηψλεηαη παξφιν πνπ ν ζπλνιηθφο πιεζπζκφο ζπλερίδεη λα απμάλεηαη θαη ππεξέρεη θαηά πνιχ απφ απηφλ ησλ ληφπησλ. Έλα κεγάιν ηκήκα ηεο ηνπηθήο νηθνλνκίαο είλαη άξξεθηα 47 Butler, R.W. (1980). The concept of a tourist area cycle of evolution: implications for management of resources, The Canadian Geographer, 24 (1): Έλα πξντφλ πεξλά απφ ηέζζεξα ζηάδηα: εηζαγσγή, αλάπηπμε, σξίκαλζε θαη πηψζε. 49 Brassington, F. and Pettitt, S. (2003). Principles of Marketing, Pearson Education Ltd, Edinburgh.

29 29 ζπλδεδεκέλν κε ηνλ ηνπξηζκφ. ε απηφ ην ζηάδην κπνξεί λα πεξηκέλεη θαλείο πσο ν κεγάινο αξηζκφο ηνπξηζηψλ θαη νη ππεξεζίεο θαη ππνδνκέο πνπ ηνπο παξέρνληαη ζα δεκηνπξγήζνπλ ελδερνκέλσο δπζθνξία ή αληίδξαζε ζηνπο θαηνίθνπο, θπξίσο ζε εθείλνπο πνπ δελ εκπιέθνληαη ζηελ ηνπξηζηηθή δξαζηεξηφηεηα. Μαξαζκφο (stagnation): ζε απηφ ην ζηάδην ν αξηζκφο ησλ ηνπξηζηψλ πνπ θαηαθιχδεη ηελ πεξηνρή θνξπθψλεηαη, ελψ ηα φξηα ηεο θέξνπζαο ηθαλφηεηαο μεπεξληνχληαη, κε άκεζε ζπλέπεηα λα παξαηεξνχληαη νηθνλνκηθά, θνηλσληθά θαη πεξηβαιινληηθά πξνβιήκαηα. Παξφιν πνπ ην πξνθίι ηνπ ηνπξηζηηθνχ πξννξηζκνχ έρεη πιένλ εδξαησζεί ζηελ ηνπξηζηηθή αγνξά, δελ είλαη πιένλ ηεο κφδαο, ελψ ε αιιαγή πεξηνπζηψλ είλαη πνιχ πςειή. Μφλν ιίγεο επηρεηξήζεηο δεκηνπξγνχληαη, νη ππνδνκέο ππν-εθηηκψληαη θαη φιν θαη πεξηζζφηεξεο πεξλάλε ζηα ρέξηα ληφπησλ. Οη θπζηθνί θαη πνιηηηζηηθνί πφξνη έρνπλ αληηθαηαζηαζεί απφ ηερλεηνχο (artificial facilities). Παξαθκή (decline) ή αλαδσνγφλεζε (rejuvenation): ε πεξηνρή δελ είλαη πιένλ ζε ζέζε λα αληαγσληζηεί κε λεφηεξνπο πξννξηζκνχο θαη αληηκεησπίδεη κηα πησηηθή αγνξά. Ζ αιιαγή πεξηνπζίαο είλαη πνιχ ζπρλή θαη νη ηνπξηζηηθέο ππνδνκέο ζπρλά αληηθαζίζηαληαη απφ κε ηνπξηζηηθέο. ην ζηάδην ηεο παξαθκήο ε αλάκεημε ηνπ ηνπηθνχ πιεζπζκνχ ζηνλ ηνπξηζκφ απμάλεηαη θαζψο είλαη ζε ζέζε λα αγνξάζνπλ αθίλεηα ζε ζεκαληηθά ρακειφηεξεο ηηκέο. Χζηφζν ε πεξηνρή κπνξεί λα πεξάζεη ζην ζηάδην ηεο αλαδσνγφλεζεο είηε κε ηερλεηά αμηνζέαηα είηε κε ηελ πξνψζεζε αλεθκεηάιιεπησλ θπζηθψλ πφξσλ. ρήκα 1: Ο θχθινο δσήο ελφο ηνπξηζηηθνχ πξννξηζκνχ Αρ. επισκεπτών Αναζωογόνηση Μαπασμόρ Εδπαίωση Ανάπτςξη Πτώση Εμπλοκή Ανακάλςψη Χρόνος

30 30 Πην ζπγθεθξηκέλα, ην κνληέιν αλαπηχζζεηαη ζε δχν άμνλεο: αξηζκφο επηζθεπηψλ θαη ρξφλνο. Δμεηάδεη επίζεο θαη κηα ζεηξά απφ άιινπο παξάγνληεο φπσο ππνδνκέο (ρξήζε θαη ηδηνθηεζία), βαζκφο εκπινθήο ηεο ηνπηθήο θνηλσλίαο, ππνζηήξημε ηνπξηζηηθήο δξαζηεξηφηεηαο κέζα απφ πξνγξάκκαηα κάξθεηηλγθ θαη δηαθήκηζεο, θπζηθέο, νηθνλνκηθέο θαη θνηλσληθέο επηπηψζεηο, νη νπνίνη επηηξέπνπλ ηελ θαηάηαμε ελφο πξννξηζκνχ ζην έλα ή ην άιιν ζηάδην. Χζηφζν αξθεηνί κειεηεηέο 50 επηζεκαίλνπλ πσο κηα ηέηνηα θαηάηαμε είλαη εθηθηή κφλν εθ ησλ πζηέξσλ, θαζψο ε δηάξθεηα θαη ην εχξνο θάζε ζηαδίνπ δηαθέξεη αλά πξννξηζκφ, εμαξηψκελν απφ ηελ αιιειεπίδξαζε ελδνγελψλ θαη εμσγελψλ παξαγφλησλ. Σν κνληέιν παξνπζηάδεη απμεκέλε αλάκεημε εμσγελψλ παξαγφλησλ ζηελ ηνπξηζηηθή δξαζηεξηφηεηα ηνπ πξννξηζκνχ κεηαμχ ησλ ζηαδίσλ ηεο αλαθάιπςεο θαη ηεο αλάπηπμεο. Απφ ην ζηάδην ηεο αλάπηπμεο ην πξφηππν ηνπ καδηθνχ ηνπξηζκνχ θπξηαξρεί κε ζεκαληηθέο επηπηψζεηο ζην θπζηθφ, νηθνλνκηθφ θαη θνηλσληθφ πεξηβάιινλ. Ο ηνπηθφο, πεξηθεξεηαθφο θαη εζληθφο ζρεδηαζκφο γίλνληαη φιν θαη πην αλαγθαίνη θαζψο πξνρσξνχκε απφ ην ζηάδην ηεο αλάπηπμεο ζην ζηάδην ηεο εδξαίσζεο, ψζηε λα αληηκεησπηζηνχλ πξνβιήκαηα εηδηθά ζρεηηθά κε ηε θέξνπζα ηθαλφηεηα 51. ε απηφ ην ζεκείν ν Debbage 52 (1990) παξαηεξεί πσο ν πξννξηζκφο ζα νδεγεζεί αλαπφθεπθηα ζε παξαθκή αλ ειέγρεηαη ζηα θξίζηκα ζηάδηα πνπ αθνινπζνχλ ηνπ ζηαδίνπ ηεο αλάπηπμεο απφ νιηγνπσιηαθέο πξαθηηθέο ησλ πξνκεζεπηψλ (δηεζλείο μελνδνρεηαθέο αιπζίδεο, tour operators θαη αεξνπνξηθέο εηαηξίεο) θαζψο ηείλνπλ λα δίλνπλ έκθαζε ζην κεξίδην αγνξάο θαη ζηελ αληαγσληζηηθή ζηαζεξφηεηα ζε βάξνο ηεο θαηλνηνκίαο θαη ηεο δηαθνξνπνίεζεο. Σν κνληέιν ηνπ Butler, παξά ην γεγνλφο πσο πξνηείλεη θάπνηα κέηξα ψζηε λα αληηκεησπηζηεί ην ζηάδην ηεο παξαθκήο (επαλαπξνζδηνξηζκφο ησλ ηνπξηζηηθψλ αμηνζεάησλ, πεξηβαιινληηθή αλαβάζκηζε, δηαθνξνπνίεζε ηνπ πξννξηζκνχ), δελ δίλεη 50 Haywood, K.M. (1986). Can the Tourist Area Life Cycle be made operational? Tourism Management, 7: ; Ioannides, D. (1992). Tourism development agents. The Cypriot resort cycle Annals of Tourism Research, Vol.19, pp ; Agarwal, S. (2002). Restructuring seaside tourism. The resort lifecycle Annals of Tourism Research, 29(1), Ioannides, D. (1992). Tourism development agents. The Cypriot resort cycle Annals of Tourism Research, Vol.19, pp Debbage, K. (1990). Oligopoly and the Resort Cycle in the Bahamas. Annals of Tourism Research, 17:

31 31 θαηεπζχλζεηο πνιηηηθήο θαη ζρεδηαζκνχ ζηα δηάθνξα ζηάδηα, πξνθεηκέλνπ ν πξννξηζκφο λα παξακείλεη αληαγσληζηηθφο θαη βηψζηκνο. Δίλαη θαλεξφ πσο ην κνληέιν απνηειεί κηα ζεσξεηηθή θαηαζθεπή δηάγλσζεο ηεο εμέιημεο ηεο ηνπξηζηηθήο δξαζηεξηφηεηαο ζε έλαλ πξννξηζκφ θαη ησλ επηπηψζεψλ ηεο, ελψ θξίζηκεο ζεκαζίαο παξακέλεη ε ίδηα ε θχζε ηνπ πξννξηζκνχ θαη ηα ηδηαίηεξα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ. ε απηφ ην πιαίζην, νη λεζησηηθνί πξννξηζκνί, θαη εηδηθά ηα κηθξά ζε έθηαζε λεζηά, απνηεινχλ εηδηθή πεξίπησζε ηνπξηζηηθψλ πξννξηζκψλ ιφγσ ησλ ζεκαληηθά πεξηνξηζκέλσλ θπζηθψλ πφξσλ πνπ δηαζέηνπλ αιιά θαη ηεο επάισηεο ηζνξξνπίαο κεηαμχ νηθνλνκίαο, θχζεο θαη θνηλσλίαο. 2.3 ΟΗ ΝΖΗΧΣΗΚΔ ΠΔΡΗΟΥΔ Χ ΔΗΓΗΚΟΗ ΣΟΤΡΗΣΗΚΟΗ ΠΡΟΟΡΗΜΟΗ Σα λεζηά, ζε ζρέζε κε άιιεο πεξηνρέο, παξνπζηάδνπλ ζεκαληηθέο ηδηαηηεξφηεηεο σο πξνο ηηο δνκέο ησλ αλζξψπηλσλ θαη θπζηθψλ νηθνζπζηεκάησλ αιιά θαη ηε δπλακηθή αιιειεπίδξαζε πνπ ηα δηέπεη 53. πλνπηηθά ηα λεζηά παξνπζηάδνπλ: Οηθνινγηθή επαηζζεζία: ε απφζηαζε θαη απνκφλσζε απφ επεηξσηηθέο πεξηνρέο έρεη σο απνηέιεζκα ηελ απμεκέλε βηνπνηθηιφηεηα ησλ λεζησηηθψλ νηθνζπζηεκάησλ, ελψ ην κηθξφ κέγεζνο δεκηνπξγεί απμεκέλνπο θηλδχλνπο θαη ηα θαζηζηά πην επάισηα ζε ελδερφκελεο δηαηαξαρέο ηεο νηθνινγηθήο ηζνξξνπίαο. Πνιηηηζκηθή θνηλσληθή επαηζζεζία: νη ηνπηθέο θνηλσλίεο παξνπζηάδνπλ ζπρλά εληνλφηεξα ραξαθηεξηζηηθά θαη κεγαιχηεξε επαηζζεζία ζε θνηλσληθέο θαη νηθνλνκηθέο ιφγσ ηνπ κηθξνχ κεγέζνπο θαη ηεο γεσγξαθηθήο απνκφλσζεο. Οηθνλνκηθή επαηζζεζία: ην πεξηνξηζκέλν κέγεζνο θαη ε νηθνλνκηθή απνκφλσζε πεξηνξίδνπλ ηηο δπλαηφηεηεο γηα ηνπηθή αλάπηπμε θαη θαζηζηνχλ ηα λεζηά πην επαίζζεηα ζηηο νηθνλνκηθέο δηαηαξαρέο θαη ζηνλ αληαγσληζκφ. πλεπψο, ε γεσγξαθηθή απνκφλσζε ησλ πεξηνρψλ απηψλ, νη πεξηνξηζκέλνη θπζηθνί πφξνη θαζψο θαη νη πεξηνξηζκέλεο δπλαηφηεηεο αλάπηπμεο εμαηηίαο ηεο πεξηθεξεηαθήο ζέζεο ηνπο, ηνπ κηθξνχ κεγέζνπο ησλ ηνπηθψλ αγνξψλ αιιά θαη ηνπ πςεινχ θφζηνπο πξφζβαζεο ζε εμσηεξηθέο αγνξέο, θαζηζηνχλ ηελ νηθνινγηθή, θνηλσληθή θαη νηθνλνκηθή ηζνξξνπία ησλ πεξηνρψλ απηψλ ηδηαίηεξα επηζθαιή. 53 Coccossis, H.N. (1987). Planning for Islands. Ekistics, 323/324:

32 32 Αλ ζε φια απηά πξνζηεζνχλ ε αλεπάξθεηα ππνδνκψλ θαη δηνηθεηηθψλ κεραληζκψλ, γίλεηαη θαλεξφ ην ηδηαίηεξν ελδηαθέξνλ πνπ απαηηνχλ ηα λεζηά ηφζν ζε επηζηεκνληθφ επίπεδν φζν θαη ζε επίπεδν ζρεδηαζκνχ θαη πνιηηηθήο 54. Παγθνζκίσο ε αλάπηπμε ηνπ ηνπξηζκνχ ζηα λεζηά πξαγκαηνπνηήζεθε κε ηδηαίηεξα έληνλνπο ξπζκνχο κε ηελ έλαξμε ηεο δεθαεηίαο ηνπ 60. Ζ αλάπηπμε ησλ αεξνκεηαθνξψλ, αιιά θαη ε βειηίσζε ησλ ζαιάζζησλ κεηαθνξψλ αχμεζε ηελ πξφζβαζε ζε πνιιά λεζηά ηα νπνία κέρξη ηφηε ζεσξνχληαλ απνκνλσκέλα. Οη λεζησηηθνί πξννξηζκνί εμαηηίαο ησλ πιενλεθηεκάησλ πνπ ζπλήζσο παξνπζηάδνπλ (άξηζηεο θιηκαηνινγηθέο ζπλζήθεο, πνηφηεηα πεξηβάιινληνο, πινχζηα πνιηηηζηηθή θιεξνλνκηά, θ.α.) απνηεινχλ πφιν έιμεο. ε πνιιέο πεξηπηψζεηο ν ηνπξηζκφο απνηειεί κνριφ ή θαη κνλαδηθή επθαηξία νηθνλνκηθήο αλάπηπμεο. Έηζη ζε πνιιά λεζηά ε απαζρφιεζε ζηνλ ηξηηνγελή ηνκέα θαη βαζηθά ζηνλ ηνπξηζκφ είλαη ηδηαίηεξα ζεκαληηθή 55. Χζηφζν, ε αλάπηπμε απηή παξνπζηάδεη ζπλήζσο ρσξηθή πφισζε θαη επηθεληξψλεηαη ζε έλα κηθξφ αξηζκφ παξάθηησλ πεξηνρψλ. Ο Pearce 56 (1995) παξαηεξεί πσο ζηε Μαγηφξθα έρνπλ αλαπηπρζεί δχν βαζηθά clusters 57 ηνπξηζηηθήο αλάπηπμεο, έλα γχξσ απφ ηελ Palma θαη έλα δεχηεξν γχξσ απφ ηελ Alcudia. Δλψ ζηε Ρφδν ε πην έληνλε ηνπξηζηηθή αλάπηπμε έρεη ιάβεη ρψξα ζην βφξεην θαη βνξεηναλαηνιηθφ κέξνο ηνπ λεζηνχ, θνληά ζηελ πξσηεχνπζα. Ο παξάθηηνο πξνζαλαηνιηζκφο ηεο ηνπξηζηηθήο αλάπηπμεο ζε πνιιά λεζηά ηεο Μεζνγείνπ έρεη ζπληειέζεη ζηελ ελίζρπζε ηεο εηθφλαο ηνπο σο πξννξηζκψλ καδηθνχ ηνπξηζκνχ γηα φζνπο αλαδεηνχλ ήιην θαη ζάιαζζα. 54 Κνθθψζεο, Υ. θαη Σζάξηαο, Π. (2001). Βηψζηκε Σνπξηζηηθή Αλάπηπμε θαη Πεξηβάιινλ. Δθδφζεηο Κξηηηθή Α.Δ., Αζήλα. Ioannides, D., Apostolopoulos, Y. and Sommez, S. (2001). Mediterranean Islands and Sustainable Tourism Development. Continuum, London New York. 55 Κνθθψζεο, Υ. θαη Σζάξηαο, Π. (2001). Βηψζηκε Σνπξηζηηθή Αλάπηπμε θαη Πεξηβάιινλ. Δθδφζεηο Κξηηηθή Α.Δ., Αζήλα. 56 Pearce, D. (1995). Tourism Today: A Geographical Analysis. Longman, Harlow, Essex. 57 πζπεηξώζεηο επηρεηξήζεωλ (clusters) είλαη ε ζπλχπαξμε κεγάινπ αξηζκνχ νξηδφληηα θαη θάζεηα δηαζπλδεδεκέλσλ επηρεηξήζεσλ, νξηζκέλεο απφ ηηο νπνίεο βξίζθνληαη κεηαμχ ηνπο ζε ζηελή, αιιά φρη απαξαίηεηα ζηαζεξή δηαζχλδεζε, ζε επξχηεξνπο γεσγξαθηθνχο ρψξνπο. Ζ ζπλχπαξμή ηνπο απνηειεί ηελ θξίζηκε εθείλε κάδα πνπ δεκηνπξγεί ζπλέξγεηεο θαη εμσηεξηθέο νηθνλνκίεο. Οη ζπζπεηξψζεηο δελ δεκηνπξγνχληαη κε πξσηνβνπιία ησλ κειψλ ηνπο, αιιά σξηκάδνπλ κε ηελ πάξνδν ηνπ ρξφλνπ (Πεηξάθνο, Γ. θαη Φπράξεο, Γ., Πεξηθεξεηαθή Αλάπηπμε ζηελ Διιάδα, Δθδφζεηο Κξηηηθή Α.Δ., Αζήλα).

33 33 Δηδηθφηεξα, ην είδνο ηνπ ηνπξηζκνχ πνπ ελζαξξχλζεθε ζε πνιιά λεζηά παξνπζηάδεη 58 : Έληνλε επνρηθφηεηα πξνθαιψληαο ππεξθνξηψζεηο ζηνπο θπζηθνχο απνδέθηεο θαη γεληθφηεξα ζηελ ππνδνκή κηαο πεξηνρήο. Πεξηνξηζκέλε δηαθνξνπνίεζε ηνπ ηνπξηζηηθνχ πξντφληνο. Υακειή πνηφηεηα ηνπξηζηηθψλ θαηαιπκάησλ. Αλεπαξθή ζπγθνηλσληαθή εμππεξέηεζε. Αλεπαξθή θαηάξηηζε αλζξψπηλνπ δπλακηθνχ. Απηνχ ηνπ είδνπο ε ηνπξηζηηθή αλάπηπμε πξνθαλψο έρεη κηα ζεηξά απφ επηπηψζεηο, φπσο 59 : Κνηλσληθννηθνλνκηθέο επηπηώζεηο: εγθαηάιεηςε αγξνηηθψλ θαη άιισλ παξαδνζηαθψλ δξαζηεξηνηήησλ, εμάξηεζε απφ εηζαγσγέο αγαζψλ, πηέζεηο ζηηο ρξήζεηο γεο, απψιεηα ηεο θνηλσληθήο θαη πνιηηηζηηθήο ηαπηφηεηαο, αχμεζε ηεο παξαβαηηθφηεηαο. Επηπηώζεηο ζην θπζηθό θαη δνκεκέλν πεξηβάιινλ: δφκεζε ησλ αθηψλ, ππνβάζκηζε ηεο αηζζεηηθήο ηνπ ηνπίνπ, αιινίσζε ηεο θπζηνγλσκίαο ησλ παξαδνζηαθψλ νηθηζκψλ, ξχπαλζε, εμάληιεζε ησλ θπζηθψλ πφξσλ. 2.4 ΠΑΡΑΣΖΡΖΔΗ ην πιαίζην απηφ επηβάιιεηαη ε έληαμε ηεο ηνπξηζηηθήο αλάπηπμεο ζηηο δπλαηφηεηεο θαη ηα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ ηφπνπ, δειαδή κηα αλάπηπμε πνπ ζέβεηαη ηελ ηνπηθή θνηλσλία θαη ην πεξηβάιινλ, ηνπο πφξνπο θαη ηε θπζηθή θαη πνιηηηζηηθή θιεξνλνκηά 60. Δλ νιίγνηο, απαηηείηαη ε πηνζέηεζε βηψζηκσλ πξαθηηθψλ νχησο ψζηε ηα λεζηά, σο ηδηαίηεξνη ηνπξηζηηθνί πξννξηζκνί, λα αλαπηπρζνχλ αξκνληθά θαη κε ζεβαζκφ ζηα ηδηαίηεξα ραξαθηεξηζηηθά ηνπο. 58 Κνθθψζεο, Υ. θαη Σζάξηαο, Π. (2001). Βηψζηκε Σνπξηζηηθή Αλάπηπμε θαη Πεξηβάιινλ. Δθδφζεηο Κξηηηθή Α.Δ., Αζήλα. 59 πσο παξαπάλσ. 60 Κνθθψζεο, Υ. (2000). Σνπξηζηηθή αλάπηπμε θαη θέξνπζα ηθαλφηεηα ζηα λεζηά, ζην Σζάξηαο, Π. (επηκ.), Τνπξηζηηθή Αλάπηπμε. Πνιπεπηζηεκνληθέο Πξνζεγγίζεηο, Δμάληαο, Αζήλα

34 34 ΚΔΦΑΛΑΗΟ 3. ΒΗΧΗΜΖ ΣΟΤΡΗΣΗΚΖ ΑΝΑΠΣΤΞΖ 3.1 ΒΗΧΗΜΖ ΑΝΑΠΣΤΞΖ Ζ ζηελή αιιειεπίδξαζε κεηαμχ ηεο πνηφηεηαο ηνπ πεξηβάιινληνο θαη ηεο αλάπηπμεο πνιιψλ αλζξψπηλσλ δξαζηεξηνηήησλ, θαζψο θαη ε ηαπηφρξνλε ππνβάζκηζε ηνπ πξψηνπ, νδήγεζαλ ζηελ πηνζέηεζε ηεο έλλνηαο ηεο βηψζηκεο ή αεηθφξνπ αλάπηπμεο (sustainable development). Πξφθεηηαη γηα ηελ αλάπηπμε πνπ ηθαλνπνηεί ηηο αλάγθεο ηνπ ζήκεξα, ρσξίο λα απεηιεί ηελ ηθαλφηεηα ησλ κειινληηθψλ γελεψλ λα ηθαλνπνηήζνπλ ηηο δηθέο ηνπο αλάγθεο, ζην πιαίζην ηεο γεληθφηεξεο αλαλεψζηκεο θέξνπζαο ηθαλφηεηαο ησλ νηθνζπζηεκάησλ (έθζεζε Brundtland) 61. Απνηειεί, πιένλ, κηα επξέσο απνδεθηή βάζε ζρεδηαζκνχ θαη δηαρείξηζεο ηνπ ηξφπνπ πνπ δνχκε ζην παξφλ θαη ζην κέιινλ, θαζψο πεξηγξάθεη κηα δηαδηθαζία κεηαζρεκαηηζκνχ, φπνπ ε εθκεηάιιεπζε ησλ πφξσλ, ε θαηεχζπλζε ησλ επελδχζεσλ, ν πξνζαλαηνιηζκφο ηεο ηερλνινγηθήο αλάπηπμεο θαη νη πξνζαξκνγέο ζην ζεζκηθφ πιαίζην ελαξκνλίδνληαη κε ηηο κειινληηθέο θαη ηηο ζεκεξηλέο αλάγθεο 62. ην πιαίζην απηφ, ε ζηξαηεγηθή γηα ηε βηψζηκε αλάπηπμε εζηηάδεηαη ζηνλ ηζφξξνπν ζπλδπαζκφ ηξηψλ επηκέξνπο θπξίαξρσλ επηδηψμεσλ: ηεο απνηειεζκαηηθφηεηαο ηεο νηθνλνκίαο (economic efficiency), ηεο θνηλσληθήο ηζφηεηαο θαη δηθαηνζχλεο (social equity) θαη ηεο πξνζηαζίαο ηνπ πεξηβάιινληνο (environmental conservation). Ζ επίηεπμε ησλ παξαπάλσ ζηφρσλ, ρσξίο λα έρεη πξνζδηνξηζηεί επαθξηβψο ην πσο επηηπγράλεηαη επηρεηξεζηαθά, είλαη θαλεξφ πσο απαηηεί ζπληνληζκέλεο δξάζεηο ζε δηεζλέο, εζληθφ θαη ηνπηθφ επίπεδν, κε ηελ θηλεηνπνίεζε φισλ ησλ θνξέσλ ηνπ δεκφζηνπ θαη ηδησηηθνχ ηνκέα αιιά θαη φισλ ησλ πνιηηψλ World Commission on Environment and Development (1987). Our Common Future (The Brudtland Report), Oxford University Press, Oxford. 62 Action for more Sustainable European Tourism. Report of the Tourism Sustainability Group. February Κνθθψζεο, Υ. θαη Σζάξηαο, Π. (2001). Βηψζηκε Σνπξηζηηθή Αλάπηπμε θαη Πεξηβάιινλ. Δθδφζεηο Κξηηηθή Α.Δ., Αζήλα.

35 ΒΗΧΗΜΖ ΑΝΑΠΣΤΞΖ ΚΑΗ ΣΟΤΡΗΜΟ Ο ηνπξηζκφο απνηειεί κηα δξαζηεξηφηεηα πνπ κπνξεί πξαγκαηηθά λα έρεη ηδηαίηεξα ζεκαληηθή επίδξαζε ζηελ πνξεία γηα κηα βηψζηκε αλάπηπμε, ζπκβάιινληαο ζε κεγάιν βαζκφ ζηε δηαηήξεζε πςειψλ θαη ζηαζεξψλ επηπέδσλ νηθνλνκηθήο αλάπηπμεο θαη απαζρφιεζεο, θνηλσληθήο πξνφδνπ, απνηειεζκαηηθήο πξνζηαζίαο ηνπ πεξηβάιινληνο θαη ζπλεηήο ρξήζεο ησλ θπζηθψλ πφξσλ 64. Δλ κέξεη απηφ ηζρχεη εμαηηίαο ηνπ ίδηνπ ηνπ κεγέζνπο ηεο ηνπξηζηηθήο δξαζηεξηφηεηαο. Δλδεηθηηθά, ν ηνπξηζκφο ζε επξσπατθφ επίπεδν, άκεζα θαη έκκεζα, ζπλεηζθέξεη ζην 10% πεξίπνπ ηνπ ΑΔΠ θαη έρεη δεκηνπξγήζεη πεξίπνπ 20εθ. ζέζεηο εξγαζίαο 65. Δμίζνπ φκσο ζεκαληηθή γηα ηε βηψζηκε αλάπηπμε είλαη θαη ε εηδηθή ζρέζε ηεο ηνπξηζηηθήο δξαζηεξηφηεηαο, ζε ζρέζε κε άιιεο νηθνλνκηθέο δξαζηεξηφηεηεο, κε ηελ θνηλσλία θαη ην πεξηβάιινλ. Φπζηθνί θαη αλζξσπνγελείο πφξνη θαζψο επίζεο θαη νη ίδηεο νη αλζξψπηλεο θνηλσλίεο απνηεινχλ ην θεθάιαην πάλσ ζην νπνίν ρηίδεηαη ην θαηλφκελν ηνπξηζκφο, ελψ ηαπηφρξνλα είλαη θαη νη θχξηνη απνδέθηεο ησλ ζεηηθψλ ή αξλεηηθψλ επηξξνψλ πνπ απηφο ζπλεπάγεηαη. Πην ζπγθεθξηκέλα, θαζψο ν ηνπξηζκφο βαζίδεηαη ζηελ αμηνπνίεζε ησλ θπζηθψλ θαη πνιηηηζηηθψλ πφξσλ δεκηνπξγεί πηέζεηο ρξήζεηο ζηνπο πφξνπο απηνχο κε αξλεηηθέο, αιιά θαη ζεηηθέο, επηπηψζεηο θαη πηζαλψο θηλδχλνπο ππνβάζκηζεο ή θαη απψιεηάο ηνπο 66. Σα πάληα εμαξηψληαη απφ ην πφζν θαιά ζρεδηάδεηαη, εθαξκφδεηαη θαη παξαθνινπζείηαη ε ηνπξηζηηθή αλάπηπμε. Ζ βηψζηκε ηνπξηζηηθή αλάπηπμε ηθαλνπνηεί ηηο αλάγθεο ησλ ζεκεξηλψλ επηζθεπηψλ, ησλ ηνπξηζηηθψλ επηρεηξήζεσλ θαη ησλ πξννξηζκψλ, πξνζηαηεχνληαο θαη βειηηψλνληαο, φπνπ απηφ είλαη δπλαηφ, ηηο δπλαηφηεηεο γηα ην κέιινλ. Πξφθεηηαη γηα ηε δηαρείξηζε ησλ πφξσλ κε ηέηνην ηξφπν ψζηε λα ηθαλνπνηνχληαη νη θνηλσληθέο, νηθνλνκηθέο θαη αηζζεηηθέο αλάγθεο, δηαηεξψληαο ηαπηφρξνλα ηελ πνιηηηζηηθή αθεξαηφηεηα, ηηο ζεκαληηθέο νηθνινγηθέο δηαδηθαζίεο, ηε βηνπνηθηιφηεηα θαη ηα ζπζηήκαηα ζηα νπνία ζηεξίδεηαη ε δσή COM (2003) 716 ηειηθφ. Βαζηθέο θαηεπζχλζεηο γηα ηελ αεηθνξία ηνπ επξσπατθνχ ηνπξηζκνχ. Αλαθνίλσζε ηεο Δπηηξνπήο πξνο ην πκβνχιην, ην Δπξσπατθφ Κνηλνβνχιην, ηελ Δπξσπατθή Οηθνλνκηθή θαη Κνηλσληθή Δπηηξνπή θαη ηελ Δπηηξνπή ησλ Πεξηθεξεηψλ. 65 Action for more Sustainable European Tourism. Report of the Tourism Sustainability Group. February Κνθθψζεο, Υ. θαη Σζάξηαο, Π. (2001). Βηψζηκε Σνπξηζηηθή Αλάπηπμε θαη Πεξηβάιινλ. Δθδφζεηο Κξηηηθή Α.Δ., Αζήλα. 67 Middleton, V. and Hawkins, R. (2004). Σνπξηζηηθφ Μάξθεηηλγθ γηα Βηψζηκε Αλάπηπμε. Δθδφζεηο Κξηηηθή Α.Δ., Αζήλα.

36 36 Οη αξρέο ηεο βηψζηκεο ηνπξηζηηθήο αλάπηπμεο έρνπλ εθαξκνγή ζε φιεο ηηο κνξθέο ηνπξηζκνχ θαη ζε φινπο ηνπο πξννξηζκνχο, ζπκπεξηιακβαλνκέλνπ ηνπ καδηθνχ ηνπξηζκνχ, αιιά θαη ησλ δηαθφξσλ εμεηδηθεπκέλσλ ηκεκάησλ ηεο ηνπξηζηηθήο αγνξάο. Οη αξρέο ηεο βησζηκφηεηαο αλαθέξνληαη ζε πεξηβαιινληηθέο, νηθνλνκηθέο θαη θνηλσληθν-πνιηηηζηηθέο πιεπξέο ηεο ηνπξηζηηθήο αλάπηπμεο θαη ζπλεπψο ζηελ θαηάιιειε ηζνξξνπία πνπ ζα πξέπεη λα επηηεπρζεί κεηαμχ ηνπο. πλνπηηθά, ν βηψζηκνο ηνπξηζκφο ζα πξέπεη λα ζηνρεχεη ζε 68 : Βέιηηζηε ρξήζε ησλ πεξηβαιινληηθψλ πφξσλ. εβαζκφ ζηελ θνηλσληθν-πνιηηηζηηθή ηαπηφηεηα (authenticity) ησλ θνηλσληψλ ππνδνρήο. Κνηλσληθννηθνλνκηθά νθέιε γηα φινπο ηνπο εκπιεθφκελνπο. Τςειφ επίπεδν ηνπξηζηηθήο ηθαλνπνίεζεο, κε ηελ ηαπηφρξνλε θαηαλφεζε θαη πηνζέηεζε βηψζηκσλ πξαθηηθψλ εθ κέξνπο ησλ ηνπξηζηψλ 69. ηελ πξάμε, σζηφζν, ε πνιηηηθή γηα ηνλ ηνπξηζκφ, ζην πλεχκα κηαο ζηξαηεγηθήο βηψζηκεο αλάπηπμεο, παξνπζηάδεη ζεκαληηθέο δηαθνξνπνηήζεηο σο πξνο ηελ έκθαζε θαη εξκελεία ηεο ζρέζεο ηνπξηζκνχ θαη πεξηβάιινληνο θαη αθνινπζεί ηξεηο δηαθνξεηηθέο πξνζεγγίζεηο 70 : Σελ ηνκεαθή, κε ηελ έλλνηα ηνπ βηψζηκνπ ηνπξηζκνχ (sustainable tourism development), φπνπ ε βησζηκφηεηα εζηηάδεηαη ζηε δηαηήξεζε ηεο ηνπξηζηηθήο δξαζηεξηφηεηαο επί καθξφ ρξνληθφ δηάζηεκα. Ζ πξνζέγγηζε απηή είλαη ζηε βάζε ηεο θαζαξά νηθνλνκηθή, φπνπ αλαγλσξίδεηαη φηη ε πνηφηεηα ηνπ πεξηβάιινληνο είλαη έλαο ζεκαληηθφο παξάγνληαο αληαγσληζηηθφηεηαο γηα έλα ηφπν θαη ρξεηάδεηαη πξνζηαζία. Σελ πεξηβαιινληηθή, κε ηελ έλλνηα ηεο νηθνινγηθά θηιηθήο ηνπξηζηηθήο αλάπηπμεο (ecologically sustainable tourism, eco-tourism), φπνπ ε βησζηκφηεηα επηθεληξψλεηαη ζηα θπζηθά νηθνζπζηήκαηα. Ζ έκθαζε δίλεηαη ζηηο ήπηαο κνξθήο ηνπξηζηηθέο δξαζηεξηφηεηεο πνπ δελ δηαηαξάζζνπλ ζεκαληηθά ην πεξηβάιινλ. 68 World Tourism Organisation (2004). Indicators of Sustainable Development for Tourism Destinations: A Guidebook. 69 πσο παξαπάλσ 70 Coccossis, H. (1996). Tourism and Sustainability: Perspectives and Implications, in Priestley, G.K. and Edwards, J.A. (eds), Sustainable Tourism? European Experiences, CAB International.

37 37 Σελ αεηθνξηθή, κε ηελ έλλνηα ηεο νηθνινγηθά βηψζηκεο νηθνλνκηθήο αλάπηπμεο (tourism and sustainable development), κηα πην ζχλζεηε ζεψξεζε φπνπ ν ηνπξηζκφο είλαη κηα δξαζηεξηφηεηα θαη ε βησζηκφηεηα νξίδεηαη κε βάζε ην ζχζηεκα ζπλνιηθά. Υαξαθηεξηζηηθφ ηεο πξνζέγγηζεο απηήο είλαη ε αλάγθε έληαμεο ηνπ ηνπξηζκνχ ζην ηνπηθφ θαη ην γεληθφηεξν ζχζηεκα. Ζ δηαθνξεηηθή έκθαζε ζε θαζεκηά απφ ηηο παξαπάλσ πξνζεγγίζεηο δελ ζπλεπάγεηαη απαξαίηεηα θαη θάπνηα αμηνινγηθή ηεξάξρεζε, θαζψο έρνπλ δηαθνξεηηθέο πξνυπνζέζεηο θαη απεπζχλνληαη ζπρλά ζε δηαθνξεηηθέο πεξηπηψζεηο ηνπξηζηηθήο αλάπηπμεο. Ζ πξψηε, γηα παξάδεηγκα, ζα είρε ηδηαίηεξε ζεκαζία σο ζηξαηεγηθή γηα πεξηνρέο πνπ έρνπλ ήδε αλαπηπρζεί σο ηνπξηζηηθνί πξννξηζκνί, φπνπ πηζαλψο παξαηεξνχληαη ζεκεία θφπσζεο ή θνξεζκνχ, θαη ζε κηα πνιηηηθή αλαδηάξζξσζεο ηνπ ηνπξηζηηθνχ πξντφληνο ή δηαηήξεζεο ηεο ηνπξηζηηθήο δξαζηεξηφηεηαο. Ζ δεχηεξε ζα είρε ηδηαίηεξν ελδηαθέξνλ γηα πεξηνρέο πνπ δελ έρνπλ αλαπηχμεη κεγάιε ηνπξηζηηθή ή άιιε δξαζηεξηφηεηα, ελψ ε ηξίηε ίζσο έρεη κεγαιχηεξε εθαξκνγή ζε πεξηνρέο πνπ αλαπηχζζνληαη ζην πιαίζην θάπνηαο ζηξαηεγηθήο πνπ δελ ζηεξίδεηαη απνθιεηζηηθά ζηνλ ηνπξηζκφ 71. ε θάζε πεξίπησζε, ε βηψζηκε ηνπξηζηηθή αλάπηπμε απαηηεί 72 : Δηδηθφ ζρεδηαζκφ ηεο ηνπξηζηηθήο αλάπηπμεο κε ζηφρν ηελ ηζνξξνπία αλάκεζα ζε θνηλσλία, νηθνλνκία θαη πεξηβάιινλ. Δλίζρπζε φισλ ησλ κέηξσλ (ηνπηθέο αλαπηπμηαθέο πξσηνβνπιίεο, ιεηηνπξγηθέο δηαζπλδέζεηο αλάκεζα ζηνπο δηαθνξεηηθνχο θιάδνπο ηεο νηθνλνκίαο, έξεπλα, εθπαίδεπζε, κάξθεηηλγθ) πνπ ζπκβάιινπλ ζηηο δηαδηθαζίεο αλαηξνθνδφηεζεο ηεο αλάπηπμεο. Δηδηθφ ζεζκηθφ πιαίζην πνπ ζα πξνσζεί ηηο δηαδηθαζίεο ηεο βηψζηκεο αλάπηπμεο θαη ηελ ηνπηθή ζπκκεηνρή. Πξνψζεζε κέηξσλ θαη πνιηηηθψλ πνπ ζπκβάιινπλ ζηελ πξνζηαζία θαη αλάδεημε ηνπ ηνπηθνχ θπζηθνχ θαη δνκεκέλνπ πεξηβάιινληνο. Υξήζε ησλ εηδηθψλ 73 θαη ελαιιαθηηθψλ 74 κνξθψλ ηνπξηζκνχ σο βαζηθνχ άμνλα ηεο ηνπηθήο ηνπξηζηηθήο αλάπηπμεο. ζνλ αθνξά ζηηο εηδηθέο κνξθέο 71 Κνθθψζεο, Υ. θαη Σζάξηαο, Π. (2001). Βηψζηκε Σνπξηζηηθή Αλάπηπμε θαη Πεξηβάιινλ. Δθδφζεηο Κξηηηθή Α.Δ., Αζήλα. 72 πσο παξαπάλσ 73 Οη ειδικέρ μοπθέρ ηοςπιζμού ραξαθηεξίδνληαη απφ ηελ χπαξμε ελφο εηδηθνχ θαη θπξίαξρνπ θηλήηξνπ ζηε δήηεζε (π.ρ. ζπλέδξηα, νηθνινγία, πνιηηηζκφο) θαη απφ ηελ αλάπηπμε κηαο αληίζηνηρεο εηδηθήο ππνδνκήο ζηηο ηνπξηζηηθέο πεξηνρέο πνπ απνζθνπεί ζηελ εμππεξέηεζε ησλ ηνπξηζηψλ ηεο θάζε εηδηθήο

38 38 ηνπξηζκνχ, απηέο ζα κπνξνχζαλ λα ζπκβάινπλ ζηε κείσζε ηεο επνρηθφηεηαο, ζηελ απνζπκθφξεζε ησλ πξννξηζκψλ, ζηελ αλάπηπμε δξαζηεξηνηήησλ πνπ εληζρχνπλ ηελ πεξηβαιινληηθή επαηζζεζία, ζηελ πξνψζεζε πεξηνρψλ παξαδνζηαθνχ θαη ηζηνξηθνχ ραξαθηήξα, ζηελ πξνβνιή ηεο ηζηνξηθήο θαη πνιηηηζηηθήο θιεξνλνκηάο, ζηελ ελεξγφ ζπκκεηνρή ηνπ ηνπξίζηα ζε δξαζηεξηφηεηεο πνπ ηνλ θέξλνπλ ζε επαθή κε ηε θχζε θιπ. Δλεκέξσζε θαη ζπκκεηνρή φισλ ησλ εκπιεθνκέλσλ (stakeholders) θαζψο θαη ηζρπξή πνιηηηθή εγεζία πνπ ζα δηαζθαιίζεη επξεία ζπκκεηνρή θαη ζπλαίλεζε. Δηδηθφηεξα ζε ρψξεο φπνπ ν ηνπξηζηηθφο θιάδνο θπξηαξρείηαη απφ κηθξνκεζαίεο επηρεηξήζεηο κε πεξηνξηζκέλεο δπλαηφηεηεο απφθηεζεο γλψζεο θαη θεθαιαίσλ, ε δηαθιαδηθή ζπλεξγαζία θαη ε δηθηχσζε (networking) είλαη θαζνξηζηηθήο ζεκαζίαο 75. Γηαξθή έιεγρν ησλ επηπηψζεσλ θαζψο θαη ηελ εθαξκνγή ησλ αλάινγσλ πξνιεπηηθψλ ή/θαη δηνξζσηηθψλ κέηξσλ 76. κνξθήο (Κνθθψζεο, Υ. θαη Σζάξηαο, Π., Βηψζηκε Σνπξηζηηθή Αλάπηπμε θαη Πεξηβάιινλ. Δθδφζεηο Κξηηηθή Α.Δ., Αζήλα. ζει.82). 74 Οη εναλλακηικέρ μοπθέρ ηοςπιζμού απνηεινχλ ηκήκα ησλ εηδηθψλ κνξθψλ θαη ραξαθηεξίδνληαη επίζεο απφ ηελ χπαξμε ελφο θπξίαξρνπ εηδηθνχ θηλήηξνπ ζηε δήηεζε, ην νπνίν ζπλδέεηαη κε ζπγθεθξηκέλα ζέκαηα φπσο: θπζηνιαηξία, ηαμίδηα πεξηπέηεηαο, αζιεηηζκφο, θ.α. ηηο ελαιιαθηηθέο κνξθέο, νη ηνπξίζηεο ζπρλά επηιέγνπλ έλαλ ηξφπν νξγάλσζεο θαη δηεμαγσγήο ηνπ ηαμηδηνχ ζηνλ νπνίν θπξηαξρεί ε απηνλνκία ζηηο επηινγέο θαη ε πεξηήγεζε κε κηθξή ή ειάρηζηε ρξήζε ππεξεζηψλ νξγαλσκέλνπ ηνπξηζκνχ. Δπηπιένλ, θαη ζηηο ελαιιαθηηθέο κνξθέο θαηαγξάθεηαη ε αλάπηπμε κηαο εηδηθήο ππνδνκήο πνπ εμππεξεηεί ηνπο ζπγθεθξηκέλνπο ηνπξίζηεο. Σέινο, θνηλφ παξνλνκαζηή, ηφζν ζηε δήηεζε φζν θαη ζηελ πξνζθνξά ησλ ελαιιαθηηθψλ κνξθψλ ηνπξηζκνχ, απνηειεί ν ζεβαζκφο ηεο ηνπηθήο, θνηλσληθήο θαη πεξηβαιινληηθήο ππνδνκήο (Κνθθψζεο, Υ. θαη Σζάξηαο, Π., Βηψζηκε Σνπξηζηηθή Αλάπηπμε θαη Πεξηβάιινλ. Δθδφζεηο Κξηηηθή Α.Δ., Αζήλα. ζει.82). 75 Vernon, J., Essex, S., Pinder, D. and Curry, K. (2005). Collaborative policymaking. Local sustainable projects, Annals of Tourism Research, Vol.32, No.2, pp World Tourism Organisation (2004). Indicators of Sustainable Development for Tourism Destinations: A Guidebook.

39 39 Ζ βαξχηεηα πνπ απνδίδεηαη ζηε βηψζηκε ηνπξηζηηθή αλάπηπμε, ηφζν ζε επηζηεκνληθφ επίπεδν φζν θαη ζε επίπεδν ζρεδηαζκνχ, γίλεηαη θαλεξή κέζα απφ ηελ πξνζπάζεηα δηεζλψλ νξγαληζκψλ αιιά θαη ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο λα απνζαθεληζηεί ην πεξηερφκελφ ηεο, λα θαζνξηζηνχλ νη αξρέο ηεο αιιά θαη λα παξαρζνχλ δείθηεο πνπ ζα εμαζθαιίζνπλ ηελ θαιχηεξε παξαθνινχζεζε θαη εθαξκνγή ηεο. Μνινλφηη ε Δπξσπατθή Κνηλφηεηα δελ επηθεληξψλεηαη ζπγθεθξηκέλα ζηνλ ηνκέα ηνπ ηνπξηζκνχ, ζπκβάιιεη ζεκαληηθά ζε πξνζπάζεηεο πνπ επλννχλ ηελ αεηθφξν αλάπηπμή ηνπ κε πιήζνο πνιηηηθψλ θαη κέηξσλ. Ζ Δπξσπατθή Δπηηξνπή εμέδσζε ην 2003 νξηζκέλεο βαζηθέο θαηεπζχλζεηο γηα ηελ αεηθνξία ηνπ επξσπατθνχ ηνπξηζκνχ 77, ελψ ην 2004 επηβεβαίσζε ηελ πξνζήισζή ηεο ζην ζπγθεθξηκέλν ζηφρν κε ηε δεκηνπξγία ηνπ Tourism Sustainability Group. Χζηφζν, ζχκθσλα θαη κε ηελ αξρή ηεο επηθνπξηθφηεηαο, ε επηηπρήο εθαξκνγή κηαο βηψζηκεο ζηξαηεγηθήο γηα ηνλ ηνπξηζκφ απνηειεί ππφζεζε ησλ Κξαηψλ-Μειψλ θαη εηδηθφηεξα ησλ ηνπηθψλ δηνηθήζεσλ, θαζψο ν ηνπξηζκφο, αλ θαη παγθφζκην θαηλφκελν, δηαθξίλεηαη απφ έληνλε ηνπηθφηεηα ζε ζρέζε κε ηηο ζπλέπεηέο ηνπ. Ζ ελαξκφληζε εζληθψλ θαη πεξηθεξεηαθψλ πνιηηηθψλ θαη ε ζπλεξγαζία κε ηνλ ηδησηηθφ ηνκέα είλαη επηβεβιεκέλεο, πξνθεηκέλνπ λα έρνπλ πξαθηηθή εθαξκνγή νη παξαπάλσ θαηεπζχλζεηο θαη αξρέο. Ζ Local Agenda 21 απνηειεί έλα πιαίζην αλαθνξάο ζρεηηθά κε ην πψο νη ηνπηθέο θνηλσλίεο κπνξνχλ λα πξνζεγγίζνπλ απνηειεζκαηηθά θαη κε ηξφπν βηψζηκν ηελ ηνπξηζηηθή δξαζηεξηφηεηα. 3.3 LOCAL AGENDA Ζ Agenda 21 θαζνξίδεη έλα δηεζλψο ζπκθσλεκέλν πιαίζην γηα ηελ επίηεπμε ηεο βηψζηκεο αλάπηπμεο παγθνζκίσο. Πξφθεηηαη γηα έλα ζπλνιηθφ πξφγξακκα πξνηεηλφκελσλ δξάζεσλ πνπ πηνζεηήζεθε απφ 182 θπβεξλήζεηο θαηά ηε Γηάζθεςε ησλ Ζλσκέλσλ Δζλψλ γηα ην Πεξηβάιινλ θαη ηελ Αλάπηπμε (UNCED) ην COM (2003) 716 ηειηθφ. Βαζηθέο θαηεπζχλζεηο γηα ηελ αεηθνξία ηνπ επξσπατθνχ ηνπξηζκνχ. Αλαθνίλσζε ηεο Δπηηξνπήο πξνο ην πκβνχιην, ην Δπξσπατθφ Κνηλνβνχιην, ηελ Δπξσπατθή Οηθνλνκηθή θαη Κνηλσληθή Δπηηξνπή θαη ηελ Δπηηξνπή ησλ Πεξηθεξεηψλ. 78 United Nations Environment Programme (UNEP) (2003). Tourism and Local Agenda 21. The role of local authorities in sustainable tourism.

40 40 Ζ Local Agenda 21 απνηειεί έλα είδνο νδεγίαο, ε νπνία πεξηιακβάλεηαη ζηελ Agenda 21 θαη πξνσζεί ηε βηψζηκε αλάπηπμε ζε ηνπηθφ επίπεδν. Καζψο ν ηνπξηζκφο δηαδξακαηίδεη ζεκαληηθφ ή θαη θεληξηθφ ξφιν ζε πνιιέο ηνπηθέο νηθνλνκίεο, εηδηθά ζηηο αλαπηπζζφκελεο ρψξεο θαη ζηα λεζηά, θαη ν ζρεδηαζκφο ηνπ ελαπφθεηηαη φιν θαη πεξηζζφηεξν ζηηο ηνπηθέο θπβεξλήζεηο (ρσξνηαμηθφο ζρεδηαζκφο, αδεηνδφηεζε, πεξηβαιινληηθνί θαλνληζκνί, νηθνλνκηθά θίλεηξα) εμαηηίαο ηεο απμαλφκελεο ηάζεο γηα απνθέληξσζε, είλαη ζεκαληηθή ε δεκηνπξγία ελφο πιαηζίνπ αλαθνξάο γηα ηε βηψζηκε δηαρείξηζή ηνπ. Ζ Local Agenda 21 δίλεη έκθαζε ζηε ζπλεξγαζία κεηαμχ ηνπηθψλ δηνηθήζεσλ, ηδησηηθνχ ηνκέα, κε θπβεξλεηηθψλ νξγαλψζεσλ, πνιηηψλ θαη άιισλ ελδηαθεξνκέλσλ, πξνθεηκέλνπ λα πξνζδηνξηζηνχλ νη ζηφρνη ηεο ηνπηθήο θνηλσλίαο ζε ζρέζε κε ηνλ ηνπξηζκφ θαη λα θαηαξηηζηεί έλα νινθιεξσκέλν ζρέδην δξάζεο γηα ηελ ηθαλνπνίεζή ηνπο. Ζ κέρξη ηψξα εθαξκνγή ηεο Local Agenda 21 ζε ηνπξηζηηθνχο πξννξηζκνχο κε δηαθνξεηηθά πξνβιήκαηα θαη ζηφρνπο - έρεη απνδείμεη πσο έρεη ζπκβάιιεη φρη κφλν ζε κηα πην βηψζηκε πξνζέγγηζε ηνπ ηνπξηζκνχ, αιιά θαη ζηελ αλαβάζκηζε ηεο εηθφλαο ηνπ πξννξηζκνχ θαζψο θαη ζηελ πεξαηηέξσ λνκηκνπνίεζε ηεο δξάζεο ησλ ηνπηθψλ αξρψλ. ε θάζε πεξίπησζε κηα επηηπρεκέλε ζηξαηεγηθή γηα ηε βηψζηκε ηνπξηζηηθή αλάπηπμε, ζην πιαίζην ηεο Local Agenda 21, νθείιεη λα πεξηιακβάλεη: Γεκηνπξγία απνηειεζκαηηθψλ δνκψλ γηα ηε ζπκκεηνρή φισλ ησλ εκπιεθνκέλσλ, ηφζν ζε επίπεδν θαηεπζπληήξησλ γξακκψλ φζν θαη ζε επίπεδν δηαρείξηζεο θαη εθαξκνγήο. ηξαηεγηθή γηα ηε βηψζηκε ηνπξηζηηθή αλάπηπμε ε νπνία ζα εληάζζεηαη ζε κηα γεληθφηεξε ζηξαηεγηθή γηα ηε βηψζηκε αλάπηπμε, ζα αληαλαθιά ηηο απφςεηο ησλ εκπιεθνκέλσλ θαη ζα πξνλνεί ψζηε ε ηνπξηζηηθή πνιηηηθή λα ελαξκνλίδεηαη κε ηηο ππφινηπεο πνιηηηθέο ζε επίπεδν πξννξηζκνχ (π.ρ. ρσξνηαμηθή, πεξηβαιινληηθή, δηαρείξηζεο πνηφηεηαο, θιπ) Γξάζεηο πνπ ζα δηαζθαιίδνπλ ηελ νηθνλνκηθή, θνηλσληθή θαη πεξηβαιινληηθή βησζηκφηεηα ηνπ ηνπξηζκνχ.

41 41 Σέινο, ε Local Agenda 21 δηαθξίλεη ηέζζεξα ζπζηαηηθά ζηνηρεία γηα κηα απνηειεζκαηηθή αμηνιφγεζε ηεο πνξείαο εθαξκνγήο ησλ παξαπάλσ. Γεκηνπξγία ελφο ζπζηήκαηνο φπνπ φινη νη εκπιεθφκελνη ζα κπνξνχλ λα αλαθέξνληαη ν έλαο ζηνλ άιιν ζρεηηθά κε ηηο δξάζεηο πνπ αλαιακβάλνπλ. Γεκηνπξγία αμηφπηζησλ θαη κεηξήζηκσλ δεηθηψλ ηεο απφδνζεο ηνπ πξννξηζκνχ ζπλνιηθά. Οινθιεξσκέλε αλάιπζε θαη επαλαμηνιφγεζε ζε ηαθηηθή βάζε. Γεκηνπξγία δηαχισλ επηθνηλσλίαο, νχησο ψζηε ν θάζε ελδηαθεξφκελνο λα κπνξεί λα ελεκεξψλεηαη γηα ηελ πξφνδν θαη ηελ απφδνζε ηνπ πξννξηζκνχ. 3.4 ΒΗΧΗΜΖ ΣΟΤΡΗΣΗΚΖ ΑΝΑΠΣΤΞΖ ΣΑ ΝΖΗΑ Σα λεζηά σο γεσγξαθηθά πεξηνξηζκέλεο πεξηνρέο αιιά θαη σο ζπζηήκαηα πνπ ραξαθηεξίδνληαη απφ κηα επαίζζεηε ηζνξξνπία κεηαμχ θνηλσλίαο, πεξηβάιινληνο θαη νηθνλνκίαο απνηεινχλ έλα ηδηαίηεξν πεδίν εθαξκνγήο ηεο βηψζηκεο ηνπξηζηηθήο αλάπηπμεο, ε νπνία βαζίδεηαη, θαηά θχξην ιφγν, ζηε κειέηε θαη εθαξκνγή ηεο θέξνπζαο ηθαλφηεηαο. Ζ έλλνηα ηεο θέξνπζαο ηθαλφηεηαο δελ πξέπεη λα αληηκεησπίδεηαη σο απφιπην κέγεζνο, αιιά ζην πιαίζην ησλ θνηλσληθψλ, πνιηηηζηηθψλ θαη νηθνλνκηθψλ ζπλζεθψλ. ε γεληθέο γξακκέο ζα κπνξνχζε λα ζεσξεζεί σο ην κέγηζην απνδεθηφ επίπεδν ηνπξηζηηθήο αλάπηπμεο ζε κηα πεξηνρή. Αλάινγα κε ην ραξαθηήξα ηεο πεξηνρήο θαη ηε δηαζέζηκε πιεξνθνξία είλαη δπλαηφ λα ρξεζηκνπνηεζνχλ δηάθνξεο εθθξάζεηο ηεο θέξνπζαο ηθαλφηεηαο, ζπλδπάδνληαο δηαθνξεηηθέο παξακέηξνπο φπσο ν ηνπηθφο πιεζπζκφο, ν ζπλνιηθφο αξηζκφο ηνπξηζηψλ, ν αξηζκφο δηαλπθηεξεχζεσλ αλά κήλα, ην κέζν θαηά θεθαιή εηζφδεκα γηα ηνλ εγρψξην πιεζπζκφ, θ.α. Γηα ηελ πεξίπησζε ησλ λεζηψλ πνπ έρνπλ ήδε αλαπηπρζεί ηνπξηζηηθά, εξγαιεία φπσο ε αλάιπζε ηεο θέξνπζαο ηθαλφηεηαο, ρξεζηκνπνηνχληαη σο δείθηεο γηα ηνλ έιεγρν ή ηνλ πεξηνξηζκφ ηεο ηνπξηζηηθήο δξαζηεξηφηεηαο θαη σο βαζηθφ θξηηήξην ζηελ αμηνιφγεζε ελαιιαθηηθψλ πξννπηηθψλ θαη ζηξαηεγηθψλ ζην ζρεδηαζκφ Κνθθψζεο, Υ. (2000). Σνπξηζηηθή αλάπηπμε θαη θέξνπζα ηθαλφηεηα ζηα λεζηά, ζην Σζάξηαο, Π. (επηκ.), Τνπξηζηηθή Αλάπηπμε. Πνιπεπηζηεκνληθέο Πξνζεγγίζεηο, Δμάληαο, Αζήλα.

42 42 Δίλαη πξνθαλέο πσο κηα πνιηηηθή γηα ηα λεζηά θαη ηνλ ηνπξηζκφ ζα πξέπεη λα ιακβάλεη ππφςε ηεο ηελ πνηθηιία ησλ ραξαθηεξηζηηθψλ θαη ησλ πξνβιεκάησλ ηνπο. Μέζα απφ δηάθνξεο κειέηεο πεξίπησζεο, σζηφζν, θαηαδεηθλχεηαη πσο έλαο θνηλφο θνξκφο ζηξαηεγηθψλ επηινγψλ θαη παξεκβάζεσλ κπνξεί λα βνεζήζεη ζηελ απνηειεζκαηηθή εθαξκνγή κηαο βηψζηκεο πνιηηηθήο ηνπξηζκνχ γηα ηα λεζηά. Πην ζπγθεθξηκέλα, απαηηείηαη 80 : Οξγαληθή ζχλδεζε ηεο ηνπξηζηηθήο δξαζηεξηφηεηαο κε ηνπο άιινπο νηθνλνκηθνχο θιάδνπο θαη άιιεο πνιηηηθέο. Ο ζρεδηαζκφο ηεο ηνπξηζηηθήο αλάπηπμεο λα απνηειεί κέξνο κηαο επξχηεξεο ζηξαηεγηθήο πνπ ζα επηδηψθεη ηε κεγηζηνπνίεζε ησλ νθειψλ απφ ηε ρξήζε ησλ ηνπηθψλ πφξσλ. Αλάπηπμε ηνπηθψλ (δηνηθεηηθψλ) κεραληζκψλ παξαθνινχζεζεο θξίζηκσλ ζηνηρείσλ ηεο θέξνπζαο ηθαλφηεηαο θαη ζχλδεζή ηνπο κε ηνπο κεραληζκνχο ιήςεο απνθάζεσλ ζην ζρεδηαζκφ. Δλδπλάκσζε ηεο δηνηθεηηθήο ηθαλφηεηαο (ζχζηαζε, ζηήξημε θαη ελδπλάκσζε θνξέσλ δηαρείξηζεο θαη πινπνίεζεο). Αλάπηπμε εηδηθψλ κνξθψλ ηνπξηζκνχ. Δλεκέξσζε ησλ ηνπηθψλ θνηλσληψλ γηα ηελ αμία θαη ηελ αλάγθε δηαθχιαμεο ηνπ ηνπηθνχ πεξηβάιινληνο. Δπίηεπμε θνηλσληθήο ζπλαίλεζεο ζρεηηθά κε ηα επηζπκεηά απνηειέζκαηα, ζην πιαίζην ηνπ δεκνθξαηηθνχ πξνγξακκαηηζκνχ. Υξήζε ηεο θαηάιιειεο ηερλνινγίαο πξνθεηκέλνπ λα επηιπζνχλ ηα ηδηαίηεξα πξνβιήκαηα ησλ πεξηνρψλ απηψλ θαη λα αμηνπνηεζνχλ λέεο δπλαηφηεηεο απαζρφιεζεο θαη πξνζηαζίαο ηνπ πεξηβάιινληνο. 3.5 ΠΑΡΑΣΖΡΖΔΗ Ζ βηψζηκε ηνπξηζηηθή αλάπηπμε απνηειεί, ελ ηέιεη, έλα πιαίζην κέζα ζην νπνίν θαινχληαη λα δξάζνπλ φινη εκπιεθφκελνη ζην ηνπξηζηηθφ πξντφλ. Γελ αθνξά απιά ζε κηα ζπλεηή δηαρείξηζε ηνπ πξννξηζκνχ, αιιά απνηειεί κηα ζηξαηεγηθή επηινγή ε νπνία ζα ζπκβάιιεη ζηε βησζηκφηεηα ηνπ πξννξηζκνχ ζε πεξηβαιινληηθφ, νηθνλνκηθφ θαη θνηλσληθφ επίπεδν. 80 Κνθθψζεο, Υ. θαη Σζάξηαο, Π., Βηψζηκε Σνπξηζηηθή Αλάπηπμε θαη Πεξηβάιινλ. Δθδφζεηο Κξηηηθή Α.Δ., Αζήλα; Κνθθψζεο, Υ. (2000). Σνπξηζηηθή αλάπηπμε θαη θέξνπζα ηθαλφηεηα ζηα λεζηά, ζην Σζάξηαο, Π. (επηκ.), Τνπξηζηηθή Αλάπηπμε. Πνιπεπηζηεκνληθέο Πξνζεγγίζεηο, Δμάληαο, Αζήλα

43 43 Ζ LA21 απνηειεί έλα εξγαιείν ζηα ρέξηα ησλ ηνπηθψλ θνηλσληψλ, πξνθεηκέλνπ λα εθαξκφζνπλ ηηο αξρέο ηεο βησζηκφηεηαο πξνσζψληαο ηαπηφρξνλα ηα ηνπηθά ζπκθέξνληα. Οδεγεί δε, κέζα απφ ζπκκεηνρηθέο δηαδηθαζίεο, ζε ζπλαηλεηηθέο απνθάζεηο θαη ιχζεηο νη νπνίεο έρνληαο ηε ζηήξημε ησλ εκπιεθνκέλσλ κπνξνχλ επθνιφηεξα λα εθαξκνζηνχλ. Χζηφζν, θάζε πξνζπάζεηα αλαβάζκηζεο ή επαλαπξνζαλαηνιηζκνχ ηεο ηνπξηζηηθήο δξαζηεξηφηεηαο νθείιεη λα πηνζεηεί κηα νιηζηηθή νπηηθή, θαζψο ην ηνπξηζηηθφ πξντφλ θαζνξίδεηαη απφ κηα πιεζψξα παξαγφλησλ θαη ππνθεηκέλσλ. ε απηή ηε ινγηθή, ε ζεσξεηηθή αλάπηπμε θαη εθαξκνγή ηνπ destination management έξρεηαη λα πξνζθέξεη έλα ζπλεθηηθφ πιαίζην δηαρείξηζεο ηνπ ηνπξηζηηθνχ πξννξηζκνχ, αληηκεησπίδνληαο ηνλ θαηαθεξκαηηζκφ πνπ επηθξαηεί ζηνλ θιάδν.

44 44 ΚΔΦΑΛΑΗΟ 4. ΓΗΑΥΔΗΡΗΖ ΣΟΤΡΗΣΗΚΟΤ ΠΡΟΟΡΗΜΟΤ 4.1 DESTINATION MANAGEMENT Παξαδνζηαθά, ην επίθεληξν ηεο ηνπξηζηηθήο πνιηηηθήο βξηζθφηαλ ζε εζληθφ ή δηεζλέο επίπεδν. Χζηφζν, απφ ηε δεθαεηία ηνπ 90 γίλεηαη νινέλα θαη πεξηζζφηεξν απνδεθηφ φηη ν πξννξηζκφο απνηειεί ηε κφλε ινγηθή βάζε γηα ηελ θαηαλφεζε ησλ επηπηψζεσλ ηνπ ηνπξηζκνχ θαη γηα ηελ εθαξκνγή βηψζηκσλ πξαθηηθψλ 81. Δπηπιένλ, ε παγθνζκηνπνίεζε έρεη κεηαθέξεη ην θέληξν βάξνο ηνπ αληαγσληζκνχ ζηνλ ηνπξηζηηθφ θιάδν απφ ην επίπεδν ησλ επηρεηξήζεσλ ζε επίπεδν πξννξηζκψλ 82. Ο ηνπξηζηηθφο πξννξηζκφο απνηειεί πιένλ ην ινγηθφ επίθεληξν φισλ ησλ ηερληθψλ δηαρείξηζεο ηνπ ηνπξηζκνχ θαη αλάπηπμεο ησλ απαξαίηεησλ εξγαιείσλ γηα ηελ επίηεπμε βηψζηκσλ ζηφρσλ. Ο φξνο δηαρείξηζε πξννξηζκνχ (destination management) ρξεζηκνπνηείηαη γηα λα θαιχςεη φινπο ηνπο ηξφπνπο κε ηνπο νπνίνπο επηδξά ν ηνπξηζκφο ζε επίπεδν πξννξηζκνχ. Αλαθέξεηαη ζην ζρεδηαζκφ θαη ηνλ έιεγρν ηεο ηνπξηζηηθήο αλάπηπμεο, ζηελ παξνρή ππνδνκψλ, ζηε δηαρείξηζε ησλ επηζθεπηψλ, ζην κάξθεηηλγθ θαη ηελ παξνρή πιεξνθφξεζεο, ζηε ζηήξημε ησλ επηρεηξήζεσλ, ζηελ εθαξκνγή θαη ηνλ έιεγρν ησλ πξνηχπσλ (standards), θαη ζηε γεληθφηεξε παξαθνινχζεζε ηεο ηνπξηζηηθήο δξαζηεξηφηεηαο 83. ε γεληθέο γξακκέο, ην destination management νθείιεη λα θαιχπηεη θάζε πιεπξά ηεο ηνπξηζηηθήο εκπεηξίαο, ζπληνλίδνληαο ηηο δηαζέζηκεο ηερληθέο ειέγρνπ θαη επηξξνήο ηεο ηνπξηζηηθήο πξνζθνξάο θαη δήηεζεο, ζχκθσλα κε ηηο αξρέο ηεο δηνίθεζεο νιηθήο πνηφηεηαο 84, φπνπ νη εκπεηξίεο ηνπ επηζθέπηε, ηα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ ηφπνπ θαη νη αζθνχκελεο πνιηηηθέο ζπλδπάδνληαη αξκνληθά γηα λα εμαζθαιίζνπλ ηε βησζηκφηεηα θαη αληαγσληζηηθφηεηα ηνπ πξννξηζκνχ Middleton, V. and Hawkins, R. (2004). Σνπξηζηηθφ Μάξθεηηλγθ γηα Βηψζηκε Αλάπηπμε. Δθδφζεηο Κξηηηθή Α.Δ., Αζήλα. 82 Go, F.M. and Govers, R. (2000). Integrated quality management for tourist destinations: a European perspective on achieving competitiveness, Tourism Management, 21, pp Action for more Sustainable European Tourism. Report of the Tourism Sustainability Group. February Ζ Γηνίθεζε Οιηθήο Πνηόηεηαο απνηειεί έλα νινθιεξσκέλν ζχζηεκα δηνίθεζεο ηεο πνηφηεηαο ζε φινπο ηνπο ηνκείο ιεηηνπξγίεο δξαζηεξηφηεηεο ηεο επηρείξεζεο- νξγαληζκνχ θαη φρη κφλν ζηελ παξαγσγή ή ηελ εμππεξέηεζε πειαηψλ. Βαζηθφ ζηνηρείν ηεο ινγηθήο ηεο Γηνίθεζεο Οιηθήο Πνηφηεηαο είλαη φηη ε πνηφηεηα ηνπ ηειηθνχ πξντφληνο ή ππεξεζίαο θαη ε εμππεξέηεζε ησλ πειαηψλ δελ κπνξεί λα ππάξμεη αλ δελ ππάξρεη πνηφηεηα ζε φια ηα πξνεγνχκελα ζηάδηα ησλ επηρεηξεζηαθψλ δηεξγαζηψλ (). 85 Go, F.M. and Govers, R. (2000). Integrated quality management for tourist destinations: a European perspective on achieving competitiveness, Tourism Management, 21, pp

45 45 Μηα βηψζηκε δηαρείξηζε ηνπ πξννξηζκνχ απαηηεί ηε δεκηνπξγία δνκψλ νη νπνίεο ζα επηηξέςνπλ ηελ αλάπηπμε ζπλεξγαζηψλ κεηαμχ ησλ εηαίξσλ αιιά θαη ηελ απνηειεζκαηηθή εγεζία. Απηνχ ηνπ είδνπο νη δνκέο (multi-stakeholder structures) κπνξνχλ λα πάξνπλ πνιιέο κνξθέο, απφ ραιαξέο ηαθηηθέο ζπλαληήζεηο κέρξη ηε δεκηνπξγία επίζεκσλ θνξέσλ. Σν ζεκαληηθφ είλαη λα ζπληνληζηνχλ νη δηάθνξνη θνξείο (ηνπηθνί, πεξηθεξεηαθνί, εζληθνί θαη ηδησηηθνχ δηθαίνπ) πνπ είλαη επηθνξηηζκέλνη κε ηε δηαρείξηζε θαη ηνλ έιεγρν ηεο ηνπξηζηηθήο δξαζηεξηφηεηαο, κέζα απφ δηαδηθαζίεο απνηειεζκαηηθήο επηθνηλσλίαο θαη δηαβνχιεπζεο 86. Οη Middleton θαη Hawkins (2004) δηαθξίλνπλ ηέζζεξηο νκάδεο θνξέσλ πνπ εκπιέθνληαη ζηε δηακφξθσζε ηνπ ηνπξηζκνχ ζηνλ πξννξηζκφ. Θα πξέπεη λα ζεκεησζεί πσο δελ πξφθεηηαη απαξαίηεηα γηα νκνηνγελείο νκάδεο, θαζψο ζε θάζε κηα απφ απηέο είλαη δπλαηφλ λα ππάξρνπλ αιιεινζπγθξνπφκελα ζπκθέξνληα. Ο ηνπηθφο πιεζπζκφο (νκάδεο πξνψζεζεο ησλ ηνπηθψλ ζπκθεξφλησλ θαη ηνπηθνί πφξνη) Οη εθιεγκέλνη εθπξφζσπνη θαη νη δηνξηζκέλνη ηνπηθνί αμησκαηνχρνη θαη αλψηεξνη ππάιιεινη (ηνπηθέο αξρέο θαη ππεξεζίεο, θπζηθφ θαη δνκεκέλν πεξηβάιινλ θαη ππνδνκέο) Οη επηρεηξήζεηο πνπ πξνζθέξνπλ ππεξεζίεο, άκεζα ή έκκεζα, ζηνπο επηζθέπηεο ηνπ πξννξηζκνχ. Αλ θαη ζπλήζσο δελ είλαη εγθαηεζηεκέλνη ζηνλ πξννξηζκφ, άκεζα εκπιεθφκελνη είλαη θαη νη tour operators θαη νη ππεξεζίεο κεηαθνξψλ πνπ εμππεξεηνχλ ην ζπγθεθξηκέλν πξννξηζκφ. Σέινο, ζηελ θαηεγνξία απηή πεξηιακβάλνληαη θαη νη ηδησηηθνί θνξείο πνπ αλαιακβάλνπλ αλαπηπμηαθά έξγα. Ζ πιεζψξα ησλ θνξέσλ, δεκνζίνπ θαη ηδησηηθνχ ηνκέα, πνπ εκπιέθνληαη ζηε δηακφξθσζε ηεο ηνπξηζηηθήο πνιηηηθήο, ε θαηαθεξκαηηζκέλε δνκή ηεο ηνπξηζηηθήο πξνζθνξάο θαη ηα δηαθνξεηηθά, ελδερνκέλσο, ζπκθέξνληα ησλ ηνπηθψλ δξψλησλ, θαζηζηνχλ ην ζπληνληζκφ κηα βαζηθή πξφθιεζε ηνπ destination management. Δίλαη πξνθαλέο πσο κηα ηέηνηα πξνζέγγηζε κπνξεί λα ιεηηνπξγήζεη θαη λα απνδψζεη ηα αλακελφκελα κφλν ζε έλα θιίκα εκπηζηνζχλεο, ζην πιαίζην κηαο θνηλσλίαο πνπ δηαζέηεη ην απαξαίηεην θνηλσληθφ θεθάιαην θαη κηαο δεκφζηαο δηνίθεζεο πνπ δηαζέηεη ηερλνγλσζία, απνηειεζκαηηθφηεηα θαη δηαθαλείο δηαδηθαζίεο. 86 Action for more Sustainable European Tourism. Report of the Tourism Sustainability Group. February 2007

46 46 ην πιαίζην πάληα ηνπ destination management, κηαο νινθιεξσκέλεο δηαρείξηζεο δειαδή ηνπ πξννξηζκνχ πνπ θαιχπηεη θάζε πιεπξά ηνπ ηνπξηζηηθνχ πξντφληνο θαη ηεο πξνβνιήο ηνπ, κπνξνχλ λα εθαξκνζηνχλ θαη νη πνιηηηθέο δηαρείξηζεο ησλ ψξηκσλ ηνπξηζηηθψλ πξννξηζκψλ. 4.2 ΠΟΛΗΣΗΚΔ ΓΗΑΥΔΗΡΗΖ ΏΡΗΜΧΝ ΣΟΤΡΗΣΗΚΧΝ ΠΡΟΟΡΗΜΧΝ Σν κνληέιν ηνπ θχθινπ δσήο ηνπ ηνπξηζηηθνχ πξννξηζκνχ, φπσο αλαπηχρζεθε απφ ηνλ Butler, απνηειεί κελ έλα πιαίζην αλαθνξάο γηα ηε κειέηε ηεο εμέιημεο ελφο πξννξηζκνχ ρσξίο, σζηφζν, λα κπνξεί λα έρεη εθαξκνγή ζε θάζε πξννξηζκφ θαη λα δίλεη μεθάζαξεο ιχζεηο ζρεηηθά κε ην ρεηξηζκφ ησλ πεξηνρψλ πνπ βξίζθνληαη ζε παξαθκή θαη απνηεινχλ ην αληηθείκελν ηεο παξνχζαο εξγαζίαο. Αλάκεζα ζηηο πξνζπάζεηεο δηαθφξσλ κειεηεηψλ λα αληηκεησπηζηνχλ νη αλεπάξθεηεο ηνπ κνληέινπ θαη λα ην θαηαζηήζνπλ πην ιεηηνπξγηθφ, ε Agarwal 87 (2002) επηρεηξεί λα ζπλδέζεη ηε ζεσξία ηνπ θχθινπ δσήο κε απηή ηεο αλαδηάξζξσζεο. Ζ ζεσξία ηεο αλαδηάξζξσζεο (restructuring thesis) επηθεληξψλεηαη παξαδνζηαθά ζηνλ θιάδν ησλ βηνκεραληθψλ πξντφλησλ επηδηψθνληαο λα αλαιχζεη ηηο δηαδηθαζίεο θαη ηηο ζηξαηεγηθέο κέζσ ησλ νπνίσλ επηηπγράλεηαη εθηεηακέλε ζπζζψξεπζε θεθαιαίνπ - ελψ κφιηο πξφζθαηα έρεη αξρίζεη λα αζρνιείηαη κε επηιεγκέλα ηκήκαηα ηνπ θιάδνπ ησλ ππεξεζηψλ. Παξάιιεια, ην 2006 ζην Βεξνιίλν, ζην Destinations Council 88 (UNWTO) πξνηάζεθαλ κηα ζεηξά ζηξαηεγηθψλ γηα ηελ αληηκεηψπηζε ησλ ψξηκσλ ηνπξηζηηθψλ πξννξηζκψλ. Ο ζπλδπαζκφο ησλ δχν παξαπάλσ πξνζεγγίζεσλ απνηππψλεηαη ζηηο αθφινπζεο ζηξαηεγηθέο επηινγέο. Γηαρείξηζε ηεο Πξνζθνξάο Ενίζσςζη ηηρ ποιόηηηαρ πποϊόνηων και ςπηπεζιών (service product quality enhancement): πξφθεηηαη γηα ηελ ελζάξξπλζε κηαο πην ζπγρξνληζκέλεο θαη επαγγεικαηηθήο πξνζέγγηζεο κε ηελ εθαξκνγή πξνηχπσλ πνηφηεηαο. Αξρηθά, ε 87 Agarwal, S. (2002). Restructuring seaside tourism. The resort lifecycle, Annals of Tourism Research, 29(1), pp Porras, G. (2006). Rejuvenation of mature tourist destinations. Destinations Council Meeting, Berlin 9th March 2006.

47 47 πξνζπάζεηα απηή μεθίλεζε απφ ηηο παξερφκελεο ππεξεζίεο ησλ επηρεηξήζεσλ (θπξίσο μελνδνρεία) γηα λα επεθηαζεί ζε δεηήκαηα ζρεηηθά κε ην πεξηβάιινλ θαη ηελ πεξηβαιινληηθή εθπαίδεπζε ηνπ πξνζσπηθνχ ησλ μελνδνρεηαθψλ κνλάδσλ. ήκεξα ηα πξφηππα πνηφηεηαο ζρεηίδνληαη κε ηνπο ηνκείο ηεο πεξηβαιινληηθήο πξνζηαζίαο θαη ηνπ πεξηβαιινληηθνχ ζρεδηαζκνχ (νηθνινγηθά ζήκαηα), ηεο βησζηκφηεηαο ζε επηρεηξήζεηο θαη ηνπξηζηηθνχο πξννξηζκνχο (π.ρ. ρξήζε βηνινγηθψλ θαζαξηζκψλ), θ.α. 89 Εξειδίκεςζη ηοςπιζηικού πποϊόνηορ (product specialisation): δεκηνπξγία εγθαηαζηάζεσλ θαη πξνβνιή εθδειψζεσλ (π.ρ. πνιηηηζηηθέο εθδειψζεηο, θεζηηβάι) ηαπηφρξνλα κε ην ππάξρνλ πξντφλ ηνπ καδηθνχ ηνπξηζκνχ. Οη εηδηθέο εθδειψζεηο δίλνπλ ηελ εληχπσζε ζηνπο επηζθέπηεο (πθηζηάκελνπο θαη δπλεηηθνχο) πσο ν πξννξηζκφο δηαθνξνπνηεί ηελ πξνζθεξφκελε εκπεηξία θαη ζπλεπψο απμάλεηαη ε επηζθεςηκφηεηα ζηα πθηζηάκελα ηκήκαηα ηεο αγνξάο θαη πξνζειθχνληαη λέα. Δθφζνλ, ε ζηξαηεγηθή απηή επηινγή ζπλνδεχεηαη θαη απφ ηε δεκηνπξγία ηεο αλάινγεο ππνδνκήο, ν πξννξηζκφο δίλεη πξαγκαηηθά ηελ εληχπσζε πσο δηαθνξνπνηεί ην πξνζθεξφκελν πξντφλ 90. ε θάζε πεξίπησζε ε πξφζεζε είλαη ε δεκηνπξγία ελφο αληαγσληζηηθφηεξνπ πξνθίι ηνπ ηνπξηζηηθνχ πξννξηζκνχ, κέζα απφ ηελ πξνζθνξά κηαο πνηθηιίαο ππνδνκψλ θαη ππεξεζηψλ. Επαναηοποθέηηζη ηος ηοςπιζηικού πποϊόνηορ (repositioning): επαλαηνπνζέηεζε θαη ελδπλάκσζε ηεο εηθφλαο ηνπ πξννξηζκνχ καθξηά απφ ηε καδηθή αγνξά ησλ ρακειψλ εηζνδεκάησλ πξνο κηα αγνξά πςειφηεξσλ εηζνδεκάησλ. Γίλεηαη έκθαζε ζηελ πξνζέιθπζε κηθξφηεξνπ αξηζκνχ εχπνξσλ ηνπξηζηψλ πνπ μνδεχνπλ πεξηζζφηεξν θαη κέλνπλ γηα κεγαιχηεξν ρξνληθφ δηάζηεκα ζηνλ πξννξηζκφ ζε ζρέζε κε ηνπο ζπκβαηηθνχο ηνπξίζηεο 91. Πποζαπμογή ηος ηοςπιζηικού πποϊόνηορ (adaptation): ηαθηηθέο έξεπλεο αγνξάο κε ζηφρν ηελ πξφβιεςε κειινληηθψλ ηάζεσλ θαη πξνζαξκνγή ζηηο κεηαβαιιφκελεο αγνξέο. Διαθοποποίηζη ηοςπιζηικού πποϊόνηορ (diversification): ε αλάπηπμε αλεθκεηάιιεπησλ θπζηθψλ, πνιηηηζηηθψλ θαη αλζξσπνγελψλ πφξσλ γηα ηελ πξνζέιθπζε λέσλ αγνξψλ. ηελ πεξίπησζε απηή εληάζζνληαη νη εηδηθέο θαη 89 Κνθθψζεο, Υ. θαη Σζάξηαο, Π., Βηψζηκε Σνπξηζηηθή Αλάπηπμε θαη Πεξηβάιινλ. Δθδφζεηο Κξηηηθή Α.Δ., Αζήλα. 90 Priestley, G. and Mundet, L. (1998). The post-stagnation phase of the resort lifecycle, Annals of Tourism Research, 25, pp ; SMG Marketing Group. White Paper, Marketing Strategies for mature destinations. 91 Inskeep, E. (1987). Environmental Planning for Tourism. Annals of Tourism Research, Vol.14, pp

48 48 ελαιιαθηηθέο κνξθέο ηνπξηζκνχ, νη νπνίεο ηα ηειεπηαία ρξφληα έρνπλ απνθηήζεη δεζπφδνπζα ζέζε ζηελ ηνπξηζηηθή δήηεζε. πλήζσο ιεηηνπξγνχλ σο απηνδχλακα ηνπξηζηηθά πξντφληα κε δηθέο ηνπο ππεξεζίεο θαη ππνδνκέο θαη απνηεινχλ πφιν εμεηδηθεπκέλεο δήηεζεο 92. Γηαρείξηζε ηεο Εήηεζεο Destination Marketing και Branding ηηο πξνζπάζεηεο νξηζκνχ θαη πξνζδηνξηζκνχ ελφο ηνπξηζηηθνχ πξννξηζκνχ ρξεζηκνπνηνχληαη θξηηήξηα γεσγξαθηθά, δηνηθεηηθά, θ.α. Σειεπηαία, σζηφζν, φιν θαη πεξηζζφηεξν αλαγλσξίδεηαη φηη ν πξννξηζκφο κπνξεί λα απνηειεί θαη κηα έλλνηα πνπ πξνζεγγίδεηαη ππνθεηκεληθά απφ ηνλ θαηαλαισηή-ηνπξίζηα, κέζα απφ εκπεηξίεο, εηθφλεο θαη αληηιήςεηο, θαη κπνξεί λα ζεσξεζεί έλαο ζπλδπαζκφο - ή αθφκα θαη έλα brand - φισλ ησλ πξντφλησλ, ππεξεζηψλ θαη εκπεηξηψλ πνπ παξέρνληαη ζε ηνπηθφ επίπεδν 93. Σν destination marketing δελ απνηειεί έλα εξγαιείν πσιήζεσλ, αιιά έλα ζηξαηεγηθφ κεραληζκφ, θαζψο είλαη ζε ζέζε, αλαθνξηθά κε ηνπο ψξηκνπο ηνπξηζηηθνχο πξννξηζκνχο, λα ζπκβάιεη ζηνλ εμνξζνινγηζκφ ηεο ηνπξηζηηθήο ξνήο (π.ρ. κέζσ ηηκνινγηαθήο κεηαβνιήο, αξλεηηθήο δηαθήκηζεο γηα κείσζε ηνπ καδηθνχ ηνπξηζκνχ, πξνβνιήο ηνπξηζκνχ πςεινχ εηζνδήκαηνο, θ.α.) θαη ζηελ πξνψζεζε εηδηθψλ κνξθψλ ηνπξηζκνχ κε ηελ αλάπηπμε αλάινγσλ δξαζηεξηνηήησλ θαη ηελ πξνζέγγηζε εμεηδηθεπκέλσλ ηκεκάησλ ηεο αγνξάο. Σν destination branding, σο εηδηθή ιεηηνπξγία ηνπ κάξθεηηλγθ, επηθεληξψλεηαη ζην ρηίζηκν κηαο εηθφλαο ηνπ πξννξηζκνχ, ε νπνία δηαζέηεη κηα ραξαθηεξηζηηθή ηαπηφηεηα πνπ αληαλαθιά ηα ηδηαίηεξα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ πξννξηζκνχ θαη ζηνρεχεη ζε πθηζηάκελνπο θαη κειινληηθνχο θαηαλαισηέο-ηνπξίζηεο. Ζ ηνπηθφηεηα ηα ηδηαίηεξα ζηνηρεία ηνπ ηνπηθνχ πνιηηηζκνχ, ηεο ηζηνξίαο ή ηνπ πεξηβάιινληνο ιεηηνπξγεί σο δηαθνξνπνηεηηθφ ζηνηρείν θαη θπξηαξρεί ζπρλά ζηα πξνγξάκκαηα ηνπ κάξθεηηλγθ θαη ηεο δηαθήκηζεο. Ζ δεκηνπξγία brand name κπνξεί λα απνβεί θαζνξηζηηθή γηα ηε 92 Agarwal, S. (1997). The Resort Cycle and Seaside Tourism: an assessment of its applicability and validity, Tourism Management, 18, pp ; Σζάξηαο, Π., (1996). Σνπξίζηεο, ηαμίδηα, ηφπνη: θνηλσληνινγηθέο πξνζεγγίζεηο ζηνλ ηνπξηζκφ. Δμάληαο, Αζήλα. 93 Buhalis, D. (2000). Marketing the competitive destination of the future, Tourism Management, 21, pp ; Leiper, N. (1995). Tourism Management. RMIT Press, Melbourne.

49 49 δεκηνπξγία αληαγσληζηηθνχ πιενλεθηήκαηνο, θαζψο κεηψλεη ηελ αβεβαηφηεηα θαη ην ξίζθν ηνπ θαηαλαισηή θαηά ην ζηάδην ηεο απφθαζεο 94. Με ιίγα ιφγηα ην destination branding αθνξά ζην πσο νη θαηαλαισηέο-ηνπξίζηεο αληηιακβάλνληαη ηνλ ηνπξηζηηθφ πξννξηζκφ, θαζψο πξηλ αθφκε απφ ηελ επίζθεςε έρνπλ δηακνξθψζεη κηα εηθφλα βαζηζκέλε ζε πξνεγνχκελεο εκπεηξίεο, αλαθνξέο ζηα κέζα καδηθήο ελεκέξσζεο, πξνθνξηθέο πιεξνθνξίεο (word of mouth), θ.α. 95 Σα brand names κπνξνχλ λα πσιεζνχλ κε πξνλνκηαθή ηηκνιφγεζε (premium pricing 96 ) ζε ζχγθξηζε κε ηα κε επψλπκα πξντφληα (generic products 97 ), πξνζδηνξίδνληαη απφ εχθνια θαηαλνεηέο αμίεο θαη πιενλεθηήκαηα θαη ρξεζηκνπνηνχληαη απφ ηνπο θαηαλαισηέο σο κηα δήισζε ησλ αλαγθψλ ηνπο ή θαη ησλ πξνζσπηθψλ ηνπο αμηψλ. Γηαρείξηζε Φπζηθνχ θαη Γνκεκέλνπ Πεξηβάιινληνο Διασείπιζη ηηρ θέποςζαρ ικανόηηηαρ μέζω σωποηαξικού ζσεδιαζμού Καηά ηνλ πεξηθεξεηαθφ ζρεδηαζκφ (regional planning) νη ρσξνηαμηθέο ζηξαηεγηθέο θαη νη θαλνληζκνί κπνξνχλ λα ρξεζηκνπνηεζνχλ γηα λα ελζαξξχλνπλ ηε ζπγθέληξσζε ή ηε δηαζπνξά ησλ ηνπξηζηηθψλ δξαζηεξηνηήησλ ζε νξηζκέλεο πεξηνρέο, ψζηε νη κέγηζηεο πηέζεηο λα πεξηνξηζηνχλ ζε αλζεθηηθά πεξηβάιινληα ελψ ηα εχζξαπζηα λα πξνζηαηεπζνχλ κε ηνλ θαιχηεξν δπλαηφ ηξφπν 98. ε θάζε πεξίπησζε πξέπεη λα πξνβιεθζνχλ νη ιεηηνπξγηθέο ζρέζεηο αλάκεζα ζηηο δηάθνξεο ρξήζεηο γεο θαζψο θαη νη πεξηβαιινληηθέο ζρέζεηο ησλ ρξήζεσλ γεο κε ηα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ ρψξνπ. Ανακύκλωζη ηος πποοπιζμού (π.ρ. θαηεδάθηζε παξσρεκέλσλ ππνδνκψλ θαη δεκηνπξγία λέσλ) Αναβάθμιζη και πποζηαζία ηος θςζικού πεπιβάλλονηορ πσο επηζεκαίλεη ν ίδηνο ν Butler ζηελ αλάιπζε ηνπ κνληέινπ ηνπ θχθινπ δσήο, ήδε ζην ζηάδην ηεο καξαζκνχ (stagnation) ν καδηθφο ηνπξηζκφο έρεη πηζαλφηαηα αιινηψζεη 94 Middleton, V. and Clarke, J. (2001). Marketing in Travel and Tourism. Butterworth Heinemann. 95 Buhalis, D. (2000). Marketing the competitive destination of the future, Tourism Management, 21, pp Premium pricing [Πξνλνκηαθή ηηκνιόγεζε]: ε ζέζπηζε απμεκέλσλ ηηκψλ ζε πξντφληα ιφγσ θαιήο πνηφηεηαο ή κνλαδηθφηεηαο. 97 Generic product (κε επώλπκν πξνϊόλ): πξντφληα πνπ δηαθνξνπνηνχληαη κφλν απφ ην φλνκα ηεο θαηεγνξίαο ζηελ νπνία αλήθνπλ θαη φρη κε ηε κάξθα. πλήζσο ηα πξντφληα απηά είλαη θζελφηεξα αληίζηνηρσλ επσλχκσλ. 98 Inskeep, E. (1987). Environmental Planning for Tourism. Annals of Tourism Research, Vol.14, pp

50 50 ζεκαληηθά ην πεξηβάιινλ. Σν επφκελν ζηάδην ηεο αλαδσνγφλεζεο (rejuvenation) πεξηιακβάλεη ή θαη βαζίδεηαη ζε κεγάιεο επελδχζεηο βειηίσζεο ηεο πεξηβαιινληηθήο πνηφηεηαο. ε κηα κεηαγελέζηεξε κειέηε ηνπ, ν Butler 99 (1991) επηιέγεη λα επηθεληξσζεί ζε ηέζζεξηο ιχζεηο. o Ζ πην πξνθαλήο ιχζε είλαη ε κείσζε ηνπ αξηζκνχ ησλ ηνπξηζηψλ ζε επίπεδα πνπ επηηξέπνπλ ζην πεξηβάιινλ (θπζηθφ θαη αλζξσπνγελέο) λα ιεηηνπξγήζεη ρσξίο πηέζεηο θαη κε ηξφπν βηψζηκν. ηελ ίδηα ινγηθή νη Weaver θαη Lawton 100 (2002) πξνηείλνπλ ηνλ έιεγρν ηνπ αξηζκνχ ησλ ηνπξηζηψλ, ψζηε ε δήηεζε λα ελαξκνληζηεί κε ηελ πθηζηάκελε πξνζθνξά ππνδνκψλ. Κάηη ηέηνην, σζηφζν, είλαη ζθφπηκν θαη εθηθηφ λα ζπκβεί πξνηνχ μεπεξαζηνχλ ηα φξηα ηεο θέξνπζαο ηθαλφηεηαο θαη χζηεξα απφ ηε ζχκθσλε γλψκε φισλ ησλ εκπιεθνκέλσλ. ηελ πεξίπησζε ησλ ψξηκσλ ηνπξηζηηθά πξννξηζκψλ, φπνπ ν ηνπξηζκφο επηθξαηεί ζηελ παξαγσγηθή δνκή, κηα ηέηνηα ιχζε αλακέλεηαη λα δεκηνπξγήζεη ζεηξά πξνβιεκάησλ (αλεξγία, κείσζε εηζνδεκάησλ, θ.α.). o Ζ δεχηεξε ιχζε πνπ ππνζηεξίδεηαη αξθεηά ζπλίζηαηαη ζηελ αιιαγή ηνπ είδνπο ηνπ ηνπξηζκνχ. Απηφ ζπλήζσο πεξηιακβάλεη ηελ πξνζέιθπζε ελφο δηαθνξεηηθνχ ηχπνπ ηνπξίζηα απφ απηφλ πνπ ζπλήζσο επηζθέπηεηαη ηηο πξνβιεκαηηθέο πεξηνρέο. Πξφθεηηαη γηα έλαλ ηνπξίζηα πεξηβαιινληηθά θαη πνιηηηζηηθά πην επαίζζεην, κε εηδηθά ζπλήζσο ελδηαθέξνληα, πνπ έρεη κηθξφηεξεο απαηηήζεηο ζε ζρέζε κε ηελ θαηαλάισζε πφξσλ αιιά ηαπηφρξνλα είλαη δηαηεζεηκέλνο λα μνδέςεη πεξηζζφηεξα ρξήκαηα. Οπζηαζηηθά πξφθεηηαη γηα ηελ πξνψζεζε εηδηθψλ θαη ελαιιαθηηθψλ κνξθψλ ηνπξηζκνχ, νη νπνίεο, σζηφζν, ακθηζβεηείηαη αλ κπνξνχλ λα ζηεξίμνπλ ηελ ηνπξηζηηθή αλάπηπμε καθξνπξφζεζκα. o Ζ ηξίηε ιχζε είλαη ε αιιαγή ηνπ ίδηνπ ηνπ ηνπξηζηηθνχ πφξνπ ψζηε λα γίλεη πην αλζεθηηθφο ζηηο πηέζεηο, δηαηεξψληαο ηαπηφρξνλα έλα επίπεδν αθεξαηφηεηαο θαη απζεληηθφηεηαο. Απηφ νπζηαζηηθά επηηπγράλεηαη κε δηάθνξεο απαγνξεχζεηο θαη θαλνληζκνχο, πξνθεηκέλνπ λα πξνζηαηεπζνχλ νη ελ ιφγσ πφξνη. 99 Butler, R. (1991). Tourism, Environment and Sustainable Development. Environmental Conservation, 18(3), pp Weaver, D. and Lawton, L. (2002). Tourism Management (2 nd edition). Hoboken: Wiley.

51 51 o Ζ ηέηαξηε θαη πην επηζπκεηή - ιχζε ζηεξίδεηαη ζηελ πεξηβαιινληηθή εθπαίδεπζε θαη επαηζζεηνπνίεζε ηνπξηζηψλ, ηνπηθψλ θνηλσληψλ, επηρεηξήζεσλ θαη θνξέσλ ηνπ δεκφζηνπ ηνκέα ψζηε λα κεησζνχλ νη επηπηψζεηο θαη λα ειεγρζεί ε ηνπξηζηηθή αλάπηπμε. ηελ πξνθεηκέλε πεξίπησζε φινη νη εκπιεθφκελνη ζα πξέπεη, φρη κφλν λα πεηζζνχλ γηα ηα καθξνπξφζεζκα νθέιε κηαο βηψζηκεο ηνπξηζηηθήο αλάπηπμεο ζηα φξηα ηεο θέξνπζαο ηθαλφηεηαο, αιιά θαη λα πηνζεηήζνπλ ζπληνληζκέλεο θαη ζπλεθηηθέο ζηξαηεγηθέο 101. Πέξα απφ ηε θέξνπζα ηθαλφηεηα, άιια εξγαιεία πνπ κπνξνχλ λα ρξεζηκνπνηεζνχλ γηα ηνλ έιεγρν ησλ πεξηβαιινληηθψλ πηέζεσλ είλαη: κειέηεο πεξηβαιινληηθψλ επηπηψζεσλ, ελζάξξπλζε ηνπ αληαγσληζκνχ θαη πηνζέηεζε βξαβείσλ γηα ηηο επηρεηξήζεηο εθείλεο πνπ πξνσζνχλ ην βηψζηκν ηνπξηζκφ θαζψο θαη νηθν-ζήκαλζε (eco-labelling), κε ηε ρξήζε ηεο νπνίαο ελζαξξχλεηαη ε πηνζέηεζε δξάζεσλ γηα ηελ πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο θαη ζηεξίδεηαη ζηελ αλάγθε ησλ επηρεηξήζεσλ λα δηαθνξνπνηεζνχλ 102. Δμίζνπ ζεκαληηθή είλαη θαη ε ηαθηηθή παξαθνινχζεζε ηεο θαηάζηαζεο ηνπ πεξηβάιινληνο (environmental monitoring). Ζ δηαδηθαζία απηή είλαη απαξαίηεην λα ζεζκνζεηεζεί θαη ηε δηαρείξηζή ηεο λα αλαιάβεη εμεηδηθεπκέλν πξνζσπηθφ 103. ε γεληθέο γξακκέο έλαο ζρεδηαζκφο βαζηζκέλνο ζηηο αξρέο ηεο βησζηκφηεηαο κπνξεί λα έρεη εθαξκνγή ζε φιεο ηηο θάζεηο ηνπ θχθινπ δσήο ηνπ πξννξηζκνχ, ηνπιάρηζηνλ φπνπ ππάξρεη έλα ηζρπξφ θαη απνηειεζκαηηθφ ξπζκηζηηθφ πιαίζην 104. Οξγάλσζε θαη θαηλνηνκία Δπαγγεικαηηθή εθπαίδεπζε θαη θαηάξηηζε. Κνηλά πξφηππα (standards) εθπαίδεπζεο θαη αλαγλψξηζε ηίηισλ ζε επξσπατθφ επίπεδν, αληαιιαγή βέιηηζησλ πξαθηηθψλ ζηνλ ηνκέα ηεο εθπαίδεπζεο θαη θαηάξηηζεο, πξνψζεζε 101 Middleton, V. and Hawkins, R. (2004). Σνπξηζηηθφ Μάξθεηηλγθ γηα Βηψζηκε Αλάπηπμε. Δθδφζεηο Κξηηηθή Α.Δ., Αζήλα. 102 Κνθθψζεο, Υ. θαη Σζάξηαο, Π., Βηψζηκε Σνπξηζηηθή Αλάπηπμε θαη Πεξηβάιινλ. Δθδφζεηο Κξηηηθή Α.Δ., Αζήλα. 103 Inskeep, E. (1987). Environmental Planning for Tourism. Annals of Tourism Research, Vol.14, pp Jennings, S. (2004). Coastal tourism and shoreline management. Annals of Tourism Research, Vo.31, No.4, pp

52 52 πξσηνβνπιηψλ δηα βίνπ κάζεζεο, θ.α. κπνξνχλ λα επεξεάζνπλ ζεηηθά ηε βηψζηκε εμέιημε ελφο ηνπξηζηηθνχ πξννξηζκνχ 105. πλεξγαζία κεηαμχ εηαίξσλ (βι. Local Agenda 21) πγθεληξνπνίεζε (centralisation): δεκηνπξγία ζπκκαρηψλ, γηα παξάδεηγκα ζε δεηήκαηα κάξθεηηλγθ, αλάκεζα ζε ηνπξηζηηθνχο πξννξηζκνχο. Γεκηνπξγία θνηλνπξαμηψλ δεκφζηνπ θαη ηδησηηθνχ ηνκέα πξνθεηκέλνπ λα ελζαξξπλζεί ε ηνπξηζηηθή αλάπηπμε. Υξήζε λέσλ ηερλνινγηψλ. Ζ ρξήζε ησλ λέσλ ηερλνινγηψλ ζηνλ ηνπξηζκφ αθνξά ζε δχν ζπληζηψζεο, ζηε ρξήζε ηνπο απφ ηνπο ηνπξίζηεο θαη ηελ επαθφινπζε απηνλφκεζή ηνπο απφ πξαθηνξεία θαη tour operators θαζψο θαη ζηνλ εθζπγρξνληζκφ ησλ παξαδνζηαθψλ ηνπξηζηηθψλ πξντφλησλ ή ζηελ αλάπηπμε λέσλ. 4.3 ΣΟ ΠΑΡΑΓΔΗΓΜΑ ΣΖ CALVIA 106 Ο δήκνο ηεο Calvia είλαη ε δεχηεξε κεγαιχηεξε θνηλφηεηα ζηε Μαγηφξθα κεηά ηελ Palma θαη απνηειεί ηνλ πην ζεκαληηθφ δήκν, απφ ηνπξηζηηθήο άπνςεο, ζηηο Βαιεαξίδεο Νήζνπο, θαζψο θαη έλαλ απφ ηνπο δεκνθηιέζηεξνπο πξννξηζκνχο ζηελ Δπξψπε. Ζ νηθνλνκηθή δξαζηεξηφηεηα ηεο πεξηνρήο ζηξέθεηαη ζρεδφλ απνθιεηζηηθά γχξσ απφ ηνλ ηνπξηζκφ, κε ην 95% ησλ ζέζεσλ εξγαζίαο λα ζρεηίδνληαη άκεζα ή έκκεζα κε ηνλ ηνπξηζκφ. Καηά ηνπο κήλεο Ηνχιην θαη Αχγνπζην ν αξηζκφο ησλ ηνπξηζηψλ είλαη πεληαπιάζηνο απφ απηφλ ησλ κφληκσλ θαηνίθσλ. Ζ άλαξρε ηνπξηζηηθή αλάπηπμε θαη ε κε βηψζηκε δηαρείξηζε ησλ θπζηθψλ πφξσλ νδήγεζαλ ζε θνξεζκφ, ππνβάζκηζε ηνπ θπζηθνχ πεξηβάιινληνο αιιά θαη ησλ ππνδνκψλ, νδεγψληαο ηελ Calvia ζε θξίζε ζηα ηέιε ηεο δεθαεηίαο ηνπ 80, κε ηελ ηνπξηζηηθή δξαζηεξηφηεηα λα κεηψλεηαη θαηά πεξίπνπ 20% κεηαμχ 1988 θαη Action for more Sustainable European Tourism. Report of the Tourism Sustainability Group. February Calvia, Local Agenda 21, (1999). The sustainability of a tourist municipality; UNEP (2003) Tourism and Local Agenda 21. The role of local authorities in sustainable tourism

53 53 Σν 1995, ν δήκνο ηεο Calvia απνθάζηζε λα πξνσζήζεη κηα ζπλνιηθή θαη καθξνπξφζεζκε ζηξαηεγηθή, κε ζηφρν λα επαλαπξνζδηνξηζηεί ν ηνπξηζκφο θαη ε ηνπηθή αλάπηπμε, κε ην πεξηβάιινλ λα ζεσξείηαη θαζνξηζηηθφο παξάγνληαο γηα ην κέιινλ ηεο πεξηνρήο, κέζα απφ ηελ πηνζέηεζε κηα ηνπηθήο Agenda 21. Οη ζηφρνη ηεο λέαο ζηξαηεγηθήο ήηαλ: Πξνζηαζία ηνπ θπζηθνχ πεξηβάιινληνο. Σνπηθή αλάπηπμε βαζηζκέλε ζηε βηψζηκε ρξήζε ησλ δηαζέζηκσλ πφξσλ. Απνθαηάζηαζε θαη πεξηβαιινληηθή βειηίσζε ησλ αζηηθψλ θαη ηνπξηζηηθψλ πεξηνρψλ. Κνηλσληθή ελζσκάησζε, πνηφηεηα δσήο θαη ελεξγεηηθή ηνπηθή ζπκκεηνρή. Σνπηθή αξρή ηθαλή λα ζπλεξγαζηεί κε φινπο ηνπο ζρεηηθνχο θνξείο δεκφζηνπ θαη ηδησηηθνχ ηνκέα γηα ηελ επίηεπμε ησλ ζηφρσλ ηεο. Ζ ηνπηθή ζπκκεηνρή, ηφζν θαηά ην ζρεδηαζκφ φζν θαη θαηά ηελ εθαξκνγή, εμαζθαιίζηεθε κέζσ ησλ: Citizen s Forum κε επξεία ζπκκεηνρή φισλ ησλ εκπιεθνκέλσλ. Θεκαηηθψλ επηηξνπψλ κε ηε ζπκκεηνρή ησλ ζρεηηθψλ θνξέσλ. Γεκνζθνπήζεσλ ζε φια ηα λνηθνθπξηά ηνπ δήκνπ. Ζ ζηξαηεγηθή ηεο Calvia πηνζεηεί κηα ζεηξά απφ δξάζεηο θαη εξγαιεία δηαρείξηζεο, ηα νπνία παξνπζηάδνληαη ζηνλ παξαθάησ πίλαθα νκαδνπνηεκέλα θαηά ηνκείο πξνηεξαηφηεηαο. ΠΗΝΑΚΑ 1: ΟΜΑΓΟΠΟΗΖΖ ΓΡΑΔΧΝ/ΠΑΡΔΜΒΑΔΧΝ ΣΖΝ CALVIA ΠΡΟΦΟΡΑ Νέα ηνπξηζηηθά πξντφληα Αλαθαίληζε ησλ πθηζηάκελσλ ππνδνκψλ Θεζκνζέηεζε απαγφξεπζεο επέθηαζεο ησλ θαηαιπκάησλ ΕΖΣΖΖ MARKETING & BRANDING Οινθιεξσκέλν πξφγξακκα marketing The European winter in Calvia Πξνζέγγηζε λέσλ ηκεκάησλ ηεο αγνξάο, καθξηά απφ ην πξφηππν ηνπ καδηθνχ ηνπξηζκνχ Πξνβνιή λέσλ ηνπξηζηηθψλ πξντφλησλ ΦΤΗΚΟ ΠΔΡΗΒΑΛΛΟΝ Eco-labels (μελνδνρεία θαη ηνπξηζηηθέο εγθαηαζηάζεηο) ISO standards (μελνδνρεία θαη ηνπξηζηηθέο εγθαηαζηάζεηο)

54 54 ρέδην δηαρείξηζεο θπζηθψλ πφξσλ Calvia 2000 (δεκνηηθή επηρείξεζε γηα ηε δηαρείξηζε ηνπ λεξνχ θαη ησλ απνξξηκκάησλ) Πηινηηθφ πξφγξακκα απνθαηάζηαζεο ησλ αθηψλ Οηθν-θφξνο (eco-tax) γηα ηνπο ηνπξίζηεο (1 επξψ πεξίπνπ γηα θάζε δηαλπθηέξεπζε). Σν πνζφ δηαηίζεηαη γηα ηελ πξνζηαζία θαη αλαβάζκηζε ηνπ πεξηβάιινληνο. Βειηίσζε κεηαθνξψλ θαη ελζάξξπλζε ηεο ρξήζεο πνδειάηνπ Πεξηβαιινληηθή εβδνκάδα γηα ηα ζρνιεία ΓΟΜΖΜΔΝΟ ΠΔΡΗΒΑΛΛΟΝ Αλαζεψξεζε ηνπ ζρεδίνπ πφιεο Μείσζε θαηαιπκάησλ Απνραξαθηεξηζκφο κεγάισλ εθηάζεσλ πξννξηζκέλσλ γηα νηθνδφκεζε Απαγφξεπζε αλέγεξζεο λέσλ θηηξίσλ ζε αγξνηηθέο πεξηνρέο Νένη πνιενδνκηθνί θαλνληζκνί ρέδην δηαρείξηζεο ηνπίνπ Απνθαηάζηαζε ηζηνξηθψλ θαη πνιηηηζηηθψλ κλεκείσλ Απνθαηάζηαζε αζηηθψλ πεξηνρψλ ΟΡΓΑΝΧΖ & ΚΑΗΝΟΣΟΜΗΑ Citizen s Forum κε επξεία ζπκκεηνρή φισλ ησλ εκπιεθνκέλσλ Γεκηνπξγία εηδηθνχ θνξέα γηα ηελ βηψζηκε αλάπηπμε ηνπ δήκνπ ρέδην δξάζεο γηα ηελ εθπαίδεπζε θαη ηελ απαζρφιεζε IFOC: εθπαηδεπηηθφ ίδξπκα γηα ηελ αληηκεηψπηζε ηεο αλεξγίαο θαη ηεο επνρηθφηεηαο ζηνλ ηνπξηζηηθφ θιάδν πλήγνξνο πνιηηψλ θαη ηνπξηζηψλ Ηδία επεμεξγαζία (Πεγή: UNEP, 2003, Tourism and Local Agenda 21. The role of local authorities in sustainable tourism. Part 5: Case Studies) Σν ζηξαηεγηθή ηεο Calvia ππνζηεξίρζεθε απφ ηελ θεληξηθή θπβέξλεζε κε ηε ςήθηζε λφκσλ γηα ηνλ πεξηνξηζκφ ηεο αλάπηπμεο μελνδνρεηαθψλ ππνδνκψλ θαη ηελ πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο. Σν πξφγξακκα ηεο Calvia έρεη ιάβεη κηα ζεηξά απφ βξαβεία θαη δηαθξίζεηο (φπσο ην Sustainable European Cities Award ην 1997 απφ ηελ Δπξσπατθή Δπηηξνπή, ην Green Globe Award ην 1998 απφ ηνλ WTTC, θ.α.) θαη ζεσξείηαη κηα απφ ηηο βέιηηζηεο πξαθηηθέο δηαρείξηζεο ψξηκσλ ηνπξηζηηθά πξννξηζκψλ.

55 55

56 56 Β ΜΔΡΟ ΓΗΑΥΔΗΡΗΖ ΧΡΗΜΧΝ ΣΟΤΡΗΣΗΚΧΝ ΠΡΟΟΡΗΜΧΝ ΣΖΝ ΠΔΡΗΦΔΡΔΗΑ ΝΟΣΗΟΤ ΑΗΓΑΗΟΤ

57 57 ΚΔΦΑΛΑΗΟ 5. ΓΗΑΥΔΗΡΗΖ ΧΡΗΜΧΝ ΣΟΤΡΗΣΗΚΧΝ ΠΡΟΟΡΗΜΧΝ ΣΖΝ ΠΔΡΗΦΔΡΔΗΑ ΝΟΣΗΟΤ ΑΗΓΑΗΟΤ 5.1 Ο ΔΛΛΖΝΗΚΟ ΣΟΤΡΗΣΗΚΟ ΚΛΑΓΟ Ζ Διιάδα είλαη έλαο απφ ηνπο δεκνθηιέζηεξνπο ηνπξηζηηθνχο πξννξηζκνχο παγθνζκίσο. Με ζπγθξηηηθά πιενλεθηήκαηα ηα ηνπία, ηηο ζάιαζζεο, ην ήπην θιίκα θαη ηελ ηζηνξηθή θιεξνλνκηά, ν ηνπξηζηηθφο ηνκέαο απνηειεί γηα ηελ Διιάδα κία απφ ηηο θχξηεο πεγέο ηνπ εζληθνχ ηεο πινχηνπ, ζπκβάιινληαο απνθαζηζηηθά ζηελ πεξηθεξεηαθή αλάπηπμε. Με βάζε νξηζηηθά ζηνηρεία ηνπ World Trade Organisation γηα ην 2003, ε Διιάδα είλαη ν 9 νο εμαγσγέαο ζηηο ηαμηδησηηθέο ππεξεζίεο. Οη αθίμεηο αιινδαπψλ ηνπξηζηψλ ζηελ Διιάδα εηεζίσο αλέξρνληαη ζε 13 εθαηνκκχξηα (15 ε ρψξα παγθνζκίσο ζηηο ηνπξηζηηθέο αθίμεηο), ζηνηρείν πνπ ηελ θαηαηάζζεη ζηελ 4 ε ζέζε ησλ ρσξψλ ηεο Δ.Δ. ζε θαζαξά έζνδα απφ ηνλ ηνπξηζκφ 107. χκθσλα κε ηελ ηειεπηαία έθζεζε ηνπ World Travel and Tourism Council 108, ην 2006 ν άκεζνο αληίθηππνο ηεο βηνκεραλίαο δηακνξθψζεθε σο εμήο: ΠΗΝΑΚΑ 2 : ΆΜΔΖ ΟΗΚΟΝΟΜΗΚΖ ΤΜΒΟΛΖ ΣΟΤΡΗΣΗΚΖ ΒΗΟΜΖΥΑΝΗΑ ΣΟ ζέζεηο εξγαζίαο 10,3% ηεο ζπλνιηθήο απαζρφιεζεο 14,0 δηο επξψ ηνπ ΑΔγρΠ 7,3% ηνπ ΑΔγρΠ Πεγή: WTTC, Διιάδα. Ο αληίθηππνο ηνπ ηνπξηζκνχ ζηελ απαζρφιεζε θαη ηελ νηθνλνκία, ζει.12 Χζηφζν, θαζψο ηα ηαμίδηα θαη ν ηνπξηζκφο ζρεηίδνληαη κε πνιινχο ηνκείο ηεο νηθνλνκίαο, ν πξαγκαηηθφο αληίθηππφο ηνπο είλαη αθφκε κεγαιχηεξνο. Ζ άκεζε θαη έκκεζε νηθνλνκία ηαμηδίσλ θαη ηνπξηζκνχ ηεο Διιάδαο αλήιζε ζε: 107 Δζληθφ ηξαηεγηθφ Πιαίζην Αλαθνξάο Ηαλνπάξηνο World Travel and Tourism Council (WTTC), Διιάδα. Ο αληίθηππνο ηνπ ηνπξηζκνχ ζηελ απαζρφιεζε θαη ηελ νηθνλνκία.

58 58 ΠΗΝΑΚΑ 3 : ΤΝΟΛΗΚΖ ΟΗΚΟΝΟΜΗΚΖ ΤΜΒΟΛΖ ΣΟΤΡΗΣΗΚΖ ΒΗΟΜΖΥΑΝΗΑ ΣΟ ζέζεηο εξγαζίαο 20% ηεο ζπλνιηθήο απαζρφιεζεο 31,3 δηο επξψ ηνπ ΑΔγρΠ 16,4% ηνπ ΑΔγρΠ 11,8 δηο επξψ ησλ εμαγσγψλ ππεξεζηψλ θαη εκπνξεπκάησλ 6,4 δηο επξψ ησλ θεθαιαηνπρηθψλ επελδχζεσλ 29,1% ηνπ ζπλφινπ ησλ εμαγσγψλ 14,3% ηνπ ζπλφινπ ησλ επελδχζεσλ 2,4 δηο επξψ ησλ θπβεξλεηηθψλ δαπαλψλ 8,0% ησλ θπβεξλεηηθψλ δαπαλψλ Πεγή: WTTC, Διιάδα. Ο αληίθηππνο ηνπ ηνπξηζκνχ ζηελ απαζρφιεζε θαη ηελ νηθνλνκία, ζει.13 ΠΗΝΑΚΑ 4: ΓΗΔΘΝΔΗ ΣΟΤΡΗΣΗΚΔ ΑΦΗΞΔΗ ΚΑΗ ΔΗΠΡΑΞΔΗ ΣΖ ΔΛΛΑΓΑ, Πεγή: WTTC, (2006). Διιάδα. Ο αληίθηππνο ηνπ ηνπξηζκνχ ζηελ απαζρφιεζε θαη ηελ νηθνλνκία, ζει.18 Ζ πνιχ θαιή επίδνζε ηνπ ηνπξηζηηθνχ ηνκέα θαηά ηε δηεηία πξνζδηνξίζηεθε απφ εζσηεξηθνχο παξάγνληεο, φπσο είλαη ε πξνβνιή θαη δηαθήκηζε, αιιά θαη ε αλαβάζκηζε ησλ ππνδνκψλ θαζψο θαη απφ επλντθέο ζπγθπξίεο αλαθνξηθά κε ηε δηεζλή δήηεζε (φπσο π.ρ. δηεμαγσγή Οιπκπηαθψλ Αγψλσλ, ζπλνιηθή δηεζλήο αλάθακςε πνπ επλνεί ηνπο παξαδνζηαθνχο πξννξηζκνχο, κεηαθίλεζε ηεο δήηεζεο πξνο αζθαιέζηεξεο ρψξεο, θ.α.). Ζ πξφβιεςε γηα ην ηξέρνλ έηνο, απνπζία εμσγελψλ απνηξεπηηθψλ παξαγφλησλ, είλαη εμίζνπ αηζηφδνμε. Σν Ηλζηηηνχην Σνπξηζηηθψλ Δξεπλψλ θαη Πξνβιέςεσλ (ΗΣΔΠ) εθηηκά κηα αχμεζε ηεο ηνπξηζηηθήο δξαζηεξηφηεηαο ηεο ηάμεσο ηνπ 6-7%.

59 59 Πάλησο, ελφςεη ηεο πξφβιεςεο ηνπ Παγθφζκηνπ Οξγαληζκνχ Σνπξηζκνχ γηα αχμεζε ηνπ παγθφζκηνπ ηνπξηζκνχ ην 2007 θαηά 4%, ε επαιήζεπζε ηεο παξαπάλσ πξφβιεςεο ζα είλαη ηδηαίηεξα αηζηφδνμε εμέιημε, φρη κφλν γηα ηνλ ηνπξηζηηθφ ηνκέα αιιά θαη γηα ηελ ειιεληθή νηθνλνκία 109. Παξά ηελ απνδεδεηγκέλε ζπκβνιή ηνπ ηνπξηζκνχ ζηελ νηθνλνκηθή θαη θνηλσληθή αλάπηπμε ηεο ρψξαο, ε έιιεηςε ζηξαηεγηθνχ πξνγξακκαηηζκνχ, ν απηνζρεδηαζκφο θαη ε απνξξχζκηζε απνηέιεζαλ ηα θπξίαξρα ραξαθηεξηζηηθά ηεο ηνπξηζηηθήο αλάπηπμεο κέρξη ζήκεξα. Σν θπξίαξρν ηνπξηζηηθφ πξντφλ ηεο ρψξαο είλαη ν αδηαθνξνπνίεηνο παξαζεξηζηηθφο ηνπξηζκφο ( ήιηνο θαη ζάιαζζα ), ελψ δηαθνξνπνηεκέλα ζπκπιεξσκαηηθά ηνπξηζηηθά πξντφληα έρνπλ θάλεη ηελ εκθάληζή ηνπο ηα ηειεπηαία ρξφληα, ρσξίο φκσο λα επεξεάζνπλ ζεκαληηθά ην ζπλνιηθφ ηνπξηζηηθφ πξντφλ. Δίλαη πξνθαλέο ινηπφλ πσο ε πιενλεθηηθή ζέζε ηεο ρψξαο δελ είλαη δπλαηφλ λα ζηεξηρζεί καθξνπξφζεζκα ζηελ εθκεηάιιεπζε ζπγθπξηαθψλ επλντθψλ πεξηζσξίσλ πνπ εθάζηνηε παξνπζηάδνληαη ζηε δηεζλή δήηεζε, δεδνκέλνπ φηη, ειιείςεη επαξθνχο ζεκαηηθήο θαη πνηνηηθήο δηαθνξνπνίεζεο ηνπ ηνπξηζηηθνχ πξντφληνο, ν παξάγσλ θφζηνο θαζίζηαηαη θπξίαξρνο φπσο επίζεο θαη ε ζέζε ησλ δηεζλψλ tour operators ιφγσ ηεο δπλαηφηεηάο ηνπο γηα ρεηξαγψγεζε ηεο δήηεζεο 110. πσο εμάιινπ επηζεκαίλεη ζε πξφζθαηε έθζεζή ηνπ ην WTTC κηα ζεηξά απφ αδπλακίεο ζα κπνξνχζαλ λα απνηξέςνπλ ηε ρψξα απφ ηελ πινπνίεζε ηνπ πξαγκαηηθνχ δπλακηθνχ ηεο ζηνλ ηνκέα ησλ Σαμηδηψλ θαη ηνπ Σνπξηζκνχ. Δπνρηθφηεηα. Σν πξντφλ ηνπξηζκνχ ζηελ Διιάδα ρξεηάδεηαη λα επαλαπξνζδηνξηζζεί γηα λα εθκεηαιιεπηεί ηελ πιεζψξα άιισλ δηαζέζηκσλ δξαζηεξηνηήησλ θαη πξννξηζκψλ, πξνθεηκέλνπ λα επεθηαζεί ε ηνπξηζηηθή ζεδφλ. Οη πξνηεξαηφηεηεο θαηά ηελ αλάπηπμε ηνπ πξντφληνο ζα πξέπεη λα εζηηάζνπλ ζηε κεγηζηνπνίεζε ησλ επηδφζεσλ θαη ηελ ειαρηζηνπνίεζε ηνπ αληίθηππνπ ζην πεξηβάιινλ θαη ηηο ηνπηθέο θνηλσλίεο. 109 Ηλζηηηνχην Σνπξηζηηθψλ Δξεπλψλ θαη Πξνβιέςεσλ (ΗΣΔΠ). Διιεληθή Οηθνλνκία θαη Σνπξηζκφο. Σεχρνο 23, Μάηνο Τπνπξγείν Αλάπηπμεο. ρέδην θεηκέλνπ γηα ηελ αλαπηπμηαθή ζηξαηεγηθή, ηνπο άμνλεο πξνηεξαηφηεηαο θαη ηηο δξάζεηο ηνπ Δπηρεηξεζηαθνχ Πξνγξάκκαηνο γηα ηελ Αληαγσληζηηθφηεηα

60 60 Ζ πνιχπινθε θαη παγησκέλε γξαθεηνθξαηία έρεη ηδηαίηεξα αξλεηηθφ αληίθηππν ηφζν ζηηο επηρεηξήζεηο φζν θαη ζηηο επελδχζεηο. Σν παξφλ θαλνληζηηθφ πιαίζην ζρεηηθά κε ηα ηαμίδηα θαη ηνλ ηνπξηζκφ είλαη αζαθέο θαη δεκηνπξγεί ζνβαξά εκπφδηα ζηηο επελδχζεηο θαη ηελ αλάπηπμε ηεο βηνκεραλίαο. Ζ ζρέζε πνηφηεηαο θαη ηηκήο. Πνιιά απφ ηα ππάξρνληα πξντφληα ηνπξηζκνχ ηεο Διιάδαο δελ παξέρνπλ πνηφηεηα αλάινγε κε ηηο απμεκέλεο ηηκέο πνπ ρξεψλνπλ θαη είλαη πνιχ αθξηβφηεξα ζε ζρέζε κε απηά ησλ κεζνγεηαθψλ αληαγσληζηψλ, φπσο ε Κξναηία θαη ε Σνπξθία. Μάξθεηηλγθ θαη πξνψζεζε. Ζ κεγαιχηεξε πξφθιεζε γηα ηελ επέθηαζε ησλ πξντφλησλ ηνπξηζκνχ ηεο Διιάδαο θαίλεηαη λα είλαη ε έιιεηςε ελεκέξσζεο ησλ δηεζλψλ αγνξψλ, ζρεηηθά κε ην φηη ζηελ Διιάδα ππάξρνπλ θαη άιια κέξε, πέξα απφ ηελ Αζήλα θαη ηα λεζηά. Τπνδνκή θαη ελαέξηα πξφζβαζε. Πξνηείλεηαη ε δεκηνπξγία πεξηζζφηεξσλ πεξηθεξεηαθψλ αεξνδξνκίσλ, ηδηαίηεξα γηα αεξνκεηαθνξείο ρακεινχ θφζηνπο, αχμεζε ηεο ρσξεηηθφηεηαο θαη βειηίσζε ησλ εγθαηαζηάζεσλ ησλ πθηζηάκελσλ αεξνδξνκίσλ. Δθπαίδεπζε θαη θαηάξηηζε. Κίλδπλνο ππνβάζκηζεο ηνπ πεξηβάιινληνο θαη πηζαλή θαηαζηξνθή ηνπ ίδηνπ ηνπ πξντφληνο. Ζ ρξήζε ειεθηξνληθψλ κέζσλ θαη θαλαιηψλ δηαλνκήο. Γηα ηνπο παξαπάλσ ιφγνπο παξαηεξείηαη ζην ζρεδηαζκφ ηεο λέαο πξνγξακκαηηθήο πεξηφδνπ κηα εκθαηηθή ζηξνθή ηεο εζληθήο ηνκεαθήο πνιηηηθήο γηα ηνλ ηνπξηζκφ πξνο ηελ ελίζρπζε ηνπ ζεκαηηθνχ θαη ησλ εηδηθψλ κνξθψλ ηνπξηζκνχ, ηελ ελίζρπζε ησλ ζπλεξγαζηψλ κεηαμχ θνξέσλ θαη επηρεηξήζεσλ ηνπ ηνπξηζηηθνχ ηνκέα ζε εζληθφ θαη δηεζλέο επίπεδν, κε απψηεξν πάληνηε ζηφρν ηελ αλαβάζκηζε ηνπ ηνπξηζηηθνχ πξντφληνο. Ηδηαίηεξε έκθαζε δίλεηαη ζηα θξηηήξηα ηεο αεηθνξίαο θαη ζηελ αλάπηπμε ηνπ αλζξψπηλνπ δπλακηθνχ, θαζψο θαη ζηελ πξνβνιή ηνπ ηνπξηζηηθνχ πξντφληνο ηεο ρψξαο, κέζσ ηεο αμηνπνίεζεο ησλ επηηεπγκάησλ θαη ησλ εξγαιείσλ ηεο θνηλσλίαο ηεο γλψζεο θαη ησλ ηερλνινγηψλ πιεξνθνξηθήο θαη επηθνηλσληψλ Τπνπξγείν Σνπξηζηηθήο Αλάπηπμεο. πλζεηηθφ θείκελν γηα ην ζρεδηαζκφ ησλ παξεκβάζεσλ ηεο πξνγξακκαηηθήο πεξηφδνπ ζηνλ ηνκέα ηνπ ηνπξηζκνχ. επηέκβξηνο 2006; Δζληθφ ηξαηεγηθφ Πιαίζην Αλαθνξάο, Ηαλνπάξηνο 2007.

61 Ο ΡΟΛΟ ΣΧΝ ΘΔΜΗΚΧΝ ΦΟΡΔΧΝ 112 Ο ηνπξηζκφο είλαη έλαο πνιχπιεπξνο ηνκέαο πνπ απαηηεί ηε ζπκκεηνρή θαη ζπλέξγεηα πνιιψλ θνξέσλ ηνπ δεκνζίνπ θαη ηδησηηθνχ ηνκέα, πξνθεηκέλνπ λα δηακνξθσζεί έλα πνηνηηθφ θαη αληαγσληζηηθφ ηνπξηζηηθφ πξντφλ. Ο θχξηνο θνξέαο ν νπνίνο πξνζθέξεη ηηο θαηεπζπληήξηεο γξακκέο θαη δηακνξθψλεη ηελ πνιηηηθή ηεο ρψξαο ζε ζέκαηα ηνπξηζκνχ είλαη ην Τπνπξγείν Σνπξηζηηθήο Αλάπηπμεο, ην νπνίν επνπηεχεη θαη ζπληνλίδεη κηα ζεηξά απφ άιινπο θνξείο. Ζ ηνπηθή απηνδηνίθεζε πξψηνπ θαη δεχηεξνπ βαζκνχ ζπκκεηέρεη ελεξγά ζηε δηακφξθσζε θαη αληαγσληζηηθφηεηα ηνπ ηνπξηζηηθνχ πξντφληνο κέζα απφ επηηξνπέο, επηρεηξήζεηο θαη εζσηεξηθέο ππεξεζίεο επηθνξηηζκέλεο κε ζρεηηθέο αξκνδηφηεηεο. Ο ηδησηηθφο ηνκέαο παξνπζηάδεη επίζεο αμηφινγε νξγάλσζε θαη δξαζηεξηνπνίεζε πξνθεηκέλνπ λα πξνάγεη ηφζν ηα ζπκθέξνληα ησλ επηκέξνπο θιάδσλ αιιά θαη ηνπ ίδηνπ ηνπ ηνπξηζηηθνχ πξντφληνο. χκθσλα κε ηα φζα νξίδνληαη ζην λ. 2160/93 θαη ηηο ζρεηηθέο νδεγίεο ηνπ ΔΟΣ, νη λνκαξρηαθέο απηνδηνηθήζεηο κπνξνχλ λα ηδξχνπλ Δπηηξνπέο Σνπξηζηηθήο Πξνβνιήο κε ζθνπφ ηελ πξνψζεζε ηεο πεξηνρήο ηνπο, κέζσ ησλ αλάινγσλ πξνγξακκάησλ, ηφζν ζην εζσηεξηθφ ηεο ρψξαο φζν θαη ζην εμσηεξηθφ. Δπίζεο, ζχκθσλα κε ην Ννκαξρηαθφ Κψδηθα (λ.2218/1994), νη λνκαξρηαθέο απηνδηνηθήζεηο κπνξνχλ λα ζπληζηνχλ λνκηθά πξφζσπα δεκνζίνπ ή ηδησηηθνχ δηθαίνπ κε θεξδνζθνπηθνχ ραξαθηήξα θαη επηρεηξήζεηο, κε ζηφρν ηελ ηνπξηζηηθή αλάπηπμε θαη πξνβνιή ηεο πεξηνρήο ηνπο. Σέινο, νη λνκαξρηαθέο απηνδηνηθήζεηο κπνξνχλ λα ζπληζηνχλ εζσηεξηθέο ππεξεζηαθέο κνλάδεο επηθνξηηζκέλεο κε ηελ εθπφλεζε πξνγξακκάησλ έξγσλ θαη κέηξσλ ηνπξηζηηθήο αλάπηπμεο ζε ζπλεξγαζία κε ηε Γηεχζπλζε Πξνγξακκαηηζκνχ θαζψο θαη κε ηελ εθαξκνγή πξνγξακκάησλ ηνπξηζηηθήο αλάπηπμεο θαη εηδηθφηεξα ηελ ππνζηήξημε ησλ ηνπξηζηηθψλ επηρεηξήζεσλ θαη ηελ πξνβνιή ηνπ λνκνχ ζην εζσηεξηθφ θαη εμσηεξηθφ. χκθσλα κε ην λέν Γεκνηηθφ θαη Κνηλνηηθφ Κψδηθα, νη δεκνηηθέο θαη θνηλνηηθέο αξρέο δηεπζχλνπλ θαη ξπζκίδνπλ φιεο ηηο ηνπηθέο ππνζέζεηο, ζχκθσλα κε ηηο αξρέο ηεο 112 Ν. 3270/2004; Ν. 3463/2006; Ν. 2160/1993; Ν. 2218/1994.

62 62 επηθνπξηθφηεηαο θαη ηεο εγγχηεηαο κε ζηφρν ηελ πξνζηαζία, ηελ αλάπηπμε θαη ηε ζπλερή βειηίσζε ησλ ζπκθεξφλησλ θαη ηεο πνηφηεηαο δσήο ηεο ηνπηθήο θνηλσλίαο. ην πιαίζην ησλ αξκνδηνηήησλ ηνπο ππάγεηαη θαη ε εθπφλεζε, πινπνίεζε θαη ε ζπκκεηνρή ζε πξνγξάκκαηα γηα ηελ ηνπξηζηηθή αλάπηπμε ησλ πεξηνρψλ ηνπο, θαζψο θαη ε πξνψζεζε ελαιιαθηηθψλ κνξθψλ ηνπξηζκνχ θαη ε δεκηνπξγία ζέξεηξσλ θαη άιισλ εγθαηαζηάζεσλ αλαςπρήο θαη δηαθνπψλ. Oη δήκνη θαη νη θνηλφηεηεο κπνξνχλ λα ζπληζηνχλ θνηλσθειείο επηρεηξήζεηο, νη νπνίεο έρνπλ σο αληηθείκελν ηελ αλάπηπμε δξαζηεξηνηήησλ αληηζηνίρνπ πεξηερνκέλνπ κε ηηο αξκνδηφηεηέο ηνπο, ζχκθσλα κε ηηο πξνβιέςεηο ηνπ άξζξνπ 254. ΠΛΑΗΗΟ 1 Οξγαληζκόο Πξνώζεζεο Ρνδηαθνύ Σνπξηζκνύ (ΠΡΟΣΟΤΡ) Ο ΠΡΟΣΟΤΡ ηδξχζεθε ην 1996 κεηά απφ πξσηνβνπιία ηεο Έλσζεο Ξελνδφρσλ Ρφδνπ, ηεο ηνπηθήο έλσζεο Γήκσλ θαη Κνηλνηήησλ θαη ηνπ Δκπνξηθνχ Δπηκειεηεξίνπ Γσδεθαλήζνπ, πνπ εθπξνζσπεί ηηο παξαγσγηθέο ηάμεηο. Γηνηθείηαη απφ 13κειέο ζπκβνχιην, κε πξφεδξν ηνλ εθάζηνηε δήκαξρν ηεο πφιεο ηεο Ρφδνπ. Υξεκαηνδνηείηαη απφ ηελ ηνπηθή Έλσζε Γήκσλ θαη Κνηλνηήησλ, ηηο παξαγσγηθέο ηάμεηο ηνπ λεζηνχ θαη ηνλ ΔΟΣ. ηφρνο είλαη ε δηεχξπλζε ηνπ ηνπξηζηηθνχ πξντφληνο, ψζηε λα παξνπζηαζηεί ε Ρφδνο σο νινθιεξσκέλνο ηνπξηζηηθφο πξννξηζκφο. Ο ΠΡΟΣΟΤΡ ζπκκεηέρεη ζην ζρεδηαζκφ θαη ηελ εθαξκνγή εηδηθψλ ηνπξηζηηθψλ πξνγξακκάησλ πνπ πξνάγνπλ ην λεζί σο ηνπξηζηηθφ πξννξηζκφ ζηελ Διιάδα θαη ην εμσηεξηθφ. Υάξε ζηηο παξαπάλσ ελέξγεηεο θαη ζηηο δξαζηεξηφηεηεο πνπ έρεη αλαιάβεη κέρξη ζήκεξα, ν ΠΡΟΣΟΤΡ έρεη απνθηήζεη αμία φρη κφλν ζε ηνπηθφ επίπεδν αιιά ιεηηνπξγεί θαη σο πξφηππν γηα ηηο πεξηζζφηεξεο ηνπξηζηηθέο πεξηνρέο ηεο ρψξαο. Θεσξείηαη δε σο ν πξψηνο ζπλεξγαηηθφο θνξέαο κεηαμχ δήκσλ θαη παξαγσγηθψλ ηάμεσλ ζηνλ ηνκέα ηνπ ηνπξηζκνχ. Πεγή:

63 63 Σα βαζηθφηεξα πθηζηάκελα πξνβιήκαηα αλαθνξηθά κε ην ξφιν ησλ θνξέσλ ελφο ηνπξηζηηθνχ πξννξηζκνχ ζπλνςίδνληαη ζηα παξαθάησ 113 : Αδπλακία ζπληνληζκνχ θαη ζπκθσλίαο ζε θνηλνχο ζηφρνπο πνπ ζα εμππεξεηνχληαη απφ θνξείο ζε φια ηα επίπεδα θαη ζα ζπλδπάδνπλ ηνπο ζηφρνπο ηεο θπβεξλεηηθήο πνιηηηθήο κε απηνχο ησλ ηνπηθψλ θνξέσλ. Γηαθνξνπνίεζε ζηηο απνζηνιέο θαη ηα νξάκαηα κεηαμχ ησλ θνξέσλ. Πξνβιήκαηα ζηελ θάζεηε θαη νξηδφληηα ζπλεξγαζία κεηαμχ θνξέσλ γηα ηελ πινπνίεζε κηαο θνηλήο ζηξαηεγηθήο. Πξνβιήκαηα ζηελ εθαξκνγή κηαο πνιηηηθήο γηα ηνλ ηνπξηζκφ, θαζψο ε δπλακηθή ηνπ θαηλνκέλνπ (πξνζθνξά δήηεζε) αλαπηχζζεηαη ζε επξχηεξν (ππεξεζληθφ) επίπεδν. πάληεο ζπκπξάμεηο δεκνζίνπ θαη ηδησηηθνχ ηνκέα, νη νπνίεο ζα κπνξνχζαλ λα ζπληειέζνπλ ζε κηα πην πνηνηηθή ηνπξηζηηθή αλάπηπμε. 113 Κνθθψζεο, Υ. θαη Σζάξηαο, Π., Βηψζηκε Σνπξηζηηθή Αλάπηπμε θαη Πεξηβάιινλ. Δθδφζεηο Κξηηηθή Α.Δ., Αζήλα.

64 ΠΔΡΗΦΔΡΔΗΑ ΝΟΣΗΟΤ ΑΗΓΑΗΟΤ Γεληθή Πεξηγξαθή 114 Ζ Πεξηθέξεηα Ννηίνπ Αηγαίνπ, ζηε δηνηθεηηθή δηαίξεζε ηεο νπνίαο πεξηιακβάλνληαη ηα λεζησηηθά ζπκπιέγκαηα ησλ λνκψλ Κπθιάδσλ θαη Γσδεθαλήζνπ, βξίζθεηαη ζην λνηηναλαηνιηθφ άθξν ηεο Διιάδαο θαη ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο, κε έδξα ηελ Δξκνχπνιε ηεο λήζνπ χξνπ. Ζ Πεξηθέξεηα θαιχπηεη ζπλνιηθή έθηαζε ηεηξαγσληθψλ ρηιηνκέηξσλ, δειαδή ην 4% ηεο ζπλνιηθήο έθηαζεο ηεο ρψξαο. Ο πιεζπζκφο ηεο Πεξηθέξεηαο αλέξρεηαη ζε θαηνίθνπο, απνηειψληαο πεξίπνπ ην 2,74% ηνπ ζπλνιηθνχ πιεζπζκνχ ηεο ρψξαο. ην ζχλνιν ησλ λεζηψλ θπξηαξρεί ήπην εχθξαην κεζνγεηαθφ θιίκα. Ο ρεηκψλαο είλαη ηδηαίηεξα ήπηνο θαη ην θαινθαίξη, παξά ην γεγνλφο πσο ε κέζε ζεξκνθξαζία ππεξβαίλεη ηνπο 25 ν C ζηα πεξηζζφηεξα λεζηά, ε αηκφζθαηξα παξακέλεη δξνζεξή εμαηηίαο ηεο επίδξαζεο ησλ αλέκσλ θαη ηεο ζάιαζζαο. Ζ ειηνθάλεηα είλαη απφ ηηο κεγαιχηεξεο ηεο ρψξαο θαη θπκαίλεηαη πεξίπνπ ζηηο ψξεο εηεζίσο. Σελ πιεηνλφηεηα ησλ λεζηψλ ραξαθηεξίδεη ην νξεηλφ θαη άγνλν έδαθνο, κε ππέδαθνο θησρφ ζε νξπθηφ πινχην, πιελ ειαρίζησλ εμαηξέζεσλ, ελψ έληνλε είλαη ε ζηελφηεηα ζε πδάηηλνπο θαη ελεξγεηαθνχο πφξνπο. Αληηζέησο, ζπγθξηηηθφ πιενλέθηεκα ηεο πεξηθέξεηαο απνηεινχλ νη θπζηθνί θαη πνιηηηζηηθνί πφξνη. πλνπηηθά, ηα βαζηθά αλαπηπμηαθά ραξαθηεξηζηηθά ηεο Πεξηθέξεηαο (πνπ απνηεινχλ ζπγρξφλσο ζπγθξηηηθά πιενλεθηήκαηα αιιά θαη κεηνλεθηήκαηα) είλαη: Ο λεζησηηθφο ραξαθηήξαο θαη ε πνιπδηάζπαζε ηνπ ρψξνπ (79 ζπλνιηθά λεζηά, εθ ησλ νπνίσλ 48 θαηνηθεκέλα). Απηφο είλαη θαη έλαο απφ ηνπο βαζηθνχο ιφγνπο ηεο ρακειήο απνηειεζκαηηθφηεηαο, απφ πιεπξάο εθηέιεζεο έξγσλ θαη δηάζεζεο πφξσλ, ησλ κέρξη ζήκεξα εθαξκνζζέλησλ αλαπηπμηαθψλ πξνγξακκάησλ θαζψο θαη ηεο απνηξνπήο δηάρπζεο ηνπ εηζνδήκαηνο, ηεο ηερλνγλσζίαο, ησλ δεμηνηήησλ, θιπ, ζην γεσγξαθηθφ ρψξν. 114 Πεξηθεξεηαθφ Πιαίζην Υσξνηαμηθνχ ρεδηαζκνχ θαη Αεηθφξνπ Αλάπηπμεο Πεξηθέξεηαο Ννηίνπ Αηγαίνπ (ΦΔΚ Β 1487/2003); Πεξηθεξεηαθφ Δπηρεηξεζηαθφ Πξφγξακκα (Π.Δ.Π.) Ννηίνπ Αηγαίνπ ; Υσξνηαμηθφ ρέδην Πεξηθέξεηαο Ννηίνπ Αηγαίνπ. Α Φάζε, Σεχρνο II, Μάηνο 1999.

65 65 Ζ γεσγξαθηθή ζέζε ηεο Πεξηθέξεηαο σο πξνο ηνλ εζληθφ αιιά θαη ηνλ επξσπατθφ ρψξν (κεζνξηαθή πεξηνρή) θαη ε απνκφλσζε πνπ ε ζέζε απηή ζπλεπάγεηαη. Σν απνηέιεζκα είλαη κηα ζεηξά απφ κεηνλεθηήκαηα φπσο απμεκέλν θφζηνο αλάπηπμεο ιφγσ αδπλακίαο επίηεπμεο νηθνλνκηψλ θιίκαθαο, δπζρέξεηα αλάπηπμεο νηθνλνκηθψλ ή άιισλ ζπλεξγαζηψλ, απμεκέλν θφζηνο γηα ζσξάθηζε, θ.α. Ζ θνκβηθή ζέζε ζηνπο βαζηθνχο άμνλεο ησλ ζαιάζζησλ κεηαθνξψλ πξνο ηε Μαχξε Θάιαζζα, ηνλ Ηλδηθφ θαη ηνλ Αηιαληηθφ Χθεαλφ θαη ησλ αεξνκεηαθνξψλ θαζψο θαη ε δπλαηφηεηα ελίζρπζεο ηνπ ξφινπ ηεο ζην Μεζνγεηαθφ Σφμν θαη ζηνλ άμνλα αλάπηπμεο Κχπξνο Νεζηά αλαηνιηθνχ Αηγαίνπ Θξάθε. Οη έληνλεο ελδνπεξηθεξεηαθέο αληζφηεηεο θαη ε αληζνθαηαλνκή ησλ θπζηθψλ θαη αλζξψπηλσλ πφξσλ. Δπάισηε νηθνλνκία ε νπνία βαζίδεηαη θπξίσο ζηνλ ηξηηνγελή ηνκέα. Ζ αλεπάξθεηα ησλ ηερληθψλ θαη θνηλσληθψλ ππνδνκψλ θαζψο ησλ κεραληζκψλ πξνγξακκαηηζκνχ θαη εθαξκνγήο πξνγξακκάησλ. Τςειή επνρηθφηεηα δξαζηεξηνηήησλ, κε έκθαζε ζηνλ ηνπξηζκφ. Ζ ζπλερψο απμαλφκελε ζεκαζία ησλ ηνπξηζηηθψλ δξαζηεξηνηήησλ ζηελ πεξηθέξεηα έρεη αλακθηζβήηεηα ζπκβάιεη ζηελ νηθνλνκηθή αλάπηπμε ηεο πεξηνρήο. Σελ ίδηα ζηηγκή, φκσο, ζεκεηψλεηαη ζεκαληηθή θαηαπφλεζε ησλ θπζηθψλ ζπζηεκάησλ θαη αιινίσζή ηνπο, θπξίσο ιφγσ ηεο έιιεηςεο ηερληθψλ ππνδνκψλ θαη ηεο ππεξζπγθέληξσζεο επηζθεπηψλ ζην ρψξν θαη ζην ρξφλν. Ζ ηδηαηηεξφηεηα ηεο λεζησηηθήο πεξηθέξεηαο επέβαιε ηελ θαηάηαμε ησλ λεζηψλ ζηηο αθφινπζεο νκάδεο 115. Οκάδα I: λεζηά κηθξήο γεσγξαθηθήο έθηαζεο, κε ζνβαξά πξνβιήκαηα αλάπηπμεο, φπσο ζπλερή κείσζε πιεζπζκνχ, ζνβαξέο ειιείςεηο ζε ππνδνκέο, ειάρηζην βαζκφ αμηνπνίεζεο ησλ πφξσλ ηνπο θαη αηζζεηή γεσγξαθηθή απνκφλσζε. 115 Υσξνηαμηθφ ρέδην Πεξηθέξεηαο Ννηίνπ Αηγαίνπ. Α Φάζε. Σεχρνο II. Δπηρεηξεζηαθφ Πξφγξακκα Πεξηβάιινλ (Δ.Π.ΠΔΡ.). ΤΠΔΥΧΓΔ, Γεληθή Γ/λζε Πεξηβάιινληνο Γ/λζε Υσξνηαμίαο. Μάηνο 1999; ρέδην ηεο Κ.Τ.Α. ηνπ Δηδηθνχ Πιαηζίνπ Υσξνηαμηθνχ ρεδηαζκνχ θαη Αεηθφξνπ Αλάπηπμεο γηα ηνλ Σνπξηζκφ. Σα θξηηήξηα αλάιπζεο βαζίδνληαη ζε έλαλ αξηζκφ παξακέηξσλ φπσο: κέγεζνο λεζηψλ, κέγεζνο πιεζπζκνχ, αθηίλα επηξξνήο λεζηνχ, πεξηνρέο εμάξηεζεο λεζηνχ, επηθξαηνχζεο νηθνλνκηθέο δξαζηεξηφηεηεο, βαζκφο εμάξηεζεο γηα θπζηθνχο πφξνπο, βαζκφο πξνζπειαζηκφηεηαο θαη ρξνλναπφζηαζε απφ θέληξν ή πεξηνρέο εμάξηεζεο θαη ζπρλφηεηα εμππεξέηεζεο απφ κεηαθνξηθά κέζα, θ.α.

66 66 Οκάδα II: λεζηά πνπ αλαπηχζζνληαη ηνπξηζηηθά, ελψ παξάιιεια δηαζέηνπλ θαη άιιεο παξαγσγηθέο δξαζηεξηφηεηεο θαη εθκεηαιιεχζηκνπο πφξνπο. ε απηά ε έκθαζε πξέπεη λα δνζεί ζε δξάζεηο πνπ ζηνρεχνπλ ζηελ αληηκεηψπηζε ησλ ζπγθξνχζεσλ κεηαμχ δξαζηεξηνηήησλ θαη ηελ απνηξνπή ηεο εμάξηεζήο ηνπο απφ ηε κνλφπιεπξε ηνπξηζηηθή αλάπηπμε. Οκάδα III: λεζηά κε ζεκαληηθή ηνπξηζηηθή δξαζηεξηφηεηα ζε Πεξηθεξεηαθφ, Δζληθφ θαη Κνηλνηηθφ επίπεδν (ή/θαη κε άιιε ηδηαίηεξα δπλακηθή παξαγσγηθή δξαζηεξηφηεηα), κε απμαλφκελεο πεξηβαιινληηθέο πηέζεηο, πιεζπζκηαθή αχμεζε θαη ζπγθέληξσζε, κε άκεζε αλάγθε ειέγρνπ ηνπ είδνπο ηεο αλάπηπμήο ηνπο (Θήξα, Κσο, Μχθνλνο, Νάμνο, Ρφδνο, χξνο). ΠΗΝΑΚΑ 5: ΚΑΣΑΣΑΞΖ ΝΖΗΧΝ Δ ΟΜΑΓΔ ΒΑΔΗ ΑΝΑΠΣΤΞΗΑΚΧΝ ΚΡΗΣΖΡΗΧΝ ΑΞΗΟΛΟΓΖΖ Αγανζνλήζη Αλάθε Αληίπαξνο Αξθνί Γνλνχζα Ζξαθιεηά Θεξαζηά Ακνξγφο Άλδξνο Αζηππάιαηα Ίνο Κάιπκλνο Κάξπαζνο Θήξα χξνο ΟΜΑΓΑ I Κέξνο Κίκσινο Κίλαξνο Κνπθνλήζηα Λεηςνί Μάξαζνο Μεγίζηε Κάζνο Κέα Κχζλνο Λέξνο Μήινο Πάξνο Μχθνλνο Κσο ΟΜΑΓΑ II ΟΜΑΓΑ III Νίζπξνο ίθηλνο ρνηλνχζα Σέιελδνο Σήινο Φνιέγαλδξνο Υάιθε Πάηκνο έξηθνο ίθλνο χκε Σήλνο Νάμνο Ρφδνο Σα λεζηά ηεο νκάδαο III νπζηαζηηθά ηαπηίδνληαη κε ηνπο ψξηκνπο ηνπξηζηηθνχο πξννξηζκνχο, φπσο πεξηγξάθνληαη ζηελ επηζθφπεζε ηεο ζρεηηθήο βηβιηνγξαθίαο, θαη ζπκπίπηνπλ κε ηνπο αλαπηπγκέλεο ηνπξηζηηθά πεξηνρέο, φπσο αλαιχνληαη ζην ζρέδην ηεο Κ.Τ.Α. ηνπ Δηδηθνχ Πιαηζίνπ Υσξνηαμηθνχ ρεδηαζκνχ θαη Αεηθφξνπ Αλάπηπμεο γηα ηνλ Σνπξηζκφ.

67 67 χκθσλα κε ην ζρέδην ηεο Κ.Τ.Α. 116, νη αλαπηπγκέλεο ηνπξηζηηθά πεξηνρέο δηαζέηνπλ ηα εμήο ραξαθηεξηζηηθά: Αλαγλσξίζηκε ηνπξηζηηθή ηαπηφηεηα κε ηζρπξή θήκε (δεκνθηιήο ηνπξηζηηθφο πξννξηζκφο κε δηακνξθσκέλε πςειή θαη ζπλερή δήηεζε αλεμαξηήησο ραξαθηεξηζηηθψλ ειηθίαο θαη εηζνδεκαηηθήο ηάμεο ησλ επηζθεπηψλ). Τςειή ζπγθέληξσζε καδηθνχ ηνπξηζκνχ. Απμεκέλε πηζαλφηεηα γηα θζίλνπζα νηθνλνκηθή απφδνζε ηνπ ηνπξηζηηθνχ πφξνπ. Τςειφ βαζκφ εμάξηεζεο ηεο ηνπηθήο νηθνλνκίαο απφ ηελ ηνπξηζηηθή δξαζηεξηφηεηα Παξαγωγηθή δηάξζξωζε 117 Ζ Πεξηθέξεηα παξάγεη ην 2,8% ηνπ ζπλνιηθνχ ΑΔΠ ηεο ρψξαο, κε ζαθή πξνζαλαηνιηζκφ ηεο πεξηθεξεηαθήο νηθνλνκίαο πξνο ηνλ ηξηηνγελή ηνκέα, ηνπ νπνίνπ απμάλεηαη δηαξθψο ε ζπκκεηνρή ζην Αθαζάξηζην Πεξηθεξεηαθφ Πξντφλ (ΑΠΠ), κε παξάιιειε κείσζε ηεο ζπκκεηνρήο ηνπ πξσηνγελή θαη δεπηεξνγελή ηνκέα. Ζ ζεακαηηθή αχμεζε ηνπ ΑΠΠ (ππεξηξηπιαζηάζηεθε θαηά ηελ 25εηία ) νθείιεηαη θπξίσο ζηα λεζηά ηεο Οκάδαο III, ε εμαίξεζε ησλ νπνίσλ ζα νδεγνχζε ηελ Πεξηθέξεηα ζηελ ηειεπηαία ζέζε ησλ Πεξηθεξεηψλ ηεο ρψξαο. Ζ γεσξγία, ε θηελνηξνθία θαη ε αιηεία απνηεινχλ ηνπο παξαδνζηαθνχο θιάδνπο νηθνλνκηθήο δξαζηεξηφηεηαο ζηελ Πεξηθέξεηα Ν. Αηγαίνπ. Χζηφζν, ην κνληέιν αλάπηπμεο πνπ επηθξάηεζε ζηελ πεξηνρή ηηο ηειεπηαίεο δεθαεηίεο είρε σο ζπλέπεηα ηε δξαζηηθή κείσζε ηεο ζπκκεηνρήο ηνπ πξσηνγελή ηνκέα ηφζν ζηε δηακφξθσζε ηνπ ΑΠΠ φζν θαη ζηελ απαζρφιεζε. Ζ ζπκκεηνρή ηνπ πξσηνγελή ηνκέα ζηελ απαζρφιεζε θαη ην ΑΠΠ ην 2015 πξνβιέπεηαη λα πεξηνξηζζεί ζην 8% θαη 7-8% αληίζηνηρα. ζνλ αθνξά ζην δεπηεξνγελή ηνκέα, ε αδπλακία εθκεηάιιεπζεο νηθνλνκηψλ θιίκαθαο, εμαηηίαο ηεο λεζησηηθφηεηαο, ππήξμε πάληνηε ν βαζηθφο αλαζηαιηηθφο παξάγνληαο ζηελ αλάπηπμε ηεο κεηαπνίεζεο ζηνλ γεσγξαθηθφ ρψξν ηεο Πεξηθέξεηαο Ν. Αηγαίνπ. Σν κηθξφ κέγεζνο ησλ ΜΜΔ απνηξέπεη ηελ αμηνπνίεζε πξνγξακκάησλ γηα εθαξκνγή 117 Πεξηθεξεηαθφ Πιαίζην Υσξνηαμηθνχ ρεδηαζκνχ θαη Αεηθφξνπ Αλάπηπμεο Πεξηθέξεηαο Ννηίνπ Αηγαίνπ (ΦΔΚ Β 1487/2003) ); Πεξηθεξεηαθφ Δπηρεηξεζηαθφ Πξφγξακκα (Π.Δ.Π.) Ννηίνπ Αηγαίνπ

68 68 επελδπηηθψλ ζρεδίσλ πνπ ζηελ νπζία αλαθέξνληαη ζε πνιχ κεγαιχηεξα κεγέζε επηρεηξήζεσλ, εκπνδίδνληαο ηε δεκηνπξγία αληαγσληζηηθψλ πξντφλησλ. Ζ ζεκαζία θαη ε αλάπηπμε ηνπ ηξηηνγελή ηνκέα είλαη ζεκαληηθή θαη απμαλφκελε. Ζ δπλακηθή απνηππψλεηαη ηφζν ζηελ απαζρφιεζε φζν θαη ζηελ Αθαζάξηζηε Πξνζηηζέκελε Αμία (ΑΠΑ). Χζηφζν, ε Πεξηθέξεηα παξνπζηάδεη αξθεηά πςειφ πνζνζηφ αλεξγίαο (11% ην 2003), θαηαιακβάλνληαο ηελ 3 ε ζέζε κεηαμχ ησλ Πεξηθεξεηψλ ηεο ρψξαο, ην νπνίν νθείιεηαη ελ πνιινίο ζηνλ επνρηθφ ραξαθηήξα ηεο απαζρφιεζεο. ΓΗΑΓΡΑΜΜΑ 1: ΑΠΑΥΟΛΟΤΜΔΝΟΗ ΑΝΑ ΠΑΡΑΓΧΓΗΚΟ ΣΟΜΔΑ ΣΖΝ ΠΔΡΗΦΔΗΑ Ν. ΑΗΓΑΗΟΤ ΣΟ 2005 Ν. ΑΙΓΑΙΟ - ΔΙΑΡΘΡΩΗ ΑΠΑΥΟΛΗΗ 9% 21% Πρωτογενής Τομέας Δεστερογενής Τομέας Τριτογενής Τομέας 70% Ηδία επεμεξγαζία (Πεγή: Δζληθφ ηξαηεγηθφ Πιαίζην Αλαθνξάο, Ηαλνπάξηνο 2007)

69 69 ΓΗΑΓΡΑΜΜΑ 2: ΓΗΑΜΟΡΦΧΖ ΑΠΑ ΚΑΣΑ ΚΛΑΓΟ ΓΗΑ ΣΖΝ ΠΔΡΗΦΔΡΔΗΑ Ν. ΑΗΓΑΗΟΤ ΣΟ 2003 ΑΠΑ ΚΑΣΑ ΚΛΑΔΟ 8% 10% Πρωτογενής Τομέας Δεστερογενής Τομέας Τριτογενής Τομέας 82% Ηδία επεμεξγαζία (Πεγή: Δζληθφ ηξαηεγηθφ Πιαίζην Αλαθνξάο, Ηαλνπάξηνο 2007) Ζ ζπκβνιή ηνπ ηνπξηζκνχ είλαη θαζνξηζηηθή, θαζψο ην 24% ηνπ αθαζάξηζηνπ πξντφληνο πξνέξρεηαη απφ ππεξεζίεο μελνδνρείσλ θαη εζηηαηνξίσλ, απνηειψληαο ηελ πςειφηεξε αλαινγία ζηε ρψξα Σνπξηζκόο Ζ Πεξηθέξεηα απνηειεί ηελ αηρκή ηνπ δφξαηνο ηνπ ειιεληθνχ ηνπξηζκνχ, ζπγθεληξψλνληαο πεξίπνπ ην 30% ησλ ηνπξηζηηθψλ δξαζηεξηνηήησλ ηεο ρψξαο, θαη είλαη ε 1 ε πεξηθέξεηα ζε ηνπξηζκφ ζηε ρψξα. ηνλ θιάδν απαζρνιείηαη ην ¼ ησλ απαζρνινπκέλσλ (ζηνηρεία 2003) ζηνλ ηξηηνγελή ηνκέα. Ο αξηζκφο απηφο πεληαπιαζηάζηεθε θαηά ηελ εηθνζαεηία , απνδεηθλχνληαο ηε δπλακηθή ηνπ θιάδνπ ζηελ πεξηνρή. Αμίδεη λα ππνγξακκηζζεί φηη έλα πνζνζηφ ηνπ ρνλδξηθνχ θαη ιηαληθνχ εκπνξίνπ αθνξά ακηγψο ηνπξηζηηθέο δξαζηεξηφηεηεο, απμάλνληαο θαηά πνιχ ην πνζνζηφ ηνπ θιάδνπ Ξελνδνρεία θαη Δζηηαηφξηα.

70 70 ηε Ρφδν, γηα παξάδεηγκα, ζε έλαλ θαηεμνρήλ ψξηκν ηνπξηζηηθφ πξννξηζκφ, ν ηνπξηζκφο απνηειεί ηελ θχξηα πεγή εηζνδήκαηνο, ζπκκεηέρνληαο ηνπιάρηζηνλ θαηά 80% ζηε δηακφξθσζε ηνπ ΑΔΠ (άκεζα ή έκκεζα), κε απμεηηθή ηάζε 1-1,5% εηεζίσο (ζε ζηαζεξέο ηηκέο). Ζ πξσηνθαζεδξία ηνπ ηνπξηζκνχ ζηε δηακφξθσζε ηφζν ηεο αγνξάο εξγαζίαο φζν θαη ηνπ πξντφληνο αλακέλεηαη λα δηαηεξεζεί θαη κειινληηθά, ππφ ηελ πξνυπφζεζε αλαγθαίσλ αιιαγψλ αλαθνξηθά κε ηηο κνξθέο θαη ηελ έληαζε ηεο ηνπξηζηηθήο θίλεζεο, ηελ άκβιπλζε ηεο επνρηθφηεηαο, ηε ζπκπιεξσκαηηθφηεηα κε δξαζηεξηφηεηεο ηνπ πξσηνγελή θαη δεπηεξνγελή ηνκέα. Σνπξηζηηθή Πξνζθνξά 118 Τπάξρνπλ ζε ιεηηνπξγία μελνδνρεία, κε πεξίπνπ θιίλεο εθ ησλ νπνίσλ θιίλεο δει. πνζνζηφ 42% έρνπλ δσκάηηα 4* θαη 5*. Δάλ πξνζηεζνχλ ζηα ζηνηρεία απηά θαη ηα ελνηθηαδφκελα δσκάηηα, ε Πεξηθέξεηα Ν. Αηγαίνπ δηαζέηεη πεξί ηηο ηνπξηζηηθέο θιίλεο (πεξίπνπ ην 25% ησλ θαηαιπκάησλ ηεο Διιάδνο). Δπίζεο, απφ άπνςε εηδηθψλ κνξθψλ ηνπξηζκνχ έρνπλ θαηαγξαθεί γχξσ ζηηο 22 εηδηθέο κνξθέο ηνπξηζκνχ. ΠΗΝΑΚΑ 6: ΞΔΝΟΓΟΥΔΗΑΚΟ ΓΤΝΑΜΗΚΟ ΑΝΑ ΓΗΟΗΚΖΣΗΚΖ ΠΔΡΗΦΔΡΔΗΑ 118 Πεξηθέξεηα Ννηίνπ Αηγαίνπ. Κχξηα ζεκεία Πεξηιήςεηο ζεκαηηθψλ ζπλαληήζεσλ θαη Αλαπηπμηαθνχ πλεδξίνπ Πεξηθέξεηαο Ν. Αηγαίνπ γηα ηελ πξνγξακκαηηθή πεξίνδν Μάξηηνο 2006.

71 71 ΓΗΑΓΡΑΜΜΑ 3: ΚΑΣΑΝΟΜΖ ΚΛΗΝΧΝ ΣΖΝ ΠΔΡΗΦΔΡΔΗΑ Ν. ΑΗΓΑΗΟΤ ΞΕΝΟΥΕΙΑΚΟ ΔΤΝΑΜΙΚΟ Ν.ΑΙΓΑΙΟΤ 5% 8% 31% 36% 5***** 4**** 3*** 2** 1* 20% Πεγή: ΔΤΔ 2005 ΓΗΑΓΡΑΜΜΑ 4: ΞΔΝΟΓΟΥΔΗΑΚΟ ΓΤΝΑΜΗΚΟ ΓΧΓΔΚΑΝΖΧΝ 2006 ΚΑΣΑΝΟΜΗ ΚΛΙΝΩΝ 2% 9% 25% 5***** 4**** 3*** 2** 1* 45% 19% Ηδία επεμεξγαζία (Πεγή: Ξελνδνρεηαθφ Δπηκειεηήξην Διιάδνο)

72 72 ΓΗΑΓΡΑΜΜΑ 5: ΞΔΝΟΓΟΥΔΗΑΚΟ ΓΤΝΑΜΗΚΟ ΚΤΚΛΑΓΧΝ 2006 ΚΑΣΑΝΟΜΗ ΚΛΙΝΩΝ 12% 4% 20% 5***** 4**** 3*** 2** 1* 44% 20% Ηδία επεμεξγαζία (Πεγή: Ξελνδνρεηαθφ Δπηκειεηήξην Διιάδνο) ΓΗΑΓΡΑΜΜΑ 6: ΞΔΝΟΓΟΥΔΗΑΚΟ ΓΤΝΑΜΗΚΟ ΏΡΗΜΧΝ ΠΡΟΟΡΗΜΧΝ Ν. ΑΗΓΑΗΟΤ (ΡΟΓΟ, ΚΧ, ΑΝΣΟΡΗΝΖ, ΜΤΚΟΝΟ, ΤΡΟ) ΓΗΑ ΣΟ 2006 ΚΑΣΑΝΟΜΗ ΚΛΙΝΩΝ 4% 10% 23% 5***** 4**** 3*** 2** 1* 44% 19% Ηδία επεμεξγαζία (Πεγή: Ξελνδνρεηαθφ Δπηκειεηήξην Διιάδνο)

73 73 Παξαηεξνχκε πσο έλα 60% πεξίπνπ ησλ πθηζηάκελσλ θιηλψλ ζηελ Πεξηθέξεηα είλαη 2 θαη 1 αζηέξσλ, πξάγκα ην νπνίν πξνβιεκαηίδεη ζρεηηθά κε ηελ ηθαλφηεηα ηεο πεξηνρήο ζπλνιηθά λα πξνζειθχζεη ηνπξηζκφ πςεινχ εηζνδεκαηηθνχ επηπέδνπ. Πην αλαιπηηθά, ηα Γσδεθάλεζα δηαζέηνπλ θαιχηεξεο μελνδνρεηαθέο ππνδνκέο ζε ζρέζε κε ηηο Κπθιάδεο, ελψ ζηα λεζηά πνπ αλήθνπλ ζηελ θαηεγνξία ησλ ψξηκσλ ηνπξηζηηθψλ πξννξηζκψλ, ην 54% ησλ θιηλψλ είλαη 5 θαη 4 αζηέξσλ. Απφ πιεπξάο ινηπφλ μελνδνρεηαθψλ ππνδνκψλ, δηαπηζηψλεηαη πσο ππάξρεη ην απαξαίηεην ππφβαζξν ψζηε νη πξννξηζκνί απηνί λα κπνξέζνπλ λα πξνσζήζνπλ ην πξντφλ ηνπο ζε πην απαηηεηηθά ηκήκαηα ηεο αγνξάο, καθξηά απφ ην πξφηππν ηνπ καδηθνχ, ρακειήο εηζνδεκαηηθήο ζηάζκεο, ηνπξηζκνχ. Σνπξηζηηθή Εήηεζε ηελ Πεξηθέξεηα αλαινγεί ην 34% ησλ δηαλπθηεξεχζεσλ αιινδαπψλ ζηε ρψξα, έρεη δε θαη ηελ πςειφηεξε αλαινγία δηαλπθηεξεχζεσλ αλά θάηνηθν (45 ην 2003). Σν 2005 θαηαγξάθεθαλ ζηελ Πεξηθέξεηα αθίμεηο αιινδαπψλ ηνπξηζηψλ, ήηνη ην 20% ζην ζχλνιν ηεο ρψξαο, θαη δηαλπθηεξεχζεηο πνπ αληηζηνηρνχλ ζην 28% ΠΗΝΑΚΑ 7: ΠΟΟΣΗΑΗΑ ΜΔΣΑΒΟΛΖ ΑΦΗΞΔΧΝ Πεγή: Ηλζηηηνχην Σνπξηζηηθψλ Δξεπλψλ θαη Πξνβιέςεσλ (ΗΣΔΠ). Διιεληθή Οηθνλνκία θαη Σνπξηζκφο. Σεχρνο 23, Μάηνο 2007

74 74 ρεηηθά κε ηηο δηεζλείο αθίμεηο, παξαηεξείηαη γηα ηελ πεξίνδν κηα ηδηαίηεξα ζεηηθή αχμεζε γηα ηα Γσδεθάλεζα, ηεο ηάμεο ηνπ 9,6%, απφ ηηο θαιχηεξεο επηδφζεηο ζε εζληθφ επίπεδν. Οη Κπθιάδεο αθνινπζνχλ κε έλα πνιχ κηθξφηεξν πνζνζηφ ηεο ηάμεο ηνπ 3,8%. Πξνβιήκαηα 119 Σα ζεκαληηθφηεξα πξνβιήκαηα πνπ αληηκεησπίδεη ν ηνκέαο ηνπ ηνπξηζκνχ ζηελ Πεξηθέξεηα Ν. Αηγαίνπ, εθ ησλ νπνίσλ ηα πεξηζζφηεξα αθνξνχλ ζηηο αλ αλαπηπγκέλεο ηνπξηζηηθά πεξηνρέο, ζπλνςίδνληαη ζηα αθφινπζα: Σα ηνπξηζηηθά έζνδα εμαθνινπζνχλ λα βαζίδνληαη ζε κεγάινπο αξηζκνχο ηνπξηζηηθψλ αθίμεσλ ησλ νπνίσλ ν ζχληνκνο ρξφλνο παξακνλήο ζπλδπάδεηαη κε ρακειή εκεξήζηα δαπάλε. Ζ επνρηθφηεηα δελ βειηηψζεθε. Οη κήλεο Ηνχιηνο θαη Αχγνπζηνο ζπλερίδνπλ λα έρνπλ ηελ πςειφηεξε δήηεζε κε ζεκαληηθή δηαθνξά απφ ηνπο ππφινηπνπο, θαη αθνινπζνχλ ν Ηνχληνο θαη ν επηέκβξηνο. Ζ αχμεζε ησλ μελνδνρεηαθψλ θιηλψλ θαη ε κείσζε ηνπ ρξφλνπ παξακνλήο είρε ζαλ απνηέιεζκα λα κεησζεί ε πιεξφηεηα ησλ μελνδνρεηαθψλ θαηαιπκάησλ. Ζ ρακειή θαηά θεθαιήλ εκεξήζηα δαπάλε δείρλεη φηη δελ ζεκεηψζεθε ζεκαληηθή πξφνδνο πξνο ηνλ επηιεθηηθφ ηνπξηζκφ, ελψ ηαπηφρξνλα ιεηηνπξγεί απνηξεπηηθά γηα ηελ αλάιεςε επελδχζεσλ πνηνηηθήο αλαβάζκηζεο ησλ πξνζθεξνκέλσλ ππεξεζηψλ. Ζ αληαγσληζηηθφηεηα ηνπ ηνπξηζηηθνχ πξντφληνο ζηε δηεζλή αγνξά ζπλερίδεη λα ζηεξίδεηαη ζηηο ρακειέο ηηκέο θαη ζην καδηθφ ηνπξηζκφ παξαζεξηζηηθνχ ραξαθηήξα, δηεπθνιχλνληαο έηζη κνλνπσιηαθέο πξαθηηθέο μέλσλ ηνπξηζηηθψλ πξαθηφξσλ. Ζ εζληθή θαη πεξηθεξεηαθή ζηξαηεγηθή ζηνλ ηνκέα ηνπ ηνπξηζκνχ δελ έρεη πεξηιάβεη πξνζπάζεηεο δηείζδπζεο ζε θέληξα ιήςεο απνθάζεσλ πνπ ειέγρνπλ ηε δήηεζε ηνπ ηνπξηζηηθνχ πξντφληνο (δηεζλείο εηαηξείεο δηαθίλεζεο ηνπξηζηψλ). Ζ ππεξζπγθέληξσζε ηνπ ηνπξηζκνχ ζε νξηζκέλα λεζηά νδεγεί ζηελ αλάγθε νξζνινγηθήο δηαρείξηζεο ησλ ήδε πεξηνξηζκέλσλ πδάηηλσλ πφξσλ θαη 119 Πεξηθεξεηαθφ Πιαίζην Υσξνηαμηθνχ ρεδηαζκνχ θαη Αεηθφξνπ Αλάπηπμεο Πεξηθέξεηαο Ννηίνπ Αηγαίνπ (ΦΔΚ Β 1487/2003); Πεξηθεξεηαθφ Δπηρεηξεζηαθφ Πξφγξακκα (Π.Δ.Π.) Ννηίνπ Αηγαίνπ

75 75 απνηειεζκαηηθήο αληηκεηψπηζεο ησλ αξλεηηθψλ επηπηψζεσλ ζην θπζηθφ θαη αλζξσπνγελέο πεξηβάιινλ. Ζ πηνζέηεζε ηεο εμεηδίθεπζεο ηεο Πεξηθέξεηαο σο ηνπξηζηηθνχ πξννξηζκνχ ζε δηεζλέο επίπεδν, δελ πξέπεη λα ηαπηηζηεί ζε επίπεδν απαζρφιεζεο κε ηε κνλναλάπηπμε ηνπ ηνπξηζκνχ, θαζψο εγθπκνλεί θηλδχλνπο ζπλνιηθήο αλαηξνπήο ησλ δπλαηνηήησλ απαζρφιεζεο ηνπ ηνπηθνχ πιεζπζκνχ. Ζ ρακειή πνηνηηθή ζηάζκε ηεο δεκφζηαο ππνδνκήο, ησλ κεηαθνξψλ θαη άιισλ θξίζηκσλ θαηεγνξηψλ (πγείαο, θαζαξηφηεηαο, θ.α.), νη αδπλακίεο ηνπ ρσξνηαμηθνχ ζρεδηαζκνχ σο πξνο ηελ νξηνζέηεζε ρξήζεσλ γεο θαη ν ρακειφο βαζκφο εθπαίδεπζεο ηνπ αλζξψπηλνπ δπλακηθνχ ηνπ ηνκέα, ζπληζηνχλ ηζρπξά εκπφδηα ζηελ απεκπινθή ηνπ ηνπξηζκνχ απφ ηηο παξαπάλσ θαηαζηάζεηο. Απφ ηα παξαπάλσ γίλεηαη θαλεξφ πσο ε Πεξηθέξεηα Ν. Αηγαίνπ, θαη εηδηθφηεξα νη ψξηκνη ηνπξηζηηθνί πξννξηζκνί πνπ πεξηιακβάλνληαη ζην ζπγθεθξηκέλν γεσγξαθηθφ ρψξν, αληηκεησπίδνπλ φια εθείλα ηα πξνβιήκαηα πνπ επηθέξεη ην πξφηππν ηνπ καδηθνχ ηνπξηζκνχ, φπσο πεξηγξάθεθαλ ζηε ζρεηηθή βηβιηνγξαθία. Δπηπιένλ, ηελ θαηάζηαζε επηβαξχλνπλ ηα εγγελή πξνβιήκαηα πνπ δηαθξίλνπλ ηηο λεζησηηθέο θαη απνκαθξπζκέλεο πεξηθέξεηεο (ζε εζληθφ αιιά θαη θνηλνηηθφ επίπεδν), δειαδή ε γεσγξαθηθή απνκφλσζε θαη πνιπδηάζπαζε πνπ ζπλεπάγνληαη ειιηπείο ππνδνκέο, ρακειφ επίπεδν παξαγσγηθφηεηαο θαη απνηειεζκαηηθφηεηαο θαη γεληθφηεξε αλαπηπμηαθή πζηέξεζε. Αλ ζε φια ηα παξαπάλσ πξνζηεζνχλ νη πνιηηηθέο πνπ επεξεάδνπλ ηελ ηνπξηζηηθή δξαζηεξηφηεηα (π.ρ. πεξηβαιινληηθή, ρσξνηαμηθή, κεηαθνξψλ) θαζψο θαη ε πιεζψξα ησλ θνξέσλ πνπ εκπιέθνληαη ζηελ άζθεζε ηεο ηνπξηζηηθήο πνιηηηθήο θαη ηε δηαρείξηζε ηνπ ηνπξηζηηθνχ πξντφληνο, γίλεηαη αληηιεπηφ πφζν δχζθνιε είλαη ε δηακφξθσζε θαη πινπνίεζε κηαο ζπλεθηηθήο πνιηηηθήο γηα ηνλ ηνπξηζκφ ζηελ πεξηνρή.

76 Αλάιπζε SWOT 120 Ζ αλάιπζε SWOT (Strengths, Weaknesses, Opportunities and Threats) απνηειεί κηα απιή θαη δνκεκέλε πξνζέγγηζε κε ζηφρν ηελ εθηίκεζε ηεο ζηξαηεγηθήο ζέζεο ελφο θνξέα/νξγαληζκνχ ή θαη ελφο νιφθιεξνπ θιάδνπ. Παξέρεη επίζεο ην απαξαίηεην εθείλν πιαίζην γηα ηνλ εληνπηζκφ θαη ηε δηακφξθσζε ησλ θαηάιιεισλ ζηξαηεγηθψλ επηινγψλ. Ζ ρξήζε ηεο ηερληθήο αλάιπζεο SWOT, θαηά ηε δηαδηθαζία ζηξαηεγηθνχ ζρεδηαζκνχ, ζπλίζηαηαη ζηε ζπζηεκαηηθή, εκπεξηζηαησκέλε θαη, θαηά ην δπλαηφλ, θσδηθνπνηεκέλε θαηαγξαθή ηεο πθηζηάκελεο αλαπηπμηαθήο θαηάζηαζεο θαη ησλ ζρεηηθψλ ηάζεσλ. Σν απνηέιεζκα ηεο αλάιπζεο SWOT είλαη δνκεκέλε πιεξνθφξεζε, δηακφξθσζε ζπλαληίιεςεο πεξί ηεο αλαπηπμηαθήο πξαγκαηηθφηεηαο θαη έλα ζχλνιν απφ ζηξαηεγηθέο επηινγέο. Ζ αλάιπζε SWOT δηαηξείηαη ζε δχν επηκέξνπο βαζηθέο ελφηεηεο: ηνηρεία ηνπ εζσηεξηθνχ πεξηβάιινληνο (εληφο ηνπ θιάδνπ) πνπ αθνξνχλ ηα πθηζηάκελα δπλαηά ζεκεία θαη αδπλακίεο. Δηδηθφηεξα: o Ηζρπξά ζεκεία είλαη θάζε ελδνγελήο αλαπηπμηαθφο ζπληειεζηήο πνπ ζπκβάιιεη ζηελ αμηνπνίεζε ησλ επθαηξηψλ θαη ζηελ αληηκεηψπηζε ησλ απεηιψλ. o Αδπλακίεο είλαη θάζε ελδνγελήο αλαπηπμηαθή ζπλζήθε ή έιιεηκκα πνπ ππνλνκεχεη ηελ αληαγσληζηηθή ζέζε ηνπ θιάδνπ ή παξεκπνδίδεη ηελ αμηνπνίεζε επθαηξηψλ. ηνηρεία ηνπ εμσηεξηθνχ πεξηβάιινληνο πνπ αθνξνχλ ηηο πθηζηάκελεο απεηιέο θαη ηηο κε δηεξεπλεκέλεο επθαηξίεο. Δηδηθφηεξα: o Δπθαηξίεο είλαη θάζε εμσγελήο ζπλζήθε ή ραξαθηεξηζηηθφ πνπ επλνεί ηελ ηφλσζε ηεο δήηεζεο ή πνπ ζπληειεί ζηε δηακφξθσζε ζπγθξηηηθνχ πιενλεθηήκαηνο. o Απεηιέο είλαη ε πξφθιεζε πνπ δεκηνπξγείηαη εμαηηίαο κε επλντθψλ ηάζεσλ ή θάζε εμσγελνχο ζπλζήθεο πνπ αζθεί κε επλντθή επίδξαζε ζηελ αλαπηπμηαθή ζέζε ηνπ θιάδνπ. 120 Ruocco, P. and Proctor, T. (1994). Strategic Planning in practice: a creative approach. Marketing Intelligence & Planning, Vol.12, No.9, pp.24-29; Δζληθφ ηξαηεγηθφ Πιαίζην Αλαθνξάο , Ηαλνπάξηνο 2007.

77 77 ΠΗΝΑΚΑ 8: ΥΡΖΖ ΜΔΘΟΓΟΤ SWOT ΓΗΑ ΣΖΝ ΠΑΡΑΓΧΓΖ ΔΠΗΛΟΓΧΝ ΠΟΛΗΣΗΚΖ (POLICY CHOICES) Πεγή: Δζληθφ ηξαηεγηθφ Πιαίζην Αλαθνξάο, Ηαλνπάξηνο 2007 Οη θαηεγνξίεο ησλ θαηεπζχλζεσλ πνιηηηθήο είλαη νη εμήο: Δπηηαρπληηθέο πνιηηηθέο (growth acceleration/expansionary policies). Απνβιέπνπλ ζηε δηαζηνιή ηνπ ξπζκνχ νηθνλνκηθήο αλάπηπμεο θαη ζηε δηαηήξεζε δηεχξπλζε ηνπ αληαγσληζηηθνχ πιενλεθηήκαηνο. Γηαξζξσηηθέο πνιηηηθέο (structural policies). Αληηκεησπίδνπλ δηαρξνληθέο ζηξεβιψζεηο θαη αλαπηπμηαθέο ζηεξήζεηο θαη ζπκβάινπλ ζηε δηαηεξεζηκφηεηα ηνπ ξπζκνχ νηθνλνκηθήο αλάπηπμεο. ηαζεξνπνηεηηθέο πνιηηηθέο (stabilisation policies). ηνρεπκέλεο πνιηηηθέο πνπ εμνπδεηεξψλνπλ ή αληηζηαζκίδνπλ ζπγθεθξηκέλεο αξλεηηθέο εμειίμεηο ή ηάζεηο ζην αλαπηπμηαθφ πεξηβάιινλ. Πξνιεπηηθέο πνιηηηθέο (preventive/discretionary policies). Δπηιεθηηθέο πνιηηηθέο πνπ πξνιακβάλνπλ θαη ακβιχλνπλ αξλεηηθέο επηδξάζεηο ζην ξπζκφ νηθνλνκηθήο αλάπηπμεο.

78 78 ΠΗΝΑΚΑ 9: ΑΝΑΛΤΖ SWOT ΧΡΗΜΧΝ ΣΟΤΡΗΣΗΚΧΝ ΠΡΟΟΡΗΜΧΝ Ν. ΑΗΓΑΗΟΤ Ηζρπξά εκεία Δπθαηξίεο Δμαηξεηηθφ θπζηθφ θαη δνκεκέλν πεξηβάιινλ Νεζησηηθφο ραξαθηήξαο Τςεινχ επηπέδνπ πνιηηηζκηθφ πξντφλ δηεζλνχο εκβέιεηαο Σν 54% ησλ θιηλψλ 5 θαη 4 αζηέξσλ Ο ηνπξηζκφο κηα απφ ηηο βαζηθέο νηθνλνκηθέο δξαζηεξηφηεηεο εκαληηθέο παξεκβάζεηο θαηά ηηο πξνεγνχκελεο πξνγξακκαηηθέο πεξηφδνπο γηα αλαβάζκηζε θαη δηαθνξνπνίεζε ηνπ ηνπξηζηηθνχ πξντφληνο ηαδηαθή ζχλδεζε ηνπξηζκνχ κε πνηνηηθά ηνπηθά πξντφληα Λεηηνπξγία απφ ην 1996 ηνπ ΠΡΟΣΟΤΡ ζηε Ρφδν Γηεζλήο δήηεζε γηα εηδηθέο θαη ελαιιαθηηθέο κνξθέο ηνπξηζκνχ πλεηδεηνπνίεζε κηαο δηαθνξεηηθήο ζηξαηεγηθήο πξνζέγγηζεο γηα ηνπο ψξηκνπο πξννξηζκνχο, ζε επίπεδν θεληξηθνχ ζρεδηαζκνχ Ζ επηθείκελε ςήθηζε ηνπ ρσξνηαμηθνχ πιαηζίνπ γηα ηνλ ηνπξηζκφ θαη ηνπ γεληθνχ ρσξνηαμηθνχ πιαηζίνπ Ζ ελζσκάησζε ζηελ ειιεληθή Αδπλακίεο Απεηιέο Υσξηθή θαη ρξνληθή ππεξζπγθέληξσζε ηνπξηζηηθήο θίλεζεο χληνκνο ρξφλνο παξακνλήο θαη ρακειή εκεξήζηα δαπάλε Έιιεηςε θαηαξηηζκέλνπ θαη εμεηδηθεπκέλνπ απαζρνινχκελνπ πξνζσπηθνχ Τπεξεθκεηάιιεπζε ησλ πεξηνξηζκέλσλ θπζηθψλ πφξσλ Έληνλεο πηέζεηο ζηε δφκεζε Απνπζία εληαίνπ θνξέα marketing, πνπ ζα κπνξνχζε λα πξνσζήζεη κηα ζπλνιηθή εηθφλα ησλ πξννξηζκψλ απηψλ θαη ησλ αληαγσληζηηθψλ ηνπο πιενλεθηεκάησλ Δπάισηε νηθνλνκία ε νπνία βαζίδεηαη ζηνλ ηξηηνγελή ηνκέα (θαη θχξηα ζηνλ ηνπξηζκφ) Αλάδεημε λέσλ αληαγσληζηηθψλ πξννξηζκψλ κε ρακειφηεξε ηηκή θαη παξφκνην πξντφλ Αδχλακνη κεραληζκνί εκπνξίαο θαη πξνβνιήο πλερηδφκελε εμάξηεζε απφ ηνπο tour operators Απνπζία νηθνλνκηψλ θιίκαθαο γηα ηηο επηρεηξήζεηο

79 79 έλλνκε ηάμε ηεο Οδεγίαο 2001/42 γηα ηε ηξαηεγηθή Πεξηβαιινληηθή Δθηίκεζε (πςεινχ επηπέδνπ πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο θαη ελζσκάησζε ηεο πεξηβαιινληηθήο πνιηηηθήο ζηηο ηνκεαθέο πνιηηηθέο) Σάζε επηρεηξεκαηηθφηεηαο ηνπ γεγελνχο δπλακηθνχ Ζ αλάγθε αληηκεηψπηζεο ησλ κεηαθνξηθψλ ξνψλ θαη ηεο δηείζδπζεο ησλ ΣΠΔ απνηειεί εζληθή πξνηεξαηφηεηα Γπλαηφηεηεο δηαζπλνξηαθήο ζπλεξγαζίαο ζην εκπφξην θαη ηνλ ηνπξηζκφ κε εληαγκέλεο θαη ππφ έληαμε ρψξεο Αλεπαξθείο θνηλσληθέο θαη πεξηβαιινληηθέο ππνδνκέο Υακειή εθκεηάιιεπζε δπλαηνηήησλ πιεξνθνξηθήο θαη λέσλ ηερλνινγηψλ Αλεπάξθεηα θαη πςειφ θφζηνο κεηαθνξψλ Έιιεηςε εκπεηξίαο ζην ζρεδηαζκφ πξνγξακκάησλ φπσο δηακνξθψλνληαη θαηά ηελ 4 ε πξνγξακκαηηθή πεξίνδν Απζηεξή ρξνληθή θαηαλνκή ησλ ρξεκαηνξνψλ, πνπ βαίλεη κεηνχκελε θαη επηβάιιεη πςειέο απνξξνθήζεηο απφ ηα πξψηα ρξφληα Οη πνηνηηθέο αδπλακίεο δεκφζηαο δηνίθεζεο θαη ηνπηθήο απηνδηνίθεζεο Ηδία επεμεξγαζία (Πεγέο: Δπηρεηξεζηαθφ Πξφγξακκα Κξήηεο Νήζσλ Αηγαίνπ Πξνγξακκαηηθήο Πεξηφδνπ ; ΠΔΠ Ννηίνπ Αηγαίνπ ; Σειηθή Έθζεζε εθ ησλ πξνηέξσλ Αμηνιφγεζεο ΠΔΠ Υσξηθήο Δλφηεηαο Κξήηεο-Νήζσλ Αηγαίνπ, Ηνχιηνο 2007; Δλεκέξσζε ηεο Δλδηάκεζεο Αμηνιφγεζεο ηνπ ΠΔΠ Ννηίνπ Αηγαίνπ ; Πεξηθεξεηαθφ Πιαίζην Υσξνηαμηθνχ ρεδηαζκνχ θαη Αεηθφξνπ Αλάπηπμεο Πεξηθέξεηαο Ννηίνπ Αηγαίνπ; Δηδηθή Υσξνηαμηθή Μειέηε λήζνπ Ρφδνπ, Γεθέκβξηνο 2001; WTTC, Διιάδα. Ο αληίθηππνο ηνπ ηνπξηζκνχ ζηελ απαζρφιεζε θαη ηελ νηθνλνκία ).

80 80 Ζ πξφθιεζε, φζνλ αθνξά ζηνλ ηνπξηζκφ, είλαη γηα ηελ Πεξηθέξεηα Ν. Αηγαίνπ κηα πεξηζζφηεξν ειεγρφκελε ηνπξηζηηθή αλάπηπμε, κε θαιχηεξε δηάρπζε ζην ρψξν θαη κε αεηθνξηθή πξνζέγγηζε φζνλ αθνξά ζηνπο πφξνπο, ψζηε λα απνθεπρζνχλ αξλεηηθέο νηθνλνκηθέο θαη θνηλσληθέο επηπηψζεηο. Κξίλεηαη ζθφπηκν λα γίλεη κηα απνηίκεζε ησλ αλαπηπμηαθψλ πξνγξακκάησλ ηφζν ηεο 3 εο φζν θαη ηεο ηξέρνπζαο πξνγξακκαηηθήο πεξηφδνπ, πξνθεηκέλνπ λα γίλεη κηα εθηίκεζε ηνπ πεξηερνκέλνπ ηεο πξνζέγγηζε ησλ ψξηκσλ ηνπξηζηηθψλ πξννξηζκψλ ζηελ ειιεληθή πξαγκαηηθφηεηα θαη ησλ απνηειεζκάησλ ηεο Ο ηνπξηζκόο ζην Ν. Αηγαίν θαηά ηελ Πξνγξακκαηηθή Πεξίνδν Ζ αλαπηπμηαθή ζηξαηεγηθή ηεο Πεξηθέξεηαο Ννηίνπ Αηγαίνπ γηα ηελ πεξίνδν δηακνξθψζεθε κε βάζε κηα ζεηξά απφ ζπγθξηηηθά πιενλεθηήκαηα έλα εθ ησλ νπνίσλ ππήξμε θαη ε ιεηηνπξγία ηεο πεξηνρήο σο ζεκαληηθνχ πφινπ έιμεο ηνπξηζηηθήο δξαζηεξηφηεηαο πςειήο έληαζεο θαη απφδνζεο. Οη ζπλνιηθνί πφξνη ηνπο νπνίνπο άληιεζε ε Πεξηθέξεηα κέζσ ηνπ αληίζηνηρνπ ΠΔΠ, ησλ παξεκβάζεσλ ησλ δηαθφξσλ ηνκεαθψλ πξνγξακκάησλ ζηελ πεξηνρή θαη ησλ θνηλνηηθψλ πξσηνβνπιηψλ δηακνξθψζεθαλ σο εμήο: ΠΗΝΑΚΑ 10: ΤΝΟΛΗΚΟΗ ΠΟΡΟΗ ΑΠΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΣΑ ΚΑΗ ΚΟΗΝΟΣΗΚΔ ΠΡΧΣΟΒΟΤΛΗΔ ΓΗΑ ΣΖΝ ΠΔΡΗΟΓΟ Πεγή: Δπηρεηξεζηαθφ Πξφγξακκα Κξήηεο θαη Νήζσλ Αηγαίνπ. Πξνγξακκαηηθή πεξίνδνο Πεξηθεξεηαθφ Δπηρεηξεζηαθφ Πξφγξακκα (Π.Δ.Π.) Ννηίνπ Αηγαίνπ ; Δλεκέξσζε ηεο Δλδηάκεζεο Αμηνιφγεζεο ηνπ ΠΔΠ Ννηίνπ Αηγαίνπ , Οθηψβξηνο 2005.

81 81 Σαπηφρξνλα, ζε ζρέζε πάληα κε ηελ ηνπξηζηηθή δξαζηεξηφηεηα, αλαζηαιηηθφο παξάγνληαο ζηελ αλαπηπμηαθή πνξεία ηεο πεξηθέξεηαο θξίζεθε ε ππεξζπγθέληξσζε ηνπ ηνπξηζκνχ ζε νξηζκέλα λεζηά, κε ηηο επηπηψζεηο πνπ απηφ ζπλεπάγεηαη, φπσο επνρηθφηεηα, κεησκέλε αληαγσληζηηθφηεηα ηνπ ηνπξηζηηθνχ πξντφληνο, ηνπξηζκφο ρακεινχ εηζνδήκαηνο. ε απηφ ην ζεκείν πξέπεη λα αλαθεξζεί πσο ελψ έρνπλ εληνπηζηεί ηα πξνβιήκαηα πνπ ζπλδένληαη κε ηνπο ψξηκνπο ηνπξηζηηθνχο πξννξηζκνχο, δελ ππάξρεη πξφλνηα γηα εμεηδηθεπκέλεο παξεκβάζεηο θαη γεληθφηεξα γηα κηα δηαθνξεηηθή ζηξαηεγηθή πξνζέγγηζε ζε απηνχο ζην Γ ΚΠ. ην ΠΔΠ Ννηίνπ Αηγαίνπ , νη πφξνη γηα ηνλ ηνπξηζκφ θαηεπζχλνληαη θαηά πξνηεξαηφηεηα ζηελ ελίζρπζε ησλ εηδηθψλ θαη ελαιιαθηηθψλ κνξθψλ ηνπξηζκνχ (ζαιάζζηνπ, πνιηηηζηηθνχ, ζπλεδξηαθνχ, θ.α.) θαη ζηελ αλαβάζκηζε ηεο πνηφηεηαο ησλ παξερνκέλσλ ππεξεζηψλ, κε ζηφρν ηελ πξνζέιθπζε ηνπξηζκνχ πςειφηεξνπ εηζνδήκαηνο, ηε βειηίσζε ηεο αληαγσληζηηθφηεηαο ηνπ ηνπξηζηηθνχ πξντφληνο θαη ηε δηάρπζε ηεο ηνπξηζηηθήο θίλεζεο ζε φιεο ηηο πεξηνρέο ηεο πεξηθέξεηαο θαη γηα κεγαιχηεξε ρξνληθή πεξίνδν. Οη βαζηθνί ζηφρνη ηνπ Άμνλα 3: Έιεγρνο ηεο ηνπξηζηηθήο αλάπηπμεο θαη αλαπξνζαλαηνιηζκόο ηεο είλαη: Ζ αλάπηπμε εηδηθψλ κνξθψλ ηνπξηζκνχ κε έκθαζε ζηνλ ζαιάζζην θαη πνιηηηζηηθφ ηνπξηζκφ. Ζ ελίζρπζε ηνπ ζαιάζζηνπ ηνπξηζκνχ ζπλδέεηαη κε ηελ πινπνίεζε δηθηχνπ καξηλψλ, θαηαθπγίσλ θαη αγθπξνβνιίσλ ηνπξηζηηθψλ ζθαθψλ. Ζ ελίζρπζε ηνπ εθζπγρξνληζκνχ ηεο ηνπξηζηηθήο ππνδνκήο θαη ηεο βειηίσζεο ησλ ππεξεζηψλ, θαζψο θαη ζπκπιεξσκαηηθέο θαηλνηφκεο δξάζεηο πξνβνιήο θαη πξνψζεζεο ησλ εηδηθψλ κνξθψλ ηνπξηζκνχ. Ζ επηκήθπλζε ηεο ηνπξηζηηθήο πεξηφδνπ κε ηελ πξνψζεζε κνξθψλ ηνπξηζκνχ πνπ δελ επεξεάδνληαη απφ ηελ επνρηθφηεηα θαη κπνξνχλ λα δηαρένπλ ηελ ηνπξηζηηθή θίλεζε ζε κεγαιχηεξε δηάξθεηα ηνπ έηνπο. Ζ πξνψζεζε ηεο ηνπξηζηηθήο αλάπηπμεο ζηα κηθξφηεξα λεζηά ζε κνξθή θαη θιίκαθα ζπκβαηή κε ην κέγεζνο θαη ηε κνξθή ηνπο. Ζ ελίζρπζε επελδχζεσλ ηνπξηζηηθήο ππνδνκήο κηθξήο θιίκαθαο πξνζαξκνζκέλεο ζην πεξηβάιινλ θαη ηε θέξνπζα ηθαλφηεηα ησλ πεξηνρψλ.

82 82 ηνλ πίλαθα πνπ αθνινπζεί παξνπζηάδεηαη κηα αλαιπηηθή πεξηγξαθή ηνπ Άμνλα 3 θαζψο επίζεο νη αλακελφκελεο εθξνέο θαη απνηειέζκαηα θαζψο θαη νη επηπηψζεηο ησλ παξεκβάζεσλ ζηελ ηνπηθή απαζρφιεζε. ΠΗΝΑΚΑ 11:ΆΞΟΝΑ 3: ΈΛΔΓΥΟ ΣΖ ΣΟΤΡΗΣΗΚΖ ΑΝΑΠΣΤΞΖ ΚΑΗ ΑΝΑΠΡΟΑΝΑΣΟΛΗΜΟ ΣΖ Δπηπιένλ, παξαηεξνχληαη ζπλέξγεηεο θαη κε άιινπο άμνλεο νη νπνίνη έρνπλ ζπκπιεξσκαηηθή ή έκκεζε επίδξαζε ζηελ ηνπξηζηηθή δξαζηεξηφηεηα φπσο: Άμνλαο 1: Αληηκεηψπηζε ησλ πξνβιεκάησλ ηνπ λεζησηηθνχ ραξαθηήξα βαζηθέο ππνδνκέο. Ο ζπγθεθξηκέλνο άμνλαο πεξηιακβάλεη κέηξα γηα ηε βειηίσζε ησλ κεηαθνξψλ (ζαιάζζησλ, ελαέξησλ θαη ρεξζαίσλ) θαζψο θαηαζθεπέο/επεθηάζεηο ππνδνκψλ πγείαο. Άμνλαο 2: Πξνζηαζία πεξηβάιινληνο θαη βηψζηκε δηαρείξηζε θπζηθψλ πφξσλ. Ο άμνλαο πεξηιακβάλεη κέηξα γηα ηελ πξνζηαζία ηνπ θπζηθνχ θαη δνκεκέλνπ πεξηβάιινληνο θαζψο θαη πεξηβαιινληηθέο ππνδνκέο. Άμνλαο 4: Δλίζρπζε θαη αμηνπνίεζε ησλ δπλακηθψλ λεζησηηθψλ θέληξσλ αλάπηπμεο. Ο άμνλαο πεξηιακβάλεη δξάζεηο πξνψζεζεο ηεο απαζρφιεζεο θαη ελέξγεηεο θαηάξηηζεο. Δπίζεο ζηνρεχεη ζηελ ηφλσζε ηνπ παξαγσγηθνχ πεξηβάιινληνο, κέζσ επελδχζεσλ θαη θαηλνηνκίαο.

83 83 ην Αλαζεσξεκέλν Πξφγξακκα ζεκαληηθή ππήξμε ε κεηαθνξά θνλδπιίσλ πνπ πξαγκαηνπνηήζεθε ζην ζπγθεθξηκέλν Άμνλα Πξνηεξαηφηεηαο, ε νπνία είρε σο απνηέιεζκα ηελ αχμεζε ηνπ πξνυπνινγηζκνχ ηνπ θαηά 4,5 εθ. επξψ. Ζ αχμεζε απηή νθείιεηαη ζηηο εμήο παξακέηξνπο: α) ζηελ αλάγθε γηα κεηαθνξά θνλδπιίσλ ζην Μέηξν 3.1 Τπνδνκέο ζαιάζζηνπ ηνπξηζκνχ, κηαο θαη ην απμεκέλν θφζηνο ησλ έξγσλ πνπ εληάζζνληαη ζην Μέηξν έθαλε επηηαθηηθή ηελ αχμεζε ησλ δεζκεχζεψλ ηνπ, πξνθεηκέλνπ λα εληαρζνχλ ψξηκα έξγα πνπ ππήξραλ θαη λα επηηεπρζνχλ νη ζηφρνη ηνπ Μέηξνπ, θαη β) ζηελ αλάγθε θνλδπιίσλ ζην Μέηξν 3.3 Δληζρχζεηο ηνπξηζηηθήο ππνδνκήο κηαο θαη ππήξρε απμεκέλε δήηεζε γηα ελίζρπζε ΜΜΔ ζηνλ ηνκέα ηνπ ηνπξηζκνχ. Μέηξν 3.1 Τπνδνκέο ζαιάζζηνπ ηνπξηζκνχ Με δεδνκέλν ηα εληαγκέλα έξγα αιιά θαη ηνπο πεξηνξηζκέλνπο δηαζέζηκνπο πφξνπο, ε πινπνίεζε 7 θαηαθπγίσλ αγθπξνβνιίσλ ηνπξηζηηθψλ ζθαθψλ ζην ηέινο ηεο πξνγξακκαηηθήο πεξηφδνπ, ζεσξήζεθε αλέθηθηε. Ζ αιιαγή απηή ελζσκαηψζεθε ζην αλαζεσξεκέλν Πξφγξακκα, κέζσ ηεο κείσζεο ησλ ζηφρσλ ηνπ Μέηξνπ. Μέηξν 3.2 Γξάζεηο ελίζρπζεο ζαιάζζηνπ ηνπξηζκνχ κε ζπκκεηνρή ηνπ ηδησηηθνχ ηνκέα Με ηα δεδνκέλα πνπ ππήξραλ, δελ δηαθαηλφηαλ ε δπλαηφηεηα δεκηνπξγίαο άιισλ καξηλψλ, πέξαλ ηεο καξίλαο ηεο χξνπ. Μέηξν 3.4 Πνιηηηζηηθή αλάπηπμε θαη πνιηηηζηηθφο ηνπξηζκφο Οη νηθνλνκηθνί πφξνη ηνπ Μέηξνπ είραλ θαιχςεη ζρεδφλ ην ζχλνιν ησλ εληαγκέλσλ έξγσλ. Τπήξραλ πξνηάζεηο κε σξηκφηεηα πνπ ζα κπνξνχζαλ λα εληαρζνχλ θαη λα βειηηψζνπλ ηελ εηθφλα πινπνίεζεο ηνπ Μέηξνπ. ην αλαζεσξεκέλν Πξφγξακκα ελζσκαηψζεθε ηαπηφρξνλε αχμεζε ησλ ζηφρσλ θαη ησλ ζρεηηθψλ πηζηψζεσλ.

84 84 ηνλ πίλαθα πνπ αθνινπζεί παξνπζηάδνληαη νκαδνπνηεκέλα νη δξάζεηο ηεο πεξηφδνπ ΠΗΝΑΚΑ 12: ΟΜΑΓΟΠΟΗΖΖ ΠΑΡΔΜΒΑΔΧΝ/ΓΡΑΔΧΝ ΓΗΑ ΣΖΝ ΠΔΡΗΟΓΟ ΠΡΟΦΟΡΑ Νέα ηνπξηζηηθά πξντφληα (ζαιάζζηνο, πνιηηηζηηθφο, ζπλεδξηαθφο ηνπξηζκφο, θ.α.) θαη δεκηνπξγία αληίζηνηρσλ ππνδνκψλ Αλαβάζκηζε ππάξρνληνο ηνπξηζηηθνχ πξντφληνο (εγθαηαζηάζεηο θαη εμνπιηζκφο) Βειηίσζε κεηαθνξψλ ΕΖΣΖΖ Πξνβνιή λέσλ ηνπξηζηηθψλ πξντφλησλ MARKETING & BRANDING ΦΤΗΚΟ ΠΔΡΗΒΑΛΛΟΝ (κέζσ Άμνλα 2) Πξνζηαζία, αλάδεημε θαη απνθαηάζηαζε θπζηθνχ πεξηβάιινληνο ΓΟΜΖΜΔΝΟ ΠΔΡΗΒΑΛΛΟΝ (κέζσ Άμνλα 2) ΟΡΓΑΝΧΖ & ΚΑΗΝΟΣΟΜΗΑ (κέζσ Άμνλα 4) Ηδία επεμεξγαζία (Πεγή: ΠΔΠ Ν. Αηγαίνπ ) Τπνδνκέο πεξηβάιινληνο Γξάζεηο αζηηθήο αλάπιαζεο Πξνζηαζία θαη απνθαηάζηαζε παξαδνζηαθψλ θηηξίσλ, πνιηηηζηηθψλ κλεκείσλ, θιπ Πξνψζεζε ηεο απαζρφιεζεο θαη θαηάξηηζεο Απφ ηα παξαπάλσ πξνθχπηεη πσο νη πξνβιεπφκελεο δξάζεηο εζηηάδνληαη θπξίσο ζηνλ επεξεαζκφ ηεο πξνζθνξάο θαζψο θαη ζηε δηαρείξηζε ηνπ θπζηθνχ θαη δνκεκέλνπ πεξηβάιινληνο. Ο επεξεαζκφο ηεο ηνπξηζηηθήο δήηεζεο θαζψο θαη ζέκαηα νξγάλσζεο θαη θαηλνηνκίαο παξνπζηάδνπλ ζεκαληηθή πζηέξεζε. Γηα παξάδεηγκα, δελ ππάξρεη πξφλνηα γηα ηελ ίδξπζε ελφο εληαίνπ θνξέα δηαρείξηζεο κάξθεηηλγθ θαη πξνβνιήο πνπ ζα βνεζνχζε ζηελ πηνζέηεζε κηαο πην ζπλεθηηθήο θαη απνηειεζκαηηθήο ζηξαηεγηθήο ζε ζέκαηα δηαρείξηζεο εηθφλαο ηεο πεξηνρήο ζπλνιηθά. Καηά ην ζρεδηαζκφ ηεο 3 ε ο Πξνγξακκαηηθήο Πεξηφδνπ ζπκκεηείραλ νη ηνπηθέο αξρέο θαη νη παξαγσγηθέο ηάμεηο, ζχκθσλα θαη κε ηηο αξρέο ηνπ δεκνθξαηηθνχ πξνγξακκαηηζκνχ, ρσξίο σζηφζν λα πξνβιέπνληαη ε δεκηνπξγία θνξέσλ θαη δηαδηθαζηψλ εληαηηθήο δηαβνχιεπζεο θαη παξαθνινχζεζεο ηεο εθαξκνγήο ηνπ πξνγξάκκαηνο, φπσο πεξηγξάθνληαη ζε θείκελα γηα ηε βηψζηκε ηνπξηζηηθή αλάπηπμε (π.ρ. Local Agenda 21)

85 85 Καηά ηελ πεξίνδν , αθνινπζήζεθε κηα δηαξζξσηηθή πνιηηηθή ζε ζρέζε κε ην ηνπξηζηηθφ πξντφλ. Γειαδή κηα πνιηηηθή πνπ πξνζπαζεί λα δηνξζψζεη ηηο αδπλακίεο ηνπ θιάδνπ, εθκεηαιιεπφκελε ηαπηφρξνλα ηηο επλντθέο ζπγθπξίεο ηνπ εμσηεξηθνχ πεξηβάιινληνο. Αμηνιφγεζε εθξνψλ θαη απνηειεζκάησλ ΠΗΝΑΚΑ 13 Πεγή: Δλεκέξσζε ηεο Δλδηάκεζεο Αμηνιφγεζεο ηνπ ΠΔΠ Ν. Αηγαίνπ Οθηψβξηνο 2005, ζει. 6 Καηά ηελ πεξίνδν ηεο ελδηάκεζεο Αμηνιφγεζεο (2005) δχν δείθηεο εθξνώλ ηνπ Άμνλα, νη νπνίνη αθνξνχλ ηνλ εθζπγρξνληζκφ κεζαίσλ ηνπξηζηηθψλ κνλάδσλ θαη ηελ αλάδεημε κλεκείσλ θαη αξραηνινγηθψλ ρψξσλ, είραλ ήδε ππεξθαιχςεη ην πξνγξακκαηηθφ ηνπο ζηφρν. Σέζζεξηο δείθηεο εθξνψλ παξνπζηάδνληαη κε ηηκή πνπ αληηζηνηρεί ζε πνζνζηφ πινπνίεζεο άλσ ηνπ 50% θαη αθνξνχλ ζηνλ εθζπγρξνληζκφ κηθξψλ ηνπξηζηηθψλ κνλάδσλ, ηε βειηίσζε κνπζείσλ, ηελ ελίζρπζε δξάζεσλ εηδηθψλ κνξθψλ ηνπξηζκνχ θαζψο θαη ηε δεκηνπξγία καξηλψλ. Οη ηξεηο πξψηνη δείθηεο, ζπλεθηηκψληαο ηελ ηθαλνπνηεηηθή πνξεία πινπνίεζήο ηνπο αιιά θαη ηα εληαγκέλα έξγα, αλακέλεηαη λα ππεξθεξάζνπλ ηνπο ζηφρνπο ηνπο. Χζηφζν, ν δείθηεο γηα ηε δεκηνπξγία καξηλψλ