Εισαγωγή. Ευστράτιος Αλμπάνης, «Παγκοσμιοποίηση», εκδόσεις Τροχαλία, Αθήνα 1998

Μέγεθος: px
Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "Εισαγωγή. Ευστράτιος Αλμπάνης, «Παγκοσμιοποίηση», εκδόσεις Τροχαλία, Αθήνα 1998"

Transcript

1 Εισαγωγή Η σχέση αλληλεξάρτησης ανθρώπου και γήινου περιβάλλοντας, φυσικού και βιολογικού, αποτελεί εδώ και πολλά χρόνια αφετηρία συστηματικού προβληματισμού, τα δε συνεχώς αυξανόμενα και εντεινόμενα προβλήματα του γήινου περιβάλλοντος εξαιτίας κυρίως, της ραγδαίας αύξησης του πληθυσμού της γης και της αναγωγής της ανάπτυξης σε αυτοσκοπό παγκοσμίως, προσδιορίζουν σήμερα, σημαντικά, την πολιτική σκέψη και πράξη και την αντίληψη των ανθρώπων και επηρεάζουν συνεχώς και περισσότερο την παγκόσμια πολική. Παράλληλα, η τεχνολογία και οι κίνδυνοι που επισείει η μη ορθολογική χρήση της, ενισχύουν τον προβληματισμό για το περιβάλλον και καθιστά ακόμη πιο εύθραυστες τις ισορροπίες που θα πρέπει να διατηρηθούν για να αποτραπεί το εφιαλτικό, αλλά βάσιμο σενάριο της επικείμενης ολοσχερούς εξαφάνισης κάθε μορφής ζωής από τον πλανήτη. Ο προβληματισμός για το γήινο περιβάλλον και τις πεπερασμένες δυνατότητες, ανοχές και αντοχές της γης είναι αρκετά παλιός. Διατυπώθηκε ήδη το 1798 από τον Thomas Malthus και από τότε συνέχισε να απασχολεί όλο και περισσότερο την ανθρωπότητα, ώσπου στην εποχή μας καταφάνηκαν για πρώτη φορά η έκταση και ο βαθμός επικινδυνότητας των περιβαλλοντικών προβλημάτων, όχι μεμονωμένα για κάποια περιοχή ή χώρα αλλά για τον πλανήτη συνολικά. Οι πρώτες ανησυχητικές ενδείξεις για τη διατάραξη των περιβαλλοντικών λειτουργιών άρχισαν να εκδηλώνονται μετά το Β Παγκόσμιο Πόλεμο, που εγκαινίασε μια καινούργια εποχή για την ανθρωπότητα: την τεχνολογική και πυρηνική. Η αλματώδης πρόοδος της τεχνολογίας και οι καινοτομίες που εισήγαγε στη βιομηχανική και πολεμική παραγωγή επέτειναν τον ανταγωνισμό ανάμεσα στα δύο μεγάλα πολιτικά, οικονομικά και στρατιωτικά στρατόπεδα της «ψυχροπολεμικής» περιόδου, το δυτικό και το ανατολικό, με δραματικές συνέπειες για το περιβάλλον. Όταν έληξε η περίοδος αυτή, συμβολικά με το γκρέμισμα του τείχους του Βερολίνου το 1989, ουσιαστικά με τη διάλυση της ΕΣΣΔ το 1992, η οικονομική και πολιτική κυριαρχία του δυτικού συνασπισμού (ΗΠΑ και Ευρωπαϊκή Ένωση) επισκιάστηκε από μια καινούργια δύναμη, την παγκοσμιοποίηση, που προέκυψε αβίαστα από τις τεχνολογικές εξελίξεις και την εξάλειψη των οικονομικών και εμπορικών φραγμών ανάμεσα στα κράτη. Η συμβολή της παγκοσμιοποίησης στην υπόθεση του περιβάλλοντος ήταν ταυτόχρονα θετική και αρνητική. Η ανάδειξη παγκόσμιων οικονομικά και πολιτικά ισχυρών κέντρων αποφάσεων, ως αποτέλεσμα της επικράτησης σε παγκόσμιο επίπεδο του συστήματος της οικονομίας της αγοράς, η συρρίκνωση του δημόσιου χώρου προς όφελος του ιδιωτικού και η πολιτισμική κυριαρχία του καταναλωτικού τρόπου ζωής, όξυναν τα περιβαλλοντικά προβλήματα και δυσχέραναν την προώθηση λύσεων. Από την άλλη όμως πλευρά, η αντίληψη του κόσμου ως ενιαίου, η οργανωτική και λειτουργική ενοποίησή του και η οικουμενικοποίηση της γνώσης, της πληροφορίας και της εμπειρίας, διευκόλυναν σημαντικά την καλύτερη διαχείριση του περιβάλλοντος και τη συνειδητοποίηση της ανάγκης προστασίας του. Το πρόβλημα του περιβάλλοντος καθίσταται βαθμιαία το σημαντικότερο ίσως πρόβλημα ασφάλειας που αντιμετωπίζει ο κόσμος 1. 1 Ευστράτιος Αλμπάνης, «Παγκοσμιοποίηση», εκδόσεις Τροχαλία, Αθήνα

2 Η επιδείνωση του περιβάλλοντος έχει τεράστιες επιπτώσεις σε όλα τα πεδία δράσης του ανθρώπου. Παρόλο που τα κίνητρα της καταστροφής του προβάλλοντος είναι κυρίως οικονομικά είτε με άμεσο (οικονομικές δραστηριότητες) είτε με έμμεσο τρόπο (ένοπλες συρράξεις, πώληση πυρηνικών όπλων), τα περιβαλλοντικά προβλήματα πλήττουν σοβαρά την οικονομία και την ανάπτυξη, δρώντας ανταποδοτικά σύμφωνα με το «φαινόμενο του μπούμερανγκ». Η μεγαλύτερη όμως απειλή σχετίζεται με την εξασθένιση των μηχανισμών υποστήριξης της ζωής, μέσα σε ελάχιστα κλάσματα μιας και μόνης στιγμής του γεωλογικού χρόνου, καθώς κλιμακώνεται η αθροιστική επίδραση των ανθρώπινων δραστηριοτήτων σε παγκόσμιο επίπεδο 2. Η εξάντληση των δυνατοτήτων του περιβάλλοντος δημιουργεί πρόβλημα επιβίωσης του πλανήτη και απειλεί να επαναφέρει την ανθρωπότητα σε κατάσταση αγώνα πάντων κατά πάντων, που οδηγεί αναπόδραστα στη βία και στον αλληλοσπαραγμό. Το πρόβλημα του περιβάλλοντος είναι πρόβλημα της ανθρωπότητας συνολικά, καθώς όλες οι χώρες λίγο ή πολύ, και οι ανεπτυγμένες και οι αναπτυσσόμενες, έχουν συμβάλει στη διαμόρφωση της σημερινής άθλιας κατάστασης, όπου ο τεχνολογικός πολιτισμός και η κοινωνία του υλισμού καταστρέφουν το βιολογικό πολιτισμό και την κοινωνία της αρμονικής συνύπαρξης των έμβιων όντων, διαστρέφοντας ολόκληρο το σύστημα αξιών της φύσης, που αν και σκληρό στην ουσία του, είναι εντούτοις σοφά διαρθρωμένο, ώστε να εξασφαλίζει τη συνέχιση της ζωής. Η διεθνοποίηση των περιβαλλοντικών προβλημάτων έδειξε πόσο έντονη είναι η αλληλεξάρτηση των κρατών και πόσο μεγάλη είναι η αλληλεπίδραση των ρυπογόνων δραστηριοτήτων τους, με κλιμάκωση από τοπικό-περιφερειακό επίπεδο (π.χ. διασυνοριακή ρύπανση) σε παγκόσμιο (π.χ. φαινόμενο του θερμοκηπίου). Αναπόφευκτες είναι λοιπόν οι εντάσεις που δημιουργούνται μέσα στους κόλπους της διεθνούς κοινότητας σε σχέση με το περιβάλλον, και αφορούν τα λεγόμενα «παγκόσμια κοινά», δηλ. συλλογικά αγαθά της ανθρωπότητας, τον έλεγχο των φυσικών πόρων και των ενεργειακών πηγών, και τις στρατιωτικές δράσεις επί του περιβάλλοντος που μπορεί είτε να είναι αποτέλεσμα των δυο προηγούμενων παραγόντων έντασης, είτε να συνιστούν επίδειξη πολιτικοοικονομικής ισχύος των κρατών. Η συνειδητοποίηση της σοβαρότητας των περιβαλλοντικών προβλημάτων από κράτη και άτομα οδήγησε στην ανάληψη δράσεων υπέρ της προστασίας του. Κράτη, Διεθνείς Οργανισμοί και Περιβαλλοντικές Οργανώσεις πολιτών συμβάλλουν στην προσπάθεια αντιμετώπισης της δραματικής υποβάθμισης του περιβάλλοντος, εγχείρημα όχι και τόσο εύκολο αφού απαιτείται συντονισμός δράσεων και ουσιαστική συνεργασία. Πάνω απ όλα όμως χρειάζεται η πολιτική βούληση των κρατών, που τις περισσότερες δυστυχώς φορές προτάσσουν την οικονομική τους ανάπτυξη άνω από την προστασία του περιβάλλοντος. Η σύγκρουση ανάπτυξης και περιβάλλοντος είναι ιδιαίτερα έντονη στις αναπτυσσόμενες χώρες που προσπαθούν υπό την πίεση των τεράστιων δομικών τους προβλημάτων και υπό το άγχος της αποπληρωμής του εξωτερικού τους χρέους, να ακολουθήσουν την εξελικτική πορεία των ανεπτυγμένων κρατών. Το πρόβλημα του περιβάλλοντος απαιτεί ουσιαστική και αποτελεσματική αντιμετώπιση, που προϋποθέτει βούληση και δράση. Θα πρέπει να αναθεωρηθεί η αντίληψη του ανθρώπου για τη φύση ως μέσο ικανοποίησης των εγωιστικών του επιδιώξεων και ως χώρο απόθεσης των καταλοίπων της εκβιομηχάνισης και του 2 A. J. Mc Michael, «Ο πλανήτης σε κρίσιμη καμπή», μετάφραση Ελένη Ιωαννίδου, εκδόσεις Λυχνός, Αθήνα

3 καταναλωτισμού, και να αντικατασταθεί από τη θεώρησή της ως τροφοδότη της ζωής. Απαιτείται η διαμόρφωση ενός συνόλου προτεραιοτήτων που θα εξασφαλίσουν τη μετάβαση από την αθροιστική καταστροφή του περιβάλλοντος και των βιολογικού μηχανισμού προς εκείνη τη μορφή διαχείρισης η οποία θα επιτυγχάνει τη διατήρησή τους. 3

4 1 Το περιβάλλον ως εστία εντάσεων των σύγχρονων διεθνών σχέσεων 1.1 Πεδία έντασης Η σύγκρουση οικονομίας και περιβάλλοντος αποτελεί την αφετηρία των προβλημάτων του περιβάλλοντος και τη βασικότερη εστία εντάσεων ανάμεσα στα υποκείμενα του διεθνούς δικαίου, κυρίως τα κράτη, τους διεθνείς οργανισμούς και τις μη κυβερνητικές οργανώσεις. Η κυριαρχία της αγοράς, η ενίσχυση του ανταγωνισμού και του ατομικού ωφελιμισμού, το δίλημμα της ένταξης και του αποκλεισμού (για τα αναπτυσσόμενα κράτη) και η ανάδειξη νέων, παγκόσμιων οικονομικών και πολιτικών διεθνών υποκειμένων, αναμένεται ότι θα καταστήσουν εντονότερη τη σύγκρουση αυτή και θα οξύνουν σημαντικά τα προβλήματα του περιβάλλοντος, εκτός αν η τεχνολογία κατορθώσει να δώσει ριζικές λύσεις, που θα εκτονώσουν το πρόβλημα, χωρίς να το μεταθέσουν σε άλλους τομείς της ζωής 3. Αποτέλεσμα των άνισων σχέσεων ισχύος των κρατών και της οικονομικής εκμετάλλευσης των φυσικών πόρων είναι η δημιουργία πεδίων εντάσεων στο περιβάλλον, που αντανακλούν την αυξημένη σημασία του στη σημερινή εποχή για τις διεθνείς σχέσεις. Πεδία εντάσεως δημιουργούνται όταν τίθενται ζητήματα όπως η διαχείριση και εκμετάλλευση των παγκοσμίων κοινών, η διαχείριση των φυσικών πόρων (ανανεώσιμων και μη) αλλά και όταν τα κράτη εμπλέκονται σε πολέμους, που μπορεί είτε να είναι αποτέλεσμα της διαμάχης για την πρόσβαση στους φυσικούς πόρους είτε να συνιστούν εκδηλώσεις στρατιωτικής ισχύος και οικονομικής και πολιτικής κυριαρχίας. Παρακάτω εξετάζονται επιμέρους τα πεδία εντάσεως Τα παγκόσμια κοινά Από οικονομική άποψη, τα Παγκόσμια Κοινά αποτελούν κατηγορία αγαθών στα οποία έχουν όλοι πρόσβαση και τα οποία καταναλώνουν από κοινού όλοι. Σύμφωνα με τον ορισμό που διατυπώθηκε στην Απόφαση 2749 της Γενικής Συνέλευσης των Ηνωμένων Εθνών, το 1970: «Οι ωκεανοί και το υπέδαφός τους, καθώς και οι φυσικοί πόροι που εμπεριέχουν, αποτελούν την Κοινή Κληρονομιά της ανθρωπότητας. Η περιοχή αυτή δε μπορεί να καταστεί αντικείμενο οικειοποίησης από κράτη ή άτομα και ως εκ τούτου, κανένα κράτος δεν μπορεί να επικαλεστεί ή να εξασκήσει κυριαρχικά δικαιώματα επάνω σ αυτή». Κατά διασταλτική ερμηνεία, ο όρος «Κοινή Κληρονομιά της ανθρωπότητας» μπορεί να συμπεριλάβει ολόκληρο το οικοσύστημα πάνω στο οποίο βασίζεται η ζωή του 3 Ευστράτιος Αλμπάνης, «Παγκοσμιοποίηση», εκδόσεις Τροχαλία, Αθήνα

5 πλανήτη: ορυκτά, ενεργειακές πηγές, οξυγόνο, φυτικούς και ζωικούς οργανισμούς και άλλους φυσικούς πόρους 4. Στα παγκόσμια κοινά ανήκει επίσης ο ατμοσφαιρικός αέρας και το διάστημα. Τα παγκόσμια κοινά ανήκουν σε όλα τα έθνη του κόσμου και όλα τα έθνη εξαρτώνται από αυτά. Αποτελούν κατηγορία συλλογικών αγαθών και παρουσιάζουν τα εξής δύο χαρακτηριστικά: α) χαρακτηρίζονται από αδιαιρετότητα στη κατανάλωσή τους, δηλ. η ίδια φυσική μονάδα του αγαθού μπορεί να εξυπηρετεί πολλούς συγχρόνως, και β) δε μπορεί να εφαρμοστεί σ αυτά η αρχή του αποκλεισμού, δηλ. ο καθένας μπορεί να τα χρησιμοποιεί και να απολαμβάνει τις υπηρεσίες τους, καθώς τα αγαθά αυτά έχουν την ιδιότητα να μην είναι επιδεκτικά ιδιοποίησης 5. Οι εντάσεις που αφορούν τα παγκόσμια κοινά σχετίζονται με τη νομική φύση των δικαιωμάτων διαχείρισής και εκμετάλλευσής τους. Για παράδειγμα, η θάλασσες, οι οποίες καλύπτουν το 70% της επιφάνειας του πλανήτη, ανήκουν στα κυριότερα κοινά περιουσιακά στοιχεία της ανθρωπότητας. Προσβάλλονται όμως από τα βιομηχανικά και οικιακά απόβλητα, τις πετρελαιοκηλίδες και τις διαρροές πετρελαίου, την υπεραλίευση και τις αδικαιολόγητες ενέργειες καταστροφής (όπως πρακτικές αλιείας με δίχτυα επιφάνειας από Ιάπωνες και Ταϊβανούς, που πρόσφατα κηρύχθηκε παράνομη). Τα κράτη προτιμούν να απορρίπτουν τα απόβλητά τους σε περιοχές της θάλασσας που χαρακτηρίζονται ως παγκόσμια κοινά, παρά σε χώρους της εδαφικής τους κυριαρχίας, θεωρώντας πως η παραδοσιακή αντίληψη της «ελευθερίας των θαλασσών» τους δίνει το δικαίωμα να ανάγουν τα περιβαλλοντικά τους προβλήματα σε συλλογική υπόθεση. Η συνθήκη για το Δίκαιο της θάλασσας, που υπογράφηκε το 1982, κατοχύρωσε υπέρ όλων των κρατών (παράκτιων και περίκλειστων) διάφορες εκδηλώσεις ελευθερίας στην ανοιχτή θάλασσα: ελευθερία της ναυσιπλοΐας, ελευθερία της υπέρπτησης, ελευθερία τοποθέτησης υποθαλάσσιων καλωδίων και σωληναγωγών, ελευθερία κατασκευής τεχνητών νησιών, ελευθερία της αλιείας και ελευθερία της επιστημονικής έρευνας 6. Οι ελευθερίες όμως αυτές δεν είναι απεριόριστες αλλά διέπονται από μια βασική αρχή, που ισχύει για όλα τα παγκόσμια κοινά: την αρχή της ισόρροπης άσκησης δικαιωμάτων και υποχρεώσεων. Σύμφωνα με αυτή την αρχή, τα κράτη οφείλουν κατά την άσκηση στων δικαιωμάτων τους να λαμβάνουν υπόψη τα δικαιώματα και τα νόμιμα συμφέροντα των υπόλοιπων κρατών 7. Στην πράξη όμως δεν εφαρμόζεται η αρχή αυτή αλλά μάλλον το δίκαιο του οικονομικά ισχυρότερου και τεχνολογικά ικανότερου, καθώς τα πιο ανεπτυγμένα κράτη, που διαθέτουν π.χ. καλύτερους εμπορικούς και αλιευτικούς στόλους ή καλύτερο τεχνολογικό επίπεδο έχουν μεγαλύτερη πρόσβαση στην ανοιχτή θάλασσα και στους ωκεανούς, όπου μπορούν να απορρίπτουν βιομηχανικά κατάλοιπα, εκρηκτικές ύλες, χημικά προϊόντα και ραδιενεργές ουσίες, να κάνουν πυρηνικές δοκιμές (συνήθης πρακτική έως το 1972), να καθαρίζουν τις δεξαμενές των πετρελαιοφόρων τους και έτσι να εκλύουν τα κατάλοιπα του πετρελαίου, να προκαλούν ατυχήματα από τη μεταφορά πετρελαίου κ.α. Την ίδια στιγμή, μπορούν 4 Frederic Pearson J. Martin Rochester, International Relations. The global condition in the late twentieth century, Random House Δ. Π. Καράγιωργας, «Δημόσια Οικονομική Ι. Οι οικονομικές λειτουργίες του κράτους», εκδόσεις Παπαζήση, Αθήνα Εμμανουήλ Ρούκουνας, «Διεθνές Δίκαιο ΙΙ. Δίκαιο της θάλασσας», εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα Κ. Ιωάννου Α. Στρατή, «Εισηγήσεις δικαίου της θάλασσας. Τόμος Α», εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα

6 να εκμεταλλεύονται τους φυσικούς πόρους της ανοιχτής θάλασσας, δηλ. να αλιεύουν, να εξορύσσουν πετρέλαιο, φυσικό αέριο και κοιτάσματα ορυκτών από το διεθνή βυθό και να προβαίνουν σε επιστημονική έρευνα για την καλύτερη αξιοποίησή τους. Το ίδιο ισχύει και για την ατμόσφαιρα, στην οποία τα ανεπτυγμένα κράτη, με τις ποικίλες βιομηχανικές τους δραστηριότητες, διοχετεύουν ατμοσφαιρικούς ρύπους σε ποσότητες που μπορούν να επηρεάσουν τη δομή, τη σύσταση ή τα χαρακτηριστικά της. Με αυτή όμως την πρακτική επιδεινώνουν το «φαινόμενο του θερμοκηπίου» και περιορίζουν το δικαίωμα των αναπτυσσόμενων χωρών να εκπέμπουν ανθρωπογενή αέρια θερμοκηπίου, ως αναγκαίο κακό των προσπαθειών τους για ανάπτυξη και άνοδο του βιοτικού τους επιπέδου 8. Το ίδιο συμβαίνει και στην περίπτωση της όξινης βροχής, όπου η ρυπογόνος δραστηριότητα ορισμένων χωρών έχει ως αποτέλεσμα την υποβάθμιση άλλων περιοχών του πλανήτη, δείχνοντας ότι τα παγκόσμια περιβαλλοντικά προβλήματα συνδέονται άμεσα με τα τοπικά και περιφερειακά προβλήματα. Αναπόφευκτα λοιπόν δημιουργούνται εντάσεις στους κόλπους της διεθνούς κοινότητας, καθώς τα παγκόσμια κοινά ανήκουν σε όλους και όλοι διεκδικούν το δικαίωμα της ίσης και ισόρροπης διαχείρισης και εκμετάλλευσής τους. Τη συλλογικότητα όμως των αγαθών αυτών την αντιλαμβάνονται μόνο ως κοινή προσπάθεια προστασίας τους από διάφορες ρυπαντικές ενέργειες) και όχι ως κοινή χρήση και συνδιαχείριση Οι φυσικοί πόροι και οι πηγές ενέργειας Οι φυσικοί πόροι περιλαμβάνουν όλο το ζωντανό και μη ζωντανό μέρος της φύσης, που είναι ή θα μπορούσε να είναι χρήσιμο στον άνθρωπο 9. Διακρίνονται σε τρεις κατηγορίες: α) πρωτογενείς: περιλαμβάνουν όλες τις βασικές πηγές ενέργειας, τη γη, το νερό, την ατμόσφαιρα, τον ήλιο, τον αέρα και τα χημικά στοιχεία από τα οποία αποτελείται η ζωή στη γη, το οξυγόνο, τον άνθρακα και το υδρογόνο. β) δευτερογενείς: προήλθαν από τη συμβολή των πρωτογενών και περιλαμβάνουν τα ζώα, τα φυτά και τα ορυκτά. γ) τριτογενείς: είναι αποτέλεσμα των ανθρώπινων επεμβάσεων στις δύο προηγούμενες κατηγορίες, που με τη βοήθεια των τεχνολογικών ανακαλύψεων μετασχημάτισε σε προϊόντα προέλευσης ζωικής (π.χ. δέρμα, μαλλί, τρόφιμα) και φυτικής (π.χ. επεξεργασμένα τρόφιμα, κλωστοϋφαντουργικές ίνες, φαρμακευτικές ουσίες, ξυλεία, χαρτί) και προϊόντα από την εξόρυξη και εκμετάλλευση των ορυκτών (όπως μεταλλεύματα, κεραμικά, γυαλί, τσιμέντο, πετρέλαιο) 10. Οι φυσικοί πόροι διακρίνονται επίσης σε ανανεώσιμους και μη. Ανανεώσιμοι φυσικοί πόροι είναι οι πρωτογενείς, όπως ο αέρας, ο ήλιος και το νερό, που βρίσκονται σε ανανεώσιμα αποθέματα με φυσικές ή ανθρωπογενείς διαδικασίες. 8 Η προβληματική που αφορά το λεγόμενο «δικαίωμα στη μόλυνση» των αναπτυσσόμενων κρατών εξετάζεται αναλυτικά στο κεφάλαιο 4 9 Γεώργιος Κώττης, «Οικονομική της προστασίας του περιβάλλοντος», εκδόσεις Παπαζήση, Αθήνα Frederic Pearson J. Martin Rochester, International Relations. The global condition in the late twentieth century, Random House

7 Μη ανανεώσιμοι φυσικοί πόροι είναι ορυκτές ύλες, μεταλλεύματα και ενεργειακές πηγές όπως το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο, τα αποθέματα των οποίων είναι περιορισμένα. Βασικά οικονομικά ερωτήματα σχετικά με τους φυσικούς πόρους είναι αν η προσφορά τους είναι επαρκής για να εξασφαλίζει την οικονομική ανάπτυξη, αν παρουσιάζεται τάση εξάντλησης των αποθεμάτων τους και ποιος είναι ο οικονομικά ορθότερος τρόπος διαχείρισής τους. Τις τελευταίες δεκαετίες, παρουσιάστηκε ο κίνδυνος της εξάντλησης των κυριότερων φυσικών πόρων, όπως του εδάφους, του νερού, των ενεργειακών πηγών και των ορυκτών καυσίμων, όπως το πετρέλαιο και ο άνθρακας. Καθώς οι φυσικοί πόροι ρυπαίνονται (έδαφος, νερό, αέρας) και ελαττώνονται τα αποθέματά τους εξαιτίας της εξάντλησης τους από την υπερβολική χρήση τους (ορυκτά, μεταλλεύματα, καύσιμα), η απειλή μιας μελλοντικής απώλειάς τους γίνεται όλο και πιο ορατή. Ιδιαίτερα έντονο είναι το πρόβλημα της ανεπάρκειας των μη ανανεώσιμων φυσικών πόρων, λόγω της αδυναμίας ανανέωσης τους. Η μαζική κατανάλωση τέτοιων πόρων, που άρχισε στη διάρκεια της βιομηχανικής επανάστασης, συνδέθηκε με την οικονομική ανάπτυξη και μεγέθυνση των κρατών. Κατά τις τελευταίες δεκαετίες η παγκόσμια ζήτηση ορυκτών όλων των ειδών αυξήθηκε με ρυθμό πενταπλάσιο τουλάχιστον από το ρυθμό της πληθυσμιακής αύξησης 11. Η κατανάλωση ορυκτών υλών είναι ιδιαίτερα μεγάλη στη Δυτική Ευρώπη και την Ιαπωνία που βασίζονται στις εισαγωγές για να ικανοποιήσουν το 90% των αναγκών τους σε ορισμένες βιομηχανικές πρώτες ύλες. Ακόμη και οι Η.Π.Α., που είναι χώρα παραγωγής μη καύσιμων ορυκτών, εισάγει ορυκτές ύλες για να μπορέσει να καλύψει τις όλο και μεγαλύτερες ανάγκες της, ως μεγάλος οικονομικός παίκτης στη διεθνή εμπορική σκηνή.. Ένα ζήτημα που προκαλεί εντάσεις και εγείρει ανησυχίες είναι το ενεργειακό. Καθώς αυξάνεται η κατανάλωση ενέργειας από ανεπτυγμένες και αναπτυσσόμενες χώρες, η πίεση για τις μη ανανεώσιμες πηγές ενέργειας γίνεται όλο και πιο ασφυκτική. Μόνο οι Η.Π.Α., που συγκεντρώνουν το 6% του παγκόσμιου πληθυσμού, αποσπούν το 30% της ετήσιας παγκόσμια κατανάλωσης ενέργειας 12. Οι κίνδυνοι εξάντλησης των αποθεμάτων άνθρακα, πετρελαίου και φυσικού αερίου, των πιο διαδεδομένων δηλ. πηγών ενέργειας, είναι πάντα ορατοί. Έχουν γίνει πολλές προσπάθειες για τον υπολογισμό του ρυθμού εξάντλησης των αποθεμάτων ορυκτών πόρων, υπό διάφορες παραδοχές. Μα μελέτη που προκάλεσε μεγάλη ανησυχία και αποτέλεσε την αφετηρία του συστηματικού περιβαλλοντικού προβληματισμού, δημοσιεύτηκε το 1972, από το λεγόμενο «Όμιλο της Ρώμης», υπό τον τίτλο «The limits to growth» 13. Η μελέτη αυτή προειδοποιούσε για τον κίνδυνο κατάρρευσης του σύγχρονου πολιτισμού, κάτω από την πίεση της ραγδαίας αύξησης του πληθυσμού της γης και τις επιπτώσεις των ανεξέλεγκτων ρυθμών ανάπτυξης, που εξαντλούν βαθμιαία το γήινο περιβάλλον και τις ανοχές του. Εντούτοις, όπως απέδειξαν και οι πετρελαϊκές κρίσεις της δεκαετίας του 1970, το πρόβλημα της εξάντλησης των μη ανανεώσιμων πηγών ενέργειας δεν είναι τόσο 11 Γεώργιος Κώττης Αθηνά Πετράκη- Κώττη, «Σύγχρονα οικονομικά θέματα», εκδόσεις Παπαζήση, Αθήνα 1995, σελ Frederic Pearson J. Martin Rochester, International Relations. The global condition in the late twentieth century, Random House Meadows D. H. and others, The limits to growth, Universe Books, New York

8 αποτέλεσμα φυσικών παραγόντων όσο συνάρτηση πολιτικών και οικονομικών σκοπιμοτήτων και υπολογισμών. Οι τεχνολογικές βελτιώσεις μπορούν να επηρεάσουν τη έρευνα για νέα αποθέματα ορυκτών και την εξόρυξη ή την επεξεργασία τους. Υποστηρίζεται δε ότι ένα μεγάλο μέρος της μάζας του πλανήτη 14 δεν έχει ερευνηθεί λεπτομερώς και επομένως όταν ερευνηθεί προσεκτικότερα και με πιο εξελιγμένα μέσα, είναι πολύ πιθανό ότι θα αποκαλυφθεί η ύπαρξη σημαντικών νέων κοιτασμάτων, των περισσότερων, αν όχι όλων, ορυκτών. Την καλύτερη απάντηση στο ενεργειακό πρόβλημα δίνουν οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, δηλ. η ηλιακή, αιολική, γεωθερμική, καθώς όμως απαιτούνται κεφάλαια και έρευνες για την κατάλληλη αξιοποίησή τους, τα κράτη εμφανίζονται διστακτικά και προτιμούν για διάφορους λόγους (οικονομικά συμφέροντα, πολιτικές σκοπιμότητες) να καταφεύγουν στη χρήση του πετρελαίου, του άνθρακα, του φυσικού αερίου και της πυρηνικής ενέργειας. Η πυρηνική ενέργεια παρουσιάζει δύο πολύ βασικά μειονεκτήματα: βασίζεται σε καύσιμη ύλη που προέρχεται από πεπερασμένες, μη ανανεώσιμες ποσότητες ουράνιου, και, όπως απέδειξε το ατύχημα του πυρηνικού εργοστασίου Τσερνομπίλ το 1986, δεν είναι εύκολο να ελεγχθούν τα ραδιενεργά στοιχεία που χρησιμοποιούνται για την παραγωγή της. Ο βαθμός επικινδυνότητας που παρουσιάζει με του υπάρχον επίπεδο τεχνολογίας είναι πολύ υψηλότερος από τις υπόλοιπες πηγές ενέργειας, αφού και το παραμικρό λάθος μπορεί να προκαλέσει αστραπιαία τον αφανισμό της ζωής σε πολύ μεγάλες περιοχές του πλανήτη. Καθώς το ενεργειακό ζήτημα είναι συνδεδεμένο όχι απλώς και μόνο με τα οικονομικά συμφέροντα των κρατών αλλά με την ίδια την ύπαρξη του ανθρώπου, το πρόβλημα της ορθολογικής διαχείρισης του παρουσιάζει έντονο ενδιαφέρον όχι μόνο για τα κράτη (βιομηχανικά και αναπτυσσόμενα, ενεργειακώς πλούσια και ενεργειακώς ενδεή, παρόχθια και περίκλειστα) αλλά και για τους διεθνείς περιβαλλοντικούς οργανισμούς, τις μη κυβερνητικές οργανώσεις (οικολογικές οργανώσεις) και τους ιδιώτες (εξωκρατικές ομάδες συμφερόντων, πολυεθνικές εταιρείες). Ενώ και ο Βορράς και ο Νότος αναγνωρίζουν τη σημασία της διαφύλαξης των φυσικών πόρων, διαφωνούν στον τρόπο διαχείρισης τους. Ο φτωχός αναπτυσσόμενος Νότος θεωρεί πως να πρέπει να υπάρξει συνδιαχείριση των φυσικών πόρων μέσω διεθνών περιβαλλοντικών οργανισμών, στα πλαίσια μια παγκόσμιας ανακατανομής πλούτου. Συχνά βασίζουν τα επιχειρήματα τους στην «κοινή κληρονομιά της ανθρωπότητας» και κατηγορούν στις ανεπτυγμένες χώρες για σφετερισμό των φυσικών πόρων μέσω των πολυεθνικών τους εταιρειών. Από την άλλη πλευρά, οι πλούσιες χώρες, που επιζητούν περαιτέρω οικονομική μεγέθυνση, ερίζουν μεταξύ τους για τα δικαιώματα ιδιοκτησίας και εκμετάλλευσης των φυσικών πόρων, καθώς και για τις προτεραιότητες διατήρησης και προστασίας του περιβάλλοντος, έλεγχου της ρύπανσης, βιομηχανικής εξάπλωσης και οικονομικής μεγέθυνσης, και ενεργειακής αυτάρκειας Τέτοιες περιοχές αποτελούν η υφαλοκρηπίδα και ο διεθνής βυθός, όπου υπάρχουν μεγάλα αποθέματα πετρελαίου, άνθρακα, μαγνήσιου, νικέλιου, κοβάλτιου, χαλκού και άλλων πολύτιμων μετάλλων 15 Frederic Pearson J. Martin Rochester, International Relations. The global condition in the late twentieth century, Random House

9 1.1.3 Πόλεμος και περιβάλλον Επί πολλές χιλιετίες ο πόλεμος αποτελούσε τον παραδοσιακό τρόπο επίλυσης των διαφορών, σε τοπική συνήθως κλίμακα. Οι τεχνολογικές μεταβολές που σημειώθηκαν κατά τη διάρκεια του 20ου αιώνα, όπου ξεχωρίζει η ανακάλυψη των πυρηνικών όπλων, επέτρεψαν τη διεθνοποίησης των συρράξεων και τη δυνατότητα μαζικής καταστροφής. Ο πόλεμος δεν αποτελεί πλέον τύπο συμπεριφοράς που προορίζεται για την επίλυση διαφορών και στοχεύει στην κατάκτηση του αντιπάλου αλλά έχει μεταμορφωθεί σε επιχείρηση καταστροφής και μέσο, πολλές φορές, οικονομικής πολιτικής. Καθώς η βία και η απειλή της καταστροφής αποτελούν ένα πολύ αποτελεσματικό τρόπο επιβολής και εξαναγκασμού αναγνώρισης ισχύος, ο πόλεμος εμπορευματοποιήθηκε και εξελίχθηκε σε ένα άμεσα εμπορεύσιμο προϊόν, με δυνατότητες εξαγωγής και μεγάλα περιθώρια κέρδους. Η πολεμική βιομηχανία αποτελεί ένα πολύ αποδοτικό τομέα της οικονομίας, στον οποίο δαπανούνται τεράστια ποσά για έρευνα και ανάπτυξη, πολύ μεγαλύτερα από αυτά που διατίθενται για την εκπαίδευση και την υγεία. Στη σημερινή εποχή, οι πόλεμοι χωρίζονται σε δύο κατηγορίες: α) σ αυτούς που είναι φυσικό αποτέλεσμα των εντάσεων για την πρόσβαση στους μειούμενους φυσικούς πόρους, στους οποίους βασίζεται η επιβίωση, και οι οποίοι είναι μη ελέγξιμοι και β) σ αυτούς που είναι τεχνητοί για να ασκήσουν πολιτική και οικονομική πίεση και ταυτόχρονα να αποφέρουν κέρδη σ αυτούς που τους δημιούργησαν. Στην πρώτη περίπτωση φυσικοί πόροι όπως τα ορυκτά καύσιμα, οι υδάτινοι πόροι, οι καλλιεργήσιμες εκτάσεις και οι τόποι αλιείας αποτελούν ήδη εστίες ένοπλων συγκρούσεων. Τα παραδείγματα είναι πολλά, με πιο πρόσφατο τον Πόλεμο του κόλπου, όπου το Ιράκ ήθελε να αποκτήσει τον έλεγχο των πετρελαιοπηγών του Κουβέιτ, ενώ οι Η.Π.Α. δε μπορούσαν να επιτρέψουν παρόμοια αποσταθεροποιητική μετατόπιση του ελέγχου μιας από τις βασικότερες πηγές ενέργειας της δυτικής οικονομίας. Όπως αναφέρει η Έκθεση της Διεθνούς Επιτροπής Περιβάλλοντος και ανάπτυξης (WCED): «Η συνεχιζόμενη και επεκτεινόμενη περιβαλλοντική κρίση αποτελεί απειλή για την εθνική ασφάλεια ακόμη και για την επιβίωση- η οποία μπορεί να είναι μεγαλύτερη εκείνης που προέρχεται από εξοπλισμένους, άσχημα διακείμενους γείτονες και εχθρικούς συνασπισμούς. Ήδη, σε ορισμένες περιοχές της Λατινικής Αμερικής, της Ασίας, της Μέσης Ανατολής και της Αφρικής, η περιβαλλοντική υποβάθμιση καθίσταται πηγή πολιτικών αναταραχών και διεθνών εντάσεων, Οι συνέπειες των κλιματολογικών μεταβολών θα είναι κατά πάσα πιθανότητα άνισες: θα διαταράξουν τα αγροτικά συστήματα σε περιοχές οι οποίες παρέχουν μεγάλο μέρος της παγκόσμιας συγκομιδής δημητριακών, ενδέχεται δε να προκαλέσουν μαζικές μετακινήσεις πληθυσμών σε παροχές που ήδη ενδημεί η φτώχεια» 16. Η περιβαλλοντική υποβάθμιση και η σπανιότητα των φυσικών πόρων προάγουν το πόλεμο, ο οποίος, όταν ξεσπάσει, επιδεινώνει ακόμη περισσότερο την περιβαλλοντική υποβάθμιση και τη μείωση των φυσικών πόρων. Για παράδειγμα, τα τροπικά δάση του Βιετνάμ τα οποία επλήγησαν συστηματικά από τα χημικά όπλα των Η.Π.Α. θα χρειαστούν πολλές γενιές για να αναδημιουργηθούν ενώ μια από τις μεγαλύτερες οικολογικές καταστροφές από αργό πετρέλαιο σημειώθηκε το 1991 στην περιοχή του Περσικού Κόλπου κατά τη διάρκεια του Πόλεμου του κόλπου. 16 WCED, our common future, Oxford University Press, Oxford

10 Στη δεύτερη περίπτωση η αναπόσπαστη διασύνδεση της πολιτικής και οικονομικής κυριαρχίας με τη στρατιωτική ισχύ και η επιθυμία των χωρών για στρατιωτική ασφάλεια, ενθάρρυναν την εκμετάλλευση των τοπικών και περιφερειακών διενέξεων από χώρες με ανεπτυγμένη πολεμική βιομηχανία, όπως η Η.Π.Α. και παλιότερα η Σοβιετική Ένωση, με σκοπό την εμπορία όπλων. Η εκμετάλλευση αύτη αρχίζει από την υποδαύλιση των εχθροτήτων και την αύξηση των εντάσεων ανάμεσα σε χώρες με εδαφικές, εθνολογικές ή πολιτισμικές διαμάχες, όπου το σύνολο των δαπανών σε στρατιωτική εκπαίδευση κα όπλα αγγίζει κατά μέσο όρο το 10%περίπου του ΑΕΠ λόγω του διαρκούς φόβου κλιμάκωσης των εχθροπραξιών, και φτάνει μέχρι την τεχνητή πρόκληση πολέμων. Η ανάπτυξη της τεχνολογίας και η πρόοδος των θετικών επιστημών επέτρεψαν τον εμπλουτισμό της πολεμική μηχανής με όλη τη γκάμα όπλων μαζικής εξόντωσης κάθε μορφής ζωής στον πλανήτη. Το πυρηνικό οπλοστάσιο ενός και μόνο υποβρυχίου Trident είναι αρκετές χιλιάδες φορές ισχυρότερο από τη βόμβα ης Χιροσίμας. Το μέγεθος, η ένταση και η έκταση των πολέμων αυξάνονται, όπως αυξάνεται και ο αριθμός των θυμάτων τους, όχι τόσο από τις άμεσες συνέπειές τους όσο από τις έμμεσες που διαφαίνονται στο απώτερο μέλλον και επηρεάζουν περισσότερες γενιές ανθρώπων 17. Ο έντονα μηχανοποιημένος πόλεμος, με τις απαιτούμενες μακροχρόνιες προετοιμασίες και ασκήσεις προσομοίωσης, δαπανά για την κατασκευή, τη μεταφορά και τη λειτουργία των όπλων τεράστιες ποσότητες καυσίμων, τα οποία απελευθερώνουν στην ατμόσφαιρα διοξείδιο του άνθρακα 18. Ο πόλεμος όμως έχει και σημαντικές οικονομικές συνέπειες καθώς περιστέλλει το εμπόριο, καταστρέφει το αστικό περιβάλλον δίκτυα ύδρευσης και ηλεκτρισμού, κατοικίες, νοσοκομεία, σχολεία- και τα πολιτισμικά μνημεία, μολύνει τη γη, τα ύδατα και τον αέρα και έτσι καταστρέφει τη γεωργία, την κτηνοτροφία, την αλιεία και τη βιομηχανία (οι βιομηχανικές εγκαταστάσεις είναι ένας από τους πρώτους στόχους των βομβαρδισμών). Η πλέον πρόσφατη και θλιβερή απόδειξη των μεγάλων καταστροφών που επιφυλάσσει ο πόλεμος για το περιβάλλον και την ανθρωπότητα, το οικοσύστημα και την οικονομία, είναι ο πόλεμος των Νατοϊκών δυνάμεων με την Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Γιουγκοσλαβίας, το 1999, όπου ο κυνικός βομβαρδισμός της Σερβίας με τις λεγόμενες «έξυπνες βόμβες» από απεμπλουτισμένο ουράνιο, μόλυνε ανεπανόρθωτα με ραδιενέργεια μια πολύ μεγάλη περιοχή των Βαλκανίων, οι ολέθριες συνέπειες της οποίας θα διαφανούν στο άμεσο μέλλον 19. Με λίγα λόγια, ο πόλεμος εξοντώνει τη ζωή και τον πολιτισμό και το μόνο όφελος που αποφέρει είναι σε αυτούς που κατασκευάζουν και εμπορεύονται όπλα, που όμως θα αντιμετωπίσουν και οι ίδιοι αργότερα τις συνέπειες του καθώς η ιστορία διδάσκει ότι η πολιτική και οικονομική παντοκρατορία που βασίζεται στην φυσική και οικονομική εξόντωση του αντιπάλου δεν έχει μεγάλη διάρκεια ζωής. 17 Paul Gordon Lauren, War, Peace and the Environment, στο βιβλίο: International dimensions of the environmental crisis, edited by Richard Barett, Westview Press, Colorado A. J. Mc Michael, «Ο πλανήτης σε κρίσιμη καμπή», μετάφραση Ελένη Ιωαννίδου, εκδόσεις Λυχνός, Αθήνα Η Νατοϊκή συμμαχία ήταν πλήρως ενήμερη για την τραγική καταστροφή που θα σημειωνόταν στην περιοχή αλλά εντούτοις προχώρησε στους βομβαρδισμούς κατευθυνόμενη από τα γεωπολιτικά και οικονομικά συμφέροντα κυρίως των Η.Π.Α. 10

11 2 Η δραματική υποβάθμιση του περιβάλλοντος 2.1 Η εξέλιξη του περιβαλλοντικού προβλήματος Το γήινο περιβάλλον στα περίπου εκατομμύρια χρόνια ζωής του έχει υποστεί αναρίθμητες αλλαγές. Οι αλλαγές αυτές επήλθαν στα πλαίσια τριών γεωλογικών μεταβολών και φυσικών διεργασιών που διαμόρφωσαν το φυσικό περιβάλλον στη σημερινή του μορφή, παράλληλα όμως σημαντικές μεταβολές οφείλονται στην ιδιόμορφη εξελικτική πορεία ενός στοιχείου των φυσικών οικοσυστημάτων, του ανθρώπου 20. Οι ρίζες της σύγχρονης περιβαλλοντικής κρίσης εντοπίζονται κυρίως στις κοινωνικές και οικονομικές εξελίξεις στη Δυτική Ευρώπη, με κύριους σταθμούς την αγροτική επανάσταση, την αστικοποίηση και τη βιομηχανική επανάσταση. Η κρίση αυτή εξαπλώθηκε σταδιακά σε όλο τον κόσμο μέσω της επικράτησης των Ευρωπαϊκών κρατών στην παγκόσμια στρατιωτική, οικονομική, τεχνολογική και πολιτιστική σκηνή. Η περίοδος πριν τη βιομηχανική επανάσταση Ενώ αρχικά ο άνθρωπος αποτελούσε ένα σχετικά ομαλό λειτουργικό μέρος των φυσικών οικοσυστημάτων, σταδιακά, επεκτείνοντας τις παραγωγικές και καταναλωτικές του δραστηριότητες, εξελίχθηκε σε εξωγενές στοιχείο που περισσότερο επεμβαίνει στη φύση παρά επηρεάζεται απ αυτή σαν βιολογική μονάδα της. Η επέμβαση του ανθρώπου πάνω στη φύση είναι αποτέλεσμα των προσπαθειών του να ικανοποιήσει τις κοινωνικές, οικονομικές, πολιτιστικές κ.λ.π. ανάγκες του. Αρχικό αντικείμενο των επεμβάσεων αυτών ήταν το φυσικό περιβάλλον, αργότερα όμως και το ανθρωπογενές, ως προϊόν της πολιτισμικής του δράσης. Απόρροια της πολιτισμικής διαδικασίας του ανθρώπου υπήρξε η βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης αλλά και η δημιουργία κάποιων νέων προβλημάτων, σχετιζόμενων με το περιβάλλον και τις λειτουργίες του. Σε ορισμένους πολιτισμούς, όπως σε εκείνους των δυτικών χωρών, ο άνθρωπος ανέπτυξε μια εγωκεντρική νοοτροπία για το φυσικό περιβάλλον και, αντί να θεωρεί τον εαυτό του μέρος του περιβάλλοντος πίστεψε ότι αυτός υπερέχει από όλα τα άλλα πλάσματα της Δημιουργίας και ότι η υπόλοιπη φύση έχει δημιουργηθεί για τη δική του χρήση και απόλαυση Η εξελικτική αυτή πορεία περιγράφεται συνοπτικά και παραστατικά στο: Γκρήφαν Μόνικα, (επιμ.) Greenpeace, Αθήνα, Εκδόσεις μετά τη βροχή, 1986, σελ.7 21 Γεώργιος Κώττης Αθηνά Πετράκη-Κώττη, «Σύγχρονα οικονομικά θέματα», Αθήνα, εκδόσεις Παπαζήση, 1995, σελ

12 Βάσει της νοοτροπίας αυτής, ο άνθρωπος θεώρησε το φυσικό περιβάλλον σαν μια διαρκή πηγή πόρων (ενέργεια, πρώτες ύλες, τροφή, ψυχαγωγία) την οποία θα μπορούσε να εκμεταλλεύεται κατά βούληση. Η τοπικά συγκεντρωμένη εκμετάλλευση του περιβάλλοντος και η απόρριψη καταλοίπων, παρουσίαζε κάποιες φορές ορισμένα περιβαλλοντικά προβλήματα (όπως η ρύπανση του νερού στην αρχαία Ρώμη η καταστροφή του τοπίου στην περιοχή των ορυχείων στης Αρχαίας Σικελίας 22 ), επρόκειτο όμως για περιορισμένης κλίμακας προβλήματα και για μεμονωμένες περιπτώσεις. Τα πρώτα ουσιαστικά οικολογικά προβλήματα, εμφανίσθηκαν με την αγροτική επανάσταση και σε μικρότερο βαθμό με την ανάπτυξη της οικόσιτης κτηνοτροφίας, όπου προοιωνίζεται και η αστικοποίηση στης κοινωνικής οργάνωσης. Οι αρνητικές επεμβάσεις στο περιβάλλον και τα προβλήματα στο ανθρωπογενές περιβάλλον εξακολούθησαν και στο Μεσαίωνα μέχρι την απαρχή της βιομηχανικής επανάστασης (που τοποθετείται περίπου στα 1760). Τα περιβαλλοντικά προβλήματα την περίοδο αυτή αποκτούν μονιμότητα με περιοδικές οξύνσεις και εμφανή μεμονωμένα ή σωρευτικά αποτελέσματα, Όμως, η υποβάθμιση δεν είχε καθοριστικές για το μέλλον επιπτώσεις ενώ δεν απειλούσε μακροπρόθεσμα το περιβάλλον ή σημαντικά στοιχεία του σαν όρο ύπαρξης, ποιότητας ζωής και ανάπτυξης των ανθρώπινων κοινωνιών. Η περίοδος της βιομηχανικής επανάστασης Η βιομηχανική επανάσταση 23 είχε άμεσες και έμμεσες αρνητικές επιδράσεις στο περιβάλλον. Στις άμεσες ανήκει η καταστροφή φυσικών χώρων για εγκατάσταση του πληθυσμού και εξεύρεση πρώτων υλών και ενέργειας, η απόρριψη στο περιβάλλον άχρηστων υλικών, ενέργειας και ουσιών που δεν χρησιμοποιήθηκαν κ.λ.π. Αρνητικός συντελεστής για το περιβάλλον στην περίοδο αυτή ήταν η ύπαρξη των αστικό-φιλελεύθερων κρατών σαν νέα μορφή πολιτικής οργάνωσης. Στα πλαίσια της επιδίωξης αυξημένων οικονομικών μεγεθών το περιβάλλον αποτέλεσε μια οικονομική παράμετρο μείζονος σημασίας, όμως μόνο ως αντικείμενο εκμετάλλευσης και όχι προστασίας. Στις έμμεσες επιδράσεις εντάσσεται η καταλυτική επίδραση της βιομηχανικής επανάστασης στο φαινόμενο της αστικοποίησης, που εντάθηκε στα πλαίσια της στήριξης των βιομηχανικών δραστηριοτήτων. Παράλληλα, αναπτύχθηκε η μηχανοποίηση στης γεωργίας μέσα από τις αναγκαιότητες λειτουργίας της με μειωμένο εργατικό δυναμικό και παραγωγής μεγάλων ποσοτήτων γεωργικών προϊόντων για τα αστικά κέντρα. 22 Ο Ρωμαϊκός πολιτισμός θεωρείται ότι ήταν αυτός που επέφερε τις πιο εκτεταμένες και άμεσες επιδράσεις στο φυσικό περιβάλλον, ενώ παράλληλα παρουσιάσθηκαν σε συγκεκριμένες αστικές συγκεντρώσεις οξύτατα προβλήματα σε σχέση με το ανθρωπογενές περιβάλλον. 23 Με τον πολυσήμαντο όρο βιομηχανική επανάσταση εννοούμε μια διαδικασία που άρχισε στην Αγγλία το 1760 και έφερε ραγδαίες οικονομικές, τεχνολογικές, κοινωνικές και πολιτιστικές αλλαγές σε όλο το φάσμα του κοινωνικού χώρου. Τα βασικά χαρακτηριστικά της βιομηχανικής επανάστασης είναι η εισαγωγή του βιομηχανικού συστήματος και η αυτοματοποίηση και μηχανοποίηση της παραγωγής (που αντικατέστησε σε μεγάλο βαθμό τη χειρονακτική εργασία), η εισαγωγή νέων μορφών ενέργειας και η σημαντική εξέλιξη των μέσων μεταφοράς. 12

13 Ειδικότερα, η αναζήτηση χώρων εγκατάστασης βιομηχανιών καθώς και χώρων προμήθευσης πρώτων υλών και ενέργειας εξαφάνισαν ή υποβάθμισαν διάφορα φυσικά οικοσυστήματα. Η αστικοποίηση αναπτύχθηκε βίαια, σε βάρος του φυσικού περιβάλλοντος και χωρίς επαρκείς περιβαλλοντικές προϋποθέσεις με συνέπεια τη δημιουργία έντονων προβλημάτων ποιότητας ζωής, κυρίως σε χώρους μαζικής εγκατάστασης βιομηχανικού εργατικού δυναμικού. Παράλληλα, η αποικιοποίηση των άλλων ηπείρων από τα ισχυρά ευρωπαϊκά κράτη, που διέθεταν τα μεταφορικά μέσα, τον πλούτο και τη στρατιωτική ισχύ για την καθυπόταξη των «άγριων» κατοίκων των νέων εδαφών, είχε ως αποτέλεσμα την επέκταση των διαδικασιών βιομηχανοποίησης και αστικοποίησης και τη συνακόλουθη περιβαλλοντική υποβάθμιση. Το τραγικό δε είναι ότι η επιβολή με τη δύναμη των όπλων του ευρωπαϊκού πολιτισμού έγινε σε περιοχές της γης όπου οι αυτόχθονες κάτοικοι, αν και φαινομενικά απολίτιστοι (για τους Ευρωπαίους κατακτητές), εντούτοις είχαν αναπτύξει άλλες μορφές πολιτισμού, στηριζόμενες στην αρμονική συμβίωση με το περιβάλλον και το σεβασμό των αξιών του οικοσυστήματος 24. Σύγχρονα περιβαλλοντικά προβλήματα Ο εικοστός αιώνας, και κυρίως, η περίοδος μετά το δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο, εγκαινιάζουν μια καινούργια εποχή τεχνολογικής ανάπτυξης, ανόδου του βιοτικού επιπέδου και καταναλωτικής ευημερίας, αλλά και οξύτατων περιβαλλοντικών προβλημάτων τα οποία έχουν τα εξής χαρακτηριστικά: Α) ένταση και διάρκεια (είναι πολύ πιο έντονα σε σχέση με το παρελθόν και αποκτούν πλέον μόνιμο χαρακτήρα) Β) πολλαπλασιαστικά αποτελέσματα (το καθένα γεννά μια σειρά άλλων προβλημάτων που σχετίζονται με το αρχικό σε μια ατέλειωτη αλυσίδα αιτίαςαποτελέσματος) Γ) μεγάλη ταχύτητα διάδοσης (εμφανίζουν την τάση να ξεπερνούν την περιοχή στην οποία πρωτοεμφανίστηκαν, κάνοντας την εμφάνιση τους σε διαφορετικά σημεία του πλανήτη, είτε με την αρχική τους μορφή είτε ως διαφοροποιημένη συνέπειά της) Δ) αυξημένη επικινδυνότητα που απειλεί ολόκληρο τον πλανήτη με άμεση και ολοκληρωτική καταστροφή (η αλματώδης ανάπτυξη της τεχνολογίας υπήρξε το κουτί της Πανδώρας για τον άνθρωπο, απελευθερώνοντας δυνάμεις εξαιρετικά επικίνδυνες, όπως την πυρηνική ενέργεια, οι οποίες όπως αποδεικνύει η εμπειρία δύσκολα μπορούν να τιθασευτούν από τον άνθρωπο) Μερικές από τις κύριες μορφές των σύγχρονων προβλημάτων είναι οι παρακάτω: Ρύπανση-μόλυνση, υποβάθμιση και καταστροφή οικοσυστημάτων Καταχρηστική εκμετάλλευση και εξάντληση σημαντικών φυσικών πόρων (ανανεώσιμων και μη) Πληθυσμιακή υπερσυγκέντρωση σε αστικά κέντρα, που δημιουργεί προβληματική σχέση μεταξύ πληθυσμού και περιβάλλοντος (φυσικού και ανθρωπογενούς) 24 Είναι γεγονός ότι πολλοί λαοί, τελευταία υπολείμματα των παραπάνω πολιτισμών, ακόμη και σήμερα, όπου επιβιώνουν βιολογικά και πολιτιστικά κάτω από τρομακτικές δυσκολίες, επιμένουν να διατηρούν τα χαρακτηριστικά τους, και κυρίως την οικολογική τους συνείδηση, απορρίπτοντας το «δυτικό»τρόπο ζωής (aborigines της Αυστραλίας, γηγενείς των νησιών του Ειρηνικού, Ινδιάνοι της Β. και Ν. Αμερικής, Εσκιμώοι κ.λ.π.) 13

14 Εξαφάνιση ή μείωση ειδών της άγριας ζωής (χλωρίδα-πανίδα) σε τοπικό ή παγκόσμιο επίπεδο Διατάραξη γενικότερων φυσικών ισορροπιών Σπατάλη και φθορά σημαντικών στοιχείων για την ύπαρξη ζωής, όπως άνθρακα, υδρογόνου, οξυγόνου, αζώτου, θείου και φωσφόρου Υποβάθμιση και καταστροφή του ανθρωπογενούς περιβάλλοντος (δομημένου χώρου, μνημείων, καλλιτεχνικών δημιουργημάτων κ.λ.π.) Κίνδυνος χρήσης όπλων μαζικής καταστροφής (πυρηνικά, χημικά, βιολογικά) με αποτέλεσμα τη γενικευμένη εξαφάνιση κάθε μορφής ζωής σε περιφερειακό ή παγκόσμιο επίπεδο 2.2 Αίτια όξυνσης του περιβαλλοντικού προβλήματος Η πληθυσμιακή αύξηση Το εντυπωσιακότερο φαινόμενο της τελευταίας δεκαετίας του εικοστού αιώνα είναι η πρωτόγνωρη ετήσια αύξηση του ανθρώπινου πληθυσμού. Το τεράστιο κύμα αύξησης του πληθυσμού που παρατηρείται σήμερα, ενισχύεται από τη μείωση της παιδικής θνησιμότητας στα περισσότερα φτωχά και πολυπληθή κράτη, που αγωνίζονται για την οικονομική τους ανάπτυξη. Η αύξηση του πληθυσμού συνεπάγεται αύξηση της συνολικής οικονομικής δραστηριότητας, επομένως μεγαλύτερη παραγωγή και κατανάλωση προϊόντων και ενέργειας, καθώς και παραγωγή και απόρριψη μεγαλύτερων ποσοτήτων ανεπιθύμητων καταλοίπων. Στον αγροτικό τομέα η ανάγκη διατροφής μεγαλύτερου πληθυσμού αυξάνει την ανάγκη για χρησιμοποίηση χημικών λιπασμάτων και γεωργικών φαρμάκων για την αύξηση της γεωργικής παραγωγής. Επίσης, αποτελεί ένα από τους κύριους παράγοντες αστυφιλίας που, όπως θα δούμε, συνδέεται στενά με τη ρύπανση του περιβάλλοντος. Τέλος, με την αύξηση του πληθυσμού ένα αυξανόμενο ποσοστό της υπαίθρου και των ελεύθερων χώρων οικοπεδοποιείται και οι διαθέσιμοι για την ψυχαγωγία χώροι περιορίζονται σημαντικά, με αποτέλεσμα να ρυπαίνονται ακόμη περισσότερο. Ο υπερπληθυσμός έχει άμεση σχέση με τη φτώχεια, καθώς στα φτωχά και πολυπληθή κράτη του κόσμου το ένα τέταρτο σχεδόν των ανθρώπων ζουν σε συνθήκες «απόλυτης φτώχειας» 25, χωρίς να καλύπτει- ούτε είναι πιθανό να καλύψει τις στοιχειωδέστερες ανθρώπινες ανάγκες σε τροφή, ιματισμό και στέγαση. Ο υπερπληθυσμός και η φτώχεια έχουν δυσμενείς και συνυφαινόμενες περιβαλλοντικές συνέπειες, εκ των οποίων ορισμένες προέρχονται από την υπερφόρτιση που προκαλεί ο ανθρώπινος πληθυσμός όπως είναι, για παράδειγμα, οι 25 Το κριτήριο της «απόλυτης φτώχειας» που χρησιμοποιείται από τη Διεθνή Τράπεζα, αντιστοιχεί σε ετήσιο εισόδημα μικρότερο από 450 δολάρια ΗΠΑ. Ο Robert Mc Namara, όταν ήταν πρόεδρος της Διεθνούς Τράπεζας, περιέγραψε την απόλυτη φτώχεια ως «κατάσταση ζωής η οποία περιορίζεται σε τέτοιο βαθμό από τον υποσιτισμό, τον αναλφαβητισμό, τις ασθένειες, το άθλιο άμεσο περιβάλλον, την υψηλή βρεφική θνησιμότητα και τη μικρή προσδοκία επιβίωσης, ώστε είναι πέρα από κάθε λογικό ορισμό της ανθρώπινης αξιοπρέπειας». (Mc Namara RS, The Mc Namara Years at the World Bank: Major policy Addresses of Robert S. Mc Namara , Baltimore, Johns Hopkins University Press, 1981) 14

15 συνέπειες από την υπέρογκη χρήση άνθρακα στην Κίνα, από την εκπομπή μεθανίου στους ορυζώνες της Ινδίας και της Κίνας, και από την εκτεταμένη αποψίλωση των δασών σε ολόκληρο τον Τρίτο κόσμο. Άλλες είναι αποτέλεσμα κυρίως της φτώχειας (σε εθνικό και σε τοπικό επίπεδο)-όπως, για παράδειγμα, η κακή υγιεινή, η χρήση οριακών καλλιεργήσιμων εδαφών, η διάβρωση του εδάφους από την υπερβολική χρήση του, η υπερβολική υλοτόμηση, οι εμπρησμοί των δασών (για οικοπεδοποίηση), και η ανεξέλεγκτη βιομηχανική ρύπανση. Από την άποψη της ρύπανσης του περιβάλλοντος, το γεγονός ότι η πληθυσμιακή αύξηση είναι μεγάλη στις λιγότερο ανεπτυγμένες χώρες και όχι στις πλούσιες 26, μετριάζει κάπως τις συνολικές οικολογικές επιπτώσεις, καθώς ο μέσος κάτοικος μιας πλούσιας χώρας καταναλώνει το δεκαπλάσιο από τους κατοίκους των φτωχότερων περιοχών της γης, και σε πολύ μικρότερο χρονικό διάστημα. Εν τούτοις, η συνεχιζόμενη αύξηση του πληθυσμού σε όσα κράτη έχουν τις λιγότερες δυνατότητες ν αντεπεξέλθουν, και η επιταχυνόμενη φθορά του περιβάλλοντος λόγω υπερφόρτισης, εξάντλησης και ρύπανσης των οικοσυστημάτων, αναμένεται να καταστήσει πολλές περιοχές του κόσμου ακατάλληλες για διαβίωση Η αστικοποίηση του πληθυσμού Ο ρυθμός αύξησης του αστικού πληθυσμού στην υφήλιο είναι σχεδόν διπλάσιος εκείνου του συνολικού πληθυσμού. Οι ρυθμοί αστικοποίησης είναι υψηλότεροι στις αναπτυσσόμενες χώρες απ ό,τι στις ανεπτυγμένες. Σε ορισμένα όμως αναπτυσσόμενα κράτη, κυρίως Αφρικανικά, ο ρυθμός αστικοποίησης είναι πολύ υψηλός (έως και 10% ετησίως), καθώς οι εκτοπιζόμενοι φτωχοί αγρότες μεταναστεύουν στις πόλεις. Τη σημαντικότερη ένδειξη της επιταχυνόμενης αστικοποίησης παρέχει το γεγονός ότι δημιουργούνται πολύ μεγάλες πόλεις με πληθυσμό άνω των πέντε εκατομμυρίων. Όλες σχεδόν οι ταχύτατα αναπτυσσόμενες πόλεις του κόσμου βρίσκονται σε φτωχά κράτη και το ένα δεύτερο σχεδόν του αστικού πληθυσμού του Τρίτου Κόσμου ζει υπό συνθήκες εξαιρετικών στερήσεων 28. Σ αυτό το διογκούμενο πλήθος αναμένεται να προστεθούν και οι «περιβαλλοντικοί πρόσφυγες», οι οποίοι ανέρχονται ήδη σε εκατομμύρια, θα αυξηθεί δε επικίνδυνα η πυκνότητα του πληθυσμού στις κοινωνικά ευαίσθητες παρυφές των αστικών κέντρων. Η συγκέντρωση μεγάλου αριθμού ατόμων σε περιορισμένο χώρο συνεπάγεται μεγάλη συνολική παραγωγή και κατανάλωση προϊόντων και δημιουργία υπερβολικών ποσοτήτων απορριμμάτων. Λόγω αυτής της συγκέντρωσης το πρόβλημα της ρύπανσης του αστικού περιβάλλοντος θα ήταν πολύ σοβαρότερο από εκείνο των αγροτικών περιοχών ακόμη και αν οι πόλεις δεν αποτελούσαν τα κύρια κέντρα βιομηχανικής παραγωγής και δεν είχαν κατά κανόνα υψηλότερο μέσο εισόδημα από τις αγροτικές περιοχές. 26 Ο ρυθμός αύξησης του πληθυσμού ορισμένων ευρωπαϊκών κρατών (όπως η Ελλάδα) είναι σήμερα μηδενικός ή ακόμη και αρνητικός, ενώ ο ρυθμός αύξησης του Τρίτου Κόσμου είναι τριπλάσιος. 27 J. Leslie, The end of the World. The science and Ethics of Human Extinction, Routledge editions, London-New York WTO, Urbanization and health in developing countries. The urban crisis, World Health Statistics Quarterly 1991, 44:

16 Λόγω της υψηλής πληθυσμιακής πυκνότητας, οι ποσότητες των δημιουργούμενων καταλοίπων ξεπερνούν σημαντικά την απορροφητικότητα του αστικού περιβάλλοντος. Πρέπει δε να σημειωθεί ότι στα αστικά κέντρα η κάλυψη ολόκληρης σχεδόν της εδαφικής έκτασης με κτίσματα και άσφαλτο έχει περιορίσει το φυσικό περιβάλλον στο ελάχιστο και έχει μειώσει την απορροφητικότητα του αστικού περιβάλλοντος ακόμη περισσότερο, ιδιαίτερα σε ό,τι αφορά στα υγρά και τα στερεά κατάλοιπα. Για τα αέρια κατάλοιπα, ιδιαίτερο πρόβλημα δημιουργείται από το γεγονός ότι τα ψηλά κτίρια εμποδίζουν την ελεύθερη κυκλοφορία του ατμοσφαιρικού αέρα, συντελώντας στην καθυστέρηση της διασκόρπισης των ρύπων σε ευρύτερη περιοχή Η εκβιομηχάνιση και η τεχνολογική ανάπτυξη Η εκβιομηχάνιση και η τεχνολογική ανάπτυξη είναι αιτία αλλά και αποτέλεσμα της οικονομικής ανάπτυξης. Παρόλη τη συμβολή της στην ανάπτυξη, η εκβιομηχάνιση δημιουργεί προβλήματα περιβαλλοντικής ρύπανσης, κατασπατάλησης των φυσικών πόρων κ.α. Η εκβιομηχάνιση αποτελεί ρυπογόνο παράγοντα καθώς: αποσπά τεράστιες ποσότητες φυσικών πόρων από το φυσικό περιβάλλον για να τους μετατρέψει σε βιομηχανικά προϊόντα (π.χ. αποψίλωση δασών), χρησιμοποιεί τεράστιες ποσότητες νερού και ατμοσφαιρικού αέρα, με αποτέλεσμα τη σε μεγάλη έκταση μόλυνση των δύο αυτών φυσικών πόρων και παράγει τεράστιες ποσότητες ενέργειας που προκαλούν ρύπανση στο περιβάλλον (όπως η ηλεκτρική και η πυρηνική). Ο βιομηχανικός τομέας χαρακτηρίζεται από μεγάλη τοπική συγκέντρωση της παραγωγής, ώστε να ξεπερνάει τα όρια της απορροφητικότητας του περιβάλλοντος και να το καταστρέφει τελείως, ενώ ο διαρκής και επαναληπτικός ρυθμός των κατ εξοχήν βιομηχανικών δραστηριοτήτων δε δίνει τον απαιτούμενο χρόνο στο περιβάλλον να επουλώσει τις πληγές του. Εξάλλου, πολλές από τις ουσίες που απορρίπτονται στο περιβάλλον, κατά ή μετά την ολοκλήρωση της διαδικασίας της βιομηχανικής παραγωγής είναι τοξικές ή αδιάλυτες, οι οποίες όχι μόνο δεν απορροφούνται αλλά συσσωρεύονται με αποτέλεσμα να εγκαθίστανται μόνιμα σ αυτό, καταστρέφοντας σταθερά τα οργανικά του στοιχεία. Τέλος, η βιομηχανική ανάπτυξη συντείνει στην καταστροφή του περιβάλλοντος μέσω της ρύπανσης που προκαλείται από την κατανάλωση των προϊόντων του βιομηχανικού τομέα, τα οποία, σε αντίθεση με τα αγροτικά προϊόντα, δε δημιουργούν ρύπανση μόνο κατά το στάδιο της χρησιμοποίησης τους αλλά και κατά την απόρριψή τους στο περιβάλλον ως άχρηστα καθώς τα περισσότερα δε διαλύονται. Η τεχνολογική ανάπτυξη έχει συντελέσει στην επιδείνωση του περιβαλλοντικού προβλήματος λόγω της εισαγωγής σε κοινή χρήση υλών που δεν αποσυντίθενται εύκολα (π.χ. αλουμίνιο, πλαστικό, συνθετικά προϊόντα κ.α.) ή που συγκεντρώνονται στο έδαφος με τρόπο σωρευτικό (π.χ. εντομοκτόνα, χημικά λιπάσματα κ.α.) καθώς και λόγω της ανακάλυψης μεθόδων εκμετάλλευσης μορφών ενέργειας που εγκυμονούν σοβαρότατους κινδύνους για το περιβάλλον και τη βιολογική άλυσο (π.χ. ηλεκτρική, πυρηνική ενέργεια). Στον τομέα της γεωργίας η ανακάλυψη των αγροχημικών, των συνθετικών λιπασμάτων και των παρασιτοκτόνων μεταβάλουν τη χημική σύσταση του εδάφους, το συμπιέζουν, το διαβρώνουν και το καθιστούν άγονο World Commission on Environment and Development, Our common future, Oxford, Οxford University Press,

17 Πρέπει όμως να τονισθεί ότι υπάρχουν και τεχνολογικές εξελίξεις με θετικές συνέπειες για το περιβάλλον, γιατί επιτρέπουν την πρόληψη ή τον περιορισμό της ρύπανσης με τη μέθοδο της ανακύκλωσης αντικειμένων ή υλών. Η ανάπτυξη της τεχνολογίας μπορεί να κάνει δυνατή και οικονομικά συμφέρουσα όχι μόνο την επαναχρησιμοποίηση ορισμένων προϊόντων και υλών αλλά και την αξιοποίηση πολλών καταλοίπων. Επίσης, η τεχνολογική ανάπτυξη μπορεί να συνεισφέρει στην εξοικονόμηση των χρησιμοποιούμενων υλών, στη μείωση της κατανάλωσης ενέργειας ή μη αναπαραγόμενων πόρων, στην εκμετάλλευση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, καθώς και στην ανακάλυψη συνθετικών υποκατάστατων πόρων. Καθώς η στάση των κυβερνήσεων και των επιχειρήσεων απέναντι στα οικολογικά προβλήματα μεταβάλλεται, δημιουργείται αγορά μέσων περιορισμού της ρύπανσης και προστασίας του περιβάλλοντος και ενθαρρύνεται η τεχνολογική έρευνα προς αυτή την κατεύθυνση Η οικονομική ανάπτυξη και το βιοτικό επίπεδο Η οικονομική ανάπτυξη και η βελτίωση του βιοτικού επιπέδου υπήρξαν από τις κύριες αιτίες της επιδείνωσης του οικολογικού προβλήματος. Με την χωρίς προηγούμενο αύξηση του κατά κεφαλή εισοδήματος, αυξήθηκε η κατ άτομο ζήτηση για καταναλωτικά προϊόντα, η παραγωγή αγαθών, η κατανάλωση πρώτων υλών και ενέργειας και, επομένως, η δημιουργία ανεπιθύμητων καταλοίπων. Με την αύξηση της υλικής ευμάρειας και του ελεύθερου χρόνου που προκάλεσε η οικονομική ανάπτυξη, αυξήθηκαν και οι ανθρώπινες ανάγκες για το φυσικό περιβάλλον και τις δυνατότητες που προσφέρει για ψυχαγωγία, αναψυχή, αισθητική απόλαυση. Όσο όμως αυξάνεται η ζήτηση για υπαίθριους χώρους (παραλίες, ποταμούς και λίμνες, δάση, βουνά κ.λ.π.), λόγω της αύξησης του κατά κεφαλή εισοδήματος, του ελεύθερου χρόνου, της ανάπτυξης και της ιδιοκτησίας των μεταφορικών μέσων πρόσβασης σ αυτούς (π.χ. υπερηχητικά αεροπλάνα, αυτοκίνητα, σκάφη αναψυχής), τόσο μειώνεται η προσφορά του φυσικού περιβάλλοντος, το οποίο λόγω εξάντλησης δεν μπορεί πλέον ν ανταποκριθεί στις ανάγκες των όλο και περισσότερων χρηστών του 30. Επιπλέον, η ανάπτυξη του τουρισμού και η ανάδειξη του σε μία από τις σημαντικότερες και, για πολλές χώρες, οικονομικά πλέον αποδοτικότερες δραστηριότητες του τριτογενούς τομέα παραγωγής, με πολλαπλασιαστικά οφέλη για όλους τους τομείς της οικονομίας, είχε ως αποτέλεσμα τη συστηματικότερη εκμετάλλευση και καταστροφή του φυσικού περιβάλλοντος. Οι δυσμενείς επιδράσεις του τουρισμού στο περιβάλλον συντελέστηκαν με τους εξής τρόπους: Εκχέρσωση των δασών και οικοπεδοποίησή τους, αλλοίωση του παραδοσιακού οικιστικού στοιχείου με την οικοδόμηση μεγάλων ξενοδοχειακών μονάδων, ρύπανση των θαλασσών από την πολύ μεγάλη κοσμοσυρροή, καταστροφή του τοπικού οικοσυστήματος των βουνών από την οικοδόμηση χιονοδρομικών κέντρων και ξενοδοχειακών εγκαταστάσεων, καταστροφή του αιγιαλού για την εγκαθίδρυση οργανωμένων παραλίων, μεταβολή των φυσικών ομορφιών του τοπίου για την προσαρμογή τους στις ανάγκες πιο σύγχρονων μορφών τουρισμών, όπως συνεδριακού, αθλητικού, τουρισμού αισθητικής και υγείας κ.λ.π. 30 Γεώργιος Κώττης, «Οικονομική της προστασίας του περιβάλλοντος», Εκδόσεις Παπαζήση, Αθήνα

18 Επίσης, η ανάπτυξη του τουρισμού, λόγω ακριβώς των οικονομικών ωφελειών που επιφέρει, διαβρώνει την οικολογική συνείδηση και αλλοιώνει τις πολιτισμικές και ηθικές αξίες των ανθρώπων που ασχολούνται με τον τουρισμό, οι οποίοι προσβλέποντας στο εύκολο κέρδος στο βραχυχρόνιο διάστημα (καθώς οι τουριστικές δραστηριότητες αποτελούν μερική απασχόληση, για συγκεκριμένη χρονική περίοδο) αντιμετωπίζουν το φυσικό περιβάλλον ως πηγή οικονομικού και μόνο οφέλους. 2.3 Οι οικονομικοί παράμετροι του περιβαλλοντικού προβλήματος Η ύπαρξη του οικολογικού προβλήματος αποτελεί ένδειξη ότι το οικονομικό σύστημα δε λειτουργεί ικανοποιητικά. Η δυσλειτουργία αυτή συνδέεται με την ύπαρξη εξωτερικών επιβαρύνσεων, δηλ. την αδυναμία της αγοράς να ενσωματώσει στις τιμές το κοινωνικό κόστος 31. Στην εποχή της φρενήρους εκβιομηχάνισης, της υπερβολικής πληθυσμιακή συγκέντρωσης και των ραγδαίων τεχνολογικών αλλαγών, οι εξωτερικές επιβαρύνσεις που προκαλούνται κυρίως από τη ρύπανση του περιβάλλοντος είναι σημαντικές. Για παράδειγμα, τα απόβλητα των βιομηχανιών, κυρίως εκείνων που χρησιμοποιούν χημικές επεξεργασίες, μολύνουν τα ύδατα, καταστρέφουν την πανίδα και τη χλωρίδα και διαβρώνουν το οικοσύστημα. Το κοινωνικό κόστος από τις εξωτερικές αυτές επιβαρύνσεις είναι τεράστιο: βλάπτεται η δημόσια υγεία, καταστρέφεται η γεωργία και η κτηνοτροφία, υποβαθμίζεται η ποιότητα ζωής, χάνονται οι φυσικοί πόροι και εξαντλούνται οι πηγές ενέργειας, με απώτερα αποτελέσματα την πρόκληση θανάτων, την αδυναμία εξασφάλισης (καλής) τροφής, τη μείωση του βιοτικού επιπέδου, τον οικονομικό μαρασμό της περιοχής, την απώλεια εισοδήματος και θέσεων εργασίας, τη φτώχεια και τον κοινωνικό αποκλεισμό και ένα σωρό άλλα αρνητικά πολλαπλασιαστικά αποτελέσματα. Στην περίπτωση αυτή, το ιδιωτικό κόστος της ρυπαίνουσας την περιοχή βιομηχανίας είναι σαφώς μικρότερο από το κοινωνικό κόστος. Και επειδή στην αγορά οι ιδιώτες υπολογίζουν μόνο το ιδιωτικό κόστος για να αποφασίσουν πόσο θα παράγουν, υπερτιμώνται οι ποσότητες που θα παραχθούν με αποτέλεσμα την παραγωγή ποσοτήτων μεγαλύτερων από τις κοινωνικά επιθυμητές που στο μακροχρόνιο διάστημα έχει δυσμενέστατες συνέπειες τόσο για το περιβάλλον όσο και για την οικονομία. Η ύπαρξη τέτοιων εξωτερικών επιβαρύνσεων δεν επιτρέπει την επίτευξη μιας άριστης κατανομής των παραγωγικών πόρων της οικονομίας μεταξύ των διάφορων δραστηριοτήτων, ενθαρρύνοντας έτσι τη συνέχιση επιβαρυντικών για το περιβάλλον οικονομικών δραστηριοτήτων 32. Το πρόβλημα των εξωτερικών επιβαρύνσεων δημιουργείται από την έλλειψη σαφώς προσδιορισμένων δικαιωμάτων ιδιοκτησίας σχετικά με τους φυσικούς πόρους. Όπου οι πόροι είναι αντικείμενα ατομικής ή ιδιοκτησίας ή υπάρχει κοινωνία δικαιωμάτων χρήσης τους και υπόκεινται σε τιμολόγηση, χρησιμοποιούνται πιο ορθολογικά R. Costanza, J. Cumberland, H. Daly, R. Goodland, R. Norgaard, An introduction to Ecological Economics, St Lucie Press, Florida Δ. Π. Καράγιωργας «Δημόσια Οικονομική 1. Οι οικονομικές λειτουργίες του κράτους», εκδόσεις Παπαζήση, Αθήνα Γεώργιος Κώττης, «Οικονομική της προστασίας του περιβάλλοντος», εκδόσεις Παπαζήση, Αθήνα

19 Το κατά πόσο ένα αγαθό ή ένας φυσικός πόρος είναι αντικείμενο ατομικής ή κοινής ιδιοκτησίας ή δεν ανήκει σε κανένα, εξαρτάται από τη διαιρετότητά του, από την ευχέρεια χρήσης του ως ιδιωτικού ή ως δημόσιου αγαθού και από την ικανότητα του κράτους να ελέγχει τον πόρο ή το αγαθό και να εμποδίζει ιδιώτες ή ξένα κράτη να τον χρησιμοποιούν. Κάποια στοιχεία του φυσικού και του ανθρωπογενούς περιβάλλοντος είναι συλλογικής φύσης και χρήσης και άλλα όχι. Τα στοιχεία του φυσικού περιβάλλοντος που ανήκουν σε όλους ονομάζονται «κοινά σε όλους» και είναι ο ατμοσφαιρικός αέρας σε ελεύθερη κατάσταση, η αιγιαλίτιδα ζώνη και η ανοιχτή θάλασσα. Κοινόχρηστα είναι τα πράγματα, φυσικά και τεχνητά, τα οποία το δίκαιο θέτει στην άμεση διάθεση του κοινού γενικά για χρήση σύμφωνη με τον προορισμό τους, Τα πράγματα αυτά, σε αντίθεση με τα «κοινά σε όλους», όχι μόνο έχουν το νομικό χαρακτήρα του πράγματος αλλά είναι και επιδεκτικά εμπράγματων δικαιωμάτων, και μόνο η ιδιωτική συναλλαγή γύρω από αυτά περιορίζεται, εφόσον αντίκειται στον προορισμό τους ως κοινοχρήστων 34 Πράγματα κοινής χρήσης θεωρούνται: α) τα ύδατα με ελεύθερη και αέναη ροή, δηλ. τα ύδατα που τρέχουν ελεύθερα και αδιάκοπα σχηματίζοντας ποταμό, αδιάφορο αν αυτός είναι πλεύσιμος ή όχι, μεγάλος ή μικρός (ρυάκι). Κοινόχρηστη θεωρείται και η κοίτη του ποταμού γιατί χωρίς αυτή δεν είναι νοητή ελεύθερη και αέναη ροή ύδατος β) οι όχθες πλεύσιμων ποταμών γ) οι μεγάλες λίμνες και οι όχθες τους. Μεγάλες θεωρούνται οι λίμνες που σχηματίζονται από την εκβολή αέναων ροών δ) ο αιγιαλός, δηλ. η λωρίδα γης που περιστοιχίζει τη θάλασσα και που βρέχεται από το μεγαλύτερο σύνηθες χειμέριο κύμα ε) τα λιμάνια. Πρόκειται για περιοχές κοντά στη θάλασσα που περιλαμβάνουν τον αιγιαλό, λωρίδα γης και τμήμα της αιγιαλίτιδας ζώνης και που χρησιμεύουν για τον ελλιμενισμό των πλοίων και την επικοινωνία τους με τη στεριά στ) οι όρμοι, τμήματα δηλ. της ακρογιαλιάς, που περικλείονται μεταξύ δύο ακρωτηρίων και λόγω της φυσικής τους κατασκευής είναι κατάλληλα για το αγκυροβόλημα των πλοίων ζ) οι δρόμοι και οι πλατείες. Τα κοινόχρηστα πράγματα κατά κανόνα ανήκουν στο Δημόσιο ή στην Τοπική Αυτοδιοίκηση. Τα αγαθά που είναι κοινά για όλους και τα κοινόχρηστα αγαθά χαρακτηρίζονται από αδιαιρετότητα, δηλ. η ίδια φυσική μονάδα του αγαθού μπορεί να εξυπηρετεί πολλούς συγχρόνως. Επειδή δεν είναι επιδεκτικά ιδιοποίησης με το σύστημα ιδιοκτησίας, συναλλαγών και τιμών που ισχύει στις ελεύθερες αγορές, κανείς δε μπορεί να αποκλεισθεί από τη χρήση τους. Καθώς ο καθένας έχει πρόσβαση σε αυτά, μπορεί ανεμπόδιστα να τα ρυπαίνει και να τα καταστρέφει, παρεμποδίζοντας όμως το δικαίωμα κοινοχρησίας των άλλων. Πράγματι, η απόρριψη στο περιβάλλον των καταλοίπων που παράγονται από πολλές δραστηριότητες (των επιχειρήσεων και των ιδιωτών) γίνεται κυρίως σε πόρους κοινής ιδιοκτησίας, όπως τα ύδατα και ο αέρας και αυτό γιατί τα περιβαλλοντικά στοιχεία δεν τιμολογούνται. Αντίθετα, τα στοιχεία που είναι αντικείμενα ιδιωτικής ιδιοκτησίας ή περιορισμένης κοινής ιδιοκτησίας υπόκεινται σε έλεγχο και τιμολόγηση και επομένως χρησιμοποιούνται πολύ πιο προσεκτικά και ορθολογικά. Έτσι, οι επιχειρήσεις για λόγους συμπίεσης του λειτουργικού τους κόστους, προτιμούν να απορρίπτουν τα κατάλοιπά τους στο περιβάλλον, πράξη για την οποία δεν πληρώνουν τίμημα, παρά να επιβαρύνουν τον 34 Α. Γεωργιάδης, «Εμπράγματο Δίκαιο Ι», εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα 1991, σελ

20 προϋπολογισμό τους με δαπάνες μεταφοράς και εναπόθεσης των καταλοίπων σε ειδικούς χώρους και έξοδα καταστροφής τους με ειδικές διαδικασίες. Το πρόβλημα λοιπόν των εξωτερικών επιβαρύνσεων προέρχεται από την ασυμμετρία σχετικά με τη χρήση των διάφορων φυσικών πόρων. Με την υπάρχουσα διάρθρωση του συστήματος των δικαιωμάτων ιδιοκτησίας δεν υπάρχουν στην οικονομία κίνητρα για περιορισμούς. Το πρόβλημα δε εντείνεται από το γεγονός ότι οι φυσικοί πόροι δε μπορούν να παραχθούν από τον άνθρωπο. 2.4 Οι οικονομικές επιπτώσεις της ρύπανσης του περιβάλλοντος Οι έμμεσες αιτίες της ρύπανσης του περιβάλλοντος είναι πάντοτε οικονομικές και εκπορεύονται από την αλόγιστη, εντατικοποιημένη, μη λαμβάνουσα τα προσήκοντα μέτρα ασφαλείας, απόσπαση πρώτων υλών από το περιβάλλον, οι οποίες στη συνέχεια μετατρέπονται σε προϊόντα, καταναλώνονται και απορρίπτονται ξανά στο περιβάλλον. Εντούτοις, η διαδικασία αυτή, παράλληλα και εξαιτίας των οικονομικών απολαβών που αποκομίζουν οι μετέχοντες σ αυτή, δημιουργεί αρνητικές οικονομικές συνέπειες για το σύνολο, το μέγεθος των οποίων διαφαίνεται μόνο μακροπρόθεσμα. Κάθε βλαπτική ενέργεια για το περιβάλλον δημιουργεί τόσο οικονομικά οφέλη όσο και επιβαρύνσεις. Οικονομικά οφέλη δημιουργεί συνήθως στους ρυπαντές, ιδιώτες, επιχειρήσεις, οργανισμούς, κρατικές οντότητες, ενώ οι υλικές ζημιές και οι βλάβες στην υγεία που προκαλούνται από τις εν λόγω ενέργειες αφορούν, εν μέρει ή στο σύνολο, ένα αόριστο αριθμό ατόμων που δεν έχουν άμεση σχέση με αυτές, χωρικά (μπορεί να βρίσκονται σε διαφορετική εντελώς περιοχή από εκείνη όπου δημιουργείται η ρύπανση) και χρονικά (μπορεί να υφίστανται τις συνέπειες μιας ρυπογόνους δραστηριότητας σε μεταγενέστερο χρόνο από αυτή). Στο βραχυπρόθεσμο διάστημα, όχι μόνο η ζημία αλλά και τα οφέλη από τη ρύπανση μπορεί να διαχέονται σε ένα μεγάλο αριθμό ατόμων. Παράδειγμα, η λειτουργία μιας βιομηχανικής μονάδας, που δε λαμβάνει μέτρα φιλτραρίσματος του καπνού ή άλλων αερίων που εκλύονται από τη λειτουργία του. Η βιομηχανική αυτή μονάδα μπορεί μεν να ρυπαίνει το περιβάλλον αλλά δημιουργεί νέες θέσεις εργασίας στην περιοχή, μειώνει την ανεργία και τη φτώχεια, βοηθά στην άνοδο του βιοτικού επιπέδου, ενώ την ίδια στιγμή αποφέρει κέρδη στην επιχείρηση, ένα μέρος των οποίων (θεωρητικά τουλάχιστον) αναδιανέμεται στο κοινωνικό σύνολο, μετά την παρακράτηση του φόρου από το κράτος και την εναπόθεσή του στο δημόσιο ταμείο, απ όπου θα χρησιμοποιηθεί για την εφαρμογή αναδιανεμητικής πολιτικής (με τη μορφή κοινωνικών παροχών, κοινωνικής ασφάλισης, παροχής συντάξεων, κλπ.). Οι διαστάσεις όμως μιας περιβαλλοντικά βλαπτικής ενέργειας διαφαίνονται όχι στο βραχυπρόθεσμο αλλά στο μακροπρόθεσμο διάστημα, και επειδή απαιτείται μεγάλο χρονικό διάστημα για την κατάδειξη των επιβαρυντικών συνεπειών της ρύπανσης για την ανθρώπινη υγεία και το οικοσύστημα, η συνολική κοινωνική ζημιά (στην οποία συνυπολογίζουμε όχι μόνο τη ζημία των εκτιθέμενων γενών αλλά και των μελλοντικών), μπορεί να είναι τεράστια ενώ το αντίστοιχο όφελος μηδαμινό, συγκρινόμενο με το γενικότερο πλαίσιο των κοινωνικών, οικολογικών και οικονομικών επιπτώσεων. Χρησιμοποιώντας το παραπάνω παράδειγμα στο μακροπρόθεσμο διάστημα, το κατά μονάδα κόστος παραγωγής της επιχείρησης 20

ΦΥΣΙΚΟΙ ΠΟΡΟΙ Η ΣΧΕΣΗ ΜΑΣ ΜΕ ΤΗ ΓΗ Δ. ΑΡΖΟΥΜΑΝΙΔΟΥ

ΦΥΣΙΚΟΙ ΠΟΡΟΙ Η ΣΧΕΣΗ ΜΑΣ ΜΕ ΤΗ ΓΗ Δ. ΑΡΖΟΥΜΑΝΙΔΟΥ ΦΥΣΙΚΟΙ ΠΟΡΟΙ Η ΣΧΕΣΗ ΜΑΣ ΜΕ ΤΗ ΓΗ Δ. ΑΡΖΟΥΜΑΝΙΔΟΥ είναι οι παραγωγικές δυνάμεις ή το αποτέλεσμα των παραγωγικών δυνάμεων που υπάρχουν και δρουν στο φυσικό περιβάλλον και που για τον σημερινό άνθρωπο μπορούν,

Διαβάστε περισσότερα

ΑΕΙΦΟΡΙΑ ΚΑΙ ΒΙΩΣΙΜΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ

ΑΕΙΦΟΡΙΑ ΚΑΙ ΒΙΩΣΙΜΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΑΕΙΦΟΡΙΑ ΚΑΙ ΒΙΩΣΙΜΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ Η στην έκθεσή της με θέμα περιγράφει πώς με την πρόοδο της ανάπτυξης, υπάρχει αυξανόμενη ανησυχία για: Κοινωνικο κεντρικούς λόγους (ικανοποίηση ανθρώπινων προσδοκιών και φιλοδοξιών).

Διαβάστε περισσότερα

Η σχέση μας με τη γη ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ : ΑΛΕΞΑΝΔΡΑ ΗΛΙΑ

Η σχέση μας με τη γη ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ : ΑΛΕΞΑΝΔΡΑ ΗΛΙΑ Η σχέση μας με τη γη ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ : ΑΛΕΞΑΝΔΡΑ ΗΛΙΑ *Φέρουσα χωρητικότητα Ο μέγιστος αριθμός ατόμων ενός είδους που μπορεί να υποστηρίζεται από ένα δεδομένο οικοσύστημα. Ο προσδιορισμός της για τον άνθρωπο

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΓΑΣΙΑ ΟΙΚΙΑΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΘΕΜΑ ΕΠΙΛΟΓΗΣ: ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ ΜΟΥ ΤΟΥ ΜΑΘΗΤΗ: ΑΣΚΟΡΔΑΛΑΚΗ ΜΑΝΟΥ ΕΤΟΣ

ΕΡΓΑΣΙΑ ΟΙΚΙΑΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΘΕΜΑ ΕΠΙΛΟΓΗΣ: ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ ΜΟΥ ΤΟΥ ΜΑΘΗΤΗ: ΑΣΚΟΡΔΑΛΑΚΗ ΜΑΝΟΥ ΕΤΟΣ ΕΡΓΑΣΙΑ ΟΙΚΙΑΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΘΕΜΑ ΕΠΙΛΟΓΗΣ: ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ ΜΟΥ ΤΟΥ ΜΑΘΗΤΗ: ΑΣΚΟΡΔΑΛΑΚΗ ΜΑΝΟΥ ΕΤΟΣ 2013-2014 ΤΑΞΗ:B ΤΜΗΜΑ: Β1 ΡΥΠΑΝΣΗ- ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ Η καθαριότητα και η λειτουργικότητα

Διαβάστε περισσότερα

ΕΞΕΤΑΣΤΕΑ ΥΛΗ (SYLLABUS) ΣΕΚ περιβαλλοντική διαχείριση και προστασία των φυσικών πόρων ΕΚΔΟΣΗ 1.0. Σόλωνος 108,Τηλ Φαξ 210.

ΕΞΕΤΑΣΤΕΑ ΥΛΗ (SYLLABUS) ΣΕΚ περιβαλλοντική διαχείριση και προστασία των φυσικών πόρων ΕΚΔΟΣΗ 1.0. Σόλωνος 108,Τηλ Φαξ 210. ΕΞΕΤΑΣΤΕΑ ΥΛΗ (SYLLABUS) ΣΕΚ περιβαλλοντική διαχείριση και προστασία των φυσικών πόρων ΕΚΔΟΣΗ 1.0 ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΚΑΙ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΩΝ ΦΥΣΙΚΩΝ ΠΟΡΩΝ Το πρόγραμμα αυτό απευθύνεται στους

Διαβάστε περισσότερα

H ΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑΤΗΣ ΓΕΩΡΓΙΑΣ Γεωργία είναι το σύνολο των δραστηριοτήτων που σχετίζονται µε την καλλιέργεια του εδάφους της γης µε σκοπό την παραγωγή φυτ

H ΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑΤΗΣ ΓΕΩΡΓΙΑΣ Γεωργία είναι το σύνολο των δραστηριοτήτων που σχετίζονται µε την καλλιέργεια του εδάφους της γης µε σκοπό την παραγωγή φυτ ΗΓΕΩΡΓΙΚΗΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΒΙΩΣΙΜΗ ΓΕΩΡΓΙΑ ΛΑΜΠΡΙΝΗ ΚΑΡΑΣΑΒΒΑ Α 2 H ΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑΤΗΣ ΓΕΩΡΓΙΑΣ Γεωργία είναι το σύνολο των δραστηριοτήτων που σχετίζονται µε την καλλιέργεια του εδάφους της γης µε σκοπό την παραγωγή

Διαβάστε περισσότερα

Τ Α ΣΤ Σ Ι Τ Κ Ι Ο Π ΕΡ Ε Ι Ρ Β Ι ΑΛΛ Λ Ο Λ Ν

Τ Α ΣΤ Σ Ι Τ Κ Ι Ο Π ΕΡ Ε Ι Ρ Β Ι ΑΛΛ Λ Ο Λ Ν ΤΟ ΑΣΤΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Ο χώρος µπορεί να διακριθεί σε 2 κατηγορίες το δοµηµένοαστικόχώρο και το µη αστικό, µη δοµηµένο ύπαιθρο αγροτικό ή δασικό χώρο. Αστικός χώρος = ήλιος, αέρας, το νερό, η πανίδα, η χλωρίδα,

Διαβάστε περισσότερα

Τι είναι άμεση ρύπανση?

Τι είναι άμεση ρύπανση? ΡΥΠΑΝΣΗ ΝΕΡΟΥ Τι είναι ρύπανση; Ρύπανση μπορεί να θεωρηθεί η δυσμενής μεταβολή των φυσικοχημικών ή βιολογικών συνθηκών ενός συγκεκριμένου περιβάλλοντος ή/και η βραχυπρόθεσμη ή μακροπρόθεσμη βλάβη στην

Διαβάστε περισσότερα

Περιβαλλοντικές Επιπτώσεις

Περιβαλλοντικές Επιπτώσεις Περιβαλλοντικές Επιπτώσεις Περιβαλλοντικά Προβλήματα Παγκόσμιας κλίμακας Περιφερειακής κλίμακας Τοπικής κλίμακας Αλλαγή του παγκόσμιου κλίματος ( Θ κατά 2 ⁰C έως 2050) Εξάντληση όζοντος (αλλαγές συγκέντρωσης

Διαβάστε περισσότερα

ΥΔΑΤΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ. Το νερό καλύπτει τα 4/5 του πλανήτη

ΥΔΑΤΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ. Το νερό καλύπτει τα 4/5 του πλανήτη ΥΔΑΤΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Το νερό καλύπτει τα 4/5 του πλανήτη Βασικός-αναντικατάστατος παράγοντας της ζωής κάθε μορφής και κάθε επιπέδου Συνδέεται άμεσα με τη διαμόρφωση των κλιματολογικών συνθηκών Η σύγχρονη

Διαβάστε περισσότερα

Η Επίδραση και οι Επιπτώσεις της Απουσίας Χωρικού Σχεδίου για την Αγροτική Γή

Η Επίδραση και οι Επιπτώσεις της Απουσίας Χωρικού Σχεδίου για την Αγροτική Γή Η Επίδραση και οι Επιπτώσεις της Απουσίας Χωρικού Σχεδίου για την Αγροτική Γή ΜΕΛΙΔΟΝΙ 12/11/18 Δρ Αλέξανδρος Ε. Στεφανάκης Κτηνίατρος Προεδρος ΓΕΩΤΕΕ- ΠΚ Φυσικό Περιβάλλον Ορίζεται το σύνολο των βιοτικών

Διαβάστε περισσότερα

Τα Αίτια Των Κλιματικών Αλλαγών

Τα Αίτια Των Κλιματικών Αλλαγών Τα Αίτια Των Κλιματικών Αλλαγών Το Φαινόμενο του θερμοκηπίου Η τρύπα του όζοντος Η μόλυνση της ατμόσφαιρας Η μόλυνση του νερού Η μόλυνση του εδάφους Όξινη βροχή Ρύπανση του περιβάλλοντος Ραδιενεργός ρύπανση

Διαβάστε περισσότερα

Κλιματικές αλλαγές σε σχέση με την οικονομία και την εναλλακτική μορφή ενέργειας. Μπασδαγιάννης Σωτήριος - Πετροκόκκινος Αλέξανδρος

Κλιματικές αλλαγές σε σχέση με την οικονομία και την εναλλακτική μορφή ενέργειας. Μπασδαγιάννης Σωτήριος - Πετροκόκκινος Αλέξανδρος Κλιματικές αλλαγές σε σχέση με την οικονομία και την εναλλακτική μορφή ενέργειας Μπασδαγιάννης Σωτήριος - Πετροκόκκινος Αλέξανδρος Ιούνιος 2014 Αρχή της οικολογίας ως σκέψη Πρώτος οικολόγος Αριστοτέλης

Διαβάστε περισσότερα

ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΕΣ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΑΠΟ ΜΕΤΑΛΛΕΥΤΙΚΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ

ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΕΣ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΑΠΟ ΜΕΤΑΛΛΕΥΤΙΚΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΕΣ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΑΠΟ ΜΕΤΑΛΛΕΥΤΙΚΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ Θ. Δ. Ζάγκα Καθηγητή ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ Σχολή Δασολογίας και Φυσικού Περιβάλλοντος Τομέας Δασικής Παραγωγής-Προστασίας Δασών-

Διαβάστε περισσότερα

Η ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΟΥ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΟΣ- ΔΙΕΘΝΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ. Καθηγητής Γρ. Τσάλτας Υπ. Δρ. Σταύρος Μαυρογένης

Η ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΟΥ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΟΣ- ΔΙΕΘΝΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ. Καθηγητής Γρ. Τσάλτας Υπ. Δρ. Σταύρος Μαυρογένης Η ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΟΥ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΟΣ- ΔΙΕΘΝΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Καθηγητής Γρ. Τσάλτας Υπ. Δρ. Σταύρος Μαυρογένης Διάρθρωση Κοινωνικές κατασκευές για το περιβάλλον Περιβαλλοντική Ιστορία Περιβαλλοντικά

Διαβάστε περισσότερα

ΦΥΣΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ. Περιβάλλον. Οικοσύστημα: Το σύστημα των ζώντων οργανισμών μαζί με το μη ζων φυσικό τους περιβάλλον.

ΦΥΣΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ. Περιβάλλον. Οικοσύστημα: Το σύστημα των ζώντων οργανισμών μαζί με το μη ζων φυσικό τους περιβάλλον. ΦΥΣΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Ορισμοί Περιβάλλον φυσικό τεχνητό πολιτιστικό Τα στοιχεία που Τα παραγωγικά στοι- Τα δημιουργήματα της μας δίνει η φύση, χεία που δημιουργεί πνευματικής εργασίας όπως ο αέρας, ο άνθρωπος

Διαβάστε περισσότερα

ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΕΣ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΑΠΟ ΤΗ ΧΡΗΣΗ ΔΟΜΙΚΩΝ ΥΛΙΚΩΝ ΣΤΙΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ

ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΕΣ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΑΠΟ ΤΗ ΧΡΗΣΗ ΔΟΜΙΚΩΝ ΥΛΙΚΩΝ ΣΤΙΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΕΣ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΑΠΟ ΤΗ ΧΡΗΣΗ ΔΟΜΙΚΩΝ ΥΛΙΚΩΝ ΣΤΙΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ Ο κατασκευαστικός κλάδος αποτελεί τον μεγαλύτερο βιομηχανικό κλάδο που επηρεάζει τις κοινωνίες από περιβαλλοντική, κοινωνική και οικονομική

Διαβάστε περισσότερα

Περιβαλλοντική Επιστήμη

Περιβαλλοντική Επιστήμη Περιβαλλοντική Επιστήμη ΥΔΑΤΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Μέρος 1ο Αικατερίνη Ι. Χαραλάμπους, Καθηγήτρια ΕΜΠ Άδεια Χρήσης Το παρόν υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative Commons και δημιουργήθηκε στο πλαίσιο του Έργου

Διαβάστε περισσότερα

γλυκό νερό που υπάρχει στον κόσμο θα μπορούσε να καλύψει τις ανάγκες των ανθρώπων και στο μέλλον βροχοπτώσεις ήταν ομοιόμορφα κατανεμημένες

γλυκό νερό που υπάρχει στον κόσμο θα μπορούσε να καλύψει τις ανάγκες των ανθρώπων και στο μέλλον βροχοπτώσεις ήταν ομοιόμορφα κατανεμημένες Το γλυκό νερό που υπάρχει στον κόσμο θα μπορούσε να καλύψει τις ανάγκες των ανθρώπων και στο μέλλον, εάν οι βροχοπτώσεις ήταν ομοιόμορφα κατανεμημένες στην επιφάνεια του πλανήτη και αν όλες οι περιοχές

Διαβάστε περισσότερα

«Από την έρευνα στη διδασκαλία» Δημόσια Κεντρική Βιβλιοθήκη Βέροιας Σάββατο 16 Απριλίου 2016

«Από την έρευνα στη διδασκαλία» Δημόσια Κεντρική Βιβλιοθήκη Βέροιας Σάββατο 16 Απριλίου 2016 Βιογραφικό σημείωμα Γεννήθηκε στην Αθήνα. Σπούδασε Μαθηματικά και Οικονομικά στις ΗΠΑ (1974) και στην Αγγλία (1978). Στη δεκαετία του 1980 εργάστηκε στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή στις Βρυξέλλες. Από το 1990

Διαβάστε περισσότερα

Θεωρία Χωρικού Σχεδιασμού. 4 ο Μάθημα Χωροθέτηση οικονομικών δραστηριοτήτων

Θεωρία Χωρικού Σχεδιασμού. 4 ο Μάθημα Χωροθέτηση οικονομικών δραστηριοτήτων ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΧΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Διδακτική ομάδα: Ελένη Ανδρικοπούλου, Γρηγόρης Καυκαλάς 4 ο Μάθημα Χωροθέτηση οικονομικών δραστηριοτήτων Εισήγηση: Γρηγόρης Καυκαλάς Άδειες

Διαβάστε περισσότερα

Εργασία Γεωλογίας και Διαχείρισης Φυσικών Πόρων

Εργασία Γεωλογίας και Διαχείρισης Φυσικών Πόρων Εργασία Γεωλογίας και Διαχείρισης Φυσικών Πόρων Αλμπάνη Βάλια Καραμήτρου Ασημίνα Π.Π.Σ.Π.Α. Υπεύθυνος Καθηγητής: Δημήτριος Μανωλάς Αθήνα 2013 1 Πίνακας περιεχομένων ΦΥΣΙΚΟΙ ΠΟΡΟΙ...2 Εξαντλούμενοι φυσικοί

Διαβάστε περισσότερα

Σώστε τη γη. Κρεσφόντης Χρυσοσπάθης

Σώστε τη γη. Κρεσφόντης Χρυσοσπάθης Επειδή ο πληθυσμός της γης και οι ανθρώπινες δραστηριότητες αυξάνοντας συνεχώς, χρησιμοποιούμε όλο και περισσότερο γλυκό νερό. Με τον τρόπο αυτό, όπως υποστηρίζουν οι επιστήμονες, το γλυκό νερό ρυπαίνεται

Διαβάστε περισσότερα

2.4 Ρύπανση του νερού

2.4 Ρύπανση του νερού 1 Η θεωρία του μαθήματος με ερωτήσεις 2.4 Ρύπανση του νερού 4-1. Ποια ονομάζονται λύματα; Έτσι ονομάζονται τα υγρά απόβλητα από τις κατοικίες, τις βιομηχανίες, τις βιοτεχνίες και τους αγρούς. 4-2. Ποιοι

Διαβάστε περισσότερα

Το παρόν αποτελεί μέρος μιας ευρύτερης εργασίας, η οποία εξελίσσεται σε έξι μέρη που δημοσιεύονται σε αντίστοιχα τεύχη. Τεύχος 1, 2013.

Το παρόν αποτελεί μέρος μιας ευρύτερης εργασίας, η οποία εξελίσσεται σε έξι μέρη που δημοσιεύονται σε αντίστοιχα τεύχη. Τεύχος 1, 2013. Είναι Πράγματι οι Γερμανοί Φτωχότεροι από τους Έλληνες, in DEEP ANALYSIS Ενέργεια Παγκόσμιες Ενεργειακές Ανάγκες της Περιόδου 2010-2040 του Ιωάννη Γατσίδα και της Θεοδώρας Νικολετοπούλου in DEEP ANALYSIS

Διαβάστε περισσότερα

Διαχείριση Υδάτινων Πόρων στη Βιομηχανική Δραστηριότητα. Δρ. Σπύρος Ι. Κιαρτζής Πρόεδρος Μόνιμης Επιτροπής Βιομηχανίας & Νέων Υλικών ΤΕΕ/ΤΚΜ

Διαχείριση Υδάτινων Πόρων στη Βιομηχανική Δραστηριότητα. Δρ. Σπύρος Ι. Κιαρτζής Πρόεδρος Μόνιμης Επιτροπής Βιομηχανίας & Νέων Υλικών ΤΕΕ/ΤΚΜ Διαχείριση Υδάτινων Πόρων στη Βιομηχανική Δραστηριότητα Δρ. Σπύρος Ι. Κιαρτζής Πρόεδρος Μόνιμης Επιτροπής Βιομηχανίας & Νέων Υλικών ΤΕΕ/ΤΚΜ Διαχείριση Υδάτινων Πόρων αύξηση του πληθυσμού του πλανήτη κλιματικές

Διαβάστε περισσότερα

Μάθημα 8. ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΜΕ ΤΟ ΝΕΡΟ Υπερκατανάλωση, λειψυδρία, ρύπανση. Λειψυδρία, ένα παγκόσμιο πρόβλημα

Μάθημα 8. ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΜΕ ΤΟ ΝΕΡΟ Υπερκατανάλωση, λειψυδρία, ρύπανση. Λειψυδρία, ένα παγκόσμιο πρόβλημα Μάθημα 8 ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΜΕ ΤΟ ΝΕΡΟ Υπερκατανάλωση, λειψυδρία, ρύπανση Δύο από τα σημαντικότερα προβλήματα παγκοσμίως είναι η λειψυδρία και η ρύπανση του νερού. Στο μάθημα αυτό θα εξετάσουμε τις αιτίες που

Διαβάστε περισσότερα

ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΜΕΙΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ ΠΕΤΡΕΛΑΙΟΥ ΚΑΙ ΦΥΣΙΚΟΥ ΑΕΡΙΟΥ

ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΜΕΙΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ ΠΕΤΡΕΛΑΙΟΥ ΚΑΙ ΦΥΣΙΚΟΥ ΑΕΡΙΟΥ ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΜΕΙΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ ΠΕΤΡΕΛΑΙΟΥ ΚΑΙ ΦΥΣΙΚΟΥ ΑΕΡΙΟΥ Το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο είναι δύο μίγματα υδρογονανθράκων που χρησιμοποιούνται σε διάφορους τομείς από τους ανθρώπους σε όλο τον κόσμο.

Διαβάστε περισσότερα

Πανελλαδικές εξετάσεις 2013. Έκφραση - Έκθεση

Πανελλαδικές εξετάσεις 2013. Έκφραση - Έκθεση Πανελλαδικές εξετάσεις 2013 Έκφραση - Έκθεση Γ1. Σε άρθρο που πρόκειται να αναρτηθεί στην επίσημη ιστοσελίδα του σχολείου σας να εκθέσετε τις απόψεις σας σχετικά με: α) τις επιπτώσεις που έχει προκαλέσει

Διαβάστε περισσότερα

ΡΥΠΑΝΣΗ. Ρύπανση : η επιβάρυνση του περιβάλλοντος με κάθε παράγοντα ( ρύπο ) που έχει βλαπτικές επιδράσεις στους οργανισμούς ΡΥΠΟΙ

ΡΥΠΑΝΣΗ. Ρύπανση : η επιβάρυνση του περιβάλλοντος με κάθε παράγοντα ( ρύπο ) που έχει βλαπτικές επιδράσεις στους οργανισμούς ΡΥΠΟΙ ΡΥΠΑΝΣΗ Ρύπανση : η επιβάρυνση του περιβάλλοντος με κάθε παράγοντα ( ρύπο ) που έχει βλαπτικές επιδράσεις στους οργανισμούς ΡΥΠΟΙ χημικές ουσίες μορφές ενέργειας ακτινοβολίες ήχοι θερμότητα ΕΠΙΚΥΝΔΥΝΟΤΗΤΑ

Διαβάστε περισσότερα

ΦΥΣΙΚΕΣ ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΜΕΝΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ. Μαρία Κιτριλάκη ΠΕ04.04

ΦΥΣΙΚΕΣ ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΜΕΝΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ. Μαρία Κιτριλάκη ΠΕ04.04 ΦΥΣΙΚΕΣ ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΜΕΝΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ Μαρία Κιτριλάκη Διαχείριση φυσικών περιοχών Η σύγχρονη αντίληψη για τη διαχείριση των φυσικών περιοχών δεν κυριαρχείται από την παλαιότερη τακτική της εξάντλησης αλλά από

Διαβάστε περισσότερα

ΒΙΟΓΕΩΧΗΜΙΚΟΙ ΚΥΚΛΟΙ Βιογεωχημικός κύκλος

ΒΙΟΓΕΩΧΗΜΙΚΟΙ ΚΥΚΛΟΙ Βιογεωχημικός κύκλος ΒΙΟΓΕΩΧΗΜΙΚΟΙ ΚΥΚΛΟΙ Βιογεωχημικός κύκλος ενός στοιχείου είναι, η επαναλαμβανόμενη κυκλική πορεία του στοιχείου στο οικοσύστημα. Οι βιογεωχημικοί κύκλοι, πραγματοποιούνται με την βοήθεια, βιολογικών, γεωλογικών

Διαβάστε περισσότερα

Πρόκειται για τίτλο που δεν αφήνει να εννοηθεί καθαρά αυτό που στην. πραγματικότητα θα ήθελε να περιγράψει. Και αυτό επειδή

Πρόκειται για τίτλο που δεν αφήνει να εννοηθεί καθαρά αυτό που στην. πραγματικότητα θα ήθελε να περιγράψει. Και αυτό επειδή ΒΙΟΛΟΓΙΚΗ ΓΕΩΡΓΙΑ Πρόκειται για τίτλο που δεν αφήνει να εννοηθεί καθαρά αυτό που στην πραγματικότητα θα ήθελε να περιγράψει. Και αυτό επειδή οποιαδήποτε μορφή Γεωργίας από την πλέον αρχέγονη έως την πιο

Διαβάστε περισσότερα

Περιβαλλοντικά Συστήματα

Περιβαλλοντικά Συστήματα Περιβαλλοντικά Συστήματα Ενότητα 1: Ανάπτυξη με σεβασμό στο Περιβάλλον Χαραλαμπίδης Γεώργιος Τμήμα Μηχανικών Περιβάλλοντος και Μηχανικών Αντιρρύπανσης Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται

Διαβάστε περισσότερα

Διδακτική της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης

Διδακτική της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Διδακτική της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Ενότητα 01: Προβληματική της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Πολυξένη Ράγκου Άδειες Χρήσης Το παρόν

Διαβάστε περισσότερα

αειφορία και περιβάλλον

αειφορία και περιβάλλον ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΤΜΗΜΑΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΚΑΙ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΓΕΩΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗΣ Αειφορία και Περιβάλλον ΠΟΜ 215 Ι ΑΡΧΕΣ ΑΕΙΦΟΡΙΑΣ http://www.evangelosakylas.weebly.com Ευάγγελος Ακύλας Αειφορία

Διαβάστε περισσότερα

Αξίες της UNESCO στην εκπαίδευση του 21ου αιώνα

Αξίες της UNESCO στην εκπαίδευση του 21ου αιώνα Αξίες της UNESCO στην εκπαίδευση του 21ου αιώνα Δρ Δημήτριος Γκότζος Οι διαφάνειες αποτελούν προϊόν μελέτης και αποδελτίωσης του Χριστοδούλου, Α. (2012). Αξίες της UNESCO στην εκπαίδευση του 21 ου αιώνα,

Διαβάστε περισσότερα

Ηλικιακή σύνθεση πληθυσµού

Ηλικιακή σύνθεση πληθυσµού Ηλικιακή σύνθεση πληθυσµού Ηλικιακή πληθυσµιακή δοµή Χρήση διαγραµµάτων ηλικιακής δοµής 3 ηλικιακές κατηγορίες προαναπαραγωγική (0-14 ετών) αναπαραγωγική (15-44 ετών) µετα-αναπαραγωγική (45-85+ ετών) 1

Διαβάστε περισσότερα

Οικονομική Ανάπτυξη. Ενότητα # 1: Εισαγωγή Διδάσκων: Πάνος Τσακλόγλου Τμήμα: Διεθνών και Ευρωπαϊκών Οικονομικών Σπουδών

Οικονομική Ανάπτυξη. Ενότητα # 1: Εισαγωγή Διδάσκων: Πάνος Τσακλόγλου Τμήμα: Διεθνών και Ευρωπαϊκών Οικονομικών Σπουδών Οικονομική Ανάπτυξη Ενότητα # 1: Εισαγωγή Διδάσκων: Πάνος Τσακλόγλου Τμήμα: Διεθνών και Ευρωπαϊκών Οικονομικών Σπουδών Χρηματοδότηση Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στα πλαίσια του εκπαιδευτικού

Διαβάστε περισσότερα

ΑΝΑΚΥΚΛΩΣΗ ΧΑΡΤΙΟΥ. Μαρία Δημητρίου Δ τάξη

ΑΝΑΚΥΚΛΩΣΗ ΧΑΡΤΙΟΥ. Μαρία Δημητρίου Δ τάξη ΑΝΑΚΥΚΛΩΣΗ ΧΑΡΤΙΟΥ Μαρία Δημητρίου Δ τάξη Τι είναι η ανακύκλωση; Τι είναι ανακύκλωση Τι είναι ανακύκλωση Ανακύκλωση; Είναι η διαδικασία μέσα από την οποία επιτυγχάνεται η εκ νέου χρήση των υλικών συσκευασίας

Διαβάστε περισσότερα

Νησιώτικο περιβάλλον, Νησιωτική-Θαλάσσια χωροταξία και Βιώσιμη οικονομική ανάπτυξη: Το ζήτημα της φέρουσας ικανότητας νησιωτικών περιοχών

Νησιώτικο περιβάλλον, Νησιωτική-Θαλάσσια χωροταξία και Βιώσιμη οικονομική ανάπτυξη: Το ζήτημα της φέρουσας ικανότητας νησιωτικών περιοχών ΝΗΣΙΩΤΙΚΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΓΑΛΑΖΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΕΙΡΑΙΑ ΠΕΙΡΑΙΑΣ, 26-27 ΜΑΙΟΥ 2017 Νησιώτικο περιβάλλον, Νησιωτική-Θαλάσσια χωροταξία και Βιώσιμη οικονομική ανάπτυξη: Το ζήτημα της φέρουσας ικανότητας

Διαβάστε περισσότερα

Η Ενέργεια στο ΑΕΙΦΟΡΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ. Γιώργος Παυλικάκης Δρ Περιβαλλοντικών Επιστημών Σχολικός Σύμβουλος Φυσικών

Η Ενέργεια στο ΑΕΙΦΟΡΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ. Γιώργος Παυλικάκης Δρ Περιβαλλοντικών Επιστημών Σχολικός Σύμβουλος Φυσικών Η Ενέργεια στο ΑΕΙΦΟΡΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ Γιώργος Παυλικάκης Δρ Περιβαλλοντικών Επιστημών Σχολικός Σύμβουλος Φυσικών Αειφόρο Ελληνικό Σχολείο Όλοι νοιαζόμαστε, όλοι συμμετέχουμε Ένα σχολείο κοινότητα Οι

Διαβάστε περισσότερα

Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας

Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας Εισηγητές : Βασιλική Σπ. Γεμενή Διπλ. Μηχανολόγος Μηχανικός Δ.Π.Θ Θεόδωρος Γ. Μπιτσόλας Διπλ. Μηχανολόγος Μηχανικός Π.Δ.Μ Λάρισα 2013 1 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1. ΑΠΕ 2. Ηλιακή ενέργεια

Διαβάστε περισσότερα

Τραγωδία των κοινόχρηστων πόρων. Βουζαξάκης Γιώργος, Οικονομολόγος ΠΕ80, ΓΕΛ Μοχού PhD, UNESCO ΤΠΕ για την Βιώσιμη Ανάπτυξη, Παν.

Τραγωδία των κοινόχρηστων πόρων. Βουζαξάκης Γιώργος, Οικονομολόγος ΠΕ80, ΓΕΛ Μοχού PhD, UNESCO ΤΠΕ για την Βιώσιμη Ανάπτυξη, Παν. Τραγωδία των κοινόχρηστων πόρων Βουζαξάκης Γιώργος, Οικονομολόγος ΠΕ80, ΓΕΛ Μοχού PhD, UNESCO ΤΠΕ για την Βιώσιμη Ανάπτυξη, Παν. Κρήτης MSc, Med Ας παίξουμε! Κανόνες παιχνιδιού 3 γύρων Απαγορεύεται αυστηρά

Διαβάστε περισσότερα

Eκπαίδευση για τη βιώσιμη ανάπτυξη και αναλυτικό πρόγραμμα

Eκπαίδευση για τη βιώσιμη ανάπτυξη και αναλυτικό πρόγραμμα Eκπαίδευση για τη βιώσιμη ανάπτυξη και αναλυτικό πρόγραμμα Οι παρακάτω διαφάνειες αποτελούν προϊόν μελέτης και αποδελτίωσης του Προγράμματος Σπουδών Περιβάλλον και Εκπαίδευση για την Αειφόρο Ανάπτυξη Υποχρεωτικής

Διαβάστε περισσότερα

Ατμοσφαιρική ρύπανση και κλιματική αλλαγή. Νικόλαος Σ. Μουσιόπουλος Πολυτεχνική Σχολή Α.Π.Θ.

Ατμοσφαιρική ρύπανση και κλιματική αλλαγή. Νικόλαος Σ. Μουσιόπουλος Πολυτεχνική Σχολή Α.Π.Θ. Ατμοσφαιρική ρύπανση και κλιματική αλλαγή Νικόλαος Σ. Μουσιόπουλος Πολυτεχνική Σχολή Α.Π.Θ. AUT/LHTEE Εισαγωγή (1/3) Για 1-2 αιώνες, δηλ. ένα ελάχιστο κλάσμα της παγκόσμιας ιστορίας, καίμε μέσα σε ένα

Διαβάστε περισσότερα

ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ ΤΗΣ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΗΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΕΩΣ ΤΟ 2050 (WETO-H2)

ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ ΤΗΣ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΗΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΕΩΣ ΤΟ 2050 (WETO-H2) ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ ΤΗΣ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΗΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΕΩΣ ΤΟ 2050 (WETO-H2) ΒΑΣΙΚΑ ΜΗΝΥΜΑΤΑ Στο πλαίσιο της µελέτης WETO-H2 εκπονήθηκε σενάριο προβλέψεων και προβολών αναφοράς για το παγκόσµιο σύστηµα ενέργειας

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ. στην. Πρόταση κανονισμού του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου. για τη θέσπιση του προγράμματος InvestEU

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ. στην. Πρόταση κανονισμού του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου. για τη θέσπιση του προγράμματος InvestEU ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ Βρυξέλλες, 6.6.2018 COM(2018) 439 final ANNEX 2 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ στην Πρόταση κανονισμού του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για τη θέσπιση του προγράμματος InvestEU {SEC(2018) 293

Διαβάστε περισσότερα

26/3/2010. Αγαθά και υπηρεσίες. Εργασία

26/3/2010. Αγαθά και υπηρεσίες. Εργασία Περιβάλλον και Ανάπτυξη υπό το πρίσµα της Οικονοµίας Ιστορική αναδροµή Το ενδιαφέρον για τις επιπτώσεις της οικονοµικής ανάπτυξης στο περιβάλλον δεν είναι καινούργιο: Το 19 ο αι. οι Malthus και Ricardo

Διαβάστε περισσότερα

Άνθρωπος και δοµηµένο περιβάλλον

Άνθρωπος και δοµηµένο περιβάλλον ΤΕΤΑΡΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ Άνθρωπος και δοµηµένο περιβάλλον Α. Ερωτήσεις πολλαπλής επιλογής Επιλέξετε τη σωστή από τις παρακάτω προτάσεις, θέτοντάς την σε κύκλο. 1. Το περιβάλλον γίνεται ΑΝΘΡΩΠΟΓΕΝΕΣ α) όταν µέσα

Διαβάστε περισσότερα

Μέθοδος : έρευνα και πειραματισμός

Μέθοδος : έρευνα και πειραματισμός 1 Ο ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΠΕΥΚΩΝ Γ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΜΑΘΗΜΑ : ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΣ : Τρασανίδης Γεώργιος, διπλ. Ηλεκ/γος Μηχανικός Μsc ΠΕ12 05 Μέθοδος : έρευνα και πειραματισμός Στόχος της Τεχνολογίας στην Γ Γυμνασίου

Διαβάστε περισσότερα

ΜΗ ΑΝΑΝΕΩΣΙΜΕΣ ΠΗΓΕΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ

ΜΗ ΑΝΑΝΕΩΣΙΜΕΣ ΠΗΓΕΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΑΝΑΝΕΩΣΙΜΕΣ ΠΗΓΕΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ Το μεγαλύτερο μέρος των ενεργειακών μας αναγκών καλύπτεται από τα ορυκτά καύσιμα, το πετρέλαιο, τους ορυκτούς άνθρακες και το φυσικό αέριο. Τα αποθέματα όμως του πετρελαίου

Διαβάστε περισσότερα

ΝΕΡΟ. Η Σημασία του Υδάτινοι Πόροι Ο πόλεμος του Νερού. Αυγέρη Βασιλική Ανδριώτη Μαρινα Βλάχου Ελίνα

ΝΕΡΟ. Η Σημασία του Υδάτινοι Πόροι Ο πόλεμος του Νερού. Αυγέρη Βασιλική Ανδριώτη Μαρινα Βλάχου Ελίνα ΝΕΡΟ Η Σημασία του Υδάτινοι Πόροι Ο πόλεμος του Νερού Αυγέρη Βασιλική Ανδριώτη Μαρινα Βλάχου Ελίνα Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΟΥ καλύπτει το 70,9% του πλανήτη μας είναι απαραιτητο για την διατήρηση της ζώης στη γη και

Διαβάστε περισσότερα

Απόβλητα - «Ένας φυσικός πόρος στο σχολείο μας;»

Απόβλητα - «Ένας φυσικός πόρος στο σχολείο μας;» Απόβλητα - «Ένας φυσικός πόρος στο σχολείο μας;» Λέξεις κλειδιά: Απορρίμματα, ανακύκλωση, ρύπανση, υγεία, προστασία περιβάλλοντος, ΧΥΤΥ, ΧΑΔΑ Εισαγωγή Απόβλητα ένα επίκαιρο ζήτημα, που αποτελεί διαχρονικά

Διαβάστε περισσότερα

Η Μελέτη Περίπτωσης για τη Σύρο: Υλοποιημένες δράσεις και η επιθυμητή συμβολή φορέων του νησιού

Η Μελέτη Περίπτωσης για τη Σύρο: Υλοποιημένες δράσεις και η επιθυμητή συμβολή φορέων του νησιού Κείμενο εργασίας στα πλαίσια του ερευνητικού έργου WASSERMed Η Μελέτη Περίπτωσης για τη Σύρο: Υλοποιημένες δράσεις και η επιθυμητή συμβολή φορέων του νησιού Σχολή Χημικών Μηχανικών ΕΜΠ Μονάδα Διαχείρισης

Διαβάστε περισσότερα

Παγκόσµια Περιβαλλοντικά Προβλήµατα

Παγκόσµια Περιβαλλοντικά Προβλήµατα Παγκόσµια Περιβαλλοντικά Προβλήµατα Κων/νος Αµπελιώτης, Επικ. Καθηγητής Γραφείο 3.1, Τηλ. 210-9549363 E-mail: kabeli@hua.gr Πως θα γίνει το µάθηµα; 13 παραδόσεις Κάθε Παρασκευή 10-13 Οι παραδόσεις θα τοποθετούνται

Διαβάστε περισσότερα

1.1 Τι είναι η Χημεία και γιατί τη μελετάμε:

1.1 Τι είναι η Χημεία και γιατί τη μελετάμε: 1 Η θεωρία του μαθήματος με ερωτήσεις. 1.1 Τι είναι η Χημεία και γιατί τη μελετάμε: 1. Τι ονομάζεται περιβάλλον; Οτιδήποτε μας περιβάλλει ονομάζεται περιβάλλον. Για παράδειγμα στο περιβάλλον ανήκουν τα

Διαβάστε περισσότερα

Περιβαλλοντικά Προβλήματα της πόλης μου

Περιβαλλοντικά Προβλήματα της πόλης μου Οικιακή Οικονομία Περιβαλλοντικά Προβλήματα της πόλης μου Κουτσάκη Μαρία Χρυσή Β 4 Η ρύπανση του περιβάλλοντος: το σύγχρονο πρόβλημα του 21ου αιώνα Η ρύπανση του περιβάλλοντος είναι μια ευρεία έννοια,

Διαβάστε περισσότερα

Παγκόσμια οικονομία. Διεθνές περιβάλλον 1

Παγκόσμια οικονομία. Διεθνές περιβάλλον 1 Παγκόσμια οικονομία Διεθνές περιβάλλον 1 Επιλεγμένοι δείκτες ασιατικών χωρών Διεθνές περιβάλλον 2 Αλλαγές στο διεθνές οικονομικό περιβάλλον Πρωτεύον ρόλος της κίνησης στην κίνηση των κεφαλαίων σε σχέση

Διαβάστε περισσότερα

Εισαγωγή Ιστορική Αναδρομή Μεθοδολογικό Πλαίσιο Προϋποθέσεις εφαρμογής Στόχοι Πρότυπα Αξιολόγησης Κύκλου Ζωής Στάδια

Εισαγωγή Ιστορική Αναδρομή Μεθοδολογικό Πλαίσιο Προϋποθέσεις εφαρμογής Στόχοι Πρότυπα Αξιολόγησης Κύκλου Ζωής Στάδια Εισαγωγή Ιστορική Αναδρομή Μεθοδολογικό Πλαίσιο Προϋποθέσεις εφαρμογής Στόχοι Πρότυπα Αξιολόγησης Κύκλου Ζωής Στάδια Εισαγωγή Ιστορική Αναδρομή Σημασία στην ανάλυση ολόκληρου του κύκλου ζωής ενός προϊόντος

Διαβάστε περισσότερα

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΡΥΠΑΝΣΗΣ. Ι ΑΣΚΟΥΣΑ : ρ. Μαρία Π. Θεοδωροπούλου

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΡΥΠΑΝΣΗΣ. Ι ΑΣΚΟΥΣΑ : ρ. Μαρία Π. Θεοδωροπούλου ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΡΥΠΑΝΣΗΣ Ι ΑΣΚΟΥΣΑ : ρ. Μαρία Π. Θεοδωροπούλου ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η ξέφρενη ανάπτυξη της τεχνολογίας την τελευταία πεντηκονταετία είχε και έχει σαν επακόλουθο εκτεταµένες οικολογικές καταστροφές που προέρχονται

Διαβάστε περισσότερα

Διδακτέα ύλη μέχρι

Διδακτέα ύλη μέχρι 7Ο ΓΕΛ Πειραιά Α Λυκείου Σχολικό έτος 2017-18 ΓΕΩΛΟΓΙΑ & ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΦΥΣΙΚΩΝ ΠΟΡΩΝ (μάθημα επιλογής) Διδακτέα ύλη μέχρι 18-12-2017 Α ΤΑΞΗ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ Η διδακτέα ύλη για το μάθημα επιλογής «ΓΕΩΛΟΓΙΑ

Διαβάστε περισσότερα

Κατανάλωση νερού σε παγκόσμια κλίμακα

Κατανάλωση νερού σε παγκόσμια κλίμακα Κατανάλωση νερού σε παγκόσμια κλίμακα ΠΡΟΕΛΕΥΣΗ - ΜΟΡΦΗ ΕΡΓΟΥ ΚΑΙ ΧΡΗΣΗ ΝΕΡΟΥ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ Προέλευση Μορφή έργων Χρήση Επιφανειακό νερό Φράγματα (ταμιευτήρες) Λιμνοδεξαμενές (ομβροδεξαμενές) Κύρια για

Διαβάστε περισσότερα

Η ρύπανση του εδάφους αφορά στη συγκέντρωση σ αυτό ρυπογόνων ουσιών σε ποσότητες που αλλοιώνουν τη σύσταση του και συνεπώς προκαλούν βλάβες στους

Η ρύπανση του εδάφους αφορά στη συγκέντρωση σ αυτό ρυπογόνων ουσιών σε ποσότητες που αλλοιώνουν τη σύσταση του και συνεπώς προκαλούν βλάβες στους ΡΥΠΑΝΣΗ ΕΔΑΦΟΥΣ Η ρύπανση του εδάφους αφορά στη συγκέντρωση σ αυτό ρυπογόνων ουσιών σε ποσότητες που αλλοιώνουν τη σύσταση του και συνεπώς προκαλούν βλάβες στους οργανισμούς και διαταραχές στα οικοσυστήματα.

Διαβάστε περισσότερα

ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΥΔΑΤΙΝΩΝ ΠΟΡΩΝ. Εργασία Οικολογίας Τμήμα Πολιτικών Μηχανικών ΔΠΘ Φοιτητές: Ζίγκιρης Κωνσταντίνος ΑΜΦ:7428 Ζιάκας Γεώργιος ΑΜΦ:7456

ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΥΔΑΤΙΝΩΝ ΠΟΡΩΝ. Εργασία Οικολογίας Τμήμα Πολιτικών Μηχανικών ΔΠΘ Φοιτητές: Ζίγκιρης Κωνσταντίνος ΑΜΦ:7428 Ζιάκας Γεώργιος ΑΜΦ:7456 ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΥΔΑΤΙΝΩΝ ΠΟΡΩΝ Εργασία Οικολογίας Τμήμα Πολιτικών Μηχανικών ΔΠΘ Φοιτητές: Ζίγκιρης Κωνσταντίνος ΑΜΦ:7428 Ζιάκας Γεώργιος ΑΜΦ:7456 Γενικά Το νερό μπορεί να θεωρηθεί ως φυσικός πόρος, ως οικονομικό

Διαβάστε περισσότερα

Η Μόλυνση του Περιβάλλοντος

Η Μόλυνση του Περιβάλλοντος Εκπαιδευτήριο TO ΠΑΓΚΡΗΤΙΟΝ Σχολικό Έτος 2007-2008 Συνθετικές εργασίες στο μάθημα Πληροφορική Τεχνολογία της Β Γυμνασίου: Όψεις της Τεχνολογίας Θέμα: Η Μόλυνση του Περιβάλλοντος Τμήμα: ΗΥ: Ομάδα: Β1 pc25

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΧΩΡΟΤΑΞΙΚΟΥ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ Μάθημα 2Σ6 01. ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΕΣ: Ελένη ΑΝΔΡΙΚΟΠΟΥΛΟΥ, Γρηγόρης ΚΑΥΚΑΛΑΣ Χ Ε Ι Μ Ε Ρ Ι Ν Ο Ε Ξ Α Μ Η Ν Ο

ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΧΩΡΟΤΑΞΙΚΟΥ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ Μάθημα 2Σ6 01. ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΕΣ: Ελένη ΑΝΔΡΙΚΟΠΟΥΛΟΥ, Γρηγόρης ΚΑΥΚΑΛΑΣ Χ Ε Ι Μ Ε Ρ Ι Ν Ο Ε Ξ Α Μ Η Ν Ο ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΧΩΡΟΤΑΞΙΚΟΥ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ Μάθημα 2Σ6 01 ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΕΣ: Ελένη ΑΝΔΡΙΚΟΠΟΥΛΟΥ, Γρηγόρης ΚΑΥΚΑΛΑΣ Χ Ε Ι Μ Ε Ρ Ι Ν Ο Ε Ξ Α Μ Η Ν Ο 2 0 1 3-2014 1 Α. ΟΙΚΙΣΤΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΚΑΙ ΚΑΤΟΙΚΙΑ Δίκτυο οικισμών και

Διαβάστε περισσότερα

Κεφάλαιο 8: Λοιπές Πηγές Ενέργειας. Αιολική & Ηλιακή ενέργεια 30/5/2016. Αιολική ενέργεια. Αιολική ενέργεια. Αιολική ισχύς στην Ευρώπη

Κεφάλαιο 8: Λοιπές Πηγές Ενέργειας. Αιολική & Ηλιακή ενέργεια 30/5/2016. Αιολική ενέργεια. Αιολική ενέργεια. Αιολική ισχύς στην Ευρώπη Ενεργειακές Πηγές & Ενεργειακές Πρώτες Ύλες Αιολική ενέργεια Κεφάλαιο 8: Λοιπές Πηγές Ενέργειας Ανεμογεννήτριες κατακόρυφου (αριστερά) και οριζόντιου άξονα (δεξιά) Κίμων Χρηστάνης Τομέας Ορυκτών Πρώτων

Διαβάστε περισσότερα

Εαρινό εξάμηνο ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΔΙΔΑΣΚΟΥΣΑ: ΜΑΡΙΑ ΔΑΣΚΟΛΙΑ ΑΝΑΠΛΗΡΩΤΡΙΑ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ ΤΜΗΜΑ Φ.Π.Ψ.

Εαρινό εξάμηνο ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΔΙΔΑΣΚΟΥΣΑ: ΜΑΡΙΑ ΔΑΣΚΟΛΙΑ ΑΝΑΠΛΗΡΩΤΡΙΑ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ ΤΜΗΜΑ Φ.Π.Ψ. Εαρινό εξάμηνο 2018-2019 ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΔΙΔΑΣΚΟΥΣΑ: ΜΑΡΙΑ ΔΑΣΚΟΛΙΑ ΑΝΑΠΛΗΡΩΤΡΙΑ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ ΤΜΗΜΑ Φ.Π.Ψ. 4-18/3/2019 2. Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ Περιβαλλοντική Εκπαίδευση Εκπαίδευση και περιβάλλον

Διαβάστε περισσότερα

Περιβαλλοντική Πολιτική και Εκπαίδευση

Περιβαλλοντική Πολιτική και Εκπαίδευση ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Περιβαλλοντική Πολιτική και Εκπαίδευση Ενότητα 01: Άνθρωπος και Περιβάλλον Πολυξένη Ράγκου Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται

Διαβάστε περισσότερα

ΕΤΑΙΡΙΚΗ ΕΥΘΥΝΗ ΚΑΙ ΗΘΙΚΗ. Δρ. Γεώργιος Θερίου

ΕΤΑΙΡΙΚΗ ΕΥΘΥΝΗ ΚΑΙ ΗΘΙΚΗ. Δρ. Γεώργιος Θερίου ΕΤΑΙΡΙΚΗ ΕΥΘΥΝΗ ΚΑΙ ΗΘΙΚΗ Δρ. Γεώργιος Θερίου ΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΚΕΦΑΛΑΙΟ: 6 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Κληρονομήσαμε ένα πλανήτη εύθραυστο του οποίου οι φυσικές ισορροπίες είναι δυνατό να αλλάξουν εξ αιτίας κοινωνικών, επιχειρηματικών

Διαβάστε περισσότερα

οικονομία- Τεχνολογία ΜΑΘΗΜΑ: : OικιακήO : Σχολικό έτος:2011 Β2 Γυμνασίου Νεάπολης Κοζάνης

οικονομία- Τεχνολογία ΜΑΘΗΜΑ: : OικιακήO : Σχολικό έτος:2011 Β2 Γυμνασίου Νεάπολης Κοζάνης ΜΑΘΗΜΑ: : OικιακήO οικονομία- Τεχνολογία Σχολικό έτος:2011 :2011-20122012 Β2 Γυμνασίου Νεάπολης Κοζάνης ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΠΗΓΕΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΣΥΜΒΑΤΙΚΕΣ ΑΝΑΝΕΩΣΙΜΕΣ ΜΑΘΗΤΕΣ ΠΟΥ ΕΡΓΑΣΤΗΚΑΝ: J ΧΡΗΣΤΟΣ ΣΑΝΤ J ΣΤΕΡΓΙΟΣ

Διαβάστε περισσότερα

ΚΛΙΜΑΤΙΚH ΑΛΛΑΓH Μέρος Α : Αίτια

ΚΛΙΜΑΤΙΚH ΑΛΛΑΓH Μέρος Α : Αίτια ΚΛΙΜΑΤΙΚH ΑΛΛΑΓH Μέρος Α : Αίτια Με τον όρο κλιματική αλλαγή αναφερόμαστε στις μεταβολές των μετεωρολογικών συνθηκών σε παγκόσμια κλίμακα που οφείλονται σε ανθρωπογενείς δραστηριότητες. Η κλιματική αλλαγή

Διαβάστε περισσότερα

ΗΜΕΡΙΔΑ Σ.Π.Ε.Λ. AGROTICA, 2010 Γεωργία και Κλιματική Αλλαγή: O Ρόλος των Λιπασμάτων. Δρ. ΔΗΜ. ΑΝΑΛΟΓΙΔΗΣ

ΗΜΕΡΙΔΑ Σ.Π.Ε.Λ. AGROTICA, 2010 Γεωργία και Κλιματική Αλλαγή: O Ρόλος των Λιπασμάτων. Δρ. ΔΗΜ. ΑΝΑΛΟΓΙΔΗΣ ΗΜΕΡΙΔΑ Σ.Π.Ε.Λ. AGROTICA, 2010 Γεωργία και Κλιματική Αλλαγή: O Ρόλος των Λιπασμάτων Δρ. ΔΗΜ. ΑΝΑΛΟΓΙΔΗΣ 1 ΑΠΟΣΤΟΛΗ ΤΗΣ ΓΕΩΡΓΙΑΣ ΕΙΝΑΙ Η ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΚΑΙ ΕΠΑΡΚΕΙΑ ΤΡΟΦΙΜΩΝ OΜΩΣ, Η ΓΕΩΡΓΙΚΗ ΠΑΡΑΓΩΓΗ (όπως όλες

Διαβάστε περισσότερα

«Βιοκαύσιμα και περιβάλλον σε όλο τον κύκλο ζωής»

«Βιοκαύσιμα και περιβάλλον σε όλο τον κύκλο ζωής» «Βιοκαύσιμα και περιβάλλον σε όλο τον κύκλο ζωής» Δρ Γιώργος Αγερίδης Μηχανολόγος Μηχανικός Μέλος της Επιστημονικής Επιτροπής του Ecocity Υπεύθυνος της Διεύθυνσης Οικονομικών Υπηρεσιών & Διαχείρισης του

Διαβάστε περισσότερα

Καθηγητής Χάρης Κοκκώσης

Καθηγητής Χάρης Κοκκώσης ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ Καθηγητής Χάρης Κοκκώσης Τουρισµός Κλιµατική Αλλαγή Επιπτώσεις της Κλιµατικής Αλλαγής στον Τουρισµό Πράσινη Οικονοµία και Τουρισµός ράσεις Προσαρµογής Τουρισµός µ Η Ευρώπη

Διαβάστε περισσότερα

«Συµβολή της Εξοικονόµησης Ενέργειας στους διάφορους τοµείς της Οικονοµίας. Εµπειρίες του ΚΑΠΕ»

«Συµβολή της Εξοικονόµησης Ενέργειας στους διάφορους τοµείς της Οικονοµίας. Εµπειρίες του ΚΑΠΕ» «Συµβολή της Εξοικονόµησης Ενέργειας στους διάφορους τοµείς της Οικονοµίας. Εµπειρίες του ΚΑΠΕ» ρ Γιώργος Αγερίδης Μηχανολόγος Μηχανικός ιευθυντής Ενεργειακής Αποδοτικότητας Κέντρο Ανανεώσιµων Πηγών και

Διαβάστε περισσότερα

Η οικολογική κρίση και τα µηνύµατά της

Η οικολογική κρίση και τα µηνύµατά της ΕΚΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ Η οικολογική κρίση και τα µηνύµατά της Α. Ερωτήσεις πολλαπλής επιλογής Επιλέξετε τη σωστή από τις παρακάτω προτάσεις, θέτοντάς την σε κύκλο. 1. Η παραγωγή περισσότερων ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΙΚΩΝ ΑΓΑΘΩΝ

Διαβάστε περισσότερα

1. H ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΥΠΑΙΘΡΟΥ Στις περισσότερες Ευρωπαϊκές χώρες η ύπαιθρος κατέχει εξέχουσα θέση στον πολιτισµό της χώρας και στην ψυχή των κατοίκων της,

1. H ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΥΠΑΙΘΡΟΥ Στις περισσότερες Ευρωπαϊκές χώρες η ύπαιθρος κατέχει εξέχουσα θέση στον πολιτισµό της χώρας και στην ψυχή των κατοίκων της, ΑΓΡΟΤΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΣΤΟ ΝΟΜΟ ΦΛΩΡΙΝΑΣ 14 ΙΟΥΝΙΟΥ 2002 Ο ΑΓΡΟΤΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ ΩΣ ΜΟΧΛΟΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΤΗΣ ΥΠΑΙΘΡΟΥ Ολγα Ιακωβίδου Αν. Καθηγήτρια, Τµήµα Γεωπονίας, ΑΠΘ. 1. H ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΥΠΑΙΘΡΟΥ Στις περισσότερες

Διαβάστε περισσότερα

Ανακύκλωση & διατήρηση Θρεπτικών

Ανακύκλωση & διατήρηση Θρεπτικών Ανακύκλωση & διατήρηση Θρεπτικών 30-12-2014 EVA PAPASTERGIADOU Ανακύκλωση των Θρεπτικών είναι η χρησιμοποίηση, ο μετασχηματισμός, η διακίνηση & η επαναχρησιμοποίηση των θρεπτικών στοιχείων στα οικοσυστήματα

Διαβάστε περισσότερα

«Κλιματική ή Αλλαγή: Δείκτες και Γεγονότα»

«Κλιματική ή Αλλαγή: Δείκτες και Γεγονότα» «Κλιματική ή Αλλαγή: Δείκτες και Γεγονότα» του Δημήτρη Κοσμά, icsd07055@icsd.aegean.gr d και της Γεωργίας Πολυζώη, icsd07105@icsd.aegean.gr 1 Δείκτης: Επιφανειακή Θερμοκρασία Ως μέση επιφανειακή θερμοκρασία,

Διαβάστε περισσότερα

πάντα το λένε βίαιο αλλά κανείς δεν κατηγορεί για βιαιότητα τις όχθες που το φράζουν»

πάντα το λένε βίαιο αλλά κανείς δεν κατηγορεί για βιαιότητα τις όχθες που το φράζουν» «Το ποτάμι που παρασέρνει τα πάντα το λένε βίαιο αλλά κανείς δεν κατηγορεί για βιαιότητα τις όχθες που το φράζουν» Β.Brecht Δρ. Δημήτριος Καλαϊτζίδης Πρόεδρος της Συντονιστικής Επιτροπής του Δικτύου Περιβαλλοντικής

Διαβάστε περισσότερα

Το οικονομικό κύκλωμα

Το οικονομικό κύκλωμα Το οικονομικό κύκλωμα 1 Το εισόδημα των νοικοκυριών: Y = C + S C = a + by APC = C Y APS = S Y Συνολική ζήτηση (κλειστή οικονομία): AD = C + I + G 2 Το οικονομικό κύκλωμα Η κυκλική ροή του εισοδήματος σε

Διαβάστε περισσότερα

ΣΧΟΛΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΤΜΗΜΑ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ ΚΑΙ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΜΑΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΔΙΔΑΣΚΩΝ: ΘΑΝΑΣΗΣ ΚΑΖΑΝΑΣ

ΣΧΟΛΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΤΜΗΜΑ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ ΚΑΙ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΜΑΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΔΙΔΑΣΚΩΝ: ΘΑΝΑΣΗΣ ΚΑΖΑΝΑΣ ΣΧΟΛΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΤΜΗΜΑ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ ΚΑΙ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΜΑΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΔΙΔΑΣΚΩΝ: ΘΑΝΑΣΗΣ ΚΑΖΑΝΑΣ Μακροχρόνια οικονομική μεγέθυνση Οι χώρες εμφανίζουν μεγέθυνση με πολύ

Διαβάστε περισσότερα

Οι επιπτώσεις των εξορύξεων υδρογονανθράκων στη βιωσιμότητα αδιέξοδα και οικολογικές λύσεις

Οι επιπτώσεις των εξορύξεων υδρογονανθράκων στη βιωσιμότητα αδιέξοδα και οικολογικές λύσεις Οι επιπτώσεις των εξορύξεων υδρογονανθράκων στη βιωσιμότητα αδιέξοδα και οικολογικές λύσεις Ζωη Βροντίση, Πρόεδρος Εθνικού Κέντρου Περιβάλλοντος και Αειφόρου Ανάπτυξης (ΕΚΠΑΑ), ειδικός σε θέματα ενέργειας

Διαβάστε περισσότερα

Περιφερειακή Ανάπτυξη

Περιφερειακή Ανάπτυξη ΑΝΟΙΧΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Περιφερειακή Ανάπτυξη Διάλεξη 3: Το Περιφερειακό Πρόβλημα (κεφάλαιο 1, Πολύζος Σεραφείμ) Δρ. Βασιλείου Έφη Τμήμα Οργάνωση και Διοίκηση Επιχειρήσεων Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό

Διαβάστε περισσότερα

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2Ο. Ενότητα Αγροτική κοινωνία. Καζάκου Γεωργία, ΠΕ09 Οικονομολόγος

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2Ο. Ενότητα Αγροτική κοινωνία. Καζάκου Γεωργία, ΠΕ09 Οικονομολόγος 1 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2Ο Ενότητα 2.1.1 Αγροτική κοινωνία 2.1.1 ΑΓΡΟΤΙΚΗ ΚΟΙΝΩΝΙΑ 1/5 Αγροτικές κοινωνίες Αυτές που ζουν από την καλλιέργεια της γης 2 2.1.1 ΑΓΡΟΤΙΚΗ ΚΟΙΝΩΝΙΑ 2/5 Μόνιμη εγκατάσταση Στοιχειώδες εμπόριο

Διαβάστε περισσότερα

ενεργειακή επανάσταση ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΡΙΑ ΒΗΜΑΤΑ ΕΞΟΙΚΟΝΟΜΗΣΗ ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΜΕΤΑΦΟΡΕΣ

ενεργειακή επανάσταση ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΡΙΑ ΒΗΜΑΤΑ ΕΞΟΙΚΟΝΟΜΗΣΗ ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΜΕΤΑΦΟΡΕΣ ενεργειακή επανάσταση 3 ΜΙΑ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΡΙΑ ΒΗΜΑΤΑ ΕΞΟΙΚΟΝΟΜΗΣΗ ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΜΕΤΑΦΟΡΕΣ Ενεργειακή Επανάσταση Τεχνική έκθεση που δείχνει τον τρόπο με τον οποίον εξασφαλίζεται ενεργειακή επάρκεια παγκοσμίως

Διαβάστε περισσότερα

ΗΝΩΜΕΝΟ ΒΑΣΙΛΕΙΟ ΕΘΝΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΓΙΑ ΤΟ ΑΕΙΦΟΡΟ ΣΧΟΛΕΙΟ: ΟΙ ΟΧΤΩ ΠΥΛΕΣ

ΗΝΩΜΕΝΟ ΒΑΣΙΛΕΙΟ ΕΘΝΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΓΙΑ ΤΟ ΑΕΙΦΟΡΟ ΣΧΟΛΕΙΟ: ΟΙ ΟΧΤΩ ΠΥΛΕΣ ΗΝΩΜΕΝΟ ΒΑΣΙΛΕΙΟ ΕΘΝΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΓΙΑ ΤΟ ΑΕΙΦΟΡΟ ΣΧΟΛΕΙΟ: ΟΙ ΟΧΤΩ ΠΥΛΕΣ http://www.teachernet.gov.uk/sustainableschools/ Μετάφραση από τα αγγλικά: Ειρήνη Λυμπέρη ΤΙ ΕΙΝΑΙ Η ΑΕΙΦΟΡΟΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗ; Η αειφόρος

Διαβάστε περισσότερα

ΠΡΟΤΥΠΟ ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΠΑΤΡΩΝ 2013-14

ΠΡΟΤΥΠΟ ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΠΑΤΡΩΝ 2013-14 ΘΕΜΑΤΑ ΟΙΚΟΛΟΓΙΑΣ Μπορεί να λειτουργήσει ένα οικοσύστημα α) με παραγωγούς και καταναλωτές; β) με παραγωγούς και αποικοδομητές; γ)με καταναλωτές και αποικοδομητές; Η διατήρηση των οικοσυστημάτων προϋποθέτει

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΚΑΙ ΜΟΛΥΝΣΗ

ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΚΑΙ ΜΟΛΥΝΣΗ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΚΑΙ ΜΟΛΥΝΣΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑ Η ικανότητα για την παραγωγή έργου. Είναι μια από τις κύριες ιδιότητες της ύλης και απαραίτητος όρος για την ύπαρξη και την ανάπτυξη της ζωής. Εκδηλώνεται

Διαβάστε περισσότερα

Προστατεύει το. περιβάλλον. Αλλάζει τη. ζωή μας.

Προστατεύει το. περιβάλλον. Αλλάζει τη. ζωή μας. Προστατεύει το περιβάλλον Αλλάζει τη ζωή μας www.epperaa.gr www.ypeka.gr Ε.Π. «Περιβάλλον και Αειφόρος Ανάπτυξη» 2007-2013 αξιοποιεί τις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας Με την αξιοποίηση των ΑΠΕ αναδεικνύεται

Διαβάστε περισσότερα

II.2 ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΗ ΔΙΑΚΗΡΥΞΗ ΤΩΝ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΤΗΣ ΑΝΘΡΩΠΟΤΗΤΑΣ. ... (το όργανο θα προσδιοριστεί)

II.2 ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΗ ΔΙΑΚΗΡΥΞΗ ΤΩΝ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΤΗΣ ΑΝΘΡΩΠΟΤΗΤΑΣ. ... (το όργανο θα προσδιοριστεί) II.2 ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΗ ΔΙΑΚΗΡΥΞΗ ΤΩΝ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΤΗΣ ΑΝΘΡΩΠΟΤΗΤΑΣ... (το όργανο θα προσδιοριστεί) 1. υπενθυµίζοντας ότι η ανθρωπότητα και η φύση βρίσκονται σε κίνδυνο κι ότι, πιο συγκεκριµένα, οι αρνητικές επιπτώσεις

Διαβάστε περισσότερα

Περιβαλλοντική Εκπαίδευση

Περιβαλλοντική Εκπαίδευση ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Ενότητα 2: Οι διαστάσεις και οι στόχοι της αειφορίας Αφροδίτη Παπαδάκη-Κλαυδιανού Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται

Διαβάστε περισσότερα

Κυρίες και Κύριοι Σύνεδροι,

Κυρίες και Κύριοι Σύνεδροι, Ομιλία της Υπουργού Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής Τίνας Μπιρμπίλη, στο 14 ο Εθνικό Συνέδριο Ενέργειας του Ινστιτούτου Ενέργειας Νοτιοανατολικής Ευρώπης Την Τρίτη 10 Νοεμβρίου 2009 Κυρίες

Διαβάστε περισσότερα

ΡΥΠΑΝΣΗ. Ρύποι. Αντίδραση βιολογικών συστημάτων σε παράγοντες αύξησης

ΡΥΠΑΝΣΗ. Ρύποι. Αντίδραση βιολογικών συστημάτων σε παράγοντες αύξησης ΡΥΠΑΝΣΗ 91 είναι η άμεση ή έμμεση διοχέτευση από τον άνθρωπο στο υδάτινο περιβάλλον ύλης ή ενέργειας με επιβλαβή αποτελέσματα για τους οργανισμούς ( ο ορισμός της ρύπανσης από τον ΟΗΕ ) Ρύποι Φυσικοί (εκρήξεις

Διαβάστε περισσότερα

ΕΦΑΡΜΟΣΜΕΝΗ ΟΙΚΟΛΟΓΙΑ. 1. Ποια από τις παρακάτω ενώσεις αποτελεί πρωτογενή ρύπο; α. το DDT β. το νιτρικό υπεροξυακετύλιο γ. το όζον δ.

ΕΦΑΡΜΟΣΜΕΝΗ ΟΙΚΟΛΟΓΙΑ. 1. Ποια από τις παρακάτω ενώσεις αποτελεί πρωτογενή ρύπο; α. το DDT β. το νιτρικό υπεροξυακετύλιο γ. το όζον δ. 1 ΕΦΑΡΜΟΣΜΕΝΗ ΟΙΚΟΛΟΓΙΑ 1. Ποια από τις παρακάτω ενώσεις αποτελεί πρωτογενή ρύπο; α. το DDT β. το νιτρικό υπεροξυακετύλιο γ. το όζον δ. το βενζοπυρένιο 2. Τα οξείδια του αζώτου: α. αντιδρούν με το οξυγόνο

Διαβάστε περισσότερα

Xαιρετισμός Προέδρου.Ε. ΓΕΩΤ.Ε.Ε./Κ.Ε. κου Ιωάννη Γεωργιάδη,Γεωπόνου Μsc στην ημερίδα

Xαιρετισμός Προέδρου.Ε. ΓΕΩΤ.Ε.Ε./Κ.Ε. κου Ιωάννη Γεωργιάδη,Γεωπόνου Μsc στην ημερίδα Xαιρετισμός Προέδρου.Ε. ΓΕΩΤ.Ε.Ε./Κ.Ε. κου Ιωάννη Γεωργιάδη,Γεωπόνου Μsc στην ημερίδα «Προοπτικές αειφορικής ανάπτυξης ενεργειακών καλλιεργειών στην Ελλάδα». ΑΕΙΦΟΡΙΑ είναι μια έννοια που ευρύτατα χρησιμοποιείτε

Διαβάστε περισσότερα

Συζητάμε σήμερα για την πράσινη επιχειρηματικότητα, ένα θέμα πού θα έπρεπε να μας έχει απασχολήσει πριν από αρκετά χρόνια.

Συζητάμε σήμερα για την πράσινη επιχειρηματικότητα, ένα θέμα πού θα έπρεπε να μας έχει απασχολήσει πριν από αρκετά χρόνια. Ομιλία του Προέδρου του ΣΘΕΒ κ. Νίκου Ρώμνιου με θέμα Πράσινη Επιχειρηματικότητα στην Εκδήλωση της ΕΕΔΕ (Τμήμα Θεσσαλίας και Κεντρικής Ελλάδος) με θέμα «Πράσινη Επιχειρηματικότητα Περιβαλλοντικά Πρότυπα»

Διαβάστε περισσότερα

Η έννοια της Αειφορικής Ανάπτυξης. Ν.Σ.Ευσταθιάδης

Η έννοια της Αειφορικής Ανάπτυξης. Ν.Σ.Ευσταθιάδης Η έννοια της Αειφορικής Ανάπτυξης Ν.Σ.Ευσταθιάδης Ο όρος αειφορία διατυπώθηκε για πρώτη φορά το 1713 από τον H.C. von Carlowitz στο έργο του Sylvicultura Oeconomica ο οποίος συνιστούσε να γίνεται αποταµίευση

Διαβάστε περισσότερα