ΑΝΩΤΑΤΟ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΟ Ι ΡΥΜΑ ΚΑΒΑΛΑΣ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Ι ΥΜΟΤΕΙΧΟΥ ΤΜΗΜΑ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ

Transcript

1 ΑΝΩΤΑΤΟ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΟ Ι ΡΥΜΑ ΚΑΒΑΛΑΣ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Ι ΥΜΟΤΕΙΧΟΥ ΤΜΗΜΑ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΜΑ: Η ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ ΣΤΗΝ ΚΛΙΝΙΚΗ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗ ΠΡΑΞΗ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΠΑΣΤΕΛΛΑ ΠΩΛΙΝΑ ΕΙΣΗΓΗΤΗΣ: ΛΕΜΟΝΑΚΗΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ Επιστημονικός Συνεργάτης ΑΤΕΙ Καβάλας Ι ΥΜΟΤΕΙΧΟ 2013

2 Η συμβουλευτική στην Κλινική πράξη - 2 -

3 Η συμβουλευτική στην Κλινική πράξη Η ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ ΣΤΗΝ ΚΛΙΝΙΚΗ ΠΡΑΞΗ

4 Η συμβουλευτική στην Κλινική πράξη ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ Θα ήθελα να ευχαριστήσω τον υπεύθυνο καθηγητή μου γιατί με βοήθησε σημαντικά στην πτυχιακή μου εργασία Επίσης ευχαριστώ πολύ τους γονείς μου για την ηθική και οικονομική του υποστήριξη κατά τη διάρκεια των σπουδών μου

5 Η συμβουλευτική στην Κλινική πράξη Περιεχόμενα ΕΙΣΑΓΩΓΗ...6 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Ι Η ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ ΣΤΟ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ 1.1 Οι ανάγκες του αρρώστου στο νοσοκομείο Οι ανάγκες του ασθενούς οδηγούν στην κατάστρωση σχεδίου νοσηλευτικής φροντίδας Οι προϋποθέσεις αναγκών του ασθενούς Φυσικές ανάγκες Ανάγκη ασφαλείας Ανάγκη στοργής και αναγνωρίσεως Ανάγκη δημιουργικότητας Ανάγκη να γνωρίζει και να καταλαβαίνει...13 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΙΙ Η ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ ΣΕ ΣΧΕΣΗ ΜΕ ΤΗΝ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ ΤΩΝ ΑΣΘΕΝΩΝ 2.1 Το παιδί στο νοσοκομείο Ο ενήλικος και το Νοσοκομείο Ο χειρουργικός ασθενής Ο ασθενής στο θάλαμο εντατικής παρακολούθησης Γενικές αρχές για τη νοσηλευτική φροντίδα του χειρουργικού ασθενούς Προεγχειρητική φροντίδα ασθενούς Συμβουλευτική και αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο Συμβουλευτική και ψυχοθεραπεία Ο ρόλος του νοσηλευτή-συμβούλου Σκοποί συμβουλευτικής Μετά από αγγειακό Εγκεφαλικό Επεισόδιο Χαρακτηριστικά του Επαγγελματία συμβούλου Επικοινωνία και αντιμετώπιση των ασθενών με αγγειακό Εγκεφαλικό Επεισόδιο Συμβουλευτική οικογένειας ασθενούς με αγγειακό Εγκεφαλικό Επεισόδιο Συμβουλευτική παρέμβαση από εξειδικευμένο νοσηλευτή σε ασθενείς με καρδιακή ανεπάρκεια Περιεγχειρητική συμβουλευτική παιδιού...40 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΙΙΙ Η ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΑΡΡΩΣΤΟΥ ΑΠΕΝΑΝΤΙ ΣΤΗΝ ΕΓΧΕΙΡΗΣΗ ΚΑΙ Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΝΟΣΗΛΕΥΤΗ 3.1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Διδασκαλία αρρώστου οικογενειακές αρχές και μέθοδοι διδασκαλίας Αρχές μάθησης Αρχες διδασκαλίας Οι συμβουλευτικές ικανότητες των νοσηλευτών περιλαμβάνονται Αξιολόγηση της κατάστασης και των αναγκών του αρρώστου Προγραμματισμός και εκτέλεση της συμβουλευτικής Διδασκαλίας Εκτίμηση των αποτελεσμάτων της διδασκαλίας Διδασκαλία αρρώστου Διδασκαλία οικογένειας Ενημέρωση και προετοιμασία για την αρρώστια...51 και την θεραπεία στον άρρωστο στην οικογένεια του...51 Επίλογος...56 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ...58

6 Η συμβουλευτική στην Κλινική πράξη ΕΙΣΑΓΩΓΗ H συμβουλευτική αποτελεί τμήμα του επαγγελματικού ρόλου των Νοσηλευτών και βασική προϋπόθεση για την παροχή ολιστικής φροντίδας, η οποία γεφυρώνει το χάσμα μεταξύ του σώματος και αποτελέσματος καθώς οι επαγγελματίες υγείας δεν εστιάζουν μόνον αντιμετώπιση της νόσου αλλά δίδουν σημασία στην επικοινωνία και τη σχέση μεταξύ ασθενούς και θεραπευτών. Η Συμβουλευτική είναι βίωμα των προβλημάτων του ασθενούς, όπου οι νοσηλευτές με πλήρη αυτογνωσία συμμετέχουν στην ενσυναίσθηση των ανησυχιών και των αποριών του, με διαίσθηση και φαντασία. Αποτελεί μια βαθιά εμπιστευτική, βοηθητική και ενισχυτική σχέση μεταξύ συμβούλου και ασθενή που στηρίζεται στην κατανόηση και στο σεβασμό. Ουσιαστικά με τη συμβουλευτική δημιουργείται μια νέα δυναμική στη σχέση νοσηλευτή, ασθενή και οικογένειας. Ο διάλογος αποτελεί το κύριο χαρακτηριστικό αυτής της σχέσης, όπου ο σύμβουλος ύστερα από προσεκτική ακρόαση θέτει παρατηρήσεις, εισηγήσεις, προκειμένου να ενισχύσει την αυτοεικόνα, την αυτογνωσία και την αυτοπεποίθηση του ατόμου και να βελτιώσει την προσωπική ψυχική του κατάσταση, δηλ., να ανακουφιστεί από τη λύπη και τη στενοχώρια, να αντιμετωπίσει θετικά κρίσιμες καταστάσεις όπως πένθος, σοβαρή ασθένεια, αναπηρία, απώλεια, κατάθλιψη, προβλήματα στην οικογένεια, στο επάγγελμα, κ.ά. Το πρόγραμμα συμβουλευτικής παρέμβασης είναι εξατομικευμένο καθώς όση διαφορά υπάρχει στη σκέψη κάθε ανθρώπου τόση διαφορά υπάρχει και στη συμβουλευτική φροντίδα κάθε αρρώστου Η άσκηση συμβουλευτικών παρεμβάσεων απαιτεί ικανότητα για αναγνώριση και επίγνωση ακόμα και των ανεπαίσθητων αλλαγών που συμβαίνουν στον συμβουλευόμενο άνθρωπο και γενικότερα επιβάλλει στο νοσηλευτή να παραμείνει απόλυτα επικεντρωμένος στον άνθρωπο. Η συμβουλευτική ασκείται από κατάλληλα εκπαιδευμένα και ισορροπημένα άτομα που διαθέτουν επικοινωνιακές δεξιότητες και κάνουν λεπτούς χειρισμούς προκειμένου να αποφευχθούν αρνητικές επιρροές στον τρόπο της βίωσης αυτού που συμβουλεύεται.

7 Η συμβουλευτική στην Κλινική πράξη Για την καλύτερη εκπαίδευση, τα νοσηλευτικά τμήματα της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης πρέπει να στραφούν προς την προετοιμασία προπτυχιακών και μεταπτυχιακών μαθημάτων συμβουλευτικής. Η συνεχιζόμενη εκπαίδευση στη Νοσηλευτική θα πρέπει να συμπεριλάβει τη διδασκαλία συμβουλευτικών δεξιοτήτων, ώστε να μπορούν οι Νοσηλευτές να εξοικειωθούν με τις συμβουλευτικές παρεμβάσεις, που μπορούν να ασκούν στα πλαίσια του νοσηλευτικού τους έργου. Επίσης, οι νοσηλευτές της κοινοτικής Νοσηλευτικής, θα πρέπει να απευθύνονται στο ευρύ πληθυσμό με συμβουλευτικά προγράμματα σε θέματα πρόληψης και αποκατάστασης.

8 Η συμβουλευτική στην Κλινική πράξη ΚΕΦΑΛΑΙΟ Ι Η ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ ΣΤΟ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ 1.1 Οι ανάγκες του αρρώστου στο νοσοκομείο Ο άρρωστος άνθρωπος στο χώρο του Νοσοκομείου εμφανίζει ιδιαίτερες ανάγκες και προβλήματα που επηρεάζονται από τη Φύση και σοβαρότητα ασθένειάς του, αλλά και από τη βιο-ψυχο-πνευματικο-κοινωνική του συγκρότηση. Ο Νοσηλευτής κοντά στον εξαρτημένο, ημιεξαρτημένο και ανεξάρτητο άρρωστο έχει την ευθύνη αλλά και την τιμή να τις αξιολογεί τις ανάγκες του και τις ικανοποιεί στα πλαίσια των ευθυνών της Οι ανάγκες του ασθενούς οδηγούν στην κατάστρωση σχεδίου νοσηλευτικής φροντίδας Είναι γνωστό ότι ο νοσηλευτής δεν είναι πάντα σε θέση να ικανοποιήσει όλες τις προσδοκίες και τις ανάγκες του ασθενούς ούτε πάλι θεωρείται πάντοτε υπεύθυνος, όταν αυτές δεν ικανοποιούνται. 1 Η φροντίδα κάθε αρρώστου πρέπει να στηρίζεται στις ατομικές ανάγκες του, οι οποίες πρέπει να καθορίζουν το είδος της παρεχόμενης σε αυτόν φροντίδας. Αυτό προϋποθέτει: - Προσπάθεια ανευρέσεως των αναγκών του ασθενούς, και - Επισήμανση εκείνων που έχουν ανάγκη βοήθειας από την αδελφή. Επειδή οι ανάγκες του αρρώστου σπάνια παραμένουν οι ίδιες, απαραίτητη είναι η συχνή επανεκτίμηση τόσο των υπαρχουσών αναγκών, όσο και του σχεδίου της παρεχόμενης νοσηλευτικής φροντίδας. Εάν λοιπόν η νοσηλευτική φροντίδα του αρρώστου πρόκειται να στηριχτεί στις ατομικές ανάγκες, απαιτείται ο νοσηλευτης να γνωρίζει την έννοια του όρου «ανάγκη» και να έχει γνώση των αναγκών του ανθρώπου έτσι ώστε να τον συμβουλέψει σωστά. Ανάγκη είναι η κατάσταση κατά την οποία παρουσιάζεται βιολογική η πνευματικο-ψυχο-κοινωνική έλλειψη ή αδυναμία που έχει σαν αποτέλεσμα τη

9 Η συμβουλευτική στην Κλινική πράξη δημιουργία διαφοράς μεταξύ του πώς είναι και θα έπρεπε να είναι το άτομο - είναι μία δύσκολη κατάσταση, που απαιτείται ανακούφιση ή ικανοποίηση. Βασικά οι ανάγκες χωρίζονται σε δύο κατηγορίες. 1. Τις φυσικές ή βασικές ανάγκες και 2. Τις ψυχοκοινωνικές ή δευτερεύουσες ανάγκες. Οι φυσικές ανάγκες είναι κοινές σε όλους τους ζώντες οργανισμούς, ενώ οι ψυχοκοινωνικές αποτελούν ξεχωριστό χαρακτηριστικό των ανθρώπων. 1.3 Οι προϋποθέσεις αναγκών του ασθενούς Η δυνατότητα εξακριβώσεως των αναγκών του ασθενούς στηρίζεται σε ορισμένες προϋποθέσεις, δηλαδή: 1. Την κατοχή βασικών γνώσεων των βιολογικών, κοινωνικών και ψυχολογικών επιστημών Την ικανότητα να παρατηρεί κανείς και μεταβιβάζει κατάλληλα τις παρατηρήσεις. 3. Την ικανότητα να ερμηνεύει ή επεξηγεί τις παρατηρήσεις. 4. Την ικανότητα της επικοινωνίας με τον ασθενή. 5. Την ικανότητα να αξιολογεί και ιεραρχεί τις ανάγκες, και 6. Την αντίληψη πως οι ανάγκες επηρεάζονται από τη νόσο. Οι ανάγκες του ανθρώπου διαφέρουν σε σπουδαιότητα μεταξύ τους, ενώ δε μία ανάγκη ικανοποιείται, άλλη εμφανίζεται και παίρνει θέση προτεραιότητας. Οι ανάγκες διεκδικούν πρώτα ικανοποίηση και πρέπει να γίνει αυτό, πριν άλλες ανάγκες συγκεντρώσουν την προσοχή μας. Οι φυσικές λοιπόν ανάγκες πρέπει να ικανοποιηθούν σε κάποιο βαθμό, πριν ψυχολογικές ανάγκες γίνουν έκδηλες στο άτομο. Ακόμη και μεταξύ των φυσικών ή βασικών αναγκών, μερικές απαιτούν προτεραιότητα ικανοποιήσεως π.χ. ο άρρωστος που έχει δύσπνοια {δηλ. δεν ικανοποιούνται οι ανάγκες του οργανισμού σε οξυγόνο}, δεν ενδιαφέρεται για την ανάγκη της τροφής, ακόμη δε λιγότερο για συζήτηση ή άλλη ανάγκη. Το ίδιο συμβαίνει και με μας. Αν προσπαθήσουμε να μελετήσουμε, την ώρα που κρυώνουμε ή πεινάμε, η απόδοσή μας θα είναι ελάχιστη, ώσπου να φορέσουμε ένα ρούχο και να ικανοποιήσουμε και το αίσθημα της πείνας.

10 Η συμβουλευτική στην Κλινική πράξη Η δυνατότητα του ατόμου να υποστεί μία στέρηση επηρεάζεται από την όλη του επάρκεια {φυσική, συναισθηματική κλπ.}, καθώς και το βαθμό ικανότητας να προσαρμοστεί σε αλλαγές π.χ. ο άνθρωπος που υπέστη βλάβες του Κεντρικού Νευρικού Συστήματος λόγω εγκεφαλικής αιμορραγίας έχει μικρή αντοχή στη στέρηση ικανοποιήσεως των αναγκών του και εκνευρίζεται εύκολα στις μικρές δυσκολίες. 1 Σε περίπτωση κατά την οποία η στέρηση έχει ψυχολογική μορφή, τότε αυτό εξαρτάται και από το βαθμό ικανοποιήσεώς της κατά το παρελθόν και ιδιαίτερα στα πρώτα χρόνια της ζωής του ατόμου. Εφόσον η ασθένεια ήδη στερεί το άτομο από την ικανοποίηση μίας ή και περισσότερων αναγκών του, η ικανότητά του να δεχτεί στέρηση και άλλων αναγκών μειώνεται σημαντικά π.χ. ασθενής που έκανε μία σοβαρή χειρουργική επέμβαση είναι ανίκανος αμέσως μετά την εγχείρηση να εκτιμήσει αλλαγές περιβάλλοντος και να προσαρμοστεί σε αυτές. Η ικανοποίηση των αναγκών αναμφίβολα εξαρτάται από τις υπάρχουσες δυνατότητες για ικανοποίησής τους π.χ. η ανάγκη για οξυγόνο δεν πρόκειται να ικανοποιηθεί παρά μόνο, αν υπάρχει οξυγόνο στον εισπνεόμενο αέρα. Η ανάγκη να αγαπά και αγαπάται ένα άτομο δεν μπορεί να ικανοποιηθεί παρά μόνο, αν υπάρχει αγάπη. Στον πολύπλοκο ανθρώπινο οργανισμό για την ικανοποίηση των αναγκών παίρνουν μέρος πολλά συστήματα με τις λειτουργίες τους π.χ. η ικανοποίηση της δίψας { φυσική ανάγκη } απαιτεί όχι μόνο την ύπαρξη νερού, αλλά και ικανότητα του ατόμου να το πάρει, ικανότητα του οργανισμού να το απορροφήσει και να το μοιράσει σε όλα τα σημεία. 1.4 Φυσικές ανάγκες Οι φυσικές ανάγκες όπως της τροφής, του οξυγόνου, του νερού, της κατάλληλης θερμοκρασίας του περιβάλλοντος κλπ. Επηρεάζουν τη συμπεριφορά του ατόμου και κατευθύνουν τους μηχανισμούς, οι οποίοι διατηρούν σταθερό το εσωτερικό περιβάλλον του οργανισμού. Η δύναμη των αναγκών αυτών είναι μεγάλη και, εάν δεν ικανοποιηθούν, υπερισχύουν στη σκέψη του ατόμου π.χ. ο ασθενής στον οποίο περιορίστηκαν τα λαμβανόμενα υγρά, για θεραπευτικό σκοπό, αναμφίβολα διψά, το δε αίσθημα της δίψας έχει

11 Η συμβουλευτική στην Κλινική πράξη απορροφήσει ολοκληρωτικά της σκέψη του. ε συζητά τίποτε άλλο από το βαθμό της δίψας του, την επιθυμία του για νερό και κατά συνέπεια ρωτά τον ιατρό και την αδελφή, πότε θα του επιτραπεί. Σε αυτή την περίοδο δεν ενδιαφέρεται ούτε για άλλες φυσικές ανάγκες, ούτε βέβαια για ψυχοκοινωνικές. Αμέσως όμως, μόλις η δίψα του ικανοποιηθεί, αρχίζει να συνειδητοποιεί την ύπαρξη και άλλων αναγκών του, όπως της ησυχίας, της στοργής, της ενημερώσεώς του για την πορεία της ασθένειάς του κλπ. 1.5 Ανάγκη ασφαλείας Όταν οι φυσικές ανάγκες του αρρώστου είναι ικανοποιημένες, η ανάγκη της ασφάλειας του εαυτού του παίρνει την πρώτη θέση. Ο φυσιολογικός ενήλικας είναι σε θέση να προφυλάξει τον εαυτό του και συνήθως δεν διατρέχει κίνδυνο η ασφάλειά του, όμως δεν συμβαίνει το ίδιο και με τον ασθενή. 2 Η ασφάλεια του ασθενούς έχει δύο απόψεις. Η μία άποψη είναι ο πραγματικός κίνδυνος ή η απειλή της υγείας και της ζωής του ακόμη από την ασθένεια. Η άλλη είναι τα υποκειμενικά συναισθήματα του ότι βρίσκεται σε κατάσταση ασφάλειας ή κατάσταση κινδύνου. Καταστάσεις που θέτουν σε κίνδυνο τον ασθενή, δυνατό να προέρχονται πρώτα από τον ίδιο σαν άτομο, όπως η ασθένειά του, και κατά δεύτερο λόγο από το περιβάλλον του. Εφόσον βασικός επιδιωκόμενος σκοπός του νοσηλευτή είναι η ανακούφιση του ανθρώπου, επιβάλλεται να επιδιώκεται την ασφάλειά του. Για να μπορεί η αδελφή να προστατεύει τον ασθενή της από τους πραγματικούς κινδύνους της ασθένειας, πρέπει να γνωρίζει τη φύση της, την εξέλιξη και τις επιπλοκές της. Με αυτόν τον τρόπο θα μπορέσει να προλάβει τις επιπλοκές, όσες είναι δυνατόν να προληφθούν, και να προσφέρει σωστή και επιδέξια νοσηλευτική φροντίδα. Τα μέτρα ασφαλείας που παίρνονται δεν πρέπει να περιορίζονται στο φυσικό περιβάλλον του αρρώστου, αλλά να επεκτείνονται και στο συναισθηματικό και κοινωνικό κλίμα του περιβάλλοντός του. Η πρόληψη ορισμένων φόβων απαιτεί γνώσεις των προσδοκιών του ασθενούς και ειδικότερα γνώση, του πως κάθε ασθενής καταλαβαίνει κάτω από τις παρούσες συνθήκες το ρόλο του και το ρόλο του νοσηλευτή. 2

12 Η συμβουλευτική στην Κλινική πράξη Ανάγκη στοργής και αναγνωρίσεως Όταν οι φυσικές ανάγκες και ανάγκες της ασφάλειες του αρρώστου ικανοποιηθούν, γίνεται έκδηλη η ανάγκη της στοργής και της αναγνωρίσεως. Ο άνθρωπος από τη φύση του είναι ον κοινωνικό και δεν αγαπά τη μόνωση. Η ασθένεια τον παίρνει από ένα εύθυμο περιβάλλον και τον μεταφυτεύει σε ένα άλλο θλιβερό και ασυνήθιστο, στο οποίο αισθάνεται ανίκανος και μόνος. Ενώ, πριν από λίγο ήταν ένα ζωντανό και ενεργητικό μέλος της κοινωνίας, τώρα πρέπει να δεχτεί το ρόλο του εξαρτημένου ανθρώπου με κίνδυνο να πέσει στην ανυπαρξία. Αυτός ο ασθενής έχει ανάγκη να διατηρήσει τον αυτοσεβασμό του και να αναγνωριστεί σαν άτομο, σαν ιδιαίτερη προσωπικότητα. Ο νοσηλευτής, επιδιώκει να ικανοποιήσει αυτή την ανάγκη του αρρώστου και να βοηθήσει και την οικογένειά του να αισθανθεί την ανάγκη της συγκεκριμένης συνεισφοράς στη θεραπεία και γρήγορη ανάρρωση του αρρώστου της. Ο νοσηλευτής διαθέτει χρόνο να ακούσει τον ασθενή και να συζητήσει μαζί του, εφόσον οι συνθήκες της το επιτρέπον και ο άρρωστος το επιζητεί. Ακόμη η δείχνει περισσότερο ενδιαφέρον, όχι μόνο για ότι ενδιαφέρει τον ίδιο σχετικά με τον ασθενή, αλλά και για κάθε τι που φαίνεται σπουδαίο γι' αυτόν - η μεγάλη του προσοχή, η φροντίδα και η ευγένειά του μεταφέρουν στον άρρωστο πεποίθηση ότι φροντίζεται με στοργή και ενδιαφέρον και ότι οι ανάγκες του και τα προβλήματά του αναγνωρίζονται Ανάγκη δημιουργικότητας Ο άρρωστος που για λίγο νοσηλεύεται στο Νοσοκομείο φαινομενικά δεν αισθάνεται την πίεση αυτής της ανάγκης. Αυτό όμως δε συνεχίζεται για πολύ, αν χρειαστεί να παραταθεί η παραμονή του στο Νοσοκομείο. Σε αυτή την περίπτωση πρέπει να δημιουργηθούν σε αυτόν ευκαιρίες για α εκφράσει τον εαυτό του άνετα να τον χρησιμοποιήσει δημιουργικά, έτσι, ώστε να είναι ή τουλάχιστο να νομίζει ότι είναι χρήσιμος. Συχνά η στάση μας, η συμπεριφορά μας, τα λόγια μας όχι μόνο δεν ικανοποιούν αυτή την ανάγκη του, αλλά και του καλλιεργούν τη σκέψη ότι είναι άχρηστος, ότι είναι κάτι το άψυχο...

13 Η συμβουλευτική στην Κλινική πράξη Ανάγκη να γνωρίζει και να καταλαβαίνει Ο κάθε άνθρωπος θέλει να γνωρίζει τι του συμβαίνει, και δεν ικανοποιείται, όταν παίρνει σύντομες ή αόριστες πληροφορίες. Ο νοήμων άνθρωπος συγκεντρώνει πληροφορίες σχετικές με το θέμα που τον ενδιαφέρει, τις οργανώνει, τις αναλύει και στη συνέχεια οδηγείται σε συμπεράσματα. Πολλοί άρρωστοι προσπαθούν να ενημερωθούν σχετικά με την ασθένειά τους, συχνά όμως οι πληροφορίες τους είναι γενικές ή και ανακριβείς. Καθήκον της αδελφής και μάλιστα από τα πιο υπεύθυνα είναι να μεταδώσει στον άρρωστο χρήσιμες γνώσεις σε θέματα αρμοδιότητάς της. Για να διδάξει σωστά και αποτελεσματικά τον άρρωστό της η αδελφή, πρέπει να έχει πολλές γνώσεις πάνω στο θέμα, να μπορεί να μεταφέρει τις γνώσεις αυτές στο επίπεδο κάθε ασθενούς και να γνωρίζει βασικές αρχές της μαθήσεως. Οι πληροφορίες που δίνει στον άρρωστο, όσο απλές κι αν είναι, πρέπει να έχουν νόημα και σημασία, για να γίνουν αποδεκτές. Βέβαια, όταν πρόκειται η αδελφή να συζητήσει κάτι με αυτόν, υπολογίζει τη φυσική και συναισθηματική κατάστασή του, το διανοητικό του επίπεδο, την πείρα του σαν αρρώστου, το βαθμό της ενημερώσεώς του στην όλη κατάσταση, καθώς και την ύπαρξη της ανάγκης του αρρώστου να γνωρίσει και να μάθει για την ασθένειά του. Είναι γνωστός ο φόρτος της εργασίας του Νοσηλευτή που διαρκώς τείνει να τον απομακρύνει από τον ασθενή του. Η μη ικανοποίηση αυτής της ανάγκης του ασθενούς δημιουργεί φόβους, ανησυχίες, ερωτηματικά και έτσι διασαλεύεται η εμπιστοσύνη του στους ανθρώπους, στα χέρια των οποίων έχει εμπιστευτεί το πιο πολύτιμο αγαθό, την υγεία του, δηλαδή τη ζωή του. 3

14 Η συμβουλευτική στην Κλινική πράξη ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΙΙ Η ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ ΣΕ ΣΧΕΣΗ ΜΕ ΤΗΝ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ ΤΩΝ ΑΣΘΕΝΩΝ 2.1 Το παιδί στο νοσοκομείο Η ασθένεια, οποιαδήποτε ασθένεια, αποτελεί για τον καθένα μια δυσάρεστη εμπειρία. Πολύ περισσότερο, - μπορούμε να φανταστούμε, - στα παιδιά, στα οποία οι διάφοροι μηχανισμοί αντιμετώπισης δύσκολων καταστάσεων δεν έχουν αναπτυχθεί όπως στον ενήλικο. Ιδιαίτερα η εισαγωγή στο Νοσοκομείο, και μία πιθανή μακρόχρονη παραμονή σε αυτό μπορεί να αφήσει τα σημάδια της στην όλη ψυχοκινητική ανάπτυξη ενός παιδιού. Ήδη είναι περισσότερο από φανερό ότι η πλειοψηφία των παιδιών εμφανίζει στα Νοσοκομεία μία αλλαγή συμπεριφοράς. Τα άγνωστα πρόσωπα, το πρωτόγνωρο περιβάλλον, ο αποχωρισμός από τα «αντικείμενα αγάπης» που μένουν στο σπίτι, τα αισθήματα αγωνίας και ανυπομονησίας των γονιών που μεταδίδονται και στο παιδί, ο ιατρός και οι «ενέσεις» φόβητρα των γονιών για το παιδί σε καλύτερες εποχές και τόσοι άλλοι παράγοντες επιδρούν στην ευαίσθητη ψυχή του παιδιού και του προκαλούν διάφορες καταστάσεις συναισθηματικής καταπίεσης {"stress"}. Οι καταστάσεις αυτές δεν του αλλοιώνουν μόνο την συμπεριφορά - εκδηλώσεις φοβίας, αϋπνίες, ψυχοσωματικά ενοχλήματα - αλλά του προκαλούν και συγκεκριμένες οργανικές αλλαγές, όπως για παράδειγμα αύξηση της έκκρισης κορτιζόλης και άλλων ουσιών στο αίμα, που η αυξημένη παρουσία τους μπορεί να προκαλέσει την εμφάνιση διαφόρων ψυχοσωματικών ασθενειών {ψυχογενές άσθμα, διάρροιες κτλ.} Υπάρχουν διάφορες ερμηνείες - ανάλογα της ψυχολογικής σχολής - για την εμφάνιση αυτής της «παθολογικής» συμπεριφοράς 3 Οι ψυχαναλυτικά προσανατολισμένοι συγγραφείς αποδίδουν την εμφάνιση παθολογικής συμπεριφοράς των παιδιών στα Νοσοκομεία, στο χωρισμό από τα «αντικείμενα αγάπης», που για το παιδί βρίσκονται στο στενό οικογενειακό περιβάλλον, και ιδιαίτερα στο χωρισμό από τη μητέρα. Οι συμπεριφεριολόγοι αποδίδουν τις διαταραχές αυτές στο ξένο και κρύο Νοσοκομειακό περιβάλλον και την έλλειψη «θετικών» ερεθισμάτων μέσα

15 Η συμβουλευτική στην Κλινική πράξη σε αυτό. Οπωσδήποτε η αλήθεια βρίσκεται κάπου στη μέση, γι' αυτό και στα μοντέρνα παιδοψυχιατρικά Νοσοκομεία γίνεται μία προσπάθεια για να φτιαχτεί ένα ανάλογο περιβάλλον {με δυνατότητες για παιχνίδι κτλ.} όσο για να μπορούν οικεία πρόσωπα του παιδιού να ασχολούνται μαζί του. Γεγονός είναι ότι όσο πιο μικρό είναι το παιδί τόσο πιο έντονα και εμφανή είναι τα προβλήματα που παρουσιάζονται. Τα συνηθέστερα από αυτά είναι: - Κλάμα - Άρνηση τροφής, αυτοεγκατάλειψη, νωθρότητα - ιαμαρτυρίες {«πάρτε με από δω»} - Παλινδρομήσεις σε μικρότερες ηλικίες {πιπίλισμα του δακτύλου, ενούρηση κτλ.} - υσκολίες ύπνου εφιάλτες - Γενική επιθετικότητα Ακόμα και μετά τη διαμονή στο Νοσοκομείο μπορούν να παραμείνουν διάφορα προβλήματα συμπεριφοράς που από την ίδια συγγραφέα συνοψίζονται στα παρακάτω: Γενική επιβράδυνση στην ψυχοσωματική εξέλιξη - Λιγότερη αστυνομία - ελλειπής αυτοεξυπηρέτηση - Αρνητική ευαισθησία {λύπη, μελαγχολία} - Επιθετικότητα - υσκολίες ύπνου - υσκολίες στο φαγητό {ανορεξία} - Φοβίες {αποχωρισμού από μητέρα ή πατέρα, σκοτάδι} - Νευρικότητα - Αρνητική στάση προς τη μητέρα {πατέρα} κτλ. Φυσικά δεν θα έπρεπε να υπερβάλλουμε και να αξιολογούμε κάθε διαφορετική αντίδραση του παιδιού σαν παθολογική συμπεριφορά. Πολλά από αυτά που αναφέραμε σαν συμπτώματα αποτελούν για ορισμένες ηλικίες φυσιολογικές αντιδράσεις των παιδιών. Ακόμα μπορεί και αυτή η εκδήλωση «παθολογικής συμπεριφοράς» να είναι παροδική, χωρίς να είναι απαραίτητο να δημιουργήσει μόνιμα προβλήματα στην ψυχοσωματική υγεία του παιδιού. Η σοβαρότητα ή όχι ενός συμπτώματος εξαρτάται από πολλούς παράγοντες. Οι κυριότεροι από αυτούς είναι:

16 Η συμβουλευτική στην Κλινική πράξη Η συχνότητα εμφανίσεως του συμπτώματος {όσο πιο συχνά, τόσο πιο σοβαρό σύμπτωμα}. - Η εμφάνιση ταυτόχρονα και άλλων συμπτωμάτων {όσο περισσότερα, τόσο πιο βαρύτερη η διαταραχή}. - Η ένταση του συμπτώματος {όσο πιο έντονα εμφανίζεται ένα σύμπτωμα, τόσο πιο βαρύ είναι}. - Η ένταση των συναισθημάτων που επενδύονται στο σύμπτωμα {όσο μεγαλύτερη, τόσο βαρύτερο}. Η ολοκληρωτική αδυναμία αποφυγής του συμπτώματος, ακόμα και όταν έχει συνειδητοποιηθεί η διαταραχή {π.χ ενούρηση σε μεγαλύτερα παιδιά}. Κάτι άλλο που έχει παρατηρηθεί είναι ότι τα παιδιά που έχουν εξοικειωθεί με το νοσοκομειακό περιβάλλον σε ανύποπτο χρόνο - όχι δηλαδή σε κατάσταση ασθένειας - παρουσιάζουν λιγότερες, ή καθόλου, διαταραχές της συμπεριφοράς στα Νοσοκομεία. 3 Έτσι, ανακεφαλαιώνοντας θα μπορούσαμε να πούμε ότι για την αποφυγή διαταραχών της συμπεριφοράς των παιδιών στα Νοσοκομεία και για την όσο το δυνατόν μικρότερη πιθανότητα ψυχοσωματικού τραυματισμού τους από μία αναγκαστική νοσοκομειακή θεραπεία ενδείκνυται. 1. Προληπτικά μέτρα: όπως εξοικείωση παιδιών με το νοσοκομειακό περιβάλλον με επισκέψεις σε Νοσοκομεία, κατάλληλα παιχνίδια στο νηπιαγωγείο κτλ. 2. Μέτρα κατά τη διάρκεια της νοσηλείας: όπως κατάλληλη διαμόρφωση του χώρου, δυνατότητες για παιχνίδι, δυνατότητα για συχνές επισκέψεις οικείων προσώπων, κατά το δυνατόν απασχόληση συγκεκριμένων συναδέλφων με κάθε παιδί και όχι διαρκείς αλλαγές στο προσωπικό, κατάλληλη διαφώτιση των γονιών για την αρρώστια του παιδιού για να μειωθεί το άγχος τους κτλ. 3. Μέτρα μετά τη νοσηλεία: στην περίπτωση που το παιδί εμφανίσει προβλήματα συμπεριφοράς τότε θα πρέπει να επέμβουν τα ανάλογα πρόσωπα, όπως ο/η παιδίατρος, ο/η παιδοψυχίατρος ή ο/η παιδοψυχολόγος.

17 Η συμβουλευτική στην Κλινική πράξη Ο ενήλικος και το Νοσοκομείο Όπως η αλλαγή συμπεριφοράς που παρατηρούμε τόσο συχνά στα παιδιά, όταν αυτά αρρωστήσουν και έλθουν σε κάποια κλινική για θεραπεία, έτσι και στους ενήλικες παρατηρούμε κάτι παρόμοιο. Αρκεί να αναλογιστούμε τους εαυτούς μας πριν και μετά από κάποια εγχείρηση ή να θυμηθούμε γνωστά μας πρόσωπα, πώς συμπεριφέρονται έξω και πώς ο μέσα σε ένα Νοσοκομείο κατά τη διάρκεια της νοσηλείας τους. Άτομα που θεωρούσαμε «δυνατά», τα βλέπουμε να «τρέμουν» στη θέα μιας ένεσης, ή ακόμα και να λιποθυμάνε, άτομα που τα θεωρούσαμε «αυτάρκη» τα βλέπουμε να περιμένουν με αγωνία τη νοσοκόμα να τους δώσει τα φάρμακα, να λεπτολογούν το φαΐ αν κάνει να το «φάνε», να «κρέμονται» από μία λέξη που είπε ο κ. καθηγητής ή κάποιος άλλος ειδικός. 3 Χωρίς αμφιβολία, η εισαγωγή σε κάποιο Νοσοκομείο κινητοποιεί ένα πλήθος συναισθημάτων σε κάθε άνθρωπο, κυριότερα από τα οποία φαίνεται να είναι τα συναισθήματα άγχους και φόβου. Φαίνεται ότι η συνειδητή αντιμετώπιση του αισθήματος του θανάτου - κάτι που δεν χαρακτηρίζει τη συνειδητή τοποθέτηση των παιδιών απέναντι στην αρρώστια - είναι ο κυριότερος παράγοντας για την εμφάνιση των συναισθημάτων αυτών. Αν θεωρήσουμε ως δεδομένο το γεγονός ότι μερικά από τα αίτια εκδήλωσης ψυχικών διαταραχών είναι οι διάφορες συναισθηματικές εντάσεις {καταστάσεις stress}, τότε μπορούμε να φανταστούμε ότι στο «νοσοκομειακό περιβάλλον» και σε ό,τι άλλο σχετίζεται με αυτό, μπορούν να εκδηλωθούν - από πολλά άτομα - διαταραχές του ψυχισμού τους για πρώτη φορά στη ζωή τους. Φυσικά κατά κανόνα δεν εμφανίζονται ψυχικές διαταραχές του είδους που μπορούν να συνθέσουν την εικόνα μιας συγκεκριμένης ψυχικής νόσου. Συχνότερα εμφανίζονται ψυχολογικά προβλήματα που ενεργούν πάνω στη συμπεριφορά έτσι που να φαίνεται ο ασθενής σαν να είχε αλλάξει «χαρακτήρα». Αυτό που εμφανίζει η συμπεριφορά των περισσότερων ασθενών - κάτι που ευνοείται και από τις νοσοκομειακές συνθήκες - είναι μία παλινδρόμηση σε τρόπους συμπεριφοράς άλλων ηλικιών. 3 Το «τάισμα», η υποχρεωτική καθήλωση στο κρεβάτι, η «λύση» όλων του των προβλημάτων από τους άλλους, καμιά φορά και ο καθορισμός του από άλλα πρόσωπα, τον μεταφέρουν ξανά σε παλιά και «ξεχασμένα» παιδικά

18 Η συμβουλευτική στην Κλινική πράξη βιώματα. Ασθενείς που μπορούν να προσαρμόσουν το χαρακτήρα τους στις συνθήκες αυτές - που μπορούν να δηλαδή να «παλινδρομήσουν», - εμφανίζουν μία εξαιρετικά υπάκουη συμπεριφορά, προσέχουν ιδιαίτερα τις εντολές του ιατρού ή των νοσοκόμων, και παραμένουν, γενικά, παθητικοί δέκτες της προσφοράς των άλλων. Ασθενείς που λόγω προσωπικότητας δεν «δέχονται» το ρόλο αυτό - που «παλινδρομούν» δύσκολα - γίνονται ανυπάκουοι, κάνουν τα αντίθετα από ότι τους ζητηθεί προσπαθώντας έτσι να διατηρήσουν το βαθμό «ανεξαρτησίας» που χρειάζονται. Σε άλλες περιπτώσεις, η αγωνία και το άγχος που πλημμυρίζουν το συναίσθημα του ασθενούς, τον κάνουν να ασχολείται υπερβολικά με τον εαυτό του, να «πιάνεται» και να ενδιαφέρεται για ό,τι γίνεται που έχει σχέση με τη δική του υγεία και να «απορρίπτει» ή και να ζηλεύει, καμιά φορά, ό,τι γίνεται για τους άλλους. Παραπονιέται ότι αυτόν δεν τον προσέχουν, ζητάει για το παραμικρό βοήθεια και φθάνει μέχρι την ασυνείδητη - καμιά φορά - δημιουργία «συμπτωμάτων» για να «υποχρεώσει» το νοσηλευτικό προσωπικό να ασχοληθεί μαζί του. Τέλος, ένα άλλο στοιχείο που επηρεάζει τη συμπεριφορά ενός ασθενούς μέσα στο Νοσοκομείο είναι η προηγούμενη εμπειρία, η γνώση πάνω στο θέμα της αρρώστιάς του και γενικότερα η κοινωνικοπολιτιστική του τοποθέτηση. Η προηγούμενη εμπειρία μπορεί να διευκολύνει τη «νέα εισαγωγή», χωρίς αυτό να είναι απόλυτο. Η γνώση της αρρώστιας, οι πιθανότητες ίασης, η χρονιότητά της, ο τρόπος θεραπείας και οτιδήποτε άλλο έχει σχέση με αυτή, θα πρέπει να είναι λίγο πολύ γνωστά στον ασθενή, εκτός ειδικών περιπτώσεων που για ιδιαίτερους λόγους δεν συνίσταται κάτι τέτοιο. Από την κοινωνικοπολιτιστική του τοποθέτηση θα εξαρτηθεί αν ο ασθενής είναι σε θέση να κατανοήσει την κατάστασή του, να προσπαθήσει να βρει πιθανές συσχετίσεις με τον τρόπο ζωής του και δημιουργήσει τρόπους αντιμετώπισης για το μέλλον. Καθήκον του νοσηλευτικού προσωπικού είναι να βοηθήσει τον ασθενή να κατανοήσει τι του συμβαίνει, να τον προφυλάξει από πιθανές «μαγικές ερμηνείες» και «γιατροσόφια» που μπορεί να χρησιμοποιήσει για να ξεπεράσει το άγχος του και να γίνει καλά. Στην προσπάθεια αυτή θα βοηθήσει και το σταδιακό «πέρασμα» δυνατοτήτων ενεργητικής συμμετοχής του ασθενούς στις θεραπευτικές προσπάθειες. Το συναίσθημα ότι και ο ίδιος μπορεί να κάνει κάτι για τη

19 Η συμβουλευτική στην Κλινική πράξη θεραπεία του θα τον βγάλει από τη στάση της «παθητικής παραμονής» ή «στείρας εξέγερσης», θα του δώσει τη χαμένη, ίσως, αυτοπεποίθηση και θα του δημιουργήσει νέα κίνητρα για τη ζωή. Τα παραδείγματα των ασθενειών αυτών - χωρίς να είναι «δεσμευτικά» για τη συμπεριφορά κάθε ασθενούς που πάσχει από αυτές - έχουν σκοπό να μας ευαισθητοποιήσουν πάνω στον ψυχισμό του ασθενούς γενικότερα, γιατί αυτό που δεν θα πρέπει να ξεχνάμε ποτέ, όταν έχουμε να κάνουμε με κάποιον άνθρωπο που πάσχει σωματικά, είναι ότι έχει και «ψυχή» που πρέπει να προσέξουμε Ο χειρουργικός ασθενής Σχεδόν κάθε άνθρωπος θα «υποχρεωθεί» κατά τη διάρκεια της ζωής του, να ξαπλώσει στο χειρουργικό τραπέζι για κάποια μικρή ή μεγάλη επέμβαση. Η εμπειρία αυτή της εγχείρησης, θα μπορούσε να διακριθεί σε δύο φάσεις, με ιδιαίτερα ψυχολογικά χαρακτηριστικά για κάθε μία από αυτές, τη φάση πριν και μετά την εγχείρηση. Φυσικά, οι φάσεις αυτές επηρεάζονται από ένα πλήθος παραγόντων μεταξύ των οποίων είναι οι προηγούμενες εμπειρίες, το ψυχοκοινωνικό επίπεδο, η προσωπικότητα του ασθενούς, η σημασία ή η βαρύτητα της εγχείρησης, το όργανο το οποίο υφίσταται την επέμβαση κλπ. Στην περιγραφή μας, ως χειρουργικό ασθενή, θα έχουμε στο νου μας τον ασθενή που εισέρχεται για πρώτη φορά σε ένα χειρουργείο και υφίσταται μία μέτρια μέχρι σοβαρή εγχείρηση, που σημαίνει κάποια ιδιαίτερης βαρύτητας επέμβαση σε κάποιο όργανο του ασθενούς, λειτουργική διόρθωση, αφαίρεση ή αντικατάσταση τμήματος αυτού. Κάθε όργανο του σώματός μας είναι λειτουργικά αναπόσπαστο τμήμα της ύπαρξής μας. Παρ όλη την ιδιαίτερη σημασία που δίνει καθένας στα πιο ζωτικά του, τουλάχιστον φαινομενικά, όργανα, π.χ η καρδιά, το ήπαρ κτλ., χειρουργική επέμβαση σε οποιοδήποτε σημείο του σώματός μας σημαίνει επέμβαση πάνω στην ίδια μας την ύπαρξη. Έτσι, με αυτήν την έννοια, η προεγχειρητική φάση θα χαρακτηρίζεται από ένα είδους άγχους με υπαρξιακά στοιχεία. Ιδιαίτερα καθοριστικός παράγοντας της δημιουργίας του υπαρξιακού άγχους είναι και η κατάσταση της «νάρκωσης» του ασθενούς κατά τη διάρκεια της επέμβασης. Για ένα μεγάλο πλήθος ασθενών η κατάσταση της νάρκωσης υπόκειται στη λανθασμένη υποσυνείδητη ή συνειδητή, καμιά φορά, επεξεργασία του τύπου «μετάβαση σε μία κατάσταση διακοπής της ζωής»,

20 Η συμβουλευτική στην Κλινική πράξη κατά τη διάρκεια της οποίας ο χειρουργός επεμβαίνει σε κάποιο όργανο του σώματος και από την οποία επιστρέφει ο ασθενής στη ζωή, μετά την επέμβαση. Χαρακτηριστικό είναι πάντα το ερώτημα των συγγενών: «συνήλθε από τη νάρκωση», λες και αυτό να είναι το σοβαρότερο στοιχείο της εγχείρησης. Ένα δεύτερο στοιχείο που συντελεί στη δημιουργία του υπαρξιακού αυτού προεγχειρητικού άγχους, είναι το γεγονός της απόλυτης παθητικότητας με την οποία υφίσταται ο ασθενής την επέμβαση και η εναπόθεση αυτής της ίδιας της ζωής του στα χέρια του χειρουργού. Η ολοκληρωτική αυτή αδυναμία συμμετοχής του στη διαδικασία συνιστά μία «υποχρεωτική» παλινδρόμηση στο στάδιο της απόλυτης εξάρτησης από το περιβάλλον. Πρωτοπαθείς εξιδανικεύσεις { του προσώπου του χειρουργού ή της τεχνολογίας } και «αρχαϊκό»άγχος υπαρξιακού χαρακτήρα είναι τα γνωρίσματά του σταδίου αυτού. Ο ασθενής, δηλαδή, για να ξεπεράσει το άγχος του, είναι κατά κάποιο τρόπο «υποχρεωμένος» να εξιδανικεύσει τον ιατρό του για να «σιγουρέψει» τη φροντίδα του. 3 Οι συμπεριφορές, που είναι δυνατόν να αναπτύξει ένας ασθενής πριν μία χειρουργική επέμβαση είναι: - Μία αγχώδης, καταθλιπτική συμπεριφορά για το «κακό» που πρόκειται να πάθει, αφού η εγχείρηση ενισχύει την ήδη αγχωμένη και καταθλιπτική αντίδρασή του για την εμφάνιση της λειτουργικής διαταραχής. - Μία αντιδραστικά αισιόδοξη και ευφορική διάθεση με τάσεις υποτίμησης των οποιωνδήποτε πιθανών κινδύνων και εμφάνισης δυναμισμού και ανεμελιάς προς τα έξω. Τέτοιου είδους αντιδραστικές «ευφορικές» καταστάσεις είναι δυνατόν να αλλάξουν αιφνίδια στο αντίθετό τους. - Μία φυσιολογική, στα ευρύτερα πλαίσια της έννοιας, συμπεριφορά με ελεγχόμενες από τον ασθενή συναισθηματικές αντιδράσεις. Σε αυτό θα έχουν οπωσδήποτε, μεταξύ άλλων, συμβάλλει, ο χαρακτήρας και οι μηχανισμοί άμυνας της προσωπικότητάς του, η κατάλληλη προετοιμασία του από τους θεραπευτές του, το δομημένο κοινωνικό του περιβάλλον κ.ά.